Жұмыртқаның химиялық құрамы

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Осы дипломдық жұмыста келесі стандарттардың сілтемелері пайдаланылды: МемСТ 31654-2012 Тауық азықтық жұмыртқалар. Техникалық щарты. - Введ.

2014-01-01 М. : Стандартинформ, 2012

МемСТ 10444. 15-94 Азық өнімдері. Мезафильді аэробты және факультативті анаэробты микроорганизмдердің көлемін анықтау әдісі. - Введ. 2010-03-01 М. : Стандартинформ, 2010

МемСТ 31747-2012 Азық өнімдері. Ішек таяқшасы бактериялар тобын (колиформды бактериялар) табу және көлемін анықтау әдісі. - Введ 2013-07-01 М. : Стандартинформ, 2013

МемСТ 31659-2012 (ISO 6579:2002) Азық өнімдері. Salmonella бактерия туысын анықтау әдісі. - Введ. 2013-07-01 М. : Стандартинформ, 2013

МемСТ 30364. 2-96 Жұмыртқа өнімдері. Микробиологиялық бақылау әдісі. - Введ. 1999-01-01 М. : ИПК Издательство стандартов, 1999

ҚР СТ ГОСТ Р51301-2005 Азық өнімдері және шикізаты. Уытты элементтерді анықтау инверсионды-вольтамперметрлік әдіс) . - Введ 2000-07-01 М. : ИПК Издательство стандартов, 1999

МемСТ 26933-86 Азық өнімдері және шикізаты. Кадмий мөлшерін анықтау әдісі. - Введ 1986-12-01 М. : ИПК Издательство стандартов, 2002

МемСТ 26932-86 Азық өнімдері және шикізаты. Қорғасынды мөлшерін анықтау әдісі. - Введ 1986- 12-01 М. : ИПК Издательство стандартов, 2002

МемСТ 32161-2013 Азық өнмдері. Цезий Cs-137 мөлшерін анықтау әдісі.

Введ 2014-07-01 М. : Стандартинформ, 2013

МемСТ 32163-2013 Азық өнімдері. Стронций Sr-90 мөлшерін анықтау әдісі. - Введ 2014-07-01 М. : Стандартинформ, 2013

Осы дипломдық жобада келесі терминдер мен анықтамалар қолданылды:

Диетикалық жұмыртқа - сақтау мерзімі 7 күннен аспаған жұмыртқа.

Асханалық жұмыртқа - 0°С-20°С температурада сақтау мерзімі 25 тәулік, минус 2°С-тан 0°С температурада 90 күннен артық сақталмаған жұмыртқа.

Жұмыртқа ақзаты - сарыуыздық қоршап тұратын мөлдір, қоймалжын жұмыртқа құрамының құрамдас бөлігі,

Жұмыртқа сарыуызы - сары түсті, жабысқақ консистенциялы сфера тәрізді жұмыртқа құрамының құрамдас бөлігі.

Жұмыртқа қабығы - органикалық және бейорганикалық заттардан тұратын жұмыртқаның сыртқы қатты әкті қабығы.

Жұмыртқаның ауа камерасы - қабық асты және ақуыздық қабықшалардың арасында ауаға толы кеңістігі.

Жұмыртқа массасы - жұмыртқа массасы, граммен өрнектелген.

Бактерия топтарын анықтау -белгілі бір масса немесе өнім көлемінде бактерия тобының бар жоқтығын анықтау.

Қоректік орталарда микроорганизмдерді өсіру - Агарланған селективті диагностикалық орталарда микроорганизмдердің типті және атипті колонияларды өсуі.

Радионуклеидтердің шектік жіберілетін мөлшері - уәкілетті органның өнімнің радиациялық қауіпсіздігі белгілеген радионуклеидтің максимальді көлемінің активтілік мағынасы.

Осы дипломдық жұмыста келесі белгілер мен қысқартулар пайдаланды:

Кіріспе

Тұтынудағы жұмыртқалары әлемде ең көп тұтынылатын тағамдардың бірі болып саналады, себебі олар ақуыздар, дәрумендер, минералдар және басқа да биологиялық белсенді заттарға бай. Олар тек қана тағам ретінде емес, сонымен қатар майонез, кондитерлік өнімдер, соустар және вегетариандық жұмыртқа алмастырғыштарын өндіруде қолданылады. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) мәліметтері бойынша, тауық жұмыртқалары, әсіресе дамушы елдерде азық-түлік қауіпсіздігіне үлкен үлес қосады. Алайда, олардың пайдалы қасиеттеріне қарамастан, тауық жұмыртқалары дұрыс өндірілмесе, сақталмаса және тасымалданбаса, жұқпалы аурулардың таралуы мүмкін.

Жалпы жұмыртқалардағы патогендер адам денсаулығына үлкен қауіп төндіруі мүмкін, сондықтан олардың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау өте маңызды. Тауық жұмыртқасының ветеринарлық-санитарлық сараптамасы инфекциялардың таралуын болдырмауға және өнімнің қауіпсіз тұтынылуын қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл процесс жұмыртқаның мемлекеттік стандарттарға сәйкестігін анықтауға, сондай-ақ бактериялық инфекциялар, химиялық ластану, сақтау мен тасымалдаудың бұзылуы сияқты қауіптерді анықтауға және жоюға бағытталған кешенді шараларды қамтиды.

Қолданыстағы жұмыртқаларды тексеру құс фабрикасындағы жағдайды бағалаудан басталады, әрі олардың жинау, орау, тасымалдау және сақтау кезеңдерін қамтиды. Осы кезеңдерде сальмонелла, кампилобактерия, листерия секілді патогендермен, сондай-ақ жұмыртқалар арқылы адамға жұғуы мүмкін басқа да аурулармен ластану қаупі бар. Ветеринариялық-санитарлық сараптама барысында жұмыртқаның қабығының күйі, сақтау температурасы мен микробиологиялық зерттеулер жүргізіледі.

Жұмыртқалардың жалпы қауіпсіздігіне әсер ететін негізгі факторлар - олардың дұрыс сақтау мен тасымалдау процестері. Температураның жоғарлауы немесе қабықтың зақымдануы жұмыртқаларды инфекция көзіне айналдырып, тұтынушыларда улану жағдайларын тудыруы мүмкін. Осы себепті жұмыртқаларды тасымалдау кезінде оның қауіпсіздігі мен қауіпсіздік стандарттарына сәйкестігін қамтамасыз ету өте маңызды. Бұл үшін арнайы санитарлық нормалар мен стандарттар енгізіліп, бақыланады.

Бұдан бөлек, химиялық бақылау да маңызды аспект болып табылады. Бұл қадам пестицидтер, антибиотиктер және басқа да улы заттардың қалдықтарын анықтауға бағытталған. Жұмыртқада мұндай заттардың болуы адам улануына әкелуі мүмкін, ал олардың ұзақ уақыт бойы тұтынылуы организмде улы заттардың жинақталуына себеп болады. Ластанудың алдын алу үшін өндіріс пен өңдеудің барлық кезеңдерінде қатал бақылау жүргізіледі.

Тауық жұмыртқасының микробиологиялық сараптамасы сальмонелла сияқты қауіпті бактерияларды анықтауды қамтиды. Сальмонеллез жұмыртқалар арқылы таралатын ең кең таралған аурулардың бірі болып табылады. Бұл мәселені шешу үшін жұмыртқаны пастерлеу, термиялық өңдеу және құстарды ұстау жағдайларын жақсарту сияқты алдын алу шаралары қабылданған. Ветеринариялық-санитарлық сараптама сальмонелла мен басқа да микроорганизмдердің инфекциясын уақтылы анықтауға мүмкіндік береді, бұл эпидемиялардың алдын алуға және халықтың денсаулығына зиянды азайтуға көмектеседі.

Микробиологиялық және химиялық зерттеулерден бөлек, жұмыртқаның сыртқы түрін бағалау да маңызды. Қабықтағы жарықтар, кір немесе зақымданулар сақтаудың нашар жағдайларын көрсетуі мүмкін және ластану көзі болуы ықтимал. Сондықтан жұмыртқаларды өңдеу мен тасымалдаудың әр кезеңінде олардың сапасын бақылау өнімнің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды бөлігі болып табылады.

Қорытындылай келе, тауық жұмыртқасының ветеринарлық-санитарлық сараптамасы тұтынушылардың денсаулығын қорғау және жоғары сапалы өнімді қамтамасыз етуге бағытталған кешенді шараларды қамтиды. Ол өндіріс, сақтау, тасымалдау жағдайларын бақылауды және санитарлық нормалардың сақталуын қамтамасыз етеді. Жаһандану мен жұқпалы аурулардың таралу қаупінің артқан кезеңінде азық-түлік қауіпсіздігі, соның ішінде жұмыртқа мәселелері маңызды бола түсуде. Ветеринариялық-санитарлық сараптама әдістемелерін жетілдіру және жаңа технологияларды енгізу азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі маңызды қадамдар болып табылады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: Түркістан қаласы Сәтті СО сатылатын тауық жұмыртқасын ветеринарлық-санитарлық сараптау.

Дипломдық жұмыстың міндеттері:

1. Түркістан қаласы Сәтті СО іріктеліп алынған жұмыртқаларды органолептикалық зерттеу;
2. Түркістан қаласы Сәтті СО іріктеліп алынған жұмыртқаларды физикалық-химиялық зерттеу;
3. Түркістан қаласы Сәтті СО іріктеліп алынған жұмыртқаларды микробиологиялық зерттеу.

1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. 1 Әдебиетке шолу

1. 1. 1 Жұмыртқа құрылысы

Тауық жұмыртқасы - әлемдегі ең маңызды тағамдардың бірі болып табылады. Ол көптеген тағамдардың құрамдас бөлігі бола отырып, ақуыздардың, дәрумендердің және басқа да маңызды элементтердің бай көзі болып саналады. Тауық жұмыртқасының ветеринарлық-санитарлық сараптамасы тұтынушылардың денсаулығын қорғауға және өнім арқылы жұқпалы аурулардың таралуын алдын алуға бағытталған. Жұмыртқа сапасын тексеру процесі микробиологиялық, химиялық, физика-химиялық зерттеулер мен санитарлық ережелерді бақылауды қамтитын кең ауқымды талдауды талап етеді. Жұмыртқаларды өндіру мен жинаудың алғашқы кезеңі құс фабрикасындағы жағдайларды талдаудан басталады, мұнда санитарлық нормалардың сақталуы маңызды болып табылады. Құстарды ұстау, жұмыртқаларды сақтау және тасымалдау шарттарына қойылатын стандарттар ДДҰ мен халықаралық нормативтік құжаттарға (FAO, OIE) сәйкес реттеледі. Жұмыртқаларды сақтау кезінде температуралық режимді қадағалау патогенді микроорганизмдердің көбеюін болдырмауға ерекше мән береді (Levin et al., 2019) [1] .

Штеле А. Л. құс жұмыртқасы тіршілік ету үшін қажетті барлық заттарды қамтитын тағам болып табылады. Жұмыртқаның құрамында қажетті қоректік және биологиялық белсенді заттар болуы адам үшін оны аса құнды азық етеді. Көптеген зерттеулер бойынша, адамның жұмыртқаны сіңіру деңгейі 97-98% шамасында. Жұмыртқаның тағамдық құндылығы оның сапасына тікелей байланысты. Бұл сапа, негізінен, жұмыртқаның құрылымымен және оның құрамындағы элементтермен анықталады. Жұмыртқа ақуыздан, сарыуыздан және қабықтан тұрады. Олардың ара қатынасы бірқатар зерттеушілердің пікірінше, 6 бөлігін ақуыз, 3 бөлігін сарыуыз және 1 бөлігін қабық құрайды. Бұл ретте жұмыртқаның массасының 55-57%-ы ақуыз, 30-32%-ы сарыуыз және 10-12%-ы қабық болып табылады [2] .

Царенко П. П. сарыуыз ақуыздан жеңіл болғандықтан жұмыртқаның орталық бөлігінде орналасады және көптеген қоректік заттар осы жерде жинақталады. Сарыуыз - қою, мөлдір емес масса болып табылады, қабықпен жабылған, оның негізгі рөлі осмос процестерін реттеуде. Сарыуыздың түсі әлсіз сарыдан қоңыр сарыға дейін өзгеріп, оның құрылымы қабаттас болады, ортасында ұрық дискісі орналасады. Сарыуыз жұмыртқа ішінде үшкір және доғал бұрыштармен екі гранулмен ұсталады. Сарыуыздың орналасуы жұмыртқаның сапасын анықтауға мүмкіндік береді [3] .

Сарыуызда латебра деп аталатын ашық түсті бөліктер сақина тәрізді орналасады. Сарыуызды ашық және күңгірт қабаттар құрайды, олардың негізін липидтер (фосфолипидтердің 50%) құрайды, бұл сарыуыздың энергетикалық алмасуын реттеуде маңызды рөл атқарады. Сарыуыздың перифериялық қабатында ақ түсті кішкене дақтар бар, олар бластодиск деп аталады және оның диаметрі 3-5 мм [4] .

Жұмыртқа ақуызы сарыуызды қоршап тұратын мөлдір, сарғыш түсті немесе жасыл реңі бар бөлік болып табылады. Ол төрт негізгі фракциядан тұрады: сарыуызды қоршап тұрған жұқа ішкі тығыз қабық, ол жұмыртқаның полюстарына созылып, халазадан тұрады. Ішкі және сыртқы сұйық, сондай-ақ ортаңғы тығыз ақуыз сарыуызбен бірге сыртқы тығыз ақуызды қалыптастырады. Ақуыздың сыртқы сұйық қабаты ішкі сұйық бөліктің консистенциясына ұқсайды. Ақуыздың осы қабаттарының үлесі келесідей: ішкі тығыз қабық - 3%, ішкі сұйық - 17%, ақуыздық қапшық - 57%, сыртқы сұйық қабық - 23% [5] .

Жұмыртқалардың химиялық және микробиологиялық сараптамасы ерекше маңызды кезең болып табылады. Бұл процестің басты мақсаты инфекциялық агенттердің болуын анықтау. Ең қауіптісі - сальмонеллез, сальмонелла бактериясы жұмыртқа қабығынан өтіп, ішіндегі мазмұнды жұқтыруы мүмкін. Сальмонелла түрлері дұрыс емес сақтау және тасымалдау жағдайында жұмыртқада өміршең күйде сақтала алады. Сальмонелла мен басқа патогендер, мысалы, Campylobacter, бактериологиялық және молекулалық-генетикалық зерттеулер арқылы анықталады. Бах және басқа ғалымдар (2020) әртүрлі қоректік орталар мен ПТР сияқты молекулалық әдістерді пайдалана отырып, сальмонелланы оқшаулау әдістерін қарастырған [6] .

Жұмыртқалар сондай-ақ пестицидтерге, антибиотиктерге және басқа улы заттарға химиялық сараптамадан өтеді. Бұл заттар құстардың тамағы арқылы немесе қоршаған ортаның ластануы арқылы өнімге енуі мүмкін. Зерттеулерге сәйкес, жұмыртқаларда пестицидтердің қалдықтары жиі кездеседі, бұл барлық өндіріс кезеңдерінде бақылаудың қажеттілігін көрсетеді (Hoffmann & He, 2019) [7] .

Тауық жұмыртқасы - тамақ өнеркәсібінің негізгі өнімі болып табылады және жоғары биологиялық құндылығы бар тағам ұсынады. Алайда, оның сапасы мен қауіпсіздігі әрқашан басты назарда болуы тиіс, себебі жұмыртқада әртүрлі патогенді микроорганизмдер мен химиялық заттар болуы мүмкін. Бұл мәселелер бойынша бірқатар зерттеулер жүргізілген.

Сальмонелла мен басқа патогенді микроорганизмдер. Тауық жұмыртқасының сальмонелла бактериясымен ластануы өте жоғары, себебі бұл микроорганизмдер жұмыртқаның қабығында және сарыуызында тіршілік ете алады. Yamada Y. (2010) өзінің зерттеуінде сальмонелла инфекциясының жұмыртқа өндірісіндегі маңыздылығын және оның тағамдық қауіпсіздікке әсерін қарастырды. Ғалымдар патогенді микроорганизмдердің жұмыртқаның қабығында оңай таралатынын және адам денсаулығына үлкен қауіп төндіретінін көрсеткен [8] .

Sawai H. және F. (2010) зерттеуінде сальмонелла бактерияларының жұмыртқаның қабығында ұзақ уақыт сақталатынын атап өткен, бұл оны сақтаудың және тасымалдаудың санитарлық талаптарына байланысты қауіпті етеді. Сонымен қатар, кейбір жағдайларда сальмонелла жұмыртқаның ішкі құрамында да болуы мүмкін, бұл тұтынушылар үшін үлкен қауіп тудырады [9] .

Nishibori M., Shimogiri T7., Hayashi, T. және Uasue, H. (2005) өз зерттеуінде жұмыртқадағы басқа патогендер, оның ішінде Escherichia coli және Campylobacter туралы мәліметтер келтірген. Бұл микроорганизмдер асқазан-ішек ауруларын тудыруы мүмкін, сондықтан оларды анықтау және жою маңызды болып табылады. Сапаны бағалаудың микробиологиялық әдістері арқылы патогендер нақты анықталып, олардан қорғау шаралары қабылданады [10] .

1. 1. 2 Жұмыртқаның химиялық құрамы

Құс жұмыртқасы - табиғаттың тамаша өнімі, ол жыныс жасушасы ретінде дамып, пайдалы тамақтану үшін қажетті барлық заттарды қамтиды. Жұмыртқаның құрамында барлық маңызды тағамдық элементтер мінсіз пропорцияда орналасқан. Орташа алғанда, жұмыртқаның құрамында 65, 6% су және 34, 4% құрғақ зат бар. Оның ішінде 68, 3% органикалық заттар мен 31, 7% минералды заттар болады. Органикалық заттардан жұмыртқа құрамында әртүрлі протеиндер (альбумин, глобулин, кератин, муцин және тағы басқа), липидтер (майлар, фосфолипидтер, стеролар және т. б. ), көмірсулар, витаминдер (А, Д, Е, В тобы, РР және т. б. ) және пигменттер (каротиноидтар, порфириндер және т. б. ) кездеседі. Бейорганикалық заттардан жұмыртқаның құрамында 47 түрлі макро және микроэлементтер бар. Жұмырқаның химиялық құрамы әр бөлігінде әр түрлі болып келеді, оны кестеден байқауға болады [11] .

Кесте 1

Жұмыртқаның химиялық құрамы

1-кестеде көрсетілгендей Біріккен Ұлттар Ұйымының азық-түлік және ауыл шаруашылық ұйымы Robins J. (FAO) 2015 жылдың наурыз айында өз сайтында жариялаған “Eggs facts” атты мақалада жұмыртқа өнімінің құрамы туралы ақпарат берілген. Онда 50 грамм жұмыртқа адамның күнделікті қажеттілігінің 27%-ын селенмен, 23%-ын холинмен, В12 дәруменінің 12-25%-ын, рибофлавиннің 15%-ын, ақуыздың 13%-ын, фосфордың 11%-ын, ал Д дәрумені мен фолаттың әрқайсысының 9%-ын, А дәруменінің 8%-ын, В6 дәруменінің 4-6%-ын қамтамасыз ететіні көрсетілген [12] .

Жұмыртқа ақуызының құрамы 10, 6% ақуыздан, 0, 9% көмірсудан, 0, 6% минералды заттардан (күкірт, фосфор қышқылдарының тұздары, кальций, темір, калий, натрий, магний және т. б. ), 87, 9% судан және В1, В2 дәрумендері мен ферменттерден (оксидоза, диастаза, дипептаза, протеиназа) тұрады [13] .

