Жаңа технологиямен оқыту идеясын жүзеге асыру
МАЗМҰНЫ
І Кіріспе
Жаңа технологиямен оқыту идеясын жүзеге асыру 3 бет
І Тарау 1.1. Проблемалы оқытуды оқу үрдісіне енгізудің кейбір мәселелері 8 бет
1.2. Дамыта оқыту белсенділікті арттырады 22 бет
ІІ Тарау
2.1. Деңгейлік саралап оқыту 29 бет
2.2. Тіл үйретудің тиімді тәсілі 33 бет
Қорытынды 45 бет
Пайдаланылған әдебиеттер 48 бет
І Кіріспе
Жаңа технологиямен оқыту идеясын жүзеге асыру 3 бет
І Тарау 1.1. Проблемалы оқытуды оқу үрдісіне енгізудің кейбір мәселелері 8 бет
1.2. Дамыта оқыту белсенділікті арттырады 22 бет
ІІ Тарау
2.1. Деңгейлік саралап оқыту 29 бет
2.2. Тіл үйретудің тиімді тәсілі 33 бет
Қорытынды 45 бет
Пайдаланылған әдебиеттер 48 бет
КІРІСПЕ
Жаңа технологиямен оқыту идеясын жүзеге асыру
Қазіргі кезеңде республиканың білім беру жүйесінің ең басты мәселесі – қазақ мектебі түлегінің білім сапасының деңгейін халықаралық дәрежеге жуықтату. Ол үшін мектепке заман талабына сай мемлекеттік білім стандартын енгізу, соған сәйкес кәсіби шеберлігі дамыған кадрлармен қамтамасыз ету, өркениетті ғылыми-әдістемелік бағытқа ынталандыру, жаңа базистік оқу жоспары мен жаңа буын оқулықтарына көшу, орта білімді ақпараттандыру, тағы сол сияқты білім беру саласында жүйелі жұмыстар атқару – еліміздегі ең маңызды әрі кезек күттірмейтін ауқымды істер.
Өткенге қарап басымызды иеміз, ертеңге қарап білек сыбанамыз демекші, бүгінгі бала – ертеңгі жаңа әлем. Демек бұрыннан қалыптасқан бағдарлама мен тәртіп ол үшін ескірген, тозған. Ал қазір ол барлық тұлғасымен жаңа тұрмысқа, жаңа оқуға, жаңа қатынастарға бейімделуі тиіс. Сондықтан оған жүйелі жәрдем беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттайтын, қабілет-қасиеттерін дамытатын мектеп шаңырағы қажет.
Дамыта оқыту – күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның нәтижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілуі көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады. Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылығы көздеген мақсатында, мәнінде, мазмұнында, дамытудың негізгі факторында, мұғалімнің рөлі мен атқаратын қызметінде, әдіс-тәсілдерінде, оқушының білім алу белсенділігінің түрінде, оқу үрдісінің мүшелерінің әрекеттестік ерекшеліктерінде, олардың қарым-қатынас сипатында, танып-білу үрдісін ұйымдастыру және ондағы коммуникациялар түрлерінде.
Әлемдік педагогиканың, көбінесе, жүгінетіні – Л.С.Высоцкийдің идеяларына негізделген В.В.Давыдов пен Д.В.Эльконин және Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйелері. Л.С.Выготскийдің идеялары Еуропа елдерінің көптеген университеттерінің педагогика факультеттерінде оқытылады.
Бұл бағдарлы идеялар бүгінгі білім беру аясында қолдауын табуда. Бірақ, жалпы білім беру мектебінде іске асыру көптеген қиындықтар тудыруда. Өйткені, ұсынылған әдістемеліктер мен технологтялар көбіне дербестік сипатта, сондықтан кез-келген мектепте әр түрлі ерекшелікті балалар арасында қолдануын таба алмай жүр.
Сонымен қатар оқушы тұлғасын дамыта оқытудың мақсаты ма, әлде мақсатқа жетудің амалы ма деген сауалға нақтылы түсінік берілмеген және тұлға дамытудың өзіне тән түрлі-түрлі көзқарастары бар. Біздің елде білім беру мекемелері, мектеп мұғалімдері және көптеген педагогика ғылымының зерттеушілері тәлім-тәрбие беру үрдісінің негізгі мақсатын оқушы тұлғасын дамыту деп таниды. Бірақ, тұлға дамуы туралы ізденістегі психологтердің айтуы бойынша, әр адамның дамуы өз қолында, оны сырттан әсер етер күшпен дамытуға болмайды, тек оңтайлы ықпал жасауға болады. Осы пікірден туған білім беру мақсатының басқа да тұжырымы бар. Оқушы тұлғасын дамыту, ол оның толық өзіндік өсуінің, өзіндік қалыптасуының, өзіндік жетілуінің амалы ретінде қарастырылады. Сондықтан, мектеп мақсаты баланың табиғи күштері мен мүмкіншіліктерінің өзіндік ашылуна қолайлы жағдай жасау болып табылады. Ол үшін оқушы тұлғасының дамуын көздейтін білім беру үрдісін ұйымдастырудың түрлі әдістері мен амалдарын анықтап, жүзеге асыру қажет.
Бұдан шығар түйін, дамыта оқыту – білім беру мекемесінің әрбір сабақта, күнделікті қарым-қатынаста, мектепте және мектептен тыс істе асырылатын өзекті мақсаты, сонымен қатар, болашаққа болжаған оқушы тұлғасын өзіндік жетілдіруіне, өзіндік қалыптасуына жеткізетін амал. Оқушы тұлғасының дамуы түсінігіне, оның қалыптасуына, біртұтастығына және бөлек бөліктеріне позитивті өзгерістер енеді.
Даму дегеніміз материалдық және идеялық объектілердің қайтымсыз, жаңа сапаның пайда болуына алып келетін заңды өзгерісі. Егер жаңа сапа қандай да бір қатынасында ескіден озса, онда дамудың прогрестік, ал егер ескіге жол берсек, регрестік түрі кельетінде тұрады деп тұжырымдайды З.Кариев.
Біздің ізденісіміз прогрестік дамуды көздейді, оған жетелейтін - өнімді іс-әрекет. Өнімді іс-әрекет жан-жақты ізденудің нәтижесінде ғана жүзеге асуы мүмкін. Мұндай жағдайда екінші бір жаңа, бұрынғыдан өзгеше мағлұматтар туындайды. Дамыта оқыту идеясы өнімді іс-әрекет арқылы іске асатындығын талай ғалымдар дәлелдеген.
Жаңа технологиямен оқыту идеясын жүзеге асыру
Қазіргі кезеңде республиканың білім беру жүйесінің ең басты мәселесі – қазақ мектебі түлегінің білім сапасының деңгейін халықаралық дәрежеге жуықтату. Ол үшін мектепке заман талабына сай мемлекеттік білім стандартын енгізу, соған сәйкес кәсіби шеберлігі дамыған кадрлармен қамтамасыз ету, өркениетті ғылыми-әдістемелік бағытқа ынталандыру, жаңа базистік оқу жоспары мен жаңа буын оқулықтарына көшу, орта білімді ақпараттандыру, тағы сол сияқты білім беру саласында жүйелі жұмыстар атқару – еліміздегі ең маңызды әрі кезек күттірмейтін ауқымды істер.
Өткенге қарап басымызды иеміз, ертеңге қарап білек сыбанамыз демекші, бүгінгі бала – ертеңгі жаңа әлем. Демек бұрыннан қалыптасқан бағдарлама мен тәртіп ол үшін ескірген, тозған. Ал қазір ол барлық тұлғасымен жаңа тұрмысқа, жаңа оқуға, жаңа қатынастарға бейімделуі тиіс. Сондықтан оған жүйелі жәрдем беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттайтын, қабілет-қасиеттерін дамытатын мектеп шаңырағы қажет.
Дамыта оқыту – күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның нәтижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілуі көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады. Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылығы көздеген мақсатында, мәнінде, мазмұнында, дамытудың негізгі факторында, мұғалімнің рөлі мен атқаратын қызметінде, әдіс-тәсілдерінде, оқушының білім алу белсенділігінің түрінде, оқу үрдісінің мүшелерінің әрекеттестік ерекшеліктерінде, олардың қарым-қатынас сипатында, танып-білу үрдісін ұйымдастыру және ондағы коммуникациялар түрлерінде.
Әлемдік педагогиканың, көбінесе, жүгінетіні – Л.С.Высоцкийдің идеяларына негізделген В.В.Давыдов пен Д.В.Эльконин және Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйелері. Л.С.Выготскийдің идеялары Еуропа елдерінің көптеген университеттерінің педагогика факультеттерінде оқытылады.
Бұл бағдарлы идеялар бүгінгі білім беру аясында қолдауын табуда. Бірақ, жалпы білім беру мектебінде іске асыру көптеген қиындықтар тудыруда. Өйткені, ұсынылған әдістемеліктер мен технологтялар көбіне дербестік сипатта, сондықтан кез-келген мектепте әр түрлі ерекшелікті балалар арасында қолдануын таба алмай жүр.
Сонымен қатар оқушы тұлғасын дамыта оқытудың мақсаты ма, әлде мақсатқа жетудің амалы ма деген сауалға нақтылы түсінік берілмеген және тұлға дамытудың өзіне тән түрлі-түрлі көзқарастары бар. Біздің елде білім беру мекемелері, мектеп мұғалімдері және көптеген педагогика ғылымының зерттеушілері тәлім-тәрбие беру үрдісінің негізгі мақсатын оқушы тұлғасын дамыту деп таниды. Бірақ, тұлға дамуы туралы ізденістегі психологтердің айтуы бойынша, әр адамның дамуы өз қолында, оны сырттан әсер етер күшпен дамытуға болмайды, тек оңтайлы ықпал жасауға болады. Осы пікірден туған білім беру мақсатының басқа да тұжырымы бар. Оқушы тұлғасын дамыту, ол оның толық өзіндік өсуінің, өзіндік қалыптасуының, өзіндік жетілуінің амалы ретінде қарастырылады. Сондықтан, мектеп мақсаты баланың табиғи күштері мен мүмкіншіліктерінің өзіндік ашылуна қолайлы жағдай жасау болып табылады. Ол үшін оқушы тұлғасының дамуын көздейтін білім беру үрдісін ұйымдастырудың түрлі әдістері мен амалдарын анықтап, жүзеге асыру қажет.
Бұдан шығар түйін, дамыта оқыту – білім беру мекемесінің әрбір сабақта, күнделікті қарым-қатынаста, мектепте және мектептен тыс істе асырылатын өзекті мақсаты, сонымен қатар, болашаққа болжаған оқушы тұлғасын өзіндік жетілдіруіне, өзіндік қалыптасуына жеткізетін амал. Оқушы тұлғасының дамуы түсінігіне, оның қалыптасуына, біртұтастығына және бөлек бөліктеріне позитивті өзгерістер енеді.
Даму дегеніміз материалдық және идеялық объектілердің қайтымсыз, жаңа сапаның пайда болуына алып келетін заңды өзгерісі. Егер жаңа сапа қандай да бір қатынасында ескіден озса, онда дамудың прогрестік, ал егер ескіге жол берсек, регрестік түрі кельетінде тұрады деп тұжырымдайды З.Кариев.
Біздің ізденісіміз прогрестік дамуды көздейді, оған жетелейтін - өнімді іс-әрекет. Өнімді іс-әрекет жан-жақты ізденудің нәтижесінде ғана жүзеге асуы мүмкін. Мұндай жағдайда екінші бір жаңа, бұрынғыдан өзгеше мағлұматтар туындайды. Дамыта оқыту идеясы өнімді іс-әрекет арқылы іске асатындығын талай ғалымдар дәлелдеген.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Айғабылов А. Қазақ тілін оқыту методикасы және оның қазіргі міндеті. 1982ж.
2. .Кәсіби даму мектебі . Алматы, 2004ж.
3. Исабаев Ә. Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері. 1993ж.
4. Кәтенбаева Б. Тіл ұстарту жұмыстары бойынша методикалық нұсқау. 1991ж
5. Қасымбеков Ә. Қазақ тілін оқытуды жетілдірудің кейбір тұрлері.1989ж.
6. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы, Ана тілі, 1992ж.
7. .Қазақ тілі мен әдебиетін оқытудың жаңа технолгиясы. Алматы, 2002ж.
8. Рахметова С. Қазақ тілін оқыту методикасы. Алматы, 1991ж.
9. Ишмухамедов Ә. Қызықты грамматика. А.,1972ж.
10. Дауыс пен көрініс. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау туралы ұлттық журнал. № 2. 2001ж.
11. Дауыс пен көрініс. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау туралы ұлттық журнал. № 5. 2002ж
12. Дауыс пен көрініс. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау туралы ұлттық журнал. № 1. 2003ж
13. Дауыс пен көрініс. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау туралы ұлттық журнал. № 3. 2004ж
14. Қазақ тілі мен әдебиеті №5-8 2002ж.
15. Қазақ тілі мен әдебиеті №1-3 2003ж.
1. Айғабылов А. Қазақ тілін оқыту методикасы және оның қазіргі міндеті. 1982ж.
2. .Кәсіби даму мектебі . Алматы, 2004ж.
3. Исабаев Ә. Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері. 1993ж.
4. Кәтенбаева Б. Тіл ұстарту жұмыстары бойынша методикалық нұсқау. 1991ж
5. Қасымбеков Ә. Қазақ тілін оқытуды жетілдірудің кейбір тұрлері.1989ж.
6. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы, Ана тілі, 1992ж.
7. .Қазақ тілі мен әдебиетін оқытудың жаңа технолгиясы. Алматы, 2002ж.
8. Рахметова С. Қазақ тілін оқыту методикасы. Алматы, 1991ж.
9. Ишмухамедов Ә. Қызықты грамматика. А.,1972ж.
10. Дауыс пен көрініс. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау туралы ұлттық журнал. № 2. 2001ж.
11. Дауыс пен көрініс. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау туралы ұлттық журнал. № 5. 2002ж
12. Дауыс пен көрініс. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау туралы ұлттық журнал. № 1. 2003ж
13. Дауыс пен көрініс. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау туралы ұлттық журнал. № 3. 2004ж
14. Қазақ тілі мен әдебиеті №5-8 2002ж.
15. Қазақ тілі мен әдебиеті №1-3 2003ж.
МАЗМҰНЫ
І Кіріспе
Жаңа технологиямен оқыту идеясын жүзеге асыру 3 бет
І Тарау 1.1. Проблемалы оқытуды оқу үрдісіне енгізудің кейбір мәселелері
8 бет
1.2. Дамыта оқыту белсенділікті арттырады 22 бет
ІІ Тарау
2.1. Деңгейлік саралап оқыту
29 бет
2.2. Тіл үйретудің тиімді тәсілі
33 бет
Қорытынды
45 бет
Пайдаланылған әдебиеттер
48 бет
КІРІСПЕ
Жаңа технологиямен оқыту идеясын жүзеге асыру
Қазіргі кезеңде республиканың білім беру жүйесінің ең басты
мәселесі – қазақ мектебі түлегінің білім сапасының деңгейін халықаралық
дәрежеге жуықтату. Ол үшін мектепке заман талабына сай мемлекеттік білім
стандартын енгізу, соған сәйкес кәсіби шеберлігі дамыған кадрлармен
қамтамасыз ету, өркениетті ғылыми-әдістемелік бағытқа ынталандыру, жаңа
базистік оқу жоспары мен жаңа буын оқулықтарына көшу, орта білімді
ақпараттандыру, тағы сол сияқты білім беру саласында жүйелі жұмыстар атқару
– еліміздегі ең маңызды әрі кезек күттірмейтін ауқымды істер.
Өткенге қарап басымызды иеміз, ертеңге қарап білек сыбанамыз
демекші, бүгінгі бала – ертеңгі жаңа әлем. Демек бұрыннан қалыптасқан
бағдарлама мен тәртіп ол үшін ескірген, тозған. Ал қазір ол барлық
тұлғасымен жаңа тұрмысқа, жаңа оқуға, жаңа қатынастарға бейімделуі тиіс.
Сондықтан оған жүйелі жәрдем беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттайтын,
қабілет-қасиеттерін дамытатын мектеп шаңырағы қажет.
Дамыта оқыту – күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның
нәтижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілуі
көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады. Дамыта оқытудың
дәстүрлі оқытудан айырмашылығы көздеген мақсатында, мәнінде, мазмұнында,
дамытудың негізгі факторында, мұғалімнің рөлі мен атқаратын қызметінде,
әдіс-тәсілдерінде, оқушының білім алу белсенділігінің түрінде, оқу
үрдісінің мүшелерінің әрекеттестік ерекшеліктерінде, олардың қарым-қатынас
сипатында, танып-білу үрдісін ұйымдастыру және ондағы коммуникациялар
түрлерінде.
Әлемдік педагогиканың, көбінесе, жүгінетіні – Л.С.Высоцкийдің
идеяларына негізделген В.В.Давыдов пен Д.В.Эльконин және Л.В.Занковтың
дамыта оқыту жүйелері. Л.С.Выготскийдің идеялары Еуропа елдерінің көптеген
университеттерінің педагогика факультеттерінде оқытылады.
Бұл бағдарлы идеялар бүгінгі білім беру аясында қолдауын табуда.
Бірақ, жалпы білім беру мектебінде іске асыру көптеген қиындықтар тудыруда.
Өйткені, ұсынылған әдістемеліктер мен технологтялар көбіне дербестік
сипатта, сондықтан кез-келген мектепте әр түрлі ерекшелікті балалар
арасында қолдануын таба алмай жүр.
Сонымен қатар оқушы тұлғасын дамыта оқытудың мақсаты ма, әлде
мақсатқа жетудің амалы ма деген сауалға нақтылы түсінік берілмеген және
тұлға дамытудың өзіне тән түрлі-түрлі көзқарастары бар. Біздің елде білім
беру мекемелері, мектеп мұғалімдері және көптеген педагогика ғылымының
зерттеушілері тәлім-тәрбие беру үрдісінің негізгі мақсатын оқушы тұлғасын
дамыту деп таниды. Бірақ, тұлға дамуы туралы ізденістегі психологтердің
айтуы бойынша, әр адамның дамуы өз қолында, оны сырттан әсер етер күшпен
дамытуға болмайды, тек оңтайлы ықпал жасауға болады. Осы пікірден туған
білім беру мақсатының басқа да тұжырымы бар. Оқушы тұлғасын дамыту, ол оның
толық өзіндік өсуінің, өзіндік қалыптасуының, өзіндік жетілуінің амалы
ретінде қарастырылады. Сондықтан, мектеп мақсаты баланың табиғи күштері мен
мүмкіншіліктерінің өзіндік ашылуна қолайлы жағдай жасау болып табылады. Ол
үшін оқушы тұлғасының дамуын көздейтін білім беру үрдісін ұйымдастырудың
түрлі әдістері мен амалдарын анықтап, жүзеге асыру қажет.
Бұдан шығар түйін, дамыта оқыту – білім беру мекемесінің әрбір
сабақта, күнделікті қарым-қатынаста, мектепте және мектептен тыс істе
асырылатын өзекті мақсаты, сонымен қатар, болашаққа болжаған оқушы тұлғасын
өзіндік жетілдіруіне, өзіндік қалыптасуына жеткізетін амал. Оқушы
тұлғасының дамуы түсінігіне, оның қалыптасуына, біртұтастығына және бөлек
бөліктеріне позитивті өзгерістер енеді.
Даму дегеніміз материалдық және идеялық объектілердің қайтымсыз,
жаңа сапаның пайда болуына алып келетін заңды өзгерісі. Егер жаңа сапа
қандай да бір қатынасында ескіден озса, онда дамудың прогрестік, ал егер
ескіге жол берсек, регрестік түрі кельетінде тұрады деп тұжырымдайды
З.Кариев.
Біздің ізденісіміз прогрестік дамуды көздейді, оған жетелейтін -
өнімді іс-әрекет. Өнімді іс-әрекет жан-жақты ізденудің нәтижесінде ғана
жүзеге асуы мүмкін. Мұндай жағдайда екінші бір жаңа, бұрынғыдан өзгеше
мағлұматтар туындайды. Дамыта оқыту идеясы өнімді іс-әрекет арқылы іске
асатындығын талай ғалымдар дәлелдеген.
Ал бүгінгі мектеп оқушысы мұғалімнің баяндауын мұқият тыңдап,
түсінуге тырысып немесе оқулықтан мәліметті өз бетінше оқып-танып, әр түрлі
зерттелетін объектілер мен құбылыстарды бақылап және дайын ережелерді,
нұсқауларды басшылыққа ала отырып, әр түрлі іс-әрекет жасайды. Мұндай оқу
танымдық әрекет – репродуктивтік іс-әрекет деп аталады. Бұл іс-әрекет алдын-
ала дайындалған белгілі ережемен, алгоритм қолдану арқылы іске асады.
Дамыта оқыту идеясы ТМД елдерінде әжептеуір қолданыс атуып келеді.
Қазіргі кезде Мәскеуде Дамыта оқыту халықаралық қауымдастығы жұмыс істейді.
Қауымдастықтың президенті – академик В.П.Зинченко.
Эльконин мен Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі бойынша Мәскеудің
психология институтының зертханасы іргелі жұмыс атқаруда. Оның меңгерушісі
– дамыта оқыту жүйесінің іргетасын салушылардың бірі Эльконин Даниил
Борисовичтің ұлы, ізбасары профессор Эльконин Борис Данилович.
Бұл ғылыми бастама 1959 жылдан бері ғалымдар назарында. Содан бері
түрлі талқы ойлар, пікірлер айтылуда. Қазіргі кезеңдегі ғалымдар
пікірлеріне назар аударайық.
Академик В.П.Зинченко осы ізденісті жүйенің негізгі көңіл аударар
бағыты – теориялық ойластыру деп санайды және бұл құрғақ дәмсіз білімдер
болмау керек. Керісінше, ол қоршаған әлемнің көрінісі болып, сана-сезіммен
түбегейлі қабылданып, түп-түбіріне дейін дейін танып-білінуі тиіс.
Профессор Б.Д.Эльконин пікірі бойынша: дамыта оқыту жүйесімен білім
алған балалардың дүниеге деген көзқарастары терең және көріп-білудің жаңа
тәсілін игергендер көзге түседі, яғни, дүние және адам тану үрдісі баланың
сол үрдіспен толық шұғылдануы және қызығу таныту жағдаятында пайда болады.
Қазіргі заманғы жаңашыл жағдайларда жаңашыл міндеттер туа бастайды, соның
негізгісі – дамыта оқыту педагогикасын қалыптастыру, яғни, дамыта оқытудың
педагогикалық не балалық психологиясын емес, дамытушы ағартудың жүйесін
қалыптастыру.
В.С.Лазарев ойы бойынша, дамыта оқыту бөлек бір сыныпта болуы
мүмкін емес, ол үшін әбден жаңа типті мектеп қажет, сондықтан педагогтерді
ғана дайындамай басқарушыларды да арнайы даярлау қажет.
Орта мектепте дамыта оқыту бағытымен іргелі түрлендіруді
Ю.В.Громыков қолдайды, бірақ оның пікірінше, бөлек сыныптарда ғана дамыта
оқыту теорисын толық қолдануға мүмкіндік бар.
А.Б.Ворнцовтың пікірі бойынша, дамыта оқыту жүйесіне енген мұғалім
тұлғасы да өзгереді. Оның сөйлеген сөзі, келбеті, белсенділігі,
жауапкершілігі жай мектеп мұғалімдеріне қарағанда ерекше жетіледі.
Қазіргі кезде дамыта оқыту мектебін қалыптастыру жер-жерлерде
ынталы жүргізіліп жатыр. Атап айтқанда, Мәскеу, Санкт-Петербург, Харьков
т.б. қалаларда Давыдов пен Элькониннің, Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі
оқу-тәрбие үрдісінде қолданылып жүр. Бірақ, біздің елде, әсіресе, қазақ
мектебінде бұл игі іс айтарлықтай әлі қолға алынған жоқ. Мұнда білім беру
ісінде уақыттың көбі баланы жалықтырып жіберетін баяндау, түсіндіру, үлгіні
көрсету сияқты өнімсіз еңбекке жұмсалып жатады. Осының нәтижесінде
мектептерде дағдыны қалыптастыру күні бүгінге дейін осылай істе деген
ұстаным бойынша танымал және тәжірибелік міндеттерді шешуге бағытталған
жалпы заңдылықтар мен интеллектуалды іскерлікті саналы қолдану негізінде
емес, мұғалім берген үлгілерді ұғынбастан орындау негізінде құрылып жүргені
жасырын емес.
1.1. Проблемалы оқытуды оқу процесіне енгізудің кейбір мәселелері
Әлемдік тәжірибеде бірнеше түрлі өзара балама мектептер баршылық,
әрбіреуінің ұтымдылығы әр түрлі. Мысалы, дәстүрлі мектеп түлектерінің
білімділік дейгейі жүйелілік, теориялық, ғылымилық тұрғыдан қарастырғанда
жоғары, бірақ сол білімдерін қолдануға іскерлік қасиет-қабілеттерінің
шеңбері тар болып келеді. Ал қызығу мен қажеттілікке негізделген еркін
тәрбие мектептерінде білім беру үрдісі оқушылардың еріктері мен танымдылық
дамуын шектейді, мұнда психиканың механикалық есте сақтау қызметі жөнді
дамымайды және кейбір қажетті дағдылар мен ебдейліктер деген астарлы пікір
бар. Сондықтан, болашағы мол болып көрінетін дәстүрлі оқыту мен балама
оқыту әдістемеліктерінің үйлестірілген түрі керек. Мұнда тасада
қалдырмайтын мәселе – қайсысынан қандай элементтер , қандай негізде
таңдалынып, қандай қатынаста құрастырылатындығы.
Оқушы тұлғасының дамуына айтарлықтай ықпал жасауды дәстүрлі мектеп
іргесінде іске асыру – қазіргі кездегі білім беру жүйесінің дамуындағы
елеулі бағыт. Яғни, мемлекеттік білім беру стандарты бойынша, базистік
оқыту жоспарына негізделген, сыныпты-сабақты ұстанымын сақтайтын, бірақ
үнемі өзгерістегі, заманға қарай икемделудегі білім беру жүйесі және
психологиялық-педагогикалық жетістіктерге ашық мектеп болуы керек.
Оқушы тұлғасының дамуына максималды себепкер болу үшін дамыта оқыту
идеясы бойынша ұстанымдар жүйесі қалыптасқан. Соның ішінен сабақ беруде
басшылыққа алып, қолдануға ыңғайлысын келтіре кетейік.
1. Оқыту үрдісінде танып-білуге арналған материалға және оны игеру
уәжіне оқушының қызығуын тудыру.
2. Мұғалім білім беру мазмұнын өңдеп жоспарлағанда оқыту үрдісін
оқушы есептің шешуін табу, не басқа оқу мәселесін шешу барысында
өзінің өзекті даму аймағына сүйенетіндей етіп, ал нәтижесі оның
жақын даму аймағына әкелетіндей етіп жасау керек. Басқаша
айтқанда, оқыту үрдісі оқушының өзіне берілген есепті шешу
барысында оны шешуге қабілеті, білімі жеткендіктен оны ұжымдық
талқылап, ойланып, гипотеза ұсынып, оны тексеруіне, қосымша
әдебиеттермен жұмыс істеуіне негізделуі керек.
3. Оқушының тиімді даму жолдарын ашу үшін олардың әрқайсысының
жеңістік жағдаятын алдын ала ескеру қажеттігі туады, яғни,
оларға өз күштерімен шығара алатын есептер мен атқара алатын оқу
тапсырмаларын беру керек. Сонда бала өзін жеңімпаз, қиын шыңды
басып өтуші, меншікті жеңісті иеленуші ретінде сезінеді.
4. Жұмысты тексеруде баға оқушының жеткен нәтижесіне емес, оның
еңбегінің мөлшеріне сәйкес қойылуы керек.
5. Сырттағы білімді іштегі білімге алиастыруға арналған іс-
әрекеттер тізбектерін алдын-ала болжау қажет. Бұл нәтижеге
топтық талдау, пікірталастар және т.б. жеткізеді.
6. Дамыта оқыту үрдісінде білім дайын берілмеуі тиіс, оқушы білім
терңіне қарқынды ой еңбегін қажет ететін тапсырманы орындау
арқасында өзі жетуі керек.
Дәстүрлі және дамытушы оқытуды салыстыру кестесі
Дәстүрлі педагогика Дамытушы педагогика
Мәні Білім,ептілік, Баланың өзін-өзі субъект
дағдыны меңгерту ретінде өзгертуі
Мақсаты Білім,ептілік, Әрбір оқушыға оқып -тану
дағдыны игерту үрдісінің өзіндік өзгеретін
субъектісі ретінде дамуға
жағдай жасау,
қасиет-қабілеттерін дамыту
Дамытудың негізгі Білім,ептілік, Соған қоса маңызды психикалық
факторы дағдының дәрежелері қызметтерін, ақыл-ой
жұмысының тәсілдерін
қалыптастыруға мүмкіндік
беретін оқу үрдісі
Мұғалімнің рөлі Дайын білімді Танымдық іс-әрекеттерді
түсіндіруші, ұйымдастырушы, ұжымдық
бақылаушы, бағалаушы,істердің ұйытқысы, кеңесшісі
тәртіпті қадағалаушы,
білім насихатшысы
Педагогтің негізгі Мен сияқты істе Ойлап істе
талабы
Әрекеттестік стилі Авторитарлы Демократиялы
Педагог қызметі Білім беру Адамды өсіруші
Мұғалім мен оқушының Монологты(мұғалім Диалогты
өзара жағынан)
қарым-қатынастық
стилі
Оқытудың басым әдісі Мәліметтілік Ізденісті-зерттеушілік
Сабақты ұйымдастыру Фронтальды, топтық Жекебастық, топтық
түрі(формасы)
Мазмұнының негізі Адамның кейбір Дамыту үрдісіндегі
саладағы оқушылардың игеретін
іс-әрекеттерін іс-әрекеттерді қалыптастыру
құрастырудың ұстанымдарын анықтайтын
жалпылама ғылыми түсініктер
ұстанымдарына
сүйеніп, анықталған
мәселелерді шешудің
дайын әдістері
Әдіс-тәсілдер Көрсету – түсіндіру –Оқу мақсаттарының қойылуы,
жаттықтыру – бақылау ізденушілік-зерттеушілік
– бағалау әрекеті, табылған шешімді
дәлелдеу, шешімді тексеру
Әрекеттестік түрі Басқарушы мен Іскерлік-серіктестік,
бағынушы ынтымақтастық
Педагогтің материалдыӨте аз Салыстырмалы
түсіндіруге кеткен
уақытымен
салыстырғандағы
оқушының өздік
жұмысының уақыты
Әректтестіктегі Мұғалім – жетектеуші,Қызметтер бөлінбейді,
қызметтер оқушы – орындаушы бірлескен ізденіс
Оқушы поэзиясы Қызығу аз, пассивті Қызығу бар, ынталы, шабытты
Сабақтағы жанға жайлыКей кезде пайда Әрдайым және мақсатты
сәттер болады бағытталған
Оқуға деген мотив Эпизодты түрде Әрқашан және мақсатты
туындайды туындайды
Оқушыларға жүйелі білім беру және алған білімі негізінде іскерлігі
мен дағдысын қалыптастыру сияқты оқу процесінің негізгі мәселелері сабақ
беру арқылы жүзеге асады. Сондықтан да сабақ беру әдістеріне әрқашан да
ерекше көңіл бөліп, оны жетілдіру күн тәртібінен түспей келеді.
Педагогикалық тәжірибеде аралас сабақ кең орын алған. Аралас сабақ
негізінен төрт кезеңнен тұрады: сұрақ-жауап аоқушылардың өткен
материалдарын игеру деңгейін тексеру, жаңа материалдарды түсіндіру,
хабаоланған білімді бекіту, үйде орындауға тапсырма беру. Бұнда сабақтың әр
кезеңіне шектеулі уақыт беріліп, бүкіл сабақ жүрісіне кесте жасалынып
отырады. Аралас сабақтың осылайша бір үлгіде жүргізілуі көп жағдайда
оқытудың маңызын түсіріп, оқушылардың белсенділігін төмендетеді. Аралас
сабақтың негізгі кемшіліктерін проблемалы оқытуды зерттеушілердің бірі
М.И.Махмудов ашып көрсетті.
Аралас сабақтарға кеңінен қолданылып жүрген оқыту әдісіне түсіндіру-
көрсету арқылы мәлімет беру жатады. Бұл әдісті қолдану кезінде оқытушы
қажетті білімді дайын түрде береді де, оқушылардың іс-әрекетін белгілі бір
шеңберде тежей отырып, оларды берілген материалды және оған байланысты
іскерлікті жаңғыртуға жетелейді. Оқушылар оқу материалын жадына сақтап,
ойлау арқылы ғана меңгереді де, бағдарлама материалдарын игеруде
белсенділік көрсетпейді: оқу кезінде шешу жолы қарастырылған мәселелерді
шешуге ғана үйренеді де, келешекте мәселені өз бетімен шешуге қабілеті
нашар болады.
Дәстүрлі аралас сабақтың құрылымы
Рет саны Сабақ кезеңдері Қойылған мақсатыНегізгі кемшіліктер
1 Сұрақ-жауап Үйге берілген 3-4 оқушыдан ауызша
тапсырманың жауап алу кезінде көп
орындалуы және уақыт жұмсалады. Қалған
өткен сабақ 20-25 оқушы әрекетсіз
материалдарының қалып жалығады.
игерілуі туралы
ақпарат алу
2 Түсіндіру Жаңа білімді Оқытушының жаңа
баяндап беру материалды
түгелдей дайын
күйінде
жеткізуге
тырысуы
оқушылардың өз
бетімен ізденуге
деген
құштарлығын
тежейді.
3 Білімді бекіту Түсіндірген Оқытушының жаңа ғана
материалдарды баяндаған материалын
қайталап айтуға қайталап айтып шығу
қабілеті оқушылардың ойлау
жететіндігі қабілетін
туралы ақпарат белсендірмейді.
алу
Бұлай оқыту әдісі оқушылардың белгілі бір мөлшердегі біліммен
қамтамассыз етеді, бірақ олар алған білімін кең мөлшерде қолдануға
қабілетсіз болады.
Проблемалық оқытудың жоғарыда көрсетілген оқыту әдісінен негізгі
айырмашылығы оқушының дайын мәліметтерді қолданудан сол мәселелерді қажет
ететін, ізденуші адамға айналуында.
Оқытушы проблемеалық мәселені қою арқылы оқытушыларды проблемалық
жағдайға алып келеді. Бұл жерде бұрынғы меңгерілген білім мен жаңадан пайда
болған мәселе арасында қарама-қайшылық пайда болады да, оқушы оқытушының
көмегімен осы мәселеге байланысты пайда болатын құбылыс немесе процеске
талдау жасау арқылы оны түсінуге, игеруге тырысады. Бір сөзбен айтқанда,
ойлау қабілетінің белсенділігші артады. Сондықтан да проблемелы оқытудың
дүниетанымдық маңызы зор, Өйткені, ол құбылыстар мен процестердің бір-
бірімен байланысын көре білуге үйретеді, жеке тұлғада диалектикалық ойлау
қабілетінің қалыптасуынна әсер етеді. Солай дегенмен де, проблемалы оқыту
білім беру мен тәрбиелеудің барлық мәселелерін шешіп бере алмайды. Оқу
жүйесінде білім беру мен тәрбиелеудің әр түрлі әдістері мен қалыптары
болуға тиіс. Проблемелы оқыту әдісін біртұтас дамыта оқыту жүйесінің
қажетті бір бөлімі есебінде қарастырған жөн және оны проблемалық жағдайды
жасаудың әр түрлі арнайы әдістері мен тәсілдерін кең қолдана отырып,
сонымен бірге оқушылардың есте сақтағыштық, шығармашылық қасиеттерін
пайдалана отырып дамыту қажет.
Проблемалы оқытудың теориялық мәселелерін М.И.Махмудов,
А.М:Матющкин, И.Я.Лернер, Ю.Н.Бабанский және т.б. енң зерттеген еді.
Проблемалы оқытуға арнап жазылған жұмыстардың саны біршама баршылық. Бірақ,
соңғы кезде, елімізде бұл әдісті оқу процесінде қолданудың жағдайы
қанағаттанрлықтай болмай отыр. Бұған негізгі себептердің бірі әдебиетте
проблемалы оқыту жайында біртұтас оң пікірдің болиауында және оның мән
жайын жақсы білетін оқытушылардың аздығында.
Қазіргі ғылым мен техниканың шарықтап алға басқан кезеңінде
проблемалы оқытуды игеріп, оқу-тәрбие жұиыстарында қолданбаса болмайды.
Проблемалы оқытуды игеруге бағышталған біз ұйымдастырған ізденіс жұмыстары
проблемалы оқыту сабағының дәстүрлі аралас сабаққа қарағанда біршама
артықшылықтары барлығына көз жеткізеді.
Проблемалы оқыту сабағының құрылымы мен артықшылықтары
Рет саныСабақ Қойылған ЖұмсалғІске асырудыңБайқалған
кезеңдері мақсаты ан жолдары артықшылықта
уақыт р
мөлшері
1 Өткен Меңгерілген 10-15 Барлық Оқушылар
материалдардыбілімді оқушыларға түгелдей өз
пысықтау реттеей қысқа ғана білімін
отырып, оны жұмыс жаздырукөрсетеді
қолдана
білуге
үйрету.
Кезекті
сабаққа
қажетті
білімді
жинақтап
дайындау
2 Пысықтауды Өтілген 12-15 Оқушылардың Оқушылар өз
қорытындылау материалдард жеке жұмысының
ың жұмыстарына нәтижесін
қажеттілерін қысқаша шолу көре отырып,
жинақтап, жасау келесі
оларды тақырыпқа
байланыстыра ынталы
отырып болады
келесі
тақырыпқа
көшу
3 Проблемалы Оқушыларды15-20 Проблемалы Оқушылардың
жағдай ойлауға, мәселені сабаққа
туғызып, оныңталдауға, баяндап беру деген
негізгі ізденіске ынтасын
мәселелерін ынталандыру арттырады
көрсету
4 Порблеманы Бұрынғы 15-20 Оқушылармен Оқушылардың
шешу жолдарынбілімдерді эвристикалы ойлау
қарастырып, пысықтай түрде қабілетін
болжам жасау отырып, жаңа әңгімелесу қоздырады
материалды
баяндау және
оны талдауға
үйрету
5 Болжамды Жаңа 10-12 Әңгімелесу, Мәселеге сын
дәлелдеу материалды мысал келтірукөзбен
талдауды және оны қарауға,
тереңдете оқушылар талдау жасай
түсу көмегімен білуге
шешу үйретеді
6 Проблема Алынған 8-10 Қателіктерді Оқушылардың
шешімінің білімді пысықтау, өз біліміне,
дұрыстығын бекіту және шешімді іскерлігіне
тексеру іскерлікті қорытындылау,деген
қалыптастыру есептер сенімін
шығару нығайтады
Ізденіс жұмыстары Ақтау гуманитарлы-экономикалықколледж
оқытушыларын қатыстыра отырып жүргізілген болатын. Колледжде әр сабақтың
ұзақтығы 90 минут болатынын ескерсек, мұнда проблемалы оқытуды енгізуде
мектептерге қарағанда мүмкіндігі мол. Өйткені, проблемалы оқыту сабағын
өткізуде уақыт тапшылығы болмағаны жақсы.
Проблемалы оқытуға арналған ізденіс жұмыстары проблемалы сабақты
аралас сабаққа ұқсатып, бірнеше бөлімге нақпа-нақтап бөлуге болмайтындығын
көрсетеді. Сонымен қатар, қойылған мақсат пен сабақтың мазмұнына байланысты
оқытушы мен оқушылар арасындағы қарым-қатынастың белгілі бір реттігін
жасауға да болмайды. Сол себепті проблемалық сабақты ұйымдастырудың сан-
алуан жолы болуы мүмкін.
Проблемалы сабақты жүргізу негізінде дәстүрлі аралас сабақта
қолданылып жүрген материалды бекіту бөлімінің қажеттілігі болмайды, өйткені
жаңаң білімді игерудің өзі оқушылардың өнімді қызметі арқылы атқарылады, ол
өз кезегінде, оқушылардан бұрынғы меңгерілген білімді қолдана отырып жаңаны
қабылдауды қажет етеді.
Проблемалы сабақ барысында жіберілген қателіктерді анықтап, талдау
жасауға ерекше көңіл бөлінуге тиіс және бұндай жұмысты оқушылармен бірлесіп
жұмыс жасаудың барлық кезеңінде жүргізіп отырған жөн.
Ізденіс жұмыстарын өткізу кезеңінде оқушылардың жіберген
қателіктерін талдаудың мынадай бағыты белгіленді:
- оқушылар жіберген қателіктерді анықтап алу;
- қателіктер кеткендігіне оқушылардың көздерін жеткізу;
- қателіктердің жіберілу себептерін оқушылар күшімен анықтау;
- оқушылар қателіктердің жіберілу себептерін өз күшімен анықтай
алмаған жағдайда, оларға көмек көрсету;
- оқушылармен бірлесе отырып қателіктерді түзету;
Ізденіс жұмыстары мынадай тұжырымдар жасауға мүмкіндік берді:
- проблемалы оқыту сабақтары дәстүрлі аралас сабақтармен
салыстырғанда, біріншіден, көп дайындықты қажет етеді,
екіншіден, сабақтың жүрісі көп уақытқа созылады;
- белгілі бір пәнді бөлінген сағатына сай игеру үшін пән
программасында көрсетілген тақырыптарды негізгі және қосалқы
материалдарды бөліп алу қажет;
- қосалқы материалдарға бөлінген сағаттарды азайту арқылы негізгі
материалдарға арналған сағаттарды көбейтуді ойластыру қажет;
- негізгі материалдарды оқытуды проблемалы сабақтарды ұйымдастыру
арқылы өткізуге тырысып, қалғандарын дәстүрлі аралас сабақтармен
өткізу пән тақырыптарын үйлесімді игерудің ең тиімді жолы
екендігі анықталады.
Оқушылардың әр түрлі есептерін шығару, қойылған мәселелерді шешу
кезінде өз білімдерін қолдана білуіне, маңыздысын іріктей білуіне, терең
ойлай білуіне жасалынған талдау, проблемалық оқытудың арқасында оқушыларда
жоғары дәрежеде өз бетімен жұмыс істеу қасиеті қалыптасатынын көрсетеді.
Оқушылар талдаудың, іріктеудің, жіктеудің логикалық операцияларын ойдағыдай
игере отырып, өз білімдерін жан-жақты қолдана білуге үйренеді. Сонымен
қатар, оқушыларда ойлап-толғаудың биік деңгейі мен ақпараттарды өз күшімен
игеруге қасиеттері пайда болады.
1.2. Дамыта оқыту белсенділікті арттырады
Бейнелеу өнері – эстетикалық тәрбиенің етене жақын буыны. Мұның өзі
аталмыш өнердің көркем бейнелеуінің ерекше түрі екендігінен туындайды.
Бейнелеу өнерінің кез келген түрі адамның танымдық мүмкіндігіне және
әдемілікті сезінуіне әсер етеді. Адамның өмірдегі эстетикалық талғамын
қалыптастыруда оқушыларға бейнелеу өнері сабақтарында қоршаған заттар мен
құбылыстардың көріністерін нақты бейнелеуге үйретуіміз қажет.
Кеңістік пен зат өте тығыз болғандықтан, оқушылардың өмір шындығын
бейнелеген әрбір суреттерінде кеңістік ұғымын қалыптастырудың маңызы зор.
Уақыт сияқты кеңістік те материяның өмір сүру формасы. Өмірдегі қандай зат
пен құбылыс болсын белгілі кеңістіктен табылады.
Заттың кеңістіктегі орны оның алыс-жақындығына байланысты. Мысалы,
бізге бір топ адамдар жақындап келе жатыр делік, онан алыста ауыл, өте
алыста тау көрінеді. Бұл заттардың көлемдерін бір- біріне салыстырып
айқындауға болады. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттырып,
ынталандыру үшін бейнелеу сабағын мынадай жолдармен өткізуге болады.
1. Сабақта кең көлемде көрнекі құралдарды пайдалану
2. Сабақты түрдендіріп өткізу
3. Сабаққа оқушылардың өздері салған суреттерді пайдалану
4. Техникалық құралдарды тиімді пайдалану
5. Бейнелеу өнері туралы кинотаспаларды көрсету.
Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың тиянақты білім алуына
қолданылатынг көрнекі құралдардың маңызы зор. Оқушыларға белгілі бір
тақырыпқа байланысты көрнекі құралдар дайындалады. Көріністері әр түрлі
көрнекі құралдарды көрсетумен қатар, суреттердің салыну жолындағы оқушының
алғашқы ізденістерін салған суреттерінен көрсеткені дұрыс. Мұның өзі
оқушыларға сол тақырып жөнінде бағыт-бағдарлар береді.
Сабақ барысында мұғалім әр оқушының сурет салуын бақылайды, қажет
болғанда көмек көрсетеді. Оқушылар жаңа тақырыпқа байланысты сурет салуды
дұрыс бастауы үшін мұғалім алдымен оны сызба түрінде көрсеткені жөн. Мұндай
ізденіс жолдары оқушылардың заттардың суретін қағаз бетіне орналастыру,
композициялық заңдылықтарын игеру дағдыларын қалыптастырады.
Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыта оқыту мен
белсенділігін арттыруда көрнекі құралдардың тағы бір түрі – заттардың
муляжын көрсету. Мысалы, оқушылар алманың суретін алатын болса, мұғалім сол
дененің сыртқы пішінін оқушыға толық жеткізу үшін муляжды көрсетеді де,
оның түрлі-түсті бояумен боялғанын, сонымен қатар оның шар тәріздес екенін
де ұғындырады.
Оқушылардың сабаққа ынтасын, шығармашылық белсенділігін арттыруда
сабақты түрлендіріп, әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана өткізудің де маңызы
зор. Оқушылар затқа қарап сурет салуды қаласа, заттардан натюрморт
құрастырып, суреть салғызған дұрыс. Өзім сабақты натюрморттағы заттардың
атауларымен таныстырудан бастаймын. Сосын сурет сабағында қолданылатын
сәкіге натюрморт салуға қойылатын заттарды орналастырамыз. Заттардың
орналасуына қарай олардың орындарының ерекшеліктерін ескереміз. Мұндайда
бір зат екінші заттың қалқасында қалып, сурет өз мәнінде шықпауы мүмкін.
Сондықтан натюрморт қойылған сәкіні оқушылардың көз деңгейінен сәл жоғары
тұратындай орналастыру керек. Осыдан кейін сурет салу қысқаша түсіндіріліп,
заттардың орналасуына байланысты олардың перспективалық қысқаруы жөнінде
мағлұмат беріледі. Оқушылар түсінбеген жағдайда тақтаны пайдаланған абзал.
Сурет салкдың екінші бір тәсілі – жеке-жеке салынған заттардан натюрморт
құрастыру.
Дамыта оқыту арқылы белсенділігін арттырудың тағы бір жолы:
оқушылардың суреті салынатын заттардың сыртқы пішінін, түрін, түсін
естеріне ұзақ сақтауы. Бұл әдісті қолданғанда 1-2 жеңіл затты алып,
оқушылар алдына 5-10 минут қойған тиімді. Оқушылардың осы уақыт ішінде
затты мүмкіндігінше естеріне сақтап қалулары керек, содан кейін зат орнынан
алынады немесе матамен жабылады. Осыдан кейін оқушылар естеріне сақталған
заттың бейнесін салады.
Оқушылардың шығармашылық қабілеті мен белсенділігін арттыруда
акварельмен сурет салудың да маңызы үлкен. Оқушылардың бояуларды бір-
бірімен қосып, олардың қасиеттерімен танысады және оның үшінші түрін табу
жолдарын үйренеді.
Дамыта оқыту арқылы белсенділікті арттыру өмір шындығы көріністерін
көркем бейнелеу әдістері мен тәсілдерін меңгертеді, ал белсенді
шығармашылық жұмыс оқушыларды еңбекке тәрбиелейді, қарапайым заттарға
эстетикалық биік талғам тұрғысынан қарауға және табиғат пен адам жасаған
қайталанбас сұлулықты қорғай білуге баулиды. Сондай-ақ көркем мәдениет
туындылары мен олардың қоғам өміріндегі мәні туралы оқушылардың
түсініктерін қалыптастырады.
Оқушылардың көру мен есте сақтауын, байқампаздықи қабілетін, бояу
түстерін сезіне, ажырата білу дағдыларын қалыптастыру қажет. Ал бейнелеу
өнерінің көркемдеу құралдарын меңгеру арқылы оқушылар шығармашылық қиял:
кеңістікті елестету, бейнелеу ерекшеліктерін түсіне білу, композиция құру,
т.б. дағдыларын дамытады.
Дамыта оқыту арқылы оқушы белсенділігін арттыруда кабинеттік
жүйемен оқытудың рөлі үлкен мәнге ие. Яғни, сабаққа көрнекіліктер мен
техникалық құралдарды тиімді пайдалануға қолайлы жағдай туады. Мұғалім
материалдарды алдын ала дайындап, уақытты ұтымды пайдаланады. Оқушылардың
сабаққа деген белсенділігі артады.
Оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыруда жоғарыда айтылған
мәселелерден басқа мектепте жүргізілетін бейнелеу өнері үйірмесінің де
әсері мол. Онда оқушылар бейнелеу өнері сабағынан алған білімдерін
толықтырып, кеңейтеді. Сонымен қатар, оқушылар жұмыстарынан көрмелер
ұйымдастыру олардың шығармашылық қабілеттерін арттыра түсуге септігін
тигізеді.
Қорыта келгенде, О.Бальзактің Ұдайы еңбек ету - өнердің де,
өмірдің де заңы дегеніндей, дамыта оқыту арқылы оқушылардың белсенділігін
арттыру мұғалімге үнемі ізденуді, тұрақты еңбек етуді міндеттейді.
Дамыта оқыту идеясы бойынша оқушыға оқу мақсаттарын қоюда, шешуде
ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын
жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім – сабақ үрдісін ұйымдастырушы,
бағыттаушы адам рөлінде. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын өзінше
дәлелдей білуге үйретіледі. Әр оқушыға өз ойын білдіріп, пікір айтуға
мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине, жауаптар барлық жағдайда
дұрыс бола бермес. Дегенмен, әр бала жасаған еңбегінің нәтижесін бөлісіп,
дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке тәжірибесін қорытындылауға үйренеді.
Осындай негізде құрылған іс-әрекеттер бір-бірімен тығыз байланысты:
Қажеттілікті анықтау, оның мотивін шығару, мақсат қою, мақсатқа жету
жолдарын ашу, мақсатқа жету үрдісі (әрекет, операциялар), ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І Кіріспе
Жаңа технологиямен оқыту идеясын жүзеге асыру 3 бет
І Тарау 1.1. Проблемалы оқытуды оқу үрдісіне енгізудің кейбір мәселелері
8 бет
1.2. Дамыта оқыту белсенділікті арттырады 22 бет
ІІ Тарау
2.1. Деңгейлік саралап оқыту
29 бет
2.2. Тіл үйретудің тиімді тәсілі
33 бет
Қорытынды
45 бет
Пайдаланылған әдебиеттер
48 бет
КІРІСПЕ
Жаңа технологиямен оқыту идеясын жүзеге асыру
Қазіргі кезеңде республиканың білім беру жүйесінің ең басты
мәселесі – қазақ мектебі түлегінің білім сапасының деңгейін халықаралық
дәрежеге жуықтату. Ол үшін мектепке заман талабына сай мемлекеттік білім
стандартын енгізу, соған сәйкес кәсіби шеберлігі дамыған кадрлармен
қамтамасыз ету, өркениетті ғылыми-әдістемелік бағытқа ынталандыру, жаңа
базистік оқу жоспары мен жаңа буын оқулықтарына көшу, орта білімді
ақпараттандыру, тағы сол сияқты білім беру саласында жүйелі жұмыстар атқару
– еліміздегі ең маңызды әрі кезек күттірмейтін ауқымды істер.
Өткенге қарап басымызды иеміз, ертеңге қарап білек сыбанамыз
демекші, бүгінгі бала – ертеңгі жаңа әлем. Демек бұрыннан қалыптасқан
бағдарлама мен тәртіп ол үшін ескірген, тозған. Ал қазір ол барлық
тұлғасымен жаңа тұрмысқа, жаңа оқуға, жаңа қатынастарға бейімделуі тиіс.
Сондықтан оған жүйелі жәрдем беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттайтын,
қабілет-қасиеттерін дамытатын мектеп шаңырағы қажет.
Дамыта оқыту – күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның
нәтижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілуі
көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады. Дамыта оқытудың
дәстүрлі оқытудан айырмашылығы көздеген мақсатында, мәнінде, мазмұнында,
дамытудың негізгі факторында, мұғалімнің рөлі мен атқаратын қызметінде,
әдіс-тәсілдерінде, оқушының білім алу белсенділігінің түрінде, оқу
үрдісінің мүшелерінің әрекеттестік ерекшеліктерінде, олардың қарым-қатынас
сипатында, танып-білу үрдісін ұйымдастыру және ондағы коммуникациялар
түрлерінде.
Әлемдік педагогиканың, көбінесе, жүгінетіні – Л.С.Высоцкийдің
идеяларына негізделген В.В.Давыдов пен Д.В.Эльконин және Л.В.Занковтың
дамыта оқыту жүйелері. Л.С.Выготскийдің идеялары Еуропа елдерінің көптеген
университеттерінің педагогика факультеттерінде оқытылады.
Бұл бағдарлы идеялар бүгінгі білім беру аясында қолдауын табуда.
Бірақ, жалпы білім беру мектебінде іске асыру көптеген қиындықтар тудыруда.
Өйткені, ұсынылған әдістемеліктер мен технологтялар көбіне дербестік
сипатта, сондықтан кез-келген мектепте әр түрлі ерекшелікті балалар
арасында қолдануын таба алмай жүр.
Сонымен қатар оқушы тұлғасын дамыта оқытудың мақсаты ма, әлде
мақсатқа жетудің амалы ма деген сауалға нақтылы түсінік берілмеген және
тұлға дамытудың өзіне тән түрлі-түрлі көзқарастары бар. Біздің елде білім
беру мекемелері, мектеп мұғалімдері және көптеген педагогика ғылымының
зерттеушілері тәлім-тәрбие беру үрдісінің негізгі мақсатын оқушы тұлғасын
дамыту деп таниды. Бірақ, тұлға дамуы туралы ізденістегі психологтердің
айтуы бойынша, әр адамның дамуы өз қолында, оны сырттан әсер етер күшпен
дамытуға болмайды, тек оңтайлы ықпал жасауға болады. Осы пікірден туған
білім беру мақсатының басқа да тұжырымы бар. Оқушы тұлғасын дамыту, ол оның
толық өзіндік өсуінің, өзіндік қалыптасуының, өзіндік жетілуінің амалы
ретінде қарастырылады. Сондықтан, мектеп мақсаты баланың табиғи күштері мен
мүмкіншіліктерінің өзіндік ашылуна қолайлы жағдай жасау болып табылады. Ол
үшін оқушы тұлғасының дамуын көздейтін білім беру үрдісін ұйымдастырудың
түрлі әдістері мен амалдарын анықтап, жүзеге асыру қажет.
Бұдан шығар түйін, дамыта оқыту – білім беру мекемесінің әрбір
сабақта, күнделікті қарым-қатынаста, мектепте және мектептен тыс істе
асырылатын өзекті мақсаты, сонымен қатар, болашаққа болжаған оқушы тұлғасын
өзіндік жетілдіруіне, өзіндік қалыптасуына жеткізетін амал. Оқушы
тұлғасының дамуы түсінігіне, оның қалыптасуына, біртұтастығына және бөлек
бөліктеріне позитивті өзгерістер енеді.
Даму дегеніміз материалдық және идеялық объектілердің қайтымсыз,
жаңа сапаның пайда болуына алып келетін заңды өзгерісі. Егер жаңа сапа
қандай да бір қатынасында ескіден озса, онда дамудың прогрестік, ал егер
ескіге жол берсек, регрестік түрі кельетінде тұрады деп тұжырымдайды
З.Кариев.
Біздің ізденісіміз прогрестік дамуды көздейді, оған жетелейтін -
өнімді іс-әрекет. Өнімді іс-әрекет жан-жақты ізденудің нәтижесінде ғана
жүзеге асуы мүмкін. Мұндай жағдайда екінші бір жаңа, бұрынғыдан өзгеше
мағлұматтар туындайды. Дамыта оқыту идеясы өнімді іс-әрекет арқылы іске
асатындығын талай ғалымдар дәлелдеген.
Ал бүгінгі мектеп оқушысы мұғалімнің баяндауын мұқият тыңдап,
түсінуге тырысып немесе оқулықтан мәліметті өз бетінше оқып-танып, әр түрлі
зерттелетін объектілер мен құбылыстарды бақылап және дайын ережелерді,
нұсқауларды басшылыққа ала отырып, әр түрлі іс-әрекет жасайды. Мұндай оқу
танымдық әрекет – репродуктивтік іс-әрекет деп аталады. Бұл іс-әрекет алдын-
ала дайындалған белгілі ережемен, алгоритм қолдану арқылы іске асады.
Дамыта оқыту идеясы ТМД елдерінде әжептеуір қолданыс атуып келеді.
Қазіргі кезде Мәскеуде Дамыта оқыту халықаралық қауымдастығы жұмыс істейді.
Қауымдастықтың президенті – академик В.П.Зинченко.
Эльконин мен Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі бойынша Мәскеудің
психология институтының зертханасы іргелі жұмыс атқаруда. Оның меңгерушісі
– дамыта оқыту жүйесінің іргетасын салушылардың бірі Эльконин Даниил
Борисовичтің ұлы, ізбасары профессор Эльконин Борис Данилович.
Бұл ғылыми бастама 1959 жылдан бері ғалымдар назарында. Содан бері
түрлі талқы ойлар, пікірлер айтылуда. Қазіргі кезеңдегі ғалымдар
пікірлеріне назар аударайық.
Академик В.П.Зинченко осы ізденісті жүйенің негізгі көңіл аударар
бағыты – теориялық ойластыру деп санайды және бұл құрғақ дәмсіз білімдер
болмау керек. Керісінше, ол қоршаған әлемнің көрінісі болып, сана-сезіммен
түбегейлі қабылданып, түп-түбіріне дейін дейін танып-білінуі тиіс.
Профессор Б.Д.Эльконин пікірі бойынша: дамыта оқыту жүйесімен білім
алған балалардың дүниеге деген көзқарастары терең және көріп-білудің жаңа
тәсілін игергендер көзге түседі, яғни, дүние және адам тану үрдісі баланың
сол үрдіспен толық шұғылдануы және қызығу таныту жағдаятында пайда болады.
Қазіргі заманғы жаңашыл жағдайларда жаңашыл міндеттер туа бастайды, соның
негізгісі – дамыта оқыту педагогикасын қалыптастыру, яғни, дамыта оқытудың
педагогикалық не балалық психологиясын емес, дамытушы ағартудың жүйесін
қалыптастыру.
В.С.Лазарев ойы бойынша, дамыта оқыту бөлек бір сыныпта болуы
мүмкін емес, ол үшін әбден жаңа типті мектеп қажет, сондықтан педагогтерді
ғана дайындамай басқарушыларды да арнайы даярлау қажет.
Орта мектепте дамыта оқыту бағытымен іргелі түрлендіруді
Ю.В.Громыков қолдайды, бірақ оның пікірінше, бөлек сыныптарда ғана дамыта
оқыту теорисын толық қолдануға мүмкіндік бар.
А.Б.Ворнцовтың пікірі бойынша, дамыта оқыту жүйесіне енген мұғалім
тұлғасы да өзгереді. Оның сөйлеген сөзі, келбеті, белсенділігі,
жауапкершілігі жай мектеп мұғалімдеріне қарағанда ерекше жетіледі.
Қазіргі кезде дамыта оқыту мектебін қалыптастыру жер-жерлерде
ынталы жүргізіліп жатыр. Атап айтқанда, Мәскеу, Санкт-Петербург, Харьков
т.б. қалаларда Давыдов пен Элькониннің, Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі
оқу-тәрбие үрдісінде қолданылып жүр. Бірақ, біздің елде, әсіресе, қазақ
мектебінде бұл игі іс айтарлықтай әлі қолға алынған жоқ. Мұнда білім беру
ісінде уақыттың көбі баланы жалықтырып жіберетін баяндау, түсіндіру, үлгіні
көрсету сияқты өнімсіз еңбекке жұмсалып жатады. Осының нәтижесінде
мектептерде дағдыны қалыптастыру күні бүгінге дейін осылай істе деген
ұстаным бойынша танымал және тәжірибелік міндеттерді шешуге бағытталған
жалпы заңдылықтар мен интеллектуалды іскерлікті саналы қолдану негізінде
емес, мұғалім берген үлгілерді ұғынбастан орындау негізінде құрылып жүргені
жасырын емес.
1.1. Проблемалы оқытуды оқу процесіне енгізудің кейбір мәселелері
Әлемдік тәжірибеде бірнеше түрлі өзара балама мектептер баршылық,
әрбіреуінің ұтымдылығы әр түрлі. Мысалы, дәстүрлі мектеп түлектерінің
білімділік дейгейі жүйелілік, теориялық, ғылымилық тұрғыдан қарастырғанда
жоғары, бірақ сол білімдерін қолдануға іскерлік қасиет-қабілеттерінің
шеңбері тар болып келеді. Ал қызығу мен қажеттілікке негізделген еркін
тәрбие мектептерінде білім беру үрдісі оқушылардың еріктері мен танымдылық
дамуын шектейді, мұнда психиканың механикалық есте сақтау қызметі жөнді
дамымайды және кейбір қажетті дағдылар мен ебдейліктер деген астарлы пікір
бар. Сондықтан, болашағы мол болып көрінетін дәстүрлі оқыту мен балама
оқыту әдістемеліктерінің үйлестірілген түрі керек. Мұнда тасада
қалдырмайтын мәселе – қайсысынан қандай элементтер , қандай негізде
таңдалынып, қандай қатынаста құрастырылатындығы.
Оқушы тұлғасының дамуына айтарлықтай ықпал жасауды дәстүрлі мектеп
іргесінде іске асыру – қазіргі кездегі білім беру жүйесінің дамуындағы
елеулі бағыт. Яғни, мемлекеттік білім беру стандарты бойынша, базистік
оқыту жоспарына негізделген, сыныпты-сабақты ұстанымын сақтайтын, бірақ
үнемі өзгерістегі, заманға қарай икемделудегі білім беру жүйесі және
психологиялық-педагогикалық жетістіктерге ашық мектеп болуы керек.
Оқушы тұлғасының дамуына максималды себепкер болу үшін дамыта оқыту
идеясы бойынша ұстанымдар жүйесі қалыптасқан. Соның ішінен сабақ беруде
басшылыққа алып, қолдануға ыңғайлысын келтіре кетейік.
1. Оқыту үрдісінде танып-білуге арналған материалға және оны игеру
уәжіне оқушының қызығуын тудыру.
2. Мұғалім білім беру мазмұнын өңдеп жоспарлағанда оқыту үрдісін
оқушы есептің шешуін табу, не басқа оқу мәселесін шешу барысында
өзінің өзекті даму аймағына сүйенетіндей етіп, ал нәтижесі оның
жақын даму аймағына әкелетіндей етіп жасау керек. Басқаша
айтқанда, оқыту үрдісі оқушының өзіне берілген есепті шешу
барысында оны шешуге қабілеті, білімі жеткендіктен оны ұжымдық
талқылап, ойланып, гипотеза ұсынып, оны тексеруіне, қосымша
әдебиеттермен жұмыс істеуіне негізделуі керек.
3. Оқушының тиімді даму жолдарын ашу үшін олардың әрқайсысының
жеңістік жағдаятын алдын ала ескеру қажеттігі туады, яғни,
оларға өз күштерімен шығара алатын есептер мен атқара алатын оқу
тапсырмаларын беру керек. Сонда бала өзін жеңімпаз, қиын шыңды
басып өтуші, меншікті жеңісті иеленуші ретінде сезінеді.
4. Жұмысты тексеруде баға оқушының жеткен нәтижесіне емес, оның
еңбегінің мөлшеріне сәйкес қойылуы керек.
5. Сырттағы білімді іштегі білімге алиастыруға арналған іс-
әрекеттер тізбектерін алдын-ала болжау қажет. Бұл нәтижеге
топтық талдау, пікірталастар және т.б. жеткізеді.
6. Дамыта оқыту үрдісінде білім дайын берілмеуі тиіс, оқушы білім
терңіне қарқынды ой еңбегін қажет ететін тапсырманы орындау
арқасында өзі жетуі керек.
Дәстүрлі және дамытушы оқытуды салыстыру кестесі
Дәстүрлі педагогика Дамытушы педагогика
Мәні Білім,ептілік, Баланың өзін-өзі субъект
дағдыны меңгерту ретінде өзгертуі
Мақсаты Білім,ептілік, Әрбір оқушыға оқып -тану
дағдыны игерту үрдісінің өзіндік өзгеретін
субъектісі ретінде дамуға
жағдай жасау,
қасиет-қабілеттерін дамыту
Дамытудың негізгі Білім,ептілік, Соған қоса маңызды психикалық
факторы дағдының дәрежелері қызметтерін, ақыл-ой
жұмысының тәсілдерін
қалыптастыруға мүмкіндік
беретін оқу үрдісі
Мұғалімнің рөлі Дайын білімді Танымдық іс-әрекеттерді
түсіндіруші, ұйымдастырушы, ұжымдық
бақылаушы, бағалаушы,істердің ұйытқысы, кеңесшісі
тәртіпті қадағалаушы,
білім насихатшысы
Педагогтің негізгі Мен сияқты істе Ойлап істе
талабы
Әрекеттестік стилі Авторитарлы Демократиялы
Педагог қызметі Білім беру Адамды өсіруші
Мұғалім мен оқушының Монологты(мұғалім Диалогты
өзара жағынан)
қарым-қатынастық
стилі
Оқытудың басым әдісі Мәліметтілік Ізденісті-зерттеушілік
Сабақты ұйымдастыру Фронтальды, топтық Жекебастық, топтық
түрі(формасы)
Мазмұнының негізі Адамның кейбір Дамыту үрдісіндегі
саладағы оқушылардың игеретін
іс-әрекеттерін іс-әрекеттерді қалыптастыру
құрастырудың ұстанымдарын анықтайтын
жалпылама ғылыми түсініктер
ұстанымдарына
сүйеніп, анықталған
мәселелерді шешудің
дайын әдістері
Әдіс-тәсілдер Көрсету – түсіндіру –Оқу мақсаттарының қойылуы,
жаттықтыру – бақылау ізденушілік-зерттеушілік
– бағалау әрекеті, табылған шешімді
дәлелдеу, шешімді тексеру
Әрекеттестік түрі Басқарушы мен Іскерлік-серіктестік,
бағынушы ынтымақтастық
Педагогтің материалдыӨте аз Салыстырмалы
түсіндіруге кеткен
уақытымен
салыстырғандағы
оқушының өздік
жұмысының уақыты
Әректтестіктегі Мұғалім – жетектеуші,Қызметтер бөлінбейді,
қызметтер оқушы – орындаушы бірлескен ізденіс
Оқушы поэзиясы Қызығу аз, пассивті Қызығу бар, ынталы, шабытты
Сабақтағы жанға жайлыКей кезде пайда Әрдайым және мақсатты
сәттер болады бағытталған
Оқуға деген мотив Эпизодты түрде Әрқашан және мақсатты
туындайды туындайды
Оқушыларға жүйелі білім беру және алған білімі негізінде іскерлігі
мен дағдысын қалыптастыру сияқты оқу процесінің негізгі мәселелері сабақ
беру арқылы жүзеге асады. Сондықтан да сабақ беру әдістеріне әрқашан да
ерекше көңіл бөліп, оны жетілдіру күн тәртібінен түспей келеді.
Педагогикалық тәжірибеде аралас сабақ кең орын алған. Аралас сабақ
негізінен төрт кезеңнен тұрады: сұрақ-жауап аоқушылардың өткен
материалдарын игеру деңгейін тексеру, жаңа материалдарды түсіндіру,
хабаоланған білімді бекіту, үйде орындауға тапсырма беру. Бұнда сабақтың әр
кезеңіне шектеулі уақыт беріліп, бүкіл сабақ жүрісіне кесте жасалынып
отырады. Аралас сабақтың осылайша бір үлгіде жүргізілуі көп жағдайда
оқытудың маңызын түсіріп, оқушылардың белсенділігін төмендетеді. Аралас
сабақтың негізгі кемшіліктерін проблемалы оқытуды зерттеушілердің бірі
М.И.Махмудов ашып көрсетті.
Аралас сабақтарға кеңінен қолданылып жүрген оқыту әдісіне түсіндіру-
көрсету арқылы мәлімет беру жатады. Бұл әдісті қолдану кезінде оқытушы
қажетті білімді дайын түрде береді де, оқушылардың іс-әрекетін белгілі бір
шеңберде тежей отырып, оларды берілген материалды және оған байланысты
іскерлікті жаңғыртуға жетелейді. Оқушылар оқу материалын жадына сақтап,
ойлау арқылы ғана меңгереді де, бағдарлама материалдарын игеруде
белсенділік көрсетпейді: оқу кезінде шешу жолы қарастырылған мәселелерді
шешуге ғана үйренеді де, келешекте мәселені өз бетімен шешуге қабілеті
нашар болады.
Дәстүрлі аралас сабақтың құрылымы
Рет саны Сабақ кезеңдері Қойылған мақсатыНегізгі кемшіліктер
1 Сұрақ-жауап Үйге берілген 3-4 оқушыдан ауызша
тапсырманың жауап алу кезінде көп
орындалуы және уақыт жұмсалады. Қалған
өткен сабақ 20-25 оқушы әрекетсіз
материалдарының қалып жалығады.
игерілуі туралы
ақпарат алу
2 Түсіндіру Жаңа білімді Оқытушының жаңа
баяндап беру материалды
түгелдей дайын
күйінде
жеткізуге
тырысуы
оқушылардың өз
бетімен ізденуге
деген
құштарлығын
тежейді.
3 Білімді бекіту Түсіндірген Оқытушының жаңа ғана
материалдарды баяндаған материалын
қайталап айтуға қайталап айтып шығу
қабілеті оқушылардың ойлау
жететіндігі қабілетін
туралы ақпарат белсендірмейді.
алу
Бұлай оқыту әдісі оқушылардың белгілі бір мөлшердегі біліммен
қамтамассыз етеді, бірақ олар алған білімін кең мөлшерде қолдануға
қабілетсіз болады.
Проблемалық оқытудың жоғарыда көрсетілген оқыту әдісінен негізгі
айырмашылығы оқушының дайын мәліметтерді қолданудан сол мәселелерді қажет
ететін, ізденуші адамға айналуында.
Оқытушы проблемеалық мәселені қою арқылы оқытушыларды проблемалық
жағдайға алып келеді. Бұл жерде бұрынғы меңгерілген білім мен жаңадан пайда
болған мәселе арасында қарама-қайшылық пайда болады да, оқушы оқытушының
көмегімен осы мәселеге байланысты пайда болатын құбылыс немесе процеске
талдау жасау арқылы оны түсінуге, игеруге тырысады. Бір сөзбен айтқанда,
ойлау қабілетінің белсенділігші артады. Сондықтан да проблемелы оқытудың
дүниетанымдық маңызы зор, Өйткені, ол құбылыстар мен процестердің бір-
бірімен байланысын көре білуге үйретеді, жеке тұлғада диалектикалық ойлау
қабілетінің қалыптасуынна әсер етеді. Солай дегенмен де, проблемалы оқыту
білім беру мен тәрбиелеудің барлық мәселелерін шешіп бере алмайды. Оқу
жүйесінде білім беру мен тәрбиелеудің әр түрлі әдістері мен қалыптары
болуға тиіс. Проблемелы оқыту әдісін біртұтас дамыта оқыту жүйесінің
қажетті бір бөлімі есебінде қарастырған жөн және оны проблемалық жағдайды
жасаудың әр түрлі арнайы әдістері мен тәсілдерін кең қолдана отырып,
сонымен бірге оқушылардың есте сақтағыштық, шығармашылық қасиеттерін
пайдалана отырып дамыту қажет.
Проблемалы оқытудың теориялық мәселелерін М.И.Махмудов,
А.М:Матющкин, И.Я.Лернер, Ю.Н.Бабанский және т.б. енң зерттеген еді.
Проблемалы оқытуға арнап жазылған жұмыстардың саны біршама баршылық. Бірақ,
соңғы кезде, елімізде бұл әдісті оқу процесінде қолданудың жағдайы
қанағаттанрлықтай болмай отыр. Бұған негізгі себептердің бірі әдебиетте
проблемалы оқыту жайында біртұтас оң пікірдің болиауында және оның мән
жайын жақсы білетін оқытушылардың аздығында.
Қазіргі ғылым мен техниканың шарықтап алға басқан кезеңінде
проблемалы оқытуды игеріп, оқу-тәрбие жұиыстарында қолданбаса болмайды.
Проблемалы оқытуды игеруге бағышталған біз ұйымдастырған ізденіс жұмыстары
проблемалы оқыту сабағының дәстүрлі аралас сабаққа қарағанда біршама
артықшылықтары барлығына көз жеткізеді.
Проблемалы оқыту сабағының құрылымы мен артықшылықтары
Рет саныСабақ Қойылған ЖұмсалғІске асырудыңБайқалған
кезеңдері мақсаты ан жолдары артықшылықта
уақыт р
мөлшері
1 Өткен Меңгерілген 10-15 Барлық Оқушылар
материалдардыбілімді оқушыларға түгелдей өз
пысықтау реттеей қысқа ғана білімін
отырып, оны жұмыс жаздырукөрсетеді
қолдана
білуге
үйрету.
Кезекті
сабаққа
қажетті
білімді
жинақтап
дайындау
2 Пысықтауды Өтілген 12-15 Оқушылардың Оқушылар өз
қорытындылау материалдард жеке жұмысының
ың жұмыстарына нәтижесін
қажеттілерін қысқаша шолу көре отырып,
жинақтап, жасау келесі
оларды тақырыпқа
байланыстыра ынталы
отырып болады
келесі
тақырыпқа
көшу
3 Проблемалы Оқушыларды15-20 Проблемалы Оқушылардың
жағдай ойлауға, мәселені сабаққа
туғызып, оныңталдауға, баяндап беру деген
негізгі ізденіске ынтасын
мәселелерін ынталандыру арттырады
көрсету
4 Порблеманы Бұрынғы 15-20 Оқушылармен Оқушылардың
шешу жолдарынбілімдерді эвристикалы ойлау
қарастырып, пысықтай түрде қабілетін
болжам жасау отырып, жаңа әңгімелесу қоздырады
материалды
баяндау және
оны талдауға
үйрету
5 Болжамды Жаңа 10-12 Әңгімелесу, Мәселеге сын
дәлелдеу материалды мысал келтірукөзбен
талдауды және оны қарауға,
тереңдете оқушылар талдау жасай
түсу көмегімен білуге
шешу үйретеді
6 Проблема Алынған 8-10 Қателіктерді Оқушылардың
шешімінің білімді пысықтау, өз біліміне,
дұрыстығын бекіту және шешімді іскерлігіне
тексеру іскерлікті қорытындылау,деген
қалыптастыру есептер сенімін
шығару нығайтады
Ізденіс жұмыстары Ақтау гуманитарлы-экономикалықколледж
оқытушыларын қатыстыра отырып жүргізілген болатын. Колледжде әр сабақтың
ұзақтығы 90 минут болатынын ескерсек, мұнда проблемалы оқытуды енгізуде
мектептерге қарағанда мүмкіндігі мол. Өйткені, проблемалы оқыту сабағын
өткізуде уақыт тапшылығы болмағаны жақсы.
Проблемалы оқытуға арналған ізденіс жұмыстары проблемалы сабақты
аралас сабаққа ұқсатып, бірнеше бөлімге нақпа-нақтап бөлуге болмайтындығын
көрсетеді. Сонымен қатар, қойылған мақсат пен сабақтың мазмұнына байланысты
оқытушы мен оқушылар арасындағы қарым-қатынастың белгілі бір реттігін
жасауға да болмайды. Сол себепті проблемалық сабақты ұйымдастырудың сан-
алуан жолы болуы мүмкін.
Проблемалы сабақты жүргізу негізінде дәстүрлі аралас сабақта
қолданылып жүрген материалды бекіту бөлімінің қажеттілігі болмайды, өйткені
жаңаң білімді игерудің өзі оқушылардың өнімді қызметі арқылы атқарылады, ол
өз кезегінде, оқушылардан бұрынғы меңгерілген білімді қолдана отырып жаңаны
қабылдауды қажет етеді.
Проблемалы сабақ барысында жіберілген қателіктерді анықтап, талдау
жасауға ерекше көңіл бөлінуге тиіс және бұндай жұмысты оқушылармен бірлесіп
жұмыс жасаудың барлық кезеңінде жүргізіп отырған жөн.
Ізденіс жұмыстарын өткізу кезеңінде оқушылардың жіберген
қателіктерін талдаудың мынадай бағыты белгіленді:
- оқушылар жіберген қателіктерді анықтап алу;
- қателіктер кеткендігіне оқушылардың көздерін жеткізу;
- қателіктердің жіберілу себептерін оқушылар күшімен анықтау;
- оқушылар қателіктердің жіберілу себептерін өз күшімен анықтай
алмаған жағдайда, оларға көмек көрсету;
- оқушылармен бірлесе отырып қателіктерді түзету;
Ізденіс жұмыстары мынадай тұжырымдар жасауға мүмкіндік берді:
- проблемалы оқыту сабақтары дәстүрлі аралас сабақтармен
салыстырғанда, біріншіден, көп дайындықты қажет етеді,
екіншіден, сабақтың жүрісі көп уақытқа созылады;
- белгілі бір пәнді бөлінген сағатына сай игеру үшін пән
программасында көрсетілген тақырыптарды негізгі және қосалқы
материалдарды бөліп алу қажет;
- қосалқы материалдарға бөлінген сағаттарды азайту арқылы негізгі
материалдарға арналған сағаттарды көбейтуді ойластыру қажет;
- негізгі материалдарды оқытуды проблемалы сабақтарды ұйымдастыру
арқылы өткізуге тырысып, қалғандарын дәстүрлі аралас сабақтармен
өткізу пән тақырыптарын үйлесімді игерудің ең тиімді жолы
екендігі анықталады.
Оқушылардың әр түрлі есептерін шығару, қойылған мәселелерді шешу
кезінде өз білімдерін қолдана білуіне, маңыздысын іріктей білуіне, терең
ойлай білуіне жасалынған талдау, проблемалық оқытудың арқасында оқушыларда
жоғары дәрежеде өз бетімен жұмыс істеу қасиеті қалыптасатынын көрсетеді.
Оқушылар талдаудың, іріктеудің, жіктеудің логикалық операцияларын ойдағыдай
игере отырып, өз білімдерін жан-жақты қолдана білуге үйренеді. Сонымен
қатар, оқушыларда ойлап-толғаудың биік деңгейі мен ақпараттарды өз күшімен
игеруге қасиеттері пайда болады.
1.2. Дамыта оқыту белсенділікті арттырады
Бейнелеу өнері – эстетикалық тәрбиенің етене жақын буыны. Мұның өзі
аталмыш өнердің көркем бейнелеуінің ерекше түрі екендігінен туындайды.
Бейнелеу өнерінің кез келген түрі адамның танымдық мүмкіндігіне және
әдемілікті сезінуіне әсер етеді. Адамның өмірдегі эстетикалық талғамын
қалыптастыруда оқушыларға бейнелеу өнері сабақтарында қоршаған заттар мен
құбылыстардың көріністерін нақты бейнелеуге үйретуіміз қажет.
Кеңістік пен зат өте тығыз болғандықтан, оқушылардың өмір шындығын
бейнелеген әрбір суреттерінде кеңістік ұғымын қалыптастырудың маңызы зор.
Уақыт сияқты кеңістік те материяның өмір сүру формасы. Өмірдегі қандай зат
пен құбылыс болсын белгілі кеңістіктен табылады.
Заттың кеңістіктегі орны оның алыс-жақындығына байланысты. Мысалы,
бізге бір топ адамдар жақындап келе жатыр делік, онан алыста ауыл, өте
алыста тау көрінеді. Бұл заттардың көлемдерін бір- біріне салыстырып
айқындауға болады. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттырып,
ынталандыру үшін бейнелеу сабағын мынадай жолдармен өткізуге болады.
1. Сабақта кең көлемде көрнекі құралдарды пайдалану
2. Сабақты түрдендіріп өткізу
3. Сабаққа оқушылардың өздері салған суреттерді пайдалану
4. Техникалық құралдарды тиімді пайдалану
5. Бейнелеу өнері туралы кинотаспаларды көрсету.
Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың тиянақты білім алуына
қолданылатынг көрнекі құралдардың маңызы зор. Оқушыларға белгілі бір
тақырыпқа байланысты көрнекі құралдар дайындалады. Көріністері әр түрлі
көрнекі құралдарды көрсетумен қатар, суреттердің салыну жолындағы оқушының
алғашқы ізденістерін салған суреттерінен көрсеткені дұрыс. Мұның өзі
оқушыларға сол тақырып жөнінде бағыт-бағдарлар береді.
Сабақ барысында мұғалім әр оқушының сурет салуын бақылайды, қажет
болғанда көмек көрсетеді. Оқушылар жаңа тақырыпқа байланысты сурет салуды
дұрыс бастауы үшін мұғалім алдымен оны сызба түрінде көрсеткені жөн. Мұндай
ізденіс жолдары оқушылардың заттардың суретін қағаз бетіне орналастыру,
композициялық заңдылықтарын игеру дағдыларын қалыптастырады.
Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыта оқыту мен
белсенділігін арттыруда көрнекі құралдардың тағы бір түрі – заттардың
муляжын көрсету. Мысалы, оқушылар алманың суретін алатын болса, мұғалім сол
дененің сыртқы пішінін оқушыға толық жеткізу үшін муляжды көрсетеді де,
оның түрлі-түсті бояумен боялғанын, сонымен қатар оның шар тәріздес екенін
де ұғындырады.
Оқушылардың сабаққа ынтасын, шығармашылық белсенділігін арттыруда
сабақты түрлендіріп, әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана өткізудің де маңызы
зор. Оқушылар затқа қарап сурет салуды қаласа, заттардан натюрморт
құрастырып, суреть салғызған дұрыс. Өзім сабақты натюрморттағы заттардың
атауларымен таныстырудан бастаймын. Сосын сурет сабағында қолданылатын
сәкіге натюрморт салуға қойылатын заттарды орналастырамыз. Заттардың
орналасуына қарай олардың орындарының ерекшеліктерін ескереміз. Мұндайда
бір зат екінші заттың қалқасында қалып, сурет өз мәнінде шықпауы мүмкін.
Сондықтан натюрморт қойылған сәкіні оқушылардың көз деңгейінен сәл жоғары
тұратындай орналастыру керек. Осыдан кейін сурет салу қысқаша түсіндіріліп,
заттардың орналасуына байланысты олардың перспективалық қысқаруы жөнінде
мағлұмат беріледі. Оқушылар түсінбеген жағдайда тақтаны пайдаланған абзал.
Сурет салкдың екінші бір тәсілі – жеке-жеке салынған заттардан натюрморт
құрастыру.
Дамыта оқыту арқылы белсенділігін арттырудың тағы бір жолы:
оқушылардың суреті салынатын заттардың сыртқы пішінін, түрін, түсін
естеріне ұзақ сақтауы. Бұл әдісті қолданғанда 1-2 жеңіл затты алып,
оқушылар алдына 5-10 минут қойған тиімді. Оқушылардың осы уақыт ішінде
затты мүмкіндігінше естеріне сақтап қалулары керек, содан кейін зат орнынан
алынады немесе матамен жабылады. Осыдан кейін оқушылар естеріне сақталған
заттың бейнесін салады.
Оқушылардың шығармашылық қабілеті мен белсенділігін арттыруда
акварельмен сурет салудың да маңызы үлкен. Оқушылардың бояуларды бір-
бірімен қосып, олардың қасиеттерімен танысады және оның үшінші түрін табу
жолдарын үйренеді.
Дамыта оқыту арқылы белсенділікті арттыру өмір шындығы көріністерін
көркем бейнелеу әдістері мен тәсілдерін меңгертеді, ал белсенді
шығармашылық жұмыс оқушыларды еңбекке тәрбиелейді, қарапайым заттарға
эстетикалық биік талғам тұрғысынан қарауға және табиғат пен адам жасаған
қайталанбас сұлулықты қорғай білуге баулиды. Сондай-ақ көркем мәдениет
туындылары мен олардың қоғам өміріндегі мәні туралы оқушылардың
түсініктерін қалыптастырады.
Оқушылардың көру мен есте сақтауын, байқампаздықи қабілетін, бояу
түстерін сезіне, ажырата білу дағдыларын қалыптастыру қажет. Ал бейнелеу
өнерінің көркемдеу құралдарын меңгеру арқылы оқушылар шығармашылық қиял:
кеңістікті елестету, бейнелеу ерекшеліктерін түсіне білу, композиция құру,
т.б. дағдыларын дамытады.
Дамыта оқыту арқылы оқушы белсенділігін арттыруда кабинеттік
жүйемен оқытудың рөлі үлкен мәнге ие. Яғни, сабаққа көрнекіліктер мен
техникалық құралдарды тиімді пайдалануға қолайлы жағдай туады. Мұғалім
материалдарды алдын ала дайындап, уақытты ұтымды пайдаланады. Оқушылардың
сабаққа деген белсенділігі артады.
Оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыруда жоғарыда айтылған
мәселелерден басқа мектепте жүргізілетін бейнелеу өнері үйірмесінің де
әсері мол. Онда оқушылар бейнелеу өнері сабағынан алған білімдерін
толықтырып, кеңейтеді. Сонымен қатар, оқушылар жұмыстарынан көрмелер
ұйымдастыру олардың шығармашылық қабілеттерін арттыра түсуге септігін
тигізеді.
Қорыта келгенде, О.Бальзактің Ұдайы еңбек ету - өнердің де,
өмірдің де заңы дегеніндей, дамыта оқыту арқылы оқушылардың белсенділігін
арттыру мұғалімге үнемі ізденуді, тұрақты еңбек етуді міндеттейді.
Дамыта оқыту идеясы бойынша оқушыға оқу мақсаттарын қоюда, шешуде
ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын
жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім – сабақ үрдісін ұйымдастырушы,
бағыттаушы адам рөлінде. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын өзінше
дәлелдей білуге үйретіледі. Әр оқушыға өз ойын білдіріп, пікір айтуға
мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине, жауаптар барлық жағдайда
дұрыс бола бермес. Дегенмен, әр бала жасаған еңбегінің нәтижесін бөлісіп,
дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке тәжірибесін қорытындылауға үйренеді.
Осындай негізде құрылған іс-әрекеттер бір-бірімен тығыз байланысты:
Қажеттілікті анықтау, оның мотивін шығару, мақсат қою, мақсатқа жету
жолдарын ашу, мақсатқа жету үрдісі (әрекет, операциялар), ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz