Бастауыш мектептерде инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастырудың мүмкіндіктері
КІРІСПЕ
Зерттеу көкейкестілігі: Қазақстан Республикасы өзінің тəуелсіз мемлекет екендігін бүкіл əлемге дəлелдеді. Ендігі басты міндет - осы мемлекеттің өркендеп өсуі, халықтың əлеуметтік, экономикалық жағынан кемелденуі болып табылады. Мемлекеттің əлеуметтік, экономикалық өсіп - өркендеуінің түпқазығы - білім мен ғылым екені даусыз. Еліміздің болашақтағы дамуы, өсіп-өркендеуі, əлемдік кеңістіктегі орны білімнің бағыт-бағдарына, оның тиімділігіне байланысты болмақ.
Бүгінде инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру білім берудегі басты мәселеге айналып отыр. Мемлекет басшысы Қ.К.Тоқаевтың 2022 жылдың 16 наурызындағы Жолдауын барша Қазақстандықтар тыңдады деуге болады. Онда президентіміз Бүгінгі жолдаудың мән-маңызы айрықша. Оның арқалайтын жүгі 1 жылмен шектелмейді, ауқымы кең, мазмұны да бөлек. Біз алдымызға биік мақсаттар қойып отырмыз. Өздеріңізбен бірге жаңа Қазақстанды құруға кірістік-, деген болатын. Азаматтардың ертең емес бүгін бақытты өмір сүргенін қалаймын. Ең маңыздысы - еліміздің егемендігі. Маған елімнің амандығы мен жерімнің тұтастығынан асқан ешбір құндылық жоқ. Мені ең алдымен, халқымның болашағы қалай болатыны толғандырады,- деп жолдауын аяқтады президентіміз Қ.К.Тоқаев [1].Сапалы білім - жетістікке жетудің жолы, әрі экономиканы дамытудың басты құралы,-деп ерекшелеп көрсетуі, бүгінгі мамандарды даярлауда және оқытудың заманауи технологияларын тиімді қолдануда барша ұстаздар қауымына жүктеп отыр. Осыған орай, білімге деген көзқарас түбегейлі өзгеріп, оқытудың жаңа түрлері, жаңа бағыттағы мектептер пайда болып, білім мазмұнының толығымен жаңаруына алып келді.
Күн тəртібінде қойылып отырған күрделі мəселелердің ішінде жас ұрпаққа білім беруді əлемдік деңгейге жеткізу үлкен орын алады. Жаңа білім парадигмасы балаға оқу қызметінің субъектісі ретінде қарап, шығармашылық қызығушылықтары негізінде білімге құндылық бағдарын қалыптастыра отырып, танымдық жəне рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруды жəне жан-жақты дамыған, шығармашыл жеке тұлғасын қалыптастыруды көздейді.
Әлемдік педагогикада білім беру парадигмасы әр ғасыр сайын өзгеріп отырады (білімдік, мәдениеттілік, технократтық, ізгілік, адами-бағыттылық, педцентрлік, академиялық, кәсіптік және т.б.).
Білімді адам парадигмасының орнына келген өмірге дайындалған, өмір сүруге бейімделген іскер адам парадигмасының айтулы айырмашылықтары баршылық. Ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда, білімді адам деп өзінің жеке таңдаған бағыты бар, өз бетінше интеллектуалды дами алатын және саяси, экономикалық, кәсіби, мәдени өмірде өз жауапкершілігін сезінетін адамды айтамыз.
Қазіргі таңда еліміздегі болып жатқан түрлі бағыттағы өзгерістер білім беру саласындағы міндеттерді орындауды жаңаша сипатта қарастыра отырып, қол жеткен жетістіктерге сын көзбен сараптау және оны бағалауда инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыруды басты назар етіп алады.
Бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру бұл білім берудегі басты мәселе. Кезінде қазақ мектептеріндегі осы міндеттерді шешуге Ы.Алтынсарин үлкен үлес қосты. Ол өз еңбегіндегі Балалармен қысқа, ашуланбай, байсалды сөйлеу, оларды өз бетімен білім алуына мүмкіндік жасап, әрбір пәнді бар пейілмен және қарапайым тәлмен түсіндіру керек, мұғалім жан-жақты, білімді, өз ісінің шебері болу қажет-, деп атап көрсетеді[2]. Ал, Ахмет Байтұрсынов Бала білімді тәжірибе арқылы өздігінен алу керек, мұғалімнің міндеті балаға жұмысты әліне қарай өз бетімен ізднуіне шағындап беру және белгіленген мақсатқа қарай бағыттап отыру керек-, деп ескертеді[3].
Бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мәселесінің өзектілігінің артуы мектептегі оқу-тәрбие процесіне жаңаша тұрғыда қарап, оны оқушының білім, білік, дағдыны меңгеру ғана емес, инновациялық, танымдық-шығармашылық іс-әрекет және интеллектуалдық, шығармашылық процесс ретінде қарастыруды міндеттейді
Инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру туралы көптеген психологтар мен педагогтар зерттеген. Әр түрлі жастағы оқушыларға инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру жөнінде зерттеу бірқатар кеңестік ғалымдардың жұмыстаында қарастырылған. ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында теориясын дамытуға үлес қосқан педагогтар мен халық ағарту қайраткерлерінің тамаша тобы қалыптасты. Олар - А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсыновтың ағартушық педагогикалық мұраларында да осы мәселелер көтерілді[2,3,4,].
Педагогикалық процесс мұғалім мен оқушылардың ынтымақтастық қарым-қатынас негізінде әр жеке тұлғаның бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мен дара мүмкіндіктерін есепке ала отырып ұйымдастырылуы тиіс.
Жалпы білім беретін мектептердегі оқушылардың инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мен оның психологиялық табиғаты, мәні мен мазмұнын түсінуге байланысты ой-пікірлер тамыры тереңге бойлайды. Оның маңыздылығы жөнінде қазақ ғұлама ағартушылары Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, Ш.Уәлиханов, А.Байтұрсынов, Ш.Құдайбердиев, М.Дулатов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов т.б. [2,3,4,5,6,7,8,9] еңбектерінде өз заманының сұранысына қарай сөз қозғайды.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында ұлттық және адамзаттық құндылықтарды, ғылым мен практикадағы жетістіктерді адамның инновациялық іс-әрекетімен, рухани дамуына, дара мүмкіндіктері мен интеллектуалдық сапаларының жоғары деңгейде қалыптасуын ұйымдастыру міндетін қояды[10].
XXI ғасырда ғылым мен білімнің қарыштап алға дамуында оқушының инновация - лық іс-әрекетке деген қажеттілігі артып отыр. Бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру ең алдымен, мұғалімнің инновациялық белсенділігін ескерген жөн. Оқушының инновациялық белсенділігінің жаңа өзгерістеріне оқушының көзқарасын, жаңаны білсем, үйренсем, қолдансам және т.е. жаңа іс-әрекеттерін жатқызуға болады.
Бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру іс-әрекеті жалпы әрекеттің реттілігімен, нақтылығымен сипатталады. Педагогтың инновациялық-дидактикалық іс-әрекетке қатысуы жаңалыққа көзқарасы, педагогикалық біліктілік деңгейі, жеке педагогикалық іс-тәжірибесі, педагогикалық теориялық дайындық деңгейлерімен сипатталады.
Қазақстанның өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, жаңа за - ман талаптарына сәйкес бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдануда ең алдымен, ғылымның қазіргі кезеңдегі әдіснамасына, педагогиканың әдіснамасына, әдіснамалық негіздемесіне сүйену қажет.
Білім берудің жаңа парадигмасының пайда болуы өркениеттің дамуының негізгі аспектісі болып табылады. Білім берудің жаңа парадигмасын өмірде жүзеге асыру үшін бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану - уақыт талабы. Инновациялық оқыту технологияларын қолдану дегеніміз - әлемдік бәсекеге қабілетті білім беруді жүзеге асыратын жаңа парадигманың қоғамды дамытудағы үлесін арттыру; жалпы орта білім беретін мектептердегі инновациялық реформаларды жүзеге асыруды жеделдету; білім беру жүйесінде инновациялық өзгерістерді, оқу-тәрбие үрдісінде жаңа ақпараттық, коммуникациялық технологияларды кеңінен пайдалану және т.б.
Бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану білім беру теориясын түсінуге мүмкіндік беретін философиялық және білім беру тәжірибесінде өзінің идеясын жүзеге асыруға көмектесетін өмірлік бағыттылығы
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруді мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі.
Педагогикалық психология соңғы кезде оқыту проблемаларын, тәрбиелеу мәселелерін шешуді технологияландыру проблемасына байланысты өмірге келді. (Апатова Н.В.)[11] Қазіргі кезеңде оқыту теориясындағы оқытуды қарастыруға технологиялық қатынас Технология, инновациялық технология, Оқыту технологиясы, Тәрбие теориясы, Ойын технологиясы, Дамыту технологиясы т.б. ұғымдар бір- бірінен ажыратып, жеке -дара қарастыру қажет.
Технология - латын сөзі, texne - өнер, кәсіп, шеберлік, logos - ғылым, ілім деген мағынаны білдіреді.
Технология - тәртіп бойынша реттеліп, жоспарланған іс-әрекет, үрдіс (процесс) және педагогикалық тәсілдердің жиынтығы түрінде берілген педагогикалық жүйе.
Инновациялық процесті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші жаңа жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу процесіне басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығы Н.В.Горбунова, М.В.Кларин, М.М.Потащник, В.И.Загвязинский, Т.И.Шамова, т.б. зерттеулерінде қарастырылған[12].
Бүгінгі таңда Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, А.Амоношвилидің ізгілікті тұлғалық теориясы, А.Шаталовтың оқу материалының тірек белгілерімен тірек конспектілері (сызба үлгілері) негізінде қарқынды оқыту технологиясы, П.И.Третьяковтың, К.Вазинаның, М.М. Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспальконың және басқа да көптеген ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал [13-15].
Сонымен қатар С.Н.Лысенкованың Перспективті дамыта оқыту технологиясы, Н.П.Гузиктің Сынып ішіндегі деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы, В.В.Фирсовтың Міндетті нәтижелер негізіндегі саралап оқыту технологиясы, Н.Н.Пиканның Саралап деңгейлеу технологиясы, В.Дьяченконың Жобалап оқыту технологиясы, М.Жанпейісованың Модульдік оқыту технологиясы, В.М.Монахавтың технологиясы, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдовтың Дамыта оқыту технологиясы, В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі, И.П.Волковтың Шығармашылық пен дамыта білім беру технологиясы, Ш.Амоношвилидің Ізгілікті-тұлғаны оқыту технологиясы, Ляудис В.Я., Щукина Г.И. жеке бағытталған оқу жоспары негізінде оқыту технологиясы, Ұжымдық тәсілмен оқыту технологиясы Ақпараттық оқыту технологиясы (Дьяченко), Проблемалық оқыту технологиясы, Ойын арқылы оқыту технологиясы В.В.Гузив, Жанпейсова М.М. т.б. жаңа технологиялық оқыту түрлері зерттеді [13,16-21].
Қазіргі кезеңде Қазақстандық жоғары оқу орындарының мақсаты да жаңа яғни инновациялық технологияларды меңгерген, оларды өз тәжірбиесінде шығармашылық дағдылары қалыптасқан мамандарды даярлау. Бұл мақсатты шешуде жоғары орындарының білім беру мазмұнында міндетті түрде оқытылуы тиіс. Инновациялық технологиялар пәнінің мәні зор. Инновациялық технологиялар кәсіби және отбасы сферасында бірдей табыс, өзіменде, өзгелермен де үйлесімді өмір сүре алуға икемді тұлға қалыптастыра алатындай болу қажет..
ҚР 2025 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында қазіргі білім беру ұйымдарын басқару қызметі алдында білім берудің жаңа парадигмасына сай негізгі бағыттар - педагогтың білім берушілік ролі өзгеруін ұйымдастырушылық және ресурстық тұрғыдан қамтамасыз ету міндеттері тұр [22]. Білім берудің күтілетін нәтижелерін қалыптастыру міндеттері педагогтардың ойлау мен іс-әрекеттік дағдыларын, мотивациялары мен ұстанымдарын, қалыптасқан түсініктерін өзгертуді талап етуде. Бұлар өз кезегінде педагогтарды өз әрекетін басқарудың басты ресурсы ретінде ұйымдастыра отырып, оларды дамыту қажеттіліктерін тудырады.
