Дебиторлармен және кредиторлармен операциялардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
Жоспар
КІРІСПЕ
Негізгі бөлім
1.1. Дебиторлармен және кредиторлармен операциялардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
1.2. Дебиторлық берешек жіктемесі және оның есебі
1.3. Банк операциясын құжаттау, есеп ақша құжаттарының түрлері.
1.4. Ақшасыз есеп айыруды ұйымдастыру жалпы сипаттамасы.
2.1. Дебиторлық берешекті мойындау мен өлшеу
2.2. Ақшалай баламалардың есебі Банктік овердрафт, овернайд.
2.3. Бағамдық айырма түсінігі және оны есепте көрсету.
2.4. Есеп беретін адамдармен жеке басқа да дебиторлармен есеп айырысулар есебі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Негізгі бөлім
1.1. Дебиторлармен және кредиторлармен операциялардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
1.2. Дебиторлық берешек жіктемесі және оның есебі
1.3. Банк операциясын құжаттау, есеп ақша құжаттарының түрлері.
1.4. Ақшасыз есеп айыруды ұйымдастыру жалпы сипаттамасы.
2.1. Дебиторлық берешекті мойындау мен өлшеу
2.2. Ақшалай баламалардың есебі Банктік овердрафт, овернайд.
2.3. Бағамдық айырма түсінігі және оны есепте көрсету.
2.4. Есеп беретін адамдармен жеке басқа да дебиторлармен есеп айырысулар есебі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Осы курстық жұмыстың тақырыбы «Дебиторлармен және кредиторлармен операциялардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру» деп аталады.
Дебиторлық берешек деп көрсетілген қызмет, жабдықтаушыларға тауарлар және қызмет көрсетулері үшін алдын ала төлем жүргізу нәтижесінде туындаған банк әріптестерінің қарызын айтады.
Есептен шығару қажетті құжаттармен бірге өтініш ұсынылған кезде банк басқармасының шешімі негізінде жүргізіледі.
Құжаттар – жүргізілуі шаруашылық операцияларға заңды күш беретін жазбаша куәлік болып табылады. Құжаттау есеп ақпаратының басы және банк қызметін тұтас үздіксіз көрінісімен қамтамасыз етеді. Банк операциасын жүргізудеге негіз болатын барлық кассалық және мемориалды ордерлерде оларды тексерген және толтырған бланктерде жауапты тұлғалардың қолдары болу керек
Есеп операция қызметкерлерінің жұмыс күнін ұйымдастыру, келіп түскен есеп ақша құжаттарын толтырып, бухгалтерлік есеп балансты және баланстан тыс шот бойынша күнделікті баланыс құрумен уақтылы қамтамасыз ету үшін жүргізіледі. Аналетикалық есеп – бұл әр бір банк операциясының бейленуін көрсететін нақты, түсінікті есеп болып табылады. Синтетикалық есеп – бұл жалпылама есеп.
«Қазақстан Республикасындағы банктер және қызметі туралы» Қазақстан Республикасының 1995жылғы 31 тамызындағы №2155 заңы. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 11 қаңтардағы №241-ІІІ «Лицензиясы туралы» заңы. «Қазақстан Республикасындағы кредиттік бюролар және кредиттік тарихтың қалыптасуы» туралы Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 6 шілдедегі №573 ІІ заңы. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк басқармасының 2008 жылғы 25 қаңтардағы №5 «Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің кейбір нормативтер құқықтық актілеріне толықтырулар енгізуі туралы» қаулысы.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк басқармасының 2007 жылғы 24 желтоқсандағы №275 «банктердің ірі қатысушыларының, банк холдингтерінің сақтандыру (қайта сақтандыру), ұйымның ірі қатысушыларының, ашық жинақтаушы зейнет ақы қорының ірі қатысушыларының есеп беру ережесін бекіту туралы» қаулысы. 2007 жылғы 30 қарашадағы №258 Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің басқармасына «Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің есеп беру ережесін бекіту және Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау» қаулысы.
Осы курстық жұмыстың тақырыбы «Дебиторлармен және кредиторлармен операциялардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру» деп аталады.
Дебиторлық берешек деп көрсетілген қызмет, жабдықтаушыларға тауарлар және қызмет көрсетулері үшін алдын ала төлем жүргізу нәтижесінде туындаған банк әріптестерінің қарызын айтады.
Есептен шығару қажетті құжаттармен бірге өтініш ұсынылған кезде банк басқармасының шешімі негізінде жүргізіледі.
Құжаттар – жүргізілуі шаруашылық операцияларға заңды күш беретін жазбаша куәлік болып табылады. Құжаттау есеп ақпаратының басы және банк қызметін тұтас үздіксіз көрінісімен қамтамасыз етеді. Банк операциасын жүргізудеге негіз болатын барлық кассалық және мемориалды ордерлерде оларды тексерген және толтырған бланктерде жауапты тұлғалардың қолдары болу керек
Есеп операция қызметкерлерінің жұмыс күнін ұйымдастыру, келіп түскен есеп ақша құжаттарын толтырып, бухгалтерлік есеп балансты және баланстан тыс шот бойынша күнделікті баланыс құрумен уақтылы қамтамасыз ету үшін жүргізіледі. Аналетикалық есеп – бұл әр бір банк операциясының бейленуін көрсететін нақты, түсінікті есеп болып табылады. Синтетикалық есеп – бұл жалпылама есеп.
«Қазақстан Республикасындағы банктер және қызметі туралы» Қазақстан Республикасының 1995жылғы 31 тамызындағы №2155 заңы. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 11 қаңтардағы №241-ІІІ «Лицензиясы туралы» заңы. «Қазақстан Республикасындағы кредиттік бюролар және кредиттік тарихтың қалыптасуы» туралы Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 6 шілдедегі №573 ІІ заңы. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк басқармасының 2008 жылғы 25 қаңтардағы №5 «Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің кейбір нормативтер құқықтық актілеріне толықтырулар енгізуі туралы» қаулысы.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк басқармасының 2007 жылғы 24 желтоқсандағы №275 «банктердің ірі қатысушыларының, банк холдингтерінің сақтандыру (қайта сақтандыру), ұйымның ірі қатысушыларының, ашық жинақтаушы зейнет ақы қорының ірі қатысушыларының есеп беру ережесін бекіту туралы» қаулысы. 2007 жылғы 30 қарашадағы №258 Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің басқармасына «Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің есеп беру ережесін бекіту және Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау» қаулысы.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Ғ. С. Сейітқасымов. «Ақша несие банктер» Алматы: Экономика 2005 ж
2. С.Б.Баймұханова. «Қаржылық есеп» Алматы 2007 ж
3. Қалдығұлова Роза Жұмахметқызы
Ғұмыр Назира Әнуарбекқызы «Банктегі бухгалтерлік есеп және есеп беру» Алматы 2000
4. В.Л. Назарова «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерліл есеп» Алматы: Экономика 2005 ж
5. Л.Давыдова, Д.Райманов «Қазақстан Республикасының Банк құқығы» Алматы «Жеті жарғы» 2006 ж
6. Банктегі бухгалтерлік есеп. Алматы 2008 ж
1. Ғ. С. Сейітқасымов. «Ақша несие банктер» Алматы: Экономика 2005 ж
2. С.Б.Баймұханова. «Қаржылық есеп» Алматы 2007 ж
3. Қалдығұлова Роза Жұмахметқызы
Ғұмыр Назира Әнуарбекқызы «Банктегі бухгалтерлік есеп және есеп беру» Алматы 2000
4. В.Л. Назарова «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерліл есеп» Алматы: Экономика 2005 ж
5. Л.Давыдова, Д.Райманов «Қазақстан Республикасының Банк құқығы» Алматы «Жеті жарғы» 2006 ж
6. Банктегі бухгалтерлік есеп. Алматы 2008 ж
Жоспар
КІРІСПЕ
Негізгі бөлім
1.1. Дебиторлармен және кредиторлармен операциялардың бухгалтерлік
есебін ұйымдастыру
1.2. Дебиторлық берешек жіктемесі және оның есебі
1.3. Банк операциясын құжаттау, есеп ақша құжаттарының түрлері.
1.4. Ақшасыз есеп айыруды ұйымдастыру жалпы сипаттамасы.
2.1. Дебиторлық берешекті мойындау мен өлшеу
2.2. Ақшалай баламалардың есебі Банктік овердрафт, овернайд.
2.3. Бағамдық айырма түсінігі және оны есепте көрсету.
2.4. Есеп беретін адамдармен жеке басқа да дебиторлармен есеп
айырысулар есебі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
1.1. Дебиторлармен және кредиторлармен операциялардың бухгалтерлік
есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2. Дебиторлық берешек жіктемесі және оның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3. Банк операциясын құжаттау, есеп ақша құжаттарының
түрлері ... ... ...12
1.4. Ақшасыз есеп айыруды ұйымдастыру жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ..17
2.1. Дебиторлық берешекті мойындау мен өлшеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2. Ақшалай баламалардың есебі Банктік овердрафт, овернайд ... ... ... ... 22
2.3. Бағамдық айырма түсінігі және оны есепте
көрсету ... ... ... ... ... ..26
2.4. Есеп беретін адамдармен жеке басқа да дебиторлармен есеп
айырысулар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 33
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 4
КІРІСПЕ
Осы курстық жұмыстың тақырыбы Дебиторлармен және кредиторлармен
операциялардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру деп аталады.
Дебиторлық берешек деп көрсетілген қызмет,
жабдықтаушыларға тауарлар және қызмет көрсетулері үшін алдын ала
төлем жүргізу нәтижесінде туындаған банк әріптестерінің қарызын
айтады.
Есептен шығару қажетті құжаттармен бірге өтініш ұсынылған
кезде банк басқармасының шешімі негізінде жүргізіледі.
Құжаттар – жүргізілуі шаруашылық операцияларға заңды күш
беретін жазбаша куәлік болып табылады. Құжаттау есеп
ақпаратының басы және банк қызметін тұтас үздіксіз көрінісімен
қамтамасыз етеді. Банк операциасын жүргізудеге негіз болатын
барлық кассалық және мемориалды ордерлерде оларды тексерген
және толтырған бланктерде жауапты тұлғалардың қолдары болу
керек
Есеп операция қызметкерлерінің жұмыс күнін ұйымдастыру,
келіп түскен есеп ақша құжаттарын толтырып, бухгалтерлік есеп
балансты және баланстан тыс шот бойынша күнделікті
баланыс құрумен уақтылы қамтамасыз ету үшін жүргізіледі.
Аналетикалық есеп – бұл әр бір банк операциясының бейленуін
көрсететін нақты, түсінікті есеп болып табылады. Синтетикалық
есеп – бұл жалпылама есеп.
Қазақстан Республикасындағы банктер және қызметі туралы Қазақстан
Республикасының 1995жылғы 31 тамызындағы №2155 заңы. Қазақстан
Республикасының 2007 жылғы 11 қаңтардағы №241-ІІІ Лицензиясы туралы заңы.
Қазақстан Республикасындағы кредиттік бюролар және кредиттік тарихтың
қалыптасуы туралы Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 6 шілдедегі №573 ІІ
заңы. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк басқармасының 2008 жылғы 25
қаңтардағы №5 Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын
реттеу мен қадағалау агенттігінің кейбір нормативтер құқықтық актілеріне
толықтырулар енгізуі туралы қаулысы.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк басқармасының 2007 жылғы 24
желтоқсандағы №275 банктердің ірі қатысушыларының, банк холдингтерінің
сақтандыру (қайта сақтандыру), ұйымның ірі қатысушыларының, ашық жинақтаушы
зейнет ақы қорының ірі қатысушыларының есеп беру ережесін бекіту туралы
қаулысы. 2007 жылғы 30 қарашадағы №258 Қазақстан Республикасының қаржы
нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің басқармасына
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің есеп беру ережесін
бекіту және Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын
реттеу мен қадағалау қаулысы.
Шетелдік валюталық жасалатын операция есебі Қазақстан
Республикасы территориясында операция жасалған кездегі нарық
белгілеген бағамды қолданып, Қазақстандық теңгемен есептелуге
тиісті ақшалай қаражатқа байланысты туындайтын
қатынастарды реттейтін Қазақстан Республикасының 24.12.2001 ж.
№ 278 – 11 Салықтар және бюджетке міндетті басқа төлемдер
туралы кодексті қабылдау.
1.1. Дебиторлармен және кредиторлармен операциялардың
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
Дебиторлық берешек деп көрсетілген қызмет,
жабдықтаушыларға тауарлар және қызмет көрсетулері және т.б. үшін
алдын ала төлем жүргізу нәтижесінде туындаған банк
әріптестерінің қарызын айтады.
Шаруашылық қызметі бойынша дебиторлармен және кредиторлармен
операциялар есебі мен бақылауы бас банктің әкімшілік-шаруашылық
қызметін бағдарлау және бақылау департаментінің жауапты бөлімдері
арқылы жүзеге асырылады.
Банк қызметкерлерімен есеп айырысу іссапар шығыны мен басқа да
шығындар бойынша банк қызметкерлеріне берілген аванстық төлемдер
сомасын көрсетіп 1854 (Банк қызметкерлерімен есеп айырысу) баланыстық
шотында жүргізіледі.
Кепіл бойынша дебиторлық берешек есебі берілген кепілдік
бойынша қарыз алушының берешегін көрсететін 1861 (Кепілдіктер бойынша
дебиторлық ) баланыстан тыс шотында жүргізіледі.
Банкке көрсетілген қызметтер үшін алдын ала төлемдер ( үй-
жайды жалға алу, телекоммуникациялық қызметтер, телефон және ұялы
байланыс қызметтері, пошта қызметі, телеграф қызметі, радио нүкте
үшін абаненттік төлемдер, негізгі құралдарды жөндеу үшін алдын ала
төлеу,) жабдықтаушылар ұсынатын шот-фактуралар негізінде
келісімшартта келісілген тәртіпте және мерзімде жүргізіледі.
Шарт келесілерден тұрады: шарттың мағынасы, мерзімі нысаны,
тауарды жеткізу мен тәртібі, тараптардың міндеттемелері,
міндеттемені орындаған үшін тараптардың жауапкершілік шаралары,
шарттың қызмет мерзімі, тараптардың заңды мекенжайлары, СТН,
экономика секторының коды, резидент екенін дәлелдейтін белгі,
тараптардың өкілетті өкілдерінің қолдары, мөр таңбасы. Шарттың бір
данасы банктің дебиторлар мен кредиторлар есебі бөлімшесінде тіркеу,
сақтау және бақылау үшін беріледі, ал екінші данасы жабдықтаушылар
ұйымына беріледі.
Дебиторлық берешек бойынша мәжбүрлі шығындар дебиторлық
берешектің қайтарылмай қалу залалдарын жабу немесе олардың құнын
азайту (банктің әкімшілік-шаруашылық қызметі бойынша, күрделі салым
бойынша, кепілдік бойынша, қаржылық фьючерс бойынша) үшін қажетті
қаражаттар сомасы.
Дебиторлар және кредиторлармен операциялардың шоттарда
көрініс табу тәртібі
1. Алдағы кезең шығындарын алдын ала төлеу (жалдау, жазылу,
жарнама, пошта және т.б.):
ДТ 1799 - Өзге де алдын ала төлемдер
КТ 2203 - Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
1050 - Банктердің корреспонденттік есепшоттары
1001 - Кассадағы қолма-қол ақша
2211 - Клиенттердің талап етуі бойынша салымдар
2. Негізгі құралдар, ғимараттарды ағымдағы жөндеу және т.б. қызметтер
үшін алдын ала төлеу:
ДТ 1860 - Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
КТ 2203 - Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
1051 - Банктің Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі
корреспонденттік есепшоттары
1001 - Кассадағы қолма-қол ақша
2211 - Клиенттердің талап ету бойынша салымдары
3. Негізгі құралдар , ғимараттарды күрделі жөндеу үшін алдын ала
төлем:
ДТ 1856 - Күрделі салымдар бойынша дебиторлар
КТ 2203 - Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
1051 - Банктің Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі
корреспонденттік есепшоттары
4. Алынған, бірақ төленбеген ТМҚ және НҚ кірістеу:
ДТ 1851 - Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер бойынша есеп айырысу
1856 - Күрделі салымдар бойынша дебиторлар
1602 - Өзге тауар-материялдық қорлар
КТ 2856 - Күрделі қаржы бойынша кредиторлар
2860 - Банк Банк қызмет бойынша өзге кредиторлар
5 Үйлер мен ғимараттарды салу кезінде келісім шарт негізінде аванс
сомасына:
ДТ 1856 - Күрделі салымдар бойынша дебиторлар
КТ 2203 - Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
1001 - Кассадағы қолма-қол ақша
1051 - Банктің Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі
корреспонденттік есепшоттары
2010 - Корреспондеттік есепшоттар
- Орындалған жұмыс үшін анықтама ұсынған кезде:
ДТ 1651 - Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі
құрал жабдықтар
КТ1856 - Күрделі салымдар бойынша дебиторлар
- Монтаждауды талап ететін негізгі құралдарды алу кезінде:
ДТ 1651 - Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі
құрал жабдықтар
КТ 1856 - Күрделі салымдар бойынша дебиторлар
- Үйлер мен ғимараттарды және қондырғыларды
пайдалануға беру кезінде:
ДТ 1652 - Жер,үйлер және ғимараттар
1653 - Компьютер жабдықтары
1654 - Өзге негізгі құрал-жабдықтар
1656 - Жалға беруге арналған негізгі құрал-жабдықтар
КТ 1651 - Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі
құрал жабдықтар
6. ТМҚ үшін төлем жүргізгенде:
ДТ 1860 - Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
КТ 1001 - Кассадағы қолма-қол ақша
1050 - Банктердің корреспонденттік есепшоттары
2010 - Корреспондеттік есепшоттар
2020 - Басқа банктердің сыйақы есептелген талап ету
бойынща салымдар
2203 - Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
7. ТМҚ қоймаға кірістелген кезде:
Д Т 1851 - Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер бойынша есеп айырысу
1602 - Өзге тауар-материялдық қорлар
КТ 1860 - Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
8. Шаруашылық қажеттіліктер үшін аванс беру кезінде:
ДТ 1854 - Банк қызметкерлерімен есеп айырысу
КТ 2860 - Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар
9. Аванстық есеп беруді ұсыныу кезінде:
ДТ 5 класс шоттары - бекітілген аванс сомасына
КТ 1854 - Банк қызметкерлерімен есеп айырысу
2854 - Банк қызметкерлерімен есеп айырысу
10. Банк әр айдың соңында есептеу әдісіне сәйкес алынған
қызметтер үшін шығындар сомасын есептейді :
ДТ 5 класс шоттары
КТ 2860 - Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар
11. Бұрынғы айда есептелген шығынды төйлеу кезінде
есептелген сомаға түзетпе жасау:
ДТ 2860 - Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар
КТ 5 класс шоттары
12. Мәжбүрлі шығынды есептеу кезінде:
ДТ 5400 - Банктік қызметпен байланысты дебиторлық борыштар
Бойынша жалпы резервтерге ( мәжбүрлі шығындарға )
Ақша бөлу
5453 - Банк қызметімен байланысты дебиторлар бойынша
арнайы резервтерге ақша бөлу
5459 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі
шығындарға) ақша бөлу
5461 - Банктік емес қызметпен байланысты дебиторлар
бойынша арнайы резервтерге ақша бөлу втерге ақша
1462 - Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1463-Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1469 - Өзге де банктік қызметке байланысты шығындарды
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Бнктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1879 - Есептелген тұрақсыздық
КТ 5458 - Өзге банктік қызмет шығындарын жабуға арналған
Жалпы резервтерге (жалпы шығындарға) ақша бөлу
5459 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша арнайы резевтерге (мәжбүрлі
шығындарға) ақша бөлу
13. Мәжбүрлі шығындар құрылған дебиторлық берешек сомасын
өтеу кезінде:
ДТ 1462 - Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы
1463 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1469 - Өзге де банктік қызметке байланысты
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Бнктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
КТ 5460 - Банктік қызметпен байланысты дебиторлық борыштар
Бойынша жалпы резервтерге ақша бөлу
5453 - Банк қызметімен байланысты дебиторлар бойынша
арнайы резервтерге ақша бөлу
5459 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі
шығындарға) ақша бөлу
5461 - Банктік емес қызметпен байланысты дебиторлар
бойынша арнайы резервтерге ақша бөлу
1.2. Дебиторлық берешек жіктемесі және оның есебі
Қарыздық операциялар сияқты дебиторлық берешектер де 2002
жылдың 16 қарашасында шыққан (Активтер және шартты міндеттемелер
жіктемесінің және олар бойынша мәжбүрлі шығындар (резервтер) құру
ережесіне), Бухгалтерлік есептің шоттар жоспарына, екінші деңгейлі
банктердің бухгалтерлік есеп саясатына сәйкес жіктеледі. Жіктемге
(1856 – (Күрделі салымдар бойынша дебиторлар)) күрделі салымдарды
қаржыландыруға байланысты операциялар бойынша дебиторлық берешек
(1860 (Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар)) банктің әкімшілік -
шаруашылық қызметі, сондай-ақ (1861 (Кепілдіктер бойынша дебиторлар))
кепілдіктер бойынша дебиторлық берешек жатады.
Банктің бухгалтерлік есепте шығындар бойынша толық көлемде
және 1462 (Банк қызметіне дебиторлық берешек бойынша шығындарды
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)), 1463 (
Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша
шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер ( мәжбүрлі шығындар)),
1469 (Өзге де банктік қызметке байланысты шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар) мәжбүрлі шығындардың сәйкес
шоттарында дебиторлық берешек бойынша мәжбүрлі шығындардың барлық
көлемін есептеуге міндетті.
Жіктелетін дебиторлық берешек бойынша мәжбүрлі шығынның
қажетті көлемі берешек сомадан пайыз ретінде есептеледі:
Жіктеме топтамасы Мәжбүрлі шығын көлемі(негізгі
Қарыз сомасынан % ережеге сәйкес
Стандартты 0
Күмәнді:
-1- дәрежелі күмәнді 5
-2- дәрежелі күмәнді 10
-3- дәрежелі күмәнді 20
-4- дәрежелі күмәнді 25
-5- дәрежелі күмәнді 50
3. Үмітсіз 100
Дебиторлық берешек жіктемесі және мәжбүрлі шығындардың қажетті көлемін
қайта қарастыру айдың соңғы жұмыс күніне дейінгі 5 жұмыс күніне дейін
жүргізіледі.
Жалпы мәжбүрлі шығындарды қалыптастыру кезінде:
ДТ 5458 - Өзге банктік қызмет шығындарын жабуға арналған
жалпы резервтерге (жалпы шығындарға) ақша
КТ 1462 - Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы
1463 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1469 - Өзге де банктік қызметке байланысты
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
Арнайы мәжбүрлі шығындарды қалыптастру (жоғарғы тәуекелді
күмәнді және үмітсіз дебиторлық берешек бойынша мәжбүрлі шығындар)
ДТ 5459 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі
шығындарға) ақша бөлу
КТ 1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 – Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
Мәжбүрлі шығындардың артық сомасын қайтару кезінде келесі
түзетпе өткізбе жасалады:
А) егер банк ағымдағы жылда мәжбүрлі шығындарды қалыптастыруды жүзеге
асырса:
ДТ 1462 - Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы
1463 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1469 - Өзге де банктік қызметке байланысты
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Бнктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
КТ 5458 - Өзге банктік қызмет шығындарын жабуға арналған
жалпы резервтерге (жалпы шығындарға) ақша бөлу
5459 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі
шығындарға) ақша бөлу
Ә) егер банк ағымдағы жылда дебиторлық берешек бойынша провизияны
қалыптастыруды жүзеге асырмаса және активтердің басқа түрлері бойынша
мәжбүрлі шығындарды толық қалыптастыру қажет болса:
ДТ 1462 - Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы
1463-Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1469 - Өзге де банктік қызметке байланысты
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Бнктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
КТ 1339 - Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы
лизингі бойынша арнайы резервтер(мәжбүрлі шығындар)
1439 -Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы
лизингі бойынша арнайы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
Активтердің басқа түрлері бойынша провизияларды толық қалыптастыру
қажеттілігі болмаса:
ДТ 1462 - Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы
1463 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1469 - Өзге де банктік қызметке байланысты
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Бнктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
КТ 4941- Төтенше кірістер.
Дебиторлық берешекті есептен шығару.
Баланыстан шығаруға дебитордың 180 күннен жоғары
уақыт аралығында қарызды өтеуді кешіктірумен байланысты
әкімшілік – шаруашылық қызмет бойынша үмітсіз дебиторлық берешегі
сонімен қатар өтелу мерзімі айтылмаса да, банк баланысында 180
күннен артық есепте тұрған дебиторлық борыштар жатады.
Есептен шығару қажетті құжаттармен бірге өтініш ұсынылған
кезде банк басқармасының шешімі негізінде жүргізіледі.
Мерзімі өткен дебиторлық берешекке мыналар кіреді:
- шаруашылық қызметі нәтижесінде туындаған қарыз (күрделі
құрылыспен байланысты қарыздар басқа );
- сот үкімі шығарылған, бірақ қайтыс болуына байланысты
ізделмеген немесе борышқордың дәрменсіздігіне байланысты өндіріп
алынбаған жаңсақтық, кем шығыу және қолма – қол ақшамен тауарлы
материалдық құндылықтардың ұрлануы бойынша берешек:
- сот тәртібіне сәйкес өндіріп алынбайтын жаңсақтық кешіп
шығу және ұрлану бойынша, сонымен қатар нақты айыпкерлер
анықталмаған жағдайдағы берешек;
- кәсіпорын, ұйым және азаматтар және т.б. төлеген сомасы
қатысты клиенттердің кінәраттары бойынша сот белгілеген берешектер.
Егер дебиторлық берешек қайтарылмайтын, үмітсіз деп
жіктелген болса және ол бойынша 100% көлемінде резервтер (мәжбүр
шығындар) құрылса, онда баланыстан шығару мерзімі өткен күннен
бастап 180 күнге дейін және кейін банк дебиторлар басқармасы
кеңесінің шешімі бойынша жүргізіледі.
Құрылған провизиялар есебінен баланстан шығарылған басқа
дебиторлық борыштар саласы баланыстан тыс шоттарда 5 жыл бойы
есепте тұрады. Құзырлы бөлімшелер, қарызкердің мүліктік жағдайында
өзгерістер болса, оны өндіріп алу мүмкіндігін бақылап
отырады.
Мәжбүрлі шығындар басқа да дебиторлық берешек бойынша
қаражатты қайтару кезінде бұрын құрылған мәжбүрлі шығындарды
азайту бойынша өткізбе жасалады.
Қазақстан республикасының заңына сәйкес қуыну мерзімі өткен,
басқа да кредиторлық берешек салық төлеушінің (банктің) табысы
ретінде танылады.
Дебиторлық және кредиторлық берешекті түгендеу банктің
ішкі ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
Дебиторлардың қарыз сомаларын баланыстан шығару келесі
өткізбелер арқылы жүзеге асады.
Күрделі қаржы жұмсалымы бойынша дебиторлық есебі жөндеу
құрылыс материалдары, жабдықтар мен құрал – саймандар үшін
жабдықтаушылармен есеп айырсу, сатып алу және күрделі жұмсалым
мен күрделі жөндеу бойынша шығындар үшін есеп беретін
адамдарға аванс нәтижесін көрсететін 1856 (Күрделі салымдар
бойынша дебиторлар) баланстық шотында жүргізіледі.
- Ұлттық валютада:
ДТ 1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Бнктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
КТ 1791 - Өзге де алдын ала төлеулер
1856 - Күрделі салымдар бойынша дебиторлар
1860 - Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
1861 - Кепілдіктер бойынша дебиторлар
- Шетел валютасында:
ДТ 1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1.3. Банк операциясын құжаттау, есеп ақша құжаттарының түрлері.
Құжаттар – жүргізілуі шаруашылық операцияларға заңды күш
беретін жазбаша куәлік болып табылады. Құжаттау есеп
ақпаратының басы және банк қызметін тұтас үздіксіз көрінісімен
қамтамасыз етеді. Құжат дұрыс, ешқандай түзетусіз тапсырылыуы
керек. Құжаттарда тиісті реквезиттер және оған заңды күш
беретін көрсеткіштер болуы керек. Оған мыналар жатады:
- құжатты атауы
- банк мекемесінің қызметін пайдаланатын мекемелер
- төлеушілер мен алушілардың аттары мен тұрғылықты жері
- банктегі шот нөмірі
- төлем түрі
- операция сомасы
- жауапты тұлғалар мен клиенттердің қолдары және
олардың мөрінің көшірмесі.
Барлық құжаттар бухгалтерлік жазба негізінде копировка
болуы қажет, баланысты, және баланыстан тыс дербес шоттар
бойынша соммалары болуы керек. Бұл құжаттар банкке шаруашылық
мекемелерден, ұйымдардан және басқа да банктерден кепіл
түседі. Сондай – ақ құжаттарды банктердің өздері құрады. Бұл
құжаттардың жиынтығы банктік құжаттар деп аталады. Құжаттар
былай бөлінеді:
- банктік
- кленттік
Банкте құралатын құжаттарға мыналар жатады:
- банк аралық есеп айыру бойынша дебеттік және
кіредиттік тапсырма
- меморалдық және кассалық ордер
- қарыз шоты бойынша несиенің қамтылуын талдау нәтижесі
бойынша несие бөлімінің өкімі
- есеп айыру құжаттарын төлеу үшін несие беру туралы
өкім.
Клиенттік құжаттарға мыналар жатады:
- төлем тапсырысы
- төлем талап тапсырысы
- қолма – қол жарнама, хабарлама
Кіріс кассалық ордерге мыналар жатады:
- қолма – қол жарнаға хабарлама
- кіріс кассалық ордер
- ақша қабылдау бойынша түбіртек.
Шығыс кассалық ордерлерге мыналар жатады:
- ақшалай чек
- ішкі банк операциаларын жүргізу кезінде қолданылатын
шығыс кассалық ордер (аванс беру, қызметкерлерге жалақы беру,
клиенттерге аманат беру, айналымға ақша шығару ).
Банк операциасын жүргізудеге негіз болатын барлық
кассалық және мемориалды ордерлерде оларды тексерген және
толтырған бланктерде жауапты тұлғалардың қолдары болу керек.
- қосымша тексеруді қажет етпейтін құжаттарда жауапты
орындаушының біреуінің ғана қолы жеткілікті.
- клиенттерден келіп түсетін құжаттар формальды және мәні
жағынан тексеріледі.
Формалды жағынан бухгалтер мыналарды тексереді:
- реквезиттердің толықтығын
- клиенттердің қолы мен мөрінің дұрыстығын
- алғашқы және соңғы даналарда ешқандай айырмашылық жоқ
екендігін.
Мәні жағынан тексергенде:
- құжат қай шоттан төленуі тиіс екендігін
- шотта құжатты төлеуге қаржы бар екендігін
- қол үлгісінің карточкасы бойынша құжаттарға кімнің қол
қойғанын.
- құжаттың мерзімін.
Ақшалай чек бойынша шаруашылық ұйымдар ақша алғанда,
шаруашылықтың жауапты тұлғасының төл құжаты тексеріледі.
Жұмыс күнін және құжат айналымын ұйымдастыру, банктің ішкі
бақылауын жүргізу.
Есеп операция қызметкерлерінің жұмыс күнін ұйымдастыру,
келіп түскен есеп ақша құжаттарын толтырып, бухгалтерлік есеп
балансты және баланстан тыс шот бойынша күнделікті
баланыс құрумен уақтылы қамтамасыз ету үшін жүргізіледі.
Банктерде жұмыс күнін және құжат айналымын ұйымдастыруға
мынадай негізгі талаптар қойылады:
- барлық есеп ақша құжаттар шоттар бойынша бухгалтерлік
есепте сол күні бейнеленуі тиіс
- операция күнінің соңіна келіп түскен құжаттар тәртіп
бойынша келесі жұмыс күні клиенттер шоты бойынша
жүргізіледі.
Банкте операциялық емес уақытта құжаттар банкке тікелей
жауапты орындаушылармен немесе арнайы жәшіктерге салынған
күйде тапсырылады. Бұл жәшіктерден құжаттар сағатына бір рет
алынп тұрады. Әр бір банкте операция салмағын реттеу үшін
банкке айтарлықтай көлемде құжат әкелетін негізгі клиенттерден
құжаттарды қабылдау кестесі құрылады. Жеке тұлғалардың,
аманатшылардың, зейнеткерлердің, азаматтардың есеп кассалық
операциялары операция күні барысында жауапты орындаушылармен
жүргізіледі.
Банк қызметін бақлау бойынша операция жиынтығы ішкі
банктік бақылау деп аталады. Ішкі банктік бақылаудың үш
түрі бар:
1. Алдын – ала бақылау
2. Ағымды бақылау
3. Кейінгі бақылау.
Алдын – ала бақылау – операция орындағанға дейін жүргізіледі.
Онымен банк басшысы , несие бөлімінің қызметтері, ал
бөлек операция түрімен бас бухгалтер айналысады. Мысалы,
облыстық Ұлттық Банктің жетекшісі операцияны қолдану
мүмкіндігін анықтайды және ақша эмиссиясын жүргізуге рұқсат
береді. Бас бухгалтер клиенттің ағымды шоттарын ашу үшін
құрылған құжаттарды тексереді.
Ағымды бақылау – операцияны жүргізу кезінде, операциялық
күн басында жүргізіледі. Оған жататындар мыналар:
1. Құжаттарды формальды және мәні жағынан
тексеру;
2. Клиенттің дербес шоты бойынша құжаттағы
жазбаларды тексеру, аналитикалық және синтетикалық есептің
материалдарын салыстыру;
3. Бөлшек операциялар бойынша ағымды бақлауды бас
бухгалтер немесе оның орынбасары жүргізеді.
Кейінгі бақылау - жүргізілетін
операция бойынша есептің дұрыстығын және сәйкес құжаттардың
дұрыс толтырғандығын тексеру болып табылады. Операцияны жүргізу
тәртібі және бухгалтерлік есептің жүргізілуі бойынша
қателіктердің жіберілу себептерін анықтау керек.
Бұл бақылауды кейінгі бақылау инспекторы, бас бухгалтер
және оның орынбасары жүргізеді. Бұл бақылау жоспарға сәйкес
тоқсанда бір рет жүргізіледі. Тексеру нәтижесі анықталған
толтыруы тиіс. Банк басшысы анықтаманы алған соң бес күн
ішінде қарап шығып, жетіспеушіліктерді шаралар қолдануы тиіс.
Бас бухгалтер тексеру нәтижесінде пайда болған
жетіспеушіліктерді жояды және бақылауды жүргізуі тиіс. Қажет
болған жағдайда қайта тексеруді ұйымдастырады.
Аналитикалық есеп және оның формалары.
Аналетикалық есеп – бұл әр бір банк операциясының бейленуін
көрсететін нақты, түсінікті есеп болып табылады. Аналетикалық
есеп қаржыларды қолдану тәртібін және әр бір ұйымның
қаншалықты қаржысының бар екендігін анықтауға мүмкіндік береді.
Сондай – ақ аналитиклық есепті қаржылық және статистикалық
мекемелерде пайдаланады. Олар әр бір баланысты және баланыстан
тыс шоттар бойынша ашылады. Мысалы, банкаралық есеп айырысу
бойынша аналитикалық есептің құжаты болып дебиттік және
кредиттік тапсырыс қызмет етеді. Тапсырыс өзара есеп айырысу
бойынша операцияны бастайтын банк мекемесімен құрылады.
Қысқа мерзімді несие бойынша міндеттеме бойынша анлитикалық
есептің құжаттары болып қарызшыдан несие беру кезінде
алынған жедел міндеттеме қызмет етеді.
Дербес шот орнатылған стандартқа сәйкес 2 данадан
басылады. Екінші дана клиентке беруге арналған дербес шоттың
көшірмесі болып табылады. Бірінші дана банкте қалады.
Дербес шоттағы жазбалар тиісті есеп – ақша құжаттары
негізінде жасалады. Электронды есептеу машинасына дербес шоттың
көшірмесін енгізу кезде оған ешқандай қол және мөр
қойылмайды. Клиенттерге беруге арнайы клавиштік машинада
құрылатын дербес шоттың көшірмесіне жауапты орындауышының қолы
мен мөрі қойылмайды. Дербес шоттың көшірмесінде соңғы жазба
мен мөр және қолдың арасында бос орын қалмауы тиіс. Көшірме
берген шот бойынша бір нмесе екі қолға құқығы бар тұлғаларға
беріледі немесе олардың өкілдеріне сенімхат бойынша рұқсат
етіледі. Шот иесі орнатылған тәртіп бойынша бес күн ішінде
дебет немесе кредиті бойынша қате жазылған сома туралы
хабарлауы тиіс. Қарсылықтардың көрсетілген мерзімінде түспеуіне
байланысті банк кірісіне заңімен белгілеген мөлшерде пайыздар,
айыппұлдар іздестіріледі. Клиентерге шоттың көшірмесін жоғалтып
алған жағдайда оған нұсқа тек банк басшысынің немесе оның
орынбасарының рұқсатымен беріледі. Клиентке көшірмені бергеннен
кейін дербес шоттар архив карточкасында нөмірінің өсу
тәртібімен орналастырыладі. Айдың аяқталуына байланысты жауапты
түлғалар оларды балансты және баланстан тыс шоттар бойынша
аумаларда (пачка) жинақтап, хаттамалар жасайды. Буманың шеткі
жағында балансты және баланстан тыс шоттың айы және сақталу
мерзімі көрсетіледі.
Синтетикалық есептің түсінігі және оның формалары.
Синтетикалық есеп – бұл жалпылама есеп. Банктегі
синтетикалық есептің материалдары болып мыналар жатады:
1. Бухгалтерлік журналдар:
2. Кассалық журналдар:
3. Құрама карточкалар:
4. Айналым және тексеру ведмостері;
5. Баланс ( күндік, айлық, жылдық. ).
Синтетикалық есеп мәліметтері кассалық жоспардың,
мемлекеттік бюджеттің және басқа да көрсеткіштердің қолдануын
талдау үшін пайдаланады. Есептеу орталығымен берілетін
күнделікті баланста кредит және дебит бойынша айналымдар,
шығыс қалдықтары көрсетіледі. Күнделікті балансқа баланстан тыс
шоттар бойынша құрылған баланс қосылады. Оның негізінде құрама
карточка құралады. Кассалық операциалармен, әкімшілік басқару
шығындарымен байланысты операциа бойынша N0487007 формадағы
құрама карточка жүргізіледі. Құрама карточкаға күнделікті
дебит және кредит бойынша айналымдар және келесі күнге
аналитикалық есептің балансты шотында ашылған дербес шот
бойынша есептелген қалдық жазылады.
Кассалық журнал – кассалық жоспардың белгісі мен сомасы,
клиенттердің дербес шоты мен нөмірін көрсететін кассының
кіріс және шығыс құжатының жазбасын сақтайды. Операция
уақтының аяқталуына қарай кассалық журналдың қортындысы
есептелінеді, ол банктің айналым кассасының кіріс және шығыс
мәлімметтерін салыстырады. Онда әрбір айдың бірінші күніне
қалдықтар, шот бойынша жазбалардың мерзімі және сомасы
көрсетіледі. Бас бухгалтер аналетикалық және синтетикалық есептің
үстінен осы шоттар бойынша тексеру жүргізіледі және оның
нәтижесінде алынған қортынды сальдолық ведомость пен балансқа
қол қою арқылы куәландырылады. Әрбір айдың бірінші күніне
құрылған ведмостіне жауапты орындаушы мен бас бухгалтер қол
қояды. 2 денгейлі банк
балансы меншікті және тартылған қаржыларының жағдайын
көрсетеді, сондай – ақ банктік несиелік, инвеститциялық және
басқа да опрацияларға орналастырылған қаржыларын берілмейді.
Банк балансы күнделікті құралады, банк басшысымен бас бухгалтер
қолдарымен куәландырады.
2 денгейлі банктерің жаңа шот жоспарына көшумен
байланысты, Ұлттық Банк тарапынан дербес шоттарды нөмірлеу
жүргізілмейді. Банктер дұрыс және уақтылы есеп беруге қолайлы
болуы үшін дербес шоттарды еркін нөмірлей алады. Шот
нөмірдегі сандар сонымен, кодтау төлем жүйесінің талаптарына
сәйкес болуы тиіс.
Шоттар нөмірінде тек қана сандар қолданылады, ал шот
құрылымында, енгізу кезіндегі толық сақтық үшін, бақылау
кілтін қолдануға рұқсат етілген.
Клиенттің банктік шоты бойынша, операциялар мына жағдайда
жүргізіледі:
- шот иесінің тапсырысы бойынша;
- үшінші тұлғаның талабы бойынша, шот иесінің келісімімен (
акцептеуімен ).
- акцепт заңдылығымен сәйкес шот иесінің келуін талап
етпейтін үшінші талабы бойынша;
- Қазақстан Республикасының заңына және жасалған келісім
шартқа қайшы келмейтін банк бұйрығы бойынша.
Банктік шоттар бойынша, кіріс операциаларына басқа
операцияларды тоқтату немесе шот иесінің ақшаларын тұтқындау,
құқы бар өкілетті мекемелердің шешімі негізінде Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес жүргізеді. Жабылады шот бойынша
орындалмаған талаптар болса, шотты жабуға тыйым салынады.
Бірақ шоттың жабылуы заңды тұлғаның таратылуына немесе заңды
тұлғаның 1 жылдан аса, ал жеке тұлғаның 3 жылдан аса мерзім
ішінде шотының қозғалыссыз болуына байланысты жүргізіледі. Шот
жабылғаннан кейін банк 3 күн ішінде жазбаша түрде, салық
мекемесімен аудандық халықты әлеуметтік қорғау және еңбек
бөліміне хабарлауы тиіс.
Кредитор банктің хабарлануынсыз ашылған банктік шот үшін
клиент мыңдық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл төлейды.
Айыппұл сомасы республикалық кірісіне жіберіледі.
1.4. Ақшасыз есеп айыруды ұйымдастырудың жалпы сипаттамасы.
Шаруашылық байланыстар банк қызметіндегі қажетті
шарттардың бірі болып табылады. Банкпен шаруашылықтың
байланыстары келісімдік қатынаспен бейнеленеді, яғни бірінші
жақ қызмет көрсетуші, екінші жақ оның клиенті болып табілады.
Есеп айыру қатынасы дегеніміз – ол бірінші жақтың
белгіленген мерзімде көрсетілген қызметті төлеуі, сондай – ақ
банктік келісім міндеттемені орындағаннан кейін оған қарызын
қайтаруы болып табылады.
Қазіргі кездегі ақшасыз есеп айрысудың негізгі
формалары мынадай:
1. Төлем тапсырысы
2. Төлем талап – тапсырысы
3. Чекпен есеп айыру
4. Акредетивтер есеп айырысу
Төлем тапсырысымен алдын – ала және кейінгі төлем тәртібі бойынша
есеп айырысу.
Төлем тапсырысы – мекеменің немесе шаруашылық ұйымның өзіне
қызмет көрсететін банкіне өз шотынан қаржыларды аудару үшін
берген тапсырмасы.
Төлеуші бекітілген формадағы тапсырысты банкке ұсынады.
Тапсырыс жазылған күннен бастап 10 күнге дейін жарамды болып
есептеледі (жазылған күн есепке алынбайды). Төлем тапсырысы тек
шотта қаржы болған жағдайда ғана орындауға қабылданады.
Тапсырыста төлеуші қандай шот бойынша қандай тауар және қашан
алғандығын көрсетуі тиіс.
Төлем тапсырысы бойынша төлемдер тауарлы және тауарсыз
операциялар бойынша жүргізіледі. Төлемдердің 90% - ін тауарлы
операциялар құрайды.
Тауарсыз операцияларға жататындар мыналар:
- бюджетке төлемдер және басқа да жалақыдан ұстаулар;
- жоғары тұрған мекемелерді ұстау шығыны;
- күрделі салымға қаржыларды аудару;
- банк несиесін өшіруге кеткен қаржылар.
Алдын – ала тәртіппен төлемді жүрізу кезінде жабдықтаушы
өзінің шотына қаржылар түскеннен кейін 3 жұмыс күні ішінде
тауарды тиеп жіберуі тиіс.
Аккредитив, оның маңызы және есебінің жүргізілуі.
Аккредитив – бұл банктің шартті, ақшалай міндеттемесі.
Сатып алушының банкі сатып алушының өтінішіндегі шарттарға
байланысты тиелген тауарлар мен көрсетілген қызметтер үшін
төлемді жүргізу үшін жабдықтаушы банкіне тапсырма береді.
Аккредитив тек қана қала аралық және сыртқы сауда
бойынша есеп айыру кезінде қолданылады. Сатып алушы
аккредитивті меншікті қаржылары және банк несиесі есебінен
ұсына алады. Аккредитив бойынша есеп айыру тәртібі және оның
мерзімі сатып алушымен жабдықтауашы арасындағы келісім
көрсетеді.
Аккредитив мынадай түрлері бар:
- жабылған
- жабылмаған
- қайтарылатын және қайтарылмайтын
Жабылған аккредитив – төлеуші банкінің (банк эмитент)
төлеушінің меншікті қаржыларын немесе ұсынылған несиені
жабдықтаушы банкіне беру кезінде ашылған аккредитив.
Жабылмаған аккредитив – жабдықтаушы банкінде ашылады. Егер де
екі банк арасында кореспанденттік қатынас орнатылса, жабдықтаушы
банкіне төлеуші банктің корреспанденттік шотынан аккредитивтің
барлық сомасын өшіруге құқық беріледі. Егер де аккредитив
түрін көрсететін белгі болмаса, онда ол аккредитив
қайтарылмайтын болып есептеледі.
Қайтарылатын аккредитив – жабдықтаушының келісімінсіз төлеуші
банкімен өзгертілуі немесе жоққа шығарылуы мүмкін.
Мысалы:
А) келісімде көрсетілген шарттардың орындалмауы кезінде;
Б) төлеуші банкінің аккредитив бойынша төлемге кепіл беруден
бас тартуы кезінде.
Қайтарылмайтын аккредитив – бұл төлеуші банкінің аккредитивтің
барлық шарттарын орындау кезінде, төлемді жүзеге асыру үшін
берген нақты міндеттемесі.
Халықаралық тәжірибеде, сыртқы сауда бойынша есеп айыру
кезінде құжатты аккредитив кеңінен қолданылады.
Құжатты аккредитив келісім бойынша екі жаққа да тиімді,
сенімді әрі ыңғайлы төлем құралы болып табылады.
Банк сатушысы мен сатып алушы арасында делдал ретінде
қызмет етеді және осы арқылы бірнеше операциялар
орындалғаннан кейін төлем жүзеге асырылады.
Импортты операциялар бойынша аккредитивті ашу
үшін ағымды валюталық шотта аккредитивті ұсыну үшін
жеткілікті сомма және банктің комиссиондық төлемін жабатын
сома болуы қажет. Бұл сома келісімнің шарты бойынша төленуі
тиіс немесе ағымды валюталық шотта қаржы жоқ болған
жағдайда аккредитив бойынша төлемді қамтамасыз ететін өнімді
залог ұсынуы тиіс.
Аккредитив өте икемді есеп айыру формасы болып
табылады, себебі клиенттің өтініші бойынша оның кез
келген шарты жедел түрде өзгертіледі.
Бақлау құн ( контрстоймость ) – бұл бас банктегі немесе
валюталық биржадағы валютаның артығы;
Ұзын валюталық пазитца – банктің активтері
міндеттемелерінен артық болған жағдайда;
Қысқа валюталық пазица – банктің міндеттемелері
активтерінен артық болған жағдайда;
Жабылмаған негіздегі аккредитивті ашу – несиелендірудің
жасырын формасы болып табылады. Аккредитивтің мұндай түрін
ұсынған кезде банк филиалы міндетті түрде жабылған
аккредитивтің ашылу мүмкіндігі бойынша бас ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
Негізгі бөлім
1.1. Дебиторлармен және кредиторлармен операциялардың бухгалтерлік
есебін ұйымдастыру
1.2. Дебиторлық берешек жіктемесі және оның есебі
1.3. Банк операциясын құжаттау, есеп ақша құжаттарының түрлері.
1.4. Ақшасыз есеп айыруды ұйымдастыру жалпы сипаттамасы.
2.1. Дебиторлық берешекті мойындау мен өлшеу
2.2. Ақшалай баламалардың есебі Банктік овердрафт, овернайд.
2.3. Бағамдық айырма түсінігі және оны есепте көрсету.
2.4. Есеп беретін адамдармен жеке басқа да дебиторлармен есеп
айырысулар есебі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
1.1. Дебиторлармен және кредиторлармен операциялардың бухгалтерлік
есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2. Дебиторлық берешек жіктемесі және оның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3. Банк операциясын құжаттау, есеп ақша құжаттарының
түрлері ... ... ...12
1.4. Ақшасыз есеп айыруды ұйымдастыру жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ..17
2.1. Дебиторлық берешекті мойындау мен өлшеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2. Ақшалай баламалардың есебі Банктік овердрафт, овернайд ... ... ... ... 22
2.3. Бағамдық айырма түсінігі және оны есепте
көрсету ... ... ... ... ... ..26
2.4. Есеп беретін адамдармен жеке басқа да дебиторлармен есеп
айырысулар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 33
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 4
КІРІСПЕ
Осы курстық жұмыстың тақырыбы Дебиторлармен және кредиторлармен
операциялардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру деп аталады.
Дебиторлық берешек деп көрсетілген қызмет,
жабдықтаушыларға тауарлар және қызмет көрсетулері үшін алдын ала
төлем жүргізу нәтижесінде туындаған банк әріптестерінің қарызын
айтады.
Есептен шығару қажетті құжаттармен бірге өтініш ұсынылған
кезде банк басқармасының шешімі негізінде жүргізіледі.
Құжаттар – жүргізілуі шаруашылық операцияларға заңды күш
беретін жазбаша куәлік болып табылады. Құжаттау есеп
ақпаратының басы және банк қызметін тұтас үздіксіз көрінісімен
қамтамасыз етеді. Банк операциасын жүргізудеге негіз болатын
барлық кассалық және мемориалды ордерлерде оларды тексерген
және толтырған бланктерде жауапты тұлғалардың қолдары болу
керек
Есеп операция қызметкерлерінің жұмыс күнін ұйымдастыру,
келіп түскен есеп ақша құжаттарын толтырып, бухгалтерлік есеп
балансты және баланстан тыс шот бойынша күнделікті
баланыс құрумен уақтылы қамтамасыз ету үшін жүргізіледі.
Аналетикалық есеп – бұл әр бір банк операциясының бейленуін
көрсететін нақты, түсінікті есеп болып табылады. Синтетикалық
есеп – бұл жалпылама есеп.
Қазақстан Республикасындағы банктер және қызметі туралы Қазақстан
Республикасының 1995жылғы 31 тамызындағы №2155 заңы. Қазақстан
Республикасының 2007 жылғы 11 қаңтардағы №241-ІІІ Лицензиясы туралы заңы.
Қазақстан Республикасындағы кредиттік бюролар және кредиттік тарихтың
қалыптасуы туралы Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 6 шілдедегі №573 ІІ
заңы. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк басқармасының 2008 жылғы 25
қаңтардағы №5 Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын
реттеу мен қадағалау агенттігінің кейбір нормативтер құқықтық актілеріне
толықтырулар енгізуі туралы қаулысы.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк басқармасының 2007 жылғы 24
желтоқсандағы №275 банктердің ірі қатысушыларының, банк холдингтерінің
сақтандыру (қайта сақтандыру), ұйымның ірі қатысушыларының, ашық жинақтаушы
зейнет ақы қорының ірі қатысушыларының есеп беру ережесін бекіту туралы
қаулысы. 2007 жылғы 30 қарашадағы №258 Қазақстан Республикасының қаржы
нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің басқармасына
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің есеп беру ережесін
бекіту және Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын
реттеу мен қадағалау қаулысы.
Шетелдік валюталық жасалатын операция есебі Қазақстан
Республикасы территориясында операция жасалған кездегі нарық
белгілеген бағамды қолданып, Қазақстандық теңгемен есептелуге
тиісті ақшалай қаражатқа байланысты туындайтын
қатынастарды реттейтін Қазақстан Республикасының 24.12.2001 ж.
№ 278 – 11 Салықтар және бюджетке міндетті басқа төлемдер
туралы кодексті қабылдау.
1.1. Дебиторлармен және кредиторлармен операциялардың
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
Дебиторлық берешек деп көрсетілген қызмет,
жабдықтаушыларға тауарлар және қызмет көрсетулері және т.б. үшін
алдын ала төлем жүргізу нәтижесінде туындаған банк
әріптестерінің қарызын айтады.
Шаруашылық қызметі бойынша дебиторлармен және кредиторлармен
операциялар есебі мен бақылауы бас банктің әкімшілік-шаруашылық
қызметін бағдарлау және бақылау департаментінің жауапты бөлімдері
арқылы жүзеге асырылады.
Банк қызметкерлерімен есеп айырысу іссапар шығыны мен басқа да
шығындар бойынша банк қызметкерлеріне берілген аванстық төлемдер
сомасын көрсетіп 1854 (Банк қызметкерлерімен есеп айырысу) баланыстық
шотында жүргізіледі.
Кепіл бойынша дебиторлық берешек есебі берілген кепілдік
бойынша қарыз алушының берешегін көрсететін 1861 (Кепілдіктер бойынша
дебиторлық ) баланыстан тыс шотында жүргізіледі.
Банкке көрсетілген қызметтер үшін алдын ала төлемдер ( үй-
жайды жалға алу, телекоммуникациялық қызметтер, телефон және ұялы
байланыс қызметтері, пошта қызметі, телеграф қызметі, радио нүкте
үшін абаненттік төлемдер, негізгі құралдарды жөндеу үшін алдын ала
төлеу,) жабдықтаушылар ұсынатын шот-фактуралар негізінде
келісімшартта келісілген тәртіпте және мерзімде жүргізіледі.
Шарт келесілерден тұрады: шарттың мағынасы, мерзімі нысаны,
тауарды жеткізу мен тәртібі, тараптардың міндеттемелері,
міндеттемені орындаған үшін тараптардың жауапкершілік шаралары,
шарттың қызмет мерзімі, тараптардың заңды мекенжайлары, СТН,
экономика секторының коды, резидент екенін дәлелдейтін белгі,
тараптардың өкілетті өкілдерінің қолдары, мөр таңбасы. Шарттың бір
данасы банктің дебиторлар мен кредиторлар есебі бөлімшесінде тіркеу,
сақтау және бақылау үшін беріледі, ал екінші данасы жабдықтаушылар
ұйымына беріледі.
Дебиторлық берешек бойынша мәжбүрлі шығындар дебиторлық
берешектің қайтарылмай қалу залалдарын жабу немесе олардың құнын
азайту (банктің әкімшілік-шаруашылық қызметі бойынша, күрделі салым
бойынша, кепілдік бойынша, қаржылық фьючерс бойынша) үшін қажетті
қаражаттар сомасы.
Дебиторлар және кредиторлармен операциялардың шоттарда
көрініс табу тәртібі
1. Алдағы кезең шығындарын алдын ала төлеу (жалдау, жазылу,
жарнама, пошта және т.б.):
ДТ 1799 - Өзге де алдын ала төлемдер
КТ 2203 - Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
1050 - Банктердің корреспонденттік есепшоттары
1001 - Кассадағы қолма-қол ақша
2211 - Клиенттердің талап етуі бойынша салымдар
2. Негізгі құралдар, ғимараттарды ағымдағы жөндеу және т.б. қызметтер
үшін алдын ала төлеу:
ДТ 1860 - Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
КТ 2203 - Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
1051 - Банктің Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі
корреспонденттік есепшоттары
1001 - Кассадағы қолма-қол ақша
2211 - Клиенттердің талап ету бойынша салымдары
3. Негізгі құралдар , ғимараттарды күрделі жөндеу үшін алдын ала
төлем:
ДТ 1856 - Күрделі салымдар бойынша дебиторлар
КТ 2203 - Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
1051 - Банктің Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі
корреспонденттік есепшоттары
4. Алынған, бірақ төленбеген ТМҚ және НҚ кірістеу:
ДТ 1851 - Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер бойынша есеп айырысу
1856 - Күрделі салымдар бойынша дебиторлар
1602 - Өзге тауар-материялдық қорлар
КТ 2856 - Күрделі қаржы бойынша кредиторлар
2860 - Банк Банк қызмет бойынша өзге кредиторлар
5 Үйлер мен ғимараттарды салу кезінде келісім шарт негізінде аванс
сомасына:
ДТ 1856 - Күрделі салымдар бойынша дебиторлар
КТ 2203 - Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
1001 - Кассадағы қолма-қол ақша
1051 - Банктің Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі
корреспонденттік есепшоттары
2010 - Корреспондеттік есепшоттар
- Орындалған жұмыс үшін анықтама ұсынған кезде:
ДТ 1651 - Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі
құрал жабдықтар
КТ1856 - Күрделі салымдар бойынша дебиторлар
- Монтаждауды талап ететін негізгі құралдарды алу кезінде:
ДТ 1651 - Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі
құрал жабдықтар
КТ 1856 - Күрделі салымдар бойынша дебиторлар
- Үйлер мен ғимараттарды және қондырғыларды
пайдалануға беру кезінде:
ДТ 1652 - Жер,үйлер және ғимараттар
1653 - Компьютер жабдықтары
1654 - Өзге негізгі құрал-жабдықтар
1656 - Жалға беруге арналған негізгі құрал-жабдықтар
КТ 1651 - Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі
құрал жабдықтар
6. ТМҚ үшін төлем жүргізгенде:
ДТ 1860 - Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
КТ 1001 - Кассадағы қолма-қол ақша
1050 - Банктердің корреспонденттік есепшоттары
2010 - Корреспондеттік есепшоттар
2020 - Басқа банктердің сыйақы есептелген талап ету
бойынща салымдар
2203 - Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
7. ТМҚ қоймаға кірістелген кезде:
Д Т 1851 - Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер бойынша есеп айырысу
1602 - Өзге тауар-материялдық қорлар
КТ 1860 - Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
8. Шаруашылық қажеттіліктер үшін аванс беру кезінде:
ДТ 1854 - Банк қызметкерлерімен есеп айырысу
КТ 2860 - Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар
9. Аванстық есеп беруді ұсыныу кезінде:
ДТ 5 класс шоттары - бекітілген аванс сомасына
КТ 1854 - Банк қызметкерлерімен есеп айырысу
2854 - Банк қызметкерлерімен есеп айырысу
10. Банк әр айдың соңында есептеу әдісіне сәйкес алынған
қызметтер үшін шығындар сомасын есептейді :
ДТ 5 класс шоттары
КТ 2860 - Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар
11. Бұрынғы айда есептелген шығынды төйлеу кезінде
есептелген сомаға түзетпе жасау:
ДТ 2860 - Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар
КТ 5 класс шоттары
12. Мәжбүрлі шығынды есептеу кезінде:
ДТ 5400 - Банктік қызметпен байланысты дебиторлық борыштар
Бойынша жалпы резервтерге ( мәжбүрлі шығындарға )
Ақша бөлу
5453 - Банк қызметімен байланысты дебиторлар бойынша
арнайы резервтерге ақша бөлу
5459 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі
шығындарға) ақша бөлу
5461 - Банктік емес қызметпен байланысты дебиторлар
бойынша арнайы резервтерге ақша бөлу втерге ақша
1462 - Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1463-Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1469 - Өзге де банктік қызметке байланысты шығындарды
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Бнктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1879 - Есептелген тұрақсыздық
КТ 5458 - Өзге банктік қызмет шығындарын жабуға арналған
Жалпы резервтерге (жалпы шығындарға) ақша бөлу
5459 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша арнайы резевтерге (мәжбүрлі
шығындарға) ақша бөлу
13. Мәжбүрлі шығындар құрылған дебиторлық берешек сомасын
өтеу кезінде:
ДТ 1462 - Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы
1463 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1469 - Өзге де банктік қызметке байланысты
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Бнктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
КТ 5460 - Банктік қызметпен байланысты дебиторлық борыштар
Бойынша жалпы резервтерге ақша бөлу
5453 - Банк қызметімен байланысты дебиторлар бойынша
арнайы резервтерге ақша бөлу
5459 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі
шығындарға) ақша бөлу
5461 - Банктік емес қызметпен байланысты дебиторлар
бойынша арнайы резервтерге ақша бөлу
1.2. Дебиторлық берешек жіктемесі және оның есебі
Қарыздық операциялар сияқты дебиторлық берешектер де 2002
жылдың 16 қарашасында шыққан (Активтер және шартты міндеттемелер
жіктемесінің және олар бойынша мәжбүрлі шығындар (резервтер) құру
ережесіне), Бухгалтерлік есептің шоттар жоспарына, екінші деңгейлі
банктердің бухгалтерлік есеп саясатына сәйкес жіктеледі. Жіктемге
(1856 – (Күрделі салымдар бойынша дебиторлар)) күрделі салымдарды
қаржыландыруға байланысты операциялар бойынша дебиторлық берешек
(1860 (Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар)) банктің әкімшілік -
шаруашылық қызметі, сондай-ақ (1861 (Кепілдіктер бойынша дебиторлар))
кепілдіктер бойынша дебиторлық берешек жатады.
Банктің бухгалтерлік есепте шығындар бойынша толық көлемде
және 1462 (Банк қызметіне дебиторлық берешек бойынша шығындарды
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)), 1463 (
Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша
шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер ( мәжбүрлі шығындар)),
1469 (Өзге де банктік қызметке байланысты шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар) мәжбүрлі шығындардың сәйкес
шоттарында дебиторлық берешек бойынша мәжбүрлі шығындардың барлық
көлемін есептеуге міндетті.
Жіктелетін дебиторлық берешек бойынша мәжбүрлі шығынның
қажетті көлемі берешек сомадан пайыз ретінде есептеледі:
Жіктеме топтамасы Мәжбүрлі шығын көлемі(негізгі
Қарыз сомасынан % ережеге сәйкес
Стандартты 0
Күмәнді:
-1- дәрежелі күмәнді 5
-2- дәрежелі күмәнді 10
-3- дәрежелі күмәнді 20
-4- дәрежелі күмәнді 25
-5- дәрежелі күмәнді 50
3. Үмітсіз 100
Дебиторлық берешек жіктемесі және мәжбүрлі шығындардың қажетті көлемін
қайта қарастыру айдың соңғы жұмыс күніне дейінгі 5 жұмыс күніне дейін
жүргізіледі.
Жалпы мәжбүрлі шығындарды қалыптастыру кезінде:
ДТ 5458 - Өзге банктік қызмет шығындарын жабуға арналған
жалпы резервтерге (жалпы шығындарға) ақша
КТ 1462 - Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы
1463 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1469 - Өзге де банктік қызметке байланысты
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
Арнайы мәжбүрлі шығындарды қалыптастру (жоғарғы тәуекелді
күмәнді және үмітсіз дебиторлық берешек бойынша мәжбүрлі шығындар)
ДТ 5459 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі
шығындарға) ақша бөлу
КТ 1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 – Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
Мәжбүрлі шығындардың артық сомасын қайтару кезінде келесі
түзетпе өткізбе жасалады:
А) егер банк ағымдағы жылда мәжбүрлі шығындарды қалыптастыруды жүзеге
асырса:
ДТ 1462 - Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы
1463 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1469 - Өзге де банктік қызметке байланысты
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Бнктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
КТ 5458 - Өзге банктік қызмет шығындарын жабуға арналған
жалпы резервтерге (жалпы шығындарға) ақша бөлу
5459 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі
шығындарға) ақша бөлу
Ә) егер банк ағымдағы жылда дебиторлық берешек бойынша провизияны
қалыптастыруды жүзеге асырмаса және активтердің басқа түрлері бойынша
мәжбүрлі шығындарды толық қалыптастыру қажет болса:
ДТ 1462 - Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы
1463-Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1469 - Өзге де банктік қызметке байланысты
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Бнктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
КТ 1339 - Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы
лизингі бойынша арнайы резервтер(мәжбүрлі шығындар)
1439 -Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы
лизингі бойынша арнайы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
Активтердің басқа түрлері бойынша провизияларды толық қалыптастыру
қажеттілігі болмаса:
ДТ 1462 - Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы
1463 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық
берешек бойынша шығындарды жабуға арналған
жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1469 - Өзге де банктік қызметке байланысты
жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі
шығындар)
1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Бнктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
КТ 4941- Төтенше кірістер.
Дебиторлық берешекті есептен шығару.
Баланыстан шығаруға дебитордың 180 күннен жоғары
уақыт аралығында қарызды өтеуді кешіктірумен байланысты
әкімшілік – шаруашылық қызмет бойынша үмітсіз дебиторлық берешегі
сонімен қатар өтелу мерзімі айтылмаса да, банк баланысында 180
күннен артық есепте тұрған дебиторлық борыштар жатады.
Есептен шығару қажетті құжаттармен бірге өтініш ұсынылған
кезде банк басқармасының шешімі негізінде жүргізіледі.
Мерзімі өткен дебиторлық берешекке мыналар кіреді:
- шаруашылық қызметі нәтижесінде туындаған қарыз (күрделі
құрылыспен байланысты қарыздар басқа );
- сот үкімі шығарылған, бірақ қайтыс болуына байланысты
ізделмеген немесе борышқордың дәрменсіздігіне байланысты өндіріп
алынбаған жаңсақтық, кем шығыу және қолма – қол ақшамен тауарлы
материалдық құндылықтардың ұрлануы бойынша берешек:
- сот тәртібіне сәйкес өндіріп алынбайтын жаңсақтық кешіп
шығу және ұрлану бойынша, сонымен қатар нақты айыпкерлер
анықталмаған жағдайдағы берешек;
- кәсіпорын, ұйым және азаматтар және т.б. төлеген сомасы
қатысты клиенттердің кінәраттары бойынша сот белгілеген берешектер.
Егер дебиторлық берешек қайтарылмайтын, үмітсіз деп
жіктелген болса және ол бойынша 100% көлемінде резервтер (мәжбүр
шығындар) құрылса, онда баланыстан шығару мерзімі өткен күннен
бастап 180 күнге дейін және кейін банк дебиторлар басқармасы
кеңесінің шешімі бойынша жүргізіледі.
Құрылған провизиялар есебінен баланстан шығарылған басқа
дебиторлық борыштар саласы баланыстан тыс шоттарда 5 жыл бойы
есепте тұрады. Құзырлы бөлімшелер, қарызкердің мүліктік жағдайында
өзгерістер болса, оны өндіріп алу мүмкіндігін бақылап
отырады.
Мәжбүрлі шығындар басқа да дебиторлық берешек бойынша
қаражатты қайтару кезінде бұрын құрылған мәжбүрлі шығындарды
азайту бойынша өткізбе жасалады.
Қазақстан республикасының заңына сәйкес қуыну мерзімі өткен,
басқа да кредиторлық берешек салық төлеушінің (банктің) табысы
ретінде танылады.
Дебиторлық және кредиторлық берешекті түгендеу банктің
ішкі ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
Дебиторлардың қарыз сомаларын баланыстан шығару келесі
өткізбелер арқылы жүзеге асады.
Күрделі қаржы жұмсалымы бойынша дебиторлық есебі жөндеу
құрылыс материалдары, жабдықтар мен құрал – саймандар үшін
жабдықтаушылармен есеп айырсу, сатып алу және күрделі жұмсалым
мен күрделі жөндеу бойынша шығындар үшін есеп беретін
адамдарға аванс нәтижесін көрсететін 1856 (Күрделі салымдар
бойынша дебиторлар) баланстық шотында жүргізіледі.
- Ұлттық валютада:
ДТ 1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Бнктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
КТ 1791 - Өзге де алдын ала төлеулер
1856 - Күрделі салымдар бойынша дебиторлар
1860 - Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
1861 - Кепілдіктер бойынша дебиторлар
- Шетел валютасында:
ДТ 1877 - Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1878 - Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек
бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы
резервтер (мәжбүрлі шығындар)
1.3. Банк операциясын құжаттау, есеп ақша құжаттарының түрлері.
Құжаттар – жүргізілуі шаруашылық операцияларға заңды күш
беретін жазбаша куәлік болып табылады. Құжаттау есеп
ақпаратының басы және банк қызметін тұтас үздіксіз көрінісімен
қамтамасыз етеді. Құжат дұрыс, ешқандай түзетусіз тапсырылыуы
керек. Құжаттарда тиісті реквезиттер және оған заңды күш
беретін көрсеткіштер болуы керек. Оған мыналар жатады:
- құжатты атауы
- банк мекемесінің қызметін пайдаланатын мекемелер
- төлеушілер мен алушілардың аттары мен тұрғылықты жері
- банктегі шот нөмірі
- төлем түрі
- операция сомасы
- жауапты тұлғалар мен клиенттердің қолдары және
олардың мөрінің көшірмесі.
Барлық құжаттар бухгалтерлік жазба негізінде копировка
болуы қажет, баланысты, және баланыстан тыс дербес шоттар
бойынша соммалары болуы керек. Бұл құжаттар банкке шаруашылық
мекемелерден, ұйымдардан және басқа да банктерден кепіл
түседі. Сондай – ақ құжаттарды банктердің өздері құрады. Бұл
құжаттардың жиынтығы банктік құжаттар деп аталады. Құжаттар
былай бөлінеді:
- банктік
- кленттік
Банкте құралатын құжаттарға мыналар жатады:
- банк аралық есеп айыру бойынша дебеттік және
кіредиттік тапсырма
- меморалдық және кассалық ордер
- қарыз шоты бойынша несиенің қамтылуын талдау нәтижесі
бойынша несие бөлімінің өкімі
- есеп айыру құжаттарын төлеу үшін несие беру туралы
өкім.
Клиенттік құжаттарға мыналар жатады:
- төлем тапсырысы
- төлем талап тапсырысы
- қолма – қол жарнама, хабарлама
Кіріс кассалық ордерге мыналар жатады:
- қолма – қол жарнаға хабарлама
- кіріс кассалық ордер
- ақша қабылдау бойынша түбіртек.
Шығыс кассалық ордерлерге мыналар жатады:
- ақшалай чек
- ішкі банк операциаларын жүргізу кезінде қолданылатын
шығыс кассалық ордер (аванс беру, қызметкерлерге жалақы беру,
клиенттерге аманат беру, айналымға ақша шығару ).
Банк операциасын жүргізудеге негіз болатын барлық
кассалық және мемориалды ордерлерде оларды тексерген және
толтырған бланктерде жауапты тұлғалардың қолдары болу керек.
- қосымша тексеруді қажет етпейтін құжаттарда жауапты
орындаушының біреуінің ғана қолы жеткілікті.
- клиенттерден келіп түсетін құжаттар формальды және мәні
жағынан тексеріледі.
Формалды жағынан бухгалтер мыналарды тексереді:
- реквезиттердің толықтығын
- клиенттердің қолы мен мөрінің дұрыстығын
- алғашқы және соңғы даналарда ешқандай айырмашылық жоқ
екендігін.
Мәні жағынан тексергенде:
- құжат қай шоттан төленуі тиіс екендігін
- шотта құжатты төлеуге қаржы бар екендігін
- қол үлгісінің карточкасы бойынша құжаттарға кімнің қол
қойғанын.
- құжаттың мерзімін.
Ақшалай чек бойынша шаруашылық ұйымдар ақша алғанда,
шаруашылықтың жауапты тұлғасының төл құжаты тексеріледі.
Жұмыс күнін және құжат айналымын ұйымдастыру, банктің ішкі
бақылауын жүргізу.
Есеп операция қызметкерлерінің жұмыс күнін ұйымдастыру,
келіп түскен есеп ақша құжаттарын толтырып, бухгалтерлік есеп
балансты және баланстан тыс шот бойынша күнделікті
баланыс құрумен уақтылы қамтамасыз ету үшін жүргізіледі.
Банктерде жұмыс күнін және құжат айналымын ұйымдастыруға
мынадай негізгі талаптар қойылады:
- барлық есеп ақша құжаттар шоттар бойынша бухгалтерлік
есепте сол күні бейнеленуі тиіс
- операция күнінің соңіна келіп түскен құжаттар тәртіп
бойынша келесі жұмыс күні клиенттер шоты бойынша
жүргізіледі.
Банкте операциялық емес уақытта құжаттар банкке тікелей
жауапты орындаушылармен немесе арнайы жәшіктерге салынған
күйде тапсырылады. Бұл жәшіктерден құжаттар сағатына бір рет
алынп тұрады. Әр бір банкте операция салмағын реттеу үшін
банкке айтарлықтай көлемде құжат әкелетін негізгі клиенттерден
құжаттарды қабылдау кестесі құрылады. Жеке тұлғалардың,
аманатшылардың, зейнеткерлердің, азаматтардың есеп кассалық
операциялары операция күні барысында жауапты орындаушылармен
жүргізіледі.
Банк қызметін бақлау бойынша операция жиынтығы ішкі
банктік бақылау деп аталады. Ішкі банктік бақылаудың үш
түрі бар:
1. Алдын – ала бақылау
2. Ағымды бақылау
3. Кейінгі бақылау.
Алдын – ала бақылау – операция орындағанға дейін жүргізіледі.
Онымен банк басшысы , несие бөлімінің қызметтері, ал
бөлек операция түрімен бас бухгалтер айналысады. Мысалы,
облыстық Ұлттық Банктің жетекшісі операцияны қолдану
мүмкіндігін анықтайды және ақша эмиссиясын жүргізуге рұқсат
береді. Бас бухгалтер клиенттің ағымды шоттарын ашу үшін
құрылған құжаттарды тексереді.
Ағымды бақылау – операцияны жүргізу кезінде, операциялық
күн басында жүргізіледі. Оған жататындар мыналар:
1. Құжаттарды формальды және мәні жағынан
тексеру;
2. Клиенттің дербес шоты бойынша құжаттағы
жазбаларды тексеру, аналитикалық және синтетикалық есептің
материалдарын салыстыру;
3. Бөлшек операциялар бойынша ағымды бақлауды бас
бухгалтер немесе оның орынбасары жүргізеді.
Кейінгі бақылау - жүргізілетін
операция бойынша есептің дұрыстығын және сәйкес құжаттардың
дұрыс толтырғандығын тексеру болып табылады. Операцияны жүргізу
тәртібі және бухгалтерлік есептің жүргізілуі бойынша
қателіктердің жіберілу себептерін анықтау керек.
Бұл бақылауды кейінгі бақылау инспекторы, бас бухгалтер
және оның орынбасары жүргізеді. Бұл бақылау жоспарға сәйкес
тоқсанда бір рет жүргізіледі. Тексеру нәтижесі анықталған
толтыруы тиіс. Банк басшысы анықтаманы алған соң бес күн
ішінде қарап шығып, жетіспеушіліктерді шаралар қолдануы тиіс.
Бас бухгалтер тексеру нәтижесінде пайда болған
жетіспеушіліктерді жояды және бақылауды жүргізуі тиіс. Қажет
болған жағдайда қайта тексеруді ұйымдастырады.
Аналитикалық есеп және оның формалары.
Аналетикалық есеп – бұл әр бір банк операциясының бейленуін
көрсететін нақты, түсінікті есеп болып табылады. Аналетикалық
есеп қаржыларды қолдану тәртібін және әр бір ұйымның
қаншалықты қаржысының бар екендігін анықтауға мүмкіндік береді.
Сондай – ақ аналитиклық есепті қаржылық және статистикалық
мекемелерде пайдаланады. Олар әр бір баланысты және баланыстан
тыс шоттар бойынша ашылады. Мысалы, банкаралық есеп айырысу
бойынша аналитикалық есептің құжаты болып дебиттік және
кредиттік тапсырыс қызмет етеді. Тапсырыс өзара есеп айырысу
бойынша операцияны бастайтын банк мекемесімен құрылады.
Қысқа мерзімді несие бойынша міндеттеме бойынша анлитикалық
есептің құжаттары болып қарызшыдан несие беру кезінде
алынған жедел міндеттеме қызмет етеді.
Дербес шот орнатылған стандартқа сәйкес 2 данадан
басылады. Екінші дана клиентке беруге арналған дербес шоттың
көшірмесі болып табылады. Бірінші дана банкте қалады.
Дербес шоттағы жазбалар тиісті есеп – ақша құжаттары
негізінде жасалады. Электронды есептеу машинасына дербес шоттың
көшірмесін енгізу кезде оған ешқандай қол және мөр
қойылмайды. Клиенттерге беруге арнайы клавиштік машинада
құрылатын дербес шоттың көшірмесіне жауапты орындауышының қолы
мен мөрі қойылмайды. Дербес шоттың көшірмесінде соңғы жазба
мен мөр және қолдың арасында бос орын қалмауы тиіс. Көшірме
берген шот бойынша бір нмесе екі қолға құқығы бар тұлғаларға
беріледі немесе олардың өкілдеріне сенімхат бойынша рұқсат
етіледі. Шот иесі орнатылған тәртіп бойынша бес күн ішінде
дебет немесе кредиті бойынша қате жазылған сома туралы
хабарлауы тиіс. Қарсылықтардың көрсетілген мерзімінде түспеуіне
байланысті банк кірісіне заңімен белгілеген мөлшерде пайыздар,
айыппұлдар іздестіріледі. Клиентерге шоттың көшірмесін жоғалтып
алған жағдайда оған нұсқа тек банк басшысынің немесе оның
орынбасарының рұқсатымен беріледі. Клиентке көшірмені бергеннен
кейін дербес шоттар архив карточкасында нөмірінің өсу
тәртібімен орналастырыладі. Айдың аяқталуына байланысты жауапты
түлғалар оларды балансты және баланстан тыс шоттар бойынша
аумаларда (пачка) жинақтап, хаттамалар жасайды. Буманың шеткі
жағында балансты және баланстан тыс шоттың айы және сақталу
мерзімі көрсетіледі.
Синтетикалық есептің түсінігі және оның формалары.
Синтетикалық есеп – бұл жалпылама есеп. Банктегі
синтетикалық есептің материалдары болып мыналар жатады:
1. Бухгалтерлік журналдар:
2. Кассалық журналдар:
3. Құрама карточкалар:
4. Айналым және тексеру ведмостері;
5. Баланс ( күндік, айлық, жылдық. ).
Синтетикалық есеп мәліметтері кассалық жоспардың,
мемлекеттік бюджеттің және басқа да көрсеткіштердің қолдануын
талдау үшін пайдаланады. Есептеу орталығымен берілетін
күнделікті баланста кредит және дебит бойынша айналымдар,
шығыс қалдықтары көрсетіледі. Күнделікті балансқа баланстан тыс
шоттар бойынша құрылған баланс қосылады. Оның негізінде құрама
карточка құралады. Кассалық операциалармен, әкімшілік басқару
шығындарымен байланысты операциа бойынша N0487007 формадағы
құрама карточка жүргізіледі. Құрама карточкаға күнделікті
дебит және кредит бойынша айналымдар және келесі күнге
аналитикалық есептің балансты шотында ашылған дербес шот
бойынша есептелген қалдық жазылады.
Кассалық журнал – кассалық жоспардың белгісі мен сомасы,
клиенттердің дербес шоты мен нөмірін көрсететін кассының
кіріс және шығыс құжатының жазбасын сақтайды. Операция
уақтының аяқталуына қарай кассалық журналдың қортындысы
есептелінеді, ол банктің айналым кассасының кіріс және шығыс
мәлімметтерін салыстырады. Онда әрбір айдың бірінші күніне
қалдықтар, шот бойынша жазбалардың мерзімі және сомасы
көрсетіледі. Бас бухгалтер аналетикалық және синтетикалық есептің
үстінен осы шоттар бойынша тексеру жүргізіледі және оның
нәтижесінде алынған қортынды сальдолық ведомость пен балансқа
қол қою арқылы куәландырылады. Әрбір айдың бірінші күніне
құрылған ведмостіне жауапты орындаушы мен бас бухгалтер қол
қояды. 2 денгейлі банк
балансы меншікті және тартылған қаржыларының жағдайын
көрсетеді, сондай – ақ банктік несиелік, инвеститциялық және
басқа да опрацияларға орналастырылған қаржыларын берілмейді.
Банк балансы күнделікті құралады, банк басшысымен бас бухгалтер
қолдарымен куәландырады.
2 денгейлі банктерің жаңа шот жоспарына көшумен
байланысты, Ұлттық Банк тарапынан дербес шоттарды нөмірлеу
жүргізілмейді. Банктер дұрыс және уақтылы есеп беруге қолайлы
болуы үшін дербес шоттарды еркін нөмірлей алады. Шот
нөмірдегі сандар сонымен, кодтау төлем жүйесінің талаптарына
сәйкес болуы тиіс.
Шоттар нөмірінде тек қана сандар қолданылады, ал шот
құрылымында, енгізу кезіндегі толық сақтық үшін, бақылау
кілтін қолдануға рұқсат етілген.
Клиенттің банктік шоты бойынша, операциялар мына жағдайда
жүргізіледі:
- шот иесінің тапсырысы бойынша;
- үшінші тұлғаның талабы бойынша, шот иесінің келісімімен (
акцептеуімен ).
- акцепт заңдылығымен сәйкес шот иесінің келуін талап
етпейтін үшінші талабы бойынша;
- Қазақстан Республикасының заңына және жасалған келісім
шартқа қайшы келмейтін банк бұйрығы бойынша.
Банктік шоттар бойынша, кіріс операциаларына басқа
операцияларды тоқтату немесе шот иесінің ақшаларын тұтқындау,
құқы бар өкілетті мекемелердің шешімі негізінде Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес жүргізеді. Жабылады шот бойынша
орындалмаған талаптар болса, шотты жабуға тыйым салынады.
Бірақ шоттың жабылуы заңды тұлғаның таратылуына немесе заңды
тұлғаның 1 жылдан аса, ал жеке тұлғаның 3 жылдан аса мерзім
ішінде шотының қозғалыссыз болуына байланысты жүргізіледі. Шот
жабылғаннан кейін банк 3 күн ішінде жазбаша түрде, салық
мекемесімен аудандық халықты әлеуметтік қорғау және еңбек
бөліміне хабарлауы тиіс.
Кредитор банктің хабарлануынсыз ашылған банктік шот үшін
клиент мыңдық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл төлейды.
Айыппұл сомасы республикалық кірісіне жіберіледі.
1.4. Ақшасыз есеп айыруды ұйымдастырудың жалпы сипаттамасы.
Шаруашылық байланыстар банк қызметіндегі қажетті
шарттардың бірі болып табылады. Банкпен шаруашылықтың
байланыстары келісімдік қатынаспен бейнеленеді, яғни бірінші
жақ қызмет көрсетуші, екінші жақ оның клиенті болып табілады.
Есеп айыру қатынасы дегеніміз – ол бірінші жақтың
белгіленген мерзімде көрсетілген қызметті төлеуі, сондай – ақ
банктік келісім міндеттемені орындағаннан кейін оған қарызын
қайтаруы болып табылады.
Қазіргі кездегі ақшасыз есеп айрысудың негізгі
формалары мынадай:
1. Төлем тапсырысы
2. Төлем талап – тапсырысы
3. Чекпен есеп айыру
4. Акредетивтер есеп айырысу
Төлем тапсырысымен алдын – ала және кейінгі төлем тәртібі бойынша
есеп айырысу.
Төлем тапсырысы – мекеменің немесе шаруашылық ұйымның өзіне
қызмет көрсететін банкіне өз шотынан қаржыларды аудару үшін
берген тапсырмасы.
Төлеуші бекітілген формадағы тапсырысты банкке ұсынады.
Тапсырыс жазылған күннен бастап 10 күнге дейін жарамды болып
есептеледі (жазылған күн есепке алынбайды). Төлем тапсырысы тек
шотта қаржы болған жағдайда ғана орындауға қабылданады.
Тапсырыста төлеуші қандай шот бойынша қандай тауар және қашан
алғандығын көрсетуі тиіс.
Төлем тапсырысы бойынша төлемдер тауарлы және тауарсыз
операциялар бойынша жүргізіледі. Төлемдердің 90% - ін тауарлы
операциялар құрайды.
Тауарсыз операцияларға жататындар мыналар:
- бюджетке төлемдер және басқа да жалақыдан ұстаулар;
- жоғары тұрған мекемелерді ұстау шығыны;
- күрделі салымға қаржыларды аудару;
- банк несиесін өшіруге кеткен қаржылар.
Алдын – ала тәртіппен төлемді жүрізу кезінде жабдықтаушы
өзінің шотына қаржылар түскеннен кейін 3 жұмыс күні ішінде
тауарды тиеп жіберуі тиіс.
Аккредитив, оның маңызы және есебінің жүргізілуі.
Аккредитив – бұл банктің шартті, ақшалай міндеттемесі.
Сатып алушының банкі сатып алушының өтінішіндегі шарттарға
байланысты тиелген тауарлар мен көрсетілген қызметтер үшін
төлемді жүргізу үшін жабдықтаушы банкіне тапсырма береді.
Аккредитив тек қана қала аралық және сыртқы сауда
бойынша есеп айыру кезінде қолданылады. Сатып алушы
аккредитивті меншікті қаржылары және банк несиесі есебінен
ұсына алады. Аккредитив бойынша есеп айыру тәртібі және оның
мерзімі сатып алушымен жабдықтауашы арасындағы келісім
көрсетеді.
Аккредитив мынадай түрлері бар:
- жабылған
- жабылмаған
- қайтарылатын және қайтарылмайтын
Жабылған аккредитив – төлеуші банкінің (банк эмитент)
төлеушінің меншікті қаржыларын немесе ұсынылған несиені
жабдықтаушы банкіне беру кезінде ашылған аккредитив.
Жабылмаған аккредитив – жабдықтаушы банкінде ашылады. Егер де
екі банк арасында кореспанденттік қатынас орнатылса, жабдықтаушы
банкіне төлеуші банктің корреспанденттік шотынан аккредитивтің
барлық сомасын өшіруге құқық беріледі. Егер де аккредитив
түрін көрсететін белгі болмаса, онда ол аккредитив
қайтарылмайтын болып есептеледі.
Қайтарылатын аккредитив – жабдықтаушының келісімінсіз төлеуші
банкімен өзгертілуі немесе жоққа шығарылуы мүмкін.
Мысалы:
А) келісімде көрсетілген шарттардың орындалмауы кезінде;
Б) төлеуші банкінің аккредитив бойынша төлемге кепіл беруден
бас тартуы кезінде.
Қайтарылмайтын аккредитив – бұл төлеуші банкінің аккредитивтің
барлық шарттарын орындау кезінде, төлемді жүзеге асыру үшін
берген нақты міндеттемесі.
Халықаралық тәжірибеде, сыртқы сауда бойынша есеп айыру
кезінде құжатты аккредитив кеңінен қолданылады.
Құжатты аккредитив келісім бойынша екі жаққа да тиімді,
сенімді әрі ыңғайлы төлем құралы болып табылады.
Банк сатушысы мен сатып алушы арасында делдал ретінде
қызмет етеді және осы арқылы бірнеше операциялар
орындалғаннан кейін төлем жүзеге асырылады.
Импортты операциялар бойынша аккредитивті ашу
үшін ағымды валюталық шотта аккредитивті ұсыну үшін
жеткілікті сомма және банктің комиссиондық төлемін жабатын
сома болуы қажет. Бұл сома келісімнің шарты бойынша төленуі
тиіс немесе ағымды валюталық шотта қаржы жоқ болған
жағдайда аккредитив бойынша төлемді қамтамасыз ететін өнімді
залог ұсынуы тиіс.
Аккредитив өте икемді есеп айыру формасы болып
табылады, себебі клиенттің өтініші бойынша оның кез
келген шарты жедел түрде өзгертіледі.
Бақлау құн ( контрстоймость ) – бұл бас банктегі немесе
валюталық биржадағы валютаның артығы;
Ұзын валюталық пазитца – банктің активтері
міндеттемелерінен артық болған жағдайда;
Қысқа валюталық пазица – банктің міндеттемелері
активтерінен артық болған жағдайда;
Жабылмаған негіздегі аккредитивті ашу – несиелендірудің
жасырын формасы болып табылады. Аккредитивтің мұндай түрін
ұсынған кезде банк филиалы міндетті түрде жабылған
аккредитивтің ашылу мүмкіндігі бойынша бас ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz