Дене күшін дамыту
Құрастырушы автор: Тайшыман Айдын Әбзелұлы - Алматы облысы, Қаскелең ауданы Қожа Ахмет Яссауи атындағы №123 мектеп-гимназия коммуналдық мемлекеттік мекемесі дене шынықтыру пәні мұғалімі
Пікір жазған:
Oрмaнoвa З.Қ - "ZauSam"білім бeру oртaлығының дирeктoры.
Қазақтың ұлттық ойындары арқылы балалардың физикалық және әлеуметтік дамуын қолдау авторлық бағдарлама
Бұл авторлық бағдарлама өте өзекті әрі маңызы зор жоба болып табылады, өйткені ол қазіргі қоғамдағы балалардың физикалық және әлеуметтік дамуын қолдауға бағытталған. Қазақтың ұлттық ойындары - тек балалар үшін көңілді әрі қызықты уақыт өткізу ғана емес, сонымен қатар олардың денсаулығын нығайтып, әлеуметтік дағдыларын қалыптастыруға ықпал ететін маңызды құрал.
Бағдарламада қазақтың ұлттық ойындарының тарихы, тәрбиелік мәні, сондай-ақ оларды мектептерде қолданудың тиімді әдіс-тәсілдері қарастырылған. Мұнда ұлттық ойындар арқылы балалардың физикалық дамуымен қатар, ұжымдық жұмыс, бірлесіп әрекет ету, тәртіп сақтау, шешім қабылдау және өзара сыйластық сияқты әлеуметтік дағдыларды дамытуға мүмкіндік беретін әдістер ұсынылады.
Бағдарламаның тағы бір маңызды аспектісі - ол балалардың ұлттық мәдениетке деген қызығушылығын арттырады, қазақ халқының рухани мұрасын сақтап, оны балаларға ұғындыруға мүмкіндік береді. Қазақтың ұлттық ойындары балаларды тек дене шынықтырумен айналысуға ғана емес, рухани тәрбие алуға да бағыттайды.
Бұл авторлық бағдарлама балалардың физикалық және әлеуметтік дамуын қолдауға бағытталған өте тиімді және маңызды жұмыс болып табылады. Ұлттық ойындар арқылы балалардың денсаулығын нығайтып, оларды топтық жұмысқа, бір-біріне көмек көрсетуге, өзара сыйластық пен ынтымақтастыққа үйретеді. Сонымен қатар, бағдарламаның қазақ мәдениетіне деген қызығушылығын арттырып, ұлттық құндылықтарды сақтауға септігін тигізеді.
Түсінік хат
Бағдарламаның мақсаты - қоғамымыздың жастарын өз елінің тарихын, мәдениетін, тілін, салт-дәстүрін бағалай білетін азамат етіп қалыптастыру. Қазақ халқының ұлттық ойындарын үйрете отырып, ойын арқылы әдет-ғұрыпынан деректер беру. Қазақстанның атақты спортшыларымен таныстыру, оларға еліктеу. Бойына адами жақсы қасиеттерді сіңіріп, өз халқын, Отанын сүйетін азамат тәрбиелеу. Оқушылардың денсаулығын шыңдап, салауатты өмір салтын дәріптеу.
Бағдарламаның міндеттері:
1.Қазiргi жастарға, өзге ұлт өкілдеріне қазақ ұлттық ойындарынан терең білім берудi жүзеге асыру:
---бағдарламалық материалдарды толықтыру арқылы;
---қазақ ауыз әдебиетінің нұсқаларын оқыту арқылы;
---сыныптан тыс жұмыстар,үйiрмелер арқылы қазақтардың мәдениетiмен, тұрмысымен таныстыру.
2.Оқушылар бойында ұлттық ойындарға қажетті құралдарды өз қолдарымен жасау арқылы еңбексүйгіштік, шеберлік қасиеттерін арттыру.
3. Ұжымшылдық, өзара көмек, жеңіске ұмтылу сияқты қасиеттерді дарыту.
Өзектілігі: Қазіргі заманғы қоғамда балалардың физикалық және әлеуметтік дамуы маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Қала мен ауыл арасындағы мәдени айырмашылықтар, заманауи технологиялардың әсері, балалардың ашық ауада ойындар мен белсенді іс-әрекеттерден гөрі компьютерлер мен гаджеттерде уақыт өткізуі балалардың денсаулығына, психологиялық жай-күйіне теріс әсер етуі мүмкін.
Ал қазақтың ұлттық ойындары -- бұл баланың физикалық, ақыл-ой және әлеуметтік дамуында ерекше рөл атқаратын құнды құрал. Олар балаларды тек дене бітімін дамытып қоймай, сол арқылы ұлттық мәдениетке, дәстүрлерге деген құрмет пен сүйіспеншілікті қалыптастырады. Қазақтың ұлттық ойындары табиғатқа жақын болып келеді және олар балалардың топтық жұмысқа бейімделуін, өзара сыйластық пен ынтымақтастықты үйретеді.
Заманауи білім беру тек академиялық біліммен шектелмей, балалардың жалпы дамуына, тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына да бағытталуы керек. Қазақтың ұлттық ойындары бұл талаптарға толық жауап береді, себебі олар балалардың жан-жақты дамуына жағдай жасайды.
Осылайша, Қазақтың ұлттық ойындары арқылы балалардың физикалық және әлеуметтік дамуын қолдау авторлық бағдарламасы қазіргі қоғамдағы маңызды мәселелерді шешуге, балалардың денсаулығын нығайтуға және олардың қоғамдағы орнына дұрыс бағыт беру үшін маңызды қадам болып табылады.
Күтілетін нәтижелері:
1. Физикалық денсаулықтың жақсаруы:
- Балалардың дене шынықтыру деңгейі артып, денсаулықтары нығаяды.
- Ұлттық ойындар арқылы балалардың қимыл-қозғалыс дағдылары, шапшаңдық, төзімділік, күш-қуаттары дамиды.
- Балаларда артық салмақ пен дене белсенділігінің төмендігі сияқты
мәселелердің алдын алу мүмкіндігі артады.
2. Әлеуметтік дағдылардың дамуы:
- Балалар арасында ынтымақтастық, топтық жұмыс дағдылары қалыптасады.
- Өзара сыйластық, көмек көрсету, конфликттерді шешу қабілеттері дамиды.
- Топтық ойындар арқылы балалар ұжыммен жұмыс істеуді, бір-біріне көмектесуді және келісіммен шешім қабылдауды үйренеді.
3. Эмоционалдық интеллектінің артуы:
- Ұлттық ойындар арқылы балалар өз эмоцияларымен жұмыс істеп, эмоциялық интеллектілерін дамытады.
- Стресс пен жағымсыз эмоциялармен күресуге көмектесетін әдістерді меңгереді.
- Балаларда өзін-өзі бақылау, сабырлылық және жанжалдардан аулақ болу дағдылары қалыптасады.
4. Шығармашылық және ақыл-ойдың дамуы:
- Логикалық ойлау мен шығармашылық қабілеттері артады, әсіресе қабылдау дағдылары дамиды.
- Балалардың проблема шешу және креативті ойлау қабілеттері нығаяды.
- Ұлттық ойындар арқылы олар қиындықтар мен кедергілерді жеңу жолдарын іздеуге үйренеді.
5. Ұлттық құндылықтарды меңгеру және мәдениетке құрмет:
- Балалар өз халқының мәдениеті, дәстүрлері мен ойындары туралы түсінікке ие болып, ұлттық құндылықтарды құрметтеу мен сақтау дағдыларын меңгереді.
- Ұлттық ойындар арқылы балалардың мәдени сана-сезімі қалыптасып, олар өздерінің тарихи мұрасына деген қызығушылық танытады.
6. Тұлғалық даму мен өзін-өзі тану:
- Балалардың өз-өзін тану және өзін-өзі бағалау деңгейі артады.
- Ұлттық ойындар арқылы балаларда көшбасшылық дағдылары мен жауапкершілік сезімі қалыптасады.
- Балалардың өзін-өзі басқару қабілеттері мен тәуелсіздікке ұмтылуы күше...
Қазақтың ұлттық ойындары балалардың жан-жақты дамуына ықпал етеді. Бұл бағдарлама балалардың физикалық және әлеуметтік дамуын жақсартып, олардың бойында дене тәрбиесі, рухани құндылықтар, ұлттық мәдениет, және тұлғалық дағдылардың қалыптасуына септігін тигізеді.
МАЗМҰНЫ
1.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1 БӨЛІМ. ТEOРИЯЛЫҚ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1 ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ... ... ... ... ... ... .7
1.2 ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ БАЛАЛАРДЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ДАМУЫНА ӘСЕРІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
0.3 ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРІ ... ... ... ... ... ... ... 11
1.4 ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫНА ЫҚПАЛЫ ... ... 13
2 БӨЛІМ. ПРAКТИКAЛЫҚ БӨЛІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 6
ҚOРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДEБИEТТEР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
КІРІСПЕ
Қазіргі замандағы қоғамда білім мен тәрбие саласының өзекті мәселелерінің бірі - балалардың денсаулығын нығайту, психоэмоционалдық дамуын қолдау, сондай-ақ олардың әлеуметтік дағдыларын қалыптастыру. Балалардың денсаулығы мен рухани дамуының негізі, ең алдымен, физикалық белсенділік пен әлеуметтік қарым-қатынас арқылы қалыптасатыны анық. Заманауи технологиялардың дамуымен қатар балалардың дене белсенділігінің төмендеуі, сондай-ақ әлеуметтік дағдылар мен мәдени құндылықтардың ұмытылуы қоғамның алаңдаушылығын туғызуда.
Ұлттық ойындар - қазақ халқының мәдени мұрасы, олар өткен ғасырлардан бері балалардың денсаулығы мен дамуына септігін тигізіп келеді. Қазақтың ұлттық ойындары балаларды тек физикалық тұрғыда шынықтырып қана қоймай, олардың әлеуметтік дағдыларын дамытуға, топпен жұмыс істей білуге, бір-біріне қолдау көрсетуге үйретеді. Сонымен қатар, ұлттық ойындар балаларды ұлттық мәдениет пен дәстүрге құрметпен қарауға тәрбиелейді.
Ұлт ойындары ертеден-ақ жалпы этнографиялық әдет-ғұрыптармен бірге дамып жетіліп, ендігі кезде өз алдына бір үлкен ғылымның саласына айналып отыр. Ұлттық ойындар Қазақ Совет этнографиясының бір бұтағы бола тұра, кеңестік дәуірде көп қолға алына бермеген шара. XVIII ғасырдан XX ғасырға дейін қазақ хандықтары өмір сүрген дәуірде ұлттық ойындар жаңа кезең алып, халық арасына біраз таралды. Орыстандыру саясатының нәтижесінде заманның бүркемесінің астында қалып қойды. Бүгінгі күні ұлттық ойындарды Қазақ этнографиялық ғылымының бір саласы ретінде қарайтын заман туып отыр. Ал ғылымның қай саласы болмасын тарихын терең зерттеп алмайынша алға баспайды. Зерттеуді өз тарихынан бастау - ғылым жетістіктерін игерумен қатар оның одан ары алға басуына мүмкіншіліктер туғызу. Мен бұл бағдарламаны құрғанда ұлттық ойындарға бір жаңалық енгізейін, жаңа ойындар ойлап табайын деп емес, ұлттық мұрамызды жаңғыртып, халқымыздың өткені мен бүгінгісін жалғастырайын деген ойдамын.
3.1 ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
Қазақтың ұлттық ойындары -- бұл қазақ халқының мәдениетінің, тарихының, тұрмыс-тіршілігінің айнасы болып табылатын, сан ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа мұра болып келе жатқан халықтық дәстүрлердің бір бөлігі. Қазақ ұлттық ойындары негізінен балалар мен жастар арасында дене шынықтыруды дамытудың, рухани тәрбиенің, қоғамға бейімделудің, батылдық пен шыдамдылықтың қалыптасуының басты құралдары ретінде саналған.
Ұлттық ойындар - қазақ халқының тұрмысынан, салт-дәстүрінен, ұлттық мәдениетінен туындаған және оларды күнделікті өмірде қолданудың нәтижесінде қалыптасқан іс-әрекеттер мен ойын түрлерінің жиынтығы. Олар қоғамның әлеуметтік құрылымымен, халықтың табиғатпен, дәстүрмен тығыз байланысымен тығыз байланысты. Қазақ халқының ойындары негізінен топтық сипатта болып, балалардың бір-бірімен қарым-қатынас орнатуына, ұжымдық еңбек пен ойынға үйренуіне ықпал етеді.
Қазақтың ұлттық ойындарының түрлері:
1. Дене шынықтыру ойындары - бұл ойындар балалар мен жастардың денсаулығын нығайту, физикалық күш-жігерін арттыру мақсатында өткізіледі. Мысалы, асық ату, теңге алу, көкпар, ат жарысы және т.б.
2. Ойлау қабілетін дамыту ойындары - бұл ойындар балалардың логикалық ойлау қабілетін, тапқырлығын, зейінін дамытуға бағытталған. Оларға тұлпар, қалақ, күміс алу сияқты ойындар жатады.
3. Әлеуметтік және мәдени ойындар - бұл ойындар арқылы балаларды бір-бірімен ынтымақтастықта жұмыс істеуге, өзара сыйластыққа, батылдыққа, көшбасшылық қасиеттерге үйретеді. Теңге алу, қыз қуу, садақ ату ойындары осы топқа жатады.
Қазақтың ұлттық ойындарының маңызы:
- Физикалық даму: Ұлттық ойындар балалардың физикалық дамуына зор ықпал етеді. Бұл ойындар арқылы балалар күш-қуаттарын, төзімділіктерін, шапшаңдықтарын арттырады.
- Әлеуметтік даму: Ұлттық ойындар арқылы балалар ұжымдық жұмысқа үйреніп, топпен әрекет ету, бір-бірімен үйлесімді әрекет ету дағдыларын дамытады. Олар бір-бірімен қарым-қатынас орнатып, әлеуметтік нормаларды меңгереді.
- Психологиялық даму: Ойындар балалардың көңіл-күйін көтеріп, эмоциялық тұрақтылықты арттырады. Бұл ойындар арқылы балалардың өз-өзіне сенімі артады, батылдық пен ерік-жігер қалыптасады.
- Мәдениетке баулу: Қазақтың ұлттық ойындары ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып келе жатқан мәдени құндылықтарды сақтау, оларды ұрпақ санасында жаңғырту үшін маңызды рөл атқарады. Олар балаларды қазақ халқының дәстүрлерімен таныстырады, мәдениеттің, өнердің негіздеріне деген қызығушылықтарын оятады.
Қазақтың ұлттық ойындарының түрлері:
1. Асық ойындары - Асық ату, асық жинау, асық ойнау.
2. Қазақша күрес - баланың күшін сынап, оны дене шынықтырумен қатар ұлттық салт-дәстүрді ұстануға баулиды.
3. Теңге алу - топтасып ойнау үшін пайдалы ойын, балалардың физикалық және әлеуметтік қабілеттерін дамытады.
4. Көкпар - ұлттық ат ойындарының бірі, қоян-қолтық әрекет пен мергендікті талап ететін ойын.
5. Қыз қуу - ат жарысы түрінде болып, жастарды ерлік пен батылдыққа тәрбиелейді.
6. Бәйге - жылдамдықты және төзімділікті талап ететін ат жарысы ойыны.
7. Тұлпар - құс жастық болып, елдің ұлдары мен қыздары арасында өткізіледі, ұжымдық істерді дамытуға көмектеседі.
8. Ат жарысы - еркін қимылдауға, шапшаңдық пен ептілікті арттыруға көмектеседі.
Қазақтың ұлттық ойындары балаларды тек физикалық тұрғыдан ғана емес, әлеуметтік тұрғыдан да тәрбиелейтін маңызды құрал болып табылады. Олар ұлттық мәдениет пен тарихты насихаттай отырып, балалардың тұлғалық және рухани дамуына үлкен үлес қосады. Ұлттық ойындар арқылы балалар өздерінің денсаулығын нығайтып, психологиялық және әлеуметтік дағдыларын жетілдіре алады. Сондықтан бұл ойындарды қазіргі мектептерде, тәрбиелік іс-шараларда кеңінен қолдану өте маңызды.
3.2 ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ БАЛАЛАРДЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ДАМУЫНА ӘСЕРІ
Қазақ халқының ұлттық ойындары тек мәдениет пен салт-дәстүрдің сақталуына ғана емес, балалардың физикалық және рухани дамуына да зор ықпал етеді. Ұлттық ойындар балалардың денсаулығына, олардың күш-қуаты мен төзімділігін арттыруға, шапшаңдық пен ептілікті дамытуға бағытталған. Әсіресе, физикалық даму тұрғысынан ұлттық ойындар балаларға әсер етіп, олардың бойында қажетті дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі.
Ұлттық ойындардың физикалық дамуға әсері:
1. Дене күшін дамыту
Ұлттық ойындар көбінесе физикалық күшті талап етеді. Мысалы, көкпар ойынында аттың үстінде шауып, қарсыласын жеңу үшін күш, төзімділік қажет. Бұл ойын балалардың бұлшық еттерін нығайтып, дене күшін арттырады. Сондай-ақ, қазақша күрес балалардың күш-қуатын, ептілігін, дене құрылымын дамытады.
2. Шапшаңдық пен икемділік
Кейбір ұлттық ойындар балалардың шапшаңдығын, жылдам реакциясын арттыруға бағытталған. Мысалы, асық ату ойынында балалардың көздеуі, тез шешім қабылдауы және қозғалыс жылдамдығы дамиды. Теңге алу ойыны да жылдамдық пен қимылдың үйлесімділігін талап етеді. Мұндай ойындар балалардың аяқ-қолдарының икемділігін арттырады.
3. Координация мен дене үйлесімділігін жақсарту
Ұлттық ойындар арқылы балалар дене үйлесімділігі мен қимыл координациясын жақсартады. Қыз қуу немесе бәйге сияқты ойындар атпен жарысуды талап етеді, бұл балалардың ептілігі мен үйлесімділігін арттырады. Осылайша, дененің барлық мүшелерінің жұмысын үйлестіре отырып, бұлшық еттерді жаттықтыруға мүмкіндік береді.
4. Төзімділік пен шыдамдылықты арттыру
Ұлттық ойындар балаларға ұзақ уақыт бойы белсенді әрекет етуге, шыдамдылық танытуға үйретеді. Мысалы, асық ату немесе көкпар сияқты ойындар ұзақ уақыт бойы ойнауды талап етеді және балалардың физикалық төзімділігін арттырады. Балалар физикалық әрекеттерді орындау арқылы шыдамдылық пен төзімділікті дамытады.
5. Тимьмен жұмыс жасау мен серіктестік дағдылары
Ұлттық ойындар көбінесе топпен немесе жұппен ойнауды талап етеді, бұл балалардың ұжымда жұмыс істеу қабілетін арттырады. Бірлескен әрекет арқылы балалар бір-біріне көмектесу, серіктесімен үйлесімді жұмыс істеу дағдыларын үйренеді. Бұл физикалық әрекеттер мен командалық жұмысты үйлестіреді, топтық әрекет арқылы балалардың дене қуатын бірлесе дамытуға мүмкіндік береді.
6. Қоршаған ортаға бейімделу және табиғи күштермен жұмыс
Қазақтың ұлттық ойындары көбінесе табиғатпен тығыз байланысты. Ат жарысы мен көкпар ойындары табиғи ортада, ашық аспан астында өткізіледі, бұл балалардың табиғатпен байланысын нығайтады. Табиғи ортаға бейімделу балалардың физикалық және психологиялық дамуында маңызды рөл атқарады.
Ұлттық ойындардың физикалық даму үшін маңызы:
- Қалыпты даму: Ұлттық ойындар балалардың физикалық дамуына ықпал етеді, олардың бұлшық еттерін нығайтады, жүйке жүйесін жаттықтырады.
- Денсаулықты нығайту: Ұлттық ойындар балалардың иммунитетін күшейтеді, олардың жалпы денсаулығын жақсартады.
- Қызығушылықты арттыру: Ұлттық ойындар балаларды физикалық белсенділікке қызықтырады, оларды спортқа, дене шынықтыруға тартуға көмектеседі.
- Дене тәрбиесін жетілдіру: Ұлттық ойындар дене тәрбиесінің негізгі элементтерін меңгеруге көмектеседі, балалардың физикалық дамуы үшін өте тиімді.
Қазақтың ұлттық ойындары балалардың физикалық дамуына зор ықпал етеді. Олар тек дене шынықтыруды ғана емес, сонымен қатар балалардың әлеуметтік, рухани, және психологиялық дамуына да әсер етеді. Ұлттық ойындардың балаларға тигізетін әсері олардың бойында күш-қуатты, төзімділікті, шапшаңдықты, икемділікті және шыдамдылықты дамыта отырып, денсаулықты жақсартуға мүмкіндік береді. Сондықтан мектептер мен балабақшаларда ұлттық ойындарды кеңінен қолдану балалардың толыққанды дамуына үлес қосады.
3.3 ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРІ
Қазақтың ұлттық ойындары -- халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан мәдени мұрасы, сонымен қатар баланың психологиялық дамуына да айтарлықтай ықпал етеді. Ұлттық ойындар балалардың тек физикалық дамуына ғана емес, олардың рухани және әлеуметтік тұрғыда да қалыптасуына көмектеседі. Олар баланың ішкі әлемін дамытуға, психологиялық жай-күйін қалыптастыруға, өзін-өзі бағалауды арттыруға ықпал етеді.
Ұлттық ойындардың психологиялық әсері:
1. Эмоционалды тұрақтылықты қалыптастыру
Ұлттық ойындар арқылы балалардың эмоцияларын бақылауды үйренуге мүмкіндік беріледі. Ойындар барысында балалар түрлі жағдайларға тап болады: жеңіс пен жеңіліс, жылдам шешім қабылдау және қателіктерді түзеу. Бұл олардың эмоционалдық тұрақтылығын арттырып, стреске төзімділігін дамытады. Мысалы, асық ату ойынында жеңіске жету немесе жеңілу балаларға жеңістің қуанышын, ал жеңілістің сәтсіздігін қабылдауды үйретеді.
2. Өзін-өзі бағалауды арттыру
Ұлттық ойындар балалардың өз күшіне сенуіне, жауапкершілікті сезінуіне, тапсырманы орындауға деген мотивациясын арттырады. Қазақша күрес сияқты ойындар балалардың күшін сынауға мүмкіндік береді, бұл өздерін сенімді әрі күшті сезінуге ықпал етеді. Жеңіске жеткенде немесе өз күшін дұрыс пайдалану арқылы жетістікке жеткенде, баланың өзін-өзі бағалауы артады.
3. Қарым-қатынас және әлеуметтік дағдыларды дамыту
Ұлттық ойындар көбінесе топпен немесе жұппен ойнауды талап етеді, бұл балалардың әлеуметтік қарым-қатынас дағдыларын қалыптастырады. Олар өз ойынын бірлесіп өткізу барысында топта жұмыс істеуді, басқалардың пікірін тыңдауды, қолдау көрсетуді үйренеді. Теңге алу немесе көкпар сияқты ойындар балаларды топта жұмыс жасауға, әрқайсысының міндетін жауапкершілікпен орындауға, екінші адамды сыйлауға баулиды.
4. Логикалық ойлау мен шығармашылықты дамыту
Ұлттық ойындар баланың логикалық ойлау қабілетін, тапқырлығын дамытуға көмектеседі. Асық ату немесе қалақ сияқты ойындар ойлау қабілетінің дамуына ықпал етеді. Балалар бұл ойындар арқылы шапшаң шешім қабылдайды, болжау жасайды, әрі өз ойлау жүйесін жетілдіреді. Сонымен қатар, ойындар балаларға жаңа идеялар мен шешімдер ұсыну арқылы шығармашылық қабілеттерін арттырады.
5. Жауапкершілік пен еріктілік дағдыларын қалыптастыру
Ұлттық ойындар арқылы балалар жауапкершілікті сезінеді. Олар әр қимылдың дұрыс орындалуын қамтамасыз ете отырып, шешімдер қабылдайды. Бұл ойындар баланың өз әрекетінің нәтижесін толық түсінуіне, тапсырмаларды орындауда тұрақтылық пен тәртіп сақтауға баулиды. Қыз қуу немесе бәйге сияқты ойындар, балалардың өз міндеттерін орындау, топ мүшелеріне көмек көрсету дағдыларын қалыптастырады.
6. Мақсатқа жету және мотивацияны арттыру
Ұлттық ойындар балаға мақсат қоюды және оған жету үшін қажырлы еңбек етуді үйретеді. Әрбір ойынның өз мақсаты бар, ол балаға ойын барысында табандылық танытуға, еңбектенуге және мақсатына жетуге мүмкіндік береді. Асық ату немесе тұлпар сияқты ойындар балаға күрделі міндеттерді орындап, олардың нәтижесін көрудің қуанышын сезінуге мүмкіндік береді.
7. Төзімділік пен шыдамдылықты дамыту
Ұлттық ойындар баланың төзімділігін, шыдамдылығын дамытуға ықпал етеді. Олар ұзақ уақыт бойы дене белсенділігімен айналысуды талап етеді, сондықтан балалардың шыдамдылығы мен күшін сынайды. Сонымен қатар, ойындар барысында балалар жеңістер мен жеңілістерге байланысты әртүрлі сезімдерді басынан өткереді, ол да психологиялық шыдамдылықты арттырады.
Қазақтың ұлттық ойындары баланың психологиялық дамуына зор әсер етеді. Олар тек физикалық күшті ғана емес, сонымен қатар баланың психоэмоционалдық жағдайын, әлеуметтік қатынасын және өзін-өзі бағалауын дамытуға ықпал етеді. Ұлттық ойындар баланың ойлау қабілетін, шығармашылық ізденістерін, әлеуметтік дағдыларын, шыдамдылығын арттырып, психологиялық тұрақтылығын нығайтады. Сондықтан ұлттық ойындарды қазіргі уақытта балалармен жұмыста пайдалану өте маңызды, өйткені олар балалардың барлық аспектілерін дамытуға көмектеседі.
3.4 ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫНА ЫҚПАЛЫ
Қазақтың ұлттық және спорттық ойындары өзінің шығу тарихы мен тәрбиелік мәні зор, денсаулықты нығайтуға көп себін тигізер бір шежіре. Кезінде қазақтың ұлттық ойындарының шығуын, адамға тигізер пайдасын, ережесін зерттеген өте көп ғалымдар болған. Олар Қазақстандық ғалымдар М.Таникеев, әйгілі ғалым-этнограф Ә.Диваев, халық мұғалімі Байтоғайұлы Балқай, орыс ғалымдары И.И.Рычков, А.Алектров, ертеде Қазақстанға саяхат жасаған ағылшын ғалымы Э.Маккей, Венецияның саяхатшысы Марко Поло, неміс ғалымы А.Гумбольт, неміс этнографы Рихтер Каргуц, француздың атақты жазушысы А.Дюма, ұлы Абайдың достары А.Янушкевич пен С.Гросс және тағы көптеген атақты ғалымдар өз еңбектерінде қазақтың ұлттық ойындары туралы шеберлікпен баяндаған. Атақты орыс ғалымы, дәрігер - педагог Покровский А.А.: ойын - күнделікті бала еңбегі, болашақ өмірдің бастамасы. Ойын үстінде баланың ертеңгі өмірге деген қабілеті байқалады дей келіп, қазақ халқының ұлттық ойындарының, дене тәрбиесінің халық тәрбиесіндегі алатын орнын жан-жақты зерттеп, дәлелдеген. Халық мұғалімі Байтоғайұлы Балқайдың айтуынша, адамның басынан өтетін өмірінің әр уақытындағы жазғы, күзгі, қысқы істелетін кәсібі сияқты тіршіліктің түрлері бар. Сол сияқты балалардың да өзіне меншікті бала кезінде істелетін істері бар. Ол ісі - жас уақытындағы ойын.
Спорттық ойындардың көбі адамзат қауымдастық құрып күн көру кезінен басталған. Олар табиғатта кездескен әртүрлі қиыншылықтарды жеңе білу үшін, өз бетінше тіршілікке қалыптасу үшін дене бітімінің мықты, денсаулығының жақсы болуы маңызды болған. Бұл шара адамдардың есейіп, өскен кезінде емес, жас кезінен бастап тәрбиенің нәтижесінде қанына сіңген. Бұл құбылыс бірте-бірте дами келіп, жеке бастың өз бетінше денесін шынықтыру жүйесін тудырады. Ал мұндай дене шынықтырулар өз кезегінде дамып, қалыптасып, әр түрлі ойындар мен дене жаттығуларын тудырды. Осылай ұлттық ойындар пайда болып, бір жүйеге келтіріліп, өз ережесі, шарттары пайда болды.
Әрбір ұлттық ойын балалардың бойындағы бір қасиетін дамытуға көмегін тигізеді. Олар: аяқ-қолдарының күшті болуы, ойлау қабілетінің жоғары болуы, шапшаңдық, алғырлық, табандылық, күштілік, ұжымшылдық, батылдық, қайраттылық, жігерлілік,мергендік, сезгіштік, т.с.с. адам бойындағы қасиеттердің көбі жас бала бойына ойын арқылы сіңеді. Ойын болғаннан соң оған қажетті құралдар қолда бар нәрселерден жасалған: ағаш, малдың сүйегі, малдың құмалағы, тас, мата, балшық. Халық арасында ұлт мәдениетінің бір саласы ретінде қалыптасқан ұлттық ойындар әлеуметтік - экономикалық жағдайдың өзгеруіне байланысты өзгеріп, дамып, жетіліп отырған.
Қазақ халқында ұлттық ойындардың көбі халық ауыз әдебиетімен тығыз байланысты болған. Себебі, көптеген ойындардың қимылы өз шартына байланысты сөздермен бірге жүргізіледі. Және ұлттық ойындардың бір ерекшелігі, ойын түрлері тек қана жыл мезгілдеріне байланысты болмай, баланың жасына да байланысты болған. Жас сәбилермен бір ойын ойналса, жасы есейе келе ойын түрлері өзгеріп, шарттары күрделеніп, атқаратын қимылдары да қиындай түседі. Осы дәстүрлі қағиданы ескере отырып ұлт ойындарын төрт топқа бөлуге болады.
Бірінші топқа бір жасқа дейінгі нәрестелердің ойынын жатқызуға болады. Ол ойындар көбіне жырлы-қимылды болып келеді.
Екінші топқа баланың дүниеге көзқарасын қалыптастыратын әр түрлі ойыншықтар мен құмалақ ойындары жатады.
Үшінші топқа жасөспірімдердің қозғалмалы ойындары жатады.
Төртінші топқа жігіттердің ойындарры мен ұлттық спорт түрлері топталады. Мен өз авторлық бағдарламамды оқушыларды үшінші және төртінші топтағы орта мектептің оқу бағдарламасына кірмеген ұлттық ойын түрлерімен таныстыру үшін алдым.
Бағдарлама бір жылдық жоспармен 34 сағаттан тұрады. Кіріспе және қорытынды сабақтардан басқа бірнеше бөлімдерден тұрады. Әр бөлімде әр түрлі қимылдағы ( баяу қимылды, тез қимылды, күшті керек ететін), ойлауды, басқа пәндерден алған білімдерін қажет ететін ойын түрлері бар. Негізінен әдебиет, еңбек, тарих, саз сабақтарымен пәнаралық байланыс жүргізіледі. Сонымен қатар оқушылар Қазақстанның танымал спортшылары туралы деректерден бірнеше сабақ дәріс алады.
Айгөлек бөлімі (7 сағат)
Бұл бөлімде қкамтылған ойындар аз қимылды ойындар қатарына жатады. Ұлттық ойындардың бұл қатары оқушыларды көздеп лақтырып, мешенге тигізуге немесе түсіруге, орнында тұрып белгілі шарт бойынша секіруге, лақтырылған затты қағып алуға, қысқа қашықтықта жүгіруге арналған қимылдарды орындауды үйретеді. Ойын ойналған кезде қатысушылар байқампаз, жылдам, мерген, сергек болуы керек. Ойын ережесімен таныстырғанда оқушыларды өлеңдермен (Айгөлек), тарих деректерімен (Аңшылар-малшылық кәсіп, Қамалды қорғау- соғыс тәсілдері), еңбек тәсілдерімен (ойынға керекті құралдарды дайындау) таныстыра кетеміз.
Асық ойындары бөлімі (4 сағат)
Бұл ойындарды ойнату кезінде , негізінен, оқушыларды мергендікке баулимын. Көздеп ату, дәл тигізу сияқты қимылдыр іске асады. Атбақыл ойынында ойыншылар бір-бірін белгілі жерге дейін арқаларына көтеріп апаруы тиіс. Бұл тәсіл күштілікке баулиды.Бұл бөлімде тарих сабағынан пәнаралық байланыс жүзеге асады, себебі оқушылар ойын ережесімен танысқанда қазақ халқының ата кәсібі - малшылық туралы білімдерін толықтырады.
Алтыбақан бөлімі (7 сағат)
Бұл бөлімде қамтылған ойын түрлерінің көбі көп қимылды және күштілікті талап ететін ойындар. Негізінен қолдың, аяқтың күші болуы керек және мергендік, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Пікір жазған:
Oрмaнoвa З.Қ - "ZauSam"білім бeру oртaлығының дирeктoры.
Қазақтың ұлттық ойындары арқылы балалардың физикалық және әлеуметтік дамуын қолдау авторлық бағдарлама
Бұл авторлық бағдарлама өте өзекті әрі маңызы зор жоба болып табылады, өйткені ол қазіргі қоғамдағы балалардың физикалық және әлеуметтік дамуын қолдауға бағытталған. Қазақтың ұлттық ойындары - тек балалар үшін көңілді әрі қызықты уақыт өткізу ғана емес, сонымен қатар олардың денсаулығын нығайтып, әлеуметтік дағдыларын қалыптастыруға ықпал ететін маңызды құрал.
Бағдарламада қазақтың ұлттық ойындарының тарихы, тәрбиелік мәні, сондай-ақ оларды мектептерде қолданудың тиімді әдіс-тәсілдері қарастырылған. Мұнда ұлттық ойындар арқылы балалардың физикалық дамуымен қатар, ұжымдық жұмыс, бірлесіп әрекет ету, тәртіп сақтау, шешім қабылдау және өзара сыйластық сияқты әлеуметтік дағдыларды дамытуға мүмкіндік беретін әдістер ұсынылады.
Бағдарламаның тағы бір маңызды аспектісі - ол балалардың ұлттық мәдениетке деген қызығушылығын арттырады, қазақ халқының рухани мұрасын сақтап, оны балаларға ұғындыруға мүмкіндік береді. Қазақтың ұлттық ойындары балаларды тек дене шынықтырумен айналысуға ғана емес, рухани тәрбие алуға да бағыттайды.
Бұл авторлық бағдарлама балалардың физикалық және әлеуметтік дамуын қолдауға бағытталған өте тиімді және маңызды жұмыс болып табылады. Ұлттық ойындар арқылы балалардың денсаулығын нығайтып, оларды топтық жұмысқа, бір-біріне көмек көрсетуге, өзара сыйластық пен ынтымақтастыққа үйретеді. Сонымен қатар, бағдарламаның қазақ мәдениетіне деген қызығушылығын арттырып, ұлттық құндылықтарды сақтауға септігін тигізеді.
Түсінік хат
Бағдарламаның мақсаты - қоғамымыздың жастарын өз елінің тарихын, мәдениетін, тілін, салт-дәстүрін бағалай білетін азамат етіп қалыптастыру. Қазақ халқының ұлттық ойындарын үйрете отырып, ойын арқылы әдет-ғұрыпынан деректер беру. Қазақстанның атақты спортшыларымен таныстыру, оларға еліктеу. Бойына адами жақсы қасиеттерді сіңіріп, өз халқын, Отанын сүйетін азамат тәрбиелеу. Оқушылардың денсаулығын шыңдап, салауатты өмір салтын дәріптеу.
Бағдарламаның міндеттері:
1.Қазiргi жастарға, өзге ұлт өкілдеріне қазақ ұлттық ойындарынан терең білім берудi жүзеге асыру:
---бағдарламалық материалдарды толықтыру арқылы;
---қазақ ауыз әдебиетінің нұсқаларын оқыту арқылы;
---сыныптан тыс жұмыстар,үйiрмелер арқылы қазақтардың мәдениетiмен, тұрмысымен таныстыру.
2.Оқушылар бойында ұлттық ойындарға қажетті құралдарды өз қолдарымен жасау арқылы еңбексүйгіштік, шеберлік қасиеттерін арттыру.
3. Ұжымшылдық, өзара көмек, жеңіске ұмтылу сияқты қасиеттерді дарыту.
Өзектілігі: Қазіргі заманғы қоғамда балалардың физикалық және әлеуметтік дамуы маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Қала мен ауыл арасындағы мәдени айырмашылықтар, заманауи технологиялардың әсері, балалардың ашық ауада ойындар мен белсенді іс-әрекеттерден гөрі компьютерлер мен гаджеттерде уақыт өткізуі балалардың денсаулығына, психологиялық жай-күйіне теріс әсер етуі мүмкін.
Ал қазақтың ұлттық ойындары -- бұл баланың физикалық, ақыл-ой және әлеуметтік дамуында ерекше рөл атқаратын құнды құрал. Олар балаларды тек дене бітімін дамытып қоймай, сол арқылы ұлттық мәдениетке, дәстүрлерге деген құрмет пен сүйіспеншілікті қалыптастырады. Қазақтың ұлттық ойындары табиғатқа жақын болып келеді және олар балалардың топтық жұмысқа бейімделуін, өзара сыйластық пен ынтымақтастықты үйретеді.
Заманауи білім беру тек академиялық біліммен шектелмей, балалардың жалпы дамуына, тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына да бағытталуы керек. Қазақтың ұлттық ойындары бұл талаптарға толық жауап береді, себебі олар балалардың жан-жақты дамуына жағдай жасайды.
Осылайша, Қазақтың ұлттық ойындары арқылы балалардың физикалық және әлеуметтік дамуын қолдау авторлық бағдарламасы қазіргі қоғамдағы маңызды мәселелерді шешуге, балалардың денсаулығын нығайтуға және олардың қоғамдағы орнына дұрыс бағыт беру үшін маңызды қадам болып табылады.
Күтілетін нәтижелері:
1. Физикалық денсаулықтың жақсаруы:
- Балалардың дене шынықтыру деңгейі артып, денсаулықтары нығаяды.
- Ұлттық ойындар арқылы балалардың қимыл-қозғалыс дағдылары, шапшаңдық, төзімділік, күш-қуаттары дамиды.
- Балаларда артық салмақ пен дене белсенділігінің төмендігі сияқты
мәселелердің алдын алу мүмкіндігі артады.
2. Әлеуметтік дағдылардың дамуы:
- Балалар арасында ынтымақтастық, топтық жұмыс дағдылары қалыптасады.
- Өзара сыйластық, көмек көрсету, конфликттерді шешу қабілеттері дамиды.
- Топтық ойындар арқылы балалар ұжыммен жұмыс істеуді, бір-біріне көмектесуді және келісіммен шешім қабылдауды үйренеді.
3. Эмоционалдық интеллектінің артуы:
- Ұлттық ойындар арқылы балалар өз эмоцияларымен жұмыс істеп, эмоциялық интеллектілерін дамытады.
- Стресс пен жағымсыз эмоциялармен күресуге көмектесетін әдістерді меңгереді.
- Балаларда өзін-өзі бақылау, сабырлылық және жанжалдардан аулақ болу дағдылары қалыптасады.
4. Шығармашылық және ақыл-ойдың дамуы:
- Логикалық ойлау мен шығармашылық қабілеттері артады, әсіресе қабылдау дағдылары дамиды.
- Балалардың проблема шешу және креативті ойлау қабілеттері нығаяды.
- Ұлттық ойындар арқылы олар қиындықтар мен кедергілерді жеңу жолдарын іздеуге үйренеді.
5. Ұлттық құндылықтарды меңгеру және мәдениетке құрмет:
- Балалар өз халқының мәдениеті, дәстүрлері мен ойындары туралы түсінікке ие болып, ұлттық құндылықтарды құрметтеу мен сақтау дағдыларын меңгереді.
- Ұлттық ойындар арқылы балалардың мәдени сана-сезімі қалыптасып, олар өздерінің тарихи мұрасына деген қызығушылық танытады.
6. Тұлғалық даму мен өзін-өзі тану:
- Балалардың өз-өзін тану және өзін-өзі бағалау деңгейі артады.
- Ұлттық ойындар арқылы балаларда көшбасшылық дағдылары мен жауапкершілік сезімі қалыптасады.
- Балалардың өзін-өзі басқару қабілеттері мен тәуелсіздікке ұмтылуы күше...
Қазақтың ұлттық ойындары балалардың жан-жақты дамуына ықпал етеді. Бұл бағдарлама балалардың физикалық және әлеуметтік дамуын жақсартып, олардың бойында дене тәрбиесі, рухани құндылықтар, ұлттық мәдениет, және тұлғалық дағдылардың қалыптасуына септігін тигізеді.
МАЗМҰНЫ
1.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1 БӨЛІМ. ТEOРИЯЛЫҚ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1 ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ... ... ... ... ... ... .7
1.2 ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ БАЛАЛАРДЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ДАМУЫНА ӘСЕРІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
0.3 ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРІ ... ... ... ... ... ... ... 11
1.4 ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫНА ЫҚПАЛЫ ... ... 13
2 БӨЛІМ. ПРAКТИКAЛЫҚ БӨЛІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 6
ҚOРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДEБИEТТEР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
КІРІСПЕ
Қазіргі замандағы қоғамда білім мен тәрбие саласының өзекті мәселелерінің бірі - балалардың денсаулығын нығайту, психоэмоционалдық дамуын қолдау, сондай-ақ олардың әлеуметтік дағдыларын қалыптастыру. Балалардың денсаулығы мен рухани дамуының негізі, ең алдымен, физикалық белсенділік пен әлеуметтік қарым-қатынас арқылы қалыптасатыны анық. Заманауи технологиялардың дамуымен қатар балалардың дене белсенділігінің төмендеуі, сондай-ақ әлеуметтік дағдылар мен мәдени құндылықтардың ұмытылуы қоғамның алаңдаушылығын туғызуда.
Ұлттық ойындар - қазақ халқының мәдени мұрасы, олар өткен ғасырлардан бері балалардың денсаулығы мен дамуына септігін тигізіп келеді. Қазақтың ұлттық ойындары балаларды тек физикалық тұрғыда шынықтырып қана қоймай, олардың әлеуметтік дағдыларын дамытуға, топпен жұмыс істей білуге, бір-біріне қолдау көрсетуге үйретеді. Сонымен қатар, ұлттық ойындар балаларды ұлттық мәдениет пен дәстүрге құрметпен қарауға тәрбиелейді.
Ұлт ойындары ертеден-ақ жалпы этнографиялық әдет-ғұрыптармен бірге дамып жетіліп, ендігі кезде өз алдына бір үлкен ғылымның саласына айналып отыр. Ұлттық ойындар Қазақ Совет этнографиясының бір бұтағы бола тұра, кеңестік дәуірде көп қолға алына бермеген шара. XVIII ғасырдан XX ғасырға дейін қазақ хандықтары өмір сүрген дәуірде ұлттық ойындар жаңа кезең алып, халық арасына біраз таралды. Орыстандыру саясатының нәтижесінде заманның бүркемесінің астында қалып қойды. Бүгінгі күні ұлттық ойындарды Қазақ этнографиялық ғылымының бір саласы ретінде қарайтын заман туып отыр. Ал ғылымның қай саласы болмасын тарихын терең зерттеп алмайынша алға баспайды. Зерттеуді өз тарихынан бастау - ғылым жетістіктерін игерумен қатар оның одан ары алға басуына мүмкіншіліктер туғызу. Мен бұл бағдарламаны құрғанда ұлттық ойындарға бір жаңалық енгізейін, жаңа ойындар ойлап табайын деп емес, ұлттық мұрамызды жаңғыртып, халқымыздың өткені мен бүгінгісін жалғастырайын деген ойдамын.
3.1 ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
Қазақтың ұлттық ойындары -- бұл қазақ халқының мәдениетінің, тарихының, тұрмыс-тіршілігінің айнасы болып табылатын, сан ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа мұра болып келе жатқан халықтық дәстүрлердің бір бөлігі. Қазақ ұлттық ойындары негізінен балалар мен жастар арасында дене шынықтыруды дамытудың, рухани тәрбиенің, қоғамға бейімделудің, батылдық пен шыдамдылықтың қалыптасуының басты құралдары ретінде саналған.
Ұлттық ойындар - қазақ халқының тұрмысынан, салт-дәстүрінен, ұлттық мәдениетінен туындаған және оларды күнделікті өмірде қолданудың нәтижесінде қалыптасқан іс-әрекеттер мен ойын түрлерінің жиынтығы. Олар қоғамның әлеуметтік құрылымымен, халықтың табиғатпен, дәстүрмен тығыз байланысымен тығыз байланысты. Қазақ халқының ойындары негізінен топтық сипатта болып, балалардың бір-бірімен қарым-қатынас орнатуына, ұжымдық еңбек пен ойынға үйренуіне ықпал етеді.
Қазақтың ұлттық ойындарының түрлері:
1. Дене шынықтыру ойындары - бұл ойындар балалар мен жастардың денсаулығын нығайту, физикалық күш-жігерін арттыру мақсатында өткізіледі. Мысалы, асық ату, теңге алу, көкпар, ат жарысы және т.б.
2. Ойлау қабілетін дамыту ойындары - бұл ойындар балалардың логикалық ойлау қабілетін, тапқырлығын, зейінін дамытуға бағытталған. Оларға тұлпар, қалақ, күміс алу сияқты ойындар жатады.
3. Әлеуметтік және мәдени ойындар - бұл ойындар арқылы балаларды бір-бірімен ынтымақтастықта жұмыс істеуге, өзара сыйластыққа, батылдыққа, көшбасшылық қасиеттерге үйретеді. Теңге алу, қыз қуу, садақ ату ойындары осы топқа жатады.
Қазақтың ұлттық ойындарының маңызы:
- Физикалық даму: Ұлттық ойындар балалардың физикалық дамуына зор ықпал етеді. Бұл ойындар арқылы балалар күш-қуаттарын, төзімділіктерін, шапшаңдықтарын арттырады.
- Әлеуметтік даму: Ұлттық ойындар арқылы балалар ұжымдық жұмысқа үйреніп, топпен әрекет ету, бір-бірімен үйлесімді әрекет ету дағдыларын дамытады. Олар бір-бірімен қарым-қатынас орнатып, әлеуметтік нормаларды меңгереді.
- Психологиялық даму: Ойындар балалардың көңіл-күйін көтеріп, эмоциялық тұрақтылықты арттырады. Бұл ойындар арқылы балалардың өз-өзіне сенімі артады, батылдық пен ерік-жігер қалыптасады.
- Мәдениетке баулу: Қазақтың ұлттық ойындары ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып келе жатқан мәдени құндылықтарды сақтау, оларды ұрпақ санасында жаңғырту үшін маңызды рөл атқарады. Олар балаларды қазақ халқының дәстүрлерімен таныстырады, мәдениеттің, өнердің негіздеріне деген қызығушылықтарын оятады.
Қазақтың ұлттық ойындарының түрлері:
1. Асық ойындары - Асық ату, асық жинау, асық ойнау.
2. Қазақша күрес - баланың күшін сынап, оны дене шынықтырумен қатар ұлттық салт-дәстүрді ұстануға баулиды.
3. Теңге алу - топтасып ойнау үшін пайдалы ойын, балалардың физикалық және әлеуметтік қабілеттерін дамытады.
4. Көкпар - ұлттық ат ойындарының бірі, қоян-қолтық әрекет пен мергендікті талап ететін ойын.
5. Қыз қуу - ат жарысы түрінде болып, жастарды ерлік пен батылдыққа тәрбиелейді.
6. Бәйге - жылдамдықты және төзімділікті талап ететін ат жарысы ойыны.
7. Тұлпар - құс жастық болып, елдің ұлдары мен қыздары арасында өткізіледі, ұжымдық істерді дамытуға көмектеседі.
8. Ат жарысы - еркін қимылдауға, шапшаңдық пен ептілікті арттыруға көмектеседі.
Қазақтың ұлттық ойындары балаларды тек физикалық тұрғыдан ғана емес, әлеуметтік тұрғыдан да тәрбиелейтін маңызды құрал болып табылады. Олар ұлттық мәдениет пен тарихты насихаттай отырып, балалардың тұлғалық және рухани дамуына үлкен үлес қосады. Ұлттық ойындар арқылы балалар өздерінің денсаулығын нығайтып, психологиялық және әлеуметтік дағдыларын жетілдіре алады. Сондықтан бұл ойындарды қазіргі мектептерде, тәрбиелік іс-шараларда кеңінен қолдану өте маңызды.
3.2 ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ БАЛАЛАРДЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ДАМУЫНА ӘСЕРІ
Қазақ халқының ұлттық ойындары тек мәдениет пен салт-дәстүрдің сақталуына ғана емес, балалардың физикалық және рухани дамуына да зор ықпал етеді. Ұлттық ойындар балалардың денсаулығына, олардың күш-қуаты мен төзімділігін арттыруға, шапшаңдық пен ептілікті дамытуға бағытталған. Әсіресе, физикалық даму тұрғысынан ұлттық ойындар балаларға әсер етіп, олардың бойында қажетті дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі.
Ұлттық ойындардың физикалық дамуға әсері:
1. Дене күшін дамыту
Ұлттық ойындар көбінесе физикалық күшті талап етеді. Мысалы, көкпар ойынында аттың үстінде шауып, қарсыласын жеңу үшін күш, төзімділік қажет. Бұл ойын балалардың бұлшық еттерін нығайтып, дене күшін арттырады. Сондай-ақ, қазақша күрес балалардың күш-қуатын, ептілігін, дене құрылымын дамытады.
2. Шапшаңдық пен икемділік
Кейбір ұлттық ойындар балалардың шапшаңдығын, жылдам реакциясын арттыруға бағытталған. Мысалы, асық ату ойынында балалардың көздеуі, тез шешім қабылдауы және қозғалыс жылдамдығы дамиды. Теңге алу ойыны да жылдамдық пен қимылдың үйлесімділігін талап етеді. Мұндай ойындар балалардың аяқ-қолдарының икемділігін арттырады.
3. Координация мен дене үйлесімділігін жақсарту
Ұлттық ойындар арқылы балалар дене үйлесімділігі мен қимыл координациясын жақсартады. Қыз қуу немесе бәйге сияқты ойындар атпен жарысуды талап етеді, бұл балалардың ептілігі мен үйлесімділігін арттырады. Осылайша, дененің барлық мүшелерінің жұмысын үйлестіре отырып, бұлшық еттерді жаттықтыруға мүмкіндік береді.
4. Төзімділік пен шыдамдылықты арттыру
Ұлттық ойындар балаларға ұзақ уақыт бойы белсенді әрекет етуге, шыдамдылық танытуға үйретеді. Мысалы, асық ату немесе көкпар сияқты ойындар ұзақ уақыт бойы ойнауды талап етеді және балалардың физикалық төзімділігін арттырады. Балалар физикалық әрекеттерді орындау арқылы шыдамдылық пен төзімділікті дамытады.
5. Тимьмен жұмыс жасау мен серіктестік дағдылары
Ұлттық ойындар көбінесе топпен немесе жұппен ойнауды талап етеді, бұл балалардың ұжымда жұмыс істеу қабілетін арттырады. Бірлескен әрекет арқылы балалар бір-біріне көмектесу, серіктесімен үйлесімді жұмыс істеу дағдыларын үйренеді. Бұл физикалық әрекеттер мен командалық жұмысты үйлестіреді, топтық әрекет арқылы балалардың дене қуатын бірлесе дамытуға мүмкіндік береді.
6. Қоршаған ортаға бейімделу және табиғи күштермен жұмыс
Қазақтың ұлттық ойындары көбінесе табиғатпен тығыз байланысты. Ат жарысы мен көкпар ойындары табиғи ортада, ашық аспан астында өткізіледі, бұл балалардың табиғатпен байланысын нығайтады. Табиғи ортаға бейімделу балалардың физикалық және психологиялық дамуында маңызды рөл атқарады.
Ұлттық ойындардың физикалық даму үшін маңызы:
- Қалыпты даму: Ұлттық ойындар балалардың физикалық дамуына ықпал етеді, олардың бұлшық еттерін нығайтады, жүйке жүйесін жаттықтырады.
- Денсаулықты нығайту: Ұлттық ойындар балалардың иммунитетін күшейтеді, олардың жалпы денсаулығын жақсартады.
- Қызығушылықты арттыру: Ұлттық ойындар балаларды физикалық белсенділікке қызықтырады, оларды спортқа, дене шынықтыруға тартуға көмектеседі.
- Дене тәрбиесін жетілдіру: Ұлттық ойындар дене тәрбиесінің негізгі элементтерін меңгеруге көмектеседі, балалардың физикалық дамуы үшін өте тиімді.
Қазақтың ұлттық ойындары балалардың физикалық дамуына зор ықпал етеді. Олар тек дене шынықтыруды ғана емес, сонымен қатар балалардың әлеуметтік, рухани, және психологиялық дамуына да әсер етеді. Ұлттық ойындардың балаларға тигізетін әсері олардың бойында күш-қуатты, төзімділікті, шапшаңдықты, икемділікті және шыдамдылықты дамыта отырып, денсаулықты жақсартуға мүмкіндік береді. Сондықтан мектептер мен балабақшаларда ұлттық ойындарды кеңінен қолдану балалардың толыққанды дамуына үлес қосады.
3.3 ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРІ
Қазақтың ұлттық ойындары -- халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан мәдени мұрасы, сонымен қатар баланың психологиялық дамуына да айтарлықтай ықпал етеді. Ұлттық ойындар балалардың тек физикалық дамуына ғана емес, олардың рухани және әлеуметтік тұрғыда да қалыптасуына көмектеседі. Олар баланың ішкі әлемін дамытуға, психологиялық жай-күйін қалыптастыруға, өзін-өзі бағалауды арттыруға ықпал етеді.
Ұлттық ойындардың психологиялық әсері:
1. Эмоционалды тұрақтылықты қалыптастыру
Ұлттық ойындар арқылы балалардың эмоцияларын бақылауды үйренуге мүмкіндік беріледі. Ойындар барысында балалар түрлі жағдайларға тап болады: жеңіс пен жеңіліс, жылдам шешім қабылдау және қателіктерді түзеу. Бұл олардың эмоционалдық тұрақтылығын арттырып, стреске төзімділігін дамытады. Мысалы, асық ату ойынында жеңіске жету немесе жеңілу балаларға жеңістің қуанышын, ал жеңілістің сәтсіздігін қабылдауды үйретеді.
2. Өзін-өзі бағалауды арттыру
Ұлттық ойындар балалардың өз күшіне сенуіне, жауапкершілікті сезінуіне, тапсырманы орындауға деген мотивациясын арттырады. Қазақша күрес сияқты ойындар балалардың күшін сынауға мүмкіндік береді, бұл өздерін сенімді әрі күшті сезінуге ықпал етеді. Жеңіске жеткенде немесе өз күшін дұрыс пайдалану арқылы жетістікке жеткенде, баланың өзін-өзі бағалауы артады.
3. Қарым-қатынас және әлеуметтік дағдыларды дамыту
Ұлттық ойындар көбінесе топпен немесе жұппен ойнауды талап етеді, бұл балалардың әлеуметтік қарым-қатынас дағдыларын қалыптастырады. Олар өз ойынын бірлесіп өткізу барысында топта жұмыс істеуді, басқалардың пікірін тыңдауды, қолдау көрсетуді үйренеді. Теңге алу немесе көкпар сияқты ойындар балаларды топта жұмыс жасауға, әрқайсысының міндетін жауапкершілікпен орындауға, екінші адамды сыйлауға баулиды.
4. Логикалық ойлау мен шығармашылықты дамыту
Ұлттық ойындар баланың логикалық ойлау қабілетін, тапқырлығын дамытуға көмектеседі. Асық ату немесе қалақ сияқты ойындар ойлау қабілетінің дамуына ықпал етеді. Балалар бұл ойындар арқылы шапшаң шешім қабылдайды, болжау жасайды, әрі өз ойлау жүйесін жетілдіреді. Сонымен қатар, ойындар балаларға жаңа идеялар мен шешімдер ұсыну арқылы шығармашылық қабілеттерін арттырады.
5. Жауапкершілік пен еріктілік дағдыларын қалыптастыру
Ұлттық ойындар арқылы балалар жауапкершілікті сезінеді. Олар әр қимылдың дұрыс орындалуын қамтамасыз ете отырып, шешімдер қабылдайды. Бұл ойындар баланың өз әрекетінің нәтижесін толық түсінуіне, тапсырмаларды орындауда тұрақтылық пен тәртіп сақтауға баулиды. Қыз қуу немесе бәйге сияқты ойындар, балалардың өз міндеттерін орындау, топ мүшелеріне көмек көрсету дағдыларын қалыптастырады.
6. Мақсатқа жету және мотивацияны арттыру
Ұлттық ойындар балаға мақсат қоюды және оған жету үшін қажырлы еңбек етуді үйретеді. Әрбір ойынның өз мақсаты бар, ол балаға ойын барысында табандылық танытуға, еңбектенуге және мақсатына жетуге мүмкіндік береді. Асық ату немесе тұлпар сияқты ойындар балаға күрделі міндеттерді орындап, олардың нәтижесін көрудің қуанышын сезінуге мүмкіндік береді.
7. Төзімділік пен шыдамдылықты дамыту
Ұлттық ойындар баланың төзімділігін, шыдамдылығын дамытуға ықпал етеді. Олар ұзақ уақыт бойы дене белсенділігімен айналысуды талап етеді, сондықтан балалардың шыдамдылығы мен күшін сынайды. Сонымен қатар, ойындар барысында балалар жеңістер мен жеңілістерге байланысты әртүрлі сезімдерді басынан өткереді, ол да психологиялық шыдамдылықты арттырады.
Қазақтың ұлттық ойындары баланың психологиялық дамуына зор әсер етеді. Олар тек физикалық күшті ғана емес, сонымен қатар баланың психоэмоционалдық жағдайын, әлеуметтік қатынасын және өзін-өзі бағалауын дамытуға ықпал етеді. Ұлттық ойындар баланың ойлау қабілетін, шығармашылық ізденістерін, әлеуметтік дағдыларын, шыдамдылығын арттырып, психологиялық тұрақтылығын нығайтады. Сондықтан ұлттық ойындарды қазіргі уақытта балалармен жұмыста пайдалану өте маңызды, өйткені олар балалардың барлық аспектілерін дамытуға көмектеседі.
3.4 ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫНА ЫҚПАЛЫ
Қазақтың ұлттық және спорттық ойындары өзінің шығу тарихы мен тәрбиелік мәні зор, денсаулықты нығайтуға көп себін тигізер бір шежіре. Кезінде қазақтың ұлттық ойындарының шығуын, адамға тигізер пайдасын, ережесін зерттеген өте көп ғалымдар болған. Олар Қазақстандық ғалымдар М.Таникеев, әйгілі ғалым-этнограф Ә.Диваев, халық мұғалімі Байтоғайұлы Балқай, орыс ғалымдары И.И.Рычков, А.Алектров, ертеде Қазақстанға саяхат жасаған ағылшын ғалымы Э.Маккей, Венецияның саяхатшысы Марко Поло, неміс ғалымы А.Гумбольт, неміс этнографы Рихтер Каргуц, француздың атақты жазушысы А.Дюма, ұлы Абайдың достары А.Янушкевич пен С.Гросс және тағы көптеген атақты ғалымдар өз еңбектерінде қазақтың ұлттық ойындары туралы шеберлікпен баяндаған. Атақты орыс ғалымы, дәрігер - педагог Покровский А.А.: ойын - күнделікті бала еңбегі, болашақ өмірдің бастамасы. Ойын үстінде баланың ертеңгі өмірге деген қабілеті байқалады дей келіп, қазақ халқының ұлттық ойындарының, дене тәрбиесінің халық тәрбиесіндегі алатын орнын жан-жақты зерттеп, дәлелдеген. Халық мұғалімі Байтоғайұлы Балқайдың айтуынша, адамның басынан өтетін өмірінің әр уақытындағы жазғы, күзгі, қысқы істелетін кәсібі сияқты тіршіліктің түрлері бар. Сол сияқты балалардың да өзіне меншікті бала кезінде істелетін істері бар. Ол ісі - жас уақытындағы ойын.
Спорттық ойындардың көбі адамзат қауымдастық құрып күн көру кезінен басталған. Олар табиғатта кездескен әртүрлі қиыншылықтарды жеңе білу үшін, өз бетінше тіршілікке қалыптасу үшін дене бітімінің мықты, денсаулығының жақсы болуы маңызды болған. Бұл шара адамдардың есейіп, өскен кезінде емес, жас кезінен бастап тәрбиенің нәтижесінде қанына сіңген. Бұл құбылыс бірте-бірте дами келіп, жеке бастың өз бетінше денесін шынықтыру жүйесін тудырады. Ал мұндай дене шынықтырулар өз кезегінде дамып, қалыптасып, әр түрлі ойындар мен дене жаттығуларын тудырды. Осылай ұлттық ойындар пайда болып, бір жүйеге келтіріліп, өз ережесі, шарттары пайда болды.
Әрбір ұлттық ойын балалардың бойындағы бір қасиетін дамытуға көмегін тигізеді. Олар: аяқ-қолдарының күшті болуы, ойлау қабілетінің жоғары болуы, шапшаңдық, алғырлық, табандылық, күштілік, ұжымшылдық, батылдық, қайраттылық, жігерлілік,мергендік, сезгіштік, т.с.с. адам бойындағы қасиеттердің көбі жас бала бойына ойын арқылы сіңеді. Ойын болғаннан соң оған қажетті құралдар қолда бар нәрселерден жасалған: ағаш, малдың сүйегі, малдың құмалағы, тас, мата, балшық. Халық арасында ұлт мәдениетінің бір саласы ретінде қалыптасқан ұлттық ойындар әлеуметтік - экономикалық жағдайдың өзгеруіне байланысты өзгеріп, дамып, жетіліп отырған.
Қазақ халқында ұлттық ойындардың көбі халық ауыз әдебиетімен тығыз байланысты болған. Себебі, көптеген ойындардың қимылы өз шартына байланысты сөздермен бірге жүргізіледі. Және ұлттық ойындардың бір ерекшелігі, ойын түрлері тек қана жыл мезгілдеріне байланысты болмай, баланың жасына да байланысты болған. Жас сәбилермен бір ойын ойналса, жасы есейе келе ойын түрлері өзгеріп, шарттары күрделеніп, атқаратын қимылдары да қиындай түседі. Осы дәстүрлі қағиданы ескере отырып ұлт ойындарын төрт топқа бөлуге болады.
Бірінші топқа бір жасқа дейінгі нәрестелердің ойынын жатқызуға болады. Ол ойындар көбіне жырлы-қимылды болып келеді.
Екінші топқа баланың дүниеге көзқарасын қалыптастыратын әр түрлі ойыншықтар мен құмалақ ойындары жатады.
Үшінші топқа жасөспірімдердің қозғалмалы ойындары жатады.
Төртінші топқа жігіттердің ойындарры мен ұлттық спорт түрлері топталады. Мен өз авторлық бағдарламамды оқушыларды үшінші және төртінші топтағы орта мектептің оқу бағдарламасына кірмеген ұлттық ойын түрлерімен таныстыру үшін алдым.
Бағдарлама бір жылдық жоспармен 34 сағаттан тұрады. Кіріспе және қорытынды сабақтардан басқа бірнеше бөлімдерден тұрады. Әр бөлімде әр түрлі қимылдағы ( баяу қимылды, тез қимылды, күшті керек ететін), ойлауды, басқа пәндерден алған білімдерін қажет ететін ойын түрлері бар. Негізінен әдебиет, еңбек, тарих, саз сабақтарымен пәнаралық байланыс жүргізіледі. Сонымен қатар оқушылар Қазақстанның танымал спортшылары туралы деректерден бірнеше сабақ дәріс алады.
Айгөлек бөлімі (7 сағат)
Бұл бөлімде қкамтылған ойындар аз қимылды ойындар қатарына жатады. Ұлттық ойындардың бұл қатары оқушыларды көздеп лақтырып, мешенге тигізуге немесе түсіруге, орнында тұрып белгілі шарт бойынша секіруге, лақтырылған затты қағып алуға, қысқа қашықтықта жүгіруге арналған қимылдарды орындауды үйретеді. Ойын ойналған кезде қатысушылар байқампаз, жылдам, мерген, сергек болуы керек. Ойын ережесімен таныстырғанда оқушыларды өлеңдермен (Айгөлек), тарих деректерімен (Аңшылар-малшылық кәсіп, Қамалды қорғау- соғыс тәсілдері), еңбек тәсілдерімен (ойынға керекті құралдарды дайындау) таныстыра кетеміз.
Асық ойындары бөлімі (4 сағат)
Бұл ойындарды ойнату кезінде , негізінен, оқушыларды мергендікке баулимын. Көздеп ату, дәл тигізу сияқты қимылдыр іске асады. Атбақыл ойынында ойыншылар бір-бірін белгілі жерге дейін арқаларына көтеріп апаруы тиіс. Бұл тәсіл күштілікке баулиды.Бұл бөлімде тарих сабағынан пәнаралық байланыс жүзеге асады, себебі оқушылар ойын ережесімен танысқанда қазақ халқының ата кәсібі - малшылық туралы білімдерін толықтырады.
Алтыбақан бөлімі (7 сағат)
Бұл бөлімде қамтылған ойын түрлерінің көбі көп қимылды және күштілікті талап ететін ойындар. Негізінен қолдың, аяқтың күші болуы керек және мергендік, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz