Бастауыш сыныпта зат есімді оқытудың тиімді жолдары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Ж.Досмұхамедов атындағы жоғары педагогикалық колледж

Дипломдық жұмыс

Тақырыбы:Бастауыш сыныпта зат есімді оқытуда жаңа технологияларды тиімді
пайдалану жолдары.
Пәні:Қазіргі қазақ тілі және қазақ тілін оқыту әдістемесі,каллиграфия

Орындаған:Максимова А.Ж.

Тексерген:Темрешева А.Ж.

Орал-2021жыл.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I Теориялық бөлім. Бастауыш сыныпта зат есімді меңгертудің
жолдары ... ... ... ...5
1.1 Зат есім туралы жалпы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 10
1.2 Бастауыш сыныптағы зат есімнің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
II Практикалық бөлім. Бастауыш сыныпта зат есімді оқытуда жаңа
технологияларды тиімді пайдалану
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.1 Зат есімнің грамматикалық категорияларын
оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .28
2.2 Бастауыш сыныптарда зат есімді оқытуда жиі қолданылатын тиімді әдістер
мен жаттығулар, оқыту эксперименті
қорытындысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .34

Кіріспе

Дипломдық жұмыстың өзектілігі:Еліміздің егемендік алу нәтижесінде қоғамдық
өмірдің барлық салаларында әлемдік стандарттарға сай жаңа технологиялар
енгізілуде. Жаңа технология шығарылатын өнімнің сапасын көтеруге
негізделген. Бұл Қазақстан Республикасында өндірілетін өнімнің әлемдік
тауар айналымында өз орнын алуға ұмтылыстан туған үрдіс. Мұндай үрдістен
білім беру салалары да шет қалған жоқ. Соның әсерінен қазақ тілін оқыту
жетілуде. Бұл мектептегі оқыту үрдісін жаңа әдістер мен технологиялар
арқылы ұйымдастыруға алып келді . Бұл үрдіс оқушының білімін арттырып қана
қоймай, оның сана – сезімін, ойлау қабілетін, тұлғалық қасиеттерін жан –
жақты дамытуға арналған.Бұл білім беру саласында окушыға жаңа көзқараспен
қарауды үйретті. Мұндай көзқарас оқушының жеке басының дамуына, тұлға ретін
қалыптасуына, әдеби тілде сөйлеуіне, оқытуды демократияландыру мен
ізгілендіруге ықпал етті. Сондықтан бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту ісі
қазір әдіскер ғалымдардың басты назарында. Өкінішке орай қазір оқушылардың
сөйлеу және жазу дағдысындағы мынадай кемшіліктер кездесуде :
-Бастауыш мектепте оқушыларға қазақ тілінің морфологиялық жүйесінен ұғым
беру кезінде мұғалімдер қажетті дерексіз ұғымды меңгертуге көп күш салып,
бұл ұғым балалардың сауатты сөйлеу мен жазу дағдысын қалыптастыруға негіз
болуы қажет екеніне мән бермейді. Яғни тілді оқытудағы басты мақсат – оның
коммуникативтік (карым-қатынас) мүмкіндігін меңгерту екені ескерілмей,
заттың атын білдіретін сөздерге, заттың санын білдіретін сөздерге, т.б.
оқушылардың сұрақты дұрыс қойып, сөйлем ішінен таба білгеніне қанағаттанып
жүрміз.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:Бастауыш мектеп оқушыларына зат есім туралы ұғым
беру.Бастауыш сыныптарда зат есімді оқытудың тиімді жолдарын қарастыру. зат
есім және басқа да тақырыптарын оқушыларға оқыту мен үйретуден, осы
тақырыптарды оқыту мен үйретуді, оны меңгеруде кездесетін олқылықтар мен
кемшіліктерді зерттеп үйретуді кейбір әдістемелік қорытынды мен ұсыныстарды
белгілеп беру –дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты деп анықтадым.
Міндеттері:
1.Бастауыш мектепте зат есімді оқыту тәжірибесімен танысу;
2.Тақырыпқа сәйкес әдістемелік, педагогикалық еңбектерге
сараптама жасау;
3.Оқушылардың зат есім жөнінде білімдерін жетілдіру.
оқу әдістеме әдебиеттер мен әдістемелік журнал беттерінде жарияланған
мақалаларды оқып үйрету, талдау жасау;
- бастауыш сынып бағдарламасының қазақ тілі курсы мен қазақ тілі
оқулықтарын мұқият үйреніп, талдау жасау, тиісті қорытындыға келу;
- мектептердің бастауыш сынып оқытушыларымен байланыса отырып,
олардың жұмыс тәжірибесін үйрену, оқушылардың білім деңгейін
көтерген мәселелер негізінде тақырыптарды игеруге кездесетін кемшілік
пен олқылықтарды анықтау.
Зерттеу пәні:Қазіргі қазақ тілі және қазақ тілін оқыту
әдістемесі,каллиграфия
Дипломдық жұмыстың құрылымы:Кіріспеден,екі бөлімнен,қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I Теориялық бөлім.Бастауыш сыныпта зат есімді оқытудың тиімді жолдары

Зат есім дегеніміз – лексикалық тұрғыдан алғанда өз алдына мағыналық
дербестігі бар сөздер. Зат есім туралы түсінікке оқушылар бірінші сыныпта
сауат ашу әліппені үйрену кезінде-ақ ие болады.Сауат ашу оқу және тіл
дамыту, грамматика, емле және тіл дамыту барысында оқушылар оқу, әріптерді
және оларды бір – бірімен тіркесу тәсілдерін дұрыс меңгеру үстінде көптеген
жақлылы дара зат есімдермен танысады да үйренеді.
Әліппенің алғашқы беттері көркем суретпен безетіліп (негізінде зат
есімдер) ауызекі түрде сөз қорын байытуға бейімделген. Әр бір негізгі бір
тақырыптың негізінде ұрылып, оқушылар тарыпынан сол заттардың аттары аталуы
тиіс, сол заттардың атын қолдана отырып сөйлем түзуге арналған Өзімізді
қоршаған дүниедегі зат пен жан-жануар атаулыға барша құбылыс оқиға болмыс
атаулыға есім, атауыш болып келетінсөздердің бәріде зат есімдер.Зат есімдер
тікелей сезім арқылы тануға болатын, дүниедегі нақтылы заттардан (тағам,
жылқы, су, жұлдыз, жел, көйлек, терек, түтін, қайың) бастап адамның тек
ақыл-ойы қабілетінің жәрдемі нәтижесінде ғана түсінілетін түрлі
абстракциялы ұғымдардың (мінез, ырым, ұялшақтық, пікір, наным, шама,нарық,
ынсап, жоқшылық, күдік, ырыс) аттарын да білдіре алады.Зат есімнің
семантикалық өрісі мейлінше кең екендігін аңғарту үшін бұл тұста оның
қамтуына кіретін сөздердің мына секілді лексикалық топтарын ішінара атап
өтудің өзі-ақ жеткілікті. Зат деген ұғым тек күнделікті өмірде кездесетін
әдеттегі жай нәрселерді ғана емес, табиғат пен қоғамдық өмірдегі ұшырасатын
әр алуан құбылыстар мен уақиғаларды, ұғымдар мен түсініктерді қамтиды.
Бұдан зат есімнің лексикалық, семантикалық сипаты салалы да, қарымды да
байқалады. Зат есім деп аталатын сөздердің өздеріне тән морфологиялық
ерекшеліктері бар. Олар өздерінің лексика семантикалық сипаттарына қарай,
сөйлемдегі өзге сөздермен еркін қарым-қатынасқа түсетіндіктен, сол
қатынастарға аса қажетті, тәуелдік,көптік, септік, жіктік жалғауларын
қабылдап, түрленіп отырады, екіншіден зат есімдердің сөз тудыратын және
тудыратын арнаулы жұрнақтар бар.Зат есімдердің қай-қайсысы болсын заттық
ұғымды білдіретіндіктен, олар негізінен алғанда біркелкі болғандарымен
іштей нақтылық және абстрактілік,жалпылық, даралық және жинақтылық сияқты
семантикалық категорияларды да қамтиды. Мысалы, ағаш, су, темір, шөп
тәрізді сөздер әдетте көзбен көріп,қолмен ұстап тануға боларлықтай нақтылы,
деректі заттармен байланысты ұғымдарды білдірсе, ақыл, сана, ой, ықпал,
әсер, жақсылық қабілеттері арқылы танылатын абстракты (дерексіз) заттар мен
байланысты ұғымдарды білдіреді.Осы себептен қазіргі тілдегі абстракты
ұғымдарды білдіретін көп сөздердің мағыналары конкретті ұғымдармен түйісіп
те отырады. Сонымен қатар тілде бастапқы ақықат нәрсенің атынан туғанымен,
одан мүлдем қол үзіп, тіпті алыстап кеткен абстракты ұғымдарды білдіретін
сөздер де көп.
Сол сияқты, керісінше, бастапқы абстракты ұғымдардан туғанымен,
мағына жағынан тіпті конкреттеніп кеткен сөздер көп. Сол сияқты,
керісінше,бастапқы абстракты ұғымдардан туғанымен мағына жағынан тіпті
конкреттеніп кеткен сөздедер де көп. Сөйтіп, сөз мағынасының конкретсіз я
абстрактану (деректену я дерексіздену) дәрежесі әр қилы және әр түрлі
болады. Бұған оқыту, оқушы, оқушылық, жүріс, құбылыс, құбылмалық, білім,
білімділік,ұйым, ұйымшылдық тәрізді зат есімдер толық айғақ бола алады.Зат
есімдерді іштей семантикалық өзара аралас аттас болуларына қарай,зат іштей
жануар атаулары, өсімдік атаулары, құрт-құмырсқа атаулары, қора-қопсы
атаулары және үй мүліктерінің атаулары, қоғамдық тұрмыстық, саяси
-әлеуметтік саласында қолданылатын атаулар деген сияқты неше алаун топқа
жіктеуге әбден болады, дегенмен, зат есімнің ішінде өздеріне тән
семантикалық және грамматикалық ерекшеліктері бар кейбір топтарда да жоқ
емес. Ондай,семантикалық, грамматикалық ерекшеліктері бар топтарға адамзат
(кімдік) және ғалым зат (нелік) есімдерді, көптік мәнді есімдерді, эмоциялы
эксперессивтік зат есімдерді, көмекші есімдерді жатқызуға
болады.Тіліміздегі зат есімдерді семантикалық және грамматикалық сипаты
жағынан талдап қарасақ, олардың бір саласы адам атаулары, екінші саласы
адамнан өзге жан – жануарлар мен заттардың атаулары болып келеді. Осы
аталған екі топтың біріншісіне қатысты сөздердің бірі тек кім?Деген
грамматикалық сұрауға жауап берсе, екіншісіне қатысты сөздердің бәрі де тек
не? деген грамматикалық сұрауға жауап береді. Кім? деген грамматикалық
сұрауға жауап беретін зат есімдерге жалпы адам атаулары жатады. Адам
атаулары деп жалпы адамға тән атауларды (кісі, бала, қыз, шал,көке, бөпе,
кемпір, келіншек, әйел, еркек, қалындық т.б.), туыс атауларын (әже,шеше,
әке, ата, аға, іні, сіңлі, немере, шөбере, нағашы, жиен, бөле, құда,
құдағи,құдаша), іс-әрекет пен кәсіп, мамандық иелерінің атаулары (әнші,
атшы,арбашы, егінші, суреткер, диқан, ғалым, мұғалім, дәрігер, композитор,
сатушы т.б.) әр алуан қызмет баптары мен лауазым атаулары (директор,
лейтенант,ұлық, бастық, төре, ханым, мырза т.б.) кісі аттарын (Нұрсұлтан,
Роза, Марат,Талғат, Камила, Мереке т.б.) және басқа да осылар сияқты
адамдарға тән атауларды айтамыз.Зат есімнің бұл тобына, жалпы алғанда, адам
атауларымен байланысты ұғымдардың аттары және кісі аттары енетіндіктен,
оларды осы семантикалық ерекшеліктеріне қарай адамзат есімдер деп атауға
болады. Ал формальдық жағынан кім? деген грамматикалық сұрау, әдетте
адамнан өзге барлық жан жануарлардың және күллі заттар мен нәрселердің
атауларына қойылады. Не?деген грамматикалық сұрауға жауап беретін зат
есімдерге я деректі я дерексіз заттар мен заттық ұғымдардың атаулары
(мысалы: құм, шаш, тас, темір,топырақ, су, ойын, күйініш, құаныш, реңіш,
ақыл, әлем т.б.) өсімдік атаулары(ағаш, шөп, жусан, қарағай, тобылғы,
жүзім, алма, жиде т.б.) ас пен ішімдік атаулары (ет, сүт, май, ірімшік,
қымыз, айран, қаймақ т.б.) хайуанаттардың аң мен құстардың атаулары (жылқы,
қой, сиыр, ешкі, құлан, бекен, киік, арқар,жолбарыс, ғаз, үйрек, бүркіт
т.б.) балық аттары (сазан, шортан, көксерке т.б. )жәндік аттары (кесіртке,
шыбын, ара, сона т.б.) қора-қопсы, құрал-жабдық атаулары (ай, дала, терезе,
қора, астау, табақ, қасық т.б.) тағы басқа неше алуан нәрселер мен заттық
ұғым атаулары жатады.Сөйтіп, зат есімдердің бұл тобы адамнан өзге жан-
жануарлардың заттар мен нәрселердің, заттық ұғымдардың атауларын түгел
қамтитындықтан оларды семантикалық ерекшеліктеріне қарап ғаламзат есімдері
деп атауға болады, ал формальдық жағынан олар не? деген грамматикалық
сұрауға жауап береді.Егерде әдет бойынша кім? деген сұрау қойылатын кісі
атын (ономастика)дейтін жағдайларға сәйкес, жер-су я мекен атауына
(топонимика) ауысса, соңғы атауына кім? деген сұрау қойылмайды, не? деген
сұрау қойылады. Мысалы,Төребай жаңа ғана оқу бітірген жас инженер,
Төребайда білім де бар
дегендердегі Төребай сөзіне кім? деп, Төребай да сөзіне кімде? деп сұрау
қойса болады. Керісінше не? деген жауап беретін жайғана жалпы есім
(мысалы,Марат, Мұрат т.б.) кісі аты ретінде қолданылатындай болса (мысалы,
Мұрат Қасымұлы т.б.) тек қана кім? деген сұрауға жауап беретін болады.
Сөйтіп бұлардың кім? Я не? деген сұраудың қайсысына жауап беретініне
қарамай, зат есімдердің семантикалық және грамматикалық жағынан іштей екі
үлкен топқа бөлінетіндігі айқын көрінеді.Тілдегі әр алуан деректі және
дерексіз заттар мен ұғымдарды білдіретін зат есімдер, әдетте жалпы есімдер
деп аталады. Мысалы, ағаш, ат, арал, ас, арба,бас, бала түсінік, ер, су,
көмір сияқты зат есімдердің бәрі де жалпы есім болады.
Ал заттар мен заттық ұғымдарды жалпылама түрде осындай жалпы есімдермен
қатар белгілі бір ғана зат арнайы даралай атайтын жалқы зат есімдер де
бар.Оларға кісі аттары (мысалы, Асқар, Арқалық, Ағыбай т.б.), үй
хайуандарына берілген арнаулы заттар (мысалы, Тайбұрыл, Теңбілкөк т.б.)
өндіріс, мекеме,ұйым аттары Еңбек, Қайрат т.б. газет, журнал, кітап
аттары мен жеке шығармалардың аттары Ботагөз, Сергер т.б. географиялық
атаулар(мысалы, Алатау, Қаратау, Ертіс т.б.) қала, көше, өлең аттары
(Алатау, Алматы,Теміртау, Амангелді алаңы, Абай) тағы басқа жалқы атаулар
жатады.Жалқы есімдер мағына жағынан белгілі бір ұғымды білдірмейді, тек бір
жеке дара затты басқа заттардан ажырату үшін қойылған белгі ат ретінде ғана
жұмсалады.
Жеке дара заттарға берілген осындай зат есімдерді жалқы есімдер
дейміз.Сөйтіп, жалқы есімдер деп жалпы есімдерден ажырату үшін қойылатын
арнаулы атауларды айтамыз. Жазу дәстүрімізде жалқы есімдер бас әріппен
басталып жазылады да, жалпы есім бірыңғай кіші әріппен жазылады. Зат
есімдердің көпшілігі тікелей атау формада тұрып, белгілі бір бірыңғай
заттардың бәріне тән жалпы атау ретінде жұмсалуымен қатар, тиісті заттың
бір данасының ғана атауы есебінде қолданылады. Егер осы атаулар арқылы
аталатын заттар біреу емес, әлде нешеу, я көп екенін білдіргіміз келсе, осы
зат есімдерге көптік жалғауын жалғап айтамыз.

1. Зат есім туралы жалпы түсінік

Заттың атын білдіріп, кім? не? деген сұраққа жауап беретін сөздер зат
есім деп аталады. Мысалы: әке (кім?), оқушы (кім?), әнші (кім?), іні
(кім?), тау (не?), ауыл (не?), ақыл (не?), мал (не?), құс (не?) т. б.
Адамға байланысты зат есімге кім? деген, адамнан басқа зат атауларына
(жансыз және мал, аң, құс, балық т. б.) не? деген сұрақ қойылады.Зат есім
жалпы есім және жалқы есім болып екіге бөлінеді. Біркелкі заттардың жалпы
атауы жалпы есім деп аталады; Заттардың даралап, жекелеген түріне ғана
қойылатын ерекше аты жалқы есім деп аталады. Мысалы: кісі, адам деген жалпы
адам атаулыға тән ат болса, Байжан, Гүлнар десек, бұл адам атаулының бәріне
емес, тек қана жеке кісілерге тән ат. Жалқы есім әдетте кісі аттары,
әкесінің аты мен фамилиясы, мемлекет, республика, облыс, аудан, қала, көше,
ұйым, мекеме, завод-фабрика аттары, географиялық (жер, су, т. б.) атаулар,
әр түрлі шығарма (газет, журнал, кітап, ән-күй, би т. б.) аттары, мал, құс,
хайуанаттарға арнап қойылған (мысалы, Тайбурыл, Құлагер т. б.) аттар болып
келеді. Жалқы есімдер бас әріппен басталып жазылады. Күрделі зат
есімдерге кемінде екі я одан да астам түбір морфемадан құралған зат есімдер
жатады. Ондай зат есімдер қазіргі қазақ тілінде төрт түрлі:

1. Біріккен зат есімдер,
2. Қосарланған зат есімдер,
3. Тіркес (құрама) зат есімдер,
4. Қысқарған зат есімдер.
Зат есімдер лексикалық,морфологиялық,синтаксист ік тәсілдер арқылы
жасалады.Зат есімнің басқа сөз таптарынан ерекшеленетін бір белгісі-
көптік,тәуелдік,септік,жіктік категорияларының болуы. Сондықтан, қазіргі
кезеңде қазақ тілін оқыту әдістемесінің жаңа көзқарастары оған жаңаша әдіс-
тәсілдерді қажет ететіні белгелі. Бұл ретте алға қойылған бағдарламалық
талаптарды бір-біріне бөле қарауға болмайды. Түпкі мақсат, тәрбиелік
міндеттерге қоса, оқушылардың өз ойларын тұжырымды да тұжырымды айтуға
үйрету, сауатты да сындарлы жазып жеткізе алатын болуына қол жеткізу десек,
ең алдымен олардың, сөздік қорын үнемі молайтып, тілдік түйсік-талғамын
жетілдіре беруде бастауыш сынып мұғалімдірінің ететін еңбегі зор.Мұндай
нәтижеге мұғалім өзінің сабақ өту әдістерін үнемі жетілдіру, оны тиімді
пайдалану арқылы қол жеткізеді. Қандай әдіспен өтсе де балаға бағдарламаға
сай білімді сіңдіру түпкі мақсат. Сондықтан мұғалімдер қазіргі кезеңдегі
ғылым жетістіктерін пйдалана отырып, әдіскерлердің ұсынған әдістерін
саралай кел өзіне қажетін іріктеп алады. Әрбір әдіс тәжірбие түрінде
сыналып, жинақталынып алынған нұсқау. Егер де мұғалім әдістерді дұрыс
қолдана білсе, бұл әдістер тек оқушылардың пәнге деген қызығушылығын
тудырып қана қоймай, сонымен қатар пәннің мазмұнын терең түсіріп меңгеруді,
толыққанды білім мен тәрбйе алуына, білім көрсеткіштерін арттыруды
қамтамасыз етеді. Бірінші сынып оқулығында – қазақ тілінің дыбыстық
заңдылықтары мен жүйесі жөнінде, лексика мен грамматиканың алғы шарттары
ғана берілген.
Екінші сынып оқулығында – қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің
заңдылықтарына жекелей тоқталып, грамматика мен емле үйретіле бастайды.
Үшінші мен төртінші сынып оқулықтарында – бүкіл бастауыш мектепте
үйретілуге тиіс материалдар толығымен оқытылып, жоғары сыныптардағы оқуға
негіз жасалынады.Оқулықтардың осындай принциптеріне негізделе жасалуы –
заман талабы. XX ғасырдың 60-70 жылдарынан бастап кеңестік әскерлердің
арасында оқыту ісін жетілдіру жұмыстары сөз болып, түрлі семинарлар өткізе
бастады. . Әдіскерлердің осында іс-әрекеттері нәтижесінде жаңа ғылыми бағыт
дүниеге келді. Бұл ғылыми бағыт – лонгводидактика деп аталады. Терминді
академик Н.М.Шанский енгізді.Лонгводидактика бүкіл тіл ғылымының
психологиялық, педагогикалық заңдылықтарын өзіне жинақтайтын оқыту әдістері
жиынтығы.Оқулық әдістері тек оқулықтағы берілген тапсырмалар мен
жаттығуларға сәйкестеліне жасалуы қажет деген пікір қалыптасқан. Осыдан
оқушы тек тапсырманы ғана орындауы қажет, басқа тапсырмалардың қажеті
шамалы деген қағида шықты Мысалы: Сабақта № 321, 322 жаттығуларды орындап
үйге № 325, 326 жаттығуларды орындалуы шартталынады. Бұл сабақта өту
жұмысын бір тектес, бір сарынды етіп қойды. Балалардың сабаққа деген
қызығушылығын төмендетіп, белсенділігін артыруға негіз-түрткі екендігі
қазір барша әдіскерлерге аян. Түрткісіз сабақ шаблон секілді алдын – ала
белгілі, пәнге деген қызығушылығын тудырмауы заңды.Сондықтан, қазіргі
кезеңде қазақ тілін оқыту әдістемесінің жаңа көзқарастары оған жаңаша әдіс-
тәсілдерді қажет ететіні белгелі. Бұл ретте алған қойылған бағдарламалық
талаптарды бір-біріне бөле қарауға болмайды. Түпкі мақсат, тәрбиелік
міндеттерге қоса, оқушылардың өз ойларын тұжырымды да тұжырымды айтуға
үйрету, сауатты да сындарлы жазып жеткізі алатын болуына қол жеткізу десек,
ең алдымен олардың, сөздік қорын үнемі молайтып, тілдік түйсік-талғамын
жетілдіре беруде бастауыш сынып мұғалімдірінің ететін еңбегі зор.
Мұндай нәтижеге мұғалім өзінің сабақ өту әдістерін үнемі жетілдіру, оны
тиімді пайдалану арқылы қол жеткізеді. Қандай әдіспен өтсе де балаға
бағдарламаға сай білімді сіңдіру түпкі мақсат. Сондықтан мұғалімдер казіргі
кезеңдегі ғылым жетілдіктерін пйдалана отырып, әдіскерлердің ұсынған
әдістерін саралай кел өзіне қажетін іріктеп алады. Әрбір әдіс тәжірбие
түрінде сыналып, жинақталынып алынған нұсқау. Егер де мұғалім әдістерді
дұрыс қолдана білсе, Бұл әдістер тек оқушылардың пәнге деген қызығушылығын
тудырып қана қоймай, сонымен қатар пәннің мазмұнын терең түсіріп меңгеруді,
толыққанды білім мен тәрбие алуына, білім көрсеткіштерін арттыруды
қамтамасыз етеді.Қазіргі кезеңде ғалымдардың зерттеулері бойынша сабақты
ойын түрде өткен жағдайларда ғана бала санасына білім тез және толық
енетіндігін көрсетеді.

2. Бастауыш сыныптағы зат есімнің түрлері

Зат деген ұғым тек күнделікті өмірде кездесетін әдеттегі жай нәрселерді
ғана емес, табиғат пен қоғамдық өмірдегі ұшырасатын әралуан құбылыстар мен
оқиғаларды, ұғымдар мен түсініктерді де қамтиды. Мыс: құс, тас, су, шыны,
адам, қол деген сөздермен қтар, жаңбыр, найзағай, сайлау, жүріс, социализм,
революция, ұғым, ақыл, сана деген сөздер де зат есімге жатады. Бұдан зат
есімнің лексикалық-семантикалық сипаты салалы да, қарымды екендігі
байқалады.Зат есім деп аталатын сөздердің өздерін тән морфологиялық
ерекшеліктері бар. Олар өздерінің лексика-семантикалық сипаттарын қарай,
сөйлемдегі өзге сөздермен еркін қарым-қатынасқа түсетіндіктен, сол
қатынастарға аса қажетті көптік, тәуелдік, септік және жікті жалғауларын
қабылдап, түрленіп отырады, екіншіден, зат есімнң сөз тудыратын және форма
тудыратын арнаулы жұрнақтары бар.Зат есім тілдегі өзге сөздердің барлығына
әрі ұйтқы, әрі өзек болып қызмет атқаратындақтан, әдетте, сөйлемнің барлық
мүшелері ретінде қолданыла береді. Даганмен, зат есімдердің ең негізгі
қызметі – бастауыш., толықтауыш, анықтауыш болу. Зат есімдер сапаны, сынды,
белгіні, санды, әртүрлі қатынасты білдіретін анықтауыштармен ғана емес,
иелікті, тәуелділікті білдіретін анықтауыштармен де талғамай үнемі тіркесе
береді.Өзара бір-бірімен байланысты осы үш түрлі белгіні, демек,
семантикалық морфологиялық және синтаксистік белгілерді ұштастыра қарағанда
ғана, зат есім деп аталатын негізгі сөз табының сыр-сипаты толық ашылады.
Өйткені зат есімнің ең негізгі белгісі заттың субстантивтік мағынасын
білдіру болса, ондай заттық субстантивтік ұғымды білдіру қабілеті басқа сөз
таптарында да болады. Мыс: Жаманды көре берсең, ой кірлейді, жақсы сөз
көзді тазартады. Қараның ашуы келгенше, сарының жаны шығады. Деген
сөйлемдердегі сын есімдер мен есімшелер заттық ұғымдарды білдіріп тұр.
Солай болсма зат есімді тек бір ғана семантикалық баелгісіне қарап қана
анықтау қателікке ұшыратуы мүмкін.Жалпы алғанда, грамматиканың да,
грамматикалық талдаудың да негізгі міндеттерінің бірі – белгілі бір
категорияға жалпы сипаттама берумен қатар, олардың ішінде өзінше
ерекшеліктері бар топ-топтардың да сыр –сипаттарын ашу , оны баяндау
болмақ.

II Практикалық бөлім.Бастауыш сыныпта зат есімді оқытуда жаңа
технологияларды тиімді пайдалану жолдары

Мен Максимова Аяулым Жақсыбекқызы диплом алды машықты М.С.Бабажанов
атындағы ЖОББ мектебінен өткен болатынмын.Машық барысында зат есімге
байланысты сабақ жүргізген болатынмын.Сабағымның мақсаты: Зат есім туралы
білімдерін тиянақтап, пысықтау. Оқушыларды сыни тұрғысынан ойлау қабілетін
дамыту. Өзара ынтымақтастыққа, бірлікке баулу.
Қысқа мерзімді жоспар: Мектеп: М.С. Бабажанов
Пәні: Қазақ тілі атындағы ЖОББ мектебі
Машықкердің аты – жөні:
Максимова А. Ж
Күні:
Сынып: 4 Қатысқандар Қатыспағанда
саны: р саны:
Бөлім: 5 бөлім. Табиғаттың таңғажайып құбылыстары
Сабақтың тақырыбы Зат есім
Оқу бағдарламасына сәйкес 4.2.6.1. Белгілі бір тақырыпта берілген мәтіннің
оқыту мақсаттары түрлерін, жанрын, стильге салыстырып, ұқсастықтары мен
айырмашылықтарын анықтау.
Сабақтың барысы.
СабақтыПедагогтің әрекеті Оқушының әрекеті Бағалау Ресурстар
ң кезең
Уақыт
Басы Жаңа топ құру Психологиялық ахуалға
Шаттық шеңбері: берілген психогиялық
Киіз үй жаттығуларды орындау Психоло
арқылы жаңа сабаққа ҚБ: От гиялық ахуал.
назар аудару. шашу
арқылы Алдыңғы білімді еске
Жұмыс ережесін бір-бірінтүсіру тапсырма-
келісу бағалау. лары.
Сабақта
бір-бірімізді
сыйлаймыз,
тыңдаймыз! Оқушылар сұраққа жауап
Уақытты үнемдейміз!береді, жұмысты
Нақты,дәл жауап берілген түріне қарай
береміз! орындайды.
Сабақта өзіміздің
шапшаңдығымызды,
тапқырлығымызды
көрсетеміз!
Сабаққа белсене
қатысып, жақсы
баға аламыз!
Алдыңғы білімді
еске түсіру
(ұжымда)
Топқа бөлу.
Суреттер арқылы
топқа бөліну
Оқушыларға түрлі
суреттер таратылып
(мысалы; гүл
түрлері, жануарлар,
құстар,
жеміс-жидектер т.б)
суреттердің
біркелкілігіне
қарап үш-төрт
адамнан бірігіп,
топ құрауларына
болады.
Жұлдызқұрт әдісі
арқылы алдыңғы
білімді еске түсіру

Ортасы Ширату тапсырмасы.
Белсенді оқу Белсенді оқу
тапсырмалары тапсырмалары(топта,
(топта, ұжымда) ұжымда)
Көршіңе әңгімелеп Көршіңе әңгімелеп бер
бер әдісі әдісі арқылы суретпен Форматив Оқылым, жазылым
Құмырсқа жайлы және мәтінмен жұмыс ті тапсырмалары.
бейнежазба көру. жасайды. бағалау.
№1 тапсырма.(Т)
Кластерлерәдісі
Тыңдалым, жазылым
Белсенді оқыту:
Нұсқау беру және
айту Берілген сұраққа жауап
Саралау: Тапсырма беріп, тапсырмаларды
талапқа сай орындайды.
Неге құмырсқа
жәндіктерге жатады? ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.