Жұмыртқа ақуызы 7 түрлі протеиннен құралады. Альбумин фракциясы негізінен овальбуминдерден (60-69, 5%), кобальбуминдерден (9-16, 8%), овомукопротеиндерден (9, 2-14, 0%) және лизоцимдерден (2, 8-3, 7%) тұрады. Овальбумин - толық құнды ақуыз, алайда оның сіңімділігіне овоминоид құрамындағы антиферменттер кедергі келтіреді. Бұл трипсин ферментінің әрекетін төмендетіп, нәтижесінде шикі жұмыртқаның 30%-ы қорытылмайды. Шикі жұмыртқаны көп мөлшерде қолдану адам денсаулығына қауіп төндіруі мүмкін. Алайда термиялық өңдеу кезінде бұл антиферменттер бұзылып, пісірілген не қуырылған жұмыртқаның қорытылуы жақсарады.
Тығыз ақуыз құрамындағы лизоцимнің бактериостатикалық әсері бар, кейбір микроорганизмдерге тіпті бактерицидтік қасиет көрсетеді. Жұмыртқаны сақтау барысында оның ақуызы қоюланып, лизоцимнің бактерицидтік әсері азаяды [14] .

Ақуыздың физикалық қасиеттері температураға байланысты өзгереді: 58°С-та ұю басталып, 60-61°С-та айқын көрініс береді, ал 65°С-та ақуыз тығыздалып, серпімділігін жоғалтады. Бұл әртүрлі ақуыздардың түрлі температурада денатурацияға ұшырауымен байланысты. Ақуыз тығыздығы - 1, 045, рН деңгейі - 7, 6. Сақтау кезінде рН сілтілік жаққа ығысып, 8, 2-ге жетеді. Сіңімділігі - 98%, жылу сыйымдылығы - 3556 Дж/кг·°С [15] .

Жұмыртқа сарыуызының құрамы: ақуыздар - 16, 6% (ововителлин - 67%, ливетин - 27%, фосвитин - 9%), липидтер - 32, 6% (оның ішінде 12% лецитин), көмірсулар - 1, 0% (глюкоза, гликоген, галактоза), су - 48, 7%, минералды заттар - 1, 1% (0, 6% фосфор), дәрумендер - А, В1, В2, D, E, K және РР [16] .

Сарыуыз құрамындағы липидтердің мөлшері көп болғандықтан, ол ақуыздан жеңіл болады. Онда майлар (62, 3%), фосфолипидтер (32, 8%) кездеседі, олардың арасында лецитин, кафалин, сфингомиелин, стериндер бар. Сарыуыз майларының 70%-ын қанықпаған май қышқылдары - олеин, линол, линолен және пальмитолеин қышқылдары құрайды [17] .

Тауық жұмыртқасының құндылығы мен сапалық көрсеткіштері. Тауық жұмыртқасы - жоғары қоректік әрі пайдалы тағамдық өнім. Биологиялық жағынан алғанда, оның ақуызы адам ағзасының аминқышқылдарына деген физиологиялық қажеттілігіне барынша сәйкес келеді. Жұмыртқа липидтері құрамында ағза үшін маңызды қанықпаған май қышқылдары мен фосфолипидтер, әсіресе лецитин бар. Бұл заттар майлардың алмасу процесін жақсартып, олардың жақсы сіңуіне ықпал етеді. Сонымен қатар жұмыртқа дәрумендерге, макро- және микроэлементтерге бай.

Жұмыртқа эмбрионның дамуына қажетті барлық қоректік заттармен қамтамасыз етілген, табиғи тағам ретінде қарастырылады. Оның құрамына үш негізгі бөліктен тұратын морфологиялық құрылым кіреді: ақуыз - 58-60%, сарыуыз - 30-32%, қабық - 11-12%. Жұмыртқа салмағы мен оның құрамдас бөліктерінің арақатынасы тауықтың тұқымына, крестіне, жасына және оны азықтандыру мен ұстау жағдайларына тікелей байланысты [18] .

Sizova I. V. «Meat & Poultry» (2006) журналында жарияланған деректерге сәйкес, тауық жұмыртқасы адам денсаулығына ең пайдалы жеті өнімнің қатарына енеді. Бұл тізімге сонымен қатар қоңыр күріш, сүт, шпинат, банан, албырт және қаражидек кіреді. Олар халық арасында кеңінен қолжетімді және жергілікті тағамдық ресурстармен (мысалы, көкөністер, бал және т. б. ) толықтырылуы мүмкін. Ғалымдар жұмыртқадағы функционалдық компоненттер жиынтығы қан ұйығыштарының түзілуін тежеп, жүрек-қантамыр аурулары мен басқа да патологиялар қаупін төмендететінін атап көрсетеді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс