Есеп айырысу операцияларды және олардың жіктелуі
Жоспары
Кіріспе
1.1. Есеп айырысу операцияларды және олардың жіктелуі
1.2. Есеп айырысу операцияларының формалары мен құралдары
1.3. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер есеп айырысу есебіі
2.1. Банктік шот және төлем тапсырмаларымен есеп айырысу
2.2. Банктегі арнайы шоттардағы есеп айырысу есебі
2.3. Банктік шотты ашуды ұйымдастыру тәртібі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
1.1. Есеп айырысу операцияларды және олардың жіктелуі
1.2. Есеп айырысу операцияларының формалары мен құралдары
1.3. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер есеп айырысу есебіі
2.1. Банктік шот және төлем тапсырмаларымен есеп айырысу
2.2. Банктегі арнайы шоттардағы есеп айырысу есебі
2.3. Банктік шотты ашуды ұйымдастыру тәртібі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі курстық жұмыста "Банктік шот және төлем тапсырыспен еспайырысу есебі" талдау жасалып, сонымен қатар банктік шоттар туралы және төлем тапсырмаларымен есеп айырысу қарастырылып ғылыми тұрғыдан зерттеу жұмысы жүргізілді.
Банктегі есеп айырысу, валюталық және арнай шоттарда тұрған ақша қаражаттарын тізімге алу, кәсіпорын бухгалтериясының деректері бойынша берілген деректермен салыстырып, тексеруді жүзеге асырады. Ақша қаражаттарын, құнды қағаздарды және қатаң есеп беру бланкілерін түгендеу , төлем тапсырыстары олардың қалдықтарымен салыстыру арқылы жүзеге асырылады.
«Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттары пайдалану және қолма-қолсыз төлемдер мен ақшалай аударымдарды жүзеге асыру ережесі» туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық Басқармасының 2000 жылғы 2 сәуірде бекіткен № 179 қаулысына сәйкес заңды тұлғалар арасында.
Қазақстан Республикасында чекпен есеп айырысу тек қана ұлттық валютада жүзеге асады. Банктен қолма –қол ақша алуға арналған чектің түріне ақшалай чек жатады. Мұндай чектің түрін Ұлттық банктің бекітілген формасында 2003 жылдың 1 қаңтарына дейін екінші деңгейдегі банктер өздерінің клиенттеріне беріп келсе, бүгінгі күні кез келген коммерциялық банк өзінің формасында чекті шығарып отырады.
Ақшасыз есеп айырысулардың негізгі нысандары:
• төлем тапсырма;
• чек; вексель;
• тапсырма-талап төлемдері;
• кеден мен салық қызметінің органдарының инкассалық жарлықтары болып табылады.
Зерттеудің өзектілігі курстық жұмыста "Банктік шот және төлем тапсырыспен еспайырысу есебі" талдау жасалып, сонымен қатар банктік шоттар туралы және төлем тапсырмаларымен есеп айырысу қарастырылып ғылыми тұрғыдан зерттеу жұмысы жүргізілді.
Банктегі есеп айырысу, валюталық және арнай шоттарда тұрған ақша қаражаттарын тізімге алу, кәсіпорын бухгалтериясының деректері бойынша берілген деректермен салыстырып, тексеруді жүзеге асырады. Ақша қаражаттарын, құнды қағаздарды және қатаң есеп беру бланкілерін түгендеу , төлем тапсырыстары олардың қалдықтарымен салыстыру арқылы жүзеге асырылады.
«Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттары пайдалану және қолма-қолсыз төлемдер мен ақшалай аударымдарды жүзеге асыру ережесі» туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық Басқармасының 2000 жылғы 2 сәуірде бекіткен № 179 қаулысына сәйкес заңды тұлғалар арасында.
Қазақстан Республикасында чекпен есеп айырысу тек қана ұлттық валютада жүзеге асады. Банктен қолма –қол ақша алуға арналған чектің түріне ақшалай чек жатады. Мұндай чектің түрін Ұлттық банктің бекітілген формасында 2003 жылдың 1 қаңтарына дейін екінші деңгейдегі банктер өздерінің клиенттеріне беріп келсе, бүгінгі күні кез келген коммерциялық банк өзінің формасында чекті шығарып отырады.
Ақшасыз есеп айырысулардың негізгі нысандары:
• төлем тапсырма;
• чек; вексель;
• тапсырма-талап төлемдері;
• кеден мен салық қызметінің органдарының инкассалық жарлықтары болып табылады.
Қолданылған әдебиеттер:
1) Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері
Қ.К. Келумжанов; Н.А Құдайбергенов
2) Бухгалтерлік есеп
Назарова Вера Леонидовна
3) Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп
В.К. Радостовец ;Т.Ғ. Ғабдуллин; В.В. Радостовец;
О.И. Шмидт
4) Салық және салық салу
А.Д. Үмбетәлиев; Г.Е. Керімбек
Алматы Экономика 2006 ж
5) Қазақстандағы «Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» Заңы 26/2 96 ж
6) Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау
К. Ш. Дүйсенбаев; Э.Т Төлегенов; Ж.Г Жумагалиева.
7) Н.Қ.Қабылова, Ш.А.Доспалинова, Е.Н.Оразалинов «Бухгалтер». (бухгалтерлік есеп негіздері)
8) Әбдіғали Әбдіманапов «Бухгалтерлік есеп теориясы мен принциптері«Бухгалтерлік есеп теориясы мен негіздері»
1) Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері
Қ.К. Келумжанов; Н.А Құдайбергенов
2) Бухгалтерлік есеп
Назарова Вера Леонидовна
3) Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп
В.К. Радостовец ;Т.Ғ. Ғабдуллин; В.В. Радостовец;
О.И. Шмидт
4) Салық және салық салу
А.Д. Үмбетәлиев; Г.Е. Керімбек
Алматы Экономика 2006 ж
5) Қазақстандағы «Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» Заңы 26/2 96 ж
6) Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау
К. Ш. Дүйсенбаев; Э.Т Төлегенов; Ж.Г Жумагалиева.
7) Н.Қ.Қабылова, Ш.А.Доспалинова, Е.Н.Оразалинов «Бухгалтер». (бухгалтерлік есеп негіздері)
8) Әбдіғали Әбдіманапов «Бухгалтерлік есеп теориясы мен принциптері«Бухгалтерлік есеп теориясы мен негіздері»
Жоспары
Кіріспе
1. Есеп айырысу операцияларды және олардың жіктелуі
2. Есеп айырысу операцияларының формалары мен құралдары
3. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер есеп айырысу есебіі
1. Банктік шот және төлем тапсырмаларымен есеп айырысу
2. Банктегі арнайы шоттардағы есеп айырысу есебі
3. Банктік шотты ашуды ұйымдастыру тәртібі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі курстық жұмыста "Банктік шот және төлем
тапсырыспен еспайырысу есебі" талдау жасалып, сонымен қатар банктік шоттар
туралы және төлем тапсырмаларымен есеп айырысу қарастырылып ғылыми
тұрғыдан зерттеу жұмысы жүргізілді.
Банктегі есеп айырысу, валюталық және арнай шоттарда тұрған ақша
қаражаттарын тізімге алу, кәсіпорын бухгалтериясының деректері бойынша
берілген деректермен салыстырып, тексеруді жүзеге асырады. Ақша
қаражаттарын, құнды қағаздарды және қатаң есеп беру бланкілерін түгендеу ,
төлем тапсырыстары олардың қалдықтарымен салыстыру арқылы жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттары пайдалану және қолма-
қолсыз төлемдер мен ақшалай аударымдарды жүзеге асыру ережесі туралы
Қазақстан Республикасы Ұлттық Басқармасының 2000 жылғы 2 сәуірде бекіткен №
179 қаулысына сәйкес заңды тұлғалар арасында.
Қазақстан Республикасында чекпен есеп айырысу тек қана ұлттық валютада
жүзеге асады. Банктен қолма –қол ақша алуға арналған чектің түріне ақшалай
чек жатады. Мұндай чектің түрін Ұлттық банктің бекітілген формасында 2003
жылдың 1 қаңтарына дейін екінші деңгейдегі банктер өздерінің клиенттеріне
беріп келсе, бүгінгі күні кез келген коммерциялық банк өзінің формасында
чекті шығарып отырады.
Ақшасыз есеп айырысулардың негізгі нысандары:
• төлем тапсырма;
• чек; вексель;
• тапсырма-талап төлемдері;
• кеден мен салық қызметінің органдарының инкассалық жарлықтары болып
табылады.
Төлем құжаттарының дұрыс толтырылуына үлкен мән беріледі. Әсіресе,
ондағы төлемнің тағайындалу коды 1999 жылы 15 қарашадағы Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік класификаторы –төлемдерінің тағайындалуының
бірдей классификаторын пайдалану ережесі туралы Қазақстан Республикасының
Ұлттық банктің Басқармасының бекіткен №388 қаулысына сәйкес болуға тиіс.
Жұмысты орындау барысында негізгі әдістемелік реттеуші құрал ретінде
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі туралы Заңы 30.03.1995ж.№2155
(өзгерістер мен толықтыруларды қоса 30.05.2001ж. №182-II), Қазақстан
Республикасының Қазақстан Республикасының Банктер және банктік қызмет
туралы Заңы 31.08.1995 ж. №2444 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса
25.04.2001ж. №179-II), Қазақстан Республикасының Ақша төлемдері мен
аударулары туралы Заңы 29.06.1998 ж. №237-I
"Вексельдермен операциялар есебі банктік карточкалармен есеп айырысу
есебі " жайлы қарастырылғанда Вексельдер операциялар бұл банк қызметіндегі
маңызды бағыттарының бірі.Біздің елде соңғы кезге дейін операциялар басқару
салыстырғанда оларды шектеп қолдап және оларды жүзеге асырудың біріңғай
механизімінің болмауымен байланысты төлем дамиды. Бірақ 1997 жылы 28
сәуірден Қазақстан Республикасы Қазақстан Республиканың вексел айналымы
туралы заңының қабылдануымен жай және күрделі аударымы болып табылады.
Ал кәсіпорындардың қызметінің дұрыс жолға қойылуы көптеген факторларға
байланысты болып келеді. Вексельдермен операциялар есебі банктік
карточкалармен есеп айырысу есебі бойынша қарастырылған бөлімдер, сатып
алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі, вексельдер туралы жалпы
түсінік және оның түрлері, вексельдер арқылы есеп айырысу, банктік
карточкалармен есеп айырысу есебі туралы жан жақты толықтырылыр зерттелген.
Вексельдермен операциялар есебі банктік карточкалармен есеп айырысу
есебін зерттеп бақылай отырып кез-келген кәсіпорынның жабдықтаушылары мен
клиенттерінің кім екендігін, олардың қандай тауар сататынын, қызмет
көрсететінін, олармен қандай қарым-қатынастарда, қандай тәртіпте, қандай
құжат негізінде жүзеге асатынын көріп білуге болады.
Банктегі есеп айырысу, валюталық және арнай шоттарда тұрған ақша
қаражаттарын тізімге алу, кәсіпорын бухгалтериясының деректері бойынша
берілген деректермен салыстырып, тексеруді жүзеге асырады. Ақша
қаражаттарын, құнды қағаздарды және қатаң есеп беру бланкілерін түгендеу ,
төлем тапсырыстары олардың қалдықтарымен салыстыру арқылы жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
асыруда мынадай әдістерді қарастырады: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем
тапсырманы ұсынуды; чектерді беруді; вексельдерді немесе индоссаменттерді
арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банк
шоттарына аударуды; тапсырма – талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық
жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқада
әдістерін пайдаланады. Ақшасыз есеп айырысулардың негізгі нысандары: төлем
тапсырма; чек; вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық
қызметінің органдарының инкассалық жарлықтары болып табылады.
Жұмысты орындау барысында негізгі әдістемелік реттеуші құрал ретінде
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі туралы Заңы 30.03.1995ж.№2155
(өзгерістер мен толықтыруларды қоса 30.05.2001ж. №182-II), Қазақстан
Республикасының Қазақстан Республикасының Банктер және банктік қызмет
туралы Заңы 31.08.1995 ж. №2444 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса
25.04.2001ж. №179-II), Қазақстан Республикасының Ақша төлемдері мен
аударулары туралы Заңы 29.06.1998 ж. №237-I
1.1. Есеп айырысу операцияларды және олардың жіктелуі
Отандық тәжірибеде банктердің есеп айырысу – кассалық операциялары
мынадай түрге бөлінеді:
• Банктік шоттар ашу;
• Ұлттық немесе шетел валютасында аударым операциялары;
• Алдағы уақытта валюталау күні қойылуға тиісті, ұлттық валютадағы
аударым операциялары;
• Төлемнің шартын өзгерту не қайтару;
• Валюталық операцияларға бақылау жасау;
• Шоттың архивін беру;
• Шоттан қолма –қол ақша беру, ұсақ ақшаларды ірілеп беру;
• Банктен кеңсеге дейін немесе керісінше қолма –қол ақшаларды
инкассациялау;
• Құндылықтарды жеткізіп беру;
• Салымдарды қабылдау;
• Коммуналдық төлемерді қабылдау;
• Басқа операциялар.
Банктер есеп айырысу – кассалық операцияларды ұйымдастырушы болып
табылады.
Есеп айырысу–кассалық операциялары мынадай белгілеріне байланысты
жіктеледі:
Есеп айырысу субьектілеріне қарай:
• Банктік емес секторлар (шаруашылық субьектілер ) арасындағы банктер
арқылы есеп айырысулар;
• Жеке сектор –үй шаруашылықтарының банктер арқылы есеп айырысулар;
• Банктік сектор –банкаралық есеп айырысулар.
Есеп айырысу обьектілеріне қарай:
• Тауарлы операциялар бойынша есеп айырысулар;
• Бюджет және басқа бюджеттен тыс қорлармен аударымдар;
• Банк несиелері, вексельдері және басқа да міндеттемелері бойынша
төлемдер.
Есеп айырысу аумағына қарай:
• Мемлекет ішіндегі есеп айырысулар, оның ішінде:
• Бір қаланың ішінде;
• Қаладан тыс жерлерде, аудандарда, ауылдарда;
• Мемлекет арасында есеп айырысулар:
Есеп айырысу уақытына қарай:
• Сауда операциясы басталғанға дейінгі төлемдер;
• Мәміле жасалған соң, мерзімді төлемдер;
• Коммерциялық несие шартында, яғни мәміле жасалған соң белгілі бір
уақыттан кейінгі төлемдер;
• Мерзімінен бұрын, яғни келіскен мерзімге дейін;
• Ашық шот бойынша, яғни тауарларды алған сайын үздіксіз төлемдер;
• Мерзімі кейінге қалдырылған, яғни бастапқы белгіленген мерзімін ұзарту
жолымен;
• Мерзімі өтіп кеткен төлемдер.
Есеп айырысу жүйелеріне қарай:
• Пошта байланысы арқылы;
• Телеграф –телетайп байланысы арқылы;
• Телефон байланысы арқылы;
• Электрондық байланыстар арқылы;
• СВИФТ жүйесі арқылы.
Есеп айырысу формаларына қарай:
• Қолма –қолсыз аударымдар (банктік) оның ішінде:
• Кредиттік;
• Дебеттік;
• Ашық шот арқылы;
• Аккредиттив
• Инкассо
• Қолма –қол ақшалар арқылы.
Есеп айырысу тәсіліне қарай:
• Толық есеп айырысу;
• Жартылай есеп айырысу;
• Өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу, клиринг арқылы есеп
айырысу.
Есеп айырысу құралдарына қарай:
• Кредиттік аударымның құралдарымен есеп айырысу;
• Төлем тапсырмасы;
• Дебеттік аударымның құралдарымен есеп айырысу;
• Төлем талап –тапсырмасы;
• Чек;
• Вексель;
• Инкассалық өкімдер.
Аралас құралдармен есеп айырысулар, яғни бірде дебеттік, бірде
кредиттік аударымдар түрінде блатын: аккредитив, пластикалық карточкалар,
банктік аударымдар тағы басқалар.
Есеп айырысу шамасына қарай:
• Ірі төлемдер;
• Ұсақ төлемдер.
Есеп айырысу кезектілігіне қарай:
1. жалақы, бюджет, сақтандыру т.с.с. төлемдер;
2. материалдық құндылықтар үшін төлемдер;
3. несиелер үшін төлемдер;
4. сот шешімі бойынша төлем құжаттарымен есеп айырысу.
Банктер және банк операциясының жекеленген түрлерін жүзеге асыратын
2003 2004 01.04 02.04 03.04 04.04
Заңды тұлғалардан 885904 11368335 73981 74929 87367 86980
Тауар сатудан және 743973 959716 60665 61975 72684 72772
қызмет көрсетуден
Коммуналдық төлем 59256 67768 6059 5749 6414 5928
Көлік кәсіпорыннан 31462 41589 2554 2581 3211 3048
Байланыс 45690 60859 4333 4258 4669 4757
кәсіпорыннан
Мейрамхана 3200 4543 180 252 265 244
Ұйымдардың кассаларына заңды тұлғалардан түскен қолма –қол ақша
Диаграммада 2004 жыл 3-тоқсанда кәсіпорындардың банктік қызметке
сұранысын көрсетеді, яғни 27,4%-да банктер көрсететін қызметтерге жоғары
қажеттілік болды. 22,1%-ның бұл қызмет көрсетулерді алуға мүмкіндігі жоғары
болды. Тиісінше, кәсіпорындардың 65,6%, 68,8% бұл көрсеткіштердің орташа
деңгейін және 8,3% төменгі деңгейін көрсетті. Банктер көрсететін
қызметтерге қажеттілікті қанағаттандыру дәрежесін кәсіпорындардың қалыпты
-9,1% және төменгі 8,2 % бағалады.
Жабдықтаушы мен сатып алушы арасындағы материалдық құндылықты жеткізу
бойынша есеп айырысу банк арқылы жүргізіледі. Бұл ақша айналымы заңмен
реттеледі. Мына принциптерге негізделуі тиіс:
1. Заңға сәйкес барлық кәсіпорындар ұйымдық –құқықтық құрылымына
қарамастан,яғни заңды тұлғалар қаржы қаражаттарын банкте сақтауы тиіс.
2. Қазақстан Республикасы Ұлттық банк Басқармасының 2000 жылғы 25
сәуірде бекіткен №179 қаулысына сәйкес, заңды тұлғалар арасындағы 4000
айлық есептік көрсеткішпен асатын, яғни 3488000-(4000*872) теңге
сомасынан жоғары мөлшерде есеп айырысулар тек қолма –қолсыз тәртіпте
жүзеге асырылуы тиіс;
3. Қазақстан Республикасы 29 маусым 1998 жыл №237-1 төлем және ақша
аударым туралы заңға сәйкес төлем тек төлем құжаты қабылданған кезде
ғана жүргізілуі тиіс;
4. Қазақстан Республикасы азаматтық кодексінің 747- бабының 2 тармағы
бойынша заңды тұлғалар мен азаматтар есеп –кассалық қызмет көрсету
банктерін өз бетінше таңдауға, бірнеше банктің қызметін тұтынуға
құқығы бар.
Клиенттерге есеп айырысу–кассалық қызмет көрсету үшін шот ашылуы тиіс.
Барлық заңды тұлғалар, ұйымдық –құқықтық негізіне қарамай (мемлекеттік,
жекеменшік) және жеке тұлғалар банкте корреспонденттік, ағымды, жинақ шотын
аша алады.
Корреспонденттік шот –банктік операциялардың белгілі түрлерін орындау
бойынша банктер мен ұйымдардың банктік шоты.
Ағымды және жинақ шоты –бұл заңды және оқшауанған бөлімшелердің шоты.
Банкте шот ашу банк пен клиент арасында шот ашу бойынша құрылған келісім
–шартқа негізделеді. Келісімге отыру үшін клиент ҚРҰБ Қазақстан
Республикасы клиентке шотты ашу және жабу бойынша №266 02.06.2000 жыл
қойылған талабына сәйкес құжаттарын ұсынуы тиіс. Қажет деп таныса банк
қосымша құжаттар талап етуі мүмкін. Клиент жеке құжаттары мен қол және мөр
үлгісі бар құжатты ұсынады. Есеп айырысу–кассалық бөлімінің заңгері ай
сайын шот менеджерінен шот бойынша операцияларды тексереді.
Сонымен клиенттерге есеп айырысу–кассалық қызмет көрсету бойынша
негізгі реттеуші заңдар мыналар:
1. ҚР Азаматтық Кодексі
2. ҚР ҚР Ұлттық Банкі туралы Заңы
3. ҚР ҚР Банктер және банктік қызмет туралы Заңы
4. ҚР Ақша төлемдері мен аударулары туралы Заңы
5. Екінші деңгейлі банк және банк операциясының жекеленген түрін
жүргізетін ұйымдардың кассалық операцияларды жүргізу бойынша ереже.
Вексель дегеніміз – оның иесінің белгіленген мерзім, яғни уақыт біткен
соң борышкердің ақша төлеуін талап ететін құқығын куіландыратын жазбаш
борыштық міндеттемесі. Сатып алу және сату объектісі, сандай-ақ капиталды
қысқа мерзімді инвестициялау құралы бола отырып, вексель бағалы қағаздардың
ерекше бір түрі ретінде қызмет етеді.
Вексельдерді сонымен қатар пайыздық және пайызсыздық деп екіге бөлуге
болады.
Пайыздық вексельдердің атаулы құнында төленетін пайыз сомасы өз
алдына бөлек көрсетіледі.
Пайызсыздық вексельдерде пайыздық сома өз алдына бөлек
көрсетілмейді,бірақ ол вексельдің жалпы сомасында қарастырылады.
Вексельдер өздерінің түрлері бойынша коммерциялық, қаржылық және қазыналық
болып үш түрге бөлінеді.
Коммерциялық вексельдер өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол
өнімді тұтынушы, яғни сатып алушы кәсіпорындар мен ұйымдардың төлем жасау
мерзімінің кешіктірілуі себебіне байланысты беретін коммерциялық, несиесі
ретінде рәсімделеді.
Қаржылық вексельдер арқылы тауарлық келісімшарттарға жатпайтын әр
түрлі банктер арасындағы борышкерлік қатынастар рәсімделеді.
Қазыналық вексельдер мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар
мемлекеттің ішкі қарыздарын өтеуіне байланысты шығарылады.
Қазыналық вексельдер негізінен дисконтымен бірге номиналынан шегерім
жасауды қоса алғандағы бағасы бойынша банктерге және басқа да кәсіпорындар
мен ұйымдарға сатылады. Ал оларды кері қарай сатып алу толық атаулы құны
бойынша жүргізіледі. Қазыналық вексельдер иелерінің табысын атаулы және
сату бағасы арасындағы айырмашылық құрайды.
Жалпы алғанда Қазыналық вексельдер банктер үшін қысқа мерзімге капитал
салу нысаны болып табылады. Олар банк арқылы ақша рыногында пайдаланылады.
Вексельдер эмитенттер бойынша:
Қазынашылық және жекеше.
Төлем түрі бойынша:
Жай және аудармалы.
Төлем кепілдігінің барлығына қарай:
Қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген.
Төлеу тәртібі бойынша:
Мерзімдік вексель және ұсынушылық вексель болып бөлінеді. Вексельдерді
толтыру мен рәсімдеу белгіленген ережені сақтауды керек етеді. Құжатта
міндетті түрде вексельдік таңба яғни вексель деген жазу жазылып, оның
ұсынылған күні мен орны, вексельдің сомасы, пайызы, төлеу мерзімі көсетілуі
қажет.
1.2. Есеп айырысу операцияларының формалары мен құралдары
Банктің есеп айырысу операциялары екі формада жүзеге асады: қолма-қол
ақшалар мен қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысу.
Қолма-қол ақшалармен есеп айырысулар –бұл нақты ақшалармен төлемдер
және аударымдар жасауды сипаттайды. Мұндағы нақты ақшаларға: банкноталар
және монеталар жатады. Қолма-қол ақшалармен есеп айырысулар көбіне кассалық
операциялар көмегімен іске асады.
Есеп айырысу операцияларының басым бөлігі қолма-қолсыз түрде жүреді.
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысулар-клиенттердің банкте ашқан
шоттары көмегімен, олардың тапсырмасы негізінде бір шоттан екінші бір шотқа
аударылатын төлемдердің жиынтығы.
Мұндағы, қолма-қолсыз ақшалар –чектер, пластикалық карточкалар,
электрондық аударымдар көмегімен пайдаланылатын клиенттердің шоттардағы
сақтаған ақшалар.
Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттары пайдалану және қолма-
қолсыз төлемдер мен ақшалай аударымдарды жүзеге асыру ережесі туралы
Қазақстан Республикасы Ұлттық Басқармасының 2000 жылғы 2 сәуірде бекіткен №
179 қаулысына сәйкес, заңды тұлғалар арасындағы 4000 айлық есептік
көрсеткіштен асатын, яғни 3884000=(4000x971) теңге сомасынан жоғары
мөлшерде есеп айырысулар тек қана қолма –қолсыз тәртіпте жүзеге асырылуы
тиіс. Осы ережеге сәйкес қолма-қолсыз есеп айырысуларда қолданылатын төлем
құжаттарының түрлеріне мыналар жатады:
• Төлем тапсырмасы;
• Төлем –талап тапсырмасы;
• Инкассалық жарлық;
• Чекпен есеп айырысу;
• Вексельмен есеп айырысу;
Төлем құжаттары қағаз және электрондық жолмен толтырылуы мүмкін.
Төлем құжаттарының дұрыс толтырылуына үлкен мән беріледі. Әсіресе,
ондағы
төлемнің тағайындалу коды 1999 жылы 15 қарашадағы Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік класификаторы –төлемдерінің тағайындалуының
бірдей классификаторын пайдалану ережесі туралы Қазақстан Республикасының
Ұлттық банктің Басқармасының бекіткен №388 қаулысына сәйкес болуға тиіс.
Инкассациялау шығындарын қысқарту, бухгалтерияның жұмысын жеңілдету,
Қазақстаннан әлемнің кез келген нүктесінен тез автоматталған ақша аударымын
жасау мақсатында төлем карточкаларын пайдаланады.
Төлем карточкалары – ақша қаражатына электрондық терминал немесе
басқа да қондырғылар арқылы қол жеткізу, ондағы ақпараттар валютаны
айырбастауға, қолма-қол ақшаны жасауға мүмкіндік береді.
Төлем карточкалары: дебеттік, кредитік және корпоративтік болып
бөлінеді.
Дебет карточкалар қаржы-шотындағы ақша сомасының шегінде оның
ұстаушысына төлем жасауына мүмкіндік береді және оны ұстаушылар, өздерінің
қарызын банк берген қаржы көлемінде төлей алады.
Кредттік карточкалар бойынша банк берген қарыз сомасының ішінде оның
ұстаушылары төлем жасай алады. Одан басқа кәсіпорын іс-сапарының шығыстарын
төлеуге, офистік, үстеме шығыстары үшін корпоративік төлем карточкаларын
ашуына болады.
Корпоративтік карточкалар – бұл да төлем карточкалары, ол оны ұстаушыға
банк пен заңды тұлғалардың арасында жасалған келісім шарттың негізінде
беріледі. Бүгін де әлемнің көптеген елдерінде ол қазіргі шақтың қаржылық
тетігі ретінде 2 млр карточкалар қолданыста жүр. 30 жылдан астам кезең
ішінде Visa және Master Crad халықаралық карточка жүйесі үлкен
жетістіктерге жетті. Сондықтан оны 14 млн кәсіпорын төлем карточкалары
ретінде өздерінің күнделікті өмірінде пайдаланады. Олардың қатарына:
супермаркеттер, авиакомпаниялар, ресторандар, түнгі клубтар, аяқ киім
сататын дүкендер тағы басқа жатады.
Қазақстан Республикасының аймағында Ұлттық банкінің лицензиялауымен
шығарылған төлем карточкалары пайдаланады. Төлем карточкалары келесі
көрсеткіштерден тұрады:
- төлем карточкаларын берудің жағдайы;
- төлем карточкалары мен жасалатын төлем түрлері және оның жағдайы;
- төлем карточкаларын алған тұлғалардың тізімі;
- төлем карточкаларын қайтарып алудың және тоқтатудың жағдайы;
- төлем карточкаларының әрекет ету мерзімі;
- тараптардың құқы мен міндеттері;
- тараптардың жауапкершілігі.
Қазақстан Республикасының аймағында төлем карточкалары тек теңгемен
төленеді. Төлем карточкаларымен төлем жүйесін жүзеге асырмастан бұрын
оларға авторизация жасау керек. Авторизация процесі автоматталған тәртіпте
немесе телефон байланыстары арқылы жүреді. Төлем құжаттары эквайерге
көрсетілген қызметке немесе сатып алынған тауарға ақша төлеу туралы нұсқау
береді. Қолма –қол ақша алған кезде төлем құжаттары карточка ұстаушыларға
төлемдердің берілгені бойынша банк эквайері қолма-қол ақшаның орнын толтыру
туралы нұсқау береді.
Төлем карточкаларымен операцияларды жүзеге асыру кезінде міндетті түрде
не қағаз, не электрондық нысанда құжаттарын жасайды. Егер ол қағаз
нысанында жасалса, онда ол: слиптен, электрондық терминал квитанциясынан
алынады, ал егер электрондық нысанда жасалса, онда ол: электрондық журнал
құжаттарынан немесе банкоматынан алынады. Қазақстан Республикасыда тауар
мен қызметін төлеу үшін төлем карточкасының пайдаланғаны слиппен немесе
сатып алынған сомасына екі данада берілген сауда чегімен расталуы мүмкін.
Слип үш данада рәсімделеді: біріншісі банкке, екіншісі кәсіпорынға,
үшіншісі карточка иесіне беріледі.
Төлем құжаттары келесі реквизиттерден тұрады:
-төлем құжаттарының нөмірі және жазылған күні, айы, жылы.
-операцияны жасаған ұйымның толық атауы(коды) және эквайер.
- карточка төлемінің реквизиті.
- төлем сомасы.
-төлем валютасы.
Төлем құжаттары (слип) төлем каточкаларын ұстаушылардың қолынсыз-ақ
жасалуы мүмкін, ол кезде олар электрондық құжаттарын негізге алады. Төлем
құжаттарын жөндеуге, өшіруге рұқсат етілмейді.
Сауда чегі – төлем карточкасын жүзеге асыру кезінде жасалады,
яғни төлем жасалып біткен соң карточканы ұстаушыға беріледі және келесі
міндетті реквизиттерден тұрады:
-құжат нөмірі және оның жазылған күні, айы, жылы;
-операцияны жүзеге асырушы ұйымның атауы (коды, идентивикаторы);
- төлем сомасы.
-төлем валютасы.
- төлем карточкаларының реквизиттері.
Енді біз төлем карточкасын әртүрлі жағдайда пайдаланған кезде болатын
шоттар корреспонденциясын мысал ретінде келтірейік.
Мысалы, Кәсіпорын VISA халықаралық корпоративтік карточкасын шығару мен
қолдану үшін банкпен келісім-шартқа отырған. Кәсіпорын сол келісімшарттың
негізінде біріңғай шот-картасын ашып, сонымен қоса ондағы еңбеккерлеріне іс
сапарымен, офисымен, үстеме шығыстарымен есепайырысу үшін таратып берген.
Шот-картасы шетелдік валютада ашылған және ол АҚШ долларымен есептелінеді.
Шот – картасына орналастырылған ақша қаражаты, 423 шотының дебетінде
көрініс табады. Демек, олардың келіп түскен кезінде: 423шоты дебеттеліп
және 1040, 1050 шоттары кредиттеледі.
Төлем карточкалары арқылы жұмсалған ақша қаражаттары 423 шоттың кредитінен
мына шоттардың дебетіне жазылады:
-1250 - қолма-қол ақшаны іс-сапар мен шаруашылық шығыстарына, авиа, темір
жол билеттерін сатып алуға арналған кезде;
- 7210, 7110 - корпоративтік картаның көмегімен орындалған жұмысқа,
көрсеткен
қызметке, қонақ үйде тұрғанына төлеген кезде;
- 7210- банкінің комиссиондық төлемдерін төлеген кезде;
-1310,1320 тағы басқа, карточка арқылы алынған тауарлы материалдық
құндылықтарды төлеген кезде.
Ай соңында барлық карточка ұстаушылары бойынша банк төлемдерінің көшірмесі
беріледі.
Сол көшірменің үлгісі төменде келтірілді.
Контракт бойынша бланк көшімесі 014-ECMC шот 001-1618731
Кезен 01.04.02-ден 01.05.02-ге
Алматы, 600710773355
Карта № 5483181007205035
22-294, Достық даңғылы
Валюта контрактысы USD
Аубакиров Ж.Л
Валюта шоты USD
Ағымдағы баланс
8, 921.95
Шот Шот Есептен
бойыншКүні Трануакстік мазмұны ТрануаВалютКомисскартасыншығар ы
а күні кстік а ия дағы латын
сомасы валютанысомасы
ң сомасы
0904090404277045010096280 -10,00KZT -0,69 -68,68 -69,37
02 2 Банкомат .00
1204120404277045010096280 1,500.USD 0.00 1,500.001,500.00
02 2 Төлем картасы бойынша 00
жасалған жарнасы
1704170304277045010096512 45,131KZT -1.24 -310.39 -311.63
02 2 Сатып алынған КАZ .40
ASTANA INTERCONTINENTAL
1704140404277045010096280 -3,712RUR -0,52 -130.76 -131.28
02 2 Сатып алынған RUS .85
MOSCOW UKRAINA PORTYE-1
1804160404277045010096280 -1,226RUR -0,17 -43.14 -43.31
02 2 Сатып алынған RUS .21
MOSCOW UKRAINA PORTYE-2
2404210404277045010096280 -3,707RUR -0.52 -130.31 -130.83
02 2 Сатып алынған RUS .85
MOSCOW UKRAINA PORTYE-1
2504230404277045010096280 -2,780RUR -0.39 -97.87 -98.26
02 2 Сатып алынған RUS .89
MOSCOW UKRAINA PORTYE-2
2604250404277045010096280 -1,853RUR -0.26 -65.22 -65.48
02 2 Сатып алынған RUS .93
MOSCOW UKRAINA PORTYE-2
010501050DEPOSIT INTEREST DUE 52.79 USD 0.00 52.79 52.79
02 2
Валюта Кредит ДебетКомиссҚорытынды баланс
бойынша, ия (келесі айға
барлығы өтетін сальдосы)
1,552.79 846.3-3.79 9,624.58
7
1.3.Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдардың Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің борышы деп аталатын бөлім шоттары сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің осы кәсіпорынға деген әр түрлі қарыздары жайлы ақпараттарды
қортындылау үшін арналған. Аталған бөлімде келесідей шоттар қаралған:
Алынуға тиісті шоттар
Алынған вексельдер
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де
борышары
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл шоттардың
дебитінде борыштың сомасы жазылса, ал кредитінде борыштың азаюы
көрсетіледі. Алынуға тиісті шоттар сатып алушы заңды немесе жеке
тұлғалардың сатып алынған тауарлары, сондай –ақ кәсіпорынның оларға
көрсеткен қызметі үшін қарыз сомаларын білдіреді.
Жалпы Алынуға тиісті шоттар шотын сипаттай келе олардың қысқа
мерзімдік активтер екендігін және олардың сату нәтижесінде пайда
болатындығын аңғаруға болады. Сондықтан оларды кейбір кездерде Саудалық
міндеттемелер деп те атайды. Олар тауарларды несиеге сату кезінде де пайда
болады.
Халықаралық тәжірибеде кез-келген адамға тауарларды несиеге сату кең
көлемде етек алған, сонымен бірге сатып алушылар үшін сатып алған
тауарлардың төлемдерін бір немесе бірнеше айдан кейін төлеу құқығы да
берілген. Мұндай несиені коммерциялық несие деп те атайды. Тауарларды
несиеге сататын фирмалар, сатып алушының шотты тиісті уақытында төлеу
қабілеттілігі бар болатындығына бақылау шараларын жүргізулері қажет. Сол
үшін әрбір ұйымдарда несиелік бөлімдер жұмыс істейді.
Бұл бөлімдер арқылы, жеке және заңды тұлғалардың немесе компаниялардың
қаржылық жағдайларын білуге, сатып алушыға тауарды несиеге сатуға немесе
бермеу жайлы мәселені шешуге керекті ақпараттарды білуге болады, сонымен
қатар тауарлар сатушының арнаулы ақпараттың несиелік бюролар арқылы да
клиент жайлы басқадай мәліметтер алуға мүмкіндігі бар. Осындай несиелік
ақпарат бөлімдерінің мәліметтері бойынша да несиеге тауарларды сату, сатпау
жайлы шешімдер қабылданады.
Несиелік бөлім төлем сомасын ұсынуды, несие көлемін шектеуді және
сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден несиені уақтылы өтеуді қамтамасыз
ететін белгілі бір қаражаттарды талап етуі мүмкін. Осыған орай кәсіпорындар
мен ұйымдардың таңдап алынған ережелері мен негізгі қағидалары есеп
саясатында атап көрсетуі қажет. Бұл шотта сатылған материалдық емес
активтер, негізгі құралдар, бағалы қағаздар және тағы да басқа дебиторлық
борыштар есептеледі.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы шоттарына
қатысты бухгалтерлік есепте мынадай корреспонденциялар жазылады:
Мысалы: Сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге 300000 (үш жүз мың)
теңгенің дайын өнімдері 500000 (бес жүз мың) теңгеге сатылды (соның ішінде
80000 (сексен мың) теңге ҚҚС сомасы).
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына:
Д-т: Сатылған дайын өнімдердің өзіндік құны- 300000
теңге.
К-т: Дайын өнімдер
300000 теңге
Сатылған тауарлардан алынатын сомаға:
Д-т: Алынуға тиісті борыштар шоты
420 000 теңге.
К-т: Дайын өнімдерді сатудан алынатын табыс шоты 420 000
теңге.
Сатылған тауарлар үшін есептелген ҚҚС сомасына:
Д-т: Алынуға тиісті борыштар шоты
80000 теңге.
К-т: Қосылған құн салығы сомасы
80000 теңге.
Сатылған тауарлар үшін алынатын сома келіп түскенде:
Д-т: Ақшалар шоты
500000 теңге
К-т: Алынуға тиісті борыштар шоты
500000 теңге.
Жоғарыдағы екі жақты жазудан көріп отырғанымыздай кәсіпорындар мен
ұйымдардың сатқан (тиеп жіберген) тауарлары, атқарған жұмыстары мен
көрсеткен қызметтеріне байланысты қосылған құн салығы есептелген Алынуға
тиісті борыштар шоты дебиттелініп, Қосылған құн салығы шоты
кредиттелінеді.
Ал сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы
қағаздар бойынша дебиторлық борыштардың пайда болуына Алынуға тиісті
борыштар (шоттар), Алынған вексельдер, Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің өзге де борыштары деп аталатын шоттардың тиістілері
дебиттелініп, оған сәйкес Материалдық емес активтердің есептен
шығарылуынан алынатын кіріс, Негізгі құралдардың есептен шығарылуынан
алынатын кіріс және Бағалы қағаздардың есептен шығарылуынан алынатын
кіріс деп аталатын шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы қағаздар
бойынша қосылған құн салығы есептелінгенде Алынуға тиісті борыштар
(шоттар), Алынған вексельдер, Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
өзге де борыштары деп аталатын шоттардың тиістілері дебиттелініп,
Қосылған құн салығы шоты кредиттелінеді.
Шетелдік валюта сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің тиімді баға
айырмашылықтарының пайда болуына Алынуға тиісті борыштар, Алынған
вексельдер, Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары
деп аталатын шоттардың тиістілері дебиттелініп, Бағамдық айырмашылықтан
алынатын кіріс шоты кредиттелінеді.
Алынуға тиісті айыппұлдардың, өсімақылардың сомаларына Алынуға тиісті
борыштар, Алынған вексельдер, Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
өзге де борыштары деп аталатын шоттардың тиістілері, Негізгі емес
қызметтен алынған басқадай кірістер шоты кредиттелінеді.
Сатып алушылардан оларға сатылған өнім, тауар және атқарылған жұмыстар
мен көрсетілген қызметтер үшін төлемдер келіп түскенде Ақшалар бөлімінің
тиісті шоттары дебиттелініп, Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
борыштары деп аталатын бөлім шоттарының тиістілері кредиттелінеді.
Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер әр түрлі себептермен кейін
қайтарылған жағдайда Сатылған тауарлардың қайтарылуы деп аталатын шот
дебиттелініп, Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борыштары деп
аталатын бөлім шоттарының тиістілері кредиттелінеді.
Кейін қайтарылған тауарларға жасалған сату және баға шегерімдерінің
сомасына Сату шегерімі немесе Баға шегерімі шоттарының тиістілері
дебиттелініп, Алынуға тиісті борыштар, Алынған вексельдер, Сатып
алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары деп аталатын
шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Қайтарылған тауарлар мен өнімдерге есептелінген қосылған құн салығы
сомасы Алынуға тиісті борыштар, Алынған вексельдер, Сатып алушылар мен
тапсырыс берушілердің өзге де борыштары деп аталатын шоттардың
тиістілерінің дебитіне, Қосылған құн салығы шоттың кредитіне жазылып
сторно етіледі.
Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу операциялары
арнаулы тізімдемелерде есептеліп, онда сатылған айналымнан тыс активтер,
қаржылық инвестициялар, тауарлық материалдық қорлар бойынша шот фактуралары
немесе басқадай есеп айырысу құжаттары жинақталып, топтастырылып бөлек
көрсетіледі.
Тізімдемелердегі жазулар-шоттар, фактуралар немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Есеп айырысу операцияларды және олардың жіктелуі
2. Есеп айырысу операцияларының формалары мен құралдары
3. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер есеп айырысу есебіі
1. Банктік шот және төлем тапсырмаларымен есеп айырысу
2. Банктегі арнайы шоттардағы есеп айырысу есебі
3. Банктік шотты ашуды ұйымдастыру тәртібі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі курстық жұмыста "Банктік шот және төлем
тапсырыспен еспайырысу есебі" талдау жасалып, сонымен қатар банктік шоттар
туралы және төлем тапсырмаларымен есеп айырысу қарастырылып ғылыми
тұрғыдан зерттеу жұмысы жүргізілді.
Банктегі есеп айырысу, валюталық және арнай шоттарда тұрған ақша
қаражаттарын тізімге алу, кәсіпорын бухгалтериясының деректері бойынша
берілген деректермен салыстырып, тексеруді жүзеге асырады. Ақша
қаражаттарын, құнды қағаздарды және қатаң есеп беру бланкілерін түгендеу ,
төлем тапсырыстары олардың қалдықтарымен салыстыру арқылы жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттары пайдалану және қолма-
қолсыз төлемдер мен ақшалай аударымдарды жүзеге асыру ережесі туралы
Қазақстан Республикасы Ұлттық Басқармасының 2000 жылғы 2 сәуірде бекіткен №
179 қаулысына сәйкес заңды тұлғалар арасында.
Қазақстан Республикасында чекпен есеп айырысу тек қана ұлттық валютада
жүзеге асады. Банктен қолма –қол ақша алуға арналған чектің түріне ақшалай
чек жатады. Мұндай чектің түрін Ұлттық банктің бекітілген формасында 2003
жылдың 1 қаңтарына дейін екінші деңгейдегі банктер өздерінің клиенттеріне
беріп келсе, бүгінгі күні кез келген коммерциялық банк өзінің формасында
чекті шығарып отырады.
Ақшасыз есеп айырысулардың негізгі нысандары:
• төлем тапсырма;
• чек; вексель;
• тапсырма-талап төлемдері;
• кеден мен салық қызметінің органдарының инкассалық жарлықтары болып
табылады.
Төлем құжаттарының дұрыс толтырылуына үлкен мән беріледі. Әсіресе,
ондағы төлемнің тағайындалу коды 1999 жылы 15 қарашадағы Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік класификаторы –төлемдерінің тағайындалуының
бірдей классификаторын пайдалану ережесі туралы Қазақстан Республикасының
Ұлттық банктің Басқармасының бекіткен №388 қаулысына сәйкес болуға тиіс.
Жұмысты орындау барысында негізгі әдістемелік реттеуші құрал ретінде
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі туралы Заңы 30.03.1995ж.№2155
(өзгерістер мен толықтыруларды қоса 30.05.2001ж. №182-II), Қазақстан
Республикасының Қазақстан Республикасының Банктер және банктік қызмет
туралы Заңы 31.08.1995 ж. №2444 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса
25.04.2001ж. №179-II), Қазақстан Республикасының Ақша төлемдері мен
аударулары туралы Заңы 29.06.1998 ж. №237-I
"Вексельдермен операциялар есебі банктік карточкалармен есеп айырысу
есебі " жайлы қарастырылғанда Вексельдер операциялар бұл банк қызметіндегі
маңызды бағыттарының бірі.Біздің елде соңғы кезге дейін операциялар басқару
салыстырғанда оларды шектеп қолдап және оларды жүзеге асырудың біріңғай
механизімінің болмауымен байланысты төлем дамиды. Бірақ 1997 жылы 28
сәуірден Қазақстан Республикасы Қазақстан Республиканың вексел айналымы
туралы заңының қабылдануымен жай және күрделі аударымы болып табылады.
Ал кәсіпорындардың қызметінің дұрыс жолға қойылуы көптеген факторларға
байланысты болып келеді. Вексельдермен операциялар есебі банктік
карточкалармен есеп айырысу есебі бойынша қарастырылған бөлімдер, сатып
алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі, вексельдер туралы жалпы
түсінік және оның түрлері, вексельдер арқылы есеп айырысу, банктік
карточкалармен есеп айырысу есебі туралы жан жақты толықтырылыр зерттелген.
Вексельдермен операциялар есебі банктік карточкалармен есеп айырысу
есебін зерттеп бақылай отырып кез-келген кәсіпорынның жабдықтаушылары мен
клиенттерінің кім екендігін, олардың қандай тауар сататынын, қызмет
көрсететінін, олармен қандай қарым-қатынастарда, қандай тәртіпте, қандай
құжат негізінде жүзеге асатынын көріп білуге болады.
Банктегі есеп айырысу, валюталық және арнай шоттарда тұрған ақша
қаражаттарын тізімге алу, кәсіпорын бухгалтериясының деректері бойынша
берілген деректермен салыстырып, тексеруді жүзеге асырады. Ақша
қаражаттарын, құнды қағаздарды және қатаң есеп беру бланкілерін түгендеу ,
төлем тапсырыстары олардың қалдықтарымен салыстыру арқылы жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
асыруда мынадай әдістерді қарастырады: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем
тапсырманы ұсынуды; чектерді беруді; вексельдерді немесе индоссаменттерді
арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банк
шоттарына аударуды; тапсырма – талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық
жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқада
әдістерін пайдаланады. Ақшасыз есеп айырысулардың негізгі нысандары: төлем
тапсырма; чек; вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық
қызметінің органдарының инкассалық жарлықтары болып табылады.
Жұмысты орындау барысында негізгі әдістемелік реттеуші құрал ретінде
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі туралы Заңы 30.03.1995ж.№2155
(өзгерістер мен толықтыруларды қоса 30.05.2001ж. №182-II), Қазақстан
Республикасының Қазақстан Республикасының Банктер және банктік қызмет
туралы Заңы 31.08.1995 ж. №2444 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса
25.04.2001ж. №179-II), Қазақстан Республикасының Ақша төлемдері мен
аударулары туралы Заңы 29.06.1998 ж. №237-I
1.1. Есеп айырысу операцияларды және олардың жіктелуі
Отандық тәжірибеде банктердің есеп айырысу – кассалық операциялары
мынадай түрге бөлінеді:
• Банктік шоттар ашу;
• Ұлттық немесе шетел валютасында аударым операциялары;
• Алдағы уақытта валюталау күні қойылуға тиісті, ұлттық валютадағы
аударым операциялары;
• Төлемнің шартын өзгерту не қайтару;
• Валюталық операцияларға бақылау жасау;
• Шоттың архивін беру;
• Шоттан қолма –қол ақша беру, ұсақ ақшаларды ірілеп беру;
• Банктен кеңсеге дейін немесе керісінше қолма –қол ақшаларды
инкассациялау;
• Құндылықтарды жеткізіп беру;
• Салымдарды қабылдау;
• Коммуналдық төлемерді қабылдау;
• Басқа операциялар.
Банктер есеп айырысу – кассалық операцияларды ұйымдастырушы болып
табылады.
Есеп айырысу–кассалық операциялары мынадай белгілеріне байланысты
жіктеледі:
Есеп айырысу субьектілеріне қарай:
• Банктік емес секторлар (шаруашылық субьектілер ) арасындағы банктер
арқылы есеп айырысулар;
• Жеке сектор –үй шаруашылықтарының банктер арқылы есеп айырысулар;
• Банктік сектор –банкаралық есеп айырысулар.
Есеп айырысу обьектілеріне қарай:
• Тауарлы операциялар бойынша есеп айырысулар;
• Бюджет және басқа бюджеттен тыс қорлармен аударымдар;
• Банк несиелері, вексельдері және басқа да міндеттемелері бойынша
төлемдер.
Есеп айырысу аумағына қарай:
• Мемлекет ішіндегі есеп айырысулар, оның ішінде:
• Бір қаланың ішінде;
• Қаладан тыс жерлерде, аудандарда, ауылдарда;
• Мемлекет арасында есеп айырысулар:
Есеп айырысу уақытына қарай:
• Сауда операциясы басталғанға дейінгі төлемдер;
• Мәміле жасалған соң, мерзімді төлемдер;
• Коммерциялық несие шартында, яғни мәміле жасалған соң белгілі бір
уақыттан кейінгі төлемдер;
• Мерзімінен бұрын, яғни келіскен мерзімге дейін;
• Ашық шот бойынша, яғни тауарларды алған сайын үздіксіз төлемдер;
• Мерзімі кейінге қалдырылған, яғни бастапқы белгіленген мерзімін ұзарту
жолымен;
• Мерзімі өтіп кеткен төлемдер.
Есеп айырысу жүйелеріне қарай:
• Пошта байланысы арқылы;
• Телеграф –телетайп байланысы арқылы;
• Телефон байланысы арқылы;
• Электрондық байланыстар арқылы;
• СВИФТ жүйесі арқылы.
Есеп айырысу формаларына қарай:
• Қолма –қолсыз аударымдар (банктік) оның ішінде:
• Кредиттік;
• Дебеттік;
• Ашық шот арқылы;
• Аккредиттив
• Инкассо
• Қолма –қол ақшалар арқылы.
Есеп айырысу тәсіліне қарай:
• Толық есеп айырысу;
• Жартылай есеп айырысу;
• Өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу, клиринг арқылы есеп
айырысу.
Есеп айырысу құралдарына қарай:
• Кредиттік аударымның құралдарымен есеп айырысу;
• Төлем тапсырмасы;
• Дебеттік аударымның құралдарымен есеп айырысу;
• Төлем талап –тапсырмасы;
• Чек;
• Вексель;
• Инкассалық өкімдер.
Аралас құралдармен есеп айырысулар, яғни бірде дебеттік, бірде
кредиттік аударымдар түрінде блатын: аккредитив, пластикалық карточкалар,
банктік аударымдар тағы басқалар.
Есеп айырысу шамасына қарай:
• Ірі төлемдер;
• Ұсақ төлемдер.
Есеп айырысу кезектілігіне қарай:
1. жалақы, бюджет, сақтандыру т.с.с. төлемдер;
2. материалдық құндылықтар үшін төлемдер;
3. несиелер үшін төлемдер;
4. сот шешімі бойынша төлем құжаттарымен есеп айырысу.
Банктер және банк операциясының жекеленген түрлерін жүзеге асыратын
2003 2004 01.04 02.04 03.04 04.04
Заңды тұлғалардан 885904 11368335 73981 74929 87367 86980
Тауар сатудан және 743973 959716 60665 61975 72684 72772
қызмет көрсетуден
Коммуналдық төлем 59256 67768 6059 5749 6414 5928
Көлік кәсіпорыннан 31462 41589 2554 2581 3211 3048
Байланыс 45690 60859 4333 4258 4669 4757
кәсіпорыннан
Мейрамхана 3200 4543 180 252 265 244
Ұйымдардың кассаларына заңды тұлғалардан түскен қолма –қол ақша
Диаграммада 2004 жыл 3-тоқсанда кәсіпорындардың банктік қызметке
сұранысын көрсетеді, яғни 27,4%-да банктер көрсететін қызметтерге жоғары
қажеттілік болды. 22,1%-ның бұл қызмет көрсетулерді алуға мүмкіндігі жоғары
болды. Тиісінше, кәсіпорындардың 65,6%, 68,8% бұл көрсеткіштердің орташа
деңгейін және 8,3% төменгі деңгейін көрсетті. Банктер көрсететін
қызметтерге қажеттілікті қанағаттандыру дәрежесін кәсіпорындардың қалыпты
-9,1% және төменгі 8,2 % бағалады.
Жабдықтаушы мен сатып алушы арасындағы материалдық құндылықты жеткізу
бойынша есеп айырысу банк арқылы жүргізіледі. Бұл ақша айналымы заңмен
реттеледі. Мына принциптерге негізделуі тиіс:
1. Заңға сәйкес барлық кәсіпорындар ұйымдық –құқықтық құрылымына
қарамастан,яғни заңды тұлғалар қаржы қаражаттарын банкте сақтауы тиіс.
2. Қазақстан Республикасы Ұлттық банк Басқармасының 2000 жылғы 25
сәуірде бекіткен №179 қаулысына сәйкес, заңды тұлғалар арасындағы 4000
айлық есептік көрсеткішпен асатын, яғни 3488000-(4000*872) теңге
сомасынан жоғары мөлшерде есеп айырысулар тек қолма –қолсыз тәртіпте
жүзеге асырылуы тиіс;
3. Қазақстан Республикасы 29 маусым 1998 жыл №237-1 төлем және ақша
аударым туралы заңға сәйкес төлем тек төлем құжаты қабылданған кезде
ғана жүргізілуі тиіс;
4. Қазақстан Республикасы азаматтық кодексінің 747- бабының 2 тармағы
бойынша заңды тұлғалар мен азаматтар есеп –кассалық қызмет көрсету
банктерін өз бетінше таңдауға, бірнеше банктің қызметін тұтынуға
құқығы бар.
Клиенттерге есеп айырысу–кассалық қызмет көрсету үшін шот ашылуы тиіс.
Барлық заңды тұлғалар, ұйымдық –құқықтық негізіне қарамай (мемлекеттік,
жекеменшік) және жеке тұлғалар банкте корреспонденттік, ағымды, жинақ шотын
аша алады.
Корреспонденттік шот –банктік операциялардың белгілі түрлерін орындау
бойынша банктер мен ұйымдардың банктік шоты.
Ағымды және жинақ шоты –бұл заңды және оқшауанған бөлімшелердің шоты.
Банкте шот ашу банк пен клиент арасында шот ашу бойынша құрылған келісім
–шартқа негізделеді. Келісімге отыру үшін клиент ҚРҰБ Қазақстан
Республикасы клиентке шотты ашу және жабу бойынша №266 02.06.2000 жыл
қойылған талабына сәйкес құжаттарын ұсынуы тиіс. Қажет деп таныса банк
қосымша құжаттар талап етуі мүмкін. Клиент жеке құжаттары мен қол және мөр
үлгісі бар құжатты ұсынады. Есеп айырысу–кассалық бөлімінің заңгері ай
сайын шот менеджерінен шот бойынша операцияларды тексереді.
Сонымен клиенттерге есеп айырысу–кассалық қызмет көрсету бойынша
негізгі реттеуші заңдар мыналар:
1. ҚР Азаматтық Кодексі
2. ҚР ҚР Ұлттық Банкі туралы Заңы
3. ҚР ҚР Банктер және банктік қызмет туралы Заңы
4. ҚР Ақша төлемдері мен аударулары туралы Заңы
5. Екінші деңгейлі банк және банк операциясының жекеленген түрін
жүргізетін ұйымдардың кассалық операцияларды жүргізу бойынша ереже.
Вексель дегеніміз – оның иесінің белгіленген мерзім, яғни уақыт біткен
соң борышкердің ақша төлеуін талап ететін құқығын куіландыратын жазбаш
борыштық міндеттемесі. Сатып алу және сату объектісі, сандай-ақ капиталды
қысқа мерзімді инвестициялау құралы бола отырып, вексель бағалы қағаздардың
ерекше бір түрі ретінде қызмет етеді.
Вексельдерді сонымен қатар пайыздық және пайызсыздық деп екіге бөлуге
болады.
Пайыздық вексельдердің атаулы құнында төленетін пайыз сомасы өз
алдына бөлек көрсетіледі.
Пайызсыздық вексельдерде пайыздық сома өз алдына бөлек
көрсетілмейді,бірақ ол вексельдің жалпы сомасында қарастырылады.
Вексельдер өздерінің түрлері бойынша коммерциялық, қаржылық және қазыналық
болып үш түрге бөлінеді.
Коммерциялық вексельдер өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол
өнімді тұтынушы, яғни сатып алушы кәсіпорындар мен ұйымдардың төлем жасау
мерзімінің кешіктірілуі себебіне байланысты беретін коммерциялық, несиесі
ретінде рәсімделеді.
Қаржылық вексельдер арқылы тауарлық келісімшарттарға жатпайтын әр
түрлі банктер арасындағы борышкерлік қатынастар рәсімделеді.
Қазыналық вексельдер мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар
мемлекеттің ішкі қарыздарын өтеуіне байланысты шығарылады.
Қазыналық вексельдер негізінен дисконтымен бірге номиналынан шегерім
жасауды қоса алғандағы бағасы бойынша банктерге және басқа да кәсіпорындар
мен ұйымдарға сатылады. Ал оларды кері қарай сатып алу толық атаулы құны
бойынша жүргізіледі. Қазыналық вексельдер иелерінің табысын атаулы және
сату бағасы арасындағы айырмашылық құрайды.
Жалпы алғанда Қазыналық вексельдер банктер үшін қысқа мерзімге капитал
салу нысаны болып табылады. Олар банк арқылы ақша рыногында пайдаланылады.
Вексельдер эмитенттер бойынша:
Қазынашылық және жекеше.
Төлем түрі бойынша:
Жай және аудармалы.
Төлем кепілдігінің барлығына қарай:
Қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген.
Төлеу тәртібі бойынша:
Мерзімдік вексель және ұсынушылық вексель болып бөлінеді. Вексельдерді
толтыру мен рәсімдеу белгіленген ережені сақтауды керек етеді. Құжатта
міндетті түрде вексельдік таңба яғни вексель деген жазу жазылып, оның
ұсынылған күні мен орны, вексельдің сомасы, пайызы, төлеу мерзімі көсетілуі
қажет.
1.2. Есеп айырысу операцияларының формалары мен құралдары
Банктің есеп айырысу операциялары екі формада жүзеге асады: қолма-қол
ақшалар мен қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысу.
Қолма-қол ақшалармен есеп айырысулар –бұл нақты ақшалармен төлемдер
және аударымдар жасауды сипаттайды. Мұндағы нақты ақшаларға: банкноталар
және монеталар жатады. Қолма-қол ақшалармен есеп айырысулар көбіне кассалық
операциялар көмегімен іске асады.
Есеп айырысу операцияларының басым бөлігі қолма-қолсыз түрде жүреді.
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысулар-клиенттердің банкте ашқан
шоттары көмегімен, олардың тапсырмасы негізінде бір шоттан екінші бір шотқа
аударылатын төлемдердің жиынтығы.
Мұндағы, қолма-қолсыз ақшалар –чектер, пластикалық карточкалар,
электрондық аударымдар көмегімен пайдаланылатын клиенттердің шоттардағы
сақтаған ақшалар.
Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттары пайдалану және қолма-
қолсыз төлемдер мен ақшалай аударымдарды жүзеге асыру ережесі туралы
Қазақстан Республикасы Ұлттық Басқармасының 2000 жылғы 2 сәуірде бекіткен №
179 қаулысына сәйкес, заңды тұлғалар арасындағы 4000 айлық есептік
көрсеткіштен асатын, яғни 3884000=(4000x971) теңге сомасынан жоғары
мөлшерде есеп айырысулар тек қана қолма –қолсыз тәртіпте жүзеге асырылуы
тиіс. Осы ережеге сәйкес қолма-қолсыз есеп айырысуларда қолданылатын төлем
құжаттарының түрлеріне мыналар жатады:
• Төлем тапсырмасы;
• Төлем –талап тапсырмасы;
• Инкассалық жарлық;
• Чекпен есеп айырысу;
• Вексельмен есеп айырысу;
Төлем құжаттары қағаз және электрондық жолмен толтырылуы мүмкін.
Төлем құжаттарының дұрыс толтырылуына үлкен мән беріледі. Әсіресе,
ондағы
төлемнің тағайындалу коды 1999 жылы 15 қарашадағы Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік класификаторы –төлемдерінің тағайындалуының
бірдей классификаторын пайдалану ережесі туралы Қазақстан Республикасының
Ұлттық банктің Басқармасының бекіткен №388 қаулысына сәйкес болуға тиіс.
Инкассациялау шығындарын қысқарту, бухгалтерияның жұмысын жеңілдету,
Қазақстаннан әлемнің кез келген нүктесінен тез автоматталған ақша аударымын
жасау мақсатында төлем карточкаларын пайдаланады.
Төлем карточкалары – ақша қаражатына электрондық терминал немесе
басқа да қондырғылар арқылы қол жеткізу, ондағы ақпараттар валютаны
айырбастауға, қолма-қол ақшаны жасауға мүмкіндік береді.
Төлем карточкалары: дебеттік, кредитік және корпоративтік болып
бөлінеді.
Дебет карточкалар қаржы-шотындағы ақша сомасының шегінде оның
ұстаушысына төлем жасауына мүмкіндік береді және оны ұстаушылар, өздерінің
қарызын банк берген қаржы көлемінде төлей алады.
Кредттік карточкалар бойынша банк берген қарыз сомасының ішінде оның
ұстаушылары төлем жасай алады. Одан басқа кәсіпорын іс-сапарының шығыстарын
төлеуге, офистік, үстеме шығыстары үшін корпоративік төлем карточкаларын
ашуына болады.
Корпоративтік карточкалар – бұл да төлем карточкалары, ол оны ұстаушыға
банк пен заңды тұлғалардың арасында жасалған келісім шарттың негізінде
беріледі. Бүгін де әлемнің көптеген елдерінде ол қазіргі шақтың қаржылық
тетігі ретінде 2 млр карточкалар қолданыста жүр. 30 жылдан астам кезең
ішінде Visa және Master Crad халықаралық карточка жүйесі үлкен
жетістіктерге жетті. Сондықтан оны 14 млн кәсіпорын төлем карточкалары
ретінде өздерінің күнделікті өмірінде пайдаланады. Олардың қатарына:
супермаркеттер, авиакомпаниялар, ресторандар, түнгі клубтар, аяқ киім
сататын дүкендер тағы басқа жатады.
Қазақстан Республикасының аймағында Ұлттық банкінің лицензиялауымен
шығарылған төлем карточкалары пайдаланады. Төлем карточкалары келесі
көрсеткіштерден тұрады:
- төлем карточкаларын берудің жағдайы;
- төлем карточкалары мен жасалатын төлем түрлері және оның жағдайы;
- төлем карточкаларын алған тұлғалардың тізімі;
- төлем карточкаларын қайтарып алудың және тоқтатудың жағдайы;
- төлем карточкаларының әрекет ету мерзімі;
- тараптардың құқы мен міндеттері;
- тараптардың жауапкершілігі.
Қазақстан Республикасының аймағында төлем карточкалары тек теңгемен
төленеді. Төлем карточкаларымен төлем жүйесін жүзеге асырмастан бұрын
оларға авторизация жасау керек. Авторизация процесі автоматталған тәртіпте
немесе телефон байланыстары арқылы жүреді. Төлем құжаттары эквайерге
көрсетілген қызметке немесе сатып алынған тауарға ақша төлеу туралы нұсқау
береді. Қолма –қол ақша алған кезде төлем құжаттары карточка ұстаушыларға
төлемдердің берілгені бойынша банк эквайері қолма-қол ақшаның орнын толтыру
туралы нұсқау береді.
Төлем карточкаларымен операцияларды жүзеге асыру кезінде міндетті түрде
не қағаз, не электрондық нысанда құжаттарын жасайды. Егер ол қағаз
нысанында жасалса, онда ол: слиптен, электрондық терминал квитанциясынан
алынады, ал егер электрондық нысанда жасалса, онда ол: электрондық журнал
құжаттарынан немесе банкоматынан алынады. Қазақстан Республикасыда тауар
мен қызметін төлеу үшін төлем карточкасының пайдаланғаны слиппен немесе
сатып алынған сомасына екі данада берілген сауда чегімен расталуы мүмкін.
Слип үш данада рәсімделеді: біріншісі банкке, екіншісі кәсіпорынға,
үшіншісі карточка иесіне беріледі.
Төлем құжаттары келесі реквизиттерден тұрады:
-төлем құжаттарының нөмірі және жазылған күні, айы, жылы.
-операцияны жасаған ұйымның толық атауы(коды) және эквайер.
- карточка төлемінің реквизиті.
- төлем сомасы.
-төлем валютасы.
Төлем құжаттары (слип) төлем каточкаларын ұстаушылардың қолынсыз-ақ
жасалуы мүмкін, ол кезде олар электрондық құжаттарын негізге алады. Төлем
құжаттарын жөндеуге, өшіруге рұқсат етілмейді.
Сауда чегі – төлем карточкасын жүзеге асыру кезінде жасалады,
яғни төлем жасалып біткен соң карточканы ұстаушыға беріледі және келесі
міндетті реквизиттерден тұрады:
-құжат нөмірі және оның жазылған күні, айы, жылы;
-операцияны жүзеге асырушы ұйымның атауы (коды, идентивикаторы);
- төлем сомасы.
-төлем валютасы.
- төлем карточкаларының реквизиттері.
Енді біз төлем карточкасын әртүрлі жағдайда пайдаланған кезде болатын
шоттар корреспонденциясын мысал ретінде келтірейік.
Мысалы, Кәсіпорын VISA халықаралық корпоративтік карточкасын шығару мен
қолдану үшін банкпен келісім-шартқа отырған. Кәсіпорын сол келісімшарттың
негізінде біріңғай шот-картасын ашып, сонымен қоса ондағы еңбеккерлеріне іс
сапарымен, офисымен, үстеме шығыстарымен есепайырысу үшін таратып берген.
Шот-картасы шетелдік валютада ашылған және ол АҚШ долларымен есептелінеді.
Шот – картасына орналастырылған ақша қаражаты, 423 шотының дебетінде
көрініс табады. Демек, олардың келіп түскен кезінде: 423шоты дебеттеліп
және 1040, 1050 шоттары кредиттеледі.
Төлем карточкалары арқылы жұмсалған ақша қаражаттары 423 шоттың кредитінен
мына шоттардың дебетіне жазылады:
-1250 - қолма-қол ақшаны іс-сапар мен шаруашылық шығыстарына, авиа, темір
жол билеттерін сатып алуға арналған кезде;
- 7210, 7110 - корпоративтік картаның көмегімен орындалған жұмысқа,
көрсеткен
қызметке, қонақ үйде тұрғанына төлеген кезде;
- 7210- банкінің комиссиондық төлемдерін төлеген кезде;
-1310,1320 тағы басқа, карточка арқылы алынған тауарлы материалдық
құндылықтарды төлеген кезде.
Ай соңында барлық карточка ұстаушылары бойынша банк төлемдерінің көшірмесі
беріледі.
Сол көшірменің үлгісі төменде келтірілді.
Контракт бойынша бланк көшімесі 014-ECMC шот 001-1618731
Кезен 01.04.02-ден 01.05.02-ге
Алматы, 600710773355
Карта № 5483181007205035
22-294, Достық даңғылы
Валюта контрактысы USD
Аубакиров Ж.Л
Валюта шоты USD
Ағымдағы баланс
8, 921.95
Шот Шот Есептен
бойыншКүні Трануакстік мазмұны ТрануаВалютКомисскартасыншығар ы
а күні кстік а ия дағы латын
сомасы валютанысомасы
ң сомасы
0904090404277045010096280 -10,00KZT -0,69 -68,68 -69,37
02 2 Банкомат .00
1204120404277045010096280 1,500.USD 0.00 1,500.001,500.00
02 2 Төлем картасы бойынша 00
жасалған жарнасы
1704170304277045010096512 45,131KZT -1.24 -310.39 -311.63
02 2 Сатып алынған КАZ .40
ASTANA INTERCONTINENTAL
1704140404277045010096280 -3,712RUR -0,52 -130.76 -131.28
02 2 Сатып алынған RUS .85
MOSCOW UKRAINA PORTYE-1
1804160404277045010096280 -1,226RUR -0,17 -43.14 -43.31
02 2 Сатып алынған RUS .21
MOSCOW UKRAINA PORTYE-2
2404210404277045010096280 -3,707RUR -0.52 -130.31 -130.83
02 2 Сатып алынған RUS .85
MOSCOW UKRAINA PORTYE-1
2504230404277045010096280 -2,780RUR -0.39 -97.87 -98.26
02 2 Сатып алынған RUS .89
MOSCOW UKRAINA PORTYE-2
2604250404277045010096280 -1,853RUR -0.26 -65.22 -65.48
02 2 Сатып алынған RUS .93
MOSCOW UKRAINA PORTYE-2
010501050DEPOSIT INTEREST DUE 52.79 USD 0.00 52.79 52.79
02 2
Валюта Кредит ДебетКомиссҚорытынды баланс
бойынша, ия (келесі айға
барлығы өтетін сальдосы)
1,552.79 846.3-3.79 9,624.58
7
1.3.Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдардың Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің борышы деп аталатын бөлім шоттары сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің осы кәсіпорынға деген әр түрлі қарыздары жайлы ақпараттарды
қортындылау үшін арналған. Аталған бөлімде келесідей шоттар қаралған:
Алынуға тиісті шоттар
Алынған вексельдер
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де
борышары
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл шоттардың
дебитінде борыштың сомасы жазылса, ал кредитінде борыштың азаюы
көрсетіледі. Алынуға тиісті шоттар сатып алушы заңды немесе жеке
тұлғалардың сатып алынған тауарлары, сондай –ақ кәсіпорынның оларға
көрсеткен қызметі үшін қарыз сомаларын білдіреді.
Жалпы Алынуға тиісті шоттар шотын сипаттай келе олардың қысқа
мерзімдік активтер екендігін және олардың сату нәтижесінде пайда
болатындығын аңғаруға болады. Сондықтан оларды кейбір кездерде Саудалық
міндеттемелер деп те атайды. Олар тауарларды несиеге сату кезінде де пайда
болады.
Халықаралық тәжірибеде кез-келген адамға тауарларды несиеге сату кең
көлемде етек алған, сонымен бірге сатып алушылар үшін сатып алған
тауарлардың төлемдерін бір немесе бірнеше айдан кейін төлеу құқығы да
берілген. Мұндай несиені коммерциялық несие деп те атайды. Тауарларды
несиеге сататын фирмалар, сатып алушының шотты тиісті уақытында төлеу
қабілеттілігі бар болатындығына бақылау шараларын жүргізулері қажет. Сол
үшін әрбір ұйымдарда несиелік бөлімдер жұмыс істейді.
Бұл бөлімдер арқылы, жеке және заңды тұлғалардың немесе компаниялардың
қаржылық жағдайларын білуге, сатып алушыға тауарды несиеге сатуға немесе
бермеу жайлы мәселені шешуге керекті ақпараттарды білуге болады, сонымен
қатар тауарлар сатушының арнаулы ақпараттың несиелік бюролар арқылы да
клиент жайлы басқадай мәліметтер алуға мүмкіндігі бар. Осындай несиелік
ақпарат бөлімдерінің мәліметтері бойынша да несиеге тауарларды сату, сатпау
жайлы шешімдер қабылданады.
Несиелік бөлім төлем сомасын ұсынуды, несие көлемін шектеуді және
сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден несиені уақтылы өтеуді қамтамасыз
ететін белгілі бір қаражаттарды талап етуі мүмкін. Осыған орай кәсіпорындар
мен ұйымдардың таңдап алынған ережелері мен негізгі қағидалары есеп
саясатында атап көрсетуі қажет. Бұл шотта сатылған материалдық емес
активтер, негізгі құралдар, бағалы қағаздар және тағы да басқа дебиторлық
борыштар есептеледі.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы шоттарына
қатысты бухгалтерлік есепте мынадай корреспонденциялар жазылады:
Мысалы: Сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге 300000 (үш жүз мың)
теңгенің дайын өнімдері 500000 (бес жүз мың) теңгеге сатылды (соның ішінде
80000 (сексен мың) теңге ҚҚС сомасы).
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына:
Д-т: Сатылған дайын өнімдердің өзіндік құны- 300000
теңге.
К-т: Дайын өнімдер
300000 теңге
Сатылған тауарлардан алынатын сомаға:
Д-т: Алынуға тиісті борыштар шоты
420 000 теңге.
К-т: Дайын өнімдерді сатудан алынатын табыс шоты 420 000
теңге.
Сатылған тауарлар үшін есептелген ҚҚС сомасына:
Д-т: Алынуға тиісті борыштар шоты
80000 теңге.
К-т: Қосылған құн салығы сомасы
80000 теңге.
Сатылған тауарлар үшін алынатын сома келіп түскенде:
Д-т: Ақшалар шоты
500000 теңге
К-т: Алынуға тиісті борыштар шоты
500000 теңге.
Жоғарыдағы екі жақты жазудан көріп отырғанымыздай кәсіпорындар мен
ұйымдардың сатқан (тиеп жіберген) тауарлары, атқарған жұмыстары мен
көрсеткен қызметтеріне байланысты қосылған құн салығы есептелген Алынуға
тиісті борыштар шоты дебиттелініп, Қосылған құн салығы шоты
кредиттелінеді.
Ал сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы
қағаздар бойынша дебиторлық борыштардың пайда болуына Алынуға тиісті
борыштар (шоттар), Алынған вексельдер, Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің өзге де борыштары деп аталатын шоттардың тиістілері
дебиттелініп, оған сәйкес Материалдық емес активтердің есептен
шығарылуынан алынатын кіріс, Негізгі құралдардың есептен шығарылуынан
алынатын кіріс және Бағалы қағаздардың есептен шығарылуынан алынатын
кіріс деп аталатын шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы қағаздар
бойынша қосылған құн салығы есептелінгенде Алынуға тиісті борыштар
(шоттар), Алынған вексельдер, Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
өзге де борыштары деп аталатын шоттардың тиістілері дебиттелініп,
Қосылған құн салығы шоты кредиттелінеді.
Шетелдік валюта сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің тиімді баға
айырмашылықтарының пайда болуына Алынуға тиісті борыштар, Алынған
вексельдер, Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары
деп аталатын шоттардың тиістілері дебиттелініп, Бағамдық айырмашылықтан
алынатын кіріс шоты кредиттелінеді.
Алынуға тиісті айыппұлдардың, өсімақылардың сомаларына Алынуға тиісті
борыштар, Алынған вексельдер, Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
өзге де борыштары деп аталатын шоттардың тиістілері, Негізгі емес
қызметтен алынған басқадай кірістер шоты кредиттелінеді.
Сатып алушылардан оларға сатылған өнім, тауар және атқарылған жұмыстар
мен көрсетілген қызметтер үшін төлемдер келіп түскенде Ақшалар бөлімінің
тиісті шоттары дебиттелініп, Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
борыштары деп аталатын бөлім шоттарының тиістілері кредиттелінеді.
Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер әр түрлі себептермен кейін
қайтарылған жағдайда Сатылған тауарлардың қайтарылуы деп аталатын шот
дебиттелініп, Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борыштары деп
аталатын бөлім шоттарының тиістілері кредиттелінеді.
Кейін қайтарылған тауарларға жасалған сату және баға шегерімдерінің
сомасына Сату шегерімі немесе Баға шегерімі шоттарының тиістілері
дебиттелініп, Алынуға тиісті борыштар, Алынған вексельдер, Сатып
алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары деп аталатын
шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Қайтарылған тауарлар мен өнімдерге есептелінген қосылған құн салығы
сомасы Алынуға тиісті борыштар, Алынған вексельдер, Сатып алушылар мен
тапсырыс берушілердің өзге де борыштары деп аталатын шоттардың
тиістілерінің дебитіне, Қосылған құн салығы шоттың кредитіне жазылып
сторно етіледі.
Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу операциялары
арнаулы тізімдемелерде есептеліп, онда сатылған айналымнан тыс активтер,
қаржылық инвестициялар, тауарлық материалдық қорлар бойынша шот фактуралары
немесе басқадай есеп айырысу құжаттары жинақталып, топтастырылып бөлек
көрсетіледі.
Тізімдемелердегі жазулар-шоттар, фактуралар немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz