Бастауыш сыныптың қазақ тілі сабақтарында көрнекі құралдарды қолдану арқылы ынталандыра оқыту үрдісі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Ж.Досмұхамедов атындағы жоғары педагогикалық колледж

Дипломдық жұмыс

Тақырыбы:Бастауыш сыныпта қазақ тілінен оқытудың көрнекілік әдістерін
пайдалану жолдары
Пәні:Қазіргі қазақ тілі және қазақ тілін оқыту әдістемесі,каллиграфия

Орындаған:Маратова Н.Б.
Жетекші:Темрешева А.Ж.

Орал-2021жыл

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I Теориялық бөлім. Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабақтарында көрнекі
құралдарды пайдаланып оқушылардың қызығушылықтары мен қабілеттерін
дамытудың өзіндік
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...6
1.1 Көрнекі құралдарды бастауыш сыныптарда пайдаланудың дидактикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..10
1.2 Бастауыш сыныптың қазақ тілі сабағында көрнекілікті қолданудың әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
II Практикалық бөлім. Бастауыш сыныпта қазақ тілінен оқытудың
көрнекілік әдістерін пайдалану
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.1 Қазақ тілі сабақтарында оқытудың көрнекілік принципін жүзеге асыру
жолдарының
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..26
2.2 Қазақ тілін оқытудағы көрнекілік
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..34

КІРІСПЕ

Дипломдық зерттеудің өзектілігі: Біздің қоғамдағы нарықтық қатынастарды
игеру, алдыңғы қатарлы дамыған елу елдің қатарына қосылу, үдемелі
ақпараттар ағыны, ғаламдық компьютерлік жүйеге өту қазіргі заманда өмір
сүріп отырған адамның өз білімін үнемі жетілдіруіне, жаңарып тұруына
икемділігін тәрбиелеп отыруына көзін жеткізіп отыр. Осы күні мектепте
әлеуметті жағынан белсенді, еркін ойлай алатын, өз бетінше жаңа ақпаратты
меңгере білетін, саналы адамдар тәрбиелеуге талап қойылуда. Осыған
байланысты қазіргі жағдайда мектеп оқушысының төменгі сыныптан бастап оқуға
деген қызығушылығын, танымдық әрекет белсенділігін қалыптастыру үшін
мұғалім өскелең оқытуға негізделген жаңа бағдарламамен оқыту
қажет.Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға
міндетті стандартында Бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту оқушыларды
сауатты жазуға үйрету, негізгі тілдік ұғымдармен таныстыру, өз ойын,
пікірін еркін жеткізе алатын жеке тұлғаны тәрбиелеу — деп атап
көрсеткен.Оқу сапасын, оқушылардың танымдық-шығармашылық белсенділігін,
логикалық және абстрактылы ойлауын дамыту мақсаттарында сабақта көрнекі
әдістерді пайдалану оның уақыта талабына сай түрлерінің жаңаруымен баса
назар аудартады.
Зерттеу нысаны: Бастауыш сыныптың қазақ тілі сабақтарында көрнекі
құралдарды қолдану арқылы ынталандыра оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Қазіргі қазақ тілі және қазақ тілін оқыту
әдістемесі,каллиграфия
Зерттеу жұмысының мақсаты:Бастауыш сыныптың қазақ тілі сабақтарында
көрнекі құралдарды қолдану әдістемесін ұсыну.
Зерттеу міндеттері:
1. Психология, педагогика, әдістеме саласындағы әдебиеттерді талдау.
2. Бастауыш сыныптағы оқыту үрдісінде көрнекіліктің маңызын анықтау.
3. Көрнекілік ұғымын ғылыми негіздеу, оның сабақтағы рөлін анықтау.
4. Бастауыш сыныптың қазақ тілі сабақтарында қолданылатын көрнекі
құралдарын түрлеріне сипаттама беру.
5. Қазақ тілі сабақтарында оқытудың көрнекілік принципін жүзеге асыру
жолдарының тәжірибесін талдау.
Зерттеу болжамы. Бастауыш сыныптың қазақ тілі сабақтарында көрнекі
құралдарды қолдану тиімділігі мынадай шарттар орындалған жағдайда артады:
сабақта көрнекі құралдар жүйелі қолданылып, оқушылардың жас ерекшелігіне,
материал мазмұнына сәйкес іріктелініп алынса, олардың байқампаздығы, пәнге
деген қызығушылығы, абстрактылы ойлауы дамиды. Уақыт талабына сай көрнекі
құралдар (аудио, визуальдық, компьютерлік және электрондық оқу құралы т.б.)
оқушылардың өзіндік әрекеттері мен шығармашылық белсенділігін қамтамасыз
етеді, логикалық ойлау қабілетін жетілдіруге мүмкіндік ашады.
Зерттеудің жетекші идеясы. Бастауыш сыныпта қазақ тілін оқыту үрдісінде
интерактивті әдіспен оқыту оқушылардың танымдық-шығармашылық ізденістерін
дамытады. Мультимедиялық тақта сабақты электронды түрге айналдырып,
көрнекті түрде өткізуге мүмкіндік береді. Сабақтың өнімділігі артып,
оқушылардың білім деңгейіне оң әсер етеді.
Зерттеу әдістері:
– Зерттеу тақырыбы бойынша жазылған ой-пікірлерге, психологиялық,
педагогикалық, әдістемелік ғылыми әдебиеттерге, мемлекеттік құжаттарға,
оқулықтарға теориялық талдау жасау әдісі; олардағы зерттеу мәселесіне
қатысты негізгі ұғымдар, көрнекілік ұғымының мәні, мазмұны, түрлері, оқыту
әдістері мен талаптары контент-анализ (материалдардың мазмұнын талдау)
әдісін қолдану арқылы анықталды;
— әлеуметтік-педагогикалық әдіс (озат мұғалім тәжірибесін зерттеу);
эксперимент әдісі (анықтау, оқыту, бақылау); оқушы әрекетін талдау
(салыстыру, жіктеу).
Дипломдық зерттеу жұмысы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I Теориялық бөлім. Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабақтарында көрнекі
құралдарды пайдаланып оқушылардың қызығушылықтары мен қабілеттерін
дамытудың өзіндік ерекшеліктері

Бастауыш сыныпта қазақ тілінен білім беру, бастауыш мектеп өміріндегі
жаңартулар мазмұны қай тұрғыда жүру керек деген сұрақтардың жауабы
бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесін жетілдіру, бастауыш сынып
мұғалімінің қазақ тілін оқыту процесінде дидактиканың принциптері мен
заңдылықтарын басшылыққа ала отырып оқытудың мазмұнын, амал тәсілдерін және
ұйымдастыру формаларын таңдап алып көрнекі құралдарды ұтымды пайдалану
арқылы бастауыш сынып оқушылары білімін жоғары нәтижеге жеткізу.Бастауыш
сынып мұғалімі қазақ тілін оқыту, кезінде оқытудың әдіс –тәсілдерін үнемі
жетілдіріп отырып қазіргі заманғы педагогикалық озық технологияларды
меңгерту арқылы білім берудің ұлттық моделін дамыта отырып,бәсекеге
қабілетті шығармашыл тұлға қалыптастыру мақсаты тұр.Қазақ тілі сабақтарында
көрнекі құралдарды тиімді пайдалану мектеп оқушыларын бұрынғыдай мұғалімінң
өз талабына ғана тәуелді ете оқытудан бастарқызып, бастауыш сынып
оқушыларының қабілеті,сұранысына, қызығушылығынақарай ынтымақтастықпен
жұмыс істеуі жолындағы ілгерілеу екендігін пайымдаған әдіскер ғалымдар
оқыту жүйесінде көрнекі құралдарды пайдалануға ерте кезден баса назар
аударуда.
Көрнекілік принципін алғаш зерттеп, оған мәнді үлес қосқан
Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский болды.Я.А.Коменский оқыту жүйесінде көрнекі
құралдарды тиімді пайдалануды оқыту материалдарын меңгерту құралы ретінде
қарастырып, дидактикалық алтын ережесі деп аталған.Осы принцип негізінде
алғашқы оқытудың әдістемесін жазды.К.Д.Ушинский көрнекілік жайындағы
білімді дамыта келіп, көрнекілік –балалардың психологиялық ерекшеліктеріне
жауап береді, балалар заттардың пішін, дыбысы, бояуы, арқылы ойлайды деп
көрсетті.Оқыту процесінде сөз бен іс, телрия мен практика өзара байланысты
болады. Әртүрлі көрнекі құралдарды қазақ тілі сабақтарында пайдаланудың
нәтижесінде қазақ тілі сабағы әрі түсінікті, әрі қызықты болып өтетінін
айтқан ғалымдар А.Бәкірова “Көрнекі құралдарды бастауыш сыныпта пайдалану
жолдары”, Н.Оралбаева “Қазақ тілін оқыту әдістемесі”, Б.Құлмағанбетова
“Қазақ тілі сабағында техникалық құралдарды пайдалану”, С.Рахметова “Қазақ
тілін оқыту әдістемесі”, Ә.Қасымбекова “Қазақ тілін оқытуды жетілдірудің
кейбір жолдары” т.б. еңбектерде бастауыш сыныпта қазақ тілі сабақтарында
көрнекі құралдарды пайдалану бастауыш сынып оқушыларының қазақ тілі
материалын тез және саналы түрде түсінуін ұйымдастырумен бірге, оқушылардың
ойлау қабілетін дамытуға көмектесетінін айта келіп, көрнекі құралдарды
пайдалану соңғы ғылыми жетістіктер деп дәлелдеді. Ж.Әбиев “Педагогика”
деген еңбегінде көрнекі құралдардың сан емес сапасына көңіл аудару керек
екеніне тоқтала кетіп, оқушылардың көру органдары миға есту органдарымен
салыстырғанда 5 есе сипалау органдарымен салыстырғанда 13 есе көп ақпарат
өткізеді, көз арқылы алғаш мәліметтерді оқушы тез, жеңіл, берік есте
сақтайтынына тоқталды.Қазақ тілі сабақтарында көрнекілік – көрсету
мақсатында емес, логикалық ойлауды дамыту құралы ретінде пайдаланылатынын
көрсеткен әдіскерлер Б.Баймұратова, Л.Әуешова “Қазақ тілінен дидактикалық
материалдар”,М.Бүрлібаева “Қазақ тілінен дидактикалық материалдар” т.б.
еңбектерінде талқыланды.Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағында қолданылатын
көрнекілік әдісі –бастауыш сынып оқушыларының тілін дамыту, өткен
материалды бекіту үшін ұтымды әдістердің бірі.Бастауыш сынып оқушыларының
қазақ тілі материалын саналы түрда түсініп,
есінде берік сақтауын қамтамасыз етуде көрнекі құралдардың мәні зор.
Бірнеше сезім мүшелері қатысуы арқылы жаңа ұғым адам санасына тез
қонады және берік те сақталады.Көрнекі құралдар оқушылардың материалды тез
және саналы түрде түсінуін ұйымдастырумен бірге, оқушылардың логикалық
ойлау қабілетін дамытудағы мәні ерекше. Оқушылардың дүниетанымы негізінен
көрнекілік арқылы жүзеге асырылады.Қазақ тілі сабақтарында көрнекі
құралдарды қолданып, бастауыш сынып оқушыларының білім көлемін тереңдету,
қызығушылығын арттырып және есте сақтау қабілетін пайдаланудың әдістемесін
жетік біліп, жетілдіріп отыруы қажет.Тақырып бастауыш сыныптағы қазақ тілі
сабақтарында жоғарыдағыдай ережелер мен талаптарды ескере отырып, оқыту
материалдарын, әсіресе,теориялық ережелерді тілдік материалдарды терең
оқыту, берік есте сақтау ролін зерттеп, бастауыш сынып мұғалімдеріне ұсыныс
беруді, әдістемесін көрсетуді негізге алады.Қазақ тілін оқыту әдістемесі
ғылым болып бірден қалыптасқан жоқ. Оның да өзінің тарихи даму жолдары бар.
Қазақ халқының тарихында баланы ана тілінде оқыту және оқыту әдісіне көңіл
бөлу ұлы ағартушы Ы. Алтынсариннен басталды десек, бүгінгі деңгейге жету
жолында басқа да бірқатар ғалымдар бұған елеулі үлес қосты. Ұлы ұстаз қазақ
балаларына ана тілін оқытудың жолын, принциптерін, қағидасын, маңызын,
жолдарын көрсетіп, әдістеме ғылымының негізін салды, артына мол
қалдырды.Қазақ тiлi – кемел тiл. Тiлдiң кемелдiгiн көрсететiн негiзгi
белгiлердiң барлығы да қазақ тiлiнiң құрылым жүйесiнен толық табылады . Тіл
мәртебесінің ішіндегі ең маңыздысы – мемлекеттік тіл. Мемлекеттік тіл –
елдің барлық аумағында және түрлі өмір салаларында қолданылуы баршаға
міндетті болып табылатын, ресми жағдайы мемлекеттік дәрежеде белгіленген,
белгілі бір мемлекеттің әлеуметтік-коммуникативтік жүйесінің негізгі
компоненті. Тәуелсіз Қазақ елінің қазіргі уақыттағы экономикалық даму
деңгейі мен әлеуметтік жағдайы, шетелдермен халықаралық байланысының
нығаюы, әлемдік қауымдастықтағы беделінің артуы біліктілік деңгейі әлемдік
стандарттарға сәйкес келетін, бәсекеге қабілетті тұлға даярлаудың
қажеттігін туғызып отыр. Еліміздің кез келген азаматы өз елі мен жерінің
тарихын, мәдениетін, мемлекеттік тілді толық білуі, меңгеруі қажет деп
танылады. Адамдардың бәсекеге қабілеттілігінің негізгі көрсеткіштерінің
бірі олардың мемлекеттік тілді толық меңгеру екені даусыз. Қазақ тiлi –
өзiндік сөздiк қоры мол жинақталған тiл. Қазақ тiлiнiң мемлекеттiк тiл
деген жоғары мәртебесі оның кемелденуіне мүмкiндiктер аша түсері сөзсіз.
Қазақ тiлi – құрылымы мен жүйесi дамыған‚ сөз байлығы аса мол‚ ұлттық тiл
деңгейiне көтерiлген қазақ халқының ұлттық тiлi‚ Қазақстан Республикасының
мемлекеттiк тiлi.

1. Көрнекі құралдарды бастауыш сыныптарда пайдаланудың дидактикалық
негіздері

Қазақ тілі сабағы қазақ тілі туралы білім берумен бірге, қазақ тілінде
сөйлеуге үйрету, сөйлегенді ұғу, дұрыс жазу, жазу дағдыларын қалыптастыруды
көздейді.Балаларды тәрбиелеу әрі дамыту принципі оқушыларға таблица,
схема,дидактикалық карточкалар, және әрбір техникалық құралдар қолдану
сонымен бірге оларды тәрбиелеу және жан-жақты дамыту міндеттерін атқарады.
Бұл принципті жүзеге асыруда, көрнекі құралдардың мүмкіндігі мол. Қазақ
тілі сабақтарында түрлі көрнекіліктерді қолдану барысында оқушылар
тәрбиелеу мақсатына айрықша көңіл бөлінеді. Демек оқыта отырып білім
берсек, білім бере тұрып балаларды жан-жақты тәрбиелеу міндетіне де орындап
отырамыз.Сабақ барысында оқушылар бірлікке тәрбиеленеді, яғни жарыс сабағы
кезінде топтың орындауы үшін берілген қандай да болса бір жұмысты әр бала
бәріміздің атқаратын ортақ ісіміз деп санап, жауапкершілікпен қарап оны
тындыруға үлесін қосады. Ал, грамматикалық жаттығу жұмыстары үшін берілетін
көркем плакатқа жазылған мақал-мәтелдер, қанатты сөздер, көркемдік және
ғылыми мазмұн мәндері арқылы оқушылар адамгершілік, қайырымдылық
қасиеттерін үнемі бойына сіңіреді.Қазіргі уақытта сабаққа қойылатын
талаптар тұрғысынан техникалыққұралдарды пайдалану, кестелер, диаграммалар
мен диапозитивтер пайдалану арқылы бастауыш сынып оқушыларының есту, көру
сезімдеріне әсер ете отырып,олардың ойлану қабілетін арттыру дағдыға
айналып отыр.Күнделікті сабақта қолданылатын түрлі көрнеіліктер оқушылардың
әртүрлі ойлау әрекеттеріне бейімделеді. Түсіндірілген материалды саналы
меңгеруге ықпал жасайды.Оқушының түрлі сезім мүшелеріне әсер етуде
көрнекілік пен техникалық құралдардың әсері өте күшті екені дәлелдеуді
керек етпейді. Алайда оқушылардың сезім мүшелерінің бәрін іске қосу арқылы
тіл үйретудің мәні зор. Көру, есту мүшелері, ойлау, жазу арқылы моторлы
қимыл жасаушы қолды іске қосып, тілдік материалды түсіндіруде оқушының
зейінін бір мәселеге аударудың бәрі оқушы сезіміне жан-жақты әсер етуді
жүзеге асыруға тиісті.Ол үшін оқушының барлық мүшелерін іске қосатындай
амал-тәсілдер құралдар қолдану арқылы сабақты жоспарлаудың маңызы
ерекше.Бастауыш мектепте көрнекі құралдарды пайдалану сабақтарында ең
қасиетті нәрсенің бірі - әр мұғалімнің психологиялық жағынан дайындығы
негізінен,қазақ тілін оқытуда мұғалім оқушының мынадай психологиялық
ерекшелігін ескеруі қажет:
1. Сөйлеу процесіндегі ерекшелігі
2. Көру мүшелеріндегі қалыпты жағдайын
3. Есту мүшелерінің дұрыс жұмыс істеуін
4. Оқушының ана тілін меңгерудегі қабілетін ескеру.Қазақ тілі мұғалімі
сабақты психологиялық жағынан тартымды етіп құру үшін, төмендегі
жағдайларды ескеруі шарт:
1. Сабақтың педагогикалық тұрғыдан ойдағыдай болуы. Атап айтқанда, бұл
мынадай мәселелер: мұғалім мен оқушының сабақ кезіндегі қарым-
қатынасы, өнегесі, сөйлеу мәдениеті, оқушыларға қатал талап қоюымен
бірге, сыйлай да білуі.
2. Көрнекі құралдардың нақтылығы, түсініктілігі оны мұғалімнің
түсіндіру шеберлігі.
3. Мұғалімнің білім деңгейінің терңділігіне оқушылардың сенімділігі.
4. Оқушылардың мұғалімге деген жақсы көзқарасы, мұғалімнің оқушылар
алдындағы абыройы.
5. Мұғалімнің сабақ кезінде оқушылардың зейінін билеп өзіне, сабаққа
аудара білуі, оқушы зейінінің жан-жаққа ауытқуына мүмкіндік бермеуі.
6. Мұғалімнің сабақта оқушыларды іске ұйымдастыру қабілеті,оқушылардың
бәрінің іспен шұғылдануын қамтамасыз етуі.

2. Бастауыш сыныптың қазақ тілі сабағында көрнекілікті қолданудың әдіс-
тәсілдері

Қазақ тілі сабақтарында түрлі көрнекі құралдарды пайдалану барысында
саналылық пен белсенділік принципін жүзеге асыру үшін мұғалім оқыту
процесінде төмендегі оқытудың ережелерін басшылыққа алады.
- Оқушы алдында тұрған мақсат пен міндеттерді оның түсінуі саналы оқытудың
шарты боларын назарға алу
- Оқушылардың оқу материалын тек жаттап қана алмай, олардың мән мағынасын
терең түсінуін қамтамасыз ету.Қазақ тілі грамматикасынан сын есім тақырыбы
сөз табы ретінде бастауыш үш сыныпта да оқытылады. Бірінші сыныпта
грамматика термині аталмай-ақ, заттың сынын білдіретін сөздер деген ұғым
беріледі.“Қандай?” сұрағына жауап болатыны үйретілді. Оқушылардың сын
есімнен алған осы білімі енді олар екінші сыныпта, “Сын есім” тақырыбын
өткенде еске түсіріледі, қайталанады. Сөйтіп екінші сыныпта таныстырылған
сын есімнің мағынасы және “Қандай?” деген сұрағы жаңа түсінік айтпай-ақ
сұрақ-жауап әдісі бойынша балалардың бұрыннан білетін мағлұматына сүйеніп,
жеңіл таныстырылады. Үшінші сыныпта сын есім туралы жалпы түсінік
беріліп,анықтамасын таныстырғанда да индуктивтік әдіс қолдану жолымен
мысалды оқушыларға схема арқылы талдата келіп, олардың бұрыңғы білімін
сабақтастыра отырып, қорытынды шығару қиын емес. Осылайша, грамматиканың
көптеген материалының өзара байланыстылғының дұрыс таба отырып, сабақтастық
принципіне негіздеп түсіндіру немесе жаңа тақырыпты түсіндірумен бірге
оқушының бұрын үйренген материалын қайталап отыру – ұтымды әдіс. Көрнекі
құралдарды пайдалануда сәйкестік принципін жүзеге асыру үшін рындалатын
ережелер:
- Оңайдан қиынға, таныстан бейтанысқа, жеңілден күрделіге көшіп отыру
- Балалардың ақыл-ойы, қабілеттері мен мүмкіндіктері әртүрлілігін ескеріп
отыру
- Оқушылардың жас ерекшелігін ескеру
Әрбір бастауыш сынып мұғалімдері көрнекі құралдарды пайдалану барысында
білімді беру, тәрбиелу және дамыту қызметінде аталған дидактикалық
принциптерді басшылыққа алып пайдаланса, мақсаттың орындалғандығы деп
білуімізге болады. Қазақ тілі сабағында өтіліп отырған материалдың ішіндегі
ұғымға,құбылысқа, ой өрісіне оқушының көңілін баса аударту арқылы оны дұрыс
таныту, танымын қалыптастыру, түсінігін тұрақтандыру, ойын жетілдіру,дамыту
үшін мұғалімнің тарапынан көрсетілетін ұсыныстың, берілетін нәрселердің,
заттардың көрінісін көрнекілік дейміз де, соның жеке алынып,даярланып,
ретке келтіріліп, арнайы жабдықталып, формаға түсіріліп, оқушыға ұсыныстың
түрін, материалды көрнекі құрал дейміз.Сабақ олардан бұрын өткізілетін
тақырыбына арнайы жаңа материалдарына схема, таблица, плакат даярлап, соны
сүйеніш ете отырып, жаңа материалды түсіндіруге не қайталап пысықтаса,
практикалық жұмыстар жүргізсе, ол көрнекі құрал болып есептеледі. Сонымен
бірге бұл көрнекілік деп те аталады. Бұдан аңғарғанымыздай көрнекілік ұғымы
кең де, ауқымды.Бастауыш сыныпты қазақ тілі сабақтарында өзге де пәндер
секілді оқу процесінде пайдаланылатын көрнекіліктерді қарастырған әдіскер
ғалымдар (Б.Құлмағанбетов “Қазақ тілі сабағында техникалық құралдарды
пайдалану”
А.1984, 18-32, Ж. Адамбаева “Қазақ тілі оқулығына методикалық нұсқау”
А.1988) У. Уәисова “Бастауыш кластарда морфологиялық ұғымдарды оқыту”
1994,Қ. Бадираков, М,. Қараев.Мектептегі қазақ тілі мен әдебиеті кабинеті.
Алматы – 1973, Р. Әміров “Қазақ тілі оқулығына әдістемелік нұсқау”
А.1994, О. Байқуатова “Бастауыш мектепте синтаксис материалдарын оқыту”
Н. Өренбаева “Қазақ тілін оқыту әдістемесінің алты еңбегінде негізінен
көрнекі құралдарын көрсетеді”
1.Көрнекі құралдар
2. Техникалық құралдар
Көрнекі құралдардың төмендегідей түрлері бар: затты көрнекілік,
графикалық көрнекілік (кесте, схема), бейнелеу көрнекілігі, иллюстрация
жасау, фотоларды көрсету, суреттерді көрсету, альбом, лото, түрлі
дидактикалық үлестірмелі қима қағаздар.Бастауыш сыныпта қазақ тілі
сабақтарында бағдарламалық тақырыптарына арналған сабақтардың қай-қайсысы
болса да, көрнекіліктерді қолданып,табысты өткізуде, оқытуды, жиі қолданып
жүрген көрнекі құралдардың түрлері өте көп. Сондықтан қазақ тілі
мұғалімдері оқытуда жиі қолданылатын көрнекі құралдарды зерттеп, оларды
сабақта және сабақтан тыс жұмыстарда тиімді пайдаланып, отыру үшін, олардың
қандай түрлері бар екенін жақсы біліп, кей жағдайларда қолдан жасап
пайдалануға көңіл бөлу керек. Әрине, сабақта қолданылатын көрнекіліктердің
барлық түрлерін қолдан жасау мұғалімнің қолынан келе бермейді. Дегенмен
мұғалімдер сабақты жиі қоданатын, қазақ
тілі кабинетіне ілінетін көрнекі құралдардың кейбір түрлеріне тоқтала
кетпекпіз.Қазақ тілі сабақтарында жиі қолданылатын көрнекі – кесте. Ол не
схема,бұрын таныс емес граммматикалық материалды нақты түсіндіруге, сөйлем
құрылысын меңгеруге өте ыңғайлы.Қазақ тіліндегі кетелер мазмұнына қарай:
лексикалық, морфологиялық,фонетикалық, орфографиялық және синтаксистік,
пунктуациялық болып бөлінеді.
Қазақ тілі сабағында графикалық көрнекілік белгілі орфографияларды дұрыс
жазып үйрену үшін пайдалы. Мысалы жұрнақ – жалғау жалғанғанда өзгерістерді
графикалық схема арқылы көрсетуге болады. Оқушыларға тыныс тілдік
материалдарды схема арқылы иллюстрация жасап отыру да тиімді. Схема арқылы
оқушылардың сөз немесе сөз тіркестерінен жіберген қателерін түзетуге
болады.Кейбір грамматикалық тақырыптарда қазақ тілін оқытуға байланысты
динамикалық көрнекіліктер де қолданылып жүр. Мысалы, сөз
тудыру,синтаксистік синонимдер тақырыбына байланысты жылжымалы кестелерді
кодоскоп арқылы көрсетіп жүр.Жылжымалы динамик арқылы көрсету бастауыш
мектеп мұғалімдеріне үлкен
жеңілдік жасайды.Қазақ тілі сабақтарында кесте, альбом, лото сияқты,
көрнекіліктер де қолданылады. Бұлар белгілі бір тақырыпқа (тұтас
қамтитындай) немесе бір сыныптың тақырыбын түгел қамтитындай мақсатта
жасалады.Ал лото көрнекілігі оқушылардың орфографиялық және грамматикалық
білімдерін бекіту үшін пайдаланылады.Оқушылардың өзге пәндермен байланысты
оқытуды негізге алып, бейнелеу өнеріне деген ықыласын арттыру мақсатында
қазақ тілі сабақтарында түрлі
түсті сериялы суреттер сабақты қызықты ұйымдастыруға ғана емес, сондай-ақ
оқушының белсенділігін арттырып, танымдық қабілетін дамытады. Түрлі-түсті
сериялы суреттер магнит тақталары арқылы көрсетіледі. Сурет бойынша сөйлем
құрату, мазмұндама, шағын шығарма жаздыру да тиімді.
Текстік таблицалар. Олардың – міндеті шебер құрылған сөйлеммен немесе
таңдап алынған ықшам мәтінмен мазмұнын ашып беру, ойды соған
шоғырландыру.Таблицаны қолдан жасап, сабақта пайдаланып мектеп
тәжірибесінде жиі қолданылады. Қазақ тілінің таблицалары алынған мәтіндегі
ойдың топталуына қарай жай таблица және күрделі таблица болып келеді. Жай
таблицада белгілі бір объектіге назар аударылатын болса, күрделі
грамматикалық таблицада топтап берілген бірнеше объектіге көңіл
аударылады.Таблицалық көрнеклікте мәтіндер грамматикалық категориялардың
мазмұнын аша отырып, сонымен іштей байланыста болады. Осылайша таблицадағы
мәтіндердің төңірегінде әңгімелесу, оны оқушылардың түсінігіне жеткізу, сөз
жоқ, үйретіп отырған фонетикалық немесе морфологиялық ұғымдарын тез
қабылдауды және ойландыруды жеңілдетеді, бекіте және тереңдете
түседі.Плакат көрнекілігі сабақта талдау жүргізгенде, өткен материалды
қайталау кезінде, оқушы білімін байқау үстінде көбірек қолданылады. Тақтаға
бірнеше сөйлемдер жазып, мысалдар теріп жатқаннан гөрі, алдын ала плакатқа
әдемілеп жазылып қойған сөйлемдерді талдаудың тиімді екені даусыз. Плакат
жасауда бірнеше түрлі мақсаттар кездесетін болғандықтан, соған орай олардың
түр-түрі белгіленеді.
а) оқушылардың сөз байлығын молайту мақсатында тиімді жасалатын плакат
ә) грамматикалық белгілерді анықтауға арналған плакат
б) теріп жазу диктантын ұйымдастыратын плакат
в) жазу емлесі мен тыныс белгілеріне арналған плакат т.б.
Қазақ алфавитіндегі әріптерді берілутәртібімен көрнекі плакат етіп
жазып, сабақта оқушылардың әріптердің түзілу ретін, баспа түрін (бас әріп
пен кіші әріпті) әріптердң қалай аталатынын түсіндіруге болады.Үлестірмелі
карточка да көрнекіліктердің бір түріне жатады. Қазақ тілі сабағында
үлестірмелі карточкалар жиі қолданылады. Бұл – оқушылардың ынтасын
арттырып, өз бетімен жұмыс істеуге, жеке сөздерді ауызша және жазбаша
талдап, дағдыландыратын белгілі бір грамматикалық форманы практикада
қолдана білуге үйрету мақсаттарын көздейтін көрнекі құралдардың
бір түрі. Үлестірмелі карточкалар жеке оқушылармен жұмыс істеуге өте
ыңғайлы. Әсіресе суретпен берілген карточкаларды “Мнила”, “Сөз құрамы”
тақырыптарын оқуыға байланысты қолдануға болады. Суретпен берілген қима
карточкалар арқылы сын есім, зат есім, етістік, үстеулер нақты лексикалық
мағынасын түсіндіру тиімді.Берілген материалдағы тапсырмалар суретке сай
болуы керек. Мүмкіндігіне қарай ол тапсырмаларды орфографиялық және
пунктуациялық дағды беруге, тіл дамытуға, байланыстырып сөйлеуге пайдаланып
жүр.Тақырыпқа арнайы түрде жазылған карточкалар мұғалімнің күнделікті
жұмысын жеңілдетіп, оқушыларға аз уақыттың ішінде әртүрлі тапсырмалар
беруге көмектеседі. Сонымен қатар, оқушыларға сан алуан практикалық
дағдыларды меңгертуге, олардың ой-өрісі мен сөйлеу тілін үздіксіз дамытып
отыруға жәрдемдеседі. Карточкаларды кезкелген бастауыш сыныпта қазақ
тілінен бағдарламалық тақырыптар бойынша жасап алу қиыншылық тудырмайды.Г.
Уәиісова “Бастауыш класстарда морфологиялық ұғымдарды оқыту” атты
еңбегінде бастауыш сыныптарда тілдің морфологиялық жүйесін оқытуда
қолданылатын көрнекі құралдарды (кесте, сызба, компьютерге арналған
перфокарталарды т.б.) қолдану мақсаттарына қарай үш топқа бөлуге болады деп
көрсеткен.
1. Жаңа тақырыпты түсіндірер кезде балаларға тілдік құбылысты байқатуға
проблемалық жағдай туғызуға арналған құралдар.
2. Берілген ұғымды пысықтауға балалардың іс-жүзілік дағдыларын дамытуға
арналған құралдар.
3. Берілген грамматикалық ұғымдарды жинақтауға арналған құралдар т.б.
Бастауыш сыныпта пайдаланылатын көрнекі құралдарды С. Рахметова
1. Сауат ашу кезінде пайдаланылатын көрнекі құралдар.
2. Грамматика сабақтарында пайдаланылатын көрнекі құралдар деп бөліп
көрсеткен.
Сонымен бастауыш сыныпта қазақ тілі сабақтарында биыл есік ашқан күнінен
бастап жоғарыда көрсетілген көрнекі құралдардың түрлері қолданылып
келеді.Көрнекі құралдар қазақ тілі сабақтарының мазмұнына, сабақтың
мақсатына,оқушылардың білім деңгейлеріне, жас ерекшеліктеріне , байланысты
көрнекіліктер түрлері таңдалып, қолданып келеді.Негізінен көрнекі құралдар
қандай мақсатқа арналса да, олардың көздеген
мақсатқа сай болуы керек. Қазақ тілі материалдарын оқыту барысында оқу
таблицаларын қолданатын боламыз. Бұл оқылып отырған материалды қажетті
детальға бөле отырып, принципті, керекті мәселелерді айқындап, саралап,
жіктеп, нақтылап көрсету үшін қажет.Тіл материалдарын салыстыра отырып,
талдап түсіндіруде, олардың өзара жақындығын, даралық ерекшелігін, өзара
қатынасын, белгісін көрсету, байқату кездеседі. Педагогикалық тұрғыдан
алғанда оқу таблицасы бейнелеу өнерінің
шығармасына жататындықтан оқушылардың сезімін ерекше әсер ете отырып, оқу
материалын жақсы қабылдауға мүмкіндік береді. Сондықтан оқу таблицасын
жасауға ерекше мән беруіміз керек. Ол тек, біріншіден көрсетейін деп
отырған объектінің жоғары сапалықпен, оның қажетті детальдары мен
бөлшектерін жан-жақты көрсете білетін болғанда ғана тиімді.

II Практикалық бөлім. Бастауыш сыныпта қазақ тілінен оқытудың
көрнекілік әдістерін пайдалану жолдары

Бастауыш сыныпта қазақ тілінен көрнекілік оқушылардың материалды тез
және саналы түрде түсінуін ұйымдастырушымен бірге, оқушылардың ойлау
қабілетін дамытуға көмектеседі.Бастауыш сыныпта қазақ тілінен көрнекілік
арқылы тілдік материалдың ұқсастығын, айырмашылығын өзіндік
ерекшелігін салыстырып көрсетуге болады.Бастауыш сыныпта қазақ тілі
сабақтарында көрнекі құралдарды пайдалану қазақ тілі сабағын әрі түсінікті,
әрі қызықты болып өтеді.Көрнекі құралдарды пайдалану бастауыш сынып
оқушыларының қазақ тілі материалдарын тез және саналы түрде түсінуін
ұйымдастырумен бірге,оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға
көмектеседі.К.Д.Ушинский “Көрнекілік – балалардың психологиялық
ерекшеліктеріне жауап береді, балалар заттардың пішіні, дыбысы, бояуы
арқылы ойлайды” деп көрнекіліктің маңызын ашып көрсетті.
Көрнекілік абстрактылы ұғымды игеруге әсері ерекше. Оқушылардың
дүниетанымы негізінен көрнекілік арқылы жүзеге асырылады: олар
заттардың өзін немесе бейнесін, көлемін тікелей көріп, байқап тани алады.
Демек, мұғалімнің түсіндіруімен қоса, есту және көру үшін көрнекі
құралдар қолданылады.Сыныптарда көрнекіліктерді пайдалану оқушының ана
тілін құрметтеуге,оған деген сүйіспеншілігін арттырады. Оқушының танымдық
қабілетін жетілдіріп, өздігінен жұмыс істеуге бағыт береді.
Қазақ тілі сабақтарында көрнекі құралдардыграмматикалық ұғымдарды
немесе ерекшеліктерді түсінуге көмектесіп қана қоймай,сондай – ақ
оқушылардың пікір алысуына да мүмкіндік туғызады. Көрнекі құрал мұғалімнің
сабақта өткен материалды қайталау, жаңа маериалды түсіндіру, бекіту
мақсаттарында қолданылуы мүмкін. Сондықтан да көрнекілікті белгілі бір
мақсат қоя отырып пайдалану қажет.Әртүрлі мақсатта жасалған кестелер
оқушылардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.