Балалардың сөйлеуін дамытуда дидактикалық ойынның рөлі
Балалардың сөйлеуін дамытуда дидактикалық ойынның рөлі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Орындаған:
Студенті:
Ғылыми жетекшісі:
Курстық жұмыс қорғаған
Бағасы _________________
Хаттама № __ ___ ______20__ ж
Теміртау қаласы - 2024 жыл
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1. Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамытудың теориялық негіздері
1.1 Мектеп табалдырығын аттаған балалардың сөйлеуін дамыту мәселесіне теориялық тәсілдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамытатын дидактикалық ойындардың түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ. Балалардың сөйлеуін дамытуда дидактикалық ойынның рөлі ... ... ...14
2.1 Бастауыш сынып оқушыларының тілін сөйлеу тілін дамыту сабақтарында дидактикалық ойын арқылы дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2 Балалардың сөйлеу тілінің дамуына дидактикалық ойындардың әсер ету деңгейін саралау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Кіріспе
Бастауыш сынып кезеңдегі балалық шақ - баланың қалыптасуы мен дамуындағы қысқа, бірақ маңызды кезең, сөйлеуді белсенді меңгеру, дыбысты дұрыс айтуды меңгеру, үйлесімді сөйлеуді қалыптастыру жасы.
Бұл процеске араласпау баланың дамуының артта қалуына әкелуі мүмкін, ал бастауыш сыныпта баланың сөйлеуін дер кезінде дамыту мектепте одан әрі табысты оқуға ықпал етеді.
Дұрыс сөйлеуді қалыптастыру бастауыш сыныптағы тәрбиенің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Сөйлеу әрекетін баланы қоршаған дүниені меңгермей, білімсіз елестету мүмкін емес. Сөйлеуді дамыту сөйлеуді қарым-қатынас құралы ретінде иеленуді қамтиды; белсенді сөздік қорын байыту; үйлесімді, грамматикалық дұрыс диалогтық және монологтық сөйлеуді дамыту; сөйлеудің дыбыстық және интонациялық мәдениетін дамыту; фонематикалық есту; сауаттылыққа үйретудің алғы шарты ретінде дыбыстық аналитикалық-синтетикалық әрекетті қалыптастыру.
Шығармашылық және ақыл-ой қабілеттерді дамыту білім беру саласында таңсық тақырып емес. Адамның қабілет мәселесі барлық уақытта ғалымдардың зор қызығушылығын тудырды. Алайда бұрын қоғамда адамдардың шығармашылығын меңгеруге ерекше қажеттілік болмаған. Таланттар әдебиет пен өнердің жауһарларын өздігінен тудырғандай болды: олар ғылыми жаңалықтар жасады, ойлап тапты, сол арқылы дамып келе жатқан адамзат мәдениетінің қажеттіліктерін қанағаттандырды. Біздің уақытымызда жағдай түбегейлі өзгерді. Ғылыми-техникалық прогресс дәуіріндегі өмір жан-жақты және күрделі болып келеді. Ал ол адамнан қатып қалған қағида ретінде емес, үйреншікті әрекеттерді, жылдамдылықты, ойлау икемділігін, жаңа жағдайларға тез бағдарлану мен бейімделуді, үлкенді-кішілі мәселелерді шешуге шығармашылық көзқарасты талап етеді.
Барлық дерлік кәсіптердегі ақыл-ой еңбегінің үлесі ұдайы өсіп, орындаушылық қызметтің ұлғайып келе жатқан бөлігі техника мен технологияларға ауысатынын ескерсек, адамдардың интеллектінің ең маңызды бөлігі және оларды дамыту қазіргі заманғы адамды тәрбиелеудегі ең маңызды міндеттердің бірі болып табылатыны сөзсіз. Өйткені, адамзат жинақтаған мәдени құндылықтардың барлығы адамдардың шығармашылық және ақыл-ой қызметінің нәтижесі. Ал болашақта адамзат қоғамының қаншалықты ілгері жылжитыны өскелең жасампаздық мүмкіндіктеріне байланысты болмақ.
Қазіргі психологиялық-педагогикалық зерттеулер баланың жеке дамуын ересектермен тығыз қарым-қатынаста зерттеу қажеттілігінен туындайды. Сондықтан күнделікті оқу-тәрбие процесінің қатысушылары ретінде мұғалімдер мен балалар арасындағы қарым-қатынас барған сайын қызықты бола түсуде. Бұл қарым-қатынастарды зерттеуде ойынға ерекше орын беріледі, өйткені ойын шығармашылығы тұлға дамуының міндетті құрамдас бөлігі ретінде түсініледі. Бұл ересек адам мен бала арасындағы өзара үйлестіру жағдайларын зерттеудің өзектілігін анықтайды, соның арқасында ойын әлеуметтендіруші мәнге ие болады.
Ойын - баланың негізгі әрекеті, ол баланың психикалық дамуына жан-жақты әсер етеді. Ойында балалар жаңа дағдылар мен қабілеттерді, білімді меңгереді. Ойында ғана адамдардың қарым-қатынас ережелері игеріледі.
Оқу процесіне дидактикалық ойынды қосу идеясы мұғалімдерді әрқашан қызықтырды. Тіпті К.Д.Ушинский балалардың ойын барысында жаңа материалды оңай меңгеретінін айтып, сабақты қызықты етіп өткізуге тырысуды ұсынды, өйткені бұл балаларды оқыту мен тәрбиелеудің басты міндеттерінің бірі.
Орыс психологиясында ойынды зерттеуде Р.И.Жуковская, А.В.Запорожец, А.Н.Леонтьев, Д.В.Менджерицкая, А.П.Усова, Д.Б.Эльконин еңбектеріне негізделген бай еңбектер бар. Бүгінгі таңда ойындағы шығармашылықты зерттеудің ғылыми деңгейі қалыптасқан ойын теориясының болуымен сипатталады, оны одан әрі дамыту мүмкіндіктері негізінен зерттеушілердің іргелі негіздеріне тән бастапқы қайшылықтарды шешуге ұмтылуымен байланысты. (Т.А. Маркова, Д.Б. Эльконин). Бұл жерде шығармашылық және әлеуметтену өзара байланысты ұғымдар ретінде пайда болады, өйткені баланың қиялын дамытумен байланысты шығармашылықтан басқа тұлғалық даму жолы жоқ (Л. С. Выготский, В. В. Давыдов, Д.В.Менджерицкая, Д. Б. Эльконин). және басқалар). Шығармашылықты, шығармашылықты дамытуды зерттеушілер тұлға дамуының негізгі бағыты ретінде қарастырады. Сол арқылы балалардың ақыл-ойы да жетік болмақ.
Көптеген ғалымдар мұғалімге баланың практикалық тәжірибесін кеңейтуге, қоршаған әлем туралы білімін бекітуге мүмкіндік беретін оқу ойындарының маңызды рөлін атап өтеді.
Сондықтан, балалар неге ойнайды? ойын алғаш рет қашан пайда болды? Ойын баланың дамуына қалай әсер етеді? деген сияқты ең қарапайым сұрақтар педагогика мен психологияда күрделі ғылыми зерттеулердің нысанына айналды.
Ойын деп өзіндік ерекше мазмұны мен құрылымы - әрекеттің ерекше субъектісі мен мотиві және ерекше іс-әрекет жүйесі бар, оның қоршаған ортаға, ең алдымен әлеуметтік шындыққа қатынасын бейнелейтін бала әрекетінің ерекше түрі деп түсініледі.
Балалар ойынының отандық теориясының маңызды ережелерінің бірі - ойынға жетекші әрекет ретіндегі көзқарас. Бұл ойынның дамуына байланысты баланың психикасында ең маңызды өзгерістер орын алады... баланың өз дамуының жаңа, жоғары сатысына өтуін дайындайтын психикалық процестер дамиды дегенді білдіреді.
Дидактикалық ойын - мұғалімнің балаға ықпал етуінің бір түрі. Сонымен бірге ойын балалардың негізгі әрекеті болып табылады. Осылайша, ойын оқу мен ойынның мақсаттарын бірдей жүзеге асырады. Бұл екі мақсат бірін-бірі толықтырып, бағдарламалық материалды меңгеруді қамтамасыз етуі маңызды.
Дидактикалық ойын психикалық белсенділікті тәрбиелеудің құнды құралы болып табылады, балалардың таным процесіне үлкен қызығушылықты оятады.
Ойын кез келген оқу материалын қызықты етуге көмектеседі, балалардың қызығушылығын тудырады, жұмыс қабілетін ынталандырады, білімді меңгеру процесін жеңілдетеді.
Зерттеу нысаны: Бастауыш сынып жасындағы балалардың дидактикалық ойындар арқылы сөйлеуін дамыту мен қалыптастырудың ерекшелігі.
Зерттеу пәні: Дидактикалық ойындар арқылы бастауыш сынып оқушысының сөйлеуін дамытудың педагогикалық шарттары.
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, зерттеудің мақсаты бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамытудағы дидактикалық ойындардың рөлін және дидактикалық ойындар арқылы бастауыш сынып оқушысының сөйлеуін дамыту үшін жағдай жасау тәжірибесін теориялық талдау және жалпылау болып табылады.
Бұл мәселені шешу үшін келесі міндеттер қойылды:
1. Осы тақырып бойынша ғылыми-әдістемелік және психологиялық әдебиеттерді оқу;
2. Балалардың сөйлеу тілін дамытуда дидактикалық ойындар мен жаттығулардың маңызын анықтау;
3. Балалардың сөйлеу әрекетін дамытудың әдістемелік құралдарын әзірлеу.
4. Балалардың сөйлеуін белсендендіру үшін дидактикалық ойындарды дамытып, жұмыста пайдалану.
Зерттеудің мақсатына, объектісіне және пәніне сүйене отырып, гипотеза ұсынылды: Балалардың сөйлеуін дамытудағы дидактикалық ойындардың рөлі табысты болады, егер:
- Сөйлеуді дамыту сабақтарында дидактикалық ойындарды қолданса;
- балалар мен мұғалімдерді бірлескен шығармашылық іс-әрекетке қосса;
- пәнді дамытушы кеңістік құрылса;
- күнделікті өмірде әртүрлі белсенді формаларды, әдістер мен тәсілдерді (ойындар, әңгімелер, ауызша халық шығармашылығы және т.б.) қолданады.
Осы міндеттерді табысты жүзеге асыру үшін қажетті шарттар:
- білім беру салаларының интеграциялық принципін пайдалану;
- ересек пен бала арасындағы қарым-қатынастың тұлғалық-бағдарлы моделі;
- ата-аналардың оқу-тәрбие процесіне белсенді қатысуы;
- кеңістіктік субъекті дамытушы ортаны құру.
Тапсырмаларды шешу үшін зерттеу әдістері қолданылды:
- көрнекі әдістер (табиғи объектілерді қарау, ойыншықтарды, суреттерді, фотосуреттерді қарау);
- сөздік әдістер (әңгімелеу, әңгіме);
- практикалық әдістер (дидактикалық ойындар, дидактикалық жаттығулар). Тапсырмаларды жүзеге асыру үшін мынадай жұмыс түрлерін қолданамын: тәрбиешінің баламен бірлескен іс-әрекеті; тікелей оқу қызметі; баламен жеке жұмыс; ойын-сауық, бос уақыт.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы мынада: ондағы әзірленген теориялық және әдістемелік ережелер дидактикалық ойындар арқылы бастауыш сынып оқушысының сөйлеуін дамыту процесінің тиімділігі мен пайдасын арттыруға мүмкіндік береді..
Зерттеу барысында алынған нәтижелерді мектепте бастауыш сынып оқу тәжірибесінде пайдалануға болады.
Жұмыстың жаңалығы: Жаңашылдық дидактикалық ойындар арқылы балалардың сөйлеу тілін дамытудың әдістемелік тәсілдерін жетілдіруінде жатыр.
1. Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамытудың теориялық негіздері
1.1 Мектеп табалдырығын аттаған балалардың сөйлеуін дамыту мәселесіне теориялық тәсілдер
Баланың сөйлеуі айналасындағы адамдармен қарым-қатынаста қалыптасады. Қарым-қатынас процесінде оның танымдық және объективті белсенділігі көрінеді. Сөйлеуді меңгеру нәрестенің бүкіл психикасын қалпына келтіреді, оған құбылыстарды неғұрлым саналы және ерікті түрде қабылдауға мүмкіндік береді. Орыстың ұлы педагогы К.Д. Ушинский: Ана тілінде шыққан сөз - барлық психикалық дамудың негізі және барлық білімнің қазынасы деген. Сондықтан балалардың сөйлеу тілін қазіргі заман талабына сай дамыту, оның тазалығы мен дұрыстығына мән беру де маңызды.
Ойлау және сөйлеу процестерін ұзақ зерттеу негізінде Л.С. Выготский мынадай қорытындыға келді: Баланың интеллектуалдық дамуы ғана емес, сонымен бірге оның мінез-құлқы, эмоциясы және жеке тұлғасының қалыптасуы сөйлеуге тікелей байланысты деп тұжырымдауға барлық фактілік және теориялық негіздер бар.
Отандық психологтар мен психолингвисттердің зерттеулері сөйлеуді меңгеру баланың дамуына жай ғана үлес қосып қоймай, оның бүкіл психикасын, барлық іс-әрекетін қалпына келтіретінін көрсетті.
Я.А.Коменскийдің білім беру проблемаларына деген көзқарасы мамандардың қызығушылығын тудырады. Оның бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамыту жөніндегі нұсқаулары көптеген әдістердің негізі болды, ал көрнекілік принциптері, отбасындағы оқыту мен тәрбиелеудің бірізділігі педагогикада әлі де негізгі болып табылады. Я.А.Коменский 3 жасқа дейінгі балаларды сөздерді дұрыс айтуға үйрету керек, содан кейін оларға сұрақ қоюға, дұрыс жауап беруге, түсіндіруге, т.б. анық және толық сөйлеуді талап ету керек, бұл әсіресе 5-7 жаста маңызды деген еді.
Балалардың сөйлеу тілін дамыту және ана тілін үйрету жұмыстарының негізгі мақсаты - өз халқының әдеби тілін меңгеру негізінде ауызекі сөйлеу және басқалармен сөйлеу қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру. Демек, қазіргі әдістемеде бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамытудың мақсаты - жас ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, тек дұрыс емес, сонымен қатар ауызша жақсы сөйлеуді қалыптастыру. Сөйлеуді дамытудың жалпы міндеті ерекше, арнайы тапсырмалардан тұрады. Оларды таңдаудың негізі - сөйлеу коммуникациясының формаларын, тіл құрылымы мен оның бірліктерін, сондай-ақ сөйлеудің хабардарлық деңгейін талдау. Оларды таңдаудың негізі - сөйлеу коммуникациясының формаларын, тіл құрылымы мен оның бірліктерін, сондай-ақ сөйлеудің хабардарлық деңгейін талдау. Ф.А.Сохин жетекшілігімен жүргізілген соңғы жылдардағы сөйлеуді дамыту мәселелерін зерттеу балалардың сөйлеуін дамыту міндеттерін анықтауға мүмкіндік берді.
Әр тапсырманың ерекшеліктеріне тоқталайық. Олардың мазмұны тілдік ұғымдармен және тілді меңгерудің психологиялық ерекшеліктерімен анықталады.
1. Сөздік құрастыру. Сөз - тілдің ең маңызды бірлігі болғандықтан, сөздік қорды меңгеру - балалардың сөйлеуінің дамуының негізі. Сөздік сөздің мазмұнын көрсетеді. Сөздер заттар мен құбылыстарды, олардың белгілерін, қасиеттерін, ерекшеліктерін және олармен іс-әрекетті білдіреді. Балалар өздерінің өміріне және басқалармен қарым-қатынасына қажетті сөздерді меңгереді. Балабақшадағы сөздік жұмысы қоршаған өмірмен таныстыруға негізделген. Оның міндеттері мен мазмұны балалардың танымдық мүмкіндіктерін ескере отырып айқындалады және бастауыш ұғымдар деңгейінде сөздердің мағыналарын меңгеруді көздейді.
2. Дыбыстық сөйлеу мәдениетіне тәрбиелеу. Ол болжайды: сөйлеуді есту қабілетінің дамуы, соның негізінде тілдің фонологиялық құралдарын қабылдау және кемсіту жүзеге асады; дұрыс айтылуға үйрету; сөйлеудің орфоэпиялық дұрыстығына тәрбиелеу; сөйлеудің дыбыстық мәнерлілік құралдарын меңгеру (сөйлеу ырғағы, дауыс тембрі, қарқын, екпін, дауыс күші, интонация); анық дикцияны дамыту. Сөйлеу мәдениетіне көп көңіл бөлінеді. Педагог балаларды қарым-қатынастың міндеттері мен шарттарын ескере отырып, дыбысты білдіру құралдарын пайдалануға үйретеді.
3. Сөйлеудің грамматикалық құрылымын қалыптастыру. Бұл тапсырма сөйлеудің морфологиялық жағын, сөзжасам әдістері мен синтаксисін (сөз тіркестері мен сөйлемдердің түрлері) қалыптастыруды қамтиды. Грамматиканы меңгермей, сөздік қатынас мүмкін емес.
Грамматикалық категорияларға абстрактілілік пен алаңдаушылық тән болғандықтан, грамматикалық құрылымды меңгеру балалар үшін өте қиын. Балалар грамматикалық құрылымды үлкендердің сөйлеуіне еліктеу және тілдік жалпылау арқылы практикалық түрде меңгереді. Балалардың грамматикалық дағдылар мен қабілеттерін сөйлеу қарым-қатынасында, үйлесімді сөйлеуде еркін қолдануын қамтамасыз ету маңызды.
4. Байланысты сөйлеуді дамыту диалогтік және монологтық сөйлеуді дамытуды қамтиды.
а) Диалогтік (ауызша) сөйлеуді дамыту. Диалогтік сөйлеу - бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынасының негізгі түрі. Ұзақ уақыт бойы әдістемеде балалар басқалармен қарым-қатынас жасау процесінде оны өздігінен меңгеретін болса, диалогтік сөйлеуге үйрету қажет пе деген сұрақ талқыланды. Тәжірибе және арнайы зерттеулер көрсеткендей, бастауыш сынып оқушыларында ересек адамның ықпалынсыз қалыптаспаған коммуникативті және сөйлеу дағдыларын дамыту қажет. Баланы тілдік құралдар, қарым-қатынас жағдайын ескере отырып, диалог жүргізуге, өзіне қаратылған сөзді тыңдап түсінуге, әңгімеге араласуға және оны қолдауға, сұрақтарға жауап беруге және өзіне сұрақ қоюға, түсіндіруге, әр түрлі әдістерді қолдануға үйрету маңызды.
Диалогтік сөйлеу қарым-қатынастың күрделі түрі - монологқа қажетті дағдыларды дамытады.
б) Біріктірілген монологтық сөйлеуді дамыту біртұтас мәтіндерді тыңдау және түсіну, қайталау, әртүрлі типтегі тәуелсіз мәлімдемелер құру дағдыларын қалыптастыруды қамтиды. Бұл дағдылар мәтіннің құрылымы мен ондағы байланыс түрлері туралы бастауыш білім негізінде қалыптасады.
5. Тіл және сөйлеу туралы элементарлы сананы қалыптастыру. Бұл міндет балаларды оқу мен жазуды үйренуге дайындайды. Дайындық тобында сөйлеу бірінші рет балалардың оқу пәніне айналады. Тәрбиеші олардың ауызша сөйлеуге тілдік қатынасын дамытады; сөздерді дыбыстық талдауға жетелейді. Балаларды сөзге буындық талдау, сөйлемдердің сөздік құрамына талдау жасау да үйретіледі. Мұның бәрі сөйлеуге деген жаңа көзқарастың қалыптасуына ықпал етеді. Сөйлеу балалардың санасының нысанасына айналады.
Бірақ сөйлеуді білу тек сауаттылыққа дайындалу емес. Ф. Сохин сөйлеу дыбыстарын қарапайым түрде түсінуге бағытталған жұмыс дайындық тобынан көп бұрын басталатынын атап өтті. Дыбысты дұрыс айтуға үйрету, фонематикалық есту қабілетін дамыту кезінде балаларға сөз дыбысын тыңдау, бірнеше сөзден жиі қайталанатын дыбыстарды табу, сөздегі дыбыстың орнын анықтау, берілген дыбысы бар сөздерді еске түсіру тапсырмалары беріледі. Сөздік жұмысы барысында балалар антонимдерді (мағынасы қарама-қарсы сөздерді), синонимдерді (мағынасы жақын сөздерді) таңдауға арналған тапсырмаларды орындайды, көркем шығарма мәтіндерінен анықтамалар мен салыстыруларды іздейді.
Адамгершілік мәселелерді шешуде де дидактикалық ойындардың үлкен маңызы атап өтіледі, мұнда ойын ережелері ерекше рөл атқарады. А.Н.Леонтьев атап өткендей, Ережені меңгеру дегеніміз - өз мінез-құлқын меңгеру, оны белгілі бір міндетке бағындыруға үйрену. Олар балалар арасындағы дұрыс қарым-қатынасты қалыптастыруға ықпал етеді: бірге ойнай білу, өз мүдделерін ұжымның мүдделерімен үйлестіру.
Осылайша, бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуінің грамматикалық құрылымын қалыптастыру процесінде синтаксистік бірліктермен әрекет ету қабілеті қалыптасады, белгілі бір қарым-қатынас жағдайында және үйлесімді монологтық мәлімдеме құру процесінде тілдік құралдарды саналы таңдау қамтамасыз етіледі.
Дидактикалық ойындар грамматикалық дағдыларды бекітудің тиімді құралы болып табылады, өйткені балалардың жүріс-тұрысының, эмоционалдылығының және қызығушылығының арқасында олар баланы қажетті сөз формаларын қайталауға бірнеше рет жаттықтыруға мүмкіндік береді. Дидактикалық ойындарды ойыншықтармен, заттармен және суреттермен де, көрнекі материалсыз - ойыншылардың сөздері мен іс-әрекеттеріне құрылған сөздік ойындар түрінде де ойнауға болады.
1.2 Бастауыш сынып оқушысының сөйлеуін дамытатын дидактикалық ойындардың түрлері
Дидактикалық ойын - көп қырлы, күрделі педагогикалық құбылыс: ол әрі бастауыш сынып оқушыларыноқытудың ойын әдісі, әрі оқытудың бір түрі, әрі дербес ойын әрекеті, әрі бала тұлғасын жан-жақты тәрбиелеу құралы.
Дидактикалық ойындардың негізгі түрлеріне толығырақ тоқталайық. Бастауыш сынып педагогикасында барлық дидактикалық ойындарды үш негізгі түрге бөлуге болады: заттармен ойындар (ойыншықтар, табиғи материал), жазбаша-баспа және ауызша. Заттық ойындарда ойыншықтар мен нақты заттар қолданылады. Олармен ойнай отырып, балалар салыстыруға, заттардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтауға үйренеді. Бұл ойындардың құндылығы сол, олардың көмегімен балалар заттардың қасиеттерімен және олардың сипаттамаларымен танысады: түсі, өлшемі, пішіні, сапасы. Ойындарда салыстыру, жіктеу, есептерді шешуде реттілік орнату үшін тапсырмалар шешіледі. Бұл педагогке балаларды белгілі дидактикалық есептерді шешуге жаттықтыруға мүмкіндік береді. Ойындар ойыншықтардың жасалатын материалы туралы, адамдардың әртүрлі әрекеттерінде қажет заттар туралы білімдерін жетілдіреді.
Заттармен, ойыншықтармен және суреттермен ойындар.
Не өзгергенін тап сияқты ойындар барлық жас топтарында өткізіледі, бірақ балалардың жасына байланысты әртүрлі міндеттер қойылады.
Осы ойындардың көмегімен заттардың атауын есте сақтай отырып, бекіте алады, кеңістіктікті бағдарлайды (жақынырақ, алысырақ), сөйлем мүшелері мен қосымшаларды ажыратып, түстердің аты және т.б. жаттайды.
Сиқырлы қапшық сияқты ойындар барлық жас топтарында қолданылады. Балалар затты қапшықтан алып, оның атын атайды. Кейін балалар заттарды ұстап, қапшықтың ішінен шығармай, не екенін анықтайды. Одан соң күрделірек тапсырмалар беріледі (ағаш, пластмасса, губка, мақтадан жасалған заттар); балалар затты сипаттауы, жұмбақ немесе әңгіме құрастырулары керек.
Қуыршақ ойындары. Бұл ойындардың негізгі мақсаты - балалармен тұрмыстық процестердің бірізділігін бекіту (жуыну, шешіну, тамақтану және т.б.). Сондай-ақ балалардың қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу: Қуыршақ анасы қонаққа келді, Қуыршақтарға шай беріңіз, Қуыршақтарды төсекке жатқызыңыз. Мұндай ойындар жалпы сабақ бойына өткізіледі.
Сондай-ақ бастауыш сыныпта дидактикалық ойындар кейбір бөлшектерді ажырату, қандай да бір белгілерді, қасиеттерді ажырату немесе салыстыру үшін қолданылады: Не бірдей, не басқа, Кімде қандай зат бар. Мұндай ойындардың мақсаты - балаларды бір-біріне ұқсас заттарды ажыратуға, оларды дұрыс атауға, мақсатын анықтауға үйрету. Ойындарды сыныпта бүкіл топпен, шағын топпен және әр баламен жеке өткізуге болады, олар алдын ала жоспарланады. Бағдарламалық тапсырма анықталады, ойын жабдығы (үлестірмелі материал) ойластырылады. Сөздік жұмысы ойластырылады (еске түсіріледі, нақтыланады, бекітіледі). Ойындарды ұйымдастыру да орны да қарастырылуды (үстел басында, кілемде, көшеде қандай материал пайдаланылғанына байланысты). Балалардың жұп құруы да тиісті әдіспен қолға алынады.
Кез келген жағдайда, ойын тәрбиелік мәні бар болса да, ойын болып қалуы керек. Ойындарды ойнамас бұрын, ойынның қалай өтетінін ойлау керек. Ойында интонацияны дұрыс қолдану керек, балаларды ойынға қалай қызықтыру керектігі туралы ойлану керек, әндерді, дөңгелек билерді қолдануға болады. Ойынның соңында нәтиже шығарылмайды, бірақ нәтижені мұғалім өзі жазып алады. Бастауыш сыныпта сабақтарда ойынды оқу қызметінің бір бөлігі ретінде ұйымдастыруға болады.
Ойынның басында балаларды қызықтыру керек, содан кейін түсініктеме беріледі, содан кейін балалар қажетті әрекеттерді орындайды. Мұғалім ойында тапсырмалардың орындалуын бақылауы керек.
Сөздік ойындар сөз бен іс-әрекетке құрылады. Оқу міндетін шешу процесі ойша жоспарда, идеялар негізінде және көрнекілікке сүйенбей жүзеге асырылады. Бұл ойындардың ішінде балалар тақпақтарымен, әзілдермен, жұмбақтармен, ауыспалы ойындармен байланысты көптеген халық ойындары бар, олардың кейбіреулері диалогқа құрылған сөйлеу дизайнының бейнелілігі, мазмұны жағынан балалардың тәжірибесіне жақындығы арқасында балаларға қолжетімді.
Бастауыш сыныптарда және дайындық топтарында сөздік ойындар тек бес минут жүргізіледі - яғни сабақтың аяғында. Мұғалім балаларға бұрыннан белгілі ойынға түсініктеме бермейді. Балалардың өздері көшбасшы бола алады. Мұғалім ойынды басынан аяғына дейін жүргізеді. Ойынды әртүрлі тәсілдермен ойнаған дұрыс. Педагог алдын ала (сөз ойыны үшін) балаларға қиын болған жағдайда сөздерді дайындап алуы керек [6].
Жазбаша-баспа ойындары - балаларға арналған қызықты әрекет. Олар әртүрлі: жұптық суреттер, лото, домино. Оларды пайдалану кезінде шешілетін міндеттер де әртүрлі.
Ауызша ойындар ойыншылардың сөздері мен әрекеттеріне құрылады. Мұндай ойындарда балалар заттар туралы бұрыннан бар түсініктеріне сүйене отырып, олар туралы білімдерін тереңдетеді, өйткені бұл ойындарда бұрын алған білімдерін жаңа байланыстарда, жаңа жағдайларда қолдану талап етіледі. Балалар әртүрлі ақыл-ой тапсырмаларын өз бетінше шешеді; объектілерді сипаттау, олардың сипатты белгілерін көрсету; сипаттау бойынша болжау, ұқсастық пен айырмашылық белгілерін табу, заттарды әртүрлі қасиеттеріне, белгілеріне қарай топтастыру.
Бастауыш сыныпта сөзбен ойындар негізінен сөйлеуді дамытуға, дыбысты дұрыс айтуға тәрбиелеуге, сөздік қорын нақтылауға, бекітуге және белсендіруге, кеңістікте дұрыс бағдарлауды дамытуға бағытталған.
Бастауыш сыныптағы балаларда логикалық ойлау белсенді түрде қалыптаса бастағанда, сөздік ойындар ақыл-ой белсенділігін, есептерді шешудегі дербестікті қалыптастыру үшін жиі қолданылады.
Бұл дидактикалық ойындар барлық жас топтарында өткізіледі, бірақ олар бастауыш сыныптағы балаларды тәрбиелеу мен оқытуда ерекше маңызды, өйткені олар балаларды мектепке дайындауға көмектеседі: мұғалімді мұқият тыңдау, жылдам ойлау қабілетін дамытады. қойылған сұраққа жауап беру және өз ойларын нақты және дұрыс тұжырымдау, берілген тапсырмаға сәйкес білімдерін қолдану.
Ойын барысында сөйлеуді дамытумен қатар, танымдық даму жүзеге асырылады, сондықтан дидактикалық ойын қоршаған орта туралы түсініктерін кеңейтуге, зейінін, есте сақтауын, бақылауын және ойлауын жақсартуға ықпал етеді.
Балаларды оқытудың бір түрі ретінде сөйлеуді дамытуға арналған дидактикалық ойындар екі принципті қамтиды: білім беру (танымдық) және ойындық (ойын-сауық).
Ойынның міндетті құрамдас бөлігі оның ережелері болып табылады, соның арқасында ойын барысында мұғалім балалардың мінез-құлқын, оқу-тәрбие процесін бақылайды.
Сонымен, дидактикалық ойын күрделі құбылыс, бірақ оның құрылымы ойынды бір мезгілде оқу және ойын әрекетінің нысанын сипаттайтын негізгі элементтер ретінде айқын ашылады. Ойынның негізгі элементтерінің бірі - оқыту мен тәрбиелік ықпал ету мақсатымен анықталатын дидактикалық тапсырма. Дидактикалық тапсырманың немесе бірнеше тапсырмалардың болуы ойынның тәрбиелік сипатын, білім беру мазмұнының балалардың танымдық іс-әрекет процестеріне бағдарлануын көрсетеді. Дидактикалық тапсырманы тәрбиеші анықтайды және оның педагогикалық әрекетін көрсетеді.
2. Балалардың сөйлеуін дамытуда дидактикалық ойынның рөлі
2.1 Бастауыш сынып оқушыларының тілін сөйлеу тілін дамыту сабақтарында дидактикалық ойын арқылы дамыту
Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамытудың педагогикалық шарттарының бірі дидактикалық ойындар мен жаттығуларды қолдану болып табылады. Олар балалармен жүргізілетін барлық тәрбие жұмысын жоспарлауда маңызды орын алуы керек. Оқытудың тиімді құралы бола отырып, олар сабақтың ажырамас бөлігі бола алады. Сонымен қатар, ойындарға бөлінген сағаттарда дидактикалық ойындар мен жаттығулар балалардың бірлескен және дербес іс-әрекетінде де жоспарланып, ұйымдастырылады, бұл жерде олар бүкіл ұжым болып, шағын топтарда немесе жекелей өз қалаулары бойынша ойнай алады. Жоспар педагогикалық жұмыстың жалпы жоспарына сәйкес ойындар мен оларға арналған материалдарды таңдауды қарастыруы керек, өйткені: дидактикалық ойындар мен жаттығулар қысқа мерзімді (10-20 минут) болып табылады.
Бала бойындағы қабілеттерді қалыптастыру туралы айта отырып, балалардың шығармашылық, ақыл-ой қабілеттерін қашан, қай жастан бастап дамыту керек деген мәселеге тоқталған жөн. Психологтар бір жарым жастан бес жылға дейін деген әртүрлі болжамдарды атайды.
Негізінде, шығармашылық қабілеттерді өте ерте жастан дамыту арқылы, баланың ақыл-ойы да ерте дамиды деген гипотеза да бар.Бұл гипотеза физиологияда расталады. Өйткені, баланың миы тез өсіп, өмірінің алғашқы жылдарында жақсы жетіледі. Бұл жетілу, ми жасушаларының санының өсуі және олардың арасындағы анатомиялық байланыстар бар құрылымдардың жұмысының әртүрлілігі мен қарқындылығына, сонымен қатар жаңаларының пайда болуына қоршаған ортаның қаншалықты ынталандыратынына байланысты. Бұл пісу кезеңі сыртқы жағдайларға ең жоғары сезімталдық пен әсершіл кезең, дамудың ең жоғары және кең мүмкіндіктерінің уақыты.
Бұл адам қабілеттерінің жан-жақты дамуының басталуы үшін ең қолайлы кезең. Бірақ балада осы жетілудің сәтіне ынталандыру мен жағдайлары бар қабілеттер ғана дами бастайды. Қоршаған оратадағы жағдайлар неғұрлым қолайлы болса, олар неғұрлым жағымды болса, даму соғұрлым табысты басталады.
Егер пісіп-жетілу және қызмет ету (даму) уақыты сәйкес келсе, синхронды түрде жүрсе және жағдайлар қолайлы болса, онда даму оңай - ең жоғары жылдамдықпен жүреді. Даму өзінің ең биік шыңына жетуі мүмкін, ал бала қабілетті, талантты және зерек болып өседі. Дегенмен, жетілу сәтінде максимумға жеткен қабілеттердің даму мүмкіндіктері өзгеріссіз қалмайды.
Егер бұл мүмкіндіктер пайдаланылмаса, яғни сәйкес қабілеттер дамымаса, жұмыс істемесе, бала қажетті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Орындаған:
Студенті:
Ғылыми жетекшісі:
Курстық жұмыс қорғаған
Бағасы _________________
Хаттама № __ ___ ______20__ ж
Теміртау қаласы - 2024 жыл
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1. Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамытудың теориялық негіздері
1.1 Мектеп табалдырығын аттаған балалардың сөйлеуін дамыту мәселесіне теориялық тәсілдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамытатын дидактикалық ойындардың түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ. Балалардың сөйлеуін дамытуда дидактикалық ойынның рөлі ... ... ...14
2.1 Бастауыш сынып оқушыларының тілін сөйлеу тілін дамыту сабақтарында дидактикалық ойын арқылы дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2 Балалардың сөйлеу тілінің дамуына дидактикалық ойындардың әсер ету деңгейін саралау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Кіріспе
Бастауыш сынып кезеңдегі балалық шақ - баланың қалыптасуы мен дамуындағы қысқа, бірақ маңызды кезең, сөйлеуді белсенді меңгеру, дыбысты дұрыс айтуды меңгеру, үйлесімді сөйлеуді қалыптастыру жасы.
Бұл процеске араласпау баланың дамуының артта қалуына әкелуі мүмкін, ал бастауыш сыныпта баланың сөйлеуін дер кезінде дамыту мектепте одан әрі табысты оқуға ықпал етеді.
Дұрыс сөйлеуді қалыптастыру бастауыш сыныптағы тәрбиенің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Сөйлеу әрекетін баланы қоршаған дүниені меңгермей, білімсіз елестету мүмкін емес. Сөйлеуді дамыту сөйлеуді қарым-қатынас құралы ретінде иеленуді қамтиды; белсенді сөздік қорын байыту; үйлесімді, грамматикалық дұрыс диалогтық және монологтық сөйлеуді дамыту; сөйлеудің дыбыстық және интонациялық мәдениетін дамыту; фонематикалық есту; сауаттылыққа үйретудің алғы шарты ретінде дыбыстық аналитикалық-синтетикалық әрекетті қалыптастыру.
Шығармашылық және ақыл-ой қабілеттерді дамыту білім беру саласында таңсық тақырып емес. Адамның қабілет мәселесі барлық уақытта ғалымдардың зор қызығушылығын тудырды. Алайда бұрын қоғамда адамдардың шығармашылығын меңгеруге ерекше қажеттілік болмаған. Таланттар әдебиет пен өнердің жауһарларын өздігінен тудырғандай болды: олар ғылыми жаңалықтар жасады, ойлап тапты, сол арқылы дамып келе жатқан адамзат мәдениетінің қажеттіліктерін қанағаттандырды. Біздің уақытымызда жағдай түбегейлі өзгерді. Ғылыми-техникалық прогресс дәуіріндегі өмір жан-жақты және күрделі болып келеді. Ал ол адамнан қатып қалған қағида ретінде емес, үйреншікті әрекеттерді, жылдамдылықты, ойлау икемділігін, жаңа жағдайларға тез бағдарлану мен бейімделуді, үлкенді-кішілі мәселелерді шешуге шығармашылық көзқарасты талап етеді.
Барлық дерлік кәсіптердегі ақыл-ой еңбегінің үлесі ұдайы өсіп, орындаушылық қызметтің ұлғайып келе жатқан бөлігі техника мен технологияларға ауысатынын ескерсек, адамдардың интеллектінің ең маңызды бөлігі және оларды дамыту қазіргі заманғы адамды тәрбиелеудегі ең маңызды міндеттердің бірі болып табылатыны сөзсіз. Өйткені, адамзат жинақтаған мәдени құндылықтардың барлығы адамдардың шығармашылық және ақыл-ой қызметінің нәтижесі. Ал болашақта адамзат қоғамының қаншалықты ілгері жылжитыны өскелең жасампаздық мүмкіндіктеріне байланысты болмақ.
Қазіргі психологиялық-педагогикалық зерттеулер баланың жеке дамуын ересектермен тығыз қарым-қатынаста зерттеу қажеттілігінен туындайды. Сондықтан күнделікті оқу-тәрбие процесінің қатысушылары ретінде мұғалімдер мен балалар арасындағы қарым-қатынас барған сайын қызықты бола түсуде. Бұл қарым-қатынастарды зерттеуде ойынға ерекше орын беріледі, өйткені ойын шығармашылығы тұлға дамуының міндетті құрамдас бөлігі ретінде түсініледі. Бұл ересек адам мен бала арасындағы өзара үйлестіру жағдайларын зерттеудің өзектілігін анықтайды, соның арқасында ойын әлеуметтендіруші мәнге ие болады.
Ойын - баланың негізгі әрекеті, ол баланың психикалық дамуына жан-жақты әсер етеді. Ойында балалар жаңа дағдылар мен қабілеттерді, білімді меңгереді. Ойында ғана адамдардың қарым-қатынас ережелері игеріледі.
Оқу процесіне дидактикалық ойынды қосу идеясы мұғалімдерді әрқашан қызықтырды. Тіпті К.Д.Ушинский балалардың ойын барысында жаңа материалды оңай меңгеретінін айтып, сабақты қызықты етіп өткізуге тырысуды ұсынды, өйткені бұл балаларды оқыту мен тәрбиелеудің басты міндеттерінің бірі.
Орыс психологиясында ойынды зерттеуде Р.И.Жуковская, А.В.Запорожец, А.Н.Леонтьев, Д.В.Менджерицкая, А.П.Усова, Д.Б.Эльконин еңбектеріне негізделген бай еңбектер бар. Бүгінгі таңда ойындағы шығармашылықты зерттеудің ғылыми деңгейі қалыптасқан ойын теориясының болуымен сипатталады, оны одан әрі дамыту мүмкіндіктері негізінен зерттеушілердің іргелі негіздеріне тән бастапқы қайшылықтарды шешуге ұмтылуымен байланысты. (Т.А. Маркова, Д.Б. Эльконин). Бұл жерде шығармашылық және әлеуметтену өзара байланысты ұғымдар ретінде пайда болады, өйткені баланың қиялын дамытумен байланысты шығармашылықтан басқа тұлғалық даму жолы жоқ (Л. С. Выготский, В. В. Давыдов, Д.В.Менджерицкая, Д. Б. Эльконин). және басқалар). Шығармашылықты, шығармашылықты дамытуды зерттеушілер тұлға дамуының негізгі бағыты ретінде қарастырады. Сол арқылы балалардың ақыл-ойы да жетік болмақ.
Көптеген ғалымдар мұғалімге баланың практикалық тәжірибесін кеңейтуге, қоршаған әлем туралы білімін бекітуге мүмкіндік беретін оқу ойындарының маңызды рөлін атап өтеді.
Сондықтан, балалар неге ойнайды? ойын алғаш рет қашан пайда болды? Ойын баланың дамуына қалай әсер етеді? деген сияқты ең қарапайым сұрақтар педагогика мен психологияда күрделі ғылыми зерттеулердің нысанына айналды.
Ойын деп өзіндік ерекше мазмұны мен құрылымы - әрекеттің ерекше субъектісі мен мотиві және ерекше іс-әрекет жүйесі бар, оның қоршаған ортаға, ең алдымен әлеуметтік шындыққа қатынасын бейнелейтін бала әрекетінің ерекше түрі деп түсініледі.
Балалар ойынының отандық теориясының маңызды ережелерінің бірі - ойынға жетекші әрекет ретіндегі көзқарас. Бұл ойынның дамуына байланысты баланың психикасында ең маңызды өзгерістер орын алады... баланың өз дамуының жаңа, жоғары сатысына өтуін дайындайтын психикалық процестер дамиды дегенді білдіреді.
Дидактикалық ойын - мұғалімнің балаға ықпал етуінің бір түрі. Сонымен бірге ойын балалардың негізгі әрекеті болып табылады. Осылайша, ойын оқу мен ойынның мақсаттарын бірдей жүзеге асырады. Бұл екі мақсат бірін-бірі толықтырып, бағдарламалық материалды меңгеруді қамтамасыз етуі маңызды.
Дидактикалық ойын психикалық белсенділікті тәрбиелеудің құнды құралы болып табылады, балалардың таным процесіне үлкен қызығушылықты оятады.
Ойын кез келген оқу материалын қызықты етуге көмектеседі, балалардың қызығушылығын тудырады, жұмыс қабілетін ынталандырады, білімді меңгеру процесін жеңілдетеді.
Зерттеу нысаны: Бастауыш сынып жасындағы балалардың дидактикалық ойындар арқылы сөйлеуін дамыту мен қалыптастырудың ерекшелігі.
Зерттеу пәні: Дидактикалық ойындар арқылы бастауыш сынып оқушысының сөйлеуін дамытудың педагогикалық шарттары.
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, зерттеудің мақсаты бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамытудағы дидактикалық ойындардың рөлін және дидактикалық ойындар арқылы бастауыш сынып оқушысының сөйлеуін дамыту үшін жағдай жасау тәжірибесін теориялық талдау және жалпылау болып табылады.
Бұл мәселені шешу үшін келесі міндеттер қойылды:
1. Осы тақырып бойынша ғылыми-әдістемелік және психологиялық әдебиеттерді оқу;
2. Балалардың сөйлеу тілін дамытуда дидактикалық ойындар мен жаттығулардың маңызын анықтау;
3. Балалардың сөйлеу әрекетін дамытудың әдістемелік құралдарын әзірлеу.
4. Балалардың сөйлеуін белсендендіру үшін дидактикалық ойындарды дамытып, жұмыста пайдалану.
Зерттеудің мақсатына, объектісіне және пәніне сүйене отырып, гипотеза ұсынылды: Балалардың сөйлеуін дамытудағы дидактикалық ойындардың рөлі табысты болады, егер:
- Сөйлеуді дамыту сабақтарында дидактикалық ойындарды қолданса;
- балалар мен мұғалімдерді бірлескен шығармашылық іс-әрекетке қосса;
- пәнді дамытушы кеңістік құрылса;
- күнделікті өмірде әртүрлі белсенді формаларды, әдістер мен тәсілдерді (ойындар, әңгімелер, ауызша халық шығармашылығы және т.б.) қолданады.
Осы міндеттерді табысты жүзеге асыру үшін қажетті шарттар:
- білім беру салаларының интеграциялық принципін пайдалану;
- ересек пен бала арасындағы қарым-қатынастың тұлғалық-бағдарлы моделі;
- ата-аналардың оқу-тәрбие процесіне белсенді қатысуы;
- кеңістіктік субъекті дамытушы ортаны құру.
Тапсырмаларды шешу үшін зерттеу әдістері қолданылды:
- көрнекі әдістер (табиғи объектілерді қарау, ойыншықтарды, суреттерді, фотосуреттерді қарау);
- сөздік әдістер (әңгімелеу, әңгіме);
- практикалық әдістер (дидактикалық ойындар, дидактикалық жаттығулар). Тапсырмаларды жүзеге асыру үшін мынадай жұмыс түрлерін қолданамын: тәрбиешінің баламен бірлескен іс-әрекеті; тікелей оқу қызметі; баламен жеке жұмыс; ойын-сауық, бос уақыт.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы мынада: ондағы әзірленген теориялық және әдістемелік ережелер дидактикалық ойындар арқылы бастауыш сынып оқушысының сөйлеуін дамыту процесінің тиімділігі мен пайдасын арттыруға мүмкіндік береді..
Зерттеу барысында алынған нәтижелерді мектепте бастауыш сынып оқу тәжірибесінде пайдалануға болады.
Жұмыстың жаңалығы: Жаңашылдық дидактикалық ойындар арқылы балалардың сөйлеу тілін дамытудың әдістемелік тәсілдерін жетілдіруінде жатыр.
1. Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамытудың теориялық негіздері
1.1 Мектеп табалдырығын аттаған балалардың сөйлеуін дамыту мәселесіне теориялық тәсілдер
Баланың сөйлеуі айналасындағы адамдармен қарым-қатынаста қалыптасады. Қарым-қатынас процесінде оның танымдық және объективті белсенділігі көрінеді. Сөйлеуді меңгеру нәрестенің бүкіл психикасын қалпына келтіреді, оған құбылыстарды неғұрлым саналы және ерікті түрде қабылдауға мүмкіндік береді. Орыстың ұлы педагогы К.Д. Ушинский: Ана тілінде шыққан сөз - барлық психикалық дамудың негізі және барлық білімнің қазынасы деген. Сондықтан балалардың сөйлеу тілін қазіргі заман талабына сай дамыту, оның тазалығы мен дұрыстығына мән беру де маңызды.
Ойлау және сөйлеу процестерін ұзақ зерттеу негізінде Л.С. Выготский мынадай қорытындыға келді: Баланың интеллектуалдық дамуы ғана емес, сонымен бірге оның мінез-құлқы, эмоциясы және жеке тұлғасының қалыптасуы сөйлеуге тікелей байланысты деп тұжырымдауға барлық фактілік және теориялық негіздер бар.
Отандық психологтар мен психолингвисттердің зерттеулері сөйлеуді меңгеру баланың дамуына жай ғана үлес қосып қоймай, оның бүкіл психикасын, барлық іс-әрекетін қалпына келтіретінін көрсетті.
Я.А.Коменскийдің білім беру проблемаларына деген көзқарасы мамандардың қызығушылығын тудырады. Оның бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамыту жөніндегі нұсқаулары көптеген әдістердің негізі болды, ал көрнекілік принциптері, отбасындағы оқыту мен тәрбиелеудің бірізділігі педагогикада әлі де негізгі болып табылады. Я.А.Коменский 3 жасқа дейінгі балаларды сөздерді дұрыс айтуға үйрету керек, содан кейін оларға сұрақ қоюға, дұрыс жауап беруге, түсіндіруге, т.б. анық және толық сөйлеуді талап ету керек, бұл әсіресе 5-7 жаста маңызды деген еді.
Балалардың сөйлеу тілін дамыту және ана тілін үйрету жұмыстарының негізгі мақсаты - өз халқының әдеби тілін меңгеру негізінде ауызекі сөйлеу және басқалармен сөйлеу қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру. Демек, қазіргі әдістемеде бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамытудың мақсаты - жас ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, тек дұрыс емес, сонымен қатар ауызша жақсы сөйлеуді қалыптастыру. Сөйлеуді дамытудың жалпы міндеті ерекше, арнайы тапсырмалардан тұрады. Оларды таңдаудың негізі - сөйлеу коммуникациясының формаларын, тіл құрылымы мен оның бірліктерін, сондай-ақ сөйлеудің хабардарлық деңгейін талдау. Оларды таңдаудың негізі - сөйлеу коммуникациясының формаларын, тіл құрылымы мен оның бірліктерін, сондай-ақ сөйлеудің хабардарлық деңгейін талдау. Ф.А.Сохин жетекшілігімен жүргізілген соңғы жылдардағы сөйлеуді дамыту мәселелерін зерттеу балалардың сөйлеуін дамыту міндеттерін анықтауға мүмкіндік берді.
Әр тапсырманың ерекшеліктеріне тоқталайық. Олардың мазмұны тілдік ұғымдармен және тілді меңгерудің психологиялық ерекшеліктерімен анықталады.
1. Сөздік құрастыру. Сөз - тілдің ең маңызды бірлігі болғандықтан, сөздік қорды меңгеру - балалардың сөйлеуінің дамуының негізі. Сөздік сөздің мазмұнын көрсетеді. Сөздер заттар мен құбылыстарды, олардың белгілерін, қасиеттерін, ерекшеліктерін және олармен іс-әрекетті білдіреді. Балалар өздерінің өміріне және басқалармен қарым-қатынасына қажетті сөздерді меңгереді. Балабақшадағы сөздік жұмысы қоршаған өмірмен таныстыруға негізделген. Оның міндеттері мен мазмұны балалардың танымдық мүмкіндіктерін ескере отырып айқындалады және бастауыш ұғымдар деңгейінде сөздердің мағыналарын меңгеруді көздейді.
2. Дыбыстық сөйлеу мәдениетіне тәрбиелеу. Ол болжайды: сөйлеуді есту қабілетінің дамуы, соның негізінде тілдің фонологиялық құралдарын қабылдау және кемсіту жүзеге асады; дұрыс айтылуға үйрету; сөйлеудің орфоэпиялық дұрыстығына тәрбиелеу; сөйлеудің дыбыстық мәнерлілік құралдарын меңгеру (сөйлеу ырғағы, дауыс тембрі, қарқын, екпін, дауыс күші, интонация); анық дикцияны дамыту. Сөйлеу мәдениетіне көп көңіл бөлінеді. Педагог балаларды қарым-қатынастың міндеттері мен шарттарын ескере отырып, дыбысты білдіру құралдарын пайдалануға үйретеді.
3. Сөйлеудің грамматикалық құрылымын қалыптастыру. Бұл тапсырма сөйлеудің морфологиялық жағын, сөзжасам әдістері мен синтаксисін (сөз тіркестері мен сөйлемдердің түрлері) қалыптастыруды қамтиды. Грамматиканы меңгермей, сөздік қатынас мүмкін емес.
Грамматикалық категорияларға абстрактілілік пен алаңдаушылық тән болғандықтан, грамматикалық құрылымды меңгеру балалар үшін өте қиын. Балалар грамматикалық құрылымды үлкендердің сөйлеуіне еліктеу және тілдік жалпылау арқылы практикалық түрде меңгереді. Балалардың грамматикалық дағдылар мен қабілеттерін сөйлеу қарым-қатынасында, үйлесімді сөйлеуде еркін қолдануын қамтамасыз ету маңызды.
4. Байланысты сөйлеуді дамыту диалогтік және монологтық сөйлеуді дамытуды қамтиды.
а) Диалогтік (ауызша) сөйлеуді дамыту. Диалогтік сөйлеу - бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынасының негізгі түрі. Ұзақ уақыт бойы әдістемеде балалар басқалармен қарым-қатынас жасау процесінде оны өздігінен меңгеретін болса, диалогтік сөйлеуге үйрету қажет пе деген сұрақ талқыланды. Тәжірибе және арнайы зерттеулер көрсеткендей, бастауыш сынып оқушыларында ересек адамның ықпалынсыз қалыптаспаған коммуникативті және сөйлеу дағдыларын дамыту қажет. Баланы тілдік құралдар, қарым-қатынас жағдайын ескере отырып, диалог жүргізуге, өзіне қаратылған сөзді тыңдап түсінуге, әңгімеге араласуға және оны қолдауға, сұрақтарға жауап беруге және өзіне сұрақ қоюға, түсіндіруге, әр түрлі әдістерді қолдануға үйрету маңызды.
Диалогтік сөйлеу қарым-қатынастың күрделі түрі - монологқа қажетті дағдыларды дамытады.
б) Біріктірілген монологтық сөйлеуді дамыту біртұтас мәтіндерді тыңдау және түсіну, қайталау, әртүрлі типтегі тәуелсіз мәлімдемелер құру дағдыларын қалыптастыруды қамтиды. Бұл дағдылар мәтіннің құрылымы мен ондағы байланыс түрлері туралы бастауыш білім негізінде қалыптасады.
5. Тіл және сөйлеу туралы элементарлы сананы қалыптастыру. Бұл міндет балаларды оқу мен жазуды үйренуге дайындайды. Дайындық тобында сөйлеу бірінші рет балалардың оқу пәніне айналады. Тәрбиеші олардың ауызша сөйлеуге тілдік қатынасын дамытады; сөздерді дыбыстық талдауға жетелейді. Балаларды сөзге буындық талдау, сөйлемдердің сөздік құрамына талдау жасау да үйретіледі. Мұның бәрі сөйлеуге деген жаңа көзқарастың қалыптасуына ықпал етеді. Сөйлеу балалардың санасының нысанасына айналады.
Бірақ сөйлеуді білу тек сауаттылыққа дайындалу емес. Ф. Сохин сөйлеу дыбыстарын қарапайым түрде түсінуге бағытталған жұмыс дайындық тобынан көп бұрын басталатынын атап өтті. Дыбысты дұрыс айтуға үйрету, фонематикалық есту қабілетін дамыту кезінде балаларға сөз дыбысын тыңдау, бірнеше сөзден жиі қайталанатын дыбыстарды табу, сөздегі дыбыстың орнын анықтау, берілген дыбысы бар сөздерді еске түсіру тапсырмалары беріледі. Сөздік жұмысы барысында балалар антонимдерді (мағынасы қарама-қарсы сөздерді), синонимдерді (мағынасы жақын сөздерді) таңдауға арналған тапсырмаларды орындайды, көркем шығарма мәтіндерінен анықтамалар мен салыстыруларды іздейді.
Адамгершілік мәселелерді шешуде де дидактикалық ойындардың үлкен маңызы атап өтіледі, мұнда ойын ережелері ерекше рөл атқарады. А.Н.Леонтьев атап өткендей, Ережені меңгеру дегеніміз - өз мінез-құлқын меңгеру, оны белгілі бір міндетке бағындыруға үйрену. Олар балалар арасындағы дұрыс қарым-қатынасты қалыптастыруға ықпал етеді: бірге ойнай білу, өз мүдделерін ұжымның мүдделерімен үйлестіру.
Осылайша, бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуінің грамматикалық құрылымын қалыптастыру процесінде синтаксистік бірліктермен әрекет ету қабілеті қалыптасады, белгілі бір қарым-қатынас жағдайында және үйлесімді монологтық мәлімдеме құру процесінде тілдік құралдарды саналы таңдау қамтамасыз етіледі.
Дидактикалық ойындар грамматикалық дағдыларды бекітудің тиімді құралы болып табылады, өйткені балалардың жүріс-тұрысының, эмоционалдылығының және қызығушылығының арқасында олар баланы қажетті сөз формаларын қайталауға бірнеше рет жаттықтыруға мүмкіндік береді. Дидактикалық ойындарды ойыншықтармен, заттармен және суреттермен де, көрнекі материалсыз - ойыншылардың сөздері мен іс-әрекеттеріне құрылған сөздік ойындар түрінде де ойнауға болады.
1.2 Бастауыш сынып оқушысының сөйлеуін дамытатын дидактикалық ойындардың түрлері
Дидактикалық ойын - көп қырлы, күрделі педагогикалық құбылыс: ол әрі бастауыш сынып оқушыларыноқытудың ойын әдісі, әрі оқытудың бір түрі, әрі дербес ойын әрекеті, әрі бала тұлғасын жан-жақты тәрбиелеу құралы.
Дидактикалық ойындардың негізгі түрлеріне толығырақ тоқталайық. Бастауыш сынып педагогикасында барлық дидактикалық ойындарды үш негізгі түрге бөлуге болады: заттармен ойындар (ойыншықтар, табиғи материал), жазбаша-баспа және ауызша. Заттық ойындарда ойыншықтар мен нақты заттар қолданылады. Олармен ойнай отырып, балалар салыстыруға, заттардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтауға үйренеді. Бұл ойындардың құндылығы сол, олардың көмегімен балалар заттардың қасиеттерімен және олардың сипаттамаларымен танысады: түсі, өлшемі, пішіні, сапасы. Ойындарда салыстыру, жіктеу, есептерді шешуде реттілік орнату үшін тапсырмалар шешіледі. Бұл педагогке балаларды белгілі дидактикалық есептерді шешуге жаттықтыруға мүмкіндік береді. Ойындар ойыншықтардың жасалатын материалы туралы, адамдардың әртүрлі әрекеттерінде қажет заттар туралы білімдерін жетілдіреді.
Заттармен, ойыншықтармен және суреттермен ойындар.
Не өзгергенін тап сияқты ойындар барлық жас топтарында өткізіледі, бірақ балалардың жасына байланысты әртүрлі міндеттер қойылады.
Осы ойындардың көмегімен заттардың атауын есте сақтай отырып, бекіте алады, кеңістіктікті бағдарлайды (жақынырақ, алысырақ), сөйлем мүшелері мен қосымшаларды ажыратып, түстердің аты және т.б. жаттайды.
Сиқырлы қапшық сияқты ойындар барлық жас топтарында қолданылады. Балалар затты қапшықтан алып, оның атын атайды. Кейін балалар заттарды ұстап, қапшықтың ішінен шығармай, не екенін анықтайды. Одан соң күрделірек тапсырмалар беріледі (ағаш, пластмасса, губка, мақтадан жасалған заттар); балалар затты сипаттауы, жұмбақ немесе әңгіме құрастырулары керек.
Қуыршақ ойындары. Бұл ойындардың негізгі мақсаты - балалармен тұрмыстық процестердің бірізділігін бекіту (жуыну, шешіну, тамақтану және т.б.). Сондай-ақ балалардың қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу: Қуыршақ анасы қонаққа келді, Қуыршақтарға шай беріңіз, Қуыршақтарды төсекке жатқызыңыз. Мұндай ойындар жалпы сабақ бойына өткізіледі.
Сондай-ақ бастауыш сыныпта дидактикалық ойындар кейбір бөлшектерді ажырату, қандай да бір белгілерді, қасиеттерді ажырату немесе салыстыру үшін қолданылады: Не бірдей, не басқа, Кімде қандай зат бар. Мұндай ойындардың мақсаты - балаларды бір-біріне ұқсас заттарды ажыратуға, оларды дұрыс атауға, мақсатын анықтауға үйрету. Ойындарды сыныпта бүкіл топпен, шағын топпен және әр баламен жеке өткізуге болады, олар алдын ала жоспарланады. Бағдарламалық тапсырма анықталады, ойын жабдығы (үлестірмелі материал) ойластырылады. Сөздік жұмысы ойластырылады (еске түсіріледі, нақтыланады, бекітіледі). Ойындарды ұйымдастыру да орны да қарастырылуды (үстел басында, кілемде, көшеде қандай материал пайдаланылғанына байланысты). Балалардың жұп құруы да тиісті әдіспен қолға алынады.
Кез келген жағдайда, ойын тәрбиелік мәні бар болса да, ойын болып қалуы керек. Ойындарды ойнамас бұрын, ойынның қалай өтетінін ойлау керек. Ойында интонацияны дұрыс қолдану керек, балаларды ойынға қалай қызықтыру керектігі туралы ойлану керек, әндерді, дөңгелек билерді қолдануға болады. Ойынның соңында нәтиже шығарылмайды, бірақ нәтижені мұғалім өзі жазып алады. Бастауыш сыныпта сабақтарда ойынды оқу қызметінің бір бөлігі ретінде ұйымдастыруға болады.
Ойынның басында балаларды қызықтыру керек, содан кейін түсініктеме беріледі, содан кейін балалар қажетті әрекеттерді орындайды. Мұғалім ойында тапсырмалардың орындалуын бақылауы керек.
Сөздік ойындар сөз бен іс-әрекетке құрылады. Оқу міндетін шешу процесі ойша жоспарда, идеялар негізінде және көрнекілікке сүйенбей жүзеге асырылады. Бұл ойындардың ішінде балалар тақпақтарымен, әзілдермен, жұмбақтармен, ауыспалы ойындармен байланысты көптеген халық ойындары бар, олардың кейбіреулері диалогқа құрылған сөйлеу дизайнының бейнелілігі, мазмұны жағынан балалардың тәжірибесіне жақындығы арқасында балаларға қолжетімді.
Бастауыш сыныптарда және дайындық топтарында сөздік ойындар тек бес минут жүргізіледі - яғни сабақтың аяғында. Мұғалім балаларға бұрыннан белгілі ойынға түсініктеме бермейді. Балалардың өздері көшбасшы бола алады. Мұғалім ойынды басынан аяғына дейін жүргізеді. Ойынды әртүрлі тәсілдермен ойнаған дұрыс. Педагог алдын ала (сөз ойыны үшін) балаларға қиын болған жағдайда сөздерді дайындап алуы керек [6].
Жазбаша-баспа ойындары - балаларға арналған қызықты әрекет. Олар әртүрлі: жұптық суреттер, лото, домино. Оларды пайдалану кезінде шешілетін міндеттер де әртүрлі.
Ауызша ойындар ойыншылардың сөздері мен әрекеттеріне құрылады. Мұндай ойындарда балалар заттар туралы бұрыннан бар түсініктеріне сүйене отырып, олар туралы білімдерін тереңдетеді, өйткені бұл ойындарда бұрын алған білімдерін жаңа байланыстарда, жаңа жағдайларда қолдану талап етіледі. Балалар әртүрлі ақыл-ой тапсырмаларын өз бетінше шешеді; объектілерді сипаттау, олардың сипатты белгілерін көрсету; сипаттау бойынша болжау, ұқсастық пен айырмашылық белгілерін табу, заттарды әртүрлі қасиеттеріне, белгілеріне қарай топтастыру.
Бастауыш сыныпта сөзбен ойындар негізінен сөйлеуді дамытуға, дыбысты дұрыс айтуға тәрбиелеуге, сөздік қорын нақтылауға, бекітуге және белсендіруге, кеңістікте дұрыс бағдарлауды дамытуға бағытталған.
Бастауыш сыныптағы балаларда логикалық ойлау белсенді түрде қалыптаса бастағанда, сөздік ойындар ақыл-ой белсенділігін, есептерді шешудегі дербестікті қалыптастыру үшін жиі қолданылады.
Бұл дидактикалық ойындар барлық жас топтарында өткізіледі, бірақ олар бастауыш сыныптағы балаларды тәрбиелеу мен оқытуда ерекше маңызды, өйткені олар балаларды мектепке дайындауға көмектеседі: мұғалімді мұқият тыңдау, жылдам ойлау қабілетін дамытады. қойылған сұраққа жауап беру және өз ойларын нақты және дұрыс тұжырымдау, берілген тапсырмаға сәйкес білімдерін қолдану.
Ойын барысында сөйлеуді дамытумен қатар, танымдық даму жүзеге асырылады, сондықтан дидактикалық ойын қоршаған орта туралы түсініктерін кеңейтуге, зейінін, есте сақтауын, бақылауын және ойлауын жақсартуға ықпал етеді.
Балаларды оқытудың бір түрі ретінде сөйлеуді дамытуға арналған дидактикалық ойындар екі принципті қамтиды: білім беру (танымдық) және ойындық (ойын-сауық).
Ойынның міндетті құрамдас бөлігі оның ережелері болып табылады, соның арқасында ойын барысында мұғалім балалардың мінез-құлқын, оқу-тәрбие процесін бақылайды.
Сонымен, дидактикалық ойын күрделі құбылыс, бірақ оның құрылымы ойынды бір мезгілде оқу және ойын әрекетінің нысанын сипаттайтын негізгі элементтер ретінде айқын ашылады. Ойынның негізгі элементтерінің бірі - оқыту мен тәрбиелік ықпал ету мақсатымен анықталатын дидактикалық тапсырма. Дидактикалық тапсырманың немесе бірнеше тапсырмалардың болуы ойынның тәрбиелік сипатын, білім беру мазмұнының балалардың танымдық іс-әрекет процестеріне бағдарлануын көрсетеді. Дидактикалық тапсырманы тәрбиеші анықтайды және оның педагогикалық әрекетін көрсетеді.
2. Балалардың сөйлеуін дамытуда дидактикалық ойынның рөлі
2.1 Бастауыш сынып оқушыларының тілін сөйлеу тілін дамыту сабақтарында дидактикалық ойын арқылы дамыту
Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамытудың педагогикалық шарттарының бірі дидактикалық ойындар мен жаттығуларды қолдану болып табылады. Олар балалармен жүргізілетін барлық тәрбие жұмысын жоспарлауда маңызды орын алуы керек. Оқытудың тиімді құралы бола отырып, олар сабақтың ажырамас бөлігі бола алады. Сонымен қатар, ойындарға бөлінген сағаттарда дидактикалық ойындар мен жаттығулар балалардың бірлескен және дербес іс-әрекетінде де жоспарланып, ұйымдастырылады, бұл жерде олар бүкіл ұжым болып, шағын топтарда немесе жекелей өз қалаулары бойынша ойнай алады. Жоспар педагогикалық жұмыстың жалпы жоспарына сәйкес ойындар мен оларға арналған материалдарды таңдауды қарастыруы керек, өйткені: дидактикалық ойындар мен жаттығулар қысқа мерзімді (10-20 минут) болып табылады.
Бала бойындағы қабілеттерді қалыптастыру туралы айта отырып, балалардың шығармашылық, ақыл-ой қабілеттерін қашан, қай жастан бастап дамыту керек деген мәселеге тоқталған жөн. Психологтар бір жарым жастан бес жылға дейін деген әртүрлі болжамдарды атайды.
Негізінде, шығармашылық қабілеттерді өте ерте жастан дамыту арқылы, баланың ақыл-ойы да ерте дамиды деген гипотеза да бар.Бұл гипотеза физиологияда расталады. Өйткені, баланың миы тез өсіп, өмірінің алғашқы жылдарында жақсы жетіледі. Бұл жетілу, ми жасушаларының санының өсуі және олардың арасындағы анатомиялық байланыстар бар құрылымдардың жұмысының әртүрлілігі мен қарқындылығына, сонымен қатар жаңаларының пайда болуына қоршаған ортаның қаншалықты ынталандыратынына байланысты. Бұл пісу кезеңі сыртқы жағдайларға ең жоғары сезімталдық пен әсершіл кезең, дамудың ең жоғары және кең мүмкіндіктерінің уақыты.
Бұл адам қабілеттерінің жан-жақты дамуының басталуы үшін ең қолайлы кезең. Бірақ балада осы жетілудің сәтіне ынталандыру мен жағдайлары бар қабілеттер ғана дами бастайды. Қоршаған оратадағы жағдайлар неғұрлым қолайлы болса, олар неғұрлым жағымды болса, даму соғұрлым табысты басталады.
Егер пісіп-жетілу және қызмет ету (даму) уақыты сәйкес келсе, синхронды түрде жүрсе және жағдайлар қолайлы болса, онда даму оңай - ең жоғары жылдамдықпен жүреді. Даму өзінің ең биік шыңына жетуі мүмкін, ал бала қабілетті, талантты және зерек болып өседі. Дегенмен, жетілу сәтінде максимумға жеткен қабілеттердің даму мүмкіндіктері өзгеріссіз қалмайды.
Егер бұл мүмкіндіктер пайдаланылмаса, яғни сәйкес қабілеттер дамымаса, жұмыс істемесе, бала қажетті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz