Үлгермеушіліктің себептері мен үлгермейтін оқушылардың типтері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ғылым ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ министрлігі

Тақырыбы: Бастауыш сыныпта үлгермеушілікті педагогикалық профилактика арқылы болдырмау жолдары

Жоспар
I.Кіріспе
I Негізгі бөлім.
1. 1 Үлгермеушіліктің ғылыми-теориялық мәні
1.2 Үлгермеушіліктің себептері мен үлгермейтін оқушылардың типтері
1.3 Үлгермеушілікті болдырмау жолдарының методикасы (жасалынган жұмыс түрлері, зерттеу әдістері)
1.4 Зерттеу тәжірибелік жұмысының нәтижесі
ІІ Қорытынды
ІІІ Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
IV Қосымшалар

КІРІСПЕ
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауында білім беру саласына қатысты қандай өзгерістер болатынын айтты, Орта білімнің сапасы - табысты ұлт болудың тағы бір маңызды шарты. Әрбір оқушының білім алып, жан-жақты дамуы үшін қолайлы жағдай жасалуы тиіс. Сол үшін Жайлы мектеп ұлттық жобасы қолға алынды. Мен Мемлекет басшысы ретінде өскелең ұрпақтың болашағына баса мән беремін. Жастарға зор үміт артамын. Жастарымыз атқарылып жатқан ауқымды жұмыстың, реформалардың игілігін міндетті түрде көреді. Олардың арасында көзі ашық, көкірегі ояу, ойы ұшқыр азаматтар аз емес. Біз өскелең ұрпаққа жол ашу үшін барлық жағдайды жасауымыз керек.-деді Президент, Осы ретте Мемлекет басшысы балаларға ерекше көңіл бөлу керектігін жеткізді.Балалар - мемлекетіміздің жарқын болашағының кепілі. Сондықтан да алдағы жылды Балалар жылы - деп жариялау керек деп есептеймін. Әңгіме жалаң ұран мен мерекелік шаралар туралы емес. Бірінші кезекте билік тарапынан балаларды қорғау үшін денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қолдау бағытында нақты шаралар қолға алынуы керек. Өскелең ұрпақтың үйлесімді дамуы мен бақытты балалық шағы - біздің жалпыұлттық міндетіміз,-деді Қасым-Жомарт Тоқаев[1]. Менің аты-жөнім Ақтайқызы Жансая. Ауырып ем іздегенше ауырмайтын жол ізде дей келе мен сіздердің назарларыңызға біздің зерттеу жұмысымызды Бастауыш сыныпта үлгермеушілікті педагогикалық профилактика арқылы шешуді ұсынамын.Үлгермеушілік-білімді меңгеруде шығармашылық жқмыстардың тәжірибесін қалыптастыруда, икем мендағдыны жетілдіруге қатысты мектептің міндетті талаптарына, оқушы дайындығының сәйкес келмеуі және ол оқу үдерсінің мазмұнымен тура байланыстағы оқыту нәтижелерінен білінетін, белгілі бір көрсеткіштерінен байқалуы мүмкін. Белгілі бір баланы оқытуда артта қалуды тудырған себептер кешенінің мүмкіндігін есте ұстаған жөн. Осы себептердің бірі негізгі (басты, негізгі) болады. Белгілі орыс педагогының айтуынша, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Юрий Константинович Бабанский (1927-1987), бірінші ретті себептерге мектептің тәрбиелік-тәрбиелік ықпалындағы кемшіліктер, сыныптан тыс ықпал етудегі кемшіліктер, оқушының анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктері және оның қабілетінің (бейімінің) төмендігі жатады. Бұл негізгі себептерді әртүрлі жолдармен біріктіруге болады. Олардың салдары екінші ретті себептер болып табылады, бұл да өз кезегінде оқу қызметінің тиімділігін төмендетеді. Бұл оқуға қатысты бірінші ретті себептердің әсерінен қалыптасқан ойлаудың дамуындағы кемшіліктер, оқуға дайындықтағы кемшіліктер - білімдегі олқылықтар, оқу іскерліктері мен дағдыларының нашар дамуы. Мамандар оқу іс-әрекетінің тиімді әдістерінің қалыптаспауынан тұратын нашар ілгерілеудің себептерін талдауға ерекше көңіл бөледі. Кез келген іс-әрекет сияқты, оқу белгілі бір әдістер мен дағдыларды меңгеруді талап етеді. Ақылмен санау және әріптерді жазу, өлеңдерді жаттау - мұның бәрі үлкендердің көзқарасы бойынша ең қарапайым манипуляция. Оларды бірнеше жолмен жасауға болады. Бірақ әрбір әдіс тиімді және дұрыс болмайды[2]. Мысалы, бірінші сынып оқушысы жаттығуды жазбаша орындайды, содан кейін бұл жаттығу қандай ережеге тағайындалғанын біледі. Әрине, мұндай оқу тәртібі тиімді болмайды. Оның үстіне мұғалім оқушының неге қателескенін бірден түсінбеуі мүмкін. Өйткені, ол ережені біледі. Тағы бір мысал, 2-сынып оқушысы үйде берілген өлеңді қатесіз оқи алмайды. Мәселе есте сақтау қабілетінің дамуының төмен деңгейінде деп болжауға болады. Бірақ есте сақтау үдерісін бақылай отырып, қыз оқығанының мағынасын түсінбей, бүкіл мәтінді бірден жаттап алуға асығатыны белгілі болды. Ол әр төрттікті басынан бастап қайта-қайта қайталайды. Өлеңнің соңы жаманырақ есте қалады. Ал механикалық жаттаған бастауыш барлық сөздерді түсінуді қамтамасыз етпейді.Жаттау нәтижесі дұрыс емес интонация, өлеңнің семантикалық екпіндерінің бұрмалануы болуы мүмкін. Жатқа оқу үдерісінің өзі эмоционалды қанағаттанушылықты тудырмайды, ол жауаптан қорқуды, тіпті поэзияны жек көруді тудырады. Кінәлі оқушының есте сақтаудың ұтымды әдістерін қолданбауында. Барлығын тұтас жаттап алады, мәтінді мағыналық бөліктерге бөлмейді, өлеңнің мәнін толық түсінбейді.Бірақ оқу үдерісін басқаша құруға болады. Мысалы, өлеңнің ұйқасына, ырғағына ерекше мән бере отырып, поэтикалық форманың ерекшеліктерімен таныстыру, оларды таба білуге үйрету. Содан кейін жай ғана сөздердің әрқайсысын түсінуді ұсыныңыз, ақынның сөздерін белгілі бір синонимдермен салыстырыңыз, неге басқа емес, осы нақты сөз таңдалғаны туралы ойланыңыз. Өлең тақырыбын өрістетуде мектеп оқушыларын тікелей ішкі логикалық байланыстарды орнатуға үйретуге болады. Мұндай тәсілдер өлеңді ерекше көркемдік форма ретінде талдаудың жалпылама әдістері ретінде жіктеледі. Әрине, мұндай әрекеттер алдымен мұғалімнің көмегімен жүзеге асады, уақыт өте келе бұл әрекеттерді балалар өз бетімен орындайтын болады. Өйткені, кез келген өлеңді жаттаудың жалпы тәсілі меңгеріледі [6].
Бүгінгі баяндамамыз мектептегі үлгермеушілік проблемасына немесе балалардың үлгермеушілігіне және оның алдын алу мүмкін жолдарына арналады.Әрине, мектептегі үлгермеушілік мәселесі мұғалімдерді де, ата-аналарды да алаңдатады. Және бұл үлкендерді ғана емес, балаларымызды да алаңдатады. Өйткені, әлемде нашар оқығысы келетін психикалық сау бала жоқ екені анық.Мектеп табалдырығын аттаған әрбір бала білім алғысы, жаңа білім алғысы, жақсы оқушы болғысы келеді. Табысты оқу армандары алғашқы екіге бөлінгенде, ол алдымен оқуға деген құлшынысын жоғалтады, содан кейін ол жай ғана мектепке барудан бас тартады, сабақты босатады немесе қиын оқушыға айналады: ол дөрекі, мұғалімдерге дөрекі, тапсырмаларды орындамайды, сыныптастарының жұмысына кедергі жасайды. Сабаққа қатыспаған жағдайда да, мектепке ашық наразылық білдірген жағдайда да баланың жеке басының дамуында әртүрлі деформациялар болуы мүмкін. Расында да, біздің қоғамда мектепте оқу міндетті, айналадағы балалардың бәрі оқиды, егер балада қиындықтар болса, ол өзін басқаларға ұқсамайтындай сезінуі мүмкін, бұл оның одан да нашар, түкке тұрғысыз екенін білдіреді. Мұндай ойлар мен сезімдер кез келген сәтсіз студенттің бойында пайда болуы мүмкін, тіпті ол сөзбен оның қалай оқитынына мүлдем мән бермейтінін, оның мектепті қажет етпейтінін сендірсе де, ол тереңде өзін қабылданбаған, қажетсіз сезінуі мүмкін. Сірә, мұндай тәжірибелер мінез-құлықтағы жаңа жағымсыз көріністерге әкеледі. Нәтижесінде, үлгерімі төмен балалар көбінесе өздері үшін маңызды болатын адамдар шеңберін іздейді, олардың арасында мектепте болғандай елеусіз, бақытсыз сезінбейді. Сөйтіп олар аула серіктестіктеріне, көше тойларына түсіп, сол арқылы ауданның, қаланың қолайсыз балаларының қатарын толықтырады. Содан кейін үлкендердің бүкіл әскері жаңадан жасалған бұзақылармен, маскүнемдермен, нашақорлармен күресуге мәжбүр.Олай болса, мектептегі үлгермеушілік (немесе үлгермеушілік) проблемасы қазіргі заман үшін өзекті болып отырған мемлекеттік мәселелермен, мысалы, маскүнемдік, нашақорлық және жастар арасындағы қылмыспен тікелей байланысты.Өкінішке орай, оның мазмұны мен көрінісінің кеңдігі бойынша бұл ауқымды қиындықты біздер, ересектер, дер кезінде байқамай, балаға көмектеспейді.
Зерттеу мақсаты: Үлгермеушілік дегеніміз - оқушылардың білім мазмұнын игеру деңгейінің оқу бағдарламасында көзделген деңгеймен салыстырғанда неғұрлым төмен болуы.Стандартқа сай берілген білімді толық қабылдамауы. Осы біз сөз қылып отырған үлгермеушілік қайдан пайда болады? Оның түрткісі не? Себебін анықтау - басты мақсат. Өйткені анықталмаған себеппен жұмыс жүргізу мүмкін емес. Оқушылардың ойлау қызметінің ерекшеліктерін анықтау. Ал негізгі мақсаты - проблемалық-тапсырмаларды орындау үдерісінде шешу амалдарын іздеуге байланысты ойлаудың ерекшеліктерін анықтау көзделді.
Сонымен, зерттеудің мақсаты зерттеу объектісінің пайда болу себебі (осы жағдайда), мотиві, одан шығатын салдарын талдау, қарастыру. Жұмыс жасап, жақсы нәтиже көрсету үшін осылар қажет.
Зерттеу нысаны:Бұл пәннің зерттеу нысанына үлгермеушілік пен үлгермейтін окушылар жатады. Екеуін бөліп жармай бірге қарастырған дұрыс болар еді. Үлгермеушілік-оқушылардың жалпы мәдениеті мен тәрбиесіндегі елеулі кемшіліктермен байланысты неғұрлым кең көлемді құбылыс. Үлгермеушілік мектептегі оқытуды дараландыру үшін жағдай жасаудың қиындығынан туындайтын, қазіргі мектептің ең өзекті проблемаларының бірі.
Зерттеу әдістер: Себептерді айқындау жолында зерттеу әдістері қолданылады. Зерттеу әдістерінің өзі екі топқа бөлінеді: теориялық және практикалық. Теориялық зерттеу әдістеріне сұрау, әңгімелесу, анкета-сауалнама, интервью тест, бақылау, анализдеу т.б. жататын болса,практикалық зерттеу әдістеріне сандық-статистикалық, шкалалық, социометриялық әдістер жатады. Сырттай бақылау әдісі де практикамызда жиі қолданылған әдістердің бірі. Бірақ оның өзіне тән кемшіліктері де бар. Мысалы,
Сырттай бақылауға ұзақ уақыт жұмсалатыны;
Сирек жағдайда шыққан нәтиженің көңілге қонымды болмауы;
Нақты білгің келген жақтар кейде ашық көрсетілмейді, т.б.
Осымен салыстырғанда эксперименттік зерттеу әдісінің біршама тиімді жақтарын көреміз. Мысалы,
Аз уақыт ішінде қалаған нәтижеге қол жеткізуге болады;
Әр түрлі тәсілдерді пайдалана отырып нәтижеге қол жеткізу және жаңалықтар ашу мүмкіндігі;
Нақты бігің келген жайттарды толық зерттей алу, т.б.
Дәл осылайша, мысалға келтіріп отырған екі әдіс-тәсілдің де бір-бірінен өз артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Мұнымен айтқым келгені, бақылау әдісінің де эксперименттік әдіске қарағанда өз артықшылықтары бар екенін айта кету еді. Зерттеу әдістерінің түрлері өте көп және әрқайсысы өзінше тиімді.
Зерттеудің жолдары: Мақсаты мен міндеттерін айқындаудан басталады. Одан кейін зерттеу әдістері таңдалынып алынады. Зерттеу жолдарына диагностикалау, сауалнама, тест, тренингтер арқылы жинақталған деректерді өңдеу, оларды сараптау мен саралау, диаграмма құру, сондай-ақ зерттеу кезеңдерінде маниторинг рейтинг жүргізу, т.б. жатады.
Зерттеу нәтижесі: Зерттеу жұмысының нәтижесінде байқағанымыз,үлгермеуші оқушыларды мектеп жасына дейінгі кезеңде дамыту үдерісі дұрыс іске аспаған немесе еш нәтижесіз қалған. Зерттеу кезінде алынған ақпараттарға қарағанда осы оқушыларда логикалары, көріп есте сақтаудан гөрі естіп есте сaқтаyлaры баяу дамып келе жатқаны байқалды. Оқушылардың үлгермеушіліктерінің басты себебі - өз-өздеріне деген сенімсіздіктері. Оған үй жағдайындағы ата-анадан қысымшылық көру, сыныпта балаладың алдында өздерін кем санау сияқты ішкі психологиялық қайшылықтар жатады. Бір мектептен екінші мектепке ауысу да балаға кері әсерін тигізеді. Сонымен қатар, мұғалім тұрақсыздығы, яғни бірнеше мұғалімнің ауысуы, олардың сабақты ұйымдастыру формаларының әр түрлілігі балаға психологиялық тұрғыдан кері әсерін тигізеді. Жаңа келген мұғалімге енді үйреніп келе жатқанда басқа бір мұғалімнің ауысуы, т.б. факторлар окумыларда үлгермеушілікті болдырып жатады.
Зерттеу корытындысы: Зерттеу кезінде шыққан себептерге орай әр түрлі жұмыстар жасалынды. Мысалы, сынып жеткші ретінде моральді көмек көрсетілді, пән мұғалімі ретінде сабаққа байланысты жұмыстар жүргізілді. Осы ретте мектеп психологының да жасаған жұмысы аз болған жоқ. тренингтер, ойындар жүргізу арқылы балалардыдың психикасына оң ықпал етті. Үй жағдайында ата-аналармен де гығыз байланыс жасап отырдық. Үй тапсырмасын жасаудағы қатан баылауды ата-аналар өз қолдарына алды. Сонымен қатар, репетитор мен мұғалімнің қосымша сабақтары да жүргізілді. Осы жасалан жұмыстардың нәтижесінде үлгермейтін оқушылардың екеуі екпінділер қатарына қосылды.
Үлгермеушіліктің ғылыми-теориялық мәні
Үлгермеушілік дегеніміз-баланың беріліп отырған материалды қанағаттанарлықсыз меңгеруі, білім стандартына сай берілген білімді толық түрде алмауы. Үлгермеушілікті болдырмау мәселесі бойынша көптеген мектептер мен оқу орындары жұмыс жасауда. Мектеп оқушыларының сабақтағы үлгермеушілігі олардың жеке дара ерекшеліктеріне және даму жағдайларына байланысты болып келеді. Сонымен қатар олардың өз өздерін төмен бағалаулары да алға қарай талпынуға кедергі келтіреді. Л.И.Божович (1951) және П.Р.Чамата (1960) басшылығымен төменгі сынып оқушыларының өзін-өзі бағалауы зерттелген. Бұл зерттеуде төменгі сынып оқушыларының қабілеті оқу- тәрбие үдерісінің жұмысында мұғалімнің басшылығымен оқу қызметінің қорытындылары және өзінің тәртібін бағалау көрсетілген.
Юрий Константинович Бабанский (1927-1987) - көрнекті педагог, КСРО Педагогика ғылымдары академияның толық мүшесі (1974), педагогика ғылымдарының докторы (1974). Юрий Константинович Бабанский Ростов облысының Бірінші май селосында дүниеге келген. Ростов педагогикалық институтының физика-математика факультетін бітіргеннен (1949) кейін сол жерде педагогика, физиканы оқыту әдістемесінен дәріс берді (1958-59 жылдары проректор). 1973 - 1977 жылдары КОСРО педагогика ғылымдары академиясының жанындағы педагогикалық пәндер оқытушыларының мамандығын арттыру институтының ректоры қызметін атқарды. 1976 жылдан сол академияның педагогиканың теориясы мен тарихы бөлімінің академик-хатшысы, 1979 жылдан вице-президенті болып істеді.Ю.К. Бабанский оқытудың ғылыми негізделген оқтайландыру теориясын жасады. Ол теория бойынша оқушылардың білім алуы мен тәрбиесінің міндеттерін табысты шешу үшін оқытуды оқтайландыру қажет екені дәлелденді. Бұл теорияны тактикалық және стратегиялық міндеттерді шешуге пайдалануға болады деп есептеді. Оңтайландыруды қолданудың әдістемелік негіздерін педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастырудың жалпы теориясының бір қыры ретінде санады. Оқушылардың сәтсіздігінің себептерін жан-жақты зерделенуге негізделген олардың үлгермеушілігі мен екінші оқу жылына қалдырылмауының тиімді формалары мен әдістерін таңдау жөнінде нақты ұсыныстар берді. Ю.К. Бабанскийдің редакциясымен педагогикалық институттарға арналған Педагогика (1983; 1984, Г. Нойнермен бірге) оқу құралы жарық көрді. Академик Ю.К. Бабанскийдің идеялары бүкіл елдің, сондай-ақ Қазақстанның мектептерінің практикасына үлкен қарқынмен дамуда.Ю.К. Бабанский өзінің Проблемы повышения эффективности педагогических исследований атты монографиясында педагогикалық үдерісті оңтайландыру бағытындағы дидактикалық зерттеудің логикасын ұсынды. Шығармалары: Оптимизация процесса обучения. Общедидактический аспект. -М., 1977, Оптимизация пед. Процесса. (В вопросах и ответах). К., 1984 (Соавт); Методы обучения в советской общеобразовательной школе. М., 1983, Избр.пед.труды. М., 1989. Оқытуды оңтайландыру тұжырымдамасын 20 ғасырдың аяғында Ю.К.Бабанский жасаған. Оқытуды оңтайландыру теориясының дамуына концепция авторы Ю.К.Бабанскиймен қатар ғалымдар М.Н.Скаткин, М.М.Поташник, А.М.Моисеев және т.б. елеулі үлес қосты. Оқытуды оңтайландыру мәселесін зерттеуде айтарлықтай тәжірибе жинақталды: оңтайландыру тұжырымдамасының негізгі принциптері анықталды; белгілі бір критерийлер тұрғысынан оқытудың тапсырмаларының, мазмұнының, формалары мен әдістерінің оңтайлы нұсқасын таңдау әдістемесін ұсынды; оқытуды оңтайландыру әдістемесін практикаға енгізу бойынша шаралар жүйесі әзірленді.Зерттеушінің өзі оңтайландыру педагогиканың және бірқатар басқа ғылымдардың дамуындағы табиғи, логикалық кезең деп есептеді:
Ю.К.Бабанский педагогикалық үдерісті оңтайландыру тәжірибенің әсерінен пайда болған нәтижені бірнеше рет атап өтті:
◇ нашар үлгерімді жеңу;
◇жаңа білім беру мазмұнына көшу үдерісінде ауыр оқу жүктемесін жою.
◇Әдістемелік кемшіліктерді жою (кез келген бір әдіске ынталылық), мұғалім жұмысының нәтижесін және оқу үлгерімінің сапасын бағалаудағы формализм.
Бұл 60-70 жылдардағы педагогикада оқу үдерісінің оңтайлы қызмет ету мәселелерін қоюға және шешуге жаңашыл көзқарас болды.Әңгіме мектеп оқушысының дайындық деңгейіне іргелі жаһандық баға беру туралы болып отырдеп жазады Ю.К.Бабанский.Ол білім мен тәрбиенің бүкіл жүйенің нәтижесінде қалыптасады, оның барысында қазіргі сәтсіздіктер, уақытша жеңілістерге ұшырауы мүмкін. бірақ түпкілікті және сенімді жеңіс қамтамасыз етілдідейді.Ендігі жерде басты назар білім мен тәрбие сапасын арттыруға, мұғалімдер мен мектеп оқушыларының еңбегінің нәтижесін бағалаудағы оқушыларға шамадан тыс жүктеме мен формализмді еңсеруге аударылуда. Сондықтан бұл кезең үшін оңтайлы болып осы мәселелердің шешімін қамтамасыз ететін осындай оқу үдерісі болып табылады. Оңтайландыру теориясы мектеп алдына жаңа міндеттерді тұжырымдамайды, ол қоғам дамуының әрбір тарихи кезеңінде алға қойған мәселелерді шешудің оңтайлы жолдарын табуға үйретеді. Оңтайлы - берілген жағдай үшін ең қолайлысы..[9].
Қазіргі жағдайда оқу үдерісінің оңтайлы үдеріс кезінде сыныптың әрбір оқушысы материалды қазіргі уақытта өзінің максималды (шын мәнінде қол жеткізуге болатын) мүмкіндіктерінің деңгейінде (өте жақсы, жақсы қанағаттанарлық ) меңгереді деп саналады.Оқушылардың үлгерімінің, тәрбиесі мен дамуының оңтайлы деңгейі жаңа оқу бағдарламаларының талаптарынан туындайды және оны бақылау, сауалнама жүргізу, жазба жұмыстарын тексеру, сыныптан тыс жұмыстар кезінде әңгімелесу және қарым-қатынас жасау арқылы мектеп оқушыларын жүйелі зерттеу негізінде мұғалімнің өзі нақтылайды. Сондықтан оқуды оңтайландыру мектеп оқушыларының нақты оқу мүмкіндіктерін міндетті түрде зерттеуді болжайды. Ол сыныпта үлгермейтіндердің жоқтығына қанағаттанбайды, бірақ барлық оқушыларды максималды табысқа шақырады.Оқудың нақты мүмкіндіктері - оңтайландыру теориясына енгізілген жаңа ұғым. Оқытудың нақты мүмкіндіктері адам сынған ішкі және сыртқы жағдайлардың бірлігін көрсетеді, бұл оның оқытудың табыстылығына тікелей әсер етеді. Мұғалім үшін оқушының нақты оқу қабілетінің қазіргі деңгейін ғана білу маңызды емес. Ол оқушылар қандай тапсырмаларды, қандай қиындық деңгейінде орындай алатынын оның жетекші көмегі мен нұсқауымен орындауы керек екенін білуі керек.Оңтайландыру белгілі бір кезеңдегі, мысалы, оқу тоқсанының, жартыжылдықтың, жылдың соңында оушылардың жетістіктерінің ең жоғары деңгейін жобалауды талап етеді. Оқушыларды оқыту жаппай мектеп мұғалімдері үшін жеткілікті кешенді және сонымен бірге қолжетімді бағдарлама бойынша жүзеге асырылуы керек. Мысалы, орта топтағы мектеп оқушыларының нақты оқу мүмкіндіктерін зерттеу үшін мыналарды білу пайдалы: денсаулық жағдайын, қоғамдық және еңбек белсенділігін, мінез-құлық ережелерінің орындалуын, оқуға деген көзқарасын, жетекші оқу және сабақтан тыс қызығушылықтарын. , оқу дағдыларын қалыптастыру (жоспарлау, ең бастысы, оқу мен жазу қарқыны, өзін-өзі бақылау), оқудағы табандылық, эрудиция, отбасы мен құрбыларының ықпалы, қандай пәндерді оқуда қиналатындығы, білім деңгейі. негізгі оқу пәндері бойынша жақын болашақта күтілетін үлгерім, оқудағы артта қалудың негізгі себептері немесе мінез-құлық кемшіліктері (егер олар табылса). Бұл бағдарлама өзінің сыртқы қарапайымдылығымен және қол жетімділігімен бір мезгілде салыстырмалы түрде тұтас, өйткені ол білім берудің, тәрбиелеудің және дамудың негізгі сипаттамаларын, тұлғаның барлық психикалық сфералары туралы мәліметтерді қамтиды.Интеллектуалдық, ерікті, эмоционалдық және мотивациялық бұл жеке тұлғаны тәрбиелеудің аспектілері. Бұл бағдарламаның маңыздылығы оқу озаттары мен үлгермейтін оқушылардың ерекшеліктерін корреляциялау және салыстыру әдісімен дәлелденеді. Мектеп дамуының әрбір кезеңінде білім берудің жалпы принциптерімен қатар, қазіргі сабақ пен оқу үрдісіне қойылатын өзекті талаптар тұжырымдалып отырды. Оңтайландырудың арнайы теориясын жасау қазіргі уақытта оқу үдерісін оңтайлы ұйымдастырудың критерийлері мен әдістерінің неғұрлым тұтас және логикалық өзара байланысты жүйесін тұжырымдауға мүмкіндік береді.
Олай болса,білім берудің оңтайлылығының критерийлері:
:: Білім берудің оңтайлылығының бірінші критерийі әрбір оқушының өзінің жақын даму аймағында оның нақты оқу мүмкіндіктеріне сәйкес келетін оқу үлгерімінің, тәрбиесі мен дамуының осындай деңгейіне жетуі болып табылады.
:: Оқытудың оңтайлылығының екінші критерийі - оқушылар мен мұғалімдердің сабақ пен үй тапсырмасына белгіленген уақыт нормаларын сақтауы. Әрбір сынып үшін сабақты орындауға және үй тапсырмасын орындауға уақыт бөлудің ғылыми негізделген нормалары бар екені белгілі.(1-кесте).
:: Өнімділік критерийлері мен уақытты бірлікте пайдалану оңтайландыруды қарапайым оқытуды белсендіруден ажыратады, бұл мұғалімдер мен оқушылардың жұмсайтын уақытын міндетті түрде есепке алмайды. Оңтайландыру мұғалімге жоғары білім нәтижелеріне жетудің ең қысқа, аз уақытты қажет ететін жолдарын көрсетеді. Ол мұғалімдерді олар үшін үйреншікті, бірақ нәтижесіз әрекеттерден, сынақтар мен қателіктерден, аяқтау мен қайталаудан, оқыту әдістерінің жетілмегендігінен туындайтын қажетсіз уақытты босқа кетіруден босатуға бағытталған.Оқу үдерісінің оңтайлылығының аталған екі критерийінен басқа, басқа критерийлер болуы мүмкін: ең аз талап етілетін күш, қаражат және т.б.Оқытудың оңтайлылығын бағалау бірнеше кезеңде жүзеге асырылады. Біріншіден, оқушылардың оқу үлгерімінің, тәрбиесі мен дамуының бастапқы деңгейі бағаланады. Содан кейін белгілі бір уақыттан кейін олардың өсуінің ықтимал деңгейі шамамен жоспарланған (бұл студент жасай алады және істеу керек). Осыдан кейін тәрбиелік шаралар жүйесі қолданылып, оқушылардың мінез-құлқындағы өзгерістер бағаланады. Нәтижесінде қол жеткізілген нәтижелер оңтайлы мүмкін болатын нәтижелермен салыстырылады, үй тапсырмалары мен сыныптан тыс жұмыстарға жұмсалған уақыт нормативтермен салыстырылады және жүзеге асырылатын шаралар жүйесінің оңтайлылық дәрежесі туралы қорытынды жасалады
1-кесте.
Үй тапсырмасын орындауға уақыт бөлудің ғылыми негізделген нормалар[9]
Сынып
Үй тапсырмасына берілген уақыт
1-сынып
1-сағаттан
2сынып
2-1,5 сағаттан
3-сынып
2-сағаттан
4-сынып
2-сағаттан
. Оқу үдерісін оңтайландыру жолдары:
Мектеп оқушыларын оқыту мен дамыту міндеттерін кешенді жоспарлау және нақтылау;
Мазмұнның оқыту мақсатына сәйкестігін негіздеу, негізгі, маңыздысын бөліп көрсету;
Ең сәтті сабақ құрылымын және педагогикалық екпіндерді таңдау;
Білім беру міндеттерін шешу үшін оқытудың ең ұтымды әдістері мен құралдарын саналы түрде таңдау;
Оқытудың топтық және жеке түрлерін оңтайлы үйлестіруді көздейтін оқушыларға дифференцияланған және жеке көзқарас;
Оқыту үшін қолайлы психологиялық, эргономикалық, материалдық жағдай жасау:
Оқу үдерісін оңтайландыруды педагогикалық жобалау кезеңінде оқытудың тиімділік коэффициенттерін салыстыру арқылы жүзеге асыруға болады.Бірақ мұны өз оқушыларының жеке ерекшеліктерін, интеллектуалдық даму деңгейін, өмірлік тәжірибесін және ақпаратты қабылдау сипатын жақсы білетін мұғалім одан да дәлелдей алады.
Оңтайландыру - оқытудың қандай да бір арнайы әдісі немесе әдістемесі емес, ол мұғалімнің оқытудың заңдылықтары мен принциптеріне негізделген педагогикалық үдерісті құруға бағытталған бағытталған тәсілі, саналы, ғылыми негізделген (стихиялы, кездейсоқ емес) ең жақсы нұсқаны таңдау. сабақты құру және белгілі бір жағдайға оқыту үшін.жалпы үдеріс. Бұл тәсіл арқылы мұғалім оқытудың мүмкін болатын нұсқаларының бірін ғана қолданып қоймай, саналы түрде сабақтың немесе сабақтың ең сәтті нұсқасын таңдайды. Оқу үдерісін оңтайландыру:
Мұғалімге мектеп оқушыларын оқыту, тәрбиелеу және жалпы дамыту мәселелерін жан-жақты шешу жолдарын меңгеруге көмектеседі;
Мұғалімнің мектеп оқушыларының нақты оқу мүмкіндіктерін зерделеу, яғни мектеп оқушыларының оқудағы күтілетін жетістіктерін болжау және сабақты жоспарлау кезінде олардың ерекшеліктерін ескере отырып, қолжетімді көлемде жүзеге асыру қабілетін қалыптастырады;
Оқу материалының мазмұнындағы негізгі, маңыздыны үнемі бөліп көрсетуге үйретеді;
Мұғалімді бір сабақта барлық әдістерді қолданудың механикалық талабынан босатып, оқытудың ең ұтымды әдістері мен құралдарын таңдау қабілетін қалыптастырады;
Ең әлсіз, ең дайын және барлық басқа оқушыларға сараланған тәсілді үйретеді;
Оңтайлы оқу-материалдық, гигиеналық, моральдық, психологиялық және эстетикалық жағдайларды жасауға үйретеді;
Оқытудың жоғары тиімділігін іздеуді оқушылар мен мұғалімдердің уақытын міндетті түрде үнемдеумен, олардың шамадан тыс жүктемесінің алдын алумен біріктіреді;
Ол мұғалімдердің әдістемелік шығармашылығын, диалектикалық ойлауын дамытуға кеңістік ашады, сабақ сапасын бақылау кезінде мұғалімдерді таптаурын талаптардан қорғайды.
Жалпы алғанда, оқу-тәрбие үдерісін оңтайландыру педагогикалық жұмысты ғылыми ұйымдастыруды енгізу жолындағы шын мәнінде қолжетімді қадамдардың бірі болып табылады. Оңтайландыру әдістемесін меңгермей, мұғалім жұмысын ғылыми ұйымдастыру оқу-тәрбие үдерісінің құрылымына емес, көптеген сыртқы факторлар мен жағдайларға назар аудара отырып, өзінің өзегін жоғалтады.Оңтайландыру әдістемесін меңгеру мұғалімнің педагогикалық мәдениетінің жалпы деңгейін көтереді, ол арқылы педагогиканың категорияларын, заңдылықтарын және принциптерін жеке емес, тұтас қарым-қатынаста қабылдауға мүмкіндік береді. Ал бұл, өз кезегінде, уақыт пен күш-жігерді ұтымды жұмсай отырып, қазіргі мектептің барған сайын күрделене түсетін міндеттерін сәтті шешуге ықпал етед.Бұл қазіргі мектеп үшін оңтайландыру идеяларының әлеуметтік-тәжірибелік ғана емес, гуманистік маңызы.
Өлшенетіннің бәрін өлшеңіз және өлшенбейтін нәрсені өлшенетін етіп жасаңыз.
Ю.К.Бабанский мен М.М.Поташник оқыту бағдарламаларының мазмұнын оңтайландырудың негізгі критерийлеріне мыналарды жатқызды:
Қазіргі ғылымның, өндірістің, қоғамдық өмір мен мәдениеттің негізгі бағыттарын жеткілікті түрде толық көрсетуді көздейтін білім беру мазмұнының тұтастығының критерийі;
Негізгі, маңызды құрамдас бөліктердің оқшаулануын қамтамасыз ететін білім беру мазмұны элементтерінің ғылыми-практикалық маңыздылық критерийі;
Білім беру мазмұнының оқушылардың жас мүмкіндіктеріне сәйкестік критерийі;
Білім мазмұнының осы материалды оқуға бөлінген уақытқа сәйкестік критерийі;
Білім беру мазмұнының осы саладағы халықаралық тәжірибеге сәйкестік критерийі;
Ю.К.Бабанский оңтайландырудың әдіснамалық негізін қызмет әдістемесінің, диалектикалық жүйе-белсенділік көзқарасының, басқару теориясы мен еңбекті ғылыми ұйымдастырудың, жүйелердің жалпы теориясының және жалпы заңдылықтардың бірлігі ретінде сипаттады. Сонымен, оңтайландыру концепциясының философиялық-методологиялық негізін жасаудағы жаңашылдық диалектикалық көзқарастың аса маңызды принциптерін дәйекті қолданудан көрінді: шындықты қарастырудағы объективтілік, тарихшылдық, нақты тарихи көзқарас, жүйелілік; ақиқаттың нақтылығы (абсолюттік және салыстырмалы ақиқаттың диалектикалық корреляциясы), шаралар, нақты жағдайларды ескеру қажеттілігі, басқа педагогикалық идеяларға төзімділік, құнды педагогикалық мұраны сақтау.Оңтайландыру теориясының қажетті философиялық категориясы объектінің сандық және сапалық сипаттамаларының диалектикалық бірлігін білдіретін және белгілі бір сандық сипаттамалармен байланысты, объектінің маңызды сипаттамаларын сақтай отырып, объектінің модификациясына әкелетін өлшем болды. Осы өлшемді түсінуге байланысты Ю.К.Бабанский осы тұрғыдан зерттеуші қазіргі заманғы өзін-өзі ұйымдастырушы жүйелер философиясы әзірлеген сызықтық емес ойлау мәселелеріне жақын болды.Ю.К.Бабанский әзірлеген оқу үдерісін оңтайландыру тұжырымдамасы басқару шешімдерін қабылдау теориясының идеялары оқу үдерісінің құрылымы туралы жинақталған білімдерін жүйелеуге және оқытуды оңтайландыру теориясын ғылыми негіздеуге мүмкіндік берді. Зерттеуші өз концепциясында менеджмент концепциясын анықтауда жүйелік тәсілді қолданды, соның негізінде оқу-тәрбие үдерісін жүйе ретінде қарастырып, оның негізгі элементтерін (қоғам, мұғалім, оқушы, оқу мақсаттары) және олардың арасындағы өзара байланысты бөліп көрсетті. Зерттеуші шешім қабылдау кезінде жүйенің құрамдас бөліктері арасындағы барлық табиғи байланыстар ескерілгенде ғана біз оқытудың ең жақсы нұсқасын таңдаймыз деп баса айтты [2];[9].
Ананьев Б.Г. Сан алуан әртүрлі мотивтердің ішінен оқушылардың оқу қызметінде олардың білім игерудегі мұғалімнің баға беруі үлкен әсер етеді,- деп атап көрсеткен. Өзінің қызметінде жетістікке жету мотиві мен өзіне талап қоя білу деңгейлері тығыз байланысты, осы арқылы ол үлкен нәтижеге жетуін қажет ететінін психологиялық зерттеу көрсеткен.
Мерлин В.С. (1959) Жеке тұлға психблогиясының очеркі еңбегінде былай деген: Адам өзінің қоғамындағы қоршағандардан мақұлдауды қажет етеді. Бірақ, ол әр адамда әртүрлі болып келеді. Кейбір оқушыға, мына жұмысты жақсы орындадың деген жеткілікті. Ал басқаның жұмысын осы түрде бағалау жеткіліксіз, оған үлкен бға қажет екені анықталады. Үлгермеушілік тек педагогика ғылымымен ғана шектелмейді, басқа да гылымдармен зерттелу үстінде. Мысалы, педагогика ғылымының бір саласы дидактиканың басты міндеті - білім мазмұны және мақсаттарына байланысты үлгермеушіліктің пайда болу себептерін анықтау. Үлгермеушілікті зерттеу адам, тұлға, индивид туралы барлық ғылымдардағы әлеуметтік мәселелермен байланысты болып келеді. Негізгі көңіл мектепке бейімделу қиындығын сезінген бірінші сыныптағыларға (2-3-топтағы балалар) бөлінеді. Зерттеулер көрсеткендей, онтогенез үдерісінде балаға әсер ететін әлеуметтік және биологиялық жағымсыз факторлардың болуымен, әр түрлі қиындықтардың себебі болып көбінесе психологиялық дамудың жетіспеулігі екендігі белгілі болды. Үлгермеушілікті қанағаттанғысыз бағалармен теңестіруге болмайды. Үлгермеушілік оқушылардың жалпы мәдениеті мен тәрбиесіндегі елеулі кемшіліктермен байланысты неғұрлым кең көлемді құбылыс болып табылады.
Тұрақты түрде үлгерімі төмен оқушыларды зерттей отырып көптеген мәліметтер алынған. Бұл жерде дамудың жеке варианттарының көп түрлілігі байқалды. Олар таным компонеттерінің қалыптасуының әртүрлі деңгейіне байланысты, яғни бұл артта қалудың әртүрлі себептері бар екенін көрсетеді. Артта қалу физиологиялық және психологиялық тұрғыдан зерттеледі. Физиологиялық - дене мүшелерінде тума біткен немесе өмірде пайда болған және қалыптасқан кемшіліктер, ақаулар мен зақымдар. Ал психологиялық - ол баланың темпераментіне де байланысты болуы мүмкін. Мысалы, көбіне флегматиктер мен меланхоликтер тұйық мінезді болып келеді де, өздерін ашып көрсете алмайды. Соған орай кейбір кездері ұжым арасында артта қалушылық байқалады Осынын салдарынан оқуға ынтасы төмендейді, біліп тұрған ойын жеткізуден ұялады, жүрексінеді. Осыдан келін үлгермеушілік пайда болады. Үлгерімі гөмен оқушылардың ақыл-ой әрекетінің жеке бастық параметрі қалыптаспаған, білім қоры аз, жағымды ақыл сапалары қалыптаспаған. Қазіргі кезде мектептерде балалардың есту, көру, қозғалыс анализаторларын дамытуға аз уақыт бөлінуде. Сондықтан практикалық интелекті балалар өз ерекшеліктерін көрсетіп, өз мүмкіндіктерін дамытуға арналған. Мысалы, ән айту, спортпен шұғылдану сурет салу сияқты, т.б. айналысу жатады. Көптеген психологтар мен оқытушылар оқу үрдісінде (проблемалық қиын ситуациялар құру) танымдық үдерістердің дамуына ғана көңіл бөлу жеткіліксіз деген шешім шығарды. Сонымен қатар, арнайы жаттығулар, тренингтер, ойын сабақтарын ұйымдастыру арқылы олардың ойлау үдерістерін, қиялдау, есте сақтау сияқты таным тәсілдерін жетілдіре түсу керектігіне көп көңіл бөлген. Оқушылардың таным үдерістерінің қалыптасуында түрлі жағдайлар кездеседі. Балалардың кейбірі ойын кезінде, бір-бірімен қатынас кезінде ақылды және аса тапқыр келеді де, ал сабақта, практикалық жұмыста, үй тапсырмасын орындауда оқу-танымдық іс-әрекетіне өте шорқақ болып шығады. Мұндай балалардың психологиялық диагностикасын мұқият қараған кезде таным үдерісінің құрылымында ешқандай ақау байқалмайды. Бірақ оқу-таным әрекетінде толық қызығушылығына эмоционалды жеке бастық коммуникативті киындықтар кедергі келтіретіні байқалады. Олар сабақ кезінде гана емес, таным үдерісіндегі ойын, тренинг кезінде өзін көрсетуіне және әрі қарай дамуына кедергі келтіреді. Мұндай балалар сөйлемегенді, мүмкіндігінше үндемей құтылғанды жөн көреді, жиі ойын тапсырмаларынан бас тартып, өздерін пассивті түрде көрсетеді. Бұл жағдайда баланың өзіне деген сенімділігін қалыптасыру керек. Бұл үшін, ең алдымен, таным үдерістеріндегі болатын барлық эмоциональды және жеке бастық коммуникативті кедергілерді болдырмау қажет, екіншіден, максимум қабілеттерін пайдаланып, танымдық үдерістердің қызметіндегі толық және эмоциональды қауіпсіз нітижелерді қамтамасыз ету керек. Осы кезде ғана бала түрлі болжамаларды еркін айтып, осыдан кейін өзімен жасты оқушылармен қарым-қатынасқа түсіп, өзін жеке адам ретінде көрсетеді. Танымдылықты көрсетуге бағытталған жұмыстарды ойын формасында жүргізген дұрыс. Қарапайым өмірдегі жеңіл материалдарды пайдаланып, балаларға мәселені шешуге, түрлі есептің шешу жолдарын карастыруға болатын сәтсіздіктердің себептерін мойындауға, өзінің шешемін басқалардың жұмысымен салыстыру арқылы үйретуге болады. Кейіннен балаларға күрделендіріп оқу материалы түрінде беріледі. Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов т.б. ғалымдардың ғылыми жұмыстарының арқасында кіші жастағы балалардың таным мүмкіндіктерінің мол екендігі, оларды ойлаудың теориялық формаларының негізін дамытуға болатындығы дәлелденген. Белгілі американдық психолог Эриксонның тұжырымдамасына сәйкес, бұл кезеңде әлеуметтік және психологиялық хабардарлық сияқты маңызды жеке қасиеттері қалыптасады. Психологиялық дайындықты анықтаудағы ең тиімді әдістерінің бірі - Д.Б.Элькониннің Графикалық диктант диагностикасы. Баланың сабақтағы іс-әрекетін ұйымдастыруда олардың мадақтауға, ескертуге қалай қарайтындығын оқып-үйрену де маңызды рөл ойнайды. Бұл туралы М.Н.Костикованың зерттеулерінде де нақты айтылған. Психологиялық дайындықты анықтау үшін оның барлық жақтарына диагностика жүргізу керек: ақыл-ой дайындығы; ерік-жігер дайындығы; мотивациялық дайындық және баладағы мұғалімге, ересектерге деген қарым-қатынастың дұрыс қалыптасуы.
Сонымен балалардың мектептегі оқуға жалпы дайындығы туралы толық және жан-жакты бағдарлама Д.Б.Эльконин мен А.Л.Венгердің жетекшілігімен жүргізілген зерттеулерде берілген деуге болады.
Үлгермеушіліктің себептері мен үлгермейтін оқушылардың типтері.
Ерте оқудағы үлгермеушілік мәселелерін қарастыра отырып, психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде әртүрлі себептер - сыртқы (балаларды оқыту мен тәрбиелеу ерекшеліктері) және ішкі (баланың даму ерекшеліктері) себептері келтірілген. Олардың барлығы үш факторға - әлеуметтік, физиологиялық және психологиялық. Мүмкін бұл факторлардың рөлі әртүрлі жас кезеңдерінде және оқытудың әртүрлі кезеңдерінде бірдей емес. Дамудың ең қиын кезеңдерінде (7 жастағы дағдарыс және мектепке бейімделу, жыныстық жетілу дағдарысы) физиологиялық және психологиялық себептер басым болуы мүмкін, басқа кезеңдерде әлеуметтік себептер ең маңызды болуы мүмкін. Алдын ала диагностикасыз оқушыға көмек көрсету, мектеп психологының, мұғалімнің және ата-ананың бірлескен іс-әрекетін жоспарлау, түзету сабақтарының белгілі бір түрін қолдану мүмкін емес. Сондықтан үлгермеушіліктің себептерін анықтау теориялық тұрғыдан да, практикалық тұрғыдан да маңызды міндет болып табылады. Үлгермейтін балаларда әр түрлі және көптеген себептер кездесіп жатады. Солардың бірі - 1-сыныптағы бейімделе алмау қиыншылықтары.Жиі кездесетін бейімделу кезіндегі қиындықтардың пайда болу себебіне әлеуметтік-педагогикалық бетімен кетушілік факторы жатады. Бұл бетімен кетушіліктің дәрежесі әр түрлі болуы мүмкін және ол отбасындағы психологиялық жағдайға байланысты. Ата- аналарда білім деңгейі төмен болған кезде, бірінші кезекте баладағы танымдық сферасынын қалыптасуы зардап шегеді. Мұндай балалар білім қорынын аздығымен, ой-өрісінің тарлығымен көрінеді. Олар тапсырмаларды орындай алмай, салыстыру дағдысын талап ететін, жалпылау, әр түрлі өмірдегі жағдайларға бағытталу, заттар мен құбылыстарға дәлме-дәл анықтама ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.