Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Ж.Досмұхамедов атындағы жоғары педагогикалық колледжі

Курстық жұмыс
Тақырыбы:Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабақтарында ойын әдістерін қолдану.

Орындаған:Абдоллиева А.
Тексерген:

Орал-2022жыл.

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1-бөлім. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту
әдістері ... ... ... ... ... ... .4
1.1 Бастауыш сыныптарда қазақ тілі сабағында ойын технологиясын
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Қазақ тілі сабақтарында ойын технологиясын қолдану арқылы баланы
субьект ретінде
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .11
2-бөлім.Бастауыш сыныпта қазақ тілі пәнінде дидактикалық ойындарды
қолданудың
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
16
2.1 Бастауыш сыныпта қазақ тілі пәнінің білім мазмұнын игеруде дидактикалық
ойындарды қолдану
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2 Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағында ойын технологиясын қолдану
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .29
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..31
ПРАКТИКАЛЫҚ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..32

Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі:Еліміздің болашағы білімді саналы
ұрпақ.Білімнің негізгі түбі-бастауыш мектептен басталатыны анық.Бастауыш
мектепте оқушы білімін дамытып,қабілетін ашады.Оқу үрдісінде білім берудегі
кейбір сабақтар оқушылардың пәнге деген құлшынысын төмендетеді.Әсіресе
бастауыш сыныптарды оқыту барысында оқушыларды қызықтыратын,белсенділігін
арттыратын түрлі әдіс-тәсілдерді пайдалану ұтымды.Бастауыш сыныпта қазақ
тілі сабақтарында барлық оқушыны білімге бірдей жетелеу үшін,сабақты
меңгерту,тілін,ой ұшқырлығын өзінің ой-пікірін жеткізе алуы үшін,осы пәнге
қызығушылығын арттыратын әдістің бірі-әртүрлі ойындар.
Зерттеу жұмысының мақсаты:бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағындағы ойын-
әдістерін жинақтау.
Зерттеу мақсатына сай келесі міндеттер анықталады.
1.ойын әдістерінің мазмұнын ашу;
2.ойын әдістері туралы зерттеулерді жүйелеу;
3.ойын әдістерінің практикада қолдану деңгейі.
Зерттеу объектісі:бастауыш қазақ тілін оқыту әдістемесі
Зерттеу пәні:бастауыш сыныпта қазақ тілі сабақтарындағы ойын-
әдістерін қолдану.
Зерттеу әдістері:ойындарды ғылыми әдебиеттен жұмыс
әдісі,қолдану,бақылау әдісі.
Зерттеу құрылымы:кіріспеден,екі бөлімнен,қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1-бөлім. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістері

Қазақ тілі пәнін оқыту барысында ұлт ойындарын сабаққа
сәйкестендірітіп, ойнатуға болады. Белгілі бір пәнді үйрету барысында
оқушылардың әрекетін ұйымдастыруды оқытудың әдісі дейміз. Оқыту әдістерінің
қайсысы болмасын, оқушы мен мұғалімнің ара-қатынасын білдіреді. Бұл олардың
бірлесіп әрекет ету тәсілдері болып табылады.Метод – грекше зерттеу жолы
деген сөз. Басқаша айтқанда оқушының ақыл-ойының және практикалық
қызметінің тәсілі деген мағынаны білдіреді.Оқу әдісі – оқушылардың
дүниетанымын қалыптастыру, қабілетін дамыту, оларға білім, білік және
дағдыны меңгерту жолындағы мұғалім мен оқушылардың бірліктегі атқаратын
жұмыстарының тәсілі.Мұғалімнің оқыту әдісі деп оқу процесінде оқушылардың
ақыл-ой процесіне басшылық ету және білім беру тәсілдері айтылады.
Оқушылардың үйрену әдісі дегеніміз – олардың білім, білік, дағдыларды
меңгеру тәсілдері. Оқу процесін жүргізу жұмысында басшылық рөлді мұғалім
атқарады. Сол себепті мұғалімнен білімділік және әдіс-тәсілдерге төселген
шеберлік талап етіледі. Ал, оқушылыр болсаоқу еңбегіне саналы әрі белсенді
түрде қатысу дағдысына жаттығып, оған әбден машықтанған болуы қажет.
Осындай екі жақты белсенді әрекеттің нәтижесінде ғана оқыту процесі
көздеген педагогикалық мақсаттарға жете алады.Оқытудың тиімді методикасының
дидактикалық шарттарының бірі оқыту әдістерін дұрыс таңдап ала білу. Бұл
ыңғайда мұғалім информациялық және ұйымдастыру әдіс-тәсілдерін пайдаланады.
Бірінші әдіс бойынша мұғалім бағдарламалық жаңа материалдарды баяндап
түсіндіреді. Екінші әдіс арқылы оқушылардың білімді өздігінен меңгеруіне
жағдай жасайды. Сөйтіп оқыту мен оқу методтары өзара үйлесімді байланысқа
түседі. Яғни информация методы оқушылардың түсінуі мен білім меңгеруіне
жағдай жасайды да ұйымдастыру әдісі оқушылардың білімді меңгеру үстінде
ізденіске талпынуын тудырады. Мысалы: Қоржын ойыны қазіргі тәрбие
сағаттарына сай өзгертуге ыңғайлы. 2-сыныпта қайталау сабақтарында осы
ойынды ойнатуға болады. 10 асық алып, оны 1-ден 10-ға дейін нөмірлеп,
қожынға салып қоясың, сол нөмірге сәйкестендіріп, конверт дайындап, өтілген
тақырыптарға байланысты суреттер, сұрақтар салып, ойынды жалғастыруға
болады. Дидактикалық ойындар - оқытудың неғұрлым белмсенді түрі.
Дидактикалық ойын деп - шартты жағдайларды, болған іс-әрекетті көрсетуді
айтады. Дидактикалық ойынға, алға қойған мақсатқа қарай, әртүрлі ара
қатынасты бейнелей көрсету үшін оқиғаны рөлдерге бөле көрсетіп орындау
керек.Дидактикалық ойынға қарым-қатынас жасай білу шеберлігі қалыптасады,
сөйлегенде, іс-әрекет жасағанда өзін ұстай білуге тәрбиелейді.Оқушылардың
талпынысы, өз-өздеріне сенімі, балаларды оқытып, тәрбиелеудің неғұрлым
нәтижелі амалдарын іздестіріп, педагогикалық шеберлігін арттыруға деген
ынтасы артады.Дидактикалық ойындар - кәсіби, үйретуші, педагогикалық,
шығармашылық ойыны.Оқыту процесінде дидактикалық ойындардың артықшылығын
мынадан көруге болады.
1.Оқыту міндеттерін шешуге барлық топ оқушылары қатысады.
2.Ойын оқушылардан тақырып бойынша кең білім деңгейін талап етеді.
3.Оқушылардан бұрын өтілген материалды қайталауға,пысықтауға, тереңірек
оқуға мүмкіндік туады.
4.Оқушыларды білім, іскерлік, дағдыны меңгеру көзделеді.
5.Ойын барысында барлық оқушылардың белсенділігі мен қызығушылығы
қамтамассыз етіледі.
6.Оқушылар ұжымен жұмыс істеуді үйренеді.
7.Дидактикалық ойынның маңызы ерекшелігі оқытушының атқаратын
қызметі.Дидактикалық ойынды жүргізуді жоспарлағанда, оның мынадай
элементтерін бөліп көрсетуге болады:
1.Педагогикалық міндет;
2. Педагогикалық жағдай;
З.Рөлдерге бөлу;
4.Ойынның өткізілу кезеңдері;
5.Ойынның ережесі.
Енді әрқайсысына жеке тоқталсақ;
Педагогикалық міндет ойынға қатысушыны неге үйрету керектігін
анықтайды, яғни оқушы не істеу керектігін біледі, ал ойын барысында не
істеу керектігін үйренеді. Сондықтан міндетті анықтағанда оқушының
әрекетінің бірізділігіне, жүйелігіне көңіл аудару қажет, яғни ойын
нәтижесіне ол педагогикалық қызметтің бір түрін меңгеріп шығуы керек.Ойын
және ондағы жағдай оған қатысушылардың шамасы келетіндей болғаны дұрыс,
әйтпесе тиісті нәтиже болмайды.Ойындағы рөлдер - мұғалімнің, тәрбиешінің
әлеуметтік рөлі. Дидактикалық ойын барысында қабылданатын шешімдер нақтылы
рөлді нанымды етіп ойнаудан көрінеді.Ойын ережесі - ойнаушыларға қойылатын
талаптар, нұсқаулар.Ойынға қатысушыларға ұсынылатын нұсқаулар қойылатын
мақсатты жүзеге асыратындай болуы керек.Нұсқау - белгілі бір жағдайда
ойыншыға өзін қалай ұстауды көрсетеді.
Бастауыш сынып оқушыларына ойын қуаныш пен шаттық сезім әкелуі тиіс.

1.1 Бастауыш сыныптарда қазақ тілі сабағында ойын технологиясын қолдану

Қазақ тілі сабағында ойын формаларын енгізу барысында интерактивті
тақтаны да қолданудың маңызы өте зор. Бастауыш сынып оқушыларының мектепке
келгенге дейінгі негізгі әрекеті - ойын болса, оқу-тәрбие үрдісінде олар
біртіндеп ойын әрекетінен оқу әрекетін орындауға бейімделуі тиіс. Ол сабақ
барысында пайдаланылатын дидактикалық ойындар арқылы жүзеге асады. Ойынның
мақсаты - ойын технологиясы арқылы балалардың сөйлеу тілін дамыту, сөйлеу
дағдысын қалыптастыру .Міндеті - баланың қызығушылығын ояту, белсенділігін
арттыру. Сабақта ойындарды қолданудың түрлі жолдары бар.Дидактикалық
ойындар арнайы мақсатты көздейді және нақты міндетті шешеді. Ойын сабақтың
басында – өткен сабақты еске түсіреді. Сабақтың ортасында – көңіл-күйін
сергітеді, ерік-жігерін дамытады, сабаққа ынтасын арттырады. Сабақтың
соңында – тақырыпты бекіту, сабақта алған білімді жинақтау мақсатын
көздейді.Ойын – оқушылардың оқуға деген ынтасын арттыратын құрал. Сондықтан
бастауыш сыныптарында оқушылар сабақ үстінде ойынды көп қажет етеді.
Оларға пайдаланылатын ойындар оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай
күрделеніп отырады. Мысалы, бірінші сыныптарда қарапайым ғана ойын
түрлерін ойнатсақ, сыныбы үлкейген сайын баланың жас ерекшелігіне сай
болып күрделенгені дұрыс. Олай болса, ойынды пайдаланудың маңызы зор.
Мұндай ойынның көптеген түрлері бар. Сондықтан ойын балалардың жас
ерекшеліктеріне және өтілетін сабақтың тақырыптарына мазмұнына сай етіліп
таңдалып алынғаны дұрыс. Бала ойын іс-әрекеті үстінде білімді қалай игеріп
жатқанын, ал оқу үрдісінің қалай ойынға ұласып кеткенін аңғармай қалуы
тиіс.Сонда ғана ойын және іс-әрекеттері табиғи бірлікте болып, пәндік
білім, білік және дағдыны игеруге толық ықпал жасайды. Мысалы: бастауыш
сыныптарда сан санауға заттарды санап және олардың екі тобын салыстыруға,
өлшеміне, пішініне және түстеріне қарай ажыратуға үйрету мақсатында түрлі
ойындарды ойнатуға болады. Сабақ үстінде жүргізілетін жұмыс түрлері
тақырыпқа сай алынған,тәрбиелік мәні бар ойын элементтері оқушылардың ойлау
белсенділігін керек етеді. Сондықтан мұғалім әр сабағында ойын түрлерін
орнымен қолданып,оны қызықты ету арқылы олардың білімге ынта-ықыласын,
пәнге деген сүйіспеншілігін қалыптастыруды мақсат етеді. Демек, мұғалім
сабағын баланың қабілет-қарымына, психологиялық ерекшелігіне сай байланыста
жоспарлау керек. Сонда ғана сабақ тартымды, жеңіл болады, оқушыларды
жалықтырмайды. Бала ойын ойнай отырып үйренеді. Мысалы: сабақта жаңа
дыбыстармен танысуда, Сөз ойла, тез ойла ойыны. Ойынның шарты: сөзді
дұрыс оқып айтқан балаға жұлдызшалар беріледі.Кім көп жұлдыз жинайды,сол
жеңеді.Ойын соңында жеңімпаз бала анықталады. Ә дыбысы мен әрпін
өткенде, Сен жалғастыр ойынын ойнатуға болады.Ойынның мақсаты: Басталған
буынға буын қосып, сөз құрауға, зейінділікке баулу. Мұғалім сөздің басқы
буынын айтады, ал оқушылар оны аяқтайды.Мысалы: Ә-КЕ , Ә-ЖЕ, Ә-КЕЛ, Ә -ДЕ-
МІ т.б.Қазақ тілі сабағында бір буынды, екі буынды сөздерді айту, буындарға
бөлу тақырыбын ашу үшін, Сақина салу қазақтың ұлттық ойынын
жүргіземіз.Мұғалім бір оқушының алдына сақина қояды да кі - деп
дауыстайды .Сақинаны алған оқушы тап- деп дауыстайды. Сонымен кітап сөзі
шығады.Айтылған бір буынға, екінші буын жалғау керек. Мысалы: тақ-та, мек-
теп, ал-ма.Оқушылардың қызығып ойнайтын ойыны Адасқан айлар. Төрт қорап
дайындайсыз.Әр қорап сыртында жыл мезгіліне сай сурет болады, ай аттарын
ауыстырып саласыз, оқушы әр айды жыл мезгіліне сай тауып салады. Бұл ойынды
уақытпен ойнатуға болады. Ойын оқушының тез оқу, қимылдау дағдысын
қалыптастырады. Мұғалім оқушының ай аттарын, жыл мезгілін есінде қалай
сақтағанын бағалайды.
Қазақ тілін үйренуде рөлдік ойындардың пайдасы зор.Ойын оқушылардың
сол орындалатын іс-әрекеттер арқылы тіл үйренуге деген сенімін
қалыптастырады.Олар :
-Қазақ тіліне ғана тән дыбыстарды дұрыс айтуға, жазуға жаттықтыру;
-Оқушыларды тілдік қарым-қатынасқа түсу дағдыларын дамытуға;
-Жағдаяттар туғызып, іс-әрекеттер арқылы сөйлетіп үйренуге.Ойын
оқушыларының тілді үйренуге деген сенімдерін оятады. Рөлдік ойындарда рөл
барлық балаларға бірдей тиімді. Бір-бірімен міндетті түрде қарым-қатынасқа
түсіп,сөйлеседі, өздерін және бір-бірін бағалайды. Ал мұғалім тек
бағыттаушы болады.Мысалы: бастауыш сыныптарда , Телефон арқылы сөйлесу,
Дәрігердің қабылдауында, Танысу, Кітапханада, Қонақта, Дүкенде,
Базардадеген рөлдік ойындарды жаңа сабақты қорыту, үй тапсырмасын және
сөздікті тексеру үшін қолдануға болады.Базарда рөлдік ойын (2-сыныпта
Жидектер. Жемістер. Көкөністер.тақырыбы):
- Сәлеметсіз бе!
- Картоп, сәбіз, пияз қанша тұрады?
- Картоп 70 теңге,сәбіз 50 теңге, пияз 45 теңге.
- Мына жеміс-жидектер де сіздікі ме?
- Иә, менікі.
- Алма, алмұрт қанша тұрады?
- Алма 180 теңге, алмұрт 200 теңге.
- Қымбат екен.
- Базардың бағасы –осы.
- Маған алмадан -2кг, алмұрттан-1кг.
-Міне, алыңыз.
- Рақмет!
Сондай ақ бастауыш сыныптарда қазақ халқының балаларға арналған ұлттық
ойындарын тіл дамыту сабақтарында,ойын шарттарын өзгертіп қолданамыз.
Мысалы: Айгөлек, Түйілген орамал, Жүзік салмақ, Ақ сандық, Көк
сандық.Бұл ойындар баланың тілге деген қызығушылығын арттырады. Ойын
баланың көңілін өсіріп, ойын сергітіп қана қоймай, сонымен қатар оның таным
түсінігін арттырады. Балалар ойын арқылы бір бірімен тез тіл табысып, жақсы
ұғысады, бір бірінен ептілікті, тапқырлықты үйренеді.Сонымен қатар біздің
мектеп – лицейде Жұлдыз, Нұр деген үйірмелер бар. Нұрүйірмеде
бастауыш сынып оқушылары шығармашылық жұмыстармен
айналысады(ертегілер,пьесалар,шағын көріністер көрсету,қазақ әндерін
айту,салт-дәстүрлермен танысу). Осы жұмыстардың бәрін мектеп- лицейдің
сахнасында көрсетіледі.Ойын технологисында жетістікке жетудің негізгі
факторлары: мағыналы жоспардың болуы, оқушылардың іскерлігін жоспарлау, әр
түрлі ойын элементтерін тиімді пайдалану, оқушылардың тілдік қорын молайту
және грамматиканы жақсы білуін қамтамасыз ету. Аталған технология оқушының
белсенділігін арттырады, өзара көмек көрсету, жауапкершілік, яғни тілді
игеруге жоғары қызығушылықтың пайда болуына ықпал етеді. Бұл жұмыстың
нәтижесінде оқушылар қалалық олимпиадаларда жүлделі орындарға ие
болды.Қорыта келгенде, ойын – балалардың негізгі іс-әрекеттерінің бір түрі.
Бала өмірі ойынмен байланысты. Бала ойынсыз өсіп өркендей алмайды. Бұл –
өмірдің заңдылығы. Сондықтан да қазақ тілі сабағында ойын элементтерін
пайдаланудың оқушылардың ой белсенділігін арттырудағы маңызы зор.

1.2 Қазақ тілі сабақтарында ойын технологиясын қолдану арқылы баланы
субьект ретінде қалыптастыру

Қазақ тілі сабақтарында ойын ережелері оқушылардың түсінуіне оңай,
қарапайым әрі қысқа болуы шарт. Ойын түрін пайдалану арқылы жаңа материалды
жеңіл де тиянақты, нақты түсіндіруге, меңгеруге жағдай жасалып, ол оқушының
санасында берік сақталатын болады ойын түрін қолдану оқушыларға ерекше әсер
етеді, оны дұрыс жоспарлау ұтымды. Сынып оқушылары түгел қатысады. Қазақ
тілін оқытуда ойын түрлерін мынадай мақсаттарда қолдану тиімді:
1. Әліпбиді дұрыс меңгерту;
2. Оқу дағдысын қалыптастыру;
3. Орфографияны дұрыс игеру;
4.Лексиканы меңгерту;
5.Грамматикалық құрылымды меңгерту;
6.Оқушының ойын дамыту, дұрыс жазу, дұрыс айту, дұрыс оқи білу дағдыларын
қалыптастыру.Оқушының ойынға белсенді қатысуына қарай еңбегі
бағаланады.Сабақ тартымды болуы үшін әртүрлі ойындарды дұрыс қолдана білген
жөн. Сонда ғана ойын қызықты да нәтижелі болады.Ол үшін ойын түрлерін дұрыс
таңдап алу керек. Бұл оқушыларды жалықтырып, шаршатып алмау мақсатында
қолданылады. Бастауыш сынып оқушыларының білуге деген ынтасы мен
мүмкіндіктерін толық пайдалану және оларды оқу процесінде үздіксіз дамытып
отыру үшін ойын элементтерін пайдаланудың орны ерекше. Тіл сабақтарында
грамматикалық ойын элементтері жаңа тақырыпты түсіндіру, өткенді қайталау
кезінде екі-бес минут көлемінде жүргізіледі. Тиімді пайдаланылған ойын
элементтері –мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың аса зор
ілтипатпен тыңдап, сапалы меңгеруіне сенімді көмекші бола алады. Балалар
тез сергіп, тапсырманы жылдам, қатесіз орындай алады. Ойын оқушылардың
грамматиканы меңгеруіне, жазу тілін дамытуына мүмкіндік береді.
Ойланғыштық, ізденімпаздық қабілеттерін арттырады, сөздік қорларын
молайтуына көмектеседі. Сонымен қатар түсінбегенін түсінуіне әсер етеді.
Ойынның көптеген түрлері бар.
1.Ой-өрісін дамыту ойындары(грамматикалық, дидактикалық материалдағы
ойындар)
2.Қимылды әрекет ойындары
Қимылды әрекет ойындарын сыныптан тыс іс-шараларда, ал ой-өрісін
дамыту ойындарын көбіне сабақтарда пайдаланған жөн.Ойын оқушылардың
грамматиканы меңгеруіне, жазу тілін дамытуына мүмкіндік береді.
Ойланғыштық, ізденімпаздық қабілеттерін арттырады, сөздік қорларын
молайтуына көмектеседі. Сонымен қатар түсінбегенін түсінуіне әсер етеді.
Ойын –балалар үшін күрделі әрекет. Ойын барысында өздерін еркін сезінеді,
ойын түрін әр баланың өзіндік ерекшеліктеріне байланысты ұйымдастыруды
ұмытпаған дұрыс. Кейбір балалар ойын үстінде қуанып, өзін еркін сезініп
ойнайды, шаттанып, ерекше түсініп, тапқырлық көрсете білсе, ал біреулері
өзіне -өзі сенімсіз, ынтасыз ойнайды. Ондай жағдайда мұғалім сол балаларды
жетекшілікке ала отырып, көмектесе білуі керек. Әр ойын баланы сабақта
шаттандыратындай, ойын оятатындай, іскерлігін дамытатындай болуы тиіс.
Бастауыш мектепте пәндерді оқытуды жетілдірудің жаңа технологиясын
іздестіру жолында жаңашыл педагогтар, мұғалімдер еңбек етуде. Олар оқу
белсенділіг арттыру жолдарының бірі ойын элементтерін тиімді пайдалану
екендігін байқатады. Ойын түрлерін жіктеп алып пайдалану оқушыларға бір
ізді, жүйелі түрде жұмыс жүргіуде маңызы зор. Тақырыптан ауытқымай,
біркелкі жұмыс жүргізуде басшылық жасауға негіз болады. Тағы бір айта
кететін мәселе –осы бағыттағы тәрбиені оқушыларға беруде оның әдістемелік
амалдарында да белгілеудің маңызы зор. Яғни, осы ойын түрлерін қандай
жолмен , қалай үйрету мәселелері шешіліп отырылуы қажет. Келесі ойынның
түрі – ұлттық ойындар. Ұлт ойындары отбасы тәрбиесінен бастап, мектептегі
жеке пәндерді оқыту барысында, қосымша материал үшін баланың сол пәнге
қызығушылығын арттыру үшін пайдалануға болады. Сабақ үрдістерінде ұлттық
ойындарды ойнату - баланың тілін ширатады, ойын дамытады, зейінділікке,
ұстамдылыққа, ойлылыққа, зерделілікке, мергендікке баулиды. Сиқырлы
қоржын, тақия тастамақ, асық ойыны, сақина, ақ серек, көк серек,
бәйге, ойындар балалардың ширақтық, қозғалғыштық, жинақылық сияқты жеке
тұлғалық қасиеттерін қалыптастырып, және физиологиялық дамуын жетілдіре
түседі деп ойлаймын. Мектепалды даярлық сыныпта қарапайым ғана ойын
түрлерін ойнатсақ, сынып жоғарлаған сайын, ойынның мазмұны да баланың жас
ерекшелігіне сай пайдаланған дұрыс. Баланың сөздік қорын молайтып, жаңа
сөздерді меңгеруде шешуші рөл атқаратын жұмыстың бірі – сөздік жұмысы. Осы
сөздік жұмысты жүргізуде, бекітуде, оны практикалық қолдана білуде ойынның
атқаратын рөлі ерекше. Бала ойнай отырып, тілдік материалды меңгеру
мақсатында сөздерді жаттайды. Сабақ баланың ақыл-ойына күш түсірмей, ойын
түрінде өткізіледі. Балалардың логикалық ақыл-ойын, эмоциялық еркін,
зейінін, ынтасын дидактикалық ойындар арқылы арттыру барысында ойындарды
түрлендіріп, күрделендіріп отыруға болады. Ойынның әр түріне уақыт саналы
түрде бөлінуі қажет. Бұл – сабақтың тартымды, қызықты болуының шарты, әрі
балалар ондай сабақты зейін қоя тез ұғып алады. Ойындар грамматикалық,
фонетикалық, лексикалық, орфографиялық болады. Олардың барлығы тілдік
дағдының қалыптасуына әсер етеді.Сөз жарысы ойынын кез келген тақырыпты
өткен кезде, нәтиже сабақта ойнатуға болады. Мысалы, Азық түлік
тақырыбын өткен кезде үш оқушы тақтаға шығып сөздер жазады. Бір оқушы сүт
тағамдарын жазады, екінші оқушы азық түліктерді жазады, үшінші оқушы ет
тағамдарын жазады, кім бірінші болып жазып бітірсе, сол оқушы жеңімпаз
болады. Бұл ойын оқушыларға өте ұнайды, оқушылар белсене қатысады.Үй
жануарлары тақырыбын өткен кезде жаңа сабақты бекіту кезеңінде Кім тез?
ойынын жүргіземін.Кім тез? жарыс ойыны. Сыныпты топқа бөліп, жарыстыру.
Үй жануарлардың атауларын атап шығу. Әр топтан тез, дұрыс айтқан
оқушылардың ұпайын санап, жеңімпаз топты анықтау. Буынның түрлерін өткен
кезде жаңа сабақты бекіту үшін Телеграф ойынын жүргіземін.Ойын мақсаты –
сөздік қорын молайту, буынға бөлуге үйрету.Ойынның шарты: Балалар, біз
телеграф ойынын ойнаймыз. Менің айтқан сөзімді сендер телеграф арқылы басқа
қалаға жеткізесіңдер, ал мен буын санына қарай қол шапалақтаймын. Азық-
түлік тақырыбын өткен кезде жаңа сабақты бекіту кезеңінде Азық-түлік
дүкенінде ойынын жүргіземін.Бұл ойын топтық тапсырманы шешуге, жаңа
тақырыпты игеруге, материалды бекітуге, шығармашылық бейімділікті дамытуда
жалпы оқулық материалын оқушыға әртүрлі жолмен түсіндіріп, оқуына жағдай
туғызады.Шешуін тап ойындарында қазақ тіліне тән дыбыстарды меңгеріп
алғаннан кейін, оларды әбден бекіту мақсатында жұмбақтар, жаңылтпаштар,
олардың сипаттамасын жатқа айтқызамын. Ойынын түрлері өте көп. Ойынның тағы
бір түрі – Тілдік ойын. Тілдік ойындарға ситуациялық, рөлдік, іскерлік
ойындар жатады. Бұл ойындарды Азық түлік, Отбасы, Киім, Тамақ,
Дүкенде тақырыптарын өткен кезде ойнатуға болады. Бұл ойындар
оқушылардың сөйлеу дағдыларын дамытады, оқушылардың қызығушылықтары
арттады. Мысалы, Дүкенде тақырыбын алатын болсақ, бала мен бала, сатушы
мен сатып алушы арасындағы әңгімелесу болады. Ойын әдісінің тиімділігі
тілді үйренуде сөйлеу тыңдау және көру іс-әрекетінің маңызды екендігін
байқатады. Тіл үйренуді ойын түрінде жүргізу оқу мотивациясын арттырады;
оқушының кейіпкер сөзін, іс- әрекетін қабілетіне қарай қайталап (рөлдерде
ойнап) қарым-қатынасқа түсу әсері жоғары болады. Оқушының түсіну және
түсіндіру қабілеті дамиды. Рөлдік ойын лексикалық материалды бекіту мен
жандандыру үшін пайдалы. Ең бірінші сөйлеу іс-әрекетінің тыңдау – сөйлеу
түрлері негізге алынады. Оқушының танымдық белсенділігі, ойын жүйелі
жеткізу дағдысы, яғни білімге деген жан-жақты терең қызығушылығын, дербес
белсенділігін туғызады. Айта кету керек, ойын әдісінің өте тартымды әрі
тиімділігіне қарамастан, сезімді шектей білу керек, әйтпесе ойын оқушыларды
жалықтырып жіберуі және эмоционалды әсерді жоғалтуы мүмкін. Сонымен қатар,
сергіту ойындарын пайдаланамын. Сабақта балалар шаршады-ау деген мезетте
сергіту, бой жазу жаттығуларын жүргіземін. Жалпы мектепте балалар сабақта
аса зор ынтамен ойнайды, олар ешқашан шаршамайды, тіпті уақыттың қалай
өткенін де байқамай қалады.

2-бөлім. Бастауыш сыныпта қазақ тілі пәнінде дидактикалық ойындарды
қолданудың әдістемесі

Ойын процесінде балалардың білімі мен ұғымы айқындалып, тереңдей
түседі. Демек, ойын балалардың соған дейінгі білімдері мен түсініктерін
баянды етіп қана қоймайды, сонымен бірге танымды белсенді іс-әрекетінің
белсенді бір формасы болып табылады. Соның барысында олар мұғалімнің
басшылығымен жаңа білімді меңгереді. Ойынды ұйымдастырып, оны басқара
жүріп, ұстаз балалар ұжымына және ұжым арқылы әр балаға ықпал жасайды.
Ойынға қатысушы бала өзінің ниеті мен әрекетін басқалармен үйлестіруге,
ойында қалыптасқан ережелерге бағынуға тиісті болады.Қазақ тілін оқыту
формасы деп – оқу процесін ұйымдастыру тәсілдері түсіндіріледі. Сабақ
жоспарларын қарастыру кезінде ойынның ережелері құрылады, атрибуттары
дайындалады. Бұл процеске оқушылар да тартылады.Ойынды әрекеттің басқа
түрлері мен шартты болуы ерекшелендіріледі. Тәуелсіз еліміздің білім беру
жүйесінде болып жатқан оң өзгерістер қоғамның жас ұрпақ тәрбиесі үшін
жауапкершілігі сезіліп бүгінгі таңда оқу-тәрбие үрдістерінің тиімділігін
арттыру, бағытында барлық мүмкіндіктер мен ресурстарды пайдалануды
көздейді.Дегенмен, оқу-тәрбие үрдісінде барлық ресурстар толық қолданыс
таппай келеді.Тәрбиенің осындай сирек қолданылатын құралдарының бірі
-дидактикалық ойындар.Бастауыш сынып оқушыларының мектепке келгенге дейінгі
негізгі әрекеті-ойын десек, оқу-тәрбие үрдісінде олар біртіндеп ойын
әрекетінен оқу (таным) әрекетін орындауға бейімделуі тиіс.Ол сабақ
барысында пайдалынатын дидактикалық ойындар арқылы жүзеге
асырылады.Дидактикалық ойындар арнайы мақсатты көздейді және нақты
міндеттерді шешеді.Ойынның мақсаты - бағдарламада анықталған білім, білік,
дағдылар жайында түсінік беру, оларды қалыптастыру, тиянақтау және пысықтау
немесе тексеру сипатында болып келеді.Дидактикалық ойынның міндеті -
баланың қызығушылығын оятып, белсенділігін арттыру мақсатында іріктеліп
алынған нақты мазмұнмен анықталынады.Әдістемелік әдебиеттерде
берілген және бастауыш сынып мұғалімдерінің тәжірбиелерінде
пайдаланылып жүрген дидактикалық
ойындар өте көп.Алайда олардың барлығы бірдей бүгінгі күннің талаптарынан
туындап отырған білім мазмұнының өзгерістеріне, сондай-ақ оқушылардың жас
және психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес келе бермейді. Сондықтан ғылыми
тұрғыда негізделген дидактикалық ойындар түрлерін сұрыптап, ой елегінен
өткізе отырып, ойындар жүйесін және оларды пайдалану әдістемесін ұсыну
қажет. Дидактикалық ойындар балалар үшін өзіне тән жүру
барысы мақсаты, маңызы бар әрекет. Мұндағы ойындарды ұйымдастыру қашанда
төмендегідей екі мақсатты көздейді:
- танымдылық яғни балада тану, іздену әрекетін дамыту;
- тәрбиелік, яғни үлкендермен немесе өз құрбыластарымен қарым-
қатынас жасағанда қажетті негізгі дағдыларды, адамгершілік
қасиеттерді қалыптастыру.Дидактикалық ойындарды құру мына негіздерге
сүйенеді:
1.Балалардың іс-әрекетінде ойын түрлерімен оқуды байланыстыру және
біртіндеп қызықты, жеңіл ойындардан ойын тапсырмалар арқылы оқу-тәрбие
мәселесіне көшу.
2. Ойынның шартты мен оқу міндеттерінің біртіндеп күрделенуі.
З. Берілген тапсырмаларды шешуге баланың ақыл-ой белсенділігінің күшейюі.
4. Оқу мен тәрбие мақсаттарының бірлігі.
Дидактикалық ойындар үш топқа бөлінеді:
1. Заттық дидактикалық ойындар, дидактикалық ойыншықтармен және түрлі
ойын материалдарымен ұйымдастырылады.
2. Үстел үстінде ойналатын дидактикалық ойындар: Лото Домино.
З. Сөздік дидактикалық ойындар.Бастауыш сыныптың қазақ тілі пәнін оқыту
процесінде дидактикалық ойындарды пайдалануда окушылардың өзіндік әрекетіне
тән ерекшеліктері бар. Олар мыналар:
І.Дидактикалық ойынның мақсаты мен міндеттерін анықтау.
2.Дидактикалық ойында қандай тәсілді қолданудың жоспарын түзу.
3.Жұмысты нәтижелі аяқтау үшін оқушы өзін-өзі бақылап отыруын қадағалау;
Бастауыш сынып оқушылары қазақ тілі пәнін игеру барысында өздігінен
жұмыс істеуге дағдыланбаса, оның сабақ үлгерімі жақсы болмайды. Бұл кезде
окушының сабаққа деген қабілеті, зейіні төмендейді. Соның салдарынан қазақ
тілі пәніне деген қызығуы, сабақ үлгерімі нашарлап, үлгермеушілер қатарына
қосылады. Сондықтан мұғалімнің негізгі міндеттерінің бірі-оқушылармен
дидактикалық ойындарды қолдануда шеберлікпен үйрету, қолдану керек.Сабақта
тиімді қолданылған ойын түрлері мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын
оқушылардың аса зор ілтипатпен тыңдап, жемісті меңеруіне ықпал етеді.
Өйткені, бастауыш сынып оқушылары жас ерекшелігіне байланысты ойынға өте
ынталы келеді. Балалар тез сергіп, тапсырманы жылдам, дұрыс орындайтын
болады.Дидактикалық ойындар оқушыларды өз бетінше жұмыс істей білуге
дағдыландырады, ойлау қабілеттерін, ізденімпаздығын арттырады, сөздік
қорларын молайтуға көмектеседі.Сабақта дидактикалық ойынды қолдану бастауыш
сынып оқушыларының сол пәнге деген қызығушылығын арттырады, белсенділік
танытып, бағдарламалық материалды қажетті деңгейде меңгеруіне ықпал
етеді.Қазақ тілі - басқа барлық пәндер сияқты оқытып, білім берудің өзіне
ай белгілі бір, мақсаттарын көздеген міндеттері өз дәрежесінше анықталған
оқушылардың психикалық әрекетінің мүмкіндігін ескерген, ішкі заңдылықтары,
өзіндік оқыту ережелері мен ерекшеліктері болуын талап ететін пән екендігі
белгілі. Бұл орайда басқа пәндер секілді бастауыш сыныпта қазақ тілін оқыту
процесінде түрлі жаңа әдістемелік үлгі-жүйелерді енгізу мен қолдану кеңінен
таралады.Сабақты өткізу барысында дидактикалық ойындардың озық үлгілерін,
ойындарды тақырыпқа икемдеп, сабақ өткізудің тиімді тәсіліне, күнделікті
сабақтың ажырамас бөлігінс айналдыруға болатыны қазіргі кезде дәлелденіп,
оқыту процесінде жүзеге асырылып отыр.Оқу құралдарының мінезі-мектеп
мінезінің айнасы" деп атақты ұлы педагог-психолог, ақын М.Жұмабаев
айтқандай, біздің берер білім жолына пайдаланатын әдістемелер мәнді,
жұмыр болу керск. Балаға таңдалған білім баланың ақылына лайықтап,
талабын шабыттандыратындай, ойын оятарлық, іскерлігін дамытарлықтай
бастаған істің нәтижесіне жетуге тырысарлықтай нәрлі болуы
керек.Балалар үшін ойын ермек емес. Олар айналадағы дүниені ойын және
ойыншықтар арқылы танып біледі. Ойын нәтижесінде баланың ақыл ойы дамып,
адамгершілік қасиеттері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.