Білім беру саласында инновациялық оқыту технологияларын қолдану проблемасын көптеген ғалымдар өздерінің еңбектерінде зерттеген. Мысалы:
Морозов А.В.,Чернилевский Д.В., Кондаков М.И., Қараев Ж., Қуанбаев Е., Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н., Тұрғынбаева Б.А., Скаткин С.В., Румянцева Л.Е., Айтбаева А.Б., Джусубалиева Д.М., Әбдікәрімұлы Б., Нұрғалиева Г.К., Чошанов М., Селевко Г.К.[23-35].
Демек, қазiргi кезеңде бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мәселесiн тереңірек зерделеудi талап ететiн, қоғамдық маңызы ауқымды проблема екендігі белгілі болды.
Дегенмен де жоғарыдағы талданған ғылыми-зерттеу жұмыстарында бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мәселелері жеткілікті қарастырылмаған. Сонымен, ғылыми психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдау мен мектептердегі оқу-тәрбие процесіндегі тәжірибелерді саралау нәтижелері мынадай қарама-қайшылықтарды анықтап отыр: бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану мен шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мәселесінің оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастырылмауы арасындағы қарама-қайшылықтар туындап отыр. Сол себептен біз зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Бастауыш сыныпта инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық шығармашылық дағдыларын қалыптастыру деп таңдап алдық.
Зерттеу мақсаты: бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеп, инновациялық оыту технологияларын қолданудың әдіс-тәсілдерін айқындап, оның тиімділігін тәжірибелік-эксперимент жүзінде дәлелдеу.
Зерттеу обьектісі: бастауыш мектептердегі білім беру үрдісі.
Зерттеу пәні: бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру.
Зерттеудің ғылыми болжамы:Егер, бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологиялары тиімді қолданылса, онда бастауыш мектеп оқушыларының білім сапасы артып, шығармашылық дағдысы қалыптасады.
Зерттеу міндеттері:
- бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыруды теориялық талдау;
- шығармашылық дағдыларды қалыптастыруда инновациялық оқыту технологияларын қолданудың мүмкіндіктерін анықтау;
бастауыш сыныптарда инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастырудың өлшемдері мен деңгейлерін айқындау;
- бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыруды эксперимент жүзінде тексеріп, дәлелдеу.
Зерттеудің көздері: ҚР-сының білім беру мәселелері жөніндегі мемлекеттік нормативті құжаттар, жалпы білім беретін мектептің стандарты, оқу бағдарламалары, ғалым педагог-психологтардың еңбектері; инновациялық білім берудің ғылыми жетістіктері мен озық тәжірибелері; ресми материалдар мен педагогикалық, зерделеу тәжірибесі.
Зерттеу әдістері: зерделеу мәселесі бойынша психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді талдау; бақылау, сауалнама жүргізу, әңгімелесу, тәжірибелік-эксперимент жұмыстарын ұйымдастыру.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңызы:
- бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру теориялық жағынан талданды;
- шығармашылық дағдыларды қалыптастыруда инновациялық оқыту технологияларын қолданудың мүмкіндіктері анықталды;
бастауыш сыныптарда инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастырудың өлшемдері мен деңгейлері айқындалды;
- бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру эксперимент жүзінде тексеріліп, дәлелденді.
Зерттеудің практикалық маңызыздылығы: Зерттеу нәтижелерін, бастауыш мектеп мұғалімдері және біліктілікті арттыру институттарында, болашақ мамандарға өз жұмысында қолдануға болады.
Зерттеу базасы: Маңғыстау облысы, Ақтау қаласындағы №25 жалпы білім беретін орта мектеп.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАС- ТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сыныпта инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру проблемасының ғылыми еңбектерде талдануы
Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу -тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше менталитет пайда болуда [22].
Білім беру мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілетінің дамуымен ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламасының нақтылануымен байланысқа түсуде. Ақпарат дәстүрлі әдістері: ауызша және жазбаша, телефон және радио байланыс - қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде.
Бастауыш мектептің алдында тұрған негізгі мәселе оқушуларды дамыта оқыту, яғни оқушыны оқу әрекетіне қалыптастыру, олардың оқуға ынтасын ояту, қызығушылығын ояту.
ХХІ ғасыр азамат дамуының жаңа кезеңі білім беру прогрестің ең маңызды факторларының бірі болып саналатын кезең.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту тұжырымдамасында қазіргі мектептер:
практикалық қызметте жинақталған барлық игіліктердің сақталуы ;
қоғамның интелектуалды қуатын жетілдіру;
еліміздің материалдық-қаржылық әл-ауқатын әрі қарай дамыту;
орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту тағы сол сияқты міндеттерді көздейді.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту үрдісінің нәтижесін көтеретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбінде жаңашыл инновация деп аталады.
Инновация ұғымы педагогикалық сөздік қорына ежелден енген екен. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде жаңа,жаңалық енгізу деп көрсетіледі. Кейбіреулері оны өзгерісдеген терминмен анықтайды. Біздің ойымызша, бұл түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі кез-келген өзгерісті сипаттайды [14].
Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен практикасында кеңінен қолданылуда. Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ-ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеулерінен пайда болды, яғни бір мәдениет түрлерін екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл, ұғым этнографиясында әлі күнге дейін сақталған.
Инновация (латын сөзі innovis- жаңа) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді екен. С.И. Ожегов сөздігі бойынша: инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрыннан таныс емес енгізілген жаңалық.
Инновациялық негізін құраушы ұғымдардың - инновация нововедение новшество новое т.б. қазақша аудармаларын жасаған Ы.Алтынсарин атындағы білім проблемаларын ғылыми зерттеу институты әдіскері К.Құдайбергенов болып табылады. Өз еңбектерінде инновацияны - нақты қойылған мақсатқа сай жасалынған жаңа нәтиже деп есептеді. Демек, инновация мақсат пен нәтижеге жаңалыққа бет бұрудың кілті [2].
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі әлемде болып жатқан өзгерістермен онша үндеспен отыр, Қазіргі педагогикалық қоғамдастықтың алдында білім берудің жаңа модулін құрудың, сынақтан өткізу мен енгізудің ауқымды міндеттері тұр. Оның жүйесінің негізгі ұстанымдары: Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында көрсетілген [22].
Қазіргі кезде әлемдік қауымдастық Қазақстанды нарықтық экономика елі ретінде танып отыр. Тәуелсіздік алған қысқа тарихи кезең ішінде Қазақстан экономикада сілкініс жасады, әлемдік өркениетпен ықпалдасуда жаңа прогресшіл технологияларды пайдалануда. Елдің әлеуметтік-экономикалық даму перспективалары айқындалған. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруді мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі.
Инновациялық процесті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші жаңа жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу процесіне басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығы Альтшуллер Г.С., Третьяков П.И., Кларин М.В., Бұзаубақова К., Омарова Р.С., Шамова Т.И., Жұмабекова Ф.Н., Сұлтанова Н., Берді Д.Қ., Нұpaxмeтoв Н., Кеңесбаев С.М.,Сардарова Ж.И., Нaғымжaнoвa Қ.М. [36-48] т.б. зерттеулерінде қарастырылған.
Бүгінгі таңда Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, Ш.А.Амоношвилидің ізгілікті тұлғалық теориясы, В.А.Шаталовтың оқу материалының тірек белгілерімен тірек конспектілері (сызба үлгілері) негізінде қарқынды оқыту технологиясы, П.И.Третьяковтың, К.Вазинаның, М.М.Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспальконың және басқа да көптеген ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал [13,14,15, 21,].
Яғни, оқу процесін технологияландыру дегеніміз - білім беру бағыттарына сай оқыту процесін құрастыру. Педагогикалық технологияның өзіндік ерекшелігі - қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту процесін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқылатын пән мазмұны мұғалім мен оқушының өзара байланысты іс-әрекеті. Оқушының ішкі даму процесі негізінде анықталған нақты мақсат қана педагогикалық технология құрылымын түсіну кілті бола алады.
Қазақстанда Ж.А.Қараевтің, Ш.Т.Таубаева, Қ.Қ.Қабдықайыров, М.М.Жанпейісованың, Тұрғынбаева Б.А. және басқа да ғалымдардың оқытудың жаңа технологиялары белсенді түрде қолдануда [21,25,26,27].
Ал, соңғы жылдары оқытудың модульдік технологиясы мен В.М.Монаховтың, Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі, сондай-ақ, прфессор Ж.Қараевтың оқытудың дербестендіру мен дифференциялау және білім беруді демократияландыру мен ізгілендіру ұстанымдарына негізделген жаңа педагогикалық компьютерлік технологиясы еліміздің көптеген мектептерінде қолданысқа ие болуда [15,16,25].
Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі - баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы. Оқытудың тиімділігін арттыру мақсатында жаңа білім парадигмасына сүйене отырып, біз оқыту технологияларын тиімді жақтарын таңдап алуымыз қажет және оқыту-тәрбие үрдісінде озық технологияларды белсенділікпен енгізілуі керек.
Сонымен, жаңаша (инновациялық) оқытудағы басты мәселе - бұл білім алу және өздігінен білім алу негізінде адам қабілеттерін, икемділікерін дамыту. Жаңа білім беру прадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз етуде тұтастық, бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те шешуші рольге ие.
ЮНЕСКО-ның халықаралық симпозиумында қабылданған меморандумда бұл жайында былай делінген: Фундаменталды ғылыми - жаратылыстану және гуманитарлық білім беру әлемінің қазіргі заманғы ғылыми- жаралыстанушылық көрінісінен тұтас хабардар етуі, кәсіби қызмет нәтижелерін бағалаудың ғылыми негізін салуы, тұлғаның шығармашылық тұрғыдан дамуына және адамның ерекшеліктерін, қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін тану негізінде жеке өмірлік бағдарламасын құруына көмектесуі тиіс.
Инновация - жаңашылдық, жаңалық өзгеріс деген ұғымды білдіреді. Инновациялық құрал және процесс ретінде әлде бір жаңалықты енгізу деген сөз. Педагогикалық процессте инновация оқыту мен тәрбиенің тәсілдері, түрлері, мақсаты мен мазмұнына, мұғалім мен оқытушының бірлескен қызметін ұйымдастыруға жаңалықты енгізуді білдіреді.
50- жылдарындың соңына қарай, Германия, АҚШ және басқада елдерде педагогикалық жаңалықтарды зеріттеуге байланысты орталықтар құрыла бастады сондай-ақ білім беруге, жаңалықтар енгізуге арналған ағымдағы басылымдар шыға бастады (мысалы, Information et inavation en eolucation Eolucational innovation in the United States және т.б).
Инновация, негізінен қандайда бір дәстүрлі мәселелерді жаңа тәсілдер арқылы шешу нәтижелерінде, деректерді терең әрі жан-жақты зерттеу барысында жаңа сапаларға ие болуы нәтижелерінда туындайды. Қазіргі заманғы инновациялардың көпшілігі тарихи тәжірибемен тығыз байланысты болғандықтан, өткеннен бастау алады. Яғни, инновациялық үрдіс - белгілі жағдай мен оның сәйкес көрсеткіштері үшін өзекті әрі бейімделген болып табылатын,заманға сай идеяларды тарату, қолдану, менгеру мен қалыптастыруға бағытталған, мотивацияланған, мақсатты әрі саналы үрдіс. Ол жаңалық енгізілген жүйенің сапасын жақсартуға бағытталған әрі ол жүйеге қатысушыларға стимул беріп, олардың көзқарасын жаңалыққа қарай өзгертуге бағытталған.
Бастауыш сыныпта инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру білім берудегі инновациялық үрдістің нәтижесі жаңашылдықтарды теориялық әрі тәжірибелік жұмыста қолдануда көрінеді. Сонымен қатар, білім беру жүйесіндегі инновация білім беру, жаңалық енгізу мақсатын да білдіреді: жаңа мазмұн өңдеу, оқыту мен тәрбиелеудің жаңа әдістері мен формаларын, мектепті басқарудың жаңа технологияларын құру, оны дамыту, мектепте эксперимент алаңы ретінде дамыту, мектептегі білім беру ісі жаңа бағыт алып, оқыту мен тәрбиелеудің де жаңалау кезіндегі оқиғаларды,жағдайларды т.б. қамтиды.
Осылардың даму негізінде екі топ факторлар бар:
объективті факторлар, инновациялық іс- әрекеттердің дамытуына түрткі болатын және оның нәтижелерін қолдануды қамтамасыз ететін жағдай жасау:
субъективті факторлар инновациялық үрдістегі субъектпен, оның инновациялық іс-әрекетке дайындық деңгейімен байланысты. Инновациялық үрдістің субъектісіне ғылым-педагогтар, мұғалімдер мен басқа да білім беру саласындағы қызметкерлерді жатқызуға болады.
Мұның барлығы педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануда басқару қызметінің маңыздылығына көз жеткізе алады. Өйткені мұғалім жаңа педагогикалық технологияның, теория мен концепцияның авторы, талдау жасаушы, зерттеуші тұтынушысы және насихатшысы қызметін атқарады. Осы процессті мұғалімнің өз қызметінде әріптестердің тәжербиесі немесе ғылымдағы жаңа идеялар, әдістемелерді дұрыс таңдап, бағалы және қолдануына қамтамасыз етеді, ал пеагогикалық қызметте инновациялық бағыттылықты қазіргі заманғы білім беру, қоғамды және мәдени даму жағдайында педагогикалық қызметтің инновациялық бағыттылығының қажеттілігі бір қатар жағдайлармен айқындалады.
Біріншіден, қоғамда жүріп жатқан әлеуметтік - экономикалық қайта құрулар білім беру жүйесін, әдістемесі мен түрлі типтегі оқу орындарының оқу тәрбие процесстерін ұйымдастырыудың технологиясын түбірінен жаңартуды талап етуде. Педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануға негізделген мұғалім мен тәрбиеші қызметін инновациялық бағыттылығы білім беру саясатын жаңартудың құралына айналуда.
Екіншіден, білім беру мазмұнын ізгілендірудің күшеюі, пәндерінің көлемі мен құрамының үнемі өзгеріске ұшырауы, жаңа оқу пәндерінің ензізілуі жаңа ұжымдық формалар мен оқыту технологиясын үздіксіз іздестіруді талап етуде, осы жағдайда мұғалімдер арасында педагогикалық білімнің рөлі мен беделі арта түсіп отыр.
Үшіншіден, мұғалімнің педагогикалық жаңалықты игеру және қолдануға деген қатынасы сипатының өзгеруі. Оқу-тәрбие процессінің мазмұнының қатаң тәртіпке бағыныдырып қойылған жағдайда мұғалімнің өз бетінше бағдарлама оқулық таңдаудан бұрын педагогикалық қызметтің жаңа әдіс тәсілдерін пайдалануға мүмкіншілігі болмады. Егер бұрынғы уақытта инновациялық қызмет негізінен жоғарыдан ұсынылған жаңалықтарды практикада қолданумен шектелсе, қазіргі уақытта барынша баламалы, зерттеушілік сипат ала бастады. Сондықтан да мектеп, білім беру орган басшылыларының қызметіндегі маңызды бағыттардың бірі мұғалімдердің негізгі инновациясына талдау жасап, баға беру, оны іске асыруға, қолдануға қолайлы жағдай жасауы тиіс.
Төртіншіден, жалпы білім беретін оқу орындарының натқы қатынастарға енуі, жаңа типті сынып ішінде мемлекеттік емес оқу орындарының құрылуы нақты бәсекелестік ахуал туғызуда.
Оқыту үрдістерінің жүйесі. Педагогикалық дидактика оқу үрдісін іс- әрекет деп түсіндіреді, сондықтан оның теориялық жүйесін шартты түрде былай жіктейді:
Оқытудың мақсатын анықтап, оны талдау.
Мақсатқа жетудің мазмұны мен құралын сұрыптап, атқарылуға тиісті істі жоспарлау.
Мұғалім мен оқушының атқаратын жұмыстарын тиімді ұйымдастырып,білімдендіруге байланысты оқыту ісін жүзеге асыру.
Оқу жұмысының барысын бақылап, қате-кемшілік болса оңан өзгертулер мен толықтыру жасап отыру.
Оқу нәтижесін талдап, бағалау.
Бұл жүйені басшылыққа алғанда мұғалім алдымен шәкіртке атқарылатын іс-әрекет жауапкершілікті талап ететіндігіне иландырып, оның тәжірибеде нақты орындалуына ерекше мән беру керектігін ұғындырады. Ал оқушы іс-әрекет атқару барысында қойылған мақсат,мазмұны, құралы мен әдісін игеріп, нәтижесін бақылап бағалауға саналы түрде үйренеді, соған машықтанды.
Мектеп өміріндегі мұғалімнің ең басты әрекетін оқу үрдісін басқарып, шәкірті еңбектене білуге бағдарлау екені айқын. Алайда, көп жағдайда мұғалім оқушыға білікті таным-түсінікті ұғындырып, оны жан-жақты тәптіштей баяндап, бәрін өзі айтып беруге ұмытылады да шәкірт тек жайбарақат тыңдаушы ретінде қалып қояды да, оларды самарқаулық меңдейді. Ал ондай жолға жібермей оқушының белсенділігін көтеріп, жайбарақаттықтан айыру үшін қазіргі дидактиканың ұсынатын жолдары бар. Сол жолдарды тиімді пайдаланып, шәкіртті жайбарақат тыңдаушы етіп қалдырмай іс-әрекетке белсенді түрде араластырып, оқылуға тиісті мәселені талдап, талқылауға ынталандырып, оған бағдар беріп, мүмкіндік жасау мұғалімнің парызы деген ұстаным басшылыққа алынады. Бастауыш сыныпта инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мәселесінің тиісті оқу материалын мұғалімнің түсіндіріп айтып беруімен шектелуге емес, қайта оқушыны ойландырып, әрекеттендіріп, іздену барысында туатын кедергілер мен тосқауларды жеңуі оларды еңбектене білуге дағдыландырады. Қиындықты жеңу барысында қалыптасқан түсінік негізінде білім тианақты да сенімді болумен қатар оқушының саналы түрде ойлана білуінің арнасын кеңейтеді.Осы тұрғыдан келгенде мұалімнің ұйымдастыруш, бағдарлаушы,жол нұсқаусылық қызметі оқушының іздене білуіне басшылық жасау табысты, білім нәтижелі болатындығы ғылыми жағынан да, практикалық тәжірибеде де дәлелденгені ақиқат.
Оқытудың жүйесі мен оның түрлері. Дидактикада оқытудың теориялық негіздеріне байланысты үрдісті зеріттеуші ғалымдар әр түрлі мәнде түсіндіреді және оның құрылымдық жүйесі жөнінде де бірыңғай, біртекті ұғым қалыптаспаған. Ал, оқытудың түрлерін белгілеу оқытудағы іс- әрекет пен оның сипатына негізделеді. Мұндағы оқытудың мазмұны, әдістемесі, құралына байланысты басты түрлері мынау:
а) түсіндірмелі иллюстративтік оқыту;
ә) проблемалық оқыту;
б) бағдарлап оқыту т.б.
Оқу орындары арқылы білім беру тарихында ұзақ уақыттан бері пайдаланып келе жатқан және оқытудағы дәстүрлі жол - түсіндірмелі - иллюстративтік оқыту. Мұның басты сипаты оқушыға жаңа білімді таныстырып, жаңа ұғымдар мен теориялар, заңдар туралы түсінік береді.
Оқушылар дайын білімді қабылдап, жаттанды түрде меңгереді де, олардың өздігінен ойлауына көңіл бөлінбейді, басқаша айтқанда тұлғаның дербестігі мен ішкі мүмкіншіліктері ашылмай тек айтқанды орындау шеңберінде қалып қояды.
Қазіргі заманғы білім беру жүйесінің басты қайшылағы - тез өсіп бара жатқан жаңа білімдер қарқыны мен жеке тұлғаның оларды игерудегі шектеулі мүмкіндіктер арасында, инновацияның басты талаптары. Бұл қарама- қайшылық педагогикалық білім берудің абсолютті идеалына (жан- жақты дамыған тұлға) бас тартып, жаңа идеалға- адамның өзін- өзі реттеуі мен өздігінен білім алуы қабілеттерін барынша дамытуға көшуіне мәжбүр етеді.
Сонымен, бастауыш сыныпта инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру, инновациялық оқытудағы басты талаптары - бұл білім алу және өздігінен білім алу негізінде адам қабілеттерін, икемділіктерін дамыту. Жаңа білім беру прарадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз етеуде тұтастық, бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те шешуші рөлге ие.
Инновациялық білім беруді ұйымдастыруда мәндік көзқараспен тығыз байланыста акмелогиялық көзқарас қарастырылады. Акмеология ( акме - грек сөзі шың, төбе, бір нәрсенің ең биік басқышы - дегенді білдіреді.) - зерттеу объектісі өмірдің әртүрлі өзін-өзі көрсету сфераларында өзін-өзі дамытушылық, өзін-өзі жетілдірушілік динамикасында қарастырылатын адам болып табылатын ғылыми пәндер кешені, ғылыми білімдердің жаңа аймағы.
Міндет - барлық оқушыларға өзін-өзі дамыту, жетілдіру, өздігінен оқу мен өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру, себебі, бұл, акме деңгейіне жетудің негізгі факторлары. Алайда, бұл акмеологиялық факторларды іске асыру үшін күшті қозғаушы себептер қажет. Бұл себептер жетістікке жетудің түрткілері (мотивациясы) болуы мүмкін. Оқытушының міндеті - мұғалімдерге олардың мотивтері мен қажеттіліктерін қалыптастыруға көмектесу. Инновациялық білім беру технологияларының да басты талабы осында.
Осылайша, инновациялық білім беру өз құрамының - жеке тұлғалық көзқарасты, білім алудың мақсаты негіздерін, мәндік және акмелогиялық көзқарастарды, кәсіби шеберлікті, екі мәдениеттің (техникалық және гуманитарлық) синтезін, жаңа инновациялық технологияларды қолдануды біріктіреді.
Білім нәтижелеріне көзқарастың осылайша өзгеруі оқытудің ақпараттық және коммуникативтік технологияларын, жаңа білім мазмұны мен әдістерін тәжірибеге ендіруде, қоғамның, ата-аналар мен оқушылардың сұранысына сай жаңа тұрпатты мектептер мен қосымша білім мекемелері пайда болуда. Осыларға сәйкес өзгерістер білім нәтижелері мен құрылымдарын, ғылыми-әдістемелік, әдіснамалық- теориялық негіздерін де қайта қарауды талап етеді.
Аталған инновациялық үдерістер және басқа да жағдайлар қазіргі білімдік ұйымдардағы білім беруді басқарудың икемділігін, жаңа өзгерістерге сай құрылымдық және мазмұндық жаңғыртылуын қажет етіп отыр. Аталған трансформациялық үдеріс білім берудегі қайта құрулар мен жаңартуларды қамтамасыз етудегі басқарудың логикасын айқындап, оның білім жүйесіндегі инновациялық өзгерістер кезеңіндегі үйлестірушілік, ұйымдастырушылық сипатын айқындайды.
Сөйтіп, басқару жүйесін талдай келе, трансформациялық үдерістер кезеңіндегі білім беру жүйесіндегі проблемалардың бірі жаңа білім мазмұны мен оқыту түрлері мен дәстүрлі әкімшілік сипаттағы басқару моделінің сәйкес болмауынан теп тұжырымдай аламыз.
Басқарудың жаңа деңгейдегі моделі өзіндік сипатымен, мақсат міндеттерімен, жүзеге асыру механизмдері мен нәтижелері болуымен ерекшеленеді.
1.2 Бастауыш мектептерде инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастырудың мүмкіндіктері
Бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастыру оқушыларға және мұғалімдерге пәнді меңгеру денгейін жоғарылатуға және әрбір оқушының сапалы білім алуына, инновациялық іс-әрекетін жетілдіруге мүмкіндік береді.
Мұғалімдердің квалификациясын жоғарылату мен оқушылардың білімі педагогикалық технологиялар мен оқу жүйесімен тікелей байланысты. В.Манахов Педагогикалық технология - бұл оқушылар мен мұғалімдерге мінсіз жағдай жасалынуымен байланыстыра отырып оқу үрдісін жобалау, ұйымдастыру және қолданудың жан-жақты түбегейлі ойластырған нұсқасы-, деп педагогикалық технологияға нақты сипаттама берген [15].
С.Сполдингтің сипаттамасына сүйенер болсақ, педагогикалық технология - бұл оқу үрдісін жоспарлау, қолдану және өз еңбегін бағалаудың жүйелендірілген әдістемесі және оның адамдық және техникалық ресурстардың шама-шарқын ескере отырып білімді бойға сіңіру және бітім берудің жетістікке жеткізер озық формасы мен арақатынасы болып табылады [49].
Әдеттегі білім беру ісі қазір ауқымды екі түрлі бағыттағы өзгеріске тап болып отыр:
1) білім беру жүйесінің экспериментті элементтерін іске қосу, кейде ақыл-ой және түсінік әрекетінде, оқыту ісінде, мәселелік білім беруісінде. диалогтік білім беруде, білім беру ортасын құруда кезендік формаландыру;
2) оқытушылар мен оқушылардың талабына орай мұғалімдермен авторлік бағдармалар жасау, тапсырмалар мен жаңа әдістемелер іздестіру.
Оқыту дифференциациясы және оның ішінде әрбір оқушыға жеке көңіл бөлу бүтін параметрлер жүйесін жасауды талап етеді. Оқыту дифференциациясының басты параметрі және мектептегі әрбір оқушыға жеке көңіл бөлу оқу материалдарын меңгеру деңгейінің жетістігі болып табылады. Бұл әдістеме сынып-сабағын ұйымдастыру және оқыту формасына өзгеріс енгізуді талап етеді: оқытушының түрлі топ оқушыларымен бір мезгілде жұмыс істеу, әр сабаққа күрделілігі жағынан түрлі дәрежеде тапсырма беру, бағалаудың түрлі критерийін пайдалану және оқушылардың инновациялық іс-әрекетін жетілдіру болып табылады.
Бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды жағдайында білім беру де оқушының талаптану шамасына байланысты бөліп қарау үшін тапсырмалар мөлшері мен оқыту дифференциациясы да әсер етуі мүмкін.
Мектептерде оқьпу үрдісінде төмендегідей ерекшеліктерді ескерген жөн:
1.Жемістілік, шығармашылық ойлау қабілетін дамыту бағытындағы білімгердің шығармашылық талпынысы мен өзіндік ізденісі, инновациялық іс-әрекетін дамыту.
2.Тұлғалық, шығармашылық әлеуметтік үрдіс арақатынасында жеке тұлғаның қалыптасуы.
Мазмұнды-өнімді, икемділікті қалыптастыруға мақсатталған.
Ресми-өнімді, білім алуға себеп болатын.
Әрбір аталған оқу үрдісінде оқытудың инновациялық технологиясына сәйкес дидактикалық белгілермен анықталады.
Олар мыналар:
1) оқу;
2) икем мен дағдыны дамыту;
3) жалпылау, жүйелеу және терендету;
4) өткен материалды меңгеруді бақылау.
Бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастырудағы оқыту әдістемелері: диалогтік, шығармашылық, дамытылған, түсіндірме-иллюстрациялы.
Оқу үрдісінің формалары ішінде оқу материалдарын меңгеру және қабылдаудың ең жақсартылған түрі: ұжымдық және жұптасқан форма болып табылады.
Оқытудың ұжымдық әдісімен қатар оқу үрдісін ұйымдастыруда топтық, жұптық, жеке-дара, сонымен қатар оқушының жұптық ауыспалы құрамдағы жұмысы, яғни, ұжымдық формасы пайдаланылады, демек оқьпу-тәрбие жұмысының объективті мүмкіндіктері ұлғаяды.
Я.А. Коменский әрбір оқушыны ұлы білімпаздыққа апаратын бірден-бір тура жол - сұрау (талдау), жаңа білімді есте сақтау (меңгеру) және өз білетінін өзгелермен бөлісу деп есептейді [50].
Оқып жүрген оқушы қаншалықты басқаларды оқыта отырып өз білімін толықтырар болса, онда оның жаңа материалды меңгеру сапасы жоғарылайды. Бұл орайда, оқушы өз сыныптастарының мінез-құлқы мен санасына пән мазмұнының бағалы да маңызды акпараттарын пайдалана отырып әсер ете алады және сол арқылы өзіндік дамуына, инновациялық іс-әрекеттерді жетілдіруге қол жеткізеді.
Ұжымдық тәсілде әрбір оқушы көбірек сұрау, сұрағанын меңгеру, меңгергенін басқаларға үйрету, өз білімін жаңа ақпараттармен толықтыру, өз көзқарасымен өзгелердің санасына және әрекетіне әсер ету мүмкіндігіне ие болады. Ұжымдық білім беру тәсілі - бұл барлық білім-тәрбие үрдістерінің ұжымдастыру және өзіндік негізінде түбегейлі өзгерту болып табылады.
Мектепте оқыту үрдісінде ең басты міндет: оқыту-тәрбие үрдісін ұжымдастыруды күшейту және оқушылардың инновациялық іс-әрекетін дамыту негізінде қайта құру болып табылады. Пәндерді оқыту әдістемесінде елеулі өзгерістер енгізе отырып олардың оқыту үрдісіңде құрылымын басқаша, ескі үйреншікті жұмыс әдістемесін бұза отырып оқудың нәтижесін елеулі түрде жоғарылатуға, оқыту бағдарламасының жылдамдығын арттыруға, оқушылардың жеке басын дамыту деңгейін еселі түрде өсіруге болады.
Бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастыру сабақ басталардан бұрын сынып оқушыларын әрқайсысында үш-төрт оқушыдан келетін бірнеше топқа бөледі. Топтың әрбір мүшесіне өзіндік жұмыс жасауы үшін үй тапсырмасы беріледі. Сабақ кезінде барлық қатысушылар алған білімдерін бір-бірімен алмасады. Әр оқушы мұғалімнің тексеруінен өткен бір сұрақ бойынша емтихан қабылдаушы болады. Оқушы -емтихан алушы барлық оқушыны сол сұрақ бойынша тексереді, ал басқа оқушылар оны басқа сұрақ бойынша тексереді. Бұл - білім алмасу. Әр оқушы кезекпен басқалармен жұмыс істей отырып өз білімін өзгеге үйретеді және өзгелер оны өз білімдерімен үйретеді. Әрине, бұл үрдіс мұғалімнің қатаң назарында болып сабақта өтілгеңді меңгеру, өткенді қайталау негізінде жүргізіліп отырады.
Педагог мақсаты - оқушыларды бір-бірінің айтқандарын мұқият тыңдауға, салыстыруға, басты негізгісін бөліп қарауға, алынған ақпараттарды бағалап сынауға, дәлелдей білуге, қорытындылауды қалыптастыруға, сараптау мүмкіндігін қалыптастыруға, өзін-өзі басқару дағдысын дамытуға үйрету.
Бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастыру, оқушылардың инновациялық іс-әрекетін дамытып, оларды оқу үрдісінде белсенділігін дамыту және танымдық ізденімпаздығын арттырудың шешуші қадамы болып табылады. Бұл өсіп келе жатқан ұрпаққа, оқушыларға білім беріп, тәрбиелеу ісіндегі жаңа әдіс, бұл әдіс оқушыларға өз бетінше оқып, қажетті материалдарды ізденіс арқылы меңгеруге үйретеді. Педагогтің негізгі рөлі бағыт беріп, қателеріне көз жеткізіп, оқушының жасаған өзіндік жұмысының нәтижесін шығару, оқушының бұрын алған білімін жүзеге асыру, алған білімдерін, өмірлік және тәжірибеде, теорияда, кәсіби, физикалық және саналық әрекетте пайдалануға бағыттау.
Жоғарыда келтірілген инновациялық оқыту әдістемесінің ерекшеліктері (оқыту тесті, бақылау тесті, оқытудың ұжымдық тәсілі) білім жүйесінде барлық оқушыларды өзін-өзі дамытуға, инновациялық іс-әрекеттерін жетілдіріп, білім ала отырып өмірлік іс-тәжірибеде қолдану дағдысын менгеруге көмектесетін жаңа әдіс деп айтуға толық негіз бар.
Білім берудің қазіргі даму кезеңінде, жалпы білім беретін мектептің бастауыш сыныптарында инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастыру көкейтесті мәселелердің бірі болып отыр. Оның мақсаты - мектеп оқушыларын оқытып, тәрбиелеуде инновациялық педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы оқушылардың инноавациялық іс-әрекетін жетілдіру, дамыту, шығармашылық, зерттеушілік дағдыларын жетілдіру, осылайша оқу үрдісінін тиімділігі мен нәтижелілігін қамтамасыз ету.
Осы заманғы білім беру, нақты әрі сапалы өзгерістерді, білім беру қызметіне жаңаша қарауды, мұғалім іс-әрекетінен шығармашылық ізденісті талап етеді.
Инновация - innovation ағылшын сөзі, қазакша - жаңалық, жаңалықты ендіру деген мағынада қолданылады [51]. Бұл ұғымды педагогикалық тұрғыдан жалпы алғанда, оқу-тәрбие үрдісінің барысы мен нәтижелерін жақсартатын педагогикалық жүйеге жаңалық енгізу деп түсінуіміз керек.
Бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастыру инновациялық іс-әрекетін жетілдіруде жоғары жетістіктерге жетуге кепілдік құралы ретінде есептеледі, ол:
оқу үрдісінің нәтижелілігін болжау және педагогикалық үрдісті тиімді басқару мүмкіндігі;
қолданыстағы инновациялық педагогикалық технологияларды пайдалануды ғылыми негізде талдау және жүйелеу;
оқыту мен әлеуметтік тәрбие мәселелерінің кешенді түрде шешімін табу мүмкіндіктері;
жеке тұлғаның дамуына қолайлы жағдайлар туғызу;
оқу үрдісіндегі әртүрлі әлеуметтік-педагогикалық проблемаларды шешуге арналған технология - лар мен модельдерді жасау әрі енгізу.
Біз, тәжірибемізде бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастыруда, инновациялық педагогикалық технологияларды оқу үрдісінде енгізу және пайдалану алгоритмін құрастырдық. Оны Оқу үрдісінде инновациялық педагогикалық технологияларды пай - далану жүйесінің алгоритмі деп атадық. Өйткені мұнда инновациялық педагогикалық технологияларды оқу үрдісіне енгізуден бастап соңғы нәтижеге дейінгі жолдарын көрсетеміз.
Ынта-түрткі: инновациялардың маңызын, қажеттілігін айқындау; қазіргі уақытқа белгілі инно - вациялық педагогикалық техно - логияларды талдау; ұжымдағы педагогикалық-психологиялық ахуал; шығармашылықты қалыптастыру; мұғалімдердің тұлғалық, кәсіби қасиеттерін ескеру; жеке (топтық) жұмыстар жол ізденіс, пікір алмасу.
Зерттеу:мұғалімнің зерттеушілік мәдениетін қалыптастыру; инновациялық педагогикалық технологи - яларды теориялық және практикалық тұрғыдан негіздеу; тәжірибеде дидактикалық зерттеу тәсілдерін қолдану; мұгалім-оқушы ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру; жеке (ұжымдық) зерттеу жүргізу.
Енгізу: инновациялық педагогикалық технологиялардың ерекшеліктері мен артықшылықтарын анықтау; дәстүрлі әдіс-тәсілдер мен, жаңа енгізілімдер тиімділігін салыстырмалы түрде бақылау; инновациялық педагогикалық технологияларды іздестіру, зерттеу, енгізу, оқу үрдісінде пайдаланудың жолдарын нақтылау; оқу үрдісіне инновациялық педагогикалық технологияларды пайдаланудың мүмкіндіктері мен дидактикалық шарттарын айқындау.
Диагностика: жалпы білім беретін орта мектеп оқу үрдісінде инновациялық педагогикалық техноло - гияларды пайдаланудың өлшемдерін, көрсеткіштері мен деңгейлерін айқындау; мұғалімнің кәсіби даму диагностикасын жасау; оқу үрдісінде инновациялық педагогикалық техно - логияларды қолданудың тиімділігін білім деңгейін бақылау нәтижелері арқылы диагностикалау.
Мониторинг: жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларының инновациялық іс-әрекетін жетілдіру үшін, оқу үрдісіне инновациялық педагогикалық технологияларды енгізу, пайдалану кезеңіндегі мұғалім іс-әрекетіне бақылау жүргізу; өзара тәжірибе алмасу; әдістемелік ұсыныс, пікір, талдау, кеңес беру; инновациялық педагогикалық техно - логияларды оқу үрдісіне енгізу және пайдалану кезеңіндегі үрдістің барысын бақылау; тиісті нәтижеге жетудің бағыттарын жобалау
Рефлексия: оқу үрдісінде оқушылардың инновациялық іс-әрекетін жетілдіру үшін ин - новациялық педагогикалық техноло - гияларды пайдаланудың нәтижелерін қорытындылау; жеке мұғалімдердің және жалпы ұжымның инновациялық педагогикалық технологияларды оқу үрдісінде пайдаланудағы жетістіктері мен кемшіліктерін анықтап шығару; мұғалімнің жеке қорын және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеу көкейкестілігі: Қазақстан Республикасы өзінің тəуелсіз мемлекет екендігін бүкіл əлемге дəлелдеді. Ендігі басты міндет - осы мемлекеттің өркендеп өсуі, халықтың əлеуметтік, экономикалық жағынан кемелденуі болып табылады. Мемлекеттің əлеуметтік, экономикалық өсіп - өркендеуінің түпқазығы - білім мен ғылым екені даусыз. Еліміздің болашақтағы дамуы, өсіп-өркендеуі, əлемдік кеңістіктегі орны білімнің бағыт-бағдарына, оның тиімділігіне байланысты болмақ.
Бүгінде инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру білім берудегі басты мәселеге айналып отыр. Мемлекет басшысы Қ.К.Тоқаевтың 2022 жылдың 16 наурызындағы Жолдауын барша Қазақстандықтар тыңдады деуге болады. Онда президентіміз Бүгінгі жолдаудың мән-маңызы айрықша. Оның арқалайтын жүгі 1 жылмен шектелмейді, ауқымы кең, мазмұны да бөлек. Біз алдымызға биік мақсаттар қойып отырмыз. Өздеріңізбен бірге жаңа Қазақстанды құруға кірістік-, деген болатын. Азаматтардың ертең емес бүгін бақытты өмір сүргенін қалаймын. Ең маңыздысы - еліміздің егемендігі. Маған елімнің амандығы мен жерімнің тұтастығынан асқан ешбір құндылық жоқ. Мені ең алдымен, халқымның болашағы қалай болатыны толғандырады,- деп жолдауын аяқтады президентіміз Қ.К.Тоқаев [1].Сапалы білім - жетістікке жетудің жолы, әрі экономиканы дамытудың басты құралы,-деп ерекшелеп көрсетуі, бүгінгі мамандарды даярлауда және оқытудың заманауи технологияларын тиімді қолдануда барша ұстаздар қауымына жүктеп отыр. Осыған орай, білімге деген көзқарас түбегейлі өзгеріп, оқытудың жаңа түрлері, жаңа бағыттағы мектептер пайда болып, білім мазмұнының толығымен жаңаруына алып келді.
Күн тəртібінде қойылып отырған күрделі мəселелердің ішінде жас ұрпаққа білім беруді əлемдік деңгейге жеткізу үлкен орын алады. Жаңа білім парадигмасы балаға оқу қызметінің субъектісі ретінде қарап, шығармашылық қызығушылықтары негізінде білімге құндылық бағдарын қалыптастыра отырып, танымдық жəне рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруды жəне жан-жақты дамыған, шығармашыл жеке тұлғасын қалыптастыруды көздейді.
Әлемдік педагогикада білім беру парадигмасы әр ғасыр сайын өзгеріп отырады (білімдік, мәдениеттілік, технократтық, ізгілік, адами-бағыттылық, педцентрлік, академиялық, кәсіптік және т.б.).
Білімді адам парадигмасының орнына келген өмірге дайындалған, өмір сүруге бейімделген іскер адам парадигмасының айтулы айырмашылықтары баршылық. Ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда, білімді адам деп өзінің жеке таңдаған бағыты бар, өз бетінше интеллектуалды дами алатын және саяси, экономикалық, кәсіби, мәдени өмірде өз жауапкершілігін сезінетін адамды айтамыз.
Қазіргі таңда еліміздегі болып жатқан түрлі бағыттағы өзгерістер білім беру саласындағы міндеттерді орындауды жаңаша сипатта қарастыра отырып, қол жеткен жетістіктерге сын көзбен сараптау және оны бағалауда инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыруды басты назар етіп алады.
Бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру бұл білім берудегі басты мәселе. Кезінде қазақ мектептеріндегі осы міндеттерді шешуге Ы.Алтынсарин үлкен үлес қосты. Ол өз еңбегіндегі Балалармен қысқа, ашуланбай, байсалды сөйлеу, оларды өз бетімен білім алуына мүмкіндік жасап, әрбір пәнді бар пейілмен және қарапайым тәлмен түсіндіру керек, мұғалім жан-жақты, білімді, өз ісінің шебері болу қажет-, деп атап көрсетеді[2]. Ал, Ахмет Байтұрсынов Бала білімді тәжірибе арқылы өздігінен алу керек, мұғалімнің міндеті балаға жұмысты әліне қарай өз бетімен ізднуіне шағындап беру және белгіленген мақсатқа қарай бағыттап отыру керек-, деп ескертеді[3].
Бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мәселесінің өзектілігінің артуы мектептегі оқу-тәрбие процесіне жаңаша тұрғыда қарап, оны оқушының білім, білік, дағдыны меңгеру ғана емес, инновациялық, танымдық-шығармашылық іс-әрекет және интеллектуалдық, шығармашылық процесс ретінде қарастыруды міндеттейді
Инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру туралы көптеген психологтар мен педагогтар зерттеген. Әр түрлі жастағы оқушыларға инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру жөнінде зерттеу бірқатар кеңестік ғалымдардың жұмыстаында қарастырылған. ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында теориясын дамытуға үлес қосқан педагогтар мен халық ағарту қайраткерлерінің тамаша тобы қалыптасты. Олар - А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсыновтың ағартушық педагогикалық мұраларында да осы мәселелер көтерілді[2,3,4,].
Педагогикалық процесс мұғалім мен оқушылардың ынтымақтастық қарым-қатынас негізінде әр жеке тұлғаның бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын оқу үрдісінде қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мен дара мүмкіндіктерін есепке ала отырып ұйымдастырылуы тиіс.
Жалпы білім беретін мектептердегі оқушылардың инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мен оның психологиялық табиғаты, мәні мен мазмұнын түсінуге байланысты ой-пікірлер тамыры тереңге бойлайды. Оның маңыздылығы жөнінде қазақ ғұлама ағартушылары Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, Ш.Уәлиханов, А.Байтұрсынов, Ш.Құдайбердиев, М.Дулатов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов т.б. [2,3,4,5,6,7,8,9] еңбектерінде өз заманының сұранысына қарай сөз қозғайды.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында ұлттық және адамзаттық құндылықтарды, ғылым мен практикадағы жетістіктерді адамның инновациялық іс-әрекетімен, рухани дамуына, дара мүмкіндіктері мен интеллектуалдық сапаларының жоғары деңгейде қалыптасуын ұйымдастыру міндетін қояды[10].
XXI ғасырда ғылым мен білімнің қарыштап алға дамуында оқушының инновация - лық іс-әрекетке деген қажеттілігі артып отыр. Бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру ең алдымен, мұғалімнің инновациялық белсенділігін ескерген жөн. Оқушының инновациялық белсенділігінің жаңа өзгерістеріне оқушының көзқарасын, жаңаны білсем, үйренсем, қолдансам және т.е. жаңа іс-әрекеттерін жатқызуға болады.
Бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру іс-әрекеті жалпы әрекеттің реттілігімен, нақтылығымен сипатталады. Педагогтың инновациялық-дидактикалық іс-әрекетке қатысуы жаңалыққа көзқарасы, педагогикалық біліктілік деңгейі, жеке педагогикалық іс-тәжірибесі, педагогикалық теориялық дайындық деңгейлерімен сипатталады.
Қазақстанның өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, жаңа за - ман талаптарына сәйкес бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдануда ең алдымен, ғылымның қазіргі кезеңдегі әдіснамасына, педагогиканың әдіснамасына, әдіснамалық негіздемесіне сүйену қажет.
Білім берудің жаңа парадигмасының пайда болуы өркениеттің дамуының негізгі аспектісі болып табылады. Білім берудің жаңа парадигмасын өмірде жүзеге асыру үшін бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану - уақыт талабы. Инновациялық оқыту технологияларын қолдану дегеніміз - әлемдік бәсекеге қабілетті білім беруді жүзеге асыратын жаңа парадигманың қоғамды дамытудағы үлесін арттыру; жалпы орта білім беретін мектептердегі инновациялық реформаларды жүзеге асыруды жеделдету; білім беру жүйесінде инновациялық өзгерістерді, оқу-тәрбие үрдісінде жаңа ақпараттық, коммуникациялық технологияларды кеңінен пайдалану және т.б.
Бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану білім беру теориясын түсінуге мүмкіндік беретін философиялық және білім беру тәжірибесінде өзінің идеясын жүзеге асыруға көмектесетін өмірлік бағыттылығы
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруді мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі.
Педагогикалық психология соңғы кезде оқыту проблемаларын, тәрбиелеу мәселелерін шешуді технологияландыру проблемасына байланысты өмірге келді. (Апатова Н.В.)[11] Қазіргі кезеңде оқыту теориясындағы оқытуды қарастыруға технологиялық қатынас Технология, инновациялық технология, Оқыту технологиясы, Тәрбие теориясы, Ойын технологиясы, Дамыту технологиясы т.б. ұғымдар бір- бірінен ажыратып, жеке -дара қарастыру қажет.
Технология - латын сөзі, texne - өнер, кәсіп, шеберлік, logos - ғылым, ілім деген мағынаны білдіреді.
Технология - тәртіп бойынша реттеліп, жоспарланған іс-әрекет, үрдіс (процесс) және педагогикалық тәсілдердің жиынтығы түрінде берілген педагогикалық жүйе.
Инновациялық процесті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші жаңа жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу процесіне басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығы Н.В.Горбунова, М.В.Кларин, М.М.Потащник, В.И.Загвязинский, Т.И.Шамова, т.б. зерттеулерінде қарастырылған[12].
Бүгінгі таңда Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, А.Амоношвилидің ізгілікті тұлғалық теориясы, А.Шаталовтың оқу материалының тірек белгілерімен тірек конспектілері (сызба үлгілері) негізінде қарқынды оқыту технологиясы, П.И.Третьяковтың, К.Вазинаның, М.М. Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспальконың және басқа да көптеген ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал [13-15].
Сонымен қатар С.Н.Лысенкованың Перспективті дамыта оқыту технологиясы, Н.П.Гузиктің Сынып ішіндегі деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы, В.В.Фирсовтың Міндетті нәтижелер негізіндегі саралап оқыту технологиясы, Н.Н.Пиканның Саралап деңгейлеу технологиясы, В.Дьяченконың Жобалап оқыту технологиясы, М.Жанпейісованың Модульдік оқыту технологиясы, В.М.Монахавтың технологиясы, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдовтың Дамыта оқыту технологиясы, В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі, И.П.Волковтың Шығармашылық пен дамыта білім беру технологиясы, Ш.Амоношвилидің Ізгілікті-тұлғаны оқыту технологиясы, Ляудис В.Я., Щукина Г.И. жеке бағытталған оқу жоспары негізінде оқыту технологиясы, Ұжымдық тәсілмен оқыту технологиясы Ақпараттық оқыту технологиясы (Дьяченко), Проблемалық оқыту технологиясы, Ойын арқылы оқыту технологиясы В.В.Гузив, Жанпейсова М.М. т.б. жаңа технологиялық оқыту түрлері зерттеді [13,16-21].
Қазіргі кезеңде Қазақстандық жоғары оқу орындарының мақсаты да жаңа яғни инновациялық технологияларды меңгерген, оларды өз тәжірбиесінде шығармашылық дағдылары қалыптасқан мамандарды даярлау. Бұл мақсатты шешуде жоғары орындарының білім беру мазмұнында міндетті түрде оқытылуы тиіс. Инновациялық технологиялар пәнінің мәні зор. Инновациялық технологиялар кәсіби және отбасы сферасында бірдей табыс, өзіменде, өзгелермен де үйлесімді өмір сүре алуға икемді тұлға қалыптастыра алатындай болу қажет..
ҚР 2025 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында қазіргі білім беру ұйымдарын басқару қызметі алдында білім берудің жаңа парадигмасына сай негізгі бағыттар - педагогтың білім берушілік ролі өзгеруін ұйымдастырушылық және ресурстық тұрғыдан қамтамасыз ету міндеттері тұр [22]. Білім берудің күтілетін нәтижелерін қалыптастыру міндеттері педагогтардың ойлау мен іс-әрекеттік дағдыларын, мотивациялары мен ұстанымдарын, қалыптасқан түсініктерін өзгертуді талап етуде. Бұлар өз кезегінде педагогтарды өз әрекетін басқарудың басты ресурсы ретінде ұйымдастыра отырып, оларды дамыту қажеттіліктерін тудырады.
Білім беру саласында инновациялық оқыту технологияларын қолдану проблемасын көптеген ғалымдар өздерінің еңбектерінде зерттеген. Мысалы:
Морозов А.В.,Чернилевский Д.В., Кондаков М.И., Қараев Ж., Қуанбаев Е., Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н., Тұрғынбаева Б.А., Скаткин С.В., Румянцева Л.Е., Айтбаева А.Б., Джусубалиева Д.М., Әбдікәрімұлы Б., Нұрғалиева Г.К., Чошанов М., Селевко Г.К.[23-35].
Демек, қазiргi кезеңде бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мәселесiн тереңірек зерделеудi талап ететiн, қоғамдық маңызы ауқымды проблема екендігі белгілі болды.
Дегенмен де жоғарыдағы талданған ғылыми-зерттеу жұмыстарында бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мәселелері жеткілікті қарастырылмаған. Сонымен, ғылыми психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдау мен мектептердегі оқу-тәрбие процесіндегі тәжірибелерді саралау нәтижелері мынадай қарама-қайшылықтарды анықтап отыр: бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану мен шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мәселесінің оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастырылмауы арасындағы қарама-қайшылықтар туындап отыр. Сол себептен біз зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Бастауыш сыныпта инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық шығармашылық дағдыларын қалыптастыру деп таңдап алдық.
Зерттеу мақсаты: бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеп, инновациялық оыту технологияларын қолданудың әдіс-тәсілдерін айқындап, оның тиімділігін тәжірибелік-эксперимент жүзінде дәлелдеу.
Зерттеу обьектісі: бастауыш мектептердегі білім беру үрдісі.
Зерттеу пәні: бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру.
Зерттеудің ғылыми болжамы:Егер, бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологиялары тиімді қолданылса, онда бастауыш мектеп оқушыларының білім сапасы артып, шығармашылық дағдысы қалыптасады.
Зерттеу міндеттері:
- бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыруды теориялық талдау;
- шығармашылық дағдыларды қалыптастыруда инновациялық оқыту технологияларын қолданудың мүмкіндіктерін анықтау;
бастауыш сыныптарда инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастырудың өлшемдері мен деңгейлерін айқындау;
- бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыруды эксперимент жүзінде тексеріп, дәлелдеу.
Зерттеудің көздері: ҚР-сының білім беру мәселелері жөніндегі мемлекеттік нормативті құжаттар, жалпы білім беретін мектептің стандарты, оқу бағдарламалары, ғалым педагог-психологтардың еңбектері; инновациялық білім берудің ғылыми жетістіктері мен озық тәжірибелері; ресми материалдар мен педагогикалық, зерделеу тәжірибесі.
Зерттеу әдістері: зерделеу мәселесі бойынша психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді талдау; бақылау, сауалнама жүргізу, әңгімелесу, тәжірибелік-эксперимент жұмыстарын ұйымдастыру.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңызы:
- бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру теориялық жағынан талданды;
- шығармашылық дағдыларды қалыптастыруда инновациялық оқыту технологияларын қолданудың мүмкіндіктері анықталды;
бастауыш сыныптарда инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастырудың өлшемдері мен деңгейлері айқындалды;
- бастауыш мектептерде инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру эксперимент жүзінде тексеріліп, дәлелденді.
Зерттеудің практикалық маңызыздылығы: Зерттеу нәтижелерін, бастауыш мектеп мұғалімдері және біліктілікті арттыру институттарында, болашақ мамандарға өз жұмысында қолдануға болады.
Зерттеу базасы: Маңғыстау облысы, Ақтау қаласындағы №25 жалпы білім беретін орта мектеп.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАС- ТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сыныпта инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру проблемасының ғылыми еңбектерде талдануы
Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу -тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше менталитет пайда болуда [22].
Білім беру мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілетінің дамуымен ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламасының нақтылануымен байланысқа түсуде. Ақпарат дәстүрлі әдістері: ауызша және жазбаша, телефон және радио байланыс - қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде.
Бастауыш мектептің алдында тұрған негізгі мәселе оқушуларды дамыта оқыту, яғни оқушыны оқу әрекетіне қалыптастыру, олардың оқуға ынтасын ояту, қызығушылығын ояту.
ХХІ ғасыр азамат дамуының жаңа кезеңі білім беру прогрестің ең маңызды факторларының бірі болып саналатын кезең.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту тұжырымдамасында қазіргі мектептер:
практикалық қызметте жинақталған барлық игіліктердің сақталуы ;
қоғамның интелектуалды қуатын жетілдіру;
еліміздің материалдық-қаржылық әл-ауқатын әрі қарай дамыту;
орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту тағы сол сияқты міндеттерді көздейді.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту үрдісінің нәтижесін көтеретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбінде жаңашыл инновация деп аталады.
Инновация ұғымы педагогикалық сөздік қорына ежелден енген екен. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде жаңа,жаңалық енгізу деп көрсетіледі. Кейбіреулері оны өзгерісдеген терминмен анықтайды. Біздің ойымызша, бұл түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі кез-келген өзгерісті сипаттайды [14].
Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен практикасында кеңінен қолданылуда. Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ-ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеулерінен пайда болды, яғни бір мәдениет түрлерін екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл, ұғым этнографиясында әлі күнге дейін сақталған.
Инновация (латын сөзі innovis- жаңа) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді екен. С.И. Ожегов сөздігі бойынша: инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрыннан таныс емес енгізілген жаңалық.
Инновациялық негізін құраушы ұғымдардың - инновация нововедение новшество новое т.б. қазақша аудармаларын жасаған Ы.Алтынсарин атындағы білім проблемаларын ғылыми зерттеу институты әдіскері К.Құдайбергенов болып табылады. Өз еңбектерінде инновацияны - нақты қойылған мақсатқа сай жасалынған жаңа нәтиже деп есептеді. Демек, инновация мақсат пен нәтижеге жаңалыққа бет бұрудың кілті [2].
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі әлемде болып жатқан өзгерістермен онша үндеспен отыр, Қазіргі педагогикалық қоғамдастықтың алдында білім берудің жаңа модулін құрудың, сынақтан өткізу мен енгізудің ауқымды міндеттері тұр. Оның жүйесінің негізгі ұстанымдары: Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында көрсетілген [22].
Қазіргі кезде әлемдік қауымдастық Қазақстанды нарықтық экономика елі ретінде танып отыр. Тәуелсіздік алған қысқа тарихи кезең ішінде Қазақстан экономикада сілкініс жасады, әлемдік өркениетпен ықпалдасуда жаңа прогресшіл технологияларды пайдалануда. Елдің әлеуметтік-экономикалық даму перспективалары айқындалған. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруді мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі.
Инновациялық процесті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші жаңа жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу процесіне басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығы Альтшуллер Г.С., Третьяков П.И., Кларин М.В., Бұзаубақова К., Омарова Р.С., Шамова Т.И., Жұмабекова Ф.Н., Сұлтанова Н., Берді Д.Қ., Нұpaxмeтoв Н., Кеңесбаев С.М.,Сардарова Ж.И., Нaғымжaнoвa Қ.М. [36-48] т.б. зерттеулерінде қарастырылған.
Бүгінгі таңда Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, Ш.А.Амоношвилидің ізгілікті тұлғалық теориясы, В.А.Шаталовтың оқу материалының тірек белгілерімен тірек конспектілері (сызба үлгілері) негізінде қарқынды оқыту технологиясы, П.И.Третьяковтың, К.Вазинаның, М.М.Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспальконың және басқа да көптеген ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал [13,14,15, 21,].
Яғни, оқу процесін технологияландыру дегеніміз - білім беру бағыттарына сай оқыту процесін құрастыру. Педагогикалық технологияның өзіндік ерекшелігі - қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту процесін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқылатын пән мазмұны мұғалім мен оқушының өзара байланысты іс-әрекеті. Оқушының ішкі даму процесі негізінде анықталған нақты мақсат қана педагогикалық технология құрылымын түсіну кілті бола алады.
Қазақстанда Ж.А.Қараевтің, Ш.Т.Таубаева, Қ.Қ.Қабдықайыров, М.М.Жанпейісованың, Тұрғынбаева Б.А. және басқа да ғалымдардың оқытудың жаңа технологиялары белсенді түрде қолдануда [21,25,26,27].
Ал, соңғы жылдары оқытудың модульдік технологиясы мен В.М.Монаховтың, Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі, сондай-ақ, прфессор Ж.Қараевтың оқытудың дербестендіру мен дифференциялау және білім беруді демократияландыру мен ізгілендіру ұстанымдарына негізделген жаңа педагогикалық компьютерлік технологиясы еліміздің көптеген мектептерінде қолданысқа ие болуда [15,16,25].
Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі - баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы. Оқытудың тиімділігін арттыру мақсатында жаңа білім парадигмасына сүйене отырып, біз оқыту технологияларын тиімді жақтарын таңдап алуымыз қажет және оқыту-тәрбие үрдісінде озық технологияларды белсенділікпен енгізілуі керек.
Сонымен, жаңаша (инновациялық) оқытудағы басты мәселе - бұл білім алу және өздігінен білім алу негізінде адам қабілеттерін, икемділікерін дамыту. Жаңа білім беру прадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз етуде тұтастық, бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те шешуші рольге ие.
ЮНЕСКО-ның халықаралық симпозиумында қабылданған меморандумда бұл жайында былай делінген: Фундаменталды ғылыми - жаратылыстану және гуманитарлық білім беру әлемінің қазіргі заманғы ғылыми- жаралыстанушылық көрінісінен тұтас хабардар етуі, кәсіби қызмет нәтижелерін бағалаудың ғылыми негізін салуы, тұлғаның шығармашылық тұрғыдан дамуына және адамның ерекшеліктерін, қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін тану негізінде жеке өмірлік бағдарламасын құруына көмектесуі тиіс.
Инновация - жаңашылдық, жаңалық өзгеріс деген ұғымды білдіреді. Инновациялық құрал және процесс ретінде әлде бір жаңалықты енгізу деген сөз. Педагогикалық процессте инновация оқыту мен тәрбиенің тәсілдері, түрлері, мақсаты мен мазмұнына, мұғалім мен оқытушының бірлескен қызметін ұйымдастыруға жаңалықты енгізуді білдіреді.
50- жылдарындың соңына қарай, Германия, АҚШ және басқада елдерде педагогикалық жаңалықтарды зеріттеуге байланысты орталықтар құрыла бастады сондай-ақ білім беруге, жаңалықтар енгізуге арналған ағымдағы басылымдар шыға бастады (мысалы, Information et inavation en eolucation Eolucational innovation in the United States және т.б).
Инновация, негізінен қандайда бір дәстүрлі мәселелерді жаңа тәсілдер арқылы шешу нәтижелерінде, деректерді терең әрі жан-жақты зерттеу барысында жаңа сапаларға ие болуы нәтижелерінда туындайды. Қазіргі заманғы инновациялардың көпшілігі тарихи тәжірибемен тығыз байланысты болғандықтан, өткеннен бастау алады. Яғни, инновациялық үрдіс - белгілі жағдай мен оның сәйкес көрсеткіштері үшін өзекті әрі бейімделген болып табылатын,заманға сай идеяларды тарату, қолдану, менгеру мен қалыптастыруға бағытталған, мотивацияланған, мақсатты әрі саналы үрдіс. Ол жаңалық енгізілген жүйенің сапасын жақсартуға бағытталған әрі ол жүйеге қатысушыларға стимул беріп, олардың көзқарасын жаңалыққа қарай өзгертуге бағытталған.
Бастауыш сыныпта инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру білім берудегі инновациялық үрдістің нәтижесі жаңашылдықтарды теориялық әрі тәжірибелік жұмыста қолдануда көрінеді. Сонымен қатар, білім беру жүйесіндегі инновация білім беру, жаңалық енгізу мақсатын да білдіреді: жаңа мазмұн өңдеу, оқыту мен тәрбиелеудің жаңа әдістері мен формаларын, мектепті басқарудың жаңа технологияларын құру, оны дамыту, мектепте эксперимент алаңы ретінде дамыту, мектептегі білім беру ісі жаңа бағыт алып, оқыту мен тәрбиелеудің де жаңалау кезіндегі оқиғаларды,жағдайларды т.б. қамтиды.
Осылардың даму негізінде екі топ факторлар бар:
объективті факторлар, инновациялық іс- әрекеттердің дамытуына түрткі болатын және оның нәтижелерін қолдануды қамтамасыз ететін жағдай жасау:
субъективті факторлар инновациялық үрдістегі субъектпен, оның инновациялық іс-әрекетке дайындық деңгейімен байланысты. Инновациялық үрдістің субъектісіне ғылым-педагогтар, мұғалімдер мен басқа да білім беру саласындағы қызметкерлерді жатқызуға болады.
Мұның барлығы педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануда басқару қызметінің маңыздылығына көз жеткізе алады. Өйткені мұғалім жаңа педагогикалық технологияның, теория мен концепцияның авторы, талдау жасаушы, зерттеуші тұтынушысы және насихатшысы қызметін атқарады. Осы процессті мұғалімнің өз қызметінде әріптестердің тәжербиесі немесе ғылымдағы жаңа идеялар, әдістемелерді дұрыс таңдап, бағалы және қолдануына қамтамасыз етеді, ал пеагогикалық қызметте инновациялық бағыттылықты қазіргі заманғы білім беру, қоғамды және мәдени даму жағдайында педагогикалық қызметтің инновациялық бағыттылығының қажеттілігі бір қатар жағдайлармен айқындалады.
Біріншіден, қоғамда жүріп жатқан әлеуметтік - экономикалық қайта құрулар білім беру жүйесін, әдістемесі мен түрлі типтегі оқу орындарының оқу тәрбие процесстерін ұйымдастырыудың технологиясын түбірінен жаңартуды талап етуде. Педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануға негізделген мұғалім мен тәрбиеші қызметін инновациялық бағыттылығы білім беру саясатын жаңартудың құралына айналуда.
Екіншіден, білім беру мазмұнын ізгілендірудің күшеюі, пәндерінің көлемі мен құрамының үнемі өзгеріске ұшырауы, жаңа оқу пәндерінің ензізілуі жаңа ұжымдық формалар мен оқыту технологиясын үздіксіз іздестіруді талап етуде, осы жағдайда мұғалімдер арасында педагогикалық білімнің рөлі мен беделі арта түсіп отыр.
Үшіншіден, мұғалімнің педагогикалық жаңалықты игеру және қолдануға деген қатынасы сипатының өзгеруі. Оқу-тәрбие процессінің мазмұнының қатаң тәртіпке бағыныдырып қойылған жағдайда мұғалімнің өз бетінше бағдарлама оқулық таңдаудан бұрын педагогикалық қызметтің жаңа әдіс тәсілдерін пайдалануға мүмкіншілігі болмады. Егер бұрынғы уақытта инновациялық қызмет негізінен жоғарыдан ұсынылған жаңалықтарды практикада қолданумен шектелсе, қазіргі уақытта барынша баламалы, зерттеушілік сипат ала бастады. Сондықтан да мектеп, білім беру орган басшылыларының қызметіндегі маңызды бағыттардың бірі мұғалімдердің негізгі инновациясына талдау жасап, баға беру, оны іске асыруға, қолдануға қолайлы жағдай жасауы тиіс.
Төртіншіден, жалпы білім беретін оқу орындарының натқы қатынастарға енуі, жаңа типті сынып ішінде мемлекеттік емес оқу орындарының құрылуы нақты бәсекелестік ахуал туғызуда.
Оқыту үрдістерінің жүйесі. Педагогикалық дидактика оқу үрдісін іс- әрекет деп түсіндіреді, сондықтан оның теориялық жүйесін шартты түрде былай жіктейді:
Оқытудың мақсатын анықтап, оны талдау.
Мақсатқа жетудің мазмұны мен құралын сұрыптап, атқарылуға тиісті істі жоспарлау.
Мұғалім мен оқушының атқаратын жұмыстарын тиімді ұйымдастырып,білімдендіруге байланысты оқыту ісін жүзеге асыру.
Оқу жұмысының барысын бақылап, қате-кемшілік болса оңан өзгертулер мен толықтыру жасап отыру.
Оқу нәтижесін талдап, бағалау.
Бұл жүйені басшылыққа алғанда мұғалім алдымен шәкіртке атқарылатын іс-әрекет жауапкершілікті талап ететіндігіне иландырып, оның тәжірибеде нақты орындалуына ерекше мән беру керектігін ұғындырады. Ал оқушы іс-әрекет атқару барысында қойылған мақсат,мазмұны, құралы мен әдісін игеріп, нәтижесін бақылап бағалауға саналы түрде үйренеді, соған машықтанды.
Мектеп өміріндегі мұғалімнің ең басты әрекетін оқу үрдісін басқарып, шәкірті еңбектене білуге бағдарлау екені айқын. Алайда, көп жағдайда мұғалім оқушыға білікті таным-түсінікті ұғындырып, оны жан-жақты тәптіштей баяндап, бәрін өзі айтып беруге ұмытылады да шәкірт тек жайбарақат тыңдаушы ретінде қалып қояды да, оларды самарқаулық меңдейді. Ал ондай жолға жібермей оқушының белсенділігін көтеріп, жайбарақаттықтан айыру үшін қазіргі дидактиканың ұсынатын жолдары бар. Сол жолдарды тиімді пайдаланып, шәкіртті жайбарақат тыңдаушы етіп қалдырмай іс-әрекетке белсенді түрде араластырып, оқылуға тиісті мәселені талдап, талқылауға ынталандырып, оған бағдар беріп, мүмкіндік жасау мұғалімнің парызы деген ұстаным басшылыққа алынады. Бастауыш сыныпта инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру мәселесінің тиісті оқу материалын мұғалімнің түсіндіріп айтып беруімен шектелуге емес, қайта оқушыны ойландырып, әрекеттендіріп, іздену барысында туатын кедергілер мен тосқауларды жеңуі оларды еңбектене білуге дағдыландырады. Қиындықты жеңу барысында қалыптасқан түсінік негізінде білім тианақты да сенімді болумен қатар оқушының саналы түрде ойлана білуінің арнасын кеңейтеді.Осы тұрғыдан келгенде мұалімнің ұйымдастыруш, бағдарлаушы,жол нұсқаусылық қызметі оқушының іздене білуіне басшылық жасау табысты, білім нәтижелі болатындығы ғылыми жағынан да, практикалық тәжірибеде де дәлелденгені ақиқат.
Оқытудың жүйесі мен оның түрлері. Дидактикада оқытудың теориялық негіздеріне байланысты үрдісті зеріттеуші ғалымдар әр түрлі мәнде түсіндіреді және оның құрылымдық жүйесі жөнінде де бірыңғай, біртекті ұғым қалыптаспаған. Ал, оқытудың түрлерін белгілеу оқытудағы іс- әрекет пен оның сипатына негізделеді. Мұндағы оқытудың мазмұны, әдістемесі, құралына байланысты басты түрлері мынау:
а) түсіндірмелі иллюстративтік оқыту;
ә) проблемалық оқыту;
б) бағдарлап оқыту т.б.
Оқу орындары арқылы білім беру тарихында ұзақ уақыттан бері пайдаланып келе жатқан және оқытудағы дәстүрлі жол - түсіндірмелі - иллюстративтік оқыту. Мұның басты сипаты оқушыға жаңа білімді таныстырып, жаңа ұғымдар мен теориялар, заңдар туралы түсінік береді.
Оқушылар дайын білімді қабылдап, жаттанды түрде меңгереді де, олардың өздігінен ойлауына көңіл бөлінбейді, басқаша айтқанда тұлғаның дербестігі мен ішкі мүмкіншіліктері ашылмай тек айтқанды орындау шеңберінде қалып қояды.
Қазіргі заманғы білім беру жүйесінің басты қайшылағы - тез өсіп бара жатқан жаңа білімдер қарқыны мен жеке тұлғаның оларды игерудегі шектеулі мүмкіндіктер арасында, инновацияның басты талаптары. Бұл қарама- қайшылық педагогикалық білім берудің абсолютті идеалына (жан- жақты дамыған тұлға) бас тартып, жаңа идеалға- адамның өзін- өзі реттеуі мен өздігінен білім алуы қабілеттерін барынша дамытуға көшуіне мәжбүр етеді.
Сонымен, бастауыш сыныпта инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру, инновациялық оқытудағы басты талаптары - бұл білім алу және өздігінен білім алу негізінде адам қабілеттерін, икемділіктерін дамыту. Жаңа білім беру прарадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз етеуде тұтастық, бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те шешуші рөлге ие.
Инновациялық білім беруді ұйымдастыруда мәндік көзқараспен тығыз байланыста акмелогиялық көзқарас қарастырылады. Акмеология ( акме - грек сөзі шың, төбе, бір нәрсенің ең биік басқышы - дегенді білдіреді.) - зерттеу объектісі өмірдің әртүрлі өзін-өзі көрсету сфераларында өзін-өзі дамытушылық, өзін-өзі жетілдірушілік динамикасында қарастырылатын адам болып табылатын ғылыми пәндер кешені, ғылыми білімдердің жаңа аймағы.
Міндет - барлық оқушыларға өзін-өзі дамыту, жетілдіру, өздігінен оқу мен өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру, себебі, бұл, акме деңгейіне жетудің негізгі факторлары. Алайда, бұл акмеологиялық факторларды іске асыру үшін күшті қозғаушы себептер қажет. Бұл себептер жетістікке жетудің түрткілері (мотивациясы) болуы мүмкін. Оқытушының міндеті - мұғалімдерге олардың мотивтері мен қажеттіліктерін қалыптастыруға көмектесу. Инновациялық білім беру технологияларының да басты талабы осында.
Осылайша, инновациялық білім беру өз құрамының - жеке тұлғалық көзқарасты, білім алудың мақсаты негіздерін, мәндік және акмелогиялық көзқарастарды, кәсіби шеберлікті, екі мәдениеттің (техникалық және гуманитарлық) синтезін, жаңа инновациялық технологияларды қолдануды біріктіреді.
Білім нәтижелеріне көзқарастың осылайша өзгеруі оқытудің ақпараттық және коммуникативтік технологияларын, жаңа білім мазмұны мен әдістерін тәжірибеге ендіруде, қоғамның, ата-аналар мен оқушылардың сұранысына сай жаңа тұрпатты мектептер мен қосымша білім мекемелері пайда болуда. Осыларға сәйкес өзгерістер білім нәтижелері мен құрылымдарын, ғылыми-әдістемелік, әдіснамалық- теориялық негіздерін де қайта қарауды талап етеді.
Аталған инновациялық үдерістер және басқа да жағдайлар қазіргі білімдік ұйымдардағы білім беруді басқарудың икемділігін, жаңа өзгерістерге сай құрылымдық және мазмұндық жаңғыртылуын қажет етіп отыр. Аталған трансформациялық үдеріс білім берудегі қайта құрулар мен жаңартуларды қамтамасыз етудегі басқарудың логикасын айқындап, оның білім жүйесіндегі инновациялық өзгерістер кезеңіндегі үйлестірушілік, ұйымдастырушылық сипатын айқындайды.
Сөйтіп, басқару жүйесін талдай келе, трансформациялық үдерістер кезеңіндегі білім беру жүйесіндегі проблемалардың бірі жаңа білім мазмұны мен оқыту түрлері мен дәстүрлі әкімшілік сипаттағы басқару моделінің сәйкес болмауынан теп тұжырымдай аламыз.
Басқарудың жаңа деңгейдегі моделі өзіндік сипатымен, мақсат міндеттерімен, жүзеге асыру механизмдері мен нәтижелері болуымен ерекшеленеді.
1.2 Бастауыш мектептерде инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастырудың мүмкіндіктері
Бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастыру оқушыларға және мұғалімдерге пәнді меңгеру денгейін жоғарылатуға және әрбір оқушының сапалы білім алуына, инновациялық іс-әрекетін жетілдіруге мүмкіндік береді.
Мұғалімдердің квалификациясын жоғарылату мен оқушылардың білімі педагогикалық технологиялар мен оқу жүйесімен тікелей байланысты. В.Манахов Педагогикалық технология - бұл оқушылар мен мұғалімдерге мінсіз жағдай жасалынуымен байланыстыра отырып оқу үрдісін жобалау, ұйымдастыру және қолданудың жан-жақты түбегейлі ойластырған нұсқасы-, деп педагогикалық технологияға нақты сипаттама берген [15].
С.Сполдингтің сипаттамасына сүйенер болсақ, педагогикалық технология - бұл оқу үрдісін жоспарлау, қолдану және өз еңбегін бағалаудың жүйелендірілген әдістемесі және оның адамдық және техникалық ресурстардың шама-шарқын ескере отырып білімді бойға сіңіру және бітім берудің жетістікке жеткізер озық формасы мен арақатынасы болып табылады [49].
Әдеттегі білім беру ісі қазір ауқымды екі түрлі бағыттағы өзгеріске тап болып отыр:
1) білім беру жүйесінің экспериментті элементтерін іске қосу, кейде ақыл-ой және түсінік әрекетінде, оқыту ісінде, мәселелік білім беруісінде. диалогтік білім беруде, білім беру ортасын құруда кезендік формаландыру;
2) оқытушылар мен оқушылардың талабына орай мұғалімдермен авторлік бағдармалар жасау, тапсырмалар мен жаңа әдістемелер іздестіру.
Оқыту дифференциациясы және оның ішінде әрбір оқушыға жеке көңіл бөлу бүтін параметрлер жүйесін жасауды талап етеді. Оқыту дифференциациясының басты параметрі және мектептегі әрбір оқушыға жеке көңіл бөлу оқу материалдарын меңгеру деңгейінің жетістігі болып табылады. Бұл әдістеме сынып-сабағын ұйымдастыру және оқыту формасына өзгеріс енгізуді талап етеді: оқытушының түрлі топ оқушыларымен бір мезгілде жұмыс істеу, әр сабаққа күрделілігі жағынан түрлі дәрежеде тапсырма беру, бағалаудың түрлі критерийін пайдалану және оқушылардың инновациялық іс-әрекетін жетілдіру болып табылады.
Бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды жағдайында білім беру де оқушының талаптану шамасына байланысты бөліп қарау үшін тапсырмалар мөлшері мен оқыту дифференциациясы да әсер етуі мүмкін.
Мектептерде оқьпу үрдісінде төмендегідей ерекшеліктерді ескерген жөн:
1.Жемістілік, шығармашылық ойлау қабілетін дамыту бағытындағы білімгердің шығармашылық талпынысы мен өзіндік ізденісі, инновациялық іс-әрекетін дамыту.
2.Тұлғалық, шығармашылық әлеуметтік үрдіс арақатынасында жеке тұлғаның қалыптасуы.
Мазмұнды-өнімді, икемділікті қалыптастыруға мақсатталған.
Ресми-өнімді, білім алуға себеп болатын.
Әрбір аталған оқу үрдісінде оқытудың инновациялық технологиясына сәйкес дидактикалық белгілермен анықталады.
Олар мыналар:
1) оқу;
2) икем мен дағдыны дамыту;
3) жалпылау, жүйелеу және терендету;
4) өткен материалды меңгеруді бақылау.
Бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастырудағы оқыту әдістемелері: диалогтік, шығармашылық, дамытылған, түсіндірме-иллюстрациялы.
Оқу үрдісінің формалары ішінде оқу материалдарын меңгеру және қабылдаудың ең жақсартылған түрі: ұжымдық және жұптасқан форма болып табылады.
Оқытудың ұжымдық әдісімен қатар оқу үрдісін ұйымдастыруда топтық, жұптық, жеке-дара, сонымен қатар оқушының жұптық ауыспалы құрамдағы жұмысы, яғни, ұжымдық формасы пайдаланылады, демек оқьпу-тәрбие жұмысының объективті мүмкіндіктері ұлғаяды.
Я.А. Коменский әрбір оқушыны ұлы білімпаздыққа апаратын бірден-бір тура жол - сұрау (талдау), жаңа білімді есте сақтау (меңгеру) және өз білетінін өзгелермен бөлісу деп есептейді [50].
Оқып жүрген оқушы қаншалықты басқаларды оқыта отырып өз білімін толықтырар болса, онда оның жаңа материалды меңгеру сапасы жоғарылайды. Бұл орайда, оқушы өз сыныптастарының мінез-құлқы мен санасына пән мазмұнының бағалы да маңызды акпараттарын пайдалана отырып әсер ете алады және сол арқылы өзіндік дамуына, инновациялық іс-әрекеттерді жетілдіруге қол жеткізеді.
Ұжымдық тәсілде әрбір оқушы көбірек сұрау, сұрағанын меңгеру, меңгергенін басқаларға үйрету, өз білімін жаңа ақпараттармен толықтыру, өз көзқарасымен өзгелердің санасына және әрекетіне әсер ету мүмкіндігіне ие болады. Ұжымдық білім беру тәсілі - бұл барлық білім-тәрбие үрдістерінің ұжымдастыру және өзіндік негізінде түбегейлі өзгерту болып табылады.
Мектепте оқыту үрдісінде ең басты міндет: оқыту-тәрбие үрдісін ұжымдастыруды күшейту және оқушылардың инновациялық іс-әрекетін дамыту негізінде қайта құру болып табылады. Пәндерді оқыту әдістемесінде елеулі өзгерістер енгізе отырып олардың оқыту үрдісіңде құрылымын басқаша, ескі үйреншікті жұмыс әдістемесін бұза отырып оқудың нәтижесін елеулі түрде жоғарылатуға, оқыту бағдарламасының жылдамдығын арттыруға, оқушылардың жеке басын дамыту деңгейін еселі түрде өсіруге болады.
Бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастыру сабақ басталардан бұрын сынып оқушыларын әрқайсысында үш-төрт оқушыдан келетін бірнеше топқа бөледі. Топтың әрбір мүшесіне өзіндік жұмыс жасауы үшін үй тапсырмасы беріледі. Сабақ кезінде барлық қатысушылар алған білімдерін бір-бірімен алмасады. Әр оқушы мұғалімнің тексеруінен өткен бір сұрақ бойынша емтихан қабылдаушы болады. Оқушы -емтихан алушы барлық оқушыны сол сұрақ бойынша тексереді, ал басқа оқушылар оны басқа сұрақ бойынша тексереді. Бұл - білім алмасу. Әр оқушы кезекпен басқалармен жұмыс істей отырып өз білімін өзгеге үйретеді және өзгелер оны өз білімдерімен үйретеді. Әрине, бұл үрдіс мұғалімнің қатаң назарында болып сабақта өтілгеңді меңгеру, өткенді қайталау негізінде жүргізіліп отырады.
Педагог мақсаты - оқушыларды бір-бірінің айтқандарын мұқият тыңдауға, салыстыруға, басты негізгісін бөліп қарауға, алынған ақпараттарды бағалап сынауға, дәлелдей білуге, қорытындылауды қалыптастыруға, сараптау мүмкіндігін қалыптастыруға, өзін-өзі басқару дағдысын дамытуға үйрету.
Бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастыру, оқушылардың инновациялық іс-әрекетін дамытып, оларды оқу үрдісінде белсенділігін дамыту және танымдық ізденімпаздығын арттырудың шешуші қадамы болып табылады. Бұл өсіп келе жатқан ұрпаққа, оқушыларға білім беріп, тәрбиелеу ісіндегі жаңа әдіс, бұл әдіс оқушыларға өз бетінше оқып, қажетті материалдарды ізденіс арқылы меңгеруге үйретеді. Педагогтің негізгі рөлі бағыт беріп, қателеріне көз жеткізіп, оқушының жасаған өзіндік жұмысының нәтижесін шығару, оқушының бұрын алған білімін жүзеге асыру, алған білімдерін, өмірлік және тәжірибеде, теорияда, кәсіби, физикалық және саналық әрекетте пайдалануға бағыттау.
Жоғарыда келтірілген инновациялық оқыту әдістемесінің ерекшеліктері (оқыту тесті, бақылау тесті, оқытудың ұжымдық тәсілі) білім жүйесінде барлық оқушыларды өзін-өзі дамытуға, инновациялық іс-әрекеттерін жетілдіріп, білім ала отырып өмірлік іс-тәжірибеде қолдану дағдысын менгеруге көмектесетін жаңа әдіс деп айтуға толық негіз бар.
Білім берудің қазіргі даму кезеңінде, жалпы білім беретін мектептің бастауыш сыныптарында инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастыру көкейтесті мәселелердің бірі болып отыр. Оның мақсаты - мектеп оқушыларын оқытып, тәрбиелеуде инновациялық педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы оқушылардың инноавациялық іс-әрекетін жетілдіру, дамыту, шығармашылық, зерттеушілік дағдыларын жетілдіру, осылайша оқу үрдісінін тиімділігі мен нәтижелілігін қамтамасыз ету.
Осы заманғы білім беру, нақты әрі сапалы өзгерістерді, білім беру қызметіне жаңаша қарауды, мұғалім іс-әрекетінен шығармашылық ізденісті талап етеді.
Инновация - innovation ағылшын сөзі, қазакша - жаңалық, жаңалықты ендіру деген мағынада қолданылады [51]. Бұл ұғымды педагогикалық тұрғыдан жалпы алғанда, оқу-тәрбие үрдісінің барысы мен нәтижелерін жақсартатын педагогикалық жүйеге жаңалық енгізу деп түсінуіміз керек.
Бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастыру инновациялық іс-әрекетін жетілдіруде жоғары жетістіктерге жетуге кепілдік құралы ретінде есептеледі, ол:
оқу үрдісінің нәтижелілігін болжау және педагогикалық үрдісті тиімді басқару мүмкіндігі;
қолданыстағы инновациялық педагогикалық технологияларды пайдалануды ғылыми негізде талдау және жүйелеу;
оқыту мен әлеуметтік тәрбие мәселелерінің кешенді түрде шешімін табу мүмкіндіктері;
жеке тұлғаның дамуына қолайлы жағдайлар туғызу;
оқу үрдісіндегі әртүрлі әлеуметтік-педагогикалық проблемаларды шешуге арналған технология - лар мен модельдерді жасау әрі енгізу.
Біз, тәжірибемізде бастауыш сыныптарда инновациялық технологияларды қолдану арқылы шығармашылық дағдыларды қалыптастыруда, инновациялық педагогикалық технологияларды оқу үрдісінде енгізу және пайдалану алгоритмін құрастырдық. Оны Оқу үрдісінде инновациялық педагогикалық технологияларды пай - далану жүйесінің алгоритмі деп атадық. Өйткені мұнда инновациялық педагогикалық технологияларды оқу үрдісіне енгізуден бастап соңғы нәтижеге дейінгі жолдарын көрсетеміз.
Ынта-түрткі: инновациялардың маңызын, қажеттілігін айқындау; қазіргі уақытқа белгілі инно - вациялық педагогикалық техно - логияларды талдау; ұжымдағы педагогикалық-психологиялық ахуал; шығармашылықты қалыптастыру; мұғалімдердің тұлғалық, кәсіби қасиеттерін ескеру; жеке (топтық) жұмыстар жол ізденіс, пікір алмасу.
Зерттеу:мұғалімнің зерттеушілік мәдениетін қалыптастыру; инновациялық педагогикалық технологи - яларды теориялық және практикалық тұрғыдан негіздеу; тәжірибеде дидактикалық зерттеу тәсілдерін қолдану; мұгалім-оқушы ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру; жеке (ұжымдық) зерттеу жүргізу.
Енгізу: инновациялық педагогикалық технологиялардың ерекшеліктері мен артықшылықтарын анықтау; дәстүрлі әдіс-тәсілдер мен, жаңа енгізілімдер тиімділігін салыстырмалы түрде бақылау; инновациялық педагогикалық технологияларды іздестіру, зерттеу, енгізу, оқу үрдісінде пайдаланудың жолдарын нақтылау; оқу үрдісіне инновациялық педагогикалық технологияларды пайдаланудың мүмкіндіктері мен дидактикалық шарттарын айқындау.
Диагностика: жалпы білім беретін орта мектеп оқу үрдісінде инновациялық педагогикалық техноло - гияларды пайдаланудың өлшемдерін, көрсеткіштері мен деңгейлерін айқындау; мұғалімнің кәсіби даму диагностикасын жасау; оқу үрдісінде инновациялық педагогикалық техно - логияларды қолданудың тиімділігін білім деңгейін бақылау нәтижелері арқылы диагностикалау.
Мониторинг: жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларының инновациялық іс-әрекетін жетілдіру үшін, оқу үрдісіне инновациялық педагогикалық технологияларды енгізу, пайдалану кезеңіндегі мұғалім іс-әрекетіне бақылау жүргізу; өзара тәжірибе алмасу; әдістемелік ұсыныс, пікір, талдау, кеңес беру; инновациялық педагогикалық техно - логияларды оқу үрдісіне енгізу және пайдалану кезеңіндегі үрдістің барысын бақылау; тиісті нәтижеге жетудің бағыттарын жобалау
Рефлексия: оқу үрдісінде оқушылардың инновациялық іс-әрекетін жетілдіру үшін ин - новациялық педагогикалық техноло - гияларды пайдаланудың нәтижелерін қорытындылау; жеке мұғалімдердің және жалпы ұжымның инновациялық педагогикалық технологияларды оқу үрдісінде пайдаланудағы жетістіктері мен кемшіліктерін анықтап шығару; мұғалімнің жеке қорын және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz