Қаржылық есеп беруді жасау және ұсыну
ЖОСПАРЫ
Кіріспе
Негізгі бөлім
І Бөлім. Қаржылық есеп беруді жасау және ұсыну
1.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есептілік саласында
қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыру
1.2. Бухгалтерлік есепке алуды, қаржылық есеп беру мен аудитті
одан әрі дамыту қажеттілігі
1.3. Экономиканың нақты секторы ұйымдарының бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беруін одан әрі дамытудың
негізгі бағыттары
1.4 Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің қаржылық
есепті жүргізу тәртібін оңайлату
ІІ Бөлім. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың теориялық негіздері
2.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді
реттеу жүйесін өзгерту
2.2. Бухгалтерлік есепке алу мен аудитті дамытудың
халықаралық процесіне қатысу
2.3. Қаржы секторында бухгалтерлік есепке алуды
дамыту проблемлары мен перспективалары
2.4. Қаржылық есептілік сапасын бақылаудың негізгі аспектісі
ретінде аудиторлық қызметті дамыту
2.5. Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы түсініктемелер
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Негізгі бөлім
І Бөлім. Қаржылық есеп беруді жасау және ұсыну
1.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есептілік саласында
қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыру
1.2. Бухгалтерлік есепке алуды, қаржылық есеп беру мен аудитті
одан әрі дамыту қажеттілігі
1.3. Экономиканың нақты секторы ұйымдарының бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беруін одан әрі дамытудың
негізгі бағыттары
1.4 Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің қаржылық
есепті жүргізу тәртібін оңайлату
ІІ Бөлім. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың теориялық негіздері
2.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді
реттеу жүйесін өзгерту
2.2. Бухгалтерлік есепке алу мен аудитті дамытудың
халықаралық процесіне қатысу
2.3. Қаржы секторында бухгалтерлік есепке алуды
дамыту проблемлары мен перспективалары
2.4. Қаржылық есептілік сапасын бақылаудың негізгі аспектісі
ретінде аудиторлық қызметті дамыту
2.5. Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы түсініктемелер
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Осы курыстық жұмыстың басты міндеті бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есептілік саласында қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыруды атап көрсетті. Негізгі бөлімдердегі теорияларды ашып түсініктемелер мен анықтамалар туралы қарастыра отырып қаржылық есеп беруді жасау және оларды ұсыну жолдары қарастырылған. Осы Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу және аудит жүйесін дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған тұжырымдамасы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2006 жылғы 9 тамыздағы № 233-ө өкімімен бекітілген Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарын жедел енгізу жөніндегі 2006 жылға арналған іс-шаралар жоспарына сәйкес дайындалды. Осы Тұжырымдамада қазіргі кезеңде Қазақстандағы бухгалтерлік есепке алу және аудит жүйесін дамытудың негізгі үрдісіне талдау жасалады, алдағы жылдарда оны дамытудың жолдары мен нақты тетіктері баяндалған.
Қоғамда қаржылық талдау біреудің орынсыз тілегінен емес, өмірлік аса қажеттілік салдарынан туыңдады: салмақ, ұзындық өлшемін және есептеу жүргізбей, шаруашылық субъектінің мүліктік жағдайы мен оған әсер ететін себептерді білмей, табыс пен шығынды өзара салыстырмай, біріншісінің екіншісінен артық болуына қол жеткізбей шаруашылықты ойдағыдай жүргізу мүмкін емес.
Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет.
Осы курыстық жұмыстың басты міндеті бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есептілік саласында қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыруды атап көрсетті. Негізгі бөлімдердегі теорияларды ашып түсініктемелер мен анықтамалар туралы қарастыра отырып қаржылық есеп беруді жасау және оларды ұсыну жолдары қарастырылған. Осы Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу және аудит жүйесін дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған тұжырымдамасы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2006 жылғы 9 тамыздағы № 233-ө өкімімен бекітілген Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарын жедел енгізу жөніндегі 2006 жылға арналған іс-шаралар жоспарына сәйкес дайындалды. Осы Тұжырымдамада қазіргі кезеңде Қазақстандағы бухгалтерлік есепке алу және аудит жүйесін дамытудың негізгі үрдісіне талдау жасалады, алдағы жылдарда оны дамытудың жолдары мен нақты тетіктері баяндалған.
Қоғамда қаржылық талдау біреудің орынсыз тілегінен емес, өмірлік аса қажеттілік салдарынан туыңдады: салмақ, ұзындық өлшемін және есептеу жүргізбей, шаруашылық субъектінің мүліктік жағдайы мен оған әсер ететін себептерді білмей, табыс пен шығынды өзара салыстырмай, біріншісінің екіншісінен артық болуына қол жеткізбей шаруашылықты ойдағыдай жүргізу мүмкін емес.
Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау / Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001 ж.
2. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа. - М.: ИНФРАМ, 1995.
3. Радионова В.М., Федотова М.А. Финансовая устойчивость предприятия в условиях инфляции. — М.: Изд-во «Перспектива», 1995.
5. Крейнина М.Н. Анализ финансового состояния и инвестиционной привлекательности акционерных обществ в промышленности, строительстве и торговле. - М.: АО «ДИС», «МВ-Центр», 1994.
6. Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ финансового состояния предприятия. - М.: Центр экономики и маркетинга, 1995.
7. Бухгалтерско-аудиторский портфель. ( Книга предпринимателя. Книга бухгалтера. Книга аудитора ) / Отв.ред. Рубин Ю.Б., Сол-даткин В.И. - М.: «ОМИНТЭК», 1994.
9. Артеменко В.Г., Беллендир М.В. Финансовый анализ: Учебное пособие. — Издательство «ДИС», НГАЭ и У, 1997.
10. Руководство по финансовому учету, отчетности и аудиту. Первая редакция Центральный и операционный отдел учета и отчетности. Всемирный банк, январь 1995.
1. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау / Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001 ж.
2. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа. - М.: ИНФРАМ, 1995.
3. Радионова В.М., Федотова М.А. Финансовая устойчивость предприятия в условиях инфляции. — М.: Изд-во «Перспектива», 1995.
5. Крейнина М.Н. Анализ финансового состояния и инвестиционной привлекательности акционерных обществ в промышленности, строительстве и торговле. - М.: АО «ДИС», «МВ-Центр», 1994.
6. Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ финансового состояния предприятия. - М.: Центр экономики и маркетинга, 1995.
7. Бухгалтерско-аудиторский портфель. ( Книга предпринимателя. Книга бухгалтера. Книга аудитора ) / Отв.ред. Рубин Ю.Б., Сол-даткин В.И. - М.: «ОМИНТЭК», 1994.
9. Артеменко В.Г., Беллендир М.В. Финансовый анализ: Учебное пособие. — Издательство «ДИС», НГАЭ и У, 1997.
10. Руководство по финансовому учету, отчетности и аудиту. Первая редакция Центральный и операционный отдел учета и отчетности. Всемирный банк, январь 1995.
ЖОСПАРЫ
Кіріспе
Негізгі бөлім
І Бөлім. Қаржылық есеп беруді жасау және ұсыну
1.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есептілік саласында
қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыру
1.2. Бухгалтерлік есепке алуды, қаржылық есеп беру мен аудитті
одан әрі дамыту қажеттілігі
1.3. Экономиканың нақты секторы ұйымдарының бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беруін одан әрі дамытудың
негізгі бағыттары
4. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің қаржылық
есепті жүргізу тәртібін оңайлату
ІІ Бөлім. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың теориялық негіздері
2.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді
реттеу жүйесін өзгерту
2.2. Бухгалтерлік есепке алу мен аудитті дамытудың
халықаралық процесіне қатысу
2.3. Қаржы секторында бухгалтерлік есепке алуды
дамыту проблемлары мен перспективалары
2.4. Қаржылық есептілік сапасын бақылаудың негізгі аспектісі
ретінде аудиторлық қызметті дамыту
2.5. Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы түсініктемелер
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
ЖОСПАРЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім
І Бөлім. Қаржылық есеп беруді жасау және ұсыну
1.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есептілік саласында
қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыру ... ... ... ... ... 4
1.2. Бухгалтерлік есепке алуды, қаржылық есеп беру мен аудитті
одан әрі дамыту қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3. Экономиканың нақты секторы ұйымдарының бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беруін одан әрі дамытудың
негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
5. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің қаржылық
есепті жүргізу тәртібін оңайлату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ Бөлім. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың теориялық негіздері
2.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді
реттеу жүйесін өзгерту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2. Бухгалтерлік есепке алу мен аудитті дамытудың
халықаралық процесіне қатысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.3. Қаржы секторында бухгалтерлік есепке алуды
дамыту проблемлары мен перспективалары ... ... ... ... ... ... ... .16
2.4. Қаржылық есептілік сапасын бақылаудың негізгі аспектісі
ретінде аудиторлық қызметті дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.5. Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы түсініктемелер ... ... ... ..23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 26
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Кіріспе
Осы курыстық жұмыстың басты міндеті бухгалтерлік есепке алу мен
қаржылық есептілік саласында қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыруды
атап көрсетті. Негізгі бөлімдердегі теорияларды ашып түсініктемелер мен
анықтамалар туралы қарастыра отырып қаржылық есеп беруді жасау және оларды
ұсыну жолдары қарастырылған. Осы Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есепке алу және аудит жүйесін дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған
тұжырымдамасы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2006 жылғы 9
тамыздағы № 233-ө өкімімен бекітілген Халықаралық қаржылық есеп беру
стандарттарын жедел енгізу жөніндегі 2006 жылға арналған іс-шаралар
жоспарына сәйкес дайындалды. Осы Тұжырымдамада қазіргі кезеңде
Қазақстандағы бухгалтерлік есепке алу және аудит жүйесін дамытудың негізгі
үрдісіне талдау жасалады, алдағы жылдарда оны дамытудың жолдары мен нақты
тетіктері баяндалған.
Қоғамда қаржылық талдау біреудің орынсыз тілегінен емес, өмірлік аса
қажеттілік салдарынан туыңдады: салмақ, ұзындық өлшемін және есептеу
жүргізбей, шаруашылық субъектінің мүліктік жағдайы мен оған әсер ететін
себептерді білмей, табыс пен шығынды өзара салыстырмай, біріншісінің
екіншісінен артық болуына қол жеткізбей шаруашылықты ойдағыдай жүргізу
мүмкін емес.
Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген
үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет.
Бұл курстық жұмыстың негізгі мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағ-дайын
талдау және оны жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу болып табылады.
Жұмыстың теориялық бөлімі қаржылық жағдайды талдаудың түсінігін ашуға
негізделген. Бұл бөлім өзіне қаржылық жағдайды талдаудың мақсаттары,
міндеттері және қажеттілігі, қаржылық талдаудың ақпараттық негізі, әдістері
мен тәсілдері туралы ақпараттарды кіріктіреді.
1.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есептілік саласында
қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыру
Әлемдік экономикалық жағдайдағы соңғы он жылдықта болған шапшаң
өзгерістер бухгалтерлік есепке алуға және қаржылық есептілікке арналған
ережелерді жасау кезінде елдердің қолданатын тәсілдерін айтарлықтай
дәрежеде өзгертті. Капитал нарықтары ұлттық шекарадан тыс жерлерде кеңейіп,
ұлттық экономикалардың дамуына байланысты кірігу процесі нығаюда.
Капитал нарықтарының кемелдене дамуы олардың даму үрдісін
инвесторлардың жоғары дәрежеде түсінуін, олардың нығайтылуына,
тұрақтылығына және өтімділігіне сенімділігін талап етеді. Қаржылық
есептіліктің халықаралық стандарттарының бірыңғай топтамасын қабылдау
кредиттердің құнын және инвесторлар үшін маңызды емес стандарттар бойынша
есептілікті дайындау жөніндегі әкімшілік шығыстарды қысқарту арқасында
ұйымдардың инвестицияларды тарту бойынша шығыстарын қысқартуға себепші
болады.Биржаларда акциялары бағаланатын Еуропалық Одақтың барлық
компаниялары 2005 жылдан бастап ХҚЕС-ке сәйкес шоғырландырылған қаржылық
есептілік жасауға міндетті. Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары
әлемдегі аса дамыған және алдыңғы қатарлы бухгалтерлік есепке алу
стандарттары болып табылады деп есептеледі. Қазіргі кездегі бухгалтерлік
есепке алу ақпараттық базаны білдіреді, оның негізінде ұйым қаржылық
есептілікті дайындайды. Бухгалтерлік есепте қалыптастырылатын ақпарат
басқарушылық, салықтық статистикалық есептілікті жасау үшін қолданылады,
қажет болған кезде осы ақпараттың негізінде есептіліктің басқа да түрлері
жасалады.
Бухгалтерлік есепке алу жүйесі бір-бірімен өзара байланыста болатын,
есепке алу элементтерінің белгілі бір тұтастығы немесе көптілігі. Мұндай
жүйе логикалық кешенді қамтиды, онда ұйымның, мемлекеттің, сондай-ақ кез
келген басқа да сыртқы, сол сияқты ішкі пайдаланушылардың экономикалық
мүдделерін қамтамасыз ету мақсатында қызметтің түпкі нәтижелерін дұрыс
өлшеуге бағытталған ақпарат қорытылады.
Есептілікті пайдаланушылардың барлығында қаржылық есептілік жөніндегі
ақпарат нені қамтитынына қатысты белгілі бір үміт-армандары бар. Бұл үміт-
армандар уақыт өте келе дамыды және пайдаланушылар бұрын кездестірген
қаржылық есептіліктің үлгісі мен мазмұнынан туындады. Осы үміт-армандарға
бухгалтерлік есепке алу туралы заңдар, бухгалтерлік есепке алудың
регламенті мен стандарттары әсер етті. Қазақстанда үміт-армандар үлгіге
және кеңес жүйесі кезінде әзірленген қаржылық есептілікке сүйене отырып
дамыды. Шетелдік пайдаланушылардың үміт-армандары Халықаралық қаржылық
есептілік стандарттарының принциптері мен тәжірибесіне сүйене отырып
қалыптасты.
Кез келген әділ (сенімді) пікірден бухгалтерлік есепке алудың белгілі
бір маңызды немесе іргелі принциптеріне немесе тұжырымдамаларына
негізделген пікір орынды тұспалдануы мүмкін. Халықаралық түпмәтінде ең
болмағанда мынадай бес принцип:
- есептеу принципі;
- қызметтің үздіксіздігі;
- ақылға сыйымдылығы;
- дәйектілігі;
- мазмұнның нысаннан басымдығы іргеліге жатқызылуы мүмкін және заңнама
мен бухгалтерлік есепке алу стандарттарында көрсетілуі мүмкін.
Әдеттегі іс-тәжірибе осы принциптерді кез келген елдің бухгалтерлік
есепке алу туралы заңнамасында іске асырудан тұрады. Нақты жағдайларда осы
принциптерді қолдану көбінесе бухгалтерлік есепке алу стандарттары арқылы
жүзеге асырылады.Қазіргі уақытта халықаралық талаптарға сәйкес жасалған
және жұмыс істейтін жоғары дамыған ақпараттық жүйені білдіретін экономика
бірыңғай есепке алудың жүйесі болып табылады, ол оның әртүрлі аспектілерін
(статистикалық есепке алу, салықтық есепке алу, бухгалтерлік есепке алу
және т.б.) қамтиды.Бухгалтерлік есепке алу қойылған міндеттерге сәйкес
кейіннен жинау, жүйеге келтіру және қорыту үшін деректер көзі ретінде
ғаламдық есепке алу жүйесінің бірлігін және функционалдығын қамтамасыз
ететін ең маңызды факторы болып табылады.Экономикадағы қаржылық есепке
алудың ақпараттық функциясы ұйымдар қызметінің қаржылық нәтижелеріне
сүйенеді, олар ұйымның ішіндегі сол сияқты одан тысқары жердегі ақпарат
пайдаланушылардың мүдделі тобына қажет. Жоғары сапалы есептілік капитал
нарығын дамыту үшін де қажет, өйткені оның негізінде көбінесе экономиканың
ондаған жылдарға дейін дамуын айқындайтын шектеулі ресурстарды бөлу туралы
шешімдер қабылданады.
1.2. Бухгалтерлік есепке алуды, қаржылық есеп беру мен аудитті одан әрі
дамыту қажеттілігі
Елбасы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру стратегиясы атты өз жолдауында атап өткендей, Қазақстан өз
дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, өркенді де өршіл дамып келе
жатқан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге қабілетті және ашық
нарық экономикасы бола алады.
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына
кірудің бірінші басымдығы әлемдік экономикаға ойдағыдай кірігуі болып
табылады. Осыған байланысты мемлекетті дамыту процесінде бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін бара-бар дамыту ерекше
өзектілікке айналады, өйткені бухгалтерлік есепке алудың, қаржылық есеп
берудің және аудиттің мақсаты басқару шешімдерін қабылдау үшін мүдделі
пайдаланушыларды экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Бухгалтерлік есепке алу және аудит саласын дамыту міндеті Қазақстан
Республикасының экономикасында бухгалтерлік есепке алу, қаржылық есеп беру
және аудит жүйелерінің өздеріне тән функцияларды одан әрі дәйекті түрде
және ойдағыдай орындау үшін қолайлы жағдайлар мен алғышарттарды қамтамасыз
ету болып табылады.
Қазақстанның әлемдік экономикаға кірігуін жеделдету мақсатында
бухгалтерлік есепке алу мен аудит жүйесін реформалаудың негізгі бағыттарын,
оларды іске асыру жөніндегі нақты тетіктерді жасау, шетелдік
инвестициялардың ағынын молайту, халықаралық нарықтарда Қазақстандық
ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру, қор нарығын жандандыру.
Бухгалтерлік есепке алудың өзіне тән міндеттерді тиімді орындауы үшін
қаржылық есепке алу кәсібилік, айқындылық, тәуелсіздік, өзектілік,
стандарттылық сияқты талаптарға жауап беруі, сондай-ақ бухгалтерлік есепке
алу мен қаржылық есеп беру принциптеріне және негізгі сапалық
сипаттамаларға сай болуы тиіс.
Әлемдік тәжірибе түсініктілік, орындылық, сенімділік және
салыстырмалылық сияқты ақпараттың тиімділігін айқындайтын сапалық
сипаттамалар халықаралық стандарттарды тікелей пайдаланумен немесе оларды
бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп берудің ұлттық жүйесін құрудың
негізі ретінде қолданумен қол жеткізетіндігін көрсетеді.
3. Экономиканың нақты секторы ұйымдарының бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беруін одан әрі дамытудың
негізгі бағыттары
Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін дамыту елдің
экономикалық жағдайындағы өзгерістермен тығыз өзара байланыста және
шаруашылық тетіктің даму сипаты мен деңгейіне жауап беруі тиіс.
Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін одан әрі дамытуды
ХҚЕС-ке сәйкес бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікте қалыптастырылатын
ақпараттың сапасын, ашықтығын және салыстырмалылығын арттыру мақсатында
мынадай негізгі бағыттар бойынша жүзеге асыру қажет:
- бухгалтерлік есепке алуды, қаржылық есептіліктің аудитін
ұйымдастырумен және жүргізумен айналысатын мамандарды даярлау
және қайта даярлау;
- шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беруді жүргізу тәртібін оңайлату;
- халықаралық тәжірибенің негізінде бухгалтерлік есепке алу мен
қаржылық есеп беруді реттеу жүйесін өзгерту;
- бухгалтерлік есепке алу мен аудитті дамытудың халықаралық
процесіне қатысу.
Қазақстан Республикасының Президенті кезекті Жолдауында еліміздің
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі Қазақстанның халықаралық рыноктарда
бәсекелестік қабілетін нығайту үшін кең мүмкіндіктер ашатынын ескереді.
Осыған байланысты халықаралық стандарттар бойынша қызметтерді ұсыну сапасын
жедел арттыру қажет.
Бүгінгі таңда ХҚЕС-қа сәйкес бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп
беруді жасауда ақпаратты қалыптастыру принциптерін түсінетін, бухгалтерлік
есепке алуды жүргізудің, қаржылық есеп беруді дайындау мен аудитінің
қазіргі заманға сай дағдысы бар білікті бухгалтерлер мен аудиторлардың
жеткілікті санын дайындау міндеті тұр.
Бұл ретте бухгалтерлік есепке алу мен есеп берудің сапалы жүйесі
экономикалық шешім қабылдаған, атап айтқанда осыған байланысты капиталды
инвестициялау және тәуекелдерді талдау бағыттарын анықтаған кезде оны
пайдалану мұқтажы және дағдысы бар бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық
есеп берудегі қалыптастырылатын ақпаратқа мүдделі пайдаланушылардың
жеткілікті санының болуын қажет етеді. Мүдделі пайдаланушылардың бар болуы
бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін дамытудың маңызды
алғы шарттарының бірі болып табылады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев өзінің Жолдауында
төртінші басымдық ретінде қазіргі заманғы білім беруді дамытуды, кадрлардың
біліктілігін үздіксіз арттыру мен қайта мамандандыруды және Қазақстан
халқының мәдениетін одан әрі гүлдендіруді анықтады. Қазақстанның нақты
бәсекелестік қабілетін қамтамасыз ету мүмкіндігін беретін маңызды
аспаптардың бірі қалыптастыру реформасы болып табылады. Осы мақсаттарда
экономикалық және қоғамдық жаңғырту мұқтаждықтарына сәйкес келетін қазіргі
заманғы білім беру жүйесіне қажеттілік көрсетілді.
Бухгалтерлік есепші жүйесінің ХҚЕС-ға бекітілген принциптеріне көшуі
оқыту бағдарламаларын қамтитын мониторинг жүйесін қалыптастыруды жүзеге
асыруды, кадрларды, есепке алу қызметкерлерін, экономканың сабақтас
саласындағы мамандарды (аудиторларды, қаржыгерлерді) даярлау және қайта
даярлау процесіне өзгерістер енгізуді талап етеді. Осыған байланысты білім
беруді реформалау шеңберінде білім беру ұйымдары оқытушыларының
біліктілігін арттыруды ұйымдастыру, орта және жоғары оқу орындарының оқу
бағдарламаларын қайта бағдарлау, бухгалтерлік есепке алуға және
бухгалтерлердің түрлі санаттарының аудитіне оқытылатындар үшін ХҚЕС
бойынша оқу-әдістемелік жасақтаудың (ОӘЖ) үлгілік жинақтарын, сондай-ақ
кәсіби бухгалтерлер мен аудиторларды ХҚЕС-ты терең зерделеуге және оларды
тәжірибеде қолдану дағдыларын қалыптастыруға дайындау бағдарламаларын
жаңарту және жетілдіру бойынша елеулі жұмыстар жүргізу қажет.
Қаралып отырған саладағы кадрларды даярлау және олардың біліктілігін
арттыру процесінің мазмұнын анықтаған кезде, бухгалтерлік есепке алу және
қаржылық есеп беру, аудит мақсаттары үшін шаруашылық өмір фактілерінің
мәнділігін (елеулілігін) анықтаған, құндық жағынан өлшеген, саралаған және
бағалаған кезде кәсіби пірікдің деңгейін әзірлеуге ерекше назар аударылуы
тиіс.
Бухгалтер кәсібі дамуындағы қазіргі заманғы сатыда өзінің кәсіби
деңгейін үздіксіз арттырып отыруды талап етеді. Бухгалтер кәсібі соңғы
жылдары іскер және кәсіби ортада кәсіби бухгалтер атағын алған жаңа терең
мағынада білдіріледі. Бұл ретте Халықаралық бухгалтерлер федерациясы
ұсынған кәсіби бухгалтерлер рөлін, функциясын және міндетін түсінуден
бастау керек. Осындай түсінік қана қазақстандық бухгалтерлік және
аудиторлық кәсіпті халықаралық тануды қамтамасыз етеді. Осылайша, қазақстан
аудиторы қол қойған қазақстандық бухгалтерлік сертификатты немесе
аудиторлық қорытындыны рыноктың толық бағалауына есептеуге болады. Өзге
шаралардың арасында кәсіби бухгалтер атағына нақты мағынаны мамандарды
аттестаттаудың және олардың біліктілігін арттырудың тиімді жүйесі береді.
ХҚЕС-ты терең білмей ХҚЕС-қа ойдағыдай көшу мүмкін еместігін тәжірибе
көрсетті.
Кәсіпорындар мен ұйымдар қысқа мерзімді қаржы салымын салған уақытта
оның бухгалтерлік есебінде мынадай жазулар жазылады:
Мысалы: кәсіпорын 100000 (бір жүз мың) теңге көлемінде қысқа мерзімді
қаржы салымын салған деп алатын болсақ:
Д-т: Қысқа мерзімді қаржы салымы 100000 тг
К-т: Ақшалар шоты 100000
тг
Осы салған қысқа мерзімді қаржы салымы негізінде кәспорынның тапқан
10000 (он мың) теңге табысына:
Д-т: Ақшалар шоты 110000
тг
К-т: Инвестициялық қызметтен түскен табыс 10000 тг
К-т: Қысқа мерзімді қаржы салымы 100000 тг
Егер кәсіпорындар мен ұйымдар өздерінің салған қысқа мерзімді қаржы
салымы негізінде 5000(бес мың) теңге көлемінде шығын шеккен жағдайда:
Д-т: Ақшалар шоты
95000 тг
Д-т: Инвестициялық қызметтен шеккен шығын 5000 тг
К-т: Қысқа мерзімді қаржы салымы 100000тг
Ескеретін бір жағдай, кәсіпорындар мен ұйымдардың өздерінің салған
қысқа мерзімді қаржы салымы негізінде шығын шегуі қажы салымының қор
биржаларындағы немесе биржадан тыс нарығындағы ағымдағы құны кеміген
жағдайда ғана болуы мүмкін.
Қаржы салымдары (инвестициясы) шоты бойынша жүргізілетін перациялар
№ Операциялар мазмұны ДебиттелетінКредиттелеті
шот н шот
1 2 3 4
1 Сатып алу құны бойынша акциялар кіріске 1110 1050, 1060,
алынды 1040, 1010,
4110, 4040
2 Берілген материалдық құндылықтар үшін сатып1110 1310-1350
алу құны бойынша кіріске алынған акциялар
3 Акциялар үшін есептелінген дивиденд сомасы 1270 6110
4 Сатылған акциялар: 7420, 1010, 2040,6210
- баланстық құны бойынша 1050, 1040
- сатқаннан алынатын табыс сомасына
5 Сатылып алынған облигациялар және басқадай 2020,2010 1050, 1060,
бағалы қағаздар 1040, 1010,
6 Қысқа мерзімді қаржы салымдарының ағымдағы 1110 6160
құнының өзгеруіне байланысты алынатын табыс
сомасы
7 Қысқа мерзімді қаржы салымдарының ағымдағы 7430 1110
құнының өзгеруіне байланысты шеккен зиян
сомасына
Осыған байланысты Қазақстанда бухгалтерлерді кәсіби сертификаттау
жөніндегі ұйымдарды акредиттеу жүйесін құру мәселесін мемлекеттік деңгейде
шешу Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасы Заңының жобасында көзделген. Кәсіби аттестаттау кәсіби
жарамдылығын, білімдері мен дағдыларының қазіргі заманғы деңгейін, кәсіптің
жағары этикалық нормаларын ұстануды растау құралы түрінде қаралады.
1.4. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің қаржылық есепті
жүргізу тәртібін оңайлату
Шаруашылық тетіктегі өзгерістермен және нарықтық институттардың нақты
жұмыс істеуімен байланыссыз бухгалтерлік есепке алудағы өзгерістерді
жеделдету экономикадағы қаржылық ақпараттың сапасын төмендетуге, ХҚЕС-тың
беделін түсіруге, сондай-ақ қаржылық тәртіптің әлсіреуіне әкеп соғуы
мүмкін. Осылайша, қолданыстағы заңнамаға сәйкес ХҚЕС-қа көшу барлық
ұйымдарға қатысты, бірақ бұл ретте неғұрлым сарабдалдық ұстаным қажет.
Кешенділігіне және әдістемелік күрделілігіне байланысты ХҚЕС іс
жүзінде шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін жарамсыз. Бұдан
басқа, соңғы уақытта өзіміз білетін, осы күнге дейін аяқталмаған
стандарттардың өздерін белсенді жетілдіру процесі жүріп жатыр (ХҚЕС-қа
тұрақты түрде елеулі өзгерістер енгізілуде, оған шағын компаниялардың
қадағалап отыруына жағдайы жоқ). Осыған байланысты ХҚЕС-қа сәйкес қаржылық
есеп беруді ірі кәсіпкерлік субъектілері мен көпшілік мүдделі ұйымдар ғана
жасағаны орынды.
Қызметі қоғамдық мүддені білдіретін ұйымдар көпшілік мүдделі ұйымдар
болып табылады, оларға мыналар жатады:
- қаржылық ұйымдар;
- акционерлік қоғамдар (коммерциялық еместерді қоспағанда);
- жер қойнауын пайдаланушы ұйымдар (жалпы таралған пайдалы қазбаларды
өндіретін ұйымдардан басқа);
- жарғылық капиталында мемлекеттің қатысуы бар ұйымдар (жедел басқару
құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорындарды қоспағанда).
Мемлекет басы мен ҚР Үкіметі қойған шағын және орта кәсіпкерлікті
қолдау жөніндегі тапсырмаға сәйкес патент немесе біржолғы талон бойынша
жұмыс істейтін жеке кәсіпкерлерді міндетті түрде бухгалтерлік есепке алуды
жүргізудің толығымен босату және қалған кәсіпкерлік субъектілерінің
бухгалтерлік есепке алуды жүргізу мен қаржылық есеп беруді жасаудың түрлі
тәртібін қолдануы мақсатында санаттар бойынша бөлуді белгілеу қажет.
Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің қаржылық есеп беруді
жасауды жүзеге асыру үшін былайша бөлу ұйғарылады:
1. шаруашылық қожалығын, ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілер мен
оңайлатылған декларацияның негізінде жұмыс істейтін ұйымдарды қоса алғанда,
шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін бухгалтерлік есепке алу барынша
оңайлатылған тиісті қаржылық есеп беру стандарты әзірленетін болады;
2. бірінші тармақта көрсетілгенді қоспағанда, шағын кәсіпкерлік
субъектілері, орта кәсіпкерлік және алдағы санатқа кірмеген коммерциялық
емес ұйымдар үшін, сондай-ақ орта кәсіпкерлік субъектілері (көпшілік
компанияларды қоспағанда) және жедел басқару құқығында негізделген
мемлекеттік кәсіпорындар үшін ХҚЕС негізінде әзірленген оңайлатылған ұлттық
қаржылық есеп беру стандартын қолдануға болады.
Шағын бизнес үшін ХҚЕС-ты қолдану күрделілігі проблемасын шағын-орта
бизнес үшін мамандандырылған стандарт әзірлеумен бірнеше жылдан бері
айналысатын ХҚЕСКҚ-да түсінеді. Әмбебап стандарт әзірлеу өте күрделі жұмыс,
өйткені шағын кәсіпкерлікке қатысты саясат және тиісінше оларға қойылатын
талап әр елде әрқалай. Сонымен қатар, осы стандартты ХҚЕСКҚ қабылдағаннан
кейін оның ережелерін бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп берудің
ұлттық жүйесіне барынша инкорпорациялауға болады.
2.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді
реттеу жүйесін өзгерту
Бухгалтерлік есепке алуды және есептілікті реттеу жүйесін дамыту
барлық мүдделі тараптардың мүддесін ескеретін, шығындардың төмендеуін және
реттеудің тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін модельді құруға
бағытталуы тиіс. Осы модельдің негізі – мемлекеттік билік органдары мен
кәсіби қауымдастықтың (кәсіби қоғамдық бірлестіктер мен басқа да мүдделі
жұртшылық) қызметтерін саналы түрде үйлестіру.
Қазақстанның бухгалтерлік есепке алу саласының негізгі проблемасы –
білікті кадрлардың жетіспеушілігі, қалыптасқан салт-дәстүрі, мықты кәсіби
қауымдастығы, мамандандырылған білімді жинақтайтын және тарататын
қалыптасқан жүйесі, көпшілік мақұлдаған сертификаттары бар дамыған
бухгалтерия институтының болмауы.
Қазақстанда кәсіби қауымдастық аталған проблемалардың кейбіреуін шешу
бойынша белгілі бір қадамдар жасауда, бірақ кешенділік, жалпы республикалық
ауқым жетіспейді. Бухгалтерлік қауымдастықтың қазіргі селқостығы кезінде
батыстағы ұқсас жүйенің өздігінен тез дами қоятындығы екіталай. Содықтан
бұл мәселені шешу үшін бүкіл жүйенің өзегі болуға және одан әрі қалыптасқан
құрылымы болуға тиіс кәсіби ұйымдардың рөлін күшейтуге назар аудара отырып,
заңнамалық алғышарттар жасау, бұл процесті жылжыту қажет. Қазақстандағы
бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді қайта ұйымдастыру мынадай
бағыттар бойынша жүзеге асырылуы тиіс:
- қолданыстағы бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді реттеу
жүйесіне тұжырымдамалық өзгерістер енгізу;
- бухгалтерлік есепке алу жүйесін қайта құру шеңберінде мемлекеттік
органдардың іс-қимылын үйлестіру;
- кәсіби қауымдастықтың бухгалтерлік есепке алу саласындағы рөлін
арттыру;
- бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру мәселелері бойынша
уәкілетті органның кәсіби ұйымдарды және бухгалтерлерді кәсіптік
сертификаттау жөніндегі ұйымдарды аккредиттеу жүйесін енгізу.
Кәсіби қауымдастықтың бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру
жүйесін реттеудегі рөлін күшейту үшін консультативтік-кеңес органы
нысанында, ереже негізінде әрекет ететін арнайы органды (Консультативтік
органды) құру ұсынылып отыр.
Консультативтік органның құрамы мемлекеттік органдардың, коммерциялық
емес ұйымдардың өкілдерін, жеке кәсіпкерліктің, мемлекеттің қатысуы бар
ұйымдардың субъектілерін және ғылым қайраткерлерін қоса алғанда, кәсіби
қауымдастықтың жоғары білікті, бәріне танымал және беделді өкілдерінен
құралуы тиіс. Қосымша ретінде уәкілетті органның құзыретіне басқа да
функциялар кіретін болады:
- қаржылық есеп беру стандарттарын және оның ХҚЕС-пен реттелмеген
мәселелері бойынша әдістемелік ұсынымдарын әзірлеу мен бекітуді қамтамасыз
ету;
- бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру мәселелері бойынша
Қазақстан Республикасы заңнамасының ХҚЕС-тің талаптарына қайшы келетін
жағдайда, Консультативтік орган берген ұсыныстарды ескере отырып, Қазақстан
Республикасының заңнамасына тиісті өзгерістер енгізуді қамтамасыз ету;
- өзге де мемлекеттік органдармен және кәсіптік ұйымдармен
бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру мәселелері бойынша өзара іс-
қимыл жасау;
- кәсіби ұйымдарды, бухгалтерлерді кәсіптік сертификаттау жөніндегі
ұйымдарды аккредиттеу жүйесін реттеу;
- кәсіби бухгалтерлерге қойылатын біліктілік талаптарын бекіту;
- Консультативтік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
І Бөлім. Қаржылық есеп беруді жасау және ұсыну
1.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есептілік саласында
қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыру
1.2. Бухгалтерлік есепке алуды, қаржылық есеп беру мен аудитті
одан әрі дамыту қажеттілігі
1.3. Экономиканың нақты секторы ұйымдарының бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беруін одан әрі дамытудың
негізгі бағыттары
4. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің қаржылық
есепті жүргізу тәртібін оңайлату
ІІ Бөлім. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың теориялық негіздері
2.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді
реттеу жүйесін өзгерту
2.2. Бухгалтерлік есепке алу мен аудитті дамытудың
халықаралық процесіне қатысу
2.3. Қаржы секторында бухгалтерлік есепке алуды
дамыту проблемлары мен перспективалары
2.4. Қаржылық есептілік сапасын бақылаудың негізгі аспектісі
ретінде аудиторлық қызметті дамыту
2.5. Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы түсініктемелер
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
ЖОСПАРЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім
І Бөлім. Қаржылық есеп беруді жасау және ұсыну
1.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есептілік саласында
қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыру ... ... ... ... ... 4
1.2. Бухгалтерлік есепке алуды, қаржылық есеп беру мен аудитті
одан әрі дамыту қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3. Экономиканың нақты секторы ұйымдарының бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беруін одан әрі дамытудың
негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
5. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің қаржылық
есепті жүргізу тәртібін оңайлату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ Бөлім. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың теориялық негіздері
2.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді
реттеу жүйесін өзгерту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2. Бухгалтерлік есепке алу мен аудитті дамытудың
халықаралық процесіне қатысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.3. Қаржы секторында бухгалтерлік есепке алуды
дамыту проблемлары мен перспективалары ... ... ... ... ... ... ... .16
2.4. Қаржылық есептілік сапасын бақылаудың негізгі аспектісі
ретінде аудиторлық қызметті дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.5. Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы түсініктемелер ... ... ... ..23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 26
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Кіріспе
Осы курыстық жұмыстың басты міндеті бухгалтерлік есепке алу мен
қаржылық есептілік саласында қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыруды
атап көрсетті. Негізгі бөлімдердегі теорияларды ашып түсініктемелер мен
анықтамалар туралы қарастыра отырып қаржылық есеп беруді жасау және оларды
ұсыну жолдары қарастырылған. Осы Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есепке алу және аудит жүйесін дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған
тұжырымдамасы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2006 жылғы 9
тамыздағы № 233-ө өкімімен бекітілген Халықаралық қаржылық есеп беру
стандарттарын жедел енгізу жөніндегі 2006 жылға арналған іс-шаралар
жоспарына сәйкес дайындалды. Осы Тұжырымдамада қазіргі кезеңде
Қазақстандағы бухгалтерлік есепке алу және аудит жүйесін дамытудың негізгі
үрдісіне талдау жасалады, алдағы жылдарда оны дамытудың жолдары мен нақты
тетіктері баяндалған.
Қоғамда қаржылық талдау біреудің орынсыз тілегінен емес, өмірлік аса
қажеттілік салдарынан туыңдады: салмақ, ұзындық өлшемін және есептеу
жүргізбей, шаруашылық субъектінің мүліктік жағдайы мен оған әсер ететін
себептерді білмей, табыс пен шығынды өзара салыстырмай, біріншісінің
екіншісінен артық болуына қол жеткізбей шаруашылықты ойдағыдай жүргізу
мүмкін емес.
Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген
үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет.
Бұл курстық жұмыстың негізгі мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағ-дайын
талдау және оны жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу болып табылады.
Жұмыстың теориялық бөлімі қаржылық жағдайды талдаудың түсінігін ашуға
негізделген. Бұл бөлім өзіне қаржылық жағдайды талдаудың мақсаттары,
міндеттері және қажеттілігі, қаржылық талдаудың ақпараттық негізі, әдістері
мен тәсілдері туралы ақпараттарды кіріктіреді.
1.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есептілік саласында
қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыру
Әлемдік экономикалық жағдайдағы соңғы он жылдықта болған шапшаң
өзгерістер бухгалтерлік есепке алуға және қаржылық есептілікке арналған
ережелерді жасау кезінде елдердің қолданатын тәсілдерін айтарлықтай
дәрежеде өзгертті. Капитал нарықтары ұлттық шекарадан тыс жерлерде кеңейіп,
ұлттық экономикалардың дамуына байланысты кірігу процесі нығаюда.
Капитал нарықтарының кемелдене дамуы олардың даму үрдісін
инвесторлардың жоғары дәрежеде түсінуін, олардың нығайтылуына,
тұрақтылығына және өтімділігіне сенімділігін талап етеді. Қаржылық
есептіліктің халықаралық стандарттарының бірыңғай топтамасын қабылдау
кредиттердің құнын және инвесторлар үшін маңызды емес стандарттар бойынша
есептілікті дайындау жөніндегі әкімшілік шығыстарды қысқарту арқасында
ұйымдардың инвестицияларды тарту бойынша шығыстарын қысқартуға себепші
болады.Биржаларда акциялары бағаланатын Еуропалық Одақтың барлық
компаниялары 2005 жылдан бастап ХҚЕС-ке сәйкес шоғырландырылған қаржылық
есептілік жасауға міндетті. Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары
әлемдегі аса дамыған және алдыңғы қатарлы бухгалтерлік есепке алу
стандарттары болып табылады деп есептеледі. Қазіргі кездегі бухгалтерлік
есепке алу ақпараттық базаны білдіреді, оның негізінде ұйым қаржылық
есептілікті дайындайды. Бухгалтерлік есепте қалыптастырылатын ақпарат
басқарушылық, салықтық статистикалық есептілікті жасау үшін қолданылады,
қажет болған кезде осы ақпараттың негізінде есептіліктің басқа да түрлері
жасалады.
Бухгалтерлік есепке алу жүйесі бір-бірімен өзара байланыста болатын,
есепке алу элементтерінің белгілі бір тұтастығы немесе көптілігі. Мұндай
жүйе логикалық кешенді қамтиды, онда ұйымның, мемлекеттің, сондай-ақ кез
келген басқа да сыртқы, сол сияқты ішкі пайдаланушылардың экономикалық
мүдделерін қамтамасыз ету мақсатында қызметтің түпкі нәтижелерін дұрыс
өлшеуге бағытталған ақпарат қорытылады.
Есептілікті пайдаланушылардың барлығында қаржылық есептілік жөніндегі
ақпарат нені қамтитынына қатысты белгілі бір үміт-армандары бар. Бұл үміт-
армандар уақыт өте келе дамыды және пайдаланушылар бұрын кездестірген
қаржылық есептіліктің үлгісі мен мазмұнынан туындады. Осы үміт-армандарға
бухгалтерлік есепке алу туралы заңдар, бухгалтерлік есепке алудың
регламенті мен стандарттары әсер етті. Қазақстанда үміт-армандар үлгіге
және кеңес жүйесі кезінде әзірленген қаржылық есептілікке сүйене отырып
дамыды. Шетелдік пайдаланушылардың үміт-армандары Халықаралық қаржылық
есептілік стандарттарының принциптері мен тәжірибесіне сүйене отырып
қалыптасты.
Кез келген әділ (сенімді) пікірден бухгалтерлік есепке алудың белгілі
бір маңызды немесе іргелі принциптеріне немесе тұжырымдамаларына
негізделген пікір орынды тұспалдануы мүмкін. Халықаралық түпмәтінде ең
болмағанда мынадай бес принцип:
- есептеу принципі;
- қызметтің үздіксіздігі;
- ақылға сыйымдылығы;
- дәйектілігі;
- мазмұнның нысаннан басымдығы іргеліге жатқызылуы мүмкін және заңнама
мен бухгалтерлік есепке алу стандарттарында көрсетілуі мүмкін.
Әдеттегі іс-тәжірибе осы принциптерді кез келген елдің бухгалтерлік
есепке алу туралы заңнамасында іске асырудан тұрады. Нақты жағдайларда осы
принциптерді қолдану көбінесе бухгалтерлік есепке алу стандарттары арқылы
жүзеге асырылады.Қазіргі уақытта халықаралық талаптарға сәйкес жасалған
және жұмыс істейтін жоғары дамыған ақпараттық жүйені білдіретін экономика
бірыңғай есепке алудың жүйесі болып табылады, ол оның әртүрлі аспектілерін
(статистикалық есепке алу, салықтық есепке алу, бухгалтерлік есепке алу
және т.б.) қамтиды.Бухгалтерлік есепке алу қойылған міндеттерге сәйкес
кейіннен жинау, жүйеге келтіру және қорыту үшін деректер көзі ретінде
ғаламдық есепке алу жүйесінің бірлігін және функционалдығын қамтамасыз
ететін ең маңызды факторы болып табылады.Экономикадағы қаржылық есепке
алудың ақпараттық функциясы ұйымдар қызметінің қаржылық нәтижелеріне
сүйенеді, олар ұйымның ішіндегі сол сияқты одан тысқары жердегі ақпарат
пайдаланушылардың мүдделі тобына қажет. Жоғары сапалы есептілік капитал
нарығын дамыту үшін де қажет, өйткені оның негізінде көбінесе экономиканың
ондаған жылдарға дейін дамуын айқындайтын шектеулі ресурстарды бөлу туралы
шешімдер қабылданады.
1.2. Бухгалтерлік есепке алуды, қаржылық есеп беру мен аудитті одан әрі
дамыту қажеттілігі
Елбасы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру стратегиясы атты өз жолдауында атап өткендей, Қазақстан өз
дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, өркенді де өршіл дамып келе
жатқан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге қабілетті және ашық
нарық экономикасы бола алады.
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына
кірудің бірінші басымдығы әлемдік экономикаға ойдағыдай кірігуі болып
табылады. Осыған байланысты мемлекетті дамыту процесінде бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін бара-бар дамыту ерекше
өзектілікке айналады, өйткені бухгалтерлік есепке алудың, қаржылық есеп
берудің және аудиттің мақсаты басқару шешімдерін қабылдау үшін мүдделі
пайдаланушыларды экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Бухгалтерлік есепке алу және аудит саласын дамыту міндеті Қазақстан
Республикасының экономикасында бухгалтерлік есепке алу, қаржылық есеп беру
және аудит жүйелерінің өздеріне тән функцияларды одан әрі дәйекті түрде
және ойдағыдай орындау үшін қолайлы жағдайлар мен алғышарттарды қамтамасыз
ету болып табылады.
Қазақстанның әлемдік экономикаға кірігуін жеделдету мақсатында
бухгалтерлік есепке алу мен аудит жүйесін реформалаудың негізгі бағыттарын,
оларды іске асыру жөніндегі нақты тетіктерді жасау, шетелдік
инвестициялардың ағынын молайту, халықаралық нарықтарда Қазақстандық
ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру, қор нарығын жандандыру.
Бухгалтерлік есепке алудың өзіне тән міндеттерді тиімді орындауы үшін
қаржылық есепке алу кәсібилік, айқындылық, тәуелсіздік, өзектілік,
стандарттылық сияқты талаптарға жауап беруі, сондай-ақ бухгалтерлік есепке
алу мен қаржылық есеп беру принциптеріне және негізгі сапалық
сипаттамаларға сай болуы тиіс.
Әлемдік тәжірибе түсініктілік, орындылық, сенімділік және
салыстырмалылық сияқты ақпараттың тиімділігін айқындайтын сапалық
сипаттамалар халықаралық стандарттарды тікелей пайдаланумен немесе оларды
бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп берудің ұлттық жүйесін құрудың
негізі ретінде қолданумен қол жеткізетіндігін көрсетеді.
3. Экономиканың нақты секторы ұйымдарының бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беруін одан әрі дамытудың
негізгі бағыттары
Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін дамыту елдің
экономикалық жағдайындағы өзгерістермен тығыз өзара байланыста және
шаруашылық тетіктің даму сипаты мен деңгейіне жауап беруі тиіс.
Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін одан әрі дамытуды
ХҚЕС-ке сәйкес бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікте қалыптастырылатын
ақпараттың сапасын, ашықтығын және салыстырмалылығын арттыру мақсатында
мынадай негізгі бағыттар бойынша жүзеге асыру қажет:
- бухгалтерлік есепке алуды, қаржылық есептіліктің аудитін
ұйымдастырумен және жүргізумен айналысатын мамандарды даярлау
және қайта даярлау;
- шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беруді жүргізу тәртібін оңайлату;
- халықаралық тәжірибенің негізінде бухгалтерлік есепке алу мен
қаржылық есеп беруді реттеу жүйесін өзгерту;
- бухгалтерлік есепке алу мен аудитті дамытудың халықаралық
процесіне қатысу.
Қазақстан Республикасының Президенті кезекті Жолдауында еліміздің
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі Қазақстанның халықаралық рыноктарда
бәсекелестік қабілетін нығайту үшін кең мүмкіндіктер ашатынын ескереді.
Осыған байланысты халықаралық стандарттар бойынша қызметтерді ұсыну сапасын
жедел арттыру қажет.
Бүгінгі таңда ХҚЕС-қа сәйкес бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп
беруді жасауда ақпаратты қалыптастыру принциптерін түсінетін, бухгалтерлік
есепке алуды жүргізудің, қаржылық есеп беруді дайындау мен аудитінің
қазіргі заманға сай дағдысы бар білікті бухгалтерлер мен аудиторлардың
жеткілікті санын дайындау міндеті тұр.
Бұл ретте бухгалтерлік есепке алу мен есеп берудің сапалы жүйесі
экономикалық шешім қабылдаған, атап айтқанда осыған байланысты капиталды
инвестициялау және тәуекелдерді талдау бағыттарын анықтаған кезде оны
пайдалану мұқтажы және дағдысы бар бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық
есеп берудегі қалыптастырылатын ақпаратқа мүдделі пайдаланушылардың
жеткілікті санының болуын қажет етеді. Мүдделі пайдаланушылардың бар болуы
бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін дамытудың маңызды
алғы шарттарының бірі болып табылады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев өзінің Жолдауында
төртінші басымдық ретінде қазіргі заманғы білім беруді дамытуды, кадрлардың
біліктілігін үздіксіз арттыру мен қайта мамандандыруды және Қазақстан
халқының мәдениетін одан әрі гүлдендіруді анықтады. Қазақстанның нақты
бәсекелестік қабілетін қамтамасыз ету мүмкіндігін беретін маңызды
аспаптардың бірі қалыптастыру реформасы болып табылады. Осы мақсаттарда
экономикалық және қоғамдық жаңғырту мұқтаждықтарына сәйкес келетін қазіргі
заманғы білім беру жүйесіне қажеттілік көрсетілді.
Бухгалтерлік есепші жүйесінің ХҚЕС-ға бекітілген принциптеріне көшуі
оқыту бағдарламаларын қамтитын мониторинг жүйесін қалыптастыруды жүзеге
асыруды, кадрларды, есепке алу қызметкерлерін, экономканың сабақтас
саласындағы мамандарды (аудиторларды, қаржыгерлерді) даярлау және қайта
даярлау процесіне өзгерістер енгізуді талап етеді. Осыған байланысты білім
беруді реформалау шеңберінде білім беру ұйымдары оқытушыларының
біліктілігін арттыруды ұйымдастыру, орта және жоғары оқу орындарының оқу
бағдарламаларын қайта бағдарлау, бухгалтерлік есепке алуға және
бухгалтерлердің түрлі санаттарының аудитіне оқытылатындар үшін ХҚЕС
бойынша оқу-әдістемелік жасақтаудың (ОӘЖ) үлгілік жинақтарын, сондай-ақ
кәсіби бухгалтерлер мен аудиторларды ХҚЕС-ты терең зерделеуге және оларды
тәжірибеде қолдану дағдыларын қалыптастыруға дайындау бағдарламаларын
жаңарту және жетілдіру бойынша елеулі жұмыстар жүргізу қажет.
Қаралып отырған саладағы кадрларды даярлау және олардың біліктілігін
арттыру процесінің мазмұнын анықтаған кезде, бухгалтерлік есепке алу және
қаржылық есеп беру, аудит мақсаттары үшін шаруашылық өмір фактілерінің
мәнділігін (елеулілігін) анықтаған, құндық жағынан өлшеген, саралаған және
бағалаған кезде кәсіби пірікдің деңгейін әзірлеуге ерекше назар аударылуы
тиіс.
Бухгалтер кәсібі дамуындағы қазіргі заманғы сатыда өзінің кәсіби
деңгейін үздіксіз арттырып отыруды талап етеді. Бухгалтер кәсібі соңғы
жылдары іскер және кәсіби ортада кәсіби бухгалтер атағын алған жаңа терең
мағынада білдіріледі. Бұл ретте Халықаралық бухгалтерлер федерациясы
ұсынған кәсіби бухгалтерлер рөлін, функциясын және міндетін түсінуден
бастау керек. Осындай түсінік қана қазақстандық бухгалтерлік және
аудиторлық кәсіпті халықаралық тануды қамтамасыз етеді. Осылайша, қазақстан
аудиторы қол қойған қазақстандық бухгалтерлік сертификатты немесе
аудиторлық қорытындыны рыноктың толық бағалауына есептеуге болады. Өзге
шаралардың арасында кәсіби бухгалтер атағына нақты мағынаны мамандарды
аттестаттаудың және олардың біліктілігін арттырудың тиімді жүйесі береді.
ХҚЕС-ты терең білмей ХҚЕС-қа ойдағыдай көшу мүмкін еместігін тәжірибе
көрсетті.
Кәсіпорындар мен ұйымдар қысқа мерзімді қаржы салымын салған уақытта
оның бухгалтерлік есебінде мынадай жазулар жазылады:
Мысалы: кәсіпорын 100000 (бір жүз мың) теңге көлемінде қысқа мерзімді
қаржы салымын салған деп алатын болсақ:
Д-т: Қысқа мерзімді қаржы салымы 100000 тг
К-т: Ақшалар шоты 100000
тг
Осы салған қысқа мерзімді қаржы салымы негізінде кәспорынның тапқан
10000 (он мың) теңге табысына:
Д-т: Ақшалар шоты 110000
тг
К-т: Инвестициялық қызметтен түскен табыс 10000 тг
К-т: Қысқа мерзімді қаржы салымы 100000 тг
Егер кәсіпорындар мен ұйымдар өздерінің салған қысқа мерзімді қаржы
салымы негізінде 5000(бес мың) теңге көлемінде шығын шеккен жағдайда:
Д-т: Ақшалар шоты
95000 тг
Д-т: Инвестициялық қызметтен шеккен шығын 5000 тг
К-т: Қысқа мерзімді қаржы салымы 100000тг
Ескеретін бір жағдай, кәсіпорындар мен ұйымдардың өздерінің салған
қысқа мерзімді қаржы салымы негізінде шығын шегуі қажы салымының қор
биржаларындағы немесе биржадан тыс нарығындағы ағымдағы құны кеміген
жағдайда ғана болуы мүмкін.
Қаржы салымдары (инвестициясы) шоты бойынша жүргізілетін перациялар
№ Операциялар мазмұны ДебиттелетінКредиттелеті
шот н шот
1 2 3 4
1 Сатып алу құны бойынша акциялар кіріске 1110 1050, 1060,
алынды 1040, 1010,
4110, 4040
2 Берілген материалдық құндылықтар үшін сатып1110 1310-1350
алу құны бойынша кіріске алынған акциялар
3 Акциялар үшін есептелінген дивиденд сомасы 1270 6110
4 Сатылған акциялар: 7420, 1010, 2040,6210
- баланстық құны бойынша 1050, 1040
- сатқаннан алынатын табыс сомасына
5 Сатылып алынған облигациялар және басқадай 2020,2010 1050, 1060,
бағалы қағаздар 1040, 1010,
6 Қысқа мерзімді қаржы салымдарының ағымдағы 1110 6160
құнының өзгеруіне байланысты алынатын табыс
сомасы
7 Қысқа мерзімді қаржы салымдарының ағымдағы 7430 1110
құнының өзгеруіне байланысты шеккен зиян
сомасына
Осыған байланысты Қазақстанда бухгалтерлерді кәсіби сертификаттау
жөніндегі ұйымдарды акредиттеу жүйесін құру мәселесін мемлекеттік деңгейде
шешу Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасы Заңының жобасында көзделген. Кәсіби аттестаттау кәсіби
жарамдылығын, білімдері мен дағдыларының қазіргі заманғы деңгейін, кәсіптің
жағары этикалық нормаларын ұстануды растау құралы түрінде қаралады.
1.4. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің қаржылық есепті
жүргізу тәртібін оңайлату
Шаруашылық тетіктегі өзгерістермен және нарықтық институттардың нақты
жұмыс істеуімен байланыссыз бухгалтерлік есепке алудағы өзгерістерді
жеделдету экономикадағы қаржылық ақпараттың сапасын төмендетуге, ХҚЕС-тың
беделін түсіруге, сондай-ақ қаржылық тәртіптің әлсіреуіне әкеп соғуы
мүмкін. Осылайша, қолданыстағы заңнамаға сәйкес ХҚЕС-қа көшу барлық
ұйымдарға қатысты, бірақ бұл ретте неғұрлым сарабдалдық ұстаным қажет.
Кешенділігіне және әдістемелік күрделілігіне байланысты ХҚЕС іс
жүзінде шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін жарамсыз. Бұдан
басқа, соңғы уақытта өзіміз білетін, осы күнге дейін аяқталмаған
стандарттардың өздерін белсенді жетілдіру процесі жүріп жатыр (ХҚЕС-қа
тұрақты түрде елеулі өзгерістер енгізілуде, оған шағын компаниялардың
қадағалап отыруына жағдайы жоқ). Осыған байланысты ХҚЕС-қа сәйкес қаржылық
есеп беруді ірі кәсіпкерлік субъектілері мен көпшілік мүдделі ұйымдар ғана
жасағаны орынды.
Қызметі қоғамдық мүддені білдіретін ұйымдар көпшілік мүдделі ұйымдар
болып табылады, оларға мыналар жатады:
- қаржылық ұйымдар;
- акционерлік қоғамдар (коммерциялық еместерді қоспағанда);
- жер қойнауын пайдаланушы ұйымдар (жалпы таралған пайдалы қазбаларды
өндіретін ұйымдардан басқа);
- жарғылық капиталында мемлекеттің қатысуы бар ұйымдар (жедел басқару
құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорындарды қоспағанда).
Мемлекет басы мен ҚР Үкіметі қойған шағын және орта кәсіпкерлікті
қолдау жөніндегі тапсырмаға сәйкес патент немесе біржолғы талон бойынша
жұмыс істейтін жеке кәсіпкерлерді міндетті түрде бухгалтерлік есепке алуды
жүргізудің толығымен босату және қалған кәсіпкерлік субъектілерінің
бухгалтерлік есепке алуды жүргізу мен қаржылық есеп беруді жасаудың түрлі
тәртібін қолдануы мақсатында санаттар бойынша бөлуді белгілеу қажет.
Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің қаржылық есеп беруді
жасауды жүзеге асыру үшін былайша бөлу ұйғарылады:
1. шаруашылық қожалығын, ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілер мен
оңайлатылған декларацияның негізінде жұмыс істейтін ұйымдарды қоса алғанда,
шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін бухгалтерлік есепке алу барынша
оңайлатылған тиісті қаржылық есеп беру стандарты әзірленетін болады;
2. бірінші тармақта көрсетілгенді қоспағанда, шағын кәсіпкерлік
субъектілері, орта кәсіпкерлік және алдағы санатқа кірмеген коммерциялық
емес ұйымдар үшін, сондай-ақ орта кәсіпкерлік субъектілері (көпшілік
компанияларды қоспағанда) және жедел басқару құқығында негізделген
мемлекеттік кәсіпорындар үшін ХҚЕС негізінде әзірленген оңайлатылған ұлттық
қаржылық есеп беру стандартын қолдануға болады.
Шағын бизнес үшін ХҚЕС-ты қолдану күрделілігі проблемасын шағын-орта
бизнес үшін мамандандырылған стандарт әзірлеумен бірнеше жылдан бері
айналысатын ХҚЕСКҚ-да түсінеді. Әмбебап стандарт әзірлеу өте күрделі жұмыс,
өйткені шағын кәсіпкерлікке қатысты саясат және тиісінше оларға қойылатын
талап әр елде әрқалай. Сонымен қатар, осы стандартты ХҚЕСКҚ қабылдағаннан
кейін оның ережелерін бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп берудің
ұлттық жүйесіне барынша инкорпорациялауға болады.
2.1. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді
реттеу жүйесін өзгерту
Бухгалтерлік есепке алуды және есептілікті реттеу жүйесін дамыту
барлық мүдделі тараптардың мүддесін ескеретін, шығындардың төмендеуін және
реттеудің тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін модельді құруға
бағытталуы тиіс. Осы модельдің негізі – мемлекеттік билік органдары мен
кәсіби қауымдастықтың (кәсіби қоғамдық бірлестіктер мен басқа да мүдделі
жұртшылық) қызметтерін саналы түрде үйлестіру.
Қазақстанның бухгалтерлік есепке алу саласының негізгі проблемасы –
білікті кадрлардың жетіспеушілігі, қалыптасқан салт-дәстүрі, мықты кәсіби
қауымдастығы, мамандандырылған білімді жинақтайтын және тарататын
қалыптасқан жүйесі, көпшілік мақұлдаған сертификаттары бар дамыған
бухгалтерия институтының болмауы.
Қазақстанда кәсіби қауымдастық аталған проблемалардың кейбіреуін шешу
бойынша белгілі бір қадамдар жасауда, бірақ кешенділік, жалпы республикалық
ауқым жетіспейді. Бухгалтерлік қауымдастықтың қазіргі селқостығы кезінде
батыстағы ұқсас жүйенің өздігінен тез дами қоятындығы екіталай. Содықтан
бұл мәселені шешу үшін бүкіл жүйенің өзегі болуға және одан әрі қалыптасқан
құрылымы болуға тиіс кәсіби ұйымдардың рөлін күшейтуге назар аудара отырып,
заңнамалық алғышарттар жасау, бұл процесті жылжыту қажет. Қазақстандағы
бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді қайта ұйымдастыру мынадай
бағыттар бойынша жүзеге асырылуы тиіс:
- қолданыстағы бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді реттеу
жүйесіне тұжырымдамалық өзгерістер енгізу;
- бухгалтерлік есепке алу жүйесін қайта құру шеңберінде мемлекеттік
органдардың іс-қимылын үйлестіру;
- кәсіби қауымдастықтың бухгалтерлік есепке алу саласындағы рөлін
арттыру;
- бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру мәселелері бойынша
уәкілетті органның кәсіби ұйымдарды және бухгалтерлерді кәсіптік
сертификаттау жөніндегі ұйымдарды аккредиттеу жүйесін енгізу.
Кәсіби қауымдастықтың бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру
жүйесін реттеудегі рөлін күшейту үшін консультативтік-кеңес органы
нысанында, ереже негізінде әрекет ететін арнайы органды (Консультативтік
органды) құру ұсынылып отыр.
Консультативтік органның құрамы мемлекеттік органдардың, коммерциялық
емес ұйымдардың өкілдерін, жеке кәсіпкерліктің, мемлекеттің қатысуы бар
ұйымдардың субъектілерін және ғылым қайраткерлерін қоса алғанда, кәсіби
қауымдастықтың жоғары білікті, бәріне танымал және беделді өкілдерінен
құралуы тиіс. Қосымша ретінде уәкілетті органның құзыретіне басқа да
функциялар кіретін болады:
- қаржылық есеп беру стандарттарын және оның ХҚЕС-пен реттелмеген
мәселелері бойынша әдістемелік ұсынымдарын әзірлеу мен бекітуді қамтамасыз
ету;
- бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру мәселелері бойынша
Қазақстан Республикасы заңнамасының ХҚЕС-тің талаптарына қайшы келетін
жағдайда, Консультативтік орган берген ұсыныстарды ескере отырып, Қазақстан
Республикасының заңнамасына тиісті өзгерістер енгізуді қамтамасыз ету;
- өзге де мемлекеттік органдармен және кәсіптік ұйымдармен
бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру мәселелері бойынша өзара іс-
қимыл жасау;
- кәсіби ұйымдарды, бухгалтерлерді кәсіптік сертификаттау жөніндегі
ұйымдарды аккредиттеу жүйесін реттеу;
- кәсіби бухгалтерлерге қойылатын біліктілік талаптарын бекіту;
- Консультативтік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz