Инвестициялардың жіктелуі және ұғымы
Жоспар.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1 Инвестициялардың жіктелуі және ұғымы
1.2 Еншілес, тәуелді және бірігіп бақыланатын заңды тұлғадағы инвестиция есебі
1.3 Қаржылық инвестиция есебі
1.4 Қысқа мерзімді инвестициялардың ағымдағы құнын және ұзақ мерзімді қаржылық инвестициясын қайта бағалауын анықтау
1.5 Есеп беруде инвестицияны ашу және түгелдеу
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1 Инвестициялардың жіктелуі және ұғымы
1.2 Еншілес, тәуелді және бірігіп бақыланатын заңды тұлғадағы инвестиция есебі
1.3 Қаржылық инвестиция есебі
1.4 Қысқа мерзімді инвестициялардың ағымдағы құнын және ұзақ мерзімді қаржылық инвестициясын қайта бағалауын анықтау
1.5 Есеп беруде инвестицияны ашу және түгелдеу
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Шаруашылық қызметі процесінде оның қатысушылары жаңа құрылысқа, кәсіпорындарды кеңейту және техникалық қайта жарақтандыруға, тұрғын-үй, коммуналдық, және мәдени-тұрмыстық құрылыстарға жұмсалатын шығындардан тұратын күрделі салымдарды жүзеге асырады.
«Инвестиция» сөзі латын тілінде «invest» - «салу» деген мағынаны білдіреді.
Инвестициялар дегеніміз-табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа қызметі түрлері объектілеріне салынатын ақша қаражаттары, технологиялар, машиналар, жабдықтар, лицензиялар, оның ішінде тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктер мен мүліктік құқықтар, интеллектуалдық құндылықтар.
Инвестициялық қызмет-инвестициялар салу және инвестицияларды жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Енді мынадай сұрақ туындайды. Инвестор деген кім? Ол не салады? Қандай мақсатпен? Қандай?
Сонымен, не салуға болады? Көп нысанды капитал салынады: ірі банктердің қаржы ресурстары, өнеркәсіп фирмаларының миллиардтаған табыстары, жеке тұлғалар жинақтары, кәсіби дағдылар мен қабілеттілік (ноу-хоу), әрбір бизнесменнің денсаулығы мен уақыты.
Енді, қаражаттарды кім салады? Негізгі салымшылар: кәсіпорындар, мемлекет және жеке тұлғалар. Коммерциялық тәуекел дәрежесіне қатысты олар инвесторлар, кәсіпкерлер, «спекулянттар», «ойыншылар» болып бөлінеді.
Инвестициялау мақсаты- табыс, игілік, пайдалылық алу. Инвестициялау кең мағнада- келешекте табыс, пайда алу мақсатында кез келген қаражаттарды салу. Бұл: акциялар сатып алу, биржадағы ойындар, таулы-материалдық қорлармен спекуляция, шұжық сатып алу және тағы басқа.
«Инвестиция» сөзі латын тілінде «invest» - «салу» деген мағынаны білдіреді.
Инвестициялар дегеніміз-табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа қызметі түрлері объектілеріне салынатын ақша қаражаттары, технологиялар, машиналар, жабдықтар, лицензиялар, оның ішінде тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктер мен мүліктік құқықтар, интеллектуалдық құндылықтар.
Инвестициялық қызмет-инвестициялар салу және инвестицияларды жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Енді мынадай сұрақ туындайды. Инвестор деген кім? Ол не салады? Қандай мақсатпен? Қандай?
Сонымен, не салуға болады? Көп нысанды капитал салынады: ірі банктердің қаржы ресурстары, өнеркәсіп фирмаларының миллиардтаған табыстары, жеке тұлғалар жинақтары, кәсіби дағдылар мен қабілеттілік (ноу-хоу), әрбір бизнесменнің денсаулығы мен уақыты.
Енді, қаражаттарды кім салады? Негізгі салымшылар: кәсіпорындар, мемлекет және жеке тұлғалар. Коммерциялық тәуекел дәрежесіне қатысты олар инвесторлар, кәсіпкерлер, «спекулянттар», «ойыншылар» болып бөлінеді.
Инвестициялау мақсаты- табыс, игілік, пайдалылық алу. Инвестициялау кең мағнада- келешекте табыс, пайда алу мақсатында кез келген қаражаттарды салу. Бұл: акциялар сатып алу, биржадағы ойындар, таулы-материалдық қорлармен спекуляция, шұжық сатып алу және тағы басқа.
Қолданылған әдебиеттер:
1) Бухгалтерлік есеп
Назарова Вера Леонидовна
2) Қаржы менеджменті
Р. Ә. Әмірханов; А.Қ.Тұрғылова;
3) Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп
В.К. Радостовец; Т.Ғ. Ғабдуллин; В.В. Радостовец; О.И. Шмидт.
4) Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері
Қ.К. Келумжанова; Н.А. Құдайбергенов.
5) Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау
К.Ш. Дүйсенбаева; Э.Т.Төлегенов.
6) Экономикалық теория негіздері
А.Б. Темірбекова; Қ.С. Байшоланова
1) Бухгалтерлік есеп
Назарова Вера Леонидовна
2) Қаржы менеджменті
Р. Ә. Әмірханов; А.Қ.Тұрғылова;
3) Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп
В.К. Радостовец; Т.Ғ. Ғабдуллин; В.В. Радостовец; О.И. Шмидт.
4) Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері
Қ.К. Келумжанова; Н.А. Құдайбергенов.
5) Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау
К.Ш. Дүйсенбаева; Э.Т.Төлегенов.
6) Экономикалық теория негіздері
А.Б. Темірбекова; Қ.С. Байшоланова
Жоспар.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1 Инвестициялардың жіктелуі және ұғымы
1.2 Еншілес, тәуелді және бірігіп бақыланатын заңды тұлғадағы инвестиция
есебі
1.3 Қаржылық инвестиция есебі
1.4 Қысқа мерзімді инвестициялардың ағымдағы құнын және ұзақ мерзімді
қаржылық инвестициясын қайта бағалауын анықтау
1.5 Есеп беруде инвестицияны ашу және түгелдеу
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Шаруашылық қызметі процесінде оның қатысушылары жаңа құрылысқа,
кәсіпорындарды кеңейту және техникалық қайта жарақтандыруға, тұрғын-үй,
коммуналдық, және мәдени-тұрмыстық құрылыстарға жұмсалатын шығындардан
тұратын күрделі салымдарды жүзеге асырады.
Инвестиция сөзі латын тілінде invest - салу деген мағынаны
білдіреді.
Инвестициялар дегеніміз-табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа
қызметі түрлері объектілеріне салынатын ақша қаражаттары, технологиялар,
машиналар, жабдықтар, лицензиялар, оның ішінде тауарлық белгілер,
несиелер, басқа да мүліктер мен мүліктік құқықтар, интеллектуалдық
құндылықтар.
Инвестициялық қызмет-инвестициялар салу және инвестицияларды жүзеге
асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Енді мынадай сұрақ туындайды. Инвестор деген кім? Ол не салады? Қандай
мақсатпен? Қандай?
Сонымен, не салуға болады? Көп нысанды капитал салынады: ірі
банктердің қаржы ресурстары, өнеркәсіп фирмаларының миллиардтаған
табыстары, жеке тұлғалар жинақтары, кәсіби дағдылар мен қабілеттілік (ноу-
хоу), әрбір бизнесменнің денсаулығы мен уақыты.
Енді, қаражаттарды кім салады? Негізгі салымшылар: кәсіпорындар,
мемлекет және жеке тұлғалар. Коммерциялық тәуекел дәрежесіне қатысты олар
инвесторлар, кәсіпкерлер, спекулянттар, ойыншылар болып бөлінеді.
Инвестициялау мақсаты- табыс, игілік, пайдалылық алу. Инвестициялау
кең мағнада- келешекте табыс, пайда алу мақсатында кез келген қаражаттарды
салу. Бұл: акциялар сатып алу, биржадағы ойындар, таулы-материалдық
қорлармен спекуляция, шұжық сатып алу және тағы басқа.
--
Кіріспе
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс
әлеуметтік–экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез–келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры болып
саналады.
Менің бұл курстық жұмысты таңдаған себебім: Кез-келген істі бастау үшін
міндетті түрде қаражат керек. Сондықтан қаржыландырудың көздерін анықтап
және оларды қалай басқарудың амалдарын саралап және де Қазақстан
Республикасындағы банктердің, қаржылық институттардың, кәсіпкерліктердің,
ұйымдардың ұзақ мерзімді қаржыландыру көздерінің басқарылуын жан-жақты
талдап, зерттеп білу. Онда кездесетін кемшіліктерді ескеріп, оңтайландыру
шаралары мен бағыттарын ұсыну. Кәсіпкерлік табысты, капитал өсмін немесе
процентін алу мақсатында әр түрлі экономика саласына капитал жұмсау жолымен
іс жүзіне асырылатын жиынтық шығындарды инвестиция деп ұғамыз.
Инвестицияның көзі болып
жаңадан қалыптасқан құн немесе таза табыстың жинақталған бөлігі саналады.
Кәсіпкерлер оны өзінің табысының қаражаттарының есебінен жұмылдырады.
Инвестор инвестициялық мақсатына тәуелді белгілі бір типтерді
қалыптастырады: бірінші тип–өсім қоржыны, екінші тип–табыс қоржыны.
Қоржынның бірінші типінің мақсаты өсімді көбіне бағалы
қағаздардың курстық өсімінің есебінен алу болып табылады.
Курстық жұмыстың екінші бөлімінде қаржыландырудың ұзақ мерзімді
көздерін бастапқы түп тамыры қайдан алынады? Қалай жүзеге асырылады?
Олардың әдістері мен бағыттары қандай? Деген сұрақтарға жауап жаздым.
Сондай-ақ шетелдердегі күрделі қаржы салымдарының жүйесін қарастырдым.
Дамушы мемлекеттердегі мұндай ұзақ мерзімді қаржылан-дыру көздері негізінен
60-шы жылдары олар саяси тәуелсіздік алғаннан кейін пайда болды. Бұл
банктерді құруға дамыған елдердің банктерді белсенді қатысты. Дамушы
елдердің инвестициялық банктері орта және ұзак мерзімді несиелеумен, бағалы
қағаздармен операциялармен айналысады.
Курстық жұмыстың жалпы бөлімінде ұзақ мерзімді қаржыландыру көздерін
басқаруда кездесетін бір қатар өзекті мәселелелерді талқыладым.
1. Негізгі бөлім
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып табылады.
Бұл инвестициялық қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар бар
мүшелер. Сондай – ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту
олардың инвестициялық ресурстар трансформациялануы өндірісті дамыту үшін
оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар
табылады. Қазіргі уақытта инвестициялық процесті қаржыландыру нарықтық
тетікті бір қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының
басты проблемаларының бірі болып табылады. Тиімді инвестициялық тетікті
қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік өндірісті қалпына келтіру және сапаны
қайта құру үшін әр түрлі көзқарастар мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған
байланысты экономикалық жақсы дамыған сигмент ретінде банктік жүйеге
келтіріледі.
Болашақ мамандар инвестициялық процесті ұйымдастыру және жүзеге асыру
саласына, кәсіби білім алуына мақсатты теориялар және тәжірибелік түрде
бағытталған шетелдерде қалыптасқан инвестициялық инфрақұрлымның, қызмет ету
мөлшері және оларға банктердің қатысу тәжірибесін қарастырады.
Кәсіпкерлік табысты, капитал өсмін немесе процентін алу (шаруашылық
жүргізуші субъектілердің құнын арттыру және осыған орай оны
меншіктеушілердің әл–ауқатын көтеру) мақсатында әр түрлі экономика саласына
капитал жұмсау жолымен іс жүзіне асырылатын жиынтық шығындарды инвестиция
деп ұғамыз. Инвестицияны көзі болып жаңадан қалыптасқан (құрылған) құн
немесе таза табыстың жинақталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер
(кәсіпорындар) оны өзінің табысының (таратылған) қаражаттарының есебінен
жұмылдырады. Негізгі капиталды жаңартуға арналған инвестиция көзі болып
кәсіпорынның меншігінде қалған табысы саналады.
Инвестор инвестициялық мақсатына тәуелді белгілі бір типтерді
қалыптастырады: бірінші тип – өсім қоржыны, екінші тип – табыс қоржыны.
Қоржынның бірінші типінің мақсаты өсімді көбіне бағалы қағаздардың
курстық өсімінің есебінен алу болып табылады. Бұл негізгі салымның басым
бөлігін акция құрайды. Қоржындардың екінші типі дивиденттер мен проценттер
есебінен табыс алу болып табылады. Ақша нарығының қоржындары (портфелі)
капиталды толық сақтау мақсатынан тұрады. Оның құрамына ақшалай қаражат пен
тез сатылатын активтер кіреді. Егерде ұлттық валюта өзінің төмендеу
бағамын көрсетсе, онда ол шетелдік валютаға айырбасталуы мүмкін. Сөйтіп,
салынған капитал нольдік тәуекелділік кезеңде өз өсімін сақтайды.
Облигациялар қоржындары облигациялардың есебінен қалыптасады және
нольдік тәуекелділік кезеңде орташа табыс әкеледі. Қоржындардың өсуіне
қоржынға енген құрылымдардың өзгерісі мен бағамдары әсер етеді. Табыс
қоржындары тұрақты қоржынға және құрылымға ие. Қоржын қызмет етуінің
уақытына байланысты мерзімі шектелген және мерзімі шектелмеген болып
бөлінеді.
Мерзімі шектелген қоржын тек табыс табуға талпыныс жасап қана қоймай,
алдын ала уақыты белгіленген кезеңнің шегінде табыс алуды көздейді. Ал
мерзімі шектелмеген қоржынның уақыты шектеліп белгіленбейді.
Бұл - акцияны сатып алу, олармен биржадағы ойынға қатысу, бартерге
жұмсау, тауарлы-материалдық запастармен сауда жасау және басқадай толып
жатқан ойындар да болуы мүмкін.
Инвестиция дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа да
қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар,
жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктік құқықтық
интелектуалдық құндылықттар. Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды
салып және инвестицияларды жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер
жиынтығы.
Инвестициялаудың тар кәсіпқойлық анықтамасы бұдан да қатты, мұнда қаржы
салымы ең алдымен бизнестің материалдық бөлігіне жұмсалады: жабдықтарды
сатып алу және орнату, техникаға, шикізатқа, ғимарат құрлысына. Қандай
болмасын кәсіпорнының материалдық бөлігі негізгі және айналым қаржыларын
енгізеді. Теоретиктер "мұның бәрін "нағыз капитал" терминіне қосып атайды.
Енді қаржыны кімдер салады? Негізгі салымшылар кәсіпорындар, фирмалар,
мемлекет және халық. Инвестицияны жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар,
бұлар коммерциялық тәуекелділікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге,
саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Инвестор - бұл капиталды салған кезде, көбіне басқа біреудің ең алдымен
ойлайтыны тәуекелділіктің аз болуы; инвестор – бұл күрделі қаржыны
қаржыландырудағы делдал.
Кәсіпкер - бұл белгілі бір тәуекелділікпен өз капиталын салушы адам.
Саудагер - бұл белгілі, алдын-ала есептелінген тәуекелділікке баруға
дайын адам. Ойыншы - қандай да болмасын тәуекелдікке баруға дайын адам.
Инвестициялау мақсаты-табыс, пайда, кіріс. Кірісті қаржыны бизнестің
материалдық бөлігіне салмай-ақ алуға болады. Бірақ белгілі жағдай, ұзақ
мерзімді кәсіпорнының әрекеттерінде, олардың тек қана қаржылық-саудагерлік
іс - әрекеттермен ғана шұғылданып, негізгі қорларын жаңартуды ұмытып
кететіндері де болады. Ондайлар бәсекелестерінен қалып қояды, ал мұның өзі
нарықтық даму жағдайында өте қауіпті болады.
1.1 Инвестициялардың ұғымы және оның жіктелуі
Инвестициялар деп өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының және
экономиканың басқа да салаларының кәсіпорындарына капитал түрінде салынып,
жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз. Инвестициялық қызметтің
мақсаты–түпкі нәтижесінде кәсіпкерліктен табыс немесе процент алу болып
табылады.
Инвестиция көзі болып жаңадан қалыптасқан құн немесе таза табыстың
жинақталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер оны өзінің табысының
қаражаттарының есебінен жұмылдырады. Негізгі капиталды жаңартуға арналған
инвестиция көзі болып кәсіпорынның меншігінде қалған табысы саналады.
Бағалы қағаздардың көп түрлілігі инвестицияны жіктеудің көптеген
критерийлерін алдын ала айқындайды.
Қаржылық инвестиция өзінің пайдалану мерзіміне қарай, қысқа және ұзақ
мерзімді болып бөлінеді.
Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша: қаржылық
нақты болып бөлінеді.
Нақты инвестициялар–бұл кәсіпорынның негізгі капиталын және
материалдық–өндірістік қорын өсіруге салынатын салымдар.
1.Жұмсау мерзімі бойынша:
• қысқа мерзімді – бір жылға дейін иемдену мерзімі (бұл еркін ақшалай
қаражатты уақытша орналастыру мақсатында оңай өткізілетін бағалы
қағаздардағы компанияның инвестициясы);
• ұзақ мерзімді – бір жылдан көп иемдену мерзімі;
• мерзімсіз инвестициялар.
Ұзақ мерзімді және мерзімсіз инвестициялар – бұл қосымша пайда алу
мақсатында немесе құнды қағаздары сатып алынатын компанияға ықпал етуге ие
болу мақсатында немесе бұл салада өз операцияларын жүргізетін ұйыммен
салыстырғанда қаражаттың мұндай жұмсалымы әлдеқайда пайдалы болғандықтан
қаражатты орналастыру.
2. Тағайындалуы бойынша:
Қаржылық – бұл субъектінің табыс алу мақсатында пайдаланатын
активі (мысалға,пайыздар, дивидендтер және жалға ақысы), инвестицияланған
капиталың өсімі немесе алынатын басқа да олжалар (мысалға, коммерциялық
мәмленің нәтижесі). Сондай–ақ, қаржылық инвестицияға пайдаланбай тұрған
жылжымайтын мүліктерде жатады. Қаржылық инвестицияның бір түрі болып
бағалы қағаздар да саналады. Барлық бағалы қағаздар да екі топқа бөлінеді –
ақшалай және күрделі болып. Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай
қарыздарды алғандағыдай етіп рәсімделеді. Бұл борыштық бағалы қағаздар.
Оларға: вексельдер, депозиттер және жинақ сертификаттар және т.б. жатады.
Осы бағалы қағаздар бойынша табыс бір мәртелік сипатқа ие болады және олар
өзінің номиналдық құнынан төмен бағаға сатып алудың есебінен қалыптасады.
Ақшалай бағалы қағаздар, әдетте, қысқа мерзімге беріледі.
• нақты (мүлікті жұмсау) – субъектінің негізгі капиталына жұмсау және
материалдық – өндірістік қорлардың өсуіне жұмсау.
3. Шығу тегі бойынша – бірінші, екінші.
4. Болу формасы бойынша – құжаттық, құжатсыз.
5. Ұлттық тегі боынша – отандық, шетелдік.
6. Қолдану түрі бойынша – инвестициялық (капиталдық), инвестициялық
емес.
7. Иемдену қатары бойынша – жеке, жалпы.
8. Шығарылым формасы бойынша – эмиссиондық,эмиссиондық емес.
9. Меншік формасы бойынша – мемлекеттік, корпоративтік.
10. Айналыс сипаты бойынша – нарықтық,нарықтық емес.
11. Тәуекелдік деңгейі бойынша – аз тәуекелдікпен, мүмкін үлкен
тәуекелдікпен.
Тәуекелдік түрлерін мынаған бөлуге болады:
• капиталды тәуекелдік – бұл барлық жұмсалымға арналған жалпы
тәуекелдік ,инвестор өзінің инвестициясын ысырапсыз қайтара алмайтын, толық
босатып ала алмайтын тәуекелдік.
• уақытша тәуекелдік – міндетті түрде ысырапқа ұшырататын қолайсыз
уақыттағы инвестицияны сату және сатып алуға байланысты тәуекелдік.
• заңдық өзгерістер тәуекелдігі – шығын мен ысырапқа ұрындыруы мүмкін
тәуекелділік.
• өтімділік тәуекелділігі – инвестицияны өткізу барысындағы болуы
мүмкін ысырапқа ұрындыратын тәуекелдік.
• нарықтық тәуекелдік – нарықтың жалпы құлдырауымен байланысты
инвестиция құнының төмендеуінен ысырапқа ұрындыратын тәуекелдік.
• кредиттік және іскерлік тәуекелділік- борыштық құнды қағаздар
шығарушы негізгі қарыз сомасын немесе сол бойынша сыйақы төлеуге жағдайын
болдырмайтын тәуекелдік.
• проценттік тәуекелдік – нарықтағы проценттік мөлшерлеменің өзгеруіне
байланысты инвесторға ысырап әкелуі мүмкін тәуекелдік.
• валюталық тәуекелдік – шетелдік валютадағы инвестиция мен байланысты
тәуекелдік.
12. Қолма – қол табыс бойынша – табыстық, табыссыз.
13. Қаражатты жұмсау формасы бойынша:
• борыштық құнды қағаздардағы немесе міндеттердегі инвестиция.
• иелі үлестік – нарықты субъектінің капиталындағы үлестер немесе
уақытша шектеулермен байланысы жоқ мүліктегі үлес.
• жеке жобалар
14. Экономикалық мәні бойынша - мүліктік, міндеттік.
15. Халықаралық және отандық стандарт бойынша бухгалтерлік есепте
инвестиция мыналарға бөлінеді:
а) Қаржылық инвестиция есебі және оған әдістемелік ұсыныс.
ә) еншілес, тәуелді және бірігіп бақылау арқылы шаруашылық
субъектісіндегі инвестициялар (БЕС 13 Шоғырландырылмалы қаржылық есеп
және еншілес серіктестіктегі инвестиция есебі және оған әдістемелік
ұсыныс;БЕС 14 Тәуелді шаруашылық серіктестігіндегі инвестиция есебі және
оған әдістемелік ұсыныс;БЕС 15 Біріккен қызметтегі қатысу үлесінің
қаржылық есепте көрініс табуы және оған әдістемелік ұсыныс).
Бұған қоса, инвестиция мыналарға бөлінеді:
- тікелей басқа субъектілердің жарғылық капиталындағы инвестициялар;
- портфельдік – субъект иелігіндегі құнды қағаздар жиынтығы;
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін, оның капиталын
құрастыру немесе ұлғайту мақсатында шығарылады.
Бағалы қағаздар құқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін
куаландыру үшін олар былайша бөлінеді:
- бағалы қағазды ұсынушыға – құқықтарын орындау үшін, бірақ олардың
иелерін теңестіруді талап етпейді,ұстаушылардың атына тіркеу
жасалынбайды.Ұсынушы бағалы қағазды куәландыратын құқығын басқа адамға
қарапайым жолымен қолына береді.
- атаулы бағалы қағаздар – белгілі бір адамның атына жазылады.Бағалы
қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы қойылған талапты жеңілдету
үшін белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға беріледі. Атаулы бағалы
қағаздар бойынша құқық беретін адам оған сәйкес келетін талаптардың
орындалуы емес, ондағы тиесілі талаптың заңды еместігіне жауап береді.
- ордерлік бағалы қағаздар- ол ең алғашында иемденушінің атына немесе
оның бұйрығы бойынша жазылады. Бұл онда көрсетілген құқықтар қағазға
түсірілген тәртіпке байланысты ауыспалылығын сақтайтындай етіп –
индоссаментке жазып береді.Индоссамент өзінде құқықтың болғанына ғана
емес, сонымен бірге, оның жүзеге асуына да жауап береді.Бағалы
қағаздардан алынатын табысқа қатысты оларды борыштық және
инвестициялық етіп бөлуге болады.
Борыштық бағалы қағаздар пайыздарды төлеуді және негізгі қарыздың
негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз міндетіне алады.Бұл
кімнің эмитенті екеніне қарамастан, оған барлық облигациялар, векселдер
жатады.
Инвестициялық бағалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін
иемденуге құқық береді, оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары
тұтастай жатады.
Бағалы қағаздар эмитенттік сипаты бойынша: мемлекеттік (Үкімет пен
Ұлттық Банктың борышкерлік міндеттемелері), муниципалдық (жергілікті атқару
органдарының борышкерлік міндеттемелері) және корпоративтік (шаруашылық
жүргізуші субъектілердің жарғылық капиталын қалыптастыру немесе қаржылық
шаруашылық қызметін жүргізу үшін қажет қаражатты тарту мақсатымен
қолданыстағы заңға сәйкес шығарылатын) болып бөлінеді.
Мәмілеге байланысты шығарылатын бағалы қағаздар: фондалық (акциялар,
облигациялар) және саудалық (комерциялық векселдер, чектер, коносаменттер,
кепілдік міндеттемелер, т.б.) болып бөлінеді.
Фондалық бағалы қағаздар көптеп шығарылуымен (эмиссиясымен)
ерекшеленеді және олар қор биржаларында айналысқа түседі.
Саудалық бағалы қағаздар коммерциялық бағытқа ие: олар негізінен сауда
операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларды орын алмастыру
процесіне қызмет көрсетуге арналған.
Нарықтағы айналыс ерекшеліктеріне байланысты бағалы қағаздарды нарықтық
(айналыстағы) және нарықтық емес (айналыстағы емес) етіп бөлу мүмкін.
Нарықта болатын бағалы қағаздар биржалық немесе биржалық емес айналым
шеңберінде нарықта екінші ррет еркін сатылуы және сатып алынуы мүмкін. Олар
сатылғаннан кейін эмитентке мерзімінен бұрын ұсынылмайды.
Нарықтық емес бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға еркін көше
алмайды, яғни екінші рет айналысқа түспейді. Бұндай бағалы қағаздар
қатарына оларды шығару кезінде сатылмайды деген шарт қойылса, онда оларды
тек эмитенттің өзі ғана сатып алады. Сондай –ақ айналысы шектеулі бағалы
қағаздар да бөлініп көрсетілуі мүмкін. Мысалға, жабық АҚ акциялары сатып
алу және сату мәміле бойынша шектелген акциялардың қатарына жатады.
Бағалы қағаздар әрекет ететін орыны бойынша ақша нарығының бағалы
қағаздары және капиталдық бағалы қағаздары болып бөлінеді.
Ақша нарығы дегеніміз–қысқа мерзімді бағалы қағаздардың алынуы мен
сатылуын көрсетеді және ол қаржылық нарықтың бір бөлігі. Қысқа мерзімді
бағалы қағаздардың әрекет ету мерзімі–бір күннен бастап бір жылға дейін
болуы мүмкін. Айналыстағы бағалы қағаздар, әдетте, төменгі төлем
тәуекелімен қатар жүреді, өйткені қарыз берушілердің төлем қабілеттілігі
жоғары болса ғана шығарылады. Ақша нарығының бағалы қағаздарына: қазыналық
векселдер, депозиттік сертификаттар, коммерциялық қағаздар жатады.
Бағалы қағаздар нарықтық капиталдар ретінде бір жылдан астам мерзімге
ұсынылады. Бұл борышкерлік, сондай–ақ инвестициялық бағалы қағаздар болуы
мүмкін.
Бағалы қағаздардың атқаратын ролі бойынша: негізгі (акциялар мен
облигациялар), көмекші (чектер, векселдер, сертификаттар, т.б.) және
негізгі бағалы қағаздардың алынуы мен сатылуы құқығының куәландыратын
шартты бағалы қағаздар болып бөлінеді (варранттар, опциондар, қаржылық
фьючерстер, сатып алу құқығының артықшылығы).
Бағалы қағаздардың өздерінің алдына қойған міндеті мен мақсатына сәйкес
басқа да белгілері бойынша (құжатты және құжатсыз, кері қайтарылатын және
қайтарылмайтын, тұрақты деңгейде және әр түрлі деңгейде табыс әкелетін)
жіктелуі мүмкін.
Инвестор бағалы қағаздар нарығында жұмыс істей жүріп салымдарды
тараптандырудың принципін ұстануы тиіс: инвестор қаржылық активтердің әр
түрлісін алуға ұмтылуы керек. Бұл салымдардың тәуекелділігін азайту үшін
қажет. Мысалы, инвестор өзінің барлық ақшаларын бір компанияларының
акцияларына салды делік. Бұл жағдайда ол акция курсының нарықтық ауытқуына
толық тәуелді болады. Егер кәсіпорын қаражаттары бірнеше компаниялардың
акцияларына салынатын болса, онда инвестордың табысы неғұрлым аз ауытқитын
біршама компаниялардың акциясына тәуелді болады. Егер инвестор әр
тараптандыру (диверсификациялау) принципін ұстанатын болса, онда ол
инвестициялық (фондылық) портфел деп аталатын бағалы қағаздардың
жиынтығымен байланысты болады. Қоржындық (портфелдік) инвестициялаудың
объектілері ретінде әртүрлі бағалы қағаздар: акциялар, облигациялар,
бағалы қағаздардың шартты түрлері әрекет етеді. Қоржынның бір бөлігі ақша
түрінде ұсынылуы мүмкін. Қожындағы қағаздардың көлемі де әр түрлі болады.
Қоржындық инвестициялау өзінің құрамына тәуелді, ол табыс немесе залал
әкелуі мүмкін және тап сондай тәуекелділіктің де сол және басқа да
деңгейіне ие. Қоржынға енетін бағалы қағаздардың тізбесін де, көлемін де
инвестор өзгерте алады.
Қоржынды құрастыру кезінде инвестор келесі факторларды есепке алуы
тиіс: тәуекелділікті, табыс дәрежесін, орындалу мерзімін, бағалы қағаздар
типін.
Инвестор инвестициялық мақсатына тәуелді белгілі бір типтерді
қалыптастырады: бірінші тип – өсім қоржыны, екінші тип – табыс қоржыны.
Қоржынның бірінші типінің мақсаты өсімді көбіне бағалы қағаздардың
курстық өсімінің есебінен алу болып табылады. Бұл негізгі салымның басым
бөлігін акция құрайды.
Қоржындардың екінші типі дивиденттер мен проценттер есебінен табыс алу
болып табылады. Ақша нарығының қоржындары (портфелі) капиталды толық
сақтау мақсатынан тұрады. Оның құрамына ақшалай қаражат пен тез сатылатын
активтер кіреді. Егерде ұлттық валюта өзінің төмендеу бағамын көрсетсе,
онда ол шетелдік валютаға айырбасталуы мүмкін. Сөйтіп, салынған капитал
нольдік тәуекелділік кезеңде өз өсімін сақтайды.Облигациялар қоржындары
облигациялардың есебінен қалыптасады және нольдік тәуекелділік кезеңде
орташа табыс әкеледі. Қоржындардың өсуіне қоржынға енген құрылымдардың
өзгерісі мен бағамдары әсер етеді. Табыс қоржындары тұрақты қоржынға және
құрылымға ие. Қоржын қызмет етуінің уақытына байланысты мерзімі шектелген
және мерзімі шектелмеген болып бөлінеді.
Мерзімі шектелген қоржын тек табыс табуға талпыныс жасап қана қоймай,
алдын ала уақыты белгіленген кезеңнің шегінде табыс алуды көздейді. Ал
мерзімі шектелмеген қоржынның уақыты шектеліп белгіленбейді.
1.2 Еншілес, тәуелді және бірігіп бақыланатын заңды тұлғадағы инвестиция
есебі.
Шаруашылық жүргізуші субъект акцияға ие болу жолымен немесе үлестік
қатысудан табыс алу арқылы басқа субъектілерге қаржылық жұмсалымды тудыра
алады.Салынған қаржылық салымдардың деңгейіне байланысты олар: не
бақылаушы, не қаржылық немесе субъектінің басқа да саясатына едауір әсер
ететін болып белгіленеді. Бақылау – бұл оның қызметінен пайда алу
мақсаьында серіктестіктің қаржылық және басқа саясатын анықтау құқы. Егер
басқа негізгі серіктестік оның дауыс беретін акциясының 20% көбірек
иемденсе, онда акционерлік қоғам тәуелді деп есептеледі. (ҚР АК 95-бабы),
яғни инвестицияланған субъектінің оның бақылауынсыз қаржылық және басқа
саясаты бойынша шешім қабылдау құқығына ие болады. Инвестицияның есебі 2210
Инвестициялар бөлімшесінің шотында жүргізіледі, оның құрамына мынандай
синтетикалық шоттар кіреді: 1110Еншілес серіктестіктерге салынған
инвестициялар, 1110Тәуелді серіктестіктерге салынған инвестициялар,
1110Бірлесіп – бақыланатын заңды тұлғаларға салынған инвестициялар, 2310
Басқа инвестициялар.
Бұл бөлімнің шоттары еншілес, тәуелді серіктестіктермен бірлесіп
бақыланатын заңды тұлғалардың акциялары мен жарналарындағы инвестициялардың
нақты бары мен қозғалысы туралы мәліметті талдап қорытындылауға
бағытталған.
1110-2310 шоттар активті және күрделі болып келеді.Аналитикалық есеп
инвестицияланған кәсіпорындар мен инвестициялар түрлері бойынша
жүргізіледі.
Инвестицияларды есепке алу Бухгалтерлік есептің №14 Тәуелді
шаруашылық серіктестіктерінің инвестициялық есебі деп аталатын стандарты
бойынша реттеледі.
Тәуелді шаруашылық серіктестіктердің инвестициялық есебі.
Тәуелді серіктестік инвесторлардың едәуір ықпал етуінде болады және ол
еншілес шаруашылық серіктестігі де, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғасы да
бола алмайды. Субъкетің қызметіне инвестор едәуір ықпал етеді , оның тек
20%-н астам ғана дауыс беруші акциясы болса да. Тәуелді серіктестіктер өз
инвестициясын жүзеге асыру үшін мына екі әдістің бірін пайдаланады:
а) үлестік қатысу әдісі – инвестицияларды иеленген мезетте сатып алу
құны мен көрсетіп, кейінірек тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің таза
активтеріндегі өзгерістерде инвестордың үлесі мойындалуына байланысты
олардың құнының өсуін (кемуін) есепке алу әдісі.Тәуелді шаруашылық
серіктестігінің таза кірісінде (шығысында) инвестор үлесінің өзгеруі
қаржылық – шаруашылық қызмет туралы есептегі табысқа (шығынға)
жатқызылады.
Тәуелді шаруашылық серіктестігінің жинақталған таза табысының жалпы
сомасынан тиісті дивиденттер инвестициялардың баланстық құнын кемітеді.
Егер де инвестордың салған инвестициясының баланстық құны тәуелді
шаруашылық серіктестіктеріндегі алған зиянына тең немесе артық болса, онда
бұндай зияндаркелешекте есепке алынбайды. Инвестиция нольдік құны бойынша
көрініс табады.
Тәуелді шаруашылық серіктестігінің активтерінің қайта бағалануына
байланысты инвестордың үлесінің өзгеруі инвестициялардың баланстық құнын
көтереді (кемітеді) және ол меншік капиталының бөлімшесінде көрсетіледі.
Инвестор өзінің шаруашылық серіктестігінің таза табысында үлестік
қатысын қайты жаңғырту үшін таза табыс пен таза шығындар тең болуы керек.
Егер де тәуелді серіктестіктердің активтері қата бағаланса , онда
олардың баланстық құны да өзгереді. Баланстық құнның өсуі меншік
капиталындағы төленбеген қосымша капиталда көрініс табады, ал егер де ол
азайса, онда сол төленбеген қосымша капиталды азайтады.
Мысалл. ШығысААҚ қоғамы ТемірААҚ-ның 33% және ЦементААҚ-ның 28%
акциясын сатып алған , сол сатып алынған акцияға сәйкес олардың құны:3110
мың теңге және 4600 мың теңге құраған.
ШығысААҚ сатып алғаннан кейін, бір жылдан соң, ТемірААҚ өзінің
кейбір негізгі құралдарына 300 мың теңгеге қайта бағалауды
жүргізген.Бірінші жылдың қорытындысы бойынша Темір ААҚ 9900 мың теңге
зиян шексе, ал ЦементААҚ 5000 таза табыс тауып,2000 теңге деңгейінде
дивидентті жария еткен.Ал келесі жылы ТемірААқ кейбір негізгі
құралдарының бағасын 410 мың теңгеге түсірген ,ал ЦементААҚ керісінше 500
мың теңгеге көтерген.
Екінші жылдың қорытындысы бойынша Темір ААҚ 1000 мың теңге таза табыс
тауып, 200 мың теңгеге дивидентті жария еткен, ал Цемент ААҚ – 1500 мың
теңге деңгейінде зиян шеккен.
Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,тШоттар
еңге корреспонде
нциясы
дебеткредит
1 2 3 4 5
1 Заңды тұлғалардан оларда қалыптасқан (алынған)
баға бойынша акциялары сатып алынды:
ТемірАҚҚ-33% айналыстағы акциясы 3110000 1110 3310
ЦементААҚ-28%айналыстағы акциясы 4600000
Жиыны 7710000
Бірінші жылы
2 ТемірААқ өзінің кейбір негізгі құралдарының
объектілерін қайта бағалаудың нәтижесінде үлестік
қатысу сомасы артып,инвестицияның құны өскен.
ШығысААҚ үлестік қатысу сомасы қайта бағаланған
сомаға өсіп,ол 99000 теңге құраған (300000 ×33%) 99000 1110 5320
3 Бірінші жылдық нәтижесі бойынша:
-инвестиция құнының өсуімен бірге ШығысААҚ
үлесі де өскен,өйткені ЦементААҚ үлесі
1400000тг құраған (5000000×28%)
Темір ААҚ зиян шеккендіктен ШығысААҚ
инвестициясының құны да азайған
Темір ААҚ шеккен зияннан ШығысААҚ-на
тиесілі 3267000 (9900000×33%)теңге құраған 1400000 1110 6411
(Шеккен зиянның үлесі инвестицияның құнынан асып
түскендіктен,инвестицияның құнын нольдік деңгейге
дейін жеткізіп ,ал қалған 58000тг сомасы
баланстан тыс шотта есепке алынған
(3267000-3110000-99000)) 6410
ЦементААҚ –нан ШығысААҚ-на тиесілі,дивиденд 3209000 1110
сомасына инвестиция құны азайды, ШығысААҚ-ның 1240
алынатын дивиденд 1110
сомасы 560000 теңге құраған (2000000×28%) 560000
4 Бірінші жылдың нәтижесі бойынша ШығысААҚ өз
балансында ЦементААҚ 5440000 теңге сомасындағы
инвестициясын ғана көрсеткен
(4600000+1400000-560000)
Екінші жыл
5 ШығысААҚ-ында инвестицияның құны
азайған,өйткені ТемірААҚ өзінің кейбір негізгі
құралдарының құнын арзандатқан.
-бұрындары жасалған қайта бағаланған сомасының 99000 5320 1110
шегінде 1110
-бұрындары артық жасалған соманың шегінде 36300 36300 7470
теңге (135300-99000)
6 Цемент ААҚ өзінің негізгі құралдарын қайта
бағалаудың нәтижесінде, ШығысААҚ-ның қатысу
үлестік құны өскен 140000 1110 5320
7 Екінші жылдың нәтижесі бойынша ТемірААҚ таза
табысында Шығыс ААҚ қатыстық (қатысу)үлесі 272 000 1110 6410
өсуіне байланысты инвестицияның құны өскен.Қатысу
үлесі 330000 теңге құраған (1 000 000х 33%).
Өткен кезде зиян шеккендіктен, осы ағымдағы
кезеңдегі инвестицияның өскен құны 001-баланыстан58 000
тыс шоттағы есепке алынған,сол зиян сомасы
ескерілген соң барып,өскен құны
көрсетіледі[272000(330000-58000)].
-“Темір” ААҚ-нан ”Шығыс” ААҚ –ның алатын
дивиденд сомасына инвестицияның құны азайтылды 66 000 1240 1110
660000 теңге (200000х 33%)
-“Цемент” ААҚ зиян шеккендіктен ондағы “Шығыс” 420 000 6410 1110
ААҚ үлесі азаюына байланысты инвестицияның құны
азайтылды
Екінші жылдың нәтижесі бойынша “Шығыс”ААҚ
балансында 5160000 теңгеге ЦементААҚ-ның және
70 700 теңге Темір ААҚ –ның инвестициясы
көрініс тапты.Нәтижесінде ол 5 230 700 теңге
құрады
1.Біз бұл жерде баланстан тыс шотын мысал ретінде келтіріп отырмыз, ал
шаруашылық субъектісі алынған есептік саясатында, бұдан басқа баланстан
тыс шотын қолдануы мүмкін.
б) Құн әдісі – инвестицияны алу кезінде сатып алу құны бойынша көрсетілетін
есептік әдіс.Инвестордың қаржылық – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы
есепке инвестиция табысы тәуелді шаруашылық серіктестігінің жинақталған
жалпы таза табысының сомасының тиісті дивиденттердің мөлшері алынғаннан
кейін барып мойындалады.
Инвестиция сатып алу құны бойынша есептелінеді, егер де инвестицияны
жақын арада сату мақсатында алса немесе инвестицияланған кәсіпорын қатаң
ұзақ мерзімді шектеулі жағдайында әрекет ететін болса, бұл соңғы инвесторға
табысты беру қабілетін біршама төмендетеді. Мұндай шектеулерді тудыоатын
себептерінің қатарына: реттеуші органның бақылауында болса, сондай – ақ
олар кәсіпорындағы дивидендтерді бөлудің саясатына араласса кәсіпорын өз
қызметін, дивидендтерді (табыстарды) аударуға шек қойылған елдерде жүргізуі
мүмкін. Сондай-ақ хал- ахуалдың өзгеруі кәсіпорынның шаруашылық қызметін
жүзеге асыру туралы келісімдерде қарастырылған дивидендтерді төлеуге
шектеулердің күшіне енуі және басқа да кедергілердің болуы мүмкін.
Егер де дивиденд инвестицияны алғанға дейін алынса, онда ол капиталды
қайтарған болып саналады және инвестордың балансы сол сомаға азаяды.
Енді біз жоғарыда келтірген мысалға қайтып ораламыз. Келесі жылдың
(яғни екінші жылдың) наурызында Темір ААҚ – 3500000 теңгеге, ал Цемент
ААҚ 5000000 теңгеге өз акцияларын сатқан.
Енді осы бойынша шоттар корреспонденциясын жасап көрейік.
Қатар Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шоттар
теңге корреспонденцис
ы
дебет Кредит
1 2 3 4 5
1. Заңды тұлғалардан, онда қалыптасқан
(немесе олардан алынған) бағасы бойынша 1110
акциялары сатып алынды: 4110
-Темір ААҚ-33% айналыстағы акциясы 3 110 000
- Цемент ААҚ-28% айналыстағы акциясы 4 600 000
Жиыны 7710000
2. Бірінші жылдың нәтижесі бойынша Цемент
ААҚ 2000 мың теңгеге дивидендті жария
еткен,сондықтан Шығыс ААҚ оны табыс
табыс ретінде көрсетуі керек 373333 теңге
(2000000×28%\12), яғни инвестицияны 1250 1270 6120
алғанға дейін алынған табыс – 186667
теңге (2000000×28%×4\12), инвестицияның
баланстық құнын азайтады 186667 1270 1110
3. Келесі жылдың наурызында сатылған
инвестиция көрініс табады:
-инвестицияның баланстық құнының сомасына7523333 7410 1110
-инвестицияны сатқан кездегі, оның 6210
келісімшарттық құнына 8500000 1210
4. Сатып алушылар ұсынылған шотты төледі 8500000 1040 1210
Тәуелді шаруашылық серіктестік деген анықтамаға сәйкес келмеген
күннен бастап, инвестициялар ұзақ мерзімді инвестицияны есептейтін есепке
алу саясатына сәйкес есептелінеді.
Еншілес шаруашылық серіктестіктің инвестициясының есебі.
Еншілес шаруашылық серіктестік – негізгі серіктестіктің бақылауында
болатын серіктестік. Бұндай бақылау қаржыландыратын объектінің 50% астам
акциясын тікелей немесе жанама емденсе жүзеге асуы мүмкін. Еншілес
серіктестіктің көрсеткіштері негізгі серіктестіктің қаржылық есеп беруінде,
біріктірілген есеп беруінде көрсетіледі, бірақ онда қабылданған есептік
саясаты ескеріледі, сондықтан олар мына екі әдістің бірін пайдалануы
мүмкін:
- үлестік қатысу әдісі;
- ұзақ мерзімді инвестицияны есептеу әдісі.
Негізгі серіктестік өзінің еншілес серіктестігіне инвестициясын
бөліп, біріктірілген қаржылық есеп беруін жасайды, ол кезде барлық
жергілікті және шетелдік еншілес серіктестіктерді өзіне енгізеді, тек
ондағы мына жағдайларды қоспағанда:
- егер де еншілес серіктестік жақын келешекте сату мақсатында алынған
болса, онда олар оның уақытша бақылауында;
- егер де еншілес серіктестік ұзақ мерзімді қатаң шектелгенжағдайында
әрекет ететін болса, бірақ бұл соңғы жағдай негізгі серіктестіктің
қаражатын қайтару қабілетін төмендетеді.
Негізгі серіктестіктің біріктірілген есебіне енбей қалған жағдайда
қаржылық инвестициясының есебі бойынша ескеріледі. (8-БЕС).
Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктің инвестициясының есебі.
Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктің инвестицияны жүзеге асыруы –
бірлесіп жасайтын қызметтің бір нысаны, онда бірлескен бақылау қызметін
бекіткен кезде әрбір қатысушы шаруашылық серіктестікте өзінің қатысу үлесі
бойынша топшылаған келісім – шартын жасайды.
Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалар активтерді бірігіп алады,
жасалған шығындарды таниды және алынған табысты анықтайды. Олардың
әрқайсысы өз атынан мәміле жасай алады өз қызметін қаржыландыру үшін
капиталдарды тарта алады. Бұл кезде бірлескен қызметке қатысушылардың
әрқайсысы қызмет нәтижесінде алынған олжадан өз үлесін алуға
құқылы.Бірлесіп бақыланатын заңды тұлға басқа да бірлескен қызметтерді
келесі нысанда жүзеге асыруға болады:
- бірлесіп бақылайтын өндіріс;
- бірлесіп бақылайтын активтер.
Бірлесіп бақылайтын өндіріс – заңды тұлғаны құрмай тұрып, қатысушылар
өздерінің жалпы шаруашылық мақсатына жету үшін активтерді пайдалануын
топшылайды.
Әрбір қатысушы бірлесіп бақыланатын өндіріс бойынша өзіне тиесілі
шығындарын алады және олар алдын - ала өнімді сатудан алынған табысты
таратудың тәсілін қарастырып қояды.Осы процесстің барысында пайдаланған
негізгі құралдардың, тауарлы – материалдық запастардың және т.б.
активтердің құнын, әр қатысушы өз балансында ескереді.
Бірлесіп бақылайтын активтер – жалпы мақсат үшін алынған немесе салынған
активтерді қатысушылар бірлесіп иелік етуді топшылайды.Бұл арада олардың
негізгі қызметі үшін салынған активтік барлық қатысушылар теңдей
пайдаланылады. Әрбір қатысушының табысы олардың кәсіпорын экономикасына
қосқан үлесі арқылы анықталады. Әрбір қатысушы өзінің қосқан үлесін басқа
қатысушыларға сатуға, тегін беруге құқылы.
Төменде еншілес,тәуелді және бірлесіп бақыланатын серіктестіктерге
салынған инвестициялар бойынша шоттар корреспонденциясы келтірілген.
Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,тШоттар
Қатар еңге корреспонденциясы
№
дебет Кредит
1 2 3 4 5
1. Еншілес тәуелді және бірлесіп бақыланатын
серіктестіктердің мына игіліктерді салу
арқылы инвестициялары жасалынды:
-тауарлар, негізгі құралдар, материалдық 1330,
емес активтер 200 000 1110 2410-24
- ақша қаражаттары 300 000 -2310 10,2730
- есеп беретін адамдарға берілген соманың 50 000 1110 -2730,
есебінен -2310 1050-10
- еншілес, тәуелді және бірлесіп 1110 20
бақыланатын серіктестіктерден 600 000 -2310 1250
- заңды және жеке тұлғалардан 450 000 3310-33
30
1110-23104110,67
1110 8
-2310
Жиыны 1600 000
2. Заңды және жеке тұлғалардан тегін түскен 100 000 1110-23106280
инвестициялар
3. Тәуелді және еншілес серіктестіктер өз
активтерін қайта бағалаудың нәтижесінде
үлестік қатысу сомасы инвестициясының құнын300 000 1110-23105320
өсіреді
4. Тәуелді және еншілес серіктестіктер
активтерін қайта бағалаудың нәтижесінде
үлестік қатысу сомасы инвестициясының құнын
төмендеткен: 300 000 5320 1110-23
-бұрындары жасалған қайта бағалау 10
сомасының шегінде 150 000 7450
-бұрындары жасалған қайта бағалаудың артық 1110-23
жасалған сомасына 10
5. Тәуелді немесе еншілес серіктестіктердің
таза табысында инвестордың үлесі өсуімен
байланысты инвестицияның құны өскен 540 000 1110-23106410
6. Инвестицияны үлестік қатысу әдісі бойынша
есепке алған кезде инвестордың алатын
(немесе алуына жататын) дивидендтер 1220-12301110-23
сомасына инвестордың құны азайды. 140 000 ,1270 10
7. Тәуелді және еншілес серіктестіктердің
шеккен зины инвестордың үлесін кемітуімен 1110-23
байланысты инвестициясының құны азайды. 2000 0006410 10
8. Егер де инвестицияның баланстық құнынан 50 000 011 -
зиян асып түссе, онда ол баланстан тыс
шоттарда есепке алынады
9. Тәуелді немесе еншілес серіктестіктердің
таза табысында инвестордың үлесі өсуімен
байланысты инвестицияның құны өскен кезде
бұрындары инвестиция құнын төмендету үшін
есептен шығарылған құн қалпына келтіріледі,
бұл кезде баланстан тыс шоттар жабылады 300 000 141-2310 6410
10. Еншілес,тәуелді, бірлесіп бақыланатын
шаруашылық серіктестіктердің инвестициясы 7410 1110-23
сатылды: 300 000 1210,121010
-инвестицияның баланстық құнына 700 000 2160,21206210
-инвестицияның сатылған бағасы бойынша -2130
1.3 Қаржылық инвестициялардың есебі
Қаржылық инвестициялардың есебі 40 Қаржылық инвестициялар
бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі. Оған 1150 Акциялар, 1130
Облигациялар және 2010 Басқа қаржылық инвестициялар шоттары кіреді.
1110-2010 шоттары активті, күрделі, негізгі болып табылады. Осы шоттардың
дебетіне қаржылық салымдардың айдың басы мен аяғындағы қалдықтары,
инвестициялардың ұлғаюы операциялары; кредит бойынша қаржылық
инвестициялардың кему операциялары жазылады.Қаржылық инвестициялардың
шоттары бойынша талдамалы есеп инвестициялардың түрлері және осы
инвестициялар салынған объектілер бойынша жүреді.
Қаржылық инвестициялар сатып алу кезінде ол оның сатып алынған
бағасымен бағаланады, ал сатып алынған бағаға алумен байланысты тікелей
шығыстар, яғни брокерлік марапаттауы, банктің көрсеткен қызметі үшін
төленетін пайыздары, қор биржасының комиссиондық төлемдері кіреді.
Құнды қағаздар инвестициясының өтелу құны мен оның сатып алынған
құнының арасындағы айырмашылықтары инвестор өзі иеленген уақыт ішінде
амортизацияланады.
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар бухгалтерлік баланста: не
ағымдағы құнымен, не сатып алу құнымен немесе ағымдағы құнының ең төмен
бағасымен есептелінеді.
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы құнымен
есептелінсе, онда тұрақты түрде кезеңдік өзгерістерін ескеріп отыруға тура
келеді, мысалыға, қор биржасындағы инвестицияның котировкасы сияқты.
Қысқа мерзімді қаржылық инвестиция өссе, онда ол табыс болып танылады,
ал керісінше өзгерсе, онда ол шығыс болып танылады.
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы немесе сатып алу
құнының ең төменгі бағасымен алынса, онда оның баланстық құнын келесі
негізде анықтайды:
- жалпы қоржындық (портфельдік) жиынтығымен;
- инвестицияның түрі бойынша қоржындық жиынтығымен;
- жеке инвестициялар (әрбір инвестициясы) бойынша.
Бұл кезде сатып алынған бағасы ағымдағы бағадан жоғары болса, онда
олардың айырмашылығы шығыс ретінде танылады, ал керісінше жағдайда- табыс
ретінде танылады.
Енді біз баланс құнын анықтаудың тәсілдеріне бір мысал келтіріп
көрейік.
Инвестициялардың түрлері Сатып алу Сатып алынған Ауытқулары
құны кезеңдегі (+,-)
(моментіндегі)
ағымдағы (нарықтық)
құны
Ауция 280,0 300,0 +20,0
А компаниясы
Б компаниясы 220,0 210,0 -10,0
С компаниясы 150,0 150,0 -
Г компаниясы 170,0 165,0 -5,0
Акция жиыны 820,0 825,0 +5,0
Облигация 100,0 130,0 +30,0
К компаниясы
М компаниясы 150,0 40,0 -110,0
Н компаниясы 170,0 180,0 +10,0
П компаниясы 190,0 200,0 +10,0
О компаниясы 200,0 190,0 -10,0
Облигация жиыны 810,0 740,0 -70,0
Қор жиыны барлығы 1630,0 1563,0 -65,0
Жоғарыда көрсетілген варианттың біріншісі бойынша қысқа мерзімді
қаржылық инвестицияның құнын анықтайтын болсақ, онда ағымдағы кезеңдегі
құны сатып алу құнынан 65 мың теңгеге (1565 -1630) теріс айырмасы болғанын
көреміз, демек ол шығыс ретінде танылады.
Ал екінші вариант бойынша акцияның баланстық құны ең кіші баға
ретінде сатып алынды (820 мың теңге 825 теңгеден аз), ал облигацияның
баланстық құны ең кіші баға ретінде ағымдағы (нарықтық) бағасынан алынды
(740 мың теңге 810 мың теңгеден аз). Осы вариантта біріншісі 5 мың теңгеге
оң айырмашылығын берген, яғни ол табыс ретінде танылды, ал екінші 70 мың
теңге теріс айырмашылығын берген, яғни ол шығыс ретінде танылды.
Нәтижесінде екінші варианттың да, бірінші варианттың да айырмашылығы бірдей
соманы (65 мың теңгені) берген.
Үшінші вариант бойынша қысқа мерзімді қаржылық инвестиция мынадай
баланстық құны құрайды.
А компаниясы - 280,0 мың теңге сатып алу құны бойынша;
Б компаниясы - 210,0 мың теңге ағымдағы құны бойынша;
С компаниясы - 150,0 мың теңге сатып алу құнымен ағымдағы құны
бірдей;
Г компаниясы - 165,0 мың теңге ағымдағы құны бойынша;
К компаниясы - 100,0 мың теңге сатып алу құны бойынша;
М компаниясы - 40,0 мың теңге ағымдағы құны бойынша;
Н компаниясы - 170,0 мың теңге сатып алу құны бойынша;
П компаниясы - 190,0 мың теңге сатып алу құны бойынша;
О компаниясы - 190,0 мың теңге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1 Инвестициялардың жіктелуі және ұғымы
1.2 Еншілес, тәуелді және бірігіп бақыланатын заңды тұлғадағы инвестиция
есебі
1.3 Қаржылық инвестиция есебі
1.4 Қысқа мерзімді инвестициялардың ағымдағы құнын және ұзақ мерзімді
қаржылық инвестициясын қайта бағалауын анықтау
1.5 Есеп беруде инвестицияны ашу және түгелдеу
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Шаруашылық қызметі процесінде оның қатысушылары жаңа құрылысқа,
кәсіпорындарды кеңейту және техникалық қайта жарақтандыруға, тұрғын-үй,
коммуналдық, және мәдени-тұрмыстық құрылыстарға жұмсалатын шығындардан
тұратын күрделі салымдарды жүзеге асырады.
Инвестиция сөзі латын тілінде invest - салу деген мағынаны
білдіреді.
Инвестициялар дегеніміз-табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа
қызметі түрлері объектілеріне салынатын ақша қаражаттары, технологиялар,
машиналар, жабдықтар, лицензиялар, оның ішінде тауарлық белгілер,
несиелер, басқа да мүліктер мен мүліктік құқықтар, интеллектуалдық
құндылықтар.
Инвестициялық қызмет-инвестициялар салу және инвестицияларды жүзеге
асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Енді мынадай сұрақ туындайды. Инвестор деген кім? Ол не салады? Қандай
мақсатпен? Қандай?
Сонымен, не салуға болады? Көп нысанды капитал салынады: ірі
банктердің қаржы ресурстары, өнеркәсіп фирмаларының миллиардтаған
табыстары, жеке тұлғалар жинақтары, кәсіби дағдылар мен қабілеттілік (ноу-
хоу), әрбір бизнесменнің денсаулығы мен уақыты.
Енді, қаражаттарды кім салады? Негізгі салымшылар: кәсіпорындар,
мемлекет және жеке тұлғалар. Коммерциялық тәуекел дәрежесіне қатысты олар
инвесторлар, кәсіпкерлер, спекулянттар, ойыншылар болып бөлінеді.
Инвестициялау мақсаты- табыс, игілік, пайдалылық алу. Инвестициялау
кең мағнада- келешекте табыс, пайда алу мақсатында кез келген қаражаттарды
салу. Бұл: акциялар сатып алу, биржадағы ойындар, таулы-материалдық
қорлармен спекуляция, шұжық сатып алу және тағы басқа.
--
Кіріспе
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс
әлеуметтік–экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез–келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры болып
саналады.
Менің бұл курстық жұмысты таңдаған себебім: Кез-келген істі бастау үшін
міндетті түрде қаражат керек. Сондықтан қаржыландырудың көздерін анықтап
және оларды қалай басқарудың амалдарын саралап және де Қазақстан
Республикасындағы банктердің, қаржылық институттардың, кәсіпкерліктердің,
ұйымдардың ұзақ мерзімді қаржыландыру көздерінің басқарылуын жан-жақты
талдап, зерттеп білу. Онда кездесетін кемшіліктерді ескеріп, оңтайландыру
шаралары мен бағыттарын ұсыну. Кәсіпкерлік табысты, капитал өсмін немесе
процентін алу мақсатында әр түрлі экономика саласына капитал жұмсау жолымен
іс жүзіне асырылатын жиынтық шығындарды инвестиция деп ұғамыз.
Инвестицияның көзі болып
жаңадан қалыптасқан құн немесе таза табыстың жинақталған бөлігі саналады.
Кәсіпкерлер оны өзінің табысының қаражаттарының есебінен жұмылдырады.
Инвестор инвестициялық мақсатына тәуелді белгілі бір типтерді
қалыптастырады: бірінші тип–өсім қоржыны, екінші тип–табыс қоржыны.
Қоржынның бірінші типінің мақсаты өсімді көбіне бағалы
қағаздардың курстық өсімінің есебінен алу болып табылады.
Курстық жұмыстың екінші бөлімінде қаржыландырудың ұзақ мерзімді
көздерін бастапқы түп тамыры қайдан алынады? Қалай жүзеге асырылады?
Олардың әдістері мен бағыттары қандай? Деген сұрақтарға жауап жаздым.
Сондай-ақ шетелдердегі күрделі қаржы салымдарының жүйесін қарастырдым.
Дамушы мемлекеттердегі мұндай ұзақ мерзімді қаржылан-дыру көздері негізінен
60-шы жылдары олар саяси тәуелсіздік алғаннан кейін пайда болды. Бұл
банктерді құруға дамыған елдердің банктерді белсенді қатысты. Дамушы
елдердің инвестициялық банктері орта және ұзак мерзімді несиелеумен, бағалы
қағаздармен операциялармен айналысады.
Курстық жұмыстың жалпы бөлімінде ұзақ мерзімді қаржыландыру көздерін
басқаруда кездесетін бір қатар өзекті мәселелелерді талқыладым.
1. Негізгі бөлім
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып табылады.
Бұл инвестициялық қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар бар
мүшелер. Сондай – ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту
олардың инвестициялық ресурстар трансформациялануы өндірісті дамыту үшін
оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар
табылады. Қазіргі уақытта инвестициялық процесті қаржыландыру нарықтық
тетікті бір қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының
басты проблемаларының бірі болып табылады. Тиімді инвестициялық тетікті
қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік өндірісті қалпына келтіру және сапаны
қайта құру үшін әр түрлі көзқарастар мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған
байланысты экономикалық жақсы дамыған сигмент ретінде банктік жүйеге
келтіріледі.
Болашақ мамандар инвестициялық процесті ұйымдастыру және жүзеге асыру
саласына, кәсіби білім алуына мақсатты теориялар және тәжірибелік түрде
бағытталған шетелдерде қалыптасқан инвестициялық инфрақұрлымның, қызмет ету
мөлшері және оларға банктердің қатысу тәжірибесін қарастырады.
Кәсіпкерлік табысты, капитал өсмін немесе процентін алу (шаруашылық
жүргізуші субъектілердің құнын арттыру және осыған орай оны
меншіктеушілердің әл–ауқатын көтеру) мақсатында әр түрлі экономика саласына
капитал жұмсау жолымен іс жүзіне асырылатын жиынтық шығындарды инвестиция
деп ұғамыз. Инвестицияны көзі болып жаңадан қалыптасқан (құрылған) құн
немесе таза табыстың жинақталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер
(кәсіпорындар) оны өзінің табысының (таратылған) қаражаттарының есебінен
жұмылдырады. Негізгі капиталды жаңартуға арналған инвестиция көзі болып
кәсіпорынның меншігінде қалған табысы саналады.
Инвестор инвестициялық мақсатына тәуелді белгілі бір типтерді
қалыптастырады: бірінші тип – өсім қоржыны, екінші тип – табыс қоржыны.
Қоржынның бірінші типінің мақсаты өсімді көбіне бағалы қағаздардың
курстық өсімінің есебінен алу болып табылады. Бұл негізгі салымның басым
бөлігін акция құрайды. Қоржындардың екінші типі дивиденттер мен проценттер
есебінен табыс алу болып табылады. Ақша нарығының қоржындары (портфелі)
капиталды толық сақтау мақсатынан тұрады. Оның құрамына ақшалай қаражат пен
тез сатылатын активтер кіреді. Егерде ұлттық валюта өзінің төмендеу
бағамын көрсетсе, онда ол шетелдік валютаға айырбасталуы мүмкін. Сөйтіп,
салынған капитал нольдік тәуекелділік кезеңде өз өсімін сақтайды.
Облигациялар қоржындары облигациялардың есебінен қалыптасады және
нольдік тәуекелділік кезеңде орташа табыс әкеледі. Қоржындардың өсуіне
қоржынға енген құрылымдардың өзгерісі мен бағамдары әсер етеді. Табыс
қоржындары тұрақты қоржынға және құрылымға ие. Қоржын қызмет етуінің
уақытына байланысты мерзімі шектелген және мерзімі шектелмеген болып
бөлінеді.
Мерзімі шектелген қоржын тек табыс табуға талпыныс жасап қана қоймай,
алдын ала уақыты белгіленген кезеңнің шегінде табыс алуды көздейді. Ал
мерзімі шектелмеген қоржынның уақыты шектеліп белгіленбейді.
Бұл - акцияны сатып алу, олармен биржадағы ойынға қатысу, бартерге
жұмсау, тауарлы-материалдық запастармен сауда жасау және басқадай толып
жатқан ойындар да болуы мүмкін.
Инвестиция дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа да
қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар,
жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктік құқықтық
интелектуалдық құндылықттар. Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды
салып және инвестицияларды жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер
жиынтығы.
Инвестициялаудың тар кәсіпқойлық анықтамасы бұдан да қатты, мұнда қаржы
салымы ең алдымен бизнестің материалдық бөлігіне жұмсалады: жабдықтарды
сатып алу және орнату, техникаға, шикізатқа, ғимарат құрлысына. Қандай
болмасын кәсіпорнының материалдық бөлігі негізгі және айналым қаржыларын
енгізеді. Теоретиктер "мұның бәрін "нағыз капитал" терминіне қосып атайды.
Енді қаржыны кімдер салады? Негізгі салымшылар кәсіпорындар, фирмалар,
мемлекет және халық. Инвестицияны жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар,
бұлар коммерциялық тәуекелділікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге,
саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Инвестор - бұл капиталды салған кезде, көбіне басқа біреудің ең алдымен
ойлайтыны тәуекелділіктің аз болуы; инвестор – бұл күрделі қаржыны
қаржыландырудағы делдал.
Кәсіпкер - бұл белгілі бір тәуекелділікпен өз капиталын салушы адам.
Саудагер - бұл белгілі, алдын-ала есептелінген тәуекелділікке баруға
дайын адам. Ойыншы - қандай да болмасын тәуекелдікке баруға дайын адам.
Инвестициялау мақсаты-табыс, пайда, кіріс. Кірісті қаржыны бизнестің
материалдық бөлігіне салмай-ақ алуға болады. Бірақ белгілі жағдай, ұзақ
мерзімді кәсіпорнының әрекеттерінде, олардың тек қана қаржылық-саудагерлік
іс - әрекеттермен ғана шұғылданып, негізгі қорларын жаңартуды ұмытып
кететіндері де болады. Ондайлар бәсекелестерінен қалып қояды, ал мұның өзі
нарықтық даму жағдайында өте қауіпті болады.
1.1 Инвестициялардың ұғымы және оның жіктелуі
Инвестициялар деп өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының және
экономиканың басқа да салаларының кәсіпорындарына капитал түрінде салынып,
жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз. Инвестициялық қызметтің
мақсаты–түпкі нәтижесінде кәсіпкерліктен табыс немесе процент алу болып
табылады.
Инвестиция көзі болып жаңадан қалыптасқан құн немесе таза табыстың
жинақталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер оны өзінің табысының
қаражаттарының есебінен жұмылдырады. Негізгі капиталды жаңартуға арналған
инвестиция көзі болып кәсіпорынның меншігінде қалған табысы саналады.
Бағалы қағаздардың көп түрлілігі инвестицияны жіктеудің көптеген
критерийлерін алдын ала айқындайды.
Қаржылық инвестиция өзінің пайдалану мерзіміне қарай, қысқа және ұзақ
мерзімді болып бөлінеді.
Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша: қаржылық
нақты болып бөлінеді.
Нақты инвестициялар–бұл кәсіпорынның негізгі капиталын және
материалдық–өндірістік қорын өсіруге салынатын салымдар.
1.Жұмсау мерзімі бойынша:
• қысқа мерзімді – бір жылға дейін иемдену мерзімі (бұл еркін ақшалай
қаражатты уақытша орналастыру мақсатында оңай өткізілетін бағалы
қағаздардағы компанияның инвестициясы);
• ұзақ мерзімді – бір жылдан көп иемдену мерзімі;
• мерзімсіз инвестициялар.
Ұзақ мерзімді және мерзімсіз инвестициялар – бұл қосымша пайда алу
мақсатында немесе құнды қағаздары сатып алынатын компанияға ықпал етуге ие
болу мақсатында немесе бұл салада өз операцияларын жүргізетін ұйыммен
салыстырғанда қаражаттың мұндай жұмсалымы әлдеқайда пайдалы болғандықтан
қаражатты орналастыру.
2. Тағайындалуы бойынша:
Қаржылық – бұл субъектінің табыс алу мақсатында пайдаланатын
активі (мысалға,пайыздар, дивидендтер және жалға ақысы), инвестицияланған
капиталың өсімі немесе алынатын басқа да олжалар (мысалға, коммерциялық
мәмленің нәтижесі). Сондай–ақ, қаржылық инвестицияға пайдаланбай тұрған
жылжымайтын мүліктерде жатады. Қаржылық инвестицияның бір түрі болып
бағалы қағаздар да саналады. Барлық бағалы қағаздар да екі топқа бөлінеді –
ақшалай және күрделі болып. Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай
қарыздарды алғандағыдай етіп рәсімделеді. Бұл борыштық бағалы қағаздар.
Оларға: вексельдер, депозиттер және жинақ сертификаттар және т.б. жатады.
Осы бағалы қағаздар бойынша табыс бір мәртелік сипатқа ие болады және олар
өзінің номиналдық құнынан төмен бағаға сатып алудың есебінен қалыптасады.
Ақшалай бағалы қағаздар, әдетте, қысқа мерзімге беріледі.
• нақты (мүлікті жұмсау) – субъектінің негізгі капиталына жұмсау және
материалдық – өндірістік қорлардың өсуіне жұмсау.
3. Шығу тегі бойынша – бірінші, екінші.
4. Болу формасы бойынша – құжаттық, құжатсыз.
5. Ұлттық тегі боынша – отандық, шетелдік.
6. Қолдану түрі бойынша – инвестициялық (капиталдық), инвестициялық
емес.
7. Иемдену қатары бойынша – жеке, жалпы.
8. Шығарылым формасы бойынша – эмиссиондық,эмиссиондық емес.
9. Меншік формасы бойынша – мемлекеттік, корпоративтік.
10. Айналыс сипаты бойынша – нарықтық,нарықтық емес.
11. Тәуекелдік деңгейі бойынша – аз тәуекелдікпен, мүмкін үлкен
тәуекелдікпен.
Тәуекелдік түрлерін мынаған бөлуге болады:
• капиталды тәуекелдік – бұл барлық жұмсалымға арналған жалпы
тәуекелдік ,инвестор өзінің инвестициясын ысырапсыз қайтара алмайтын, толық
босатып ала алмайтын тәуекелдік.
• уақытша тәуекелдік – міндетті түрде ысырапқа ұшырататын қолайсыз
уақыттағы инвестицияны сату және сатып алуға байланысты тәуекелдік.
• заңдық өзгерістер тәуекелдігі – шығын мен ысырапқа ұрындыруы мүмкін
тәуекелділік.
• өтімділік тәуекелділігі – инвестицияны өткізу барысындағы болуы
мүмкін ысырапқа ұрындыратын тәуекелдік.
• нарықтық тәуекелдік – нарықтың жалпы құлдырауымен байланысты
инвестиция құнының төмендеуінен ысырапқа ұрындыратын тәуекелдік.
• кредиттік және іскерлік тәуекелділік- борыштық құнды қағаздар
шығарушы негізгі қарыз сомасын немесе сол бойынша сыйақы төлеуге жағдайын
болдырмайтын тәуекелдік.
• проценттік тәуекелдік – нарықтағы проценттік мөлшерлеменің өзгеруіне
байланысты инвесторға ысырап әкелуі мүмкін тәуекелдік.
• валюталық тәуекелдік – шетелдік валютадағы инвестиция мен байланысты
тәуекелдік.
12. Қолма – қол табыс бойынша – табыстық, табыссыз.
13. Қаражатты жұмсау формасы бойынша:
• борыштық құнды қағаздардағы немесе міндеттердегі инвестиция.
• иелі үлестік – нарықты субъектінің капиталындағы үлестер немесе
уақытша шектеулермен байланысы жоқ мүліктегі үлес.
• жеке жобалар
14. Экономикалық мәні бойынша - мүліктік, міндеттік.
15. Халықаралық және отандық стандарт бойынша бухгалтерлік есепте
инвестиция мыналарға бөлінеді:
а) Қаржылық инвестиция есебі және оған әдістемелік ұсыныс.
ә) еншілес, тәуелді және бірігіп бақылау арқылы шаруашылық
субъектісіндегі инвестициялар (БЕС 13 Шоғырландырылмалы қаржылық есеп
және еншілес серіктестіктегі инвестиция есебі және оған әдістемелік
ұсыныс;БЕС 14 Тәуелді шаруашылық серіктестігіндегі инвестиция есебі және
оған әдістемелік ұсыныс;БЕС 15 Біріккен қызметтегі қатысу үлесінің
қаржылық есепте көрініс табуы және оған әдістемелік ұсыныс).
Бұған қоса, инвестиция мыналарға бөлінеді:
- тікелей басқа субъектілердің жарғылық капиталындағы инвестициялар;
- портфельдік – субъект иелігіндегі құнды қағаздар жиынтығы;
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін, оның капиталын
құрастыру немесе ұлғайту мақсатында шығарылады.
Бағалы қағаздар құқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін
куаландыру үшін олар былайша бөлінеді:
- бағалы қағазды ұсынушыға – құқықтарын орындау үшін, бірақ олардың
иелерін теңестіруді талап етпейді,ұстаушылардың атына тіркеу
жасалынбайды.Ұсынушы бағалы қағазды куәландыратын құқығын басқа адамға
қарапайым жолымен қолына береді.
- атаулы бағалы қағаздар – белгілі бір адамның атына жазылады.Бағалы
қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы қойылған талапты жеңілдету
үшін белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға беріледі. Атаулы бағалы
қағаздар бойынша құқық беретін адам оған сәйкес келетін талаптардың
орындалуы емес, ондағы тиесілі талаптың заңды еместігіне жауап береді.
- ордерлік бағалы қағаздар- ол ең алғашында иемденушінің атына немесе
оның бұйрығы бойынша жазылады. Бұл онда көрсетілген құқықтар қағазға
түсірілген тәртіпке байланысты ауыспалылығын сақтайтындай етіп –
индоссаментке жазып береді.Индоссамент өзінде құқықтың болғанына ғана
емес, сонымен бірге, оның жүзеге асуына да жауап береді.Бағалы
қағаздардан алынатын табысқа қатысты оларды борыштық және
инвестициялық етіп бөлуге болады.
Борыштық бағалы қағаздар пайыздарды төлеуді және негізгі қарыздың
негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз міндетіне алады.Бұл
кімнің эмитенті екеніне қарамастан, оған барлық облигациялар, векселдер
жатады.
Инвестициялық бағалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін
иемденуге құқық береді, оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары
тұтастай жатады.
Бағалы қағаздар эмитенттік сипаты бойынша: мемлекеттік (Үкімет пен
Ұлттық Банктың борышкерлік міндеттемелері), муниципалдық (жергілікті атқару
органдарының борышкерлік міндеттемелері) және корпоративтік (шаруашылық
жүргізуші субъектілердің жарғылық капиталын қалыптастыру немесе қаржылық
шаруашылық қызметін жүргізу үшін қажет қаражатты тарту мақсатымен
қолданыстағы заңға сәйкес шығарылатын) болып бөлінеді.
Мәмілеге байланысты шығарылатын бағалы қағаздар: фондалық (акциялар,
облигациялар) және саудалық (комерциялық векселдер, чектер, коносаменттер,
кепілдік міндеттемелер, т.б.) болып бөлінеді.
Фондалық бағалы қағаздар көптеп шығарылуымен (эмиссиясымен)
ерекшеленеді және олар қор биржаларында айналысқа түседі.
Саудалық бағалы қағаздар коммерциялық бағытқа ие: олар негізінен сауда
операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларды орын алмастыру
процесіне қызмет көрсетуге арналған.
Нарықтағы айналыс ерекшеліктеріне байланысты бағалы қағаздарды нарықтық
(айналыстағы) және нарықтық емес (айналыстағы емес) етіп бөлу мүмкін.
Нарықта болатын бағалы қағаздар биржалық немесе биржалық емес айналым
шеңберінде нарықта екінші ррет еркін сатылуы және сатып алынуы мүмкін. Олар
сатылғаннан кейін эмитентке мерзімінен бұрын ұсынылмайды.
Нарықтық емес бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға еркін көше
алмайды, яғни екінші рет айналысқа түспейді. Бұндай бағалы қағаздар
қатарына оларды шығару кезінде сатылмайды деген шарт қойылса, онда оларды
тек эмитенттің өзі ғана сатып алады. Сондай –ақ айналысы шектеулі бағалы
қағаздар да бөлініп көрсетілуі мүмкін. Мысалға, жабық АҚ акциялары сатып
алу және сату мәміле бойынша шектелген акциялардың қатарына жатады.
Бағалы қағаздар әрекет ететін орыны бойынша ақша нарығының бағалы
қағаздары және капиталдық бағалы қағаздары болып бөлінеді.
Ақша нарығы дегеніміз–қысқа мерзімді бағалы қағаздардың алынуы мен
сатылуын көрсетеді және ол қаржылық нарықтың бір бөлігі. Қысқа мерзімді
бағалы қағаздардың әрекет ету мерзімі–бір күннен бастап бір жылға дейін
болуы мүмкін. Айналыстағы бағалы қағаздар, әдетте, төменгі төлем
тәуекелімен қатар жүреді, өйткені қарыз берушілердің төлем қабілеттілігі
жоғары болса ғана шығарылады. Ақша нарығының бағалы қағаздарына: қазыналық
векселдер, депозиттік сертификаттар, коммерциялық қағаздар жатады.
Бағалы қағаздар нарықтық капиталдар ретінде бір жылдан астам мерзімге
ұсынылады. Бұл борышкерлік, сондай–ақ инвестициялық бағалы қағаздар болуы
мүмкін.
Бағалы қағаздардың атқаратын ролі бойынша: негізгі (акциялар мен
облигациялар), көмекші (чектер, векселдер, сертификаттар, т.б.) және
негізгі бағалы қағаздардың алынуы мен сатылуы құқығының куәландыратын
шартты бағалы қағаздар болып бөлінеді (варранттар, опциондар, қаржылық
фьючерстер, сатып алу құқығының артықшылығы).
Бағалы қағаздардың өздерінің алдына қойған міндеті мен мақсатына сәйкес
басқа да белгілері бойынша (құжатты және құжатсыз, кері қайтарылатын және
қайтарылмайтын, тұрақты деңгейде және әр түрлі деңгейде табыс әкелетін)
жіктелуі мүмкін.
Инвестор бағалы қағаздар нарығында жұмыс істей жүріп салымдарды
тараптандырудың принципін ұстануы тиіс: инвестор қаржылық активтердің әр
түрлісін алуға ұмтылуы керек. Бұл салымдардың тәуекелділігін азайту үшін
қажет. Мысалы, инвестор өзінің барлық ақшаларын бір компанияларының
акцияларына салды делік. Бұл жағдайда ол акция курсының нарықтық ауытқуына
толық тәуелді болады. Егер кәсіпорын қаражаттары бірнеше компаниялардың
акцияларына салынатын болса, онда инвестордың табысы неғұрлым аз ауытқитын
біршама компаниялардың акциясына тәуелді болады. Егер инвестор әр
тараптандыру (диверсификациялау) принципін ұстанатын болса, онда ол
инвестициялық (фондылық) портфел деп аталатын бағалы қағаздардың
жиынтығымен байланысты болады. Қоржындық (портфелдік) инвестициялаудың
объектілері ретінде әртүрлі бағалы қағаздар: акциялар, облигациялар,
бағалы қағаздардың шартты түрлері әрекет етеді. Қоржынның бір бөлігі ақша
түрінде ұсынылуы мүмкін. Қожындағы қағаздардың көлемі де әр түрлі болады.
Қоржындық инвестициялау өзінің құрамына тәуелді, ол табыс немесе залал
әкелуі мүмкін және тап сондай тәуекелділіктің де сол және басқа да
деңгейіне ие. Қоржынға енетін бағалы қағаздардың тізбесін де, көлемін де
инвестор өзгерте алады.
Қоржынды құрастыру кезінде инвестор келесі факторларды есепке алуы
тиіс: тәуекелділікті, табыс дәрежесін, орындалу мерзімін, бағалы қағаздар
типін.
Инвестор инвестициялық мақсатына тәуелді белгілі бір типтерді
қалыптастырады: бірінші тип – өсім қоржыны, екінші тип – табыс қоржыны.
Қоржынның бірінші типінің мақсаты өсімді көбіне бағалы қағаздардың
курстық өсімінің есебінен алу болып табылады. Бұл негізгі салымның басым
бөлігін акция құрайды.
Қоржындардың екінші типі дивиденттер мен проценттер есебінен табыс алу
болып табылады. Ақша нарығының қоржындары (портфелі) капиталды толық
сақтау мақсатынан тұрады. Оның құрамына ақшалай қаражат пен тез сатылатын
активтер кіреді. Егерде ұлттық валюта өзінің төмендеу бағамын көрсетсе,
онда ол шетелдік валютаға айырбасталуы мүмкін. Сөйтіп, салынған капитал
нольдік тәуекелділік кезеңде өз өсімін сақтайды.Облигациялар қоржындары
облигациялардың есебінен қалыптасады және нольдік тәуекелділік кезеңде
орташа табыс әкеледі. Қоржындардың өсуіне қоржынға енген құрылымдардың
өзгерісі мен бағамдары әсер етеді. Табыс қоржындары тұрақты қоржынға және
құрылымға ие. Қоржын қызмет етуінің уақытына байланысты мерзімі шектелген
және мерзімі шектелмеген болып бөлінеді.
Мерзімі шектелген қоржын тек табыс табуға талпыныс жасап қана қоймай,
алдын ала уақыты белгіленген кезеңнің шегінде табыс алуды көздейді. Ал
мерзімі шектелмеген қоржынның уақыты шектеліп белгіленбейді.
1.2 Еншілес, тәуелді және бірігіп бақыланатын заңды тұлғадағы инвестиция
есебі.
Шаруашылық жүргізуші субъект акцияға ие болу жолымен немесе үлестік
қатысудан табыс алу арқылы басқа субъектілерге қаржылық жұмсалымды тудыра
алады.Салынған қаржылық салымдардың деңгейіне байланысты олар: не
бақылаушы, не қаржылық немесе субъектінің басқа да саясатына едауір әсер
ететін болып белгіленеді. Бақылау – бұл оның қызметінен пайда алу
мақсаьында серіктестіктің қаржылық және басқа саясатын анықтау құқы. Егер
басқа негізгі серіктестік оның дауыс беретін акциясының 20% көбірек
иемденсе, онда акционерлік қоғам тәуелді деп есептеледі. (ҚР АК 95-бабы),
яғни инвестицияланған субъектінің оның бақылауынсыз қаржылық және басқа
саясаты бойынша шешім қабылдау құқығына ие болады. Инвестицияның есебі 2210
Инвестициялар бөлімшесінің шотында жүргізіледі, оның құрамына мынандай
синтетикалық шоттар кіреді: 1110Еншілес серіктестіктерге салынған
инвестициялар, 1110Тәуелді серіктестіктерге салынған инвестициялар,
1110Бірлесіп – бақыланатын заңды тұлғаларға салынған инвестициялар, 2310
Басқа инвестициялар.
Бұл бөлімнің шоттары еншілес, тәуелді серіктестіктермен бірлесіп
бақыланатын заңды тұлғалардың акциялары мен жарналарындағы инвестициялардың
нақты бары мен қозғалысы туралы мәліметті талдап қорытындылауға
бағытталған.
1110-2310 шоттар активті және күрделі болып келеді.Аналитикалық есеп
инвестицияланған кәсіпорындар мен инвестициялар түрлері бойынша
жүргізіледі.
Инвестицияларды есепке алу Бухгалтерлік есептің №14 Тәуелді
шаруашылық серіктестіктерінің инвестициялық есебі деп аталатын стандарты
бойынша реттеледі.
Тәуелді шаруашылық серіктестіктердің инвестициялық есебі.
Тәуелді серіктестік инвесторлардың едәуір ықпал етуінде болады және ол
еншілес шаруашылық серіктестігі де, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғасы да
бола алмайды. Субъкетің қызметіне инвестор едәуір ықпал етеді , оның тек
20%-н астам ғана дауыс беруші акциясы болса да. Тәуелді серіктестіктер өз
инвестициясын жүзеге асыру үшін мына екі әдістің бірін пайдаланады:
а) үлестік қатысу әдісі – инвестицияларды иеленген мезетте сатып алу
құны мен көрсетіп, кейінірек тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің таза
активтеріндегі өзгерістерде инвестордың үлесі мойындалуына байланысты
олардың құнының өсуін (кемуін) есепке алу әдісі.Тәуелді шаруашылық
серіктестігінің таза кірісінде (шығысында) инвестор үлесінің өзгеруі
қаржылық – шаруашылық қызмет туралы есептегі табысқа (шығынға)
жатқызылады.
Тәуелді шаруашылық серіктестігінің жинақталған таза табысының жалпы
сомасынан тиісті дивиденттер инвестициялардың баланстық құнын кемітеді.
Егер де инвестордың салған инвестициясының баланстық құны тәуелді
шаруашылық серіктестіктеріндегі алған зиянына тең немесе артық болса, онда
бұндай зияндаркелешекте есепке алынбайды. Инвестиция нольдік құны бойынша
көрініс табады.
Тәуелді шаруашылық серіктестігінің активтерінің қайта бағалануына
байланысты инвестордың үлесінің өзгеруі инвестициялардың баланстық құнын
көтереді (кемітеді) және ол меншік капиталының бөлімшесінде көрсетіледі.
Инвестор өзінің шаруашылық серіктестігінің таза табысында үлестік
қатысын қайты жаңғырту үшін таза табыс пен таза шығындар тең болуы керек.
Егер де тәуелді серіктестіктердің активтері қата бағаланса , онда
олардың баланстық құны да өзгереді. Баланстық құнның өсуі меншік
капиталындағы төленбеген қосымша капиталда көрініс табады, ал егер де ол
азайса, онда сол төленбеген қосымша капиталды азайтады.
Мысалл. ШығысААҚ қоғамы ТемірААҚ-ның 33% және ЦементААҚ-ның 28%
акциясын сатып алған , сол сатып алынған акцияға сәйкес олардың құны:3110
мың теңге және 4600 мың теңге құраған.
ШығысААҚ сатып алғаннан кейін, бір жылдан соң, ТемірААҚ өзінің
кейбір негізгі құралдарына 300 мың теңгеге қайта бағалауды
жүргізген.Бірінші жылдың қорытындысы бойынша Темір ААҚ 9900 мың теңге
зиян шексе, ал ЦементААҚ 5000 таза табыс тауып,2000 теңге деңгейінде
дивидентті жария еткен.Ал келесі жылы ТемірААқ кейбір негізгі
құралдарының бағасын 410 мың теңгеге түсірген ,ал ЦементААҚ керісінше 500
мың теңгеге көтерген.
Екінші жылдың қорытындысы бойынша Темір ААҚ 1000 мың теңге таза табыс
тауып, 200 мың теңгеге дивидентті жария еткен, ал Цемент ААҚ – 1500 мың
теңге деңгейінде зиян шеккен.
Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,тШоттар
еңге корреспонде
нциясы
дебеткредит
1 2 3 4 5
1 Заңды тұлғалардан оларда қалыптасқан (алынған)
баға бойынша акциялары сатып алынды:
ТемірАҚҚ-33% айналыстағы акциясы 3110000 1110 3310
ЦементААҚ-28%айналыстағы акциясы 4600000
Жиыны 7710000
Бірінші жылы
2 ТемірААқ өзінің кейбір негізгі құралдарының
объектілерін қайта бағалаудың нәтижесінде үлестік
қатысу сомасы артып,инвестицияның құны өскен.
ШығысААҚ үлестік қатысу сомасы қайта бағаланған
сомаға өсіп,ол 99000 теңге құраған (300000 ×33%) 99000 1110 5320
3 Бірінші жылдық нәтижесі бойынша:
-инвестиция құнының өсуімен бірге ШығысААҚ
үлесі де өскен,өйткені ЦементААҚ үлесі
1400000тг құраған (5000000×28%)
Темір ААҚ зиян шеккендіктен ШығысААҚ
инвестициясының құны да азайған
Темір ААҚ шеккен зияннан ШығысААҚ-на
тиесілі 3267000 (9900000×33%)теңге құраған 1400000 1110 6411
(Шеккен зиянның үлесі инвестицияның құнынан асып
түскендіктен,инвестицияның құнын нольдік деңгейге
дейін жеткізіп ,ал қалған 58000тг сомасы
баланстан тыс шотта есепке алынған
(3267000-3110000-99000)) 6410
ЦементААҚ –нан ШығысААҚ-на тиесілі,дивиденд 3209000 1110
сомасына инвестиция құны азайды, ШығысААҚ-ның 1240
алынатын дивиденд 1110
сомасы 560000 теңге құраған (2000000×28%) 560000
4 Бірінші жылдың нәтижесі бойынша ШығысААҚ өз
балансында ЦементААҚ 5440000 теңге сомасындағы
инвестициясын ғана көрсеткен
(4600000+1400000-560000)
Екінші жыл
5 ШығысААҚ-ында инвестицияның құны
азайған,өйткені ТемірААҚ өзінің кейбір негізгі
құралдарының құнын арзандатқан.
-бұрындары жасалған қайта бағаланған сомасының 99000 5320 1110
шегінде 1110
-бұрындары артық жасалған соманың шегінде 36300 36300 7470
теңге (135300-99000)
6 Цемент ААҚ өзінің негізгі құралдарын қайта
бағалаудың нәтижесінде, ШығысААҚ-ның қатысу
үлестік құны өскен 140000 1110 5320
7 Екінші жылдың нәтижесі бойынша ТемірААҚ таза
табысында Шығыс ААҚ қатыстық (қатысу)үлесі 272 000 1110 6410
өсуіне байланысты инвестицияның құны өскен.Қатысу
үлесі 330000 теңге құраған (1 000 000х 33%).
Өткен кезде зиян шеккендіктен, осы ағымдағы
кезеңдегі инвестицияның өскен құны 001-баланыстан58 000
тыс шоттағы есепке алынған,сол зиян сомасы
ескерілген соң барып,өскен құны
көрсетіледі[272000(330000-58000)].
-“Темір” ААҚ-нан ”Шығыс” ААҚ –ның алатын
дивиденд сомасына инвестицияның құны азайтылды 66 000 1240 1110
660000 теңге (200000х 33%)
-“Цемент” ААҚ зиян шеккендіктен ондағы “Шығыс” 420 000 6410 1110
ААҚ үлесі азаюына байланысты инвестицияның құны
азайтылды
Екінші жылдың нәтижесі бойынша “Шығыс”ААҚ
балансында 5160000 теңгеге ЦементААҚ-ның және
70 700 теңге Темір ААҚ –ның инвестициясы
көрініс тапты.Нәтижесінде ол 5 230 700 теңге
құрады
1.Біз бұл жерде баланстан тыс шотын мысал ретінде келтіріп отырмыз, ал
шаруашылық субъектісі алынған есептік саясатында, бұдан басқа баланстан
тыс шотын қолдануы мүмкін.
б) Құн әдісі – инвестицияны алу кезінде сатып алу құны бойынша көрсетілетін
есептік әдіс.Инвестордың қаржылық – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы
есепке инвестиция табысы тәуелді шаруашылық серіктестігінің жинақталған
жалпы таза табысының сомасының тиісті дивиденттердің мөлшері алынғаннан
кейін барып мойындалады.
Инвестиция сатып алу құны бойынша есептелінеді, егер де инвестицияны
жақын арада сату мақсатында алса немесе инвестицияланған кәсіпорын қатаң
ұзақ мерзімді шектеулі жағдайында әрекет ететін болса, бұл соңғы инвесторға
табысты беру қабілетін біршама төмендетеді. Мұндай шектеулерді тудыоатын
себептерінің қатарына: реттеуші органның бақылауында болса, сондай – ақ
олар кәсіпорындағы дивидендтерді бөлудің саясатына араласса кәсіпорын өз
қызметін, дивидендтерді (табыстарды) аударуға шек қойылған елдерде жүргізуі
мүмкін. Сондай-ақ хал- ахуалдың өзгеруі кәсіпорынның шаруашылық қызметін
жүзеге асыру туралы келісімдерде қарастырылған дивидендтерді төлеуге
шектеулердің күшіне енуі және басқа да кедергілердің болуы мүмкін.
Егер де дивиденд инвестицияны алғанға дейін алынса, онда ол капиталды
қайтарған болып саналады және инвестордың балансы сол сомаға азаяды.
Енді біз жоғарыда келтірген мысалға қайтып ораламыз. Келесі жылдың
(яғни екінші жылдың) наурызында Темір ААҚ – 3500000 теңгеге, ал Цемент
ААҚ 5000000 теңгеге өз акцияларын сатқан.
Енді осы бойынша шоттар корреспонденциясын жасап көрейік.
Қатар Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шоттар
теңге корреспонденцис
ы
дебет Кредит
1 2 3 4 5
1. Заңды тұлғалардан, онда қалыптасқан
(немесе олардан алынған) бағасы бойынша 1110
акциялары сатып алынды: 4110
-Темір ААҚ-33% айналыстағы акциясы 3 110 000
- Цемент ААҚ-28% айналыстағы акциясы 4 600 000
Жиыны 7710000
2. Бірінші жылдың нәтижесі бойынша Цемент
ААҚ 2000 мың теңгеге дивидендті жария
еткен,сондықтан Шығыс ААҚ оны табыс
табыс ретінде көрсетуі керек 373333 теңге
(2000000×28%\12), яғни инвестицияны 1250 1270 6120
алғанға дейін алынған табыс – 186667
теңге (2000000×28%×4\12), инвестицияның
баланстық құнын азайтады 186667 1270 1110
3. Келесі жылдың наурызында сатылған
инвестиция көрініс табады:
-инвестицияның баланстық құнының сомасына7523333 7410 1110
-инвестицияны сатқан кездегі, оның 6210
келісімшарттық құнына 8500000 1210
4. Сатып алушылар ұсынылған шотты төледі 8500000 1040 1210
Тәуелді шаруашылық серіктестік деген анықтамаға сәйкес келмеген
күннен бастап, инвестициялар ұзақ мерзімді инвестицияны есептейтін есепке
алу саясатына сәйкес есептелінеді.
Еншілес шаруашылық серіктестіктің инвестициясының есебі.
Еншілес шаруашылық серіктестік – негізгі серіктестіктің бақылауында
болатын серіктестік. Бұндай бақылау қаржыландыратын объектінің 50% астам
акциясын тікелей немесе жанама емденсе жүзеге асуы мүмкін. Еншілес
серіктестіктің көрсеткіштері негізгі серіктестіктің қаржылық есеп беруінде,
біріктірілген есеп беруінде көрсетіледі, бірақ онда қабылданған есептік
саясаты ескеріледі, сондықтан олар мына екі әдістің бірін пайдалануы
мүмкін:
- үлестік қатысу әдісі;
- ұзақ мерзімді инвестицияны есептеу әдісі.
Негізгі серіктестік өзінің еншілес серіктестігіне инвестициясын
бөліп, біріктірілген қаржылық есеп беруін жасайды, ол кезде барлық
жергілікті және шетелдік еншілес серіктестіктерді өзіне енгізеді, тек
ондағы мына жағдайларды қоспағанда:
- егер де еншілес серіктестік жақын келешекте сату мақсатында алынған
болса, онда олар оның уақытша бақылауында;
- егер де еншілес серіктестік ұзақ мерзімді қатаң шектелгенжағдайында
әрекет ететін болса, бірақ бұл соңғы жағдай негізгі серіктестіктің
қаражатын қайтару қабілетін төмендетеді.
Негізгі серіктестіктің біріктірілген есебіне енбей қалған жағдайда
қаржылық инвестициясының есебі бойынша ескеріледі. (8-БЕС).
Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктің инвестициясының есебі.
Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктің инвестицияны жүзеге асыруы –
бірлесіп жасайтын қызметтің бір нысаны, онда бірлескен бақылау қызметін
бекіткен кезде әрбір қатысушы шаруашылық серіктестікте өзінің қатысу үлесі
бойынша топшылаған келісім – шартын жасайды.
Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалар активтерді бірігіп алады,
жасалған шығындарды таниды және алынған табысты анықтайды. Олардың
әрқайсысы өз атынан мәміле жасай алады өз қызметін қаржыландыру үшін
капиталдарды тарта алады. Бұл кезде бірлескен қызметке қатысушылардың
әрқайсысы қызмет нәтижесінде алынған олжадан өз үлесін алуға
құқылы.Бірлесіп бақыланатын заңды тұлға басқа да бірлескен қызметтерді
келесі нысанда жүзеге асыруға болады:
- бірлесіп бақылайтын өндіріс;
- бірлесіп бақылайтын активтер.
Бірлесіп бақылайтын өндіріс – заңды тұлғаны құрмай тұрып, қатысушылар
өздерінің жалпы шаруашылық мақсатына жету үшін активтерді пайдалануын
топшылайды.
Әрбір қатысушы бірлесіп бақыланатын өндіріс бойынша өзіне тиесілі
шығындарын алады және олар алдын - ала өнімді сатудан алынған табысты
таратудың тәсілін қарастырып қояды.Осы процесстің барысында пайдаланған
негізгі құралдардың, тауарлы – материалдық запастардың және т.б.
активтердің құнын, әр қатысушы өз балансында ескереді.
Бірлесіп бақылайтын активтер – жалпы мақсат үшін алынған немесе салынған
активтерді қатысушылар бірлесіп иелік етуді топшылайды.Бұл арада олардың
негізгі қызметі үшін салынған активтік барлық қатысушылар теңдей
пайдаланылады. Әрбір қатысушының табысы олардың кәсіпорын экономикасына
қосқан үлесі арқылы анықталады. Әрбір қатысушы өзінің қосқан үлесін басқа
қатысушыларға сатуға, тегін беруге құқылы.
Төменде еншілес,тәуелді және бірлесіп бақыланатын серіктестіктерге
салынған инвестициялар бойынша шоттар корреспонденциясы келтірілген.
Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,тШоттар
Қатар еңге корреспонденциясы
№
дебет Кредит
1 2 3 4 5
1. Еншілес тәуелді және бірлесіп бақыланатын
серіктестіктердің мына игіліктерді салу
арқылы инвестициялары жасалынды:
-тауарлар, негізгі құралдар, материалдық 1330,
емес активтер 200 000 1110 2410-24
- ақша қаражаттары 300 000 -2310 10,2730
- есеп беретін адамдарға берілген соманың 50 000 1110 -2730,
есебінен -2310 1050-10
- еншілес, тәуелді және бірлесіп 1110 20
бақыланатын серіктестіктерден 600 000 -2310 1250
- заңды және жеке тұлғалардан 450 000 3310-33
30
1110-23104110,67
1110 8
-2310
Жиыны 1600 000
2. Заңды және жеке тұлғалардан тегін түскен 100 000 1110-23106280
инвестициялар
3. Тәуелді және еншілес серіктестіктер өз
активтерін қайта бағалаудың нәтижесінде
үлестік қатысу сомасы инвестициясының құнын300 000 1110-23105320
өсіреді
4. Тәуелді және еншілес серіктестіктер
активтерін қайта бағалаудың нәтижесінде
үлестік қатысу сомасы инвестициясының құнын
төмендеткен: 300 000 5320 1110-23
-бұрындары жасалған қайта бағалау 10
сомасының шегінде 150 000 7450
-бұрындары жасалған қайта бағалаудың артық 1110-23
жасалған сомасына 10
5. Тәуелді немесе еншілес серіктестіктердің
таза табысында инвестордың үлесі өсуімен
байланысты инвестицияның құны өскен 540 000 1110-23106410
6. Инвестицияны үлестік қатысу әдісі бойынша
есепке алған кезде инвестордың алатын
(немесе алуына жататын) дивидендтер 1220-12301110-23
сомасына инвестордың құны азайды. 140 000 ,1270 10
7. Тәуелді және еншілес серіктестіктердің
шеккен зины инвестордың үлесін кемітуімен 1110-23
байланысты инвестициясының құны азайды. 2000 0006410 10
8. Егер де инвестицияның баланстық құнынан 50 000 011 -
зиян асып түссе, онда ол баланстан тыс
шоттарда есепке алынады
9. Тәуелді немесе еншілес серіктестіктердің
таза табысында инвестордың үлесі өсуімен
байланысты инвестицияның құны өскен кезде
бұрындары инвестиция құнын төмендету үшін
есептен шығарылған құн қалпына келтіріледі,
бұл кезде баланстан тыс шоттар жабылады 300 000 141-2310 6410
10. Еншілес,тәуелді, бірлесіп бақыланатын
шаруашылық серіктестіктердің инвестициясы 7410 1110-23
сатылды: 300 000 1210,121010
-инвестицияның баланстық құнына 700 000 2160,21206210
-инвестицияның сатылған бағасы бойынша -2130
1.3 Қаржылық инвестициялардың есебі
Қаржылық инвестициялардың есебі 40 Қаржылық инвестициялар
бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі. Оған 1150 Акциялар, 1130
Облигациялар және 2010 Басқа қаржылық инвестициялар шоттары кіреді.
1110-2010 шоттары активті, күрделі, негізгі болып табылады. Осы шоттардың
дебетіне қаржылық салымдардың айдың басы мен аяғындағы қалдықтары,
инвестициялардың ұлғаюы операциялары; кредит бойынша қаржылық
инвестициялардың кему операциялары жазылады.Қаржылық инвестициялардың
шоттары бойынша талдамалы есеп инвестициялардың түрлері және осы
инвестициялар салынған объектілер бойынша жүреді.
Қаржылық инвестициялар сатып алу кезінде ол оның сатып алынған
бағасымен бағаланады, ал сатып алынған бағаға алумен байланысты тікелей
шығыстар, яғни брокерлік марапаттауы, банктің көрсеткен қызметі үшін
төленетін пайыздары, қор биржасының комиссиондық төлемдері кіреді.
Құнды қағаздар инвестициясының өтелу құны мен оның сатып алынған
құнының арасындағы айырмашылықтары инвестор өзі иеленген уақыт ішінде
амортизацияланады.
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар бухгалтерлік баланста: не
ағымдағы құнымен, не сатып алу құнымен немесе ағымдағы құнының ең төмен
бағасымен есептелінеді.
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы құнымен
есептелінсе, онда тұрақты түрде кезеңдік өзгерістерін ескеріп отыруға тура
келеді, мысалыға, қор биржасындағы инвестицияның котировкасы сияқты.
Қысқа мерзімді қаржылық инвестиция өссе, онда ол табыс болып танылады,
ал керісінше өзгерсе, онда ол шығыс болып танылады.
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы немесе сатып алу
құнының ең төменгі бағасымен алынса, онда оның баланстық құнын келесі
негізде анықтайды:
- жалпы қоржындық (портфельдік) жиынтығымен;
- инвестицияның түрі бойынша қоржындық жиынтығымен;
- жеке инвестициялар (әрбір инвестициясы) бойынша.
Бұл кезде сатып алынған бағасы ағымдағы бағадан жоғары болса, онда
олардың айырмашылығы шығыс ретінде танылады, ал керісінше жағдайда- табыс
ретінде танылады.
Енді біз баланс құнын анықтаудың тәсілдеріне бір мысал келтіріп
көрейік.
Инвестициялардың түрлері Сатып алу Сатып алынған Ауытқулары
құны кезеңдегі (+,-)
(моментіндегі)
ағымдағы (нарықтық)
құны
Ауция 280,0 300,0 +20,0
А компаниясы
Б компаниясы 220,0 210,0 -10,0
С компаниясы 150,0 150,0 -
Г компаниясы 170,0 165,0 -5,0
Акция жиыны 820,0 825,0 +5,0
Облигация 100,0 130,0 +30,0
К компаниясы
М компаниясы 150,0 40,0 -110,0
Н компаниясы 170,0 180,0 +10,0
П компаниясы 190,0 200,0 +10,0
О компаниясы 200,0 190,0 -10,0
Облигация жиыны 810,0 740,0 -70,0
Қор жиыны барлығы 1630,0 1563,0 -65,0
Жоғарыда көрсетілген варианттың біріншісі бойынша қысқа мерзімді
қаржылық инвестицияның құнын анықтайтын болсақ, онда ағымдағы кезеңдегі
құны сатып алу құнынан 65 мың теңгеге (1565 -1630) теріс айырмасы болғанын
көреміз, демек ол шығыс ретінде танылады.
Ал екінші вариант бойынша акцияның баланстық құны ең кіші баға
ретінде сатып алынды (820 мың теңге 825 теңгеден аз), ал облигацияның
баланстық құны ең кіші баға ретінде ағымдағы (нарықтық) бағасынан алынды
(740 мың теңге 810 мың теңгеден аз). Осы вариантта біріншісі 5 мың теңгеге
оң айырмашылығын берген, яғни ол табыс ретінде танылды, ал екінші 70 мың
теңге теріс айырмашылығын берген, яғни ол шығыс ретінде танылды.
Нәтижесінде екінші варианттың да, бірінші варианттың да айырмашылығы бірдей
соманы (65 мың теңгені) берген.
Үшінші вариант бойынша қысқа мерзімді қаржылық инвестиция мынадай
баланстық құны құрайды.
А компаниясы - 280,0 мың теңге сатып алу құны бойынша;
Б компаниясы - 210,0 мың теңге ағымдағы құны бойынша;
С компаниясы - 150,0 мың теңге сатып алу құнымен ағымдағы құны
бірдей;
Г компаниясы - 165,0 мың теңге ағымдағы құны бойынша;
К компаниясы - 100,0 мың теңге сатып алу құны бойынша;
М компаниясы - 40,0 мың теңге ағымдағы құны бойынша;
Н компаниясы - 170,0 мың теңге сатып алу құны бойынша;
П компаниясы - 190,0 мың теңге сатып алу құны бойынша;
О компаниясы - 190,0 мың теңге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz