Сәкен Сейфуллин қазақ кеңес балалар әдебиетінің негізін қалаушы, балалардың сүйікті жазушысы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Қарағанды «Bolashaq» жоғарғы колледжі

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Пән:Бастауыш мектептегі ана тілі

Тақырыбы: С. Сейфуллин-балалар әдебиетінің негізін салушы

Орындаған:Жанизахова Д. Т. ШТ-17-1 тобының студенті

Ғылыми жетекші:Абельдинова Ш. М.

Тіркеу нөмері:

Баға:

Қолы:

Қарағанды 2021 ж.

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1-бөлім С. Сейфуллин-балалар әдебиетінің негізін салушы . . . 5

1. 1 С. Сейфуллиннің өмір жолы . . . 14

1. 2 С. Сейфуллиннің өмірі мен шығармашылығы . . . 18

2-бөлім С. Сейфуллин шығармасының балаларға берер тәрбиелік мәні . . . 23

2. 1 С. Сейфуллиннің «Маузер» поэмасы жайлы . . . 26

Қорытынды . . . 29

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 30

Зерттеу жұмысы . . . 31

Кіріспе

Менің курстық жұмысымның тақырыбы «С. Сейфуллин-балалар әдебиетінің негізін салушы». С. Сейфуллин бастаған бір шоғыр ұлт зиялылары бірден заманның бет алысын байқады да, оның ағымына қарсы келмей, соған бейімделіп, қоғамға деген көзқарастарын танытты. Сәкеннің асыл арманы жүзеге асқандай. Сәкен Сейфуллин қазақ кеңес балалар әдебиетінің негізін қалаушы, балалардың сүйікті жазушысы. Оны«Маузер» (1929), «Бандыны куған Хамит» (1922), «Бұлшық ет» (1923), «Балалар (1925), «Келіншектің бесік жыры» (1926), «Пионерлер» (1929), «Октябрь күні» (1929), «Біз комсомол» (1935), «Ананын хаты» (1925), «Анаға жауап» (1926) деген социалнстік реализм әдісі-мен жазылған өлең-әңгімелері кеңес өкіметінің алғашқы орнаған жылдарынан бастап-ақ өзінің жаңашылдығымен балалардың сүйіп окитын шығармаларына айналды. Сәкеннің бұл шығармалары - балалар әдебиетінің социалистік реализм жолымен қайта дамыған жаңа дәуірінің бет ашары болды. Жас өспірімдердің еңбекпен айналысуы, сондай-ақ олардың әр түрлі ауыл шаруашылық жұмыстарына тікелей араласып кетуі балалардың ой-өрісін кеңейтеді, Оларды тентек мінезділіктен арылтып, саналы да тәртіпті адам болуға икемдейді. Сонымен қатар оларға практикалық іскерліктер мен сапалы дағдылар туғызады. Мұнымен бірге еңбек балаларды әр нәрсені білуге талаптандырып, қазіргі материалдық дүние жөнінде реальдық ұғым берді. Сондықтан Сәкен еңбек еткен азаматтардың кұлшына кіріскен ерлік істеріне сүйсініп, балалар мен жас өспірімдердің рухын көтеретін. Сәкеннің балаларға лайықты шығармалары оның поэзия саласындағы енбектсрімен ғана шектелмейді. Сәкен шығармалары балалар, әдебиетіне жаңа тақырып, жаңа мазмұн әкелді. Ол балалар әдебиетін жаңа идеялармен толықтырды. Оның шығармалары жас өспірімдерге, пионерлерге Отанға деген сүйіспеншілікті және оны көздің қарашығындай қорғай білуді, халқына адал қызмет етуді үйретті. Сонымен қатар, еңбек ету - адам баласы болашағынын бақыты екені түсіндіруге күш салды.

Жұмыстың мақсаты: С. Сейфуллин өмір жолы мен қоғамдық қызметтеріне шығарамшылық жолына шолу жасай отырып, көркем образ ретінде сомдалу, тұлғалану ерекшеліктеріне талдау жасау болмақ.

Міндеттері:

-ақынға қатысты өлеңдерді оның шығармашылық өмірбаянымен байланыстыра қарастыру;

-С. Сейфуллинге қатысты өлеңдердің жанрлық сипатын анықтау;

-қаламгер жайлы жазылған өлеңдерінің көркемдік сипатына талдау жасау;

Жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімімен зерттеу жұмысынан тұрады.

1-бөлім С. Сейфуллин-балалар әдебиетінің негізін салушы

Сәкен (Садуақас) Сейфуллин 1894 жылы қазіргі Қарағанды облысының Жаңаарқа ауданында шағын дәулетті, орта шаруанын семьясында туды. Сәкеннің ата-анасы ауыл арасына қадірлі, меймандос, адал ниетті, ақ жарқын, сонымен бірге өнерлі кісілер болды. Сәкеңнің өзі де әкесінің аң аулағыш саятшы, сауыкқой, домбырашы, шешесінің халық өлең-жырларын көп білетін, сөзге шебер адамдар болғандығын айтады. Мұның өзі Сәкеннің өлең-жыр, әңгіме-ертегілерге деген құмарлық сезімінің ерте оянуына көп әсер етеді. Сәкен бастапқыда ауыл молдасынан оқып, тез-ақ хат танып кетеді. Баласының оқуға алғырлығын, зейінділігін, ой-талабынын күштілігін байқаған Сейфолла Сәкенге орысша білім бергісі келеді. Осы мақсатпен 1905 жылы оны Успенск (Нілді) мыс заводындағы мектепке береді. Сәкен мұнда үш жылдай оқыды. Онан кейін Ақмоладағы бастауыш орыс мектебіне (приходская школаға) түседі. Мұны бітірген соң, үш кластық училищеде оқиды. Сәкеннің жастайынан екі тілдес бірдей білім алуы, оның орыс әдебиетінің көрнекті қаламгерлерінің шығармаларымен, сондай-ақ өз халқының әдебиетімен молынан танысуына мүмкіндік береді. 1913 жылы Сәкен Омбы қаласына барып, оқытушылар семинариясына түседі. Семинарияны ол үш жылдан кейін, 1916 жылы бітіріп шығады. Сәкеннің ақындық, жазушылық талабы ерте кезден байқалады. Ол - Успенск мен Ақмолада оқып жүрген кезінде-ақ өлең шығара бастайды. Омбы қаласында оқып жүрген кезінде студенттердің «Бірлік» атты әдеби үйірмесіне қатыса жүріп, өзінің алғашқы өлендер жинағын құрастырады. Бұл жинақ 1914 жылы «Өткен күндер» деғен атпен Қазан қаласында басылып шығады. Бұл кітап Сәкеннің ақындық талабының зор екендігін жалпы жұртшылыкка танытады. Сәкен оқытушылар семинариясын бітірісімеп, Ақмола төңірегіндегі бір ауылдық мектепке мүғалім болып орналасады. Бүл кез (1916 жыл) патша өкіметінің майдан жүмысына қазақтан солдат алу жөнінде жарлық шығарып, халықтың оған қарсы наразылығы ұлт-азаттық күресіне ұласқан уақыт болатын. Қазақ қоғамының тантық жігі айқын ашылып, халық ашық күреске шыққан бұл шақта Сәкен түгелдей еңбекші бүқара жағында болады. Ұлт-азаттық күресіне қолынан келген жәрдемін береді. Көтеріліске қатысушылармен байланыс жасап, оларға ауыл арасынан күш-көмек жинау ісіне көмекте-ссді. Көтерілісті қолдаған бірнеше өлеңдерін жазады. 1917 жылғы февраль революциясы тұсында Сәкен Акмола қаласына келіп, алғашқы Совдептерді құру ісіне араласады. «Тіршілік» атты бұқаралық бағыттағы газетті ұйымдастырып, оның бетіне халықтың қас дұшпандары - ел жуандарын, оларды жақтаушыларды әшкерелейді. Сәкеннің «Қел, жігіттер», «Жолдастар», «Жұмыскерге»т. б. осы сияқты революциялык мазмұнды өлеңдері осы тұста жазылады. Ол «Бақыт жолына» атты пьеса жазып, еқбекші халыққа Октябрь революциясының жеңісін уағыздайды. Сәкен Ақмола қаласында Кеңес өкіметін орнатушылардың алдыңғы сапында болады. Ол Акмола уездік Совдепінің президнум мүшесі, оның халық ағарту жөніндегі комиссары болып қызмет істейді. Сэкен 1918 жылы Коммунистік партиянын, қатарына өтеді. Осы жылы жазда контрреволюцияшыл күштердің әлегімен Акмоладағы Кеңес өкіметі уақытша сәтсіздікке ұшырайды. Сәкен Совдептік басқа да мүшелерімен бірге тұтқынға алынады. Әуелі Ақмола түрмесінде, кейін Петропавл, Омбы қалаларынын түрмелерінде, кыстың калшылдаған қатты аязында аш-жалаңащ, кол-аяғы кісепдеулі күйінде атаман Анненковтын азап вагонында болады. Жалынды революционер акын мұның бірде-біріне мойымайды. Академик жазушы Сәбит Мұкановтың сөзімен айтқанда: «Сәкен таза ғана әдебиетші емес, ол әлеуметшіл, саясатшыл адам. Октябрь революциясын ол жаудан қаламмен ғана қорғаған жоқ, найзамен де қорғады. Ол қазақ аулында бірінші кеңесті құрды, бірінші партия ұясын ашты, бірінші партизан боп жазылды, кеңес өкіметін қорғау жолында бірінші боп жаумен майдандасты, бірінші рет алашорда мен Колчак бандаларының айуандық азабын тартты, қалам мен найзаны жауға бірдей сілтеп, кан майданда жауды жеңісіп, еңбекші бұқараға мәңгілік бостандық әперушінің біреуі болды. Сәкенді бүгінгі күні екбекші елдің ардақтайтын, сыйлайтын, әдебиетке істеген 20 жылдық еңбегін тойлайтын ссбебі - сол. Ол аты ғана ақын емес, революционер, большевик ақын. Ол - еңбекші бүқараның ақыны ғана емес, октябрь майданында жауын жеңіскен батыр». 1919 жылы Сәкен Омбыдағы Колчак түрмесінен жолдастарының көмегімен қашып шығып, жасырын атпен бетпақ даланы басып өтіп, Түркістан жаққа барып, ондағы Кеңес өкіметінің жұмысына қатысады. Сәкен айдауда, қуғында жүрген кезінде де өлең жазуын бір токтатқан емес. Ол өлеңдёрінде ақын өзінің халық үшін, оның жарқын келешегі үшін күреске бел буғандығын ашық айтады. Әсіресе осы тұстың туындысы - «Жас казақ марсельезасы» өлеңі қазақ жастарының революцнялық гимніне айналды. 1920 жылы Сәкен Ақмолаға келіп, жаңа құрылған совет өкіметінің оқу-ағарту, баспасөз жұмысын басқарады. Сол жылы ол Қазақстан Орталык Атқару Комитетінің президиум мүшесі болып сайланады. Қоғамдық қызметпен қатар, жазушылык еңбегі өрлеу үстінде болған Сәкен сол 1920 жылы «Қызыл сұнкарлар» атты әнгілі пьесасын жазады. Сонымен бірге оның кеңес тақырыбына жазған көптеген өлеңдері осы кезде жарық көреді. Сәкен Сейфуллин қызмет бабында осыншалықты аса жауапты, сан-салалы жұмыстарды атқару үстінде де жазушылық еңбегін әсте доғарған емес. Жиырмасыншы жылдарда Сәкеннің «Асау тұлпар», «Домбыра», «Экс-пресс» атты өлеңдер жинағы, оның өз өміріне байланысты жазылған «Тар жол, тайғақ кешу»романыжарық көреді. Бұдан кейінгі жылдарда ол «Жер қазғандар», «Бандыны куған Хамит» повестері мен көптеген әңгімелерін, «Кеңесстан», «Кызыл ат», «Көкшетау», «Маузер» поэмаларын жазды. 1936 жылы Бүкіл Қазақстан жұртшылығы Сәкен Сейфуллиннің әдеби қызметінің жиырма жылдығын тойлады. Жазушының қазақ кеңес әдебиетіндегі зор еңбегін жоғары бағалаған партия мен үкімет оны «Еңбек Қызыл ту» орденімен наградтады. С. Сейфуллин 1938 жылы қайтыс болды. Сәкен Сейфуллин қазақ кеңес балалар әдебиетінің негізін қалаушы, балалардың сүйікті жазушысы. Онық «Маузер» (1929), «Бандыны куған Хамит» (1922), «Бұлшық ет» (1923), «Балалар (1925), «Келіншектің бесік жыры» (1926), «Пионерлер» (1929), «Октябрь күні» (1929), «Біз комсомол» (1935), «Ананын хаты» (1925), «Анаға жауап» (1926) деген социалнстік реализм әдісі-мен жазылған өлең-әңгімелері кеңес өкіметінің алғашқы орнаған жылдарынан бастап-ақ өзінің жаңашылдығымен балалардың сүйіп окитын шығармаларына айналды. Сәкеннің бұл шығармалары - балалар әдебиетінің социалистік реализм жолымен қайта дамыған жаңа дәуірінің бет ашары болды. Сәкен «Бұлшық ет» деген өлеңінде еңбек еткен адамның еңбегінің табысын сүйсіне жырлайды. Соны жас өспірімдерге үлгі етіп ұсынады. Қайда жүрсе де біздің елде еңбек еткен адам сыйлы да болды, құрметке де бөленді. Отанын да, халқын да сүйсіндіріп, әрқашан даңққа бөлеп отырғанын жас өспірімдерге үлгі-өнеге етіп көрсетті. Еңбекке жаңа көзқарас 20 шы жылдар әдебиетінің қолға алған ең күрделі де ұтымды бет алысы болды. Осыған орай мектептерде еңбек тәрбиесін колға алу кеңес педагогикасы-нын басты міндетіне айналды. Коммуналар мен интернаттарда және шаруа жастар мектептерінде политехннкалық оқудың іске асуыиа байланысты балаларды еңбекке социалистік көзқараста болуын үйретті. Жас өспірімдердің еңбекпен айналысуы, сондай-ақ олардың әр түрлі ауыл шаруашылық жұмыстарына тікелей араласып кетуі балалардың ой-өрісін кеңейтеді, Оларды тентек мінезділіктен арылтып, саналы да тәртіпті адам болуға икемдейді. Сонымен қатар оларға практикалық іскерліктер мен сапалы дағдылар туғызады. Мұнымен бірге еңбек балаларды әр нәрсені білуге талаптандырып, қазіргі материалдық дүние жөнінде реальдық ұғым берді. Сондықтан Сәкен еңбек еткен азаматтардың кұлшына кіріскен ерлік істеріне сүйсініп, балалар мен жас өспірімдердің рухын көтеретіндей дәрежеде суреттеді:

Шаттық, қызық енбекте, іс істейміз сүйсіне. Темір қалақ үн қосар, күшті колдың биіне.

Көкке өрлетіп калаумен,

Қышыл кышты тізілту. Қызыл күннің астына, Орпатамыз кызыл ту…

Бұл елеңде балаларды еңбекке тәрбиелеу, соған баулумен қатар, социалистік қүрылыстың озаттарын, ондағы жас құрылысшыларды мадақтап, олардын еңбегін, Отанға бсрілгендік ынтасын жыр еткен. Барлық игі жұмыстар солардың жарқьш болашағы үшін істеліп жаткандықтан, бұған жастардың өздері де белсене ат салысуы керектігі айтылған. Балаларды еқбек тәрбиесіне баулудағы бүл елеңнің күшті де әсерлі болатыны осынысында. Сәкен «Маузер» поэмасында 1917-1922 жылдар арасындағы революциялық күрестерде ерлік, табандылық көрсеткен қазақ еңбекшілерініқ жарқын бейнесін жас өспірімдерге әсерлі түрде суреттеп берген. Отаны, елі, өз халқының азаттығы үшін қан майданда ауыр жараланып, әл үстінде жатқан азамат өзінің ақтық сөзін анасына, жас жарына, баласына, еркіндік жолында күрескен майдандас достарына арнайды. Тастамады қолынан Қан аққан ер маузерін «Босамандар» деді де қанын сүртті аузының дегендері В. И. Ленин идеясын іс жүзіне асыру жолында қан майдан күрестерінде жүрген басты кейіпкердің сондайлық беріктігін, табандылығын көрсетеді. Мұнда халық азаттығы үшін революциялык күрес үстінде ауыр жараланған азаматтың Отанға деген сүйіспеншілігі, өлім халінде жатса да жауға деген қаталдығы, оған берілмейтін қайсарлығы жас өспірімдер санасына козғау сала-тындай дәрежеде әсерлі суреттелген. Анама сәлем дегейсін, Егілмесін күйініп, Тап үшін өлді баласы, Болаттай болсын түйініп. Бұл поэманы социалистік реализм әдісі негізінде туған қазақ кеңес балалар әдебиетіндегі революциялык дастан дәуірімізге де болады. Өйткені мұнда Кеңестік революцияның жағымпаздық идеясы күштарлықпен, партиялық пафоспен бейнеленген еді. Ондағы «Анама сәлем дегейсің» деген бір ауыз сөз Бүкіл оқырмандар жүрегін дір еткізіп, бірге соқтырып тұр. «Маузер» поэмасының табысқа жету құпиясын ең алдымен оның осындай жаңа формада жасалуына себеп болған мазмұнынан іздесек керек. «Жаңа өнер жана кейіпкерден басталады», - деген М. Горький сөзінің ақиқаттығы міне осыдан көрінеді. «Маузер» поэмасында кейіпкерді қуанышта да, қиыншылықта да өмірмен, халықпен, коллективпен байланыстыра көрсету жаңашылдығы бар. «Маузер» кейіп-керінің бейнесінде оның өзге адамдармен ортақтығы және сонымен бірге оның жеке басының қайталанбас ерекшеліктері тайға таңба басқандай боп қалыптасып қалған, Мұндай көркем бейнені типтік бейне деп атайды. Айтқайсың жолдас, жарыма, Жас бала қалды колында. Көз қырын салар ерлер көп, Екбекші тап жолында. Өзі өлсе де ол жалғыз емес екенін, әкесіндей қамқоршы Лениндік Коммунистік партияның барлығын, бала-шағасының жетімдік көрмейтінін, оларға өз қолымен ұлт азаттығын, бостандықты әперіп кеткенін естеріне салып, соны өзіне берік сүйеніш етеді. Ол езі өлсе де арманына жетіп өлгеніне риза, өйткені өз ұрпақтарына еркіндік тұрмыс орнатты, бас бостандығын әперді, оларды шаттық өмірге кенелдірді. Сондықтан да шығармаңың бас каһарманы:

Бесіктегі жас ұлым,

Ер жетсе өсіп балдырған,

Мына кекті маузерім,

Соған мұрам қалдырған. Октябрьдің күнінде, Туғандығын ақтасын! Мына кекті маузерді, Дұшпанға арнап сақтасын!-

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.