Тауардың, дайын өнімнің есебі.
ЖОСПАР
Кіріспе
I. Негізгі бөлім
1.1 Тауардың, дайын өнімнің есебі.
1.2 Сатып алынған тауарлардың есебі мен бағалауы
1.3 Бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті
ұйымдастырудың ерекшеліктері.
1.4 Өнеркәсіп өнімдері
1.5 Ауылшаруашылығы өнімдері
1.6 Сыртқы сауда өнімдері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
I. Негізгі бөлім
1.1 Тауардың, дайын өнімнің есебі.
1.2 Сатып алынған тауарлардың есебі мен бағалауы
1.3 Бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті
ұйымдастырудың ерекшеліктері.
1.4 Өнеркәсіп өнімдері
1.5 Ауылшаруашылығы өнімдері
1.6 Сыртқы сауда өнімдері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бюджеттік есептің ролі мен мәні артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әр түрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға субьектінің нарықтағы іс-қимылын анықтау, бәсекелес-субьектіні айқындауға, сондай-ақ субьектілердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпаратты қалыптастыру бюджеттік есептің басты мақсаттары болып табылады.
Бюджеттік есеп-ол бюджет операциялары жөнінде ақшалай түрде ақпараттарды жинау, тіркеу және қорытудың үздіксіз жүйесі. Бюджеттік есепті жүргізу тәртібін бюджетті атқару жөніндегі орталық өкілеттілік орган тағайындалады. Экономиканың мәдениеттің, ғылымның, білімнің және халықты мемлекеттік басқарумен жалпы ұлттық және аймақтық міндеттерді шешуде маңызды роль атқарады. Барлық бюджеттік мекемелер үшін біріңғай мемлекеттік есеп саясатын қалыптастыратын негізгі құжат бюджеттік мекемелердегі бухгалтерлік есеп бойынша нұсқаулық (№30,№110,№141).
Экономиканың дамуы көбінесе мемлекеттің қаржы жүйесінің жағдайына байланысты. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының бүкіл бюджеттік есептің негізгі тармағы нарықтағы бюджеттік жүйені күрделі түрде қайта құруын мәжбүр етті. Сол реформалаудың логикалық жалғасы ол жаңа бюджеттік заңнама жасау және қабылдау. Бүгінде бюджеттік есепті басқару жүйесінде ең басты бір орын алады. Ол нарықтағы қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Бұл курстық жұмысым кіріспеден және бірнеше бөлімдерден тұрады.
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бюджеттік есептің ролі мен мәні артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әр түрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға субьектінің нарықтағы іс-қимылын анықтау, бәсекелес-субьектіні айқындауға, сондай-ақ субьектілердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпаратты қалыптастыру бюджеттік есептің басты мақсаттары болып табылады.
Бюджеттік есеп-ол бюджет операциялары жөнінде ақшалай түрде ақпараттарды жинау, тіркеу және қорытудың үздіксіз жүйесі. Бюджеттік есепті жүргізу тәртібін бюджетті атқару жөніндегі орталық өкілеттілік орган тағайындалады. Экономиканың мәдениеттің, ғылымның, білімнің және халықты мемлекеттік басқарумен жалпы ұлттық және аймақтық міндеттерді шешуде маңызды роль атқарады. Барлық бюджеттік мекемелер үшін біріңғай мемлекеттік есеп саясатын қалыптастыратын негізгі құжат бюджеттік мекемелердегі бухгалтерлік есеп бойынша нұсқаулық (№30,№110,№141).
Экономиканың дамуы көбінесе мемлекеттің қаржы жүйесінің жағдайына байланысты. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының бүкіл бюджеттік есептің негізгі тармағы нарықтағы бюджеттік жүйені күрделі түрде қайта құруын мәжбүр етті. Сол реформалаудың логикалық жалғасы ол жаңа бюджеттік заңнама жасау және қабылдау. Бүгінде бюджеттік есепті басқару жүйесінде ең басты бір орын алады. Ол нарықтағы қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Бұл курстық жұмысым кіріспеден және бірнеше бөлімдерден тұрады.
1. Н.Қ.Қабылова, Ш.А.Доспалинова, Е.Н.Оразалинов «Бухгалтер». (бухгалтерлік есеп негіздері)
2. В.К.Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп»
3. Қ.К.Кеулімжанова, Н.А.Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп теориясы мен негіздері»
4. Әбдіғали Әбдіманапов «Бухгалтерлік есеп теориясы мен принциптері«Бухгалтерлік есеп теориясы мен негіздері»
5. «Мемлекеттік бюджет»
Б.С. Отебаев. 2006 ж.
6. «Қаржы есебі ».
Т.А.Тасмағамбетов
А.Ш. Омаров Алматы 1998ж.
2. В.К.Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп»
3. Қ.К.Кеулімжанова, Н.А.Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп теориясы мен негіздері»
4. Әбдіғали Әбдіманапов «Бухгалтерлік есеп теориясы мен принциптері«Бухгалтерлік есеп теориясы мен негіздері»
5. «Мемлекеттік бюджет»
Б.С. Отебаев. 2006 ж.
6. «Қаржы есебі ».
Т.А.Тасмағамбетов
А.Ш. Омаров Алматы 1998ж.
ЖОСПАР
Кіріспе
I. Негізгі бөлім
1.1 Тауардың, дайын өнімнің есебі.
1.2 Сатып алынған тауарлардың есебі мен бағалауы
1.3 Бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті
ұйымдастырудың ерекшеліктері.
1.4 Өнеркәсіп өнімдері
1.5 Ауылшаруашылығы өнімдері
1.6 Сыртқы сауда өнімдері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I. Негізгі бөлім
1.1 Тауардың, дайын өнімнің есебі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4-8
1.2 Сатып алынған тауарлардың есебі мен бағалауы ... ... ... ...8-13
1.3 Бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті
ұйымдастырудың ерекшеліктері. ... ... ... ... ... ... ... ... ...13-17
1.4 Өнеркәсіп өнімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17-19
1.5 Ауылшаруашылығы өнімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20-21
1.6 Сыртқы сауда өнімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21-25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26 -27
Пайдаланылған әдебиеттер. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Кіріспе.
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бюджеттік есептің ролі
мен мәні артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әр түрлі
деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға
субьектінің нарықтағы іс-қимылын анықтау, бәсекелес-субьектіні айқындауға,
сондай-ақ субьектілердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы,
уақтылы ақпаратты қалыптастыру бюджеттік есептің басты мақсаттары болып
табылады.
Бюджеттік есеп-ол бюджет операциялары жөнінде ақшалай түрде ақпараттарды
жинау, тіркеу және қорытудың үздіксіз жүйесі. Бюджеттік есепті жүргізу
тәртібін бюджетті атқару жөніндегі орталық өкілеттілік орган
тағайындалады. Экономиканың мәдениеттің, ғылымның, білімнің және халықты
мемлекеттік басқарумен жалпы ұлттық және аймақтық міндеттерді шешуде
маңызды роль атқарады. Барлық бюджеттік мекемелер үшін біріңғай
мемлекеттік есеп саясатын қалыптастыратын негізгі құжат бюджеттік
мекемелердегі бухгалтерлік есеп бойынша нұсқаулық (№30,№110,№141).
Экономиканың дамуы көбінесе мемлекеттің қаржы жүйесінің жағдайына
байланысты. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының бүкіл бюджеттік
есептің негізгі тармағы нарықтағы бюджеттік жүйені күрделі түрде қайта
құруын мәжбүр етті. Сол реформалаудың логикалық жалғасы ол жаңа бюджеттік
заңнама жасау және қабылдау. Бүгінде бюджеттік есепті басқару жүйесінде ең
басты бір орын алады. Ол нарықтағы қаржылық жағдайын сипаттап және
басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды,
таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді.
Бұл курстық жұмысым кіріспеден және бірнеше бөлімдерден тұрады. Кіріспеде
жалпы бюджет туралы және курстық жұмысымның толықтай мазмұны жайлы
ескердім. Ал бірінші бөлімшелерде жалпы тауар және дайын өнімнің есебі,
олардың негізгі шоттары және сондай-ақ олардың корреспонденциясы
көрсетілген. Екінші бөлімшеде сатып алынған тауарлардың есебі мен
бағалауы жөніндегі құжаттама жайлы, яғни тауарлар есебі қандай құжатта
жүргізілетіні және қалай жүргізілетіні жайлы мағлұмат алуға болады. Үшінші
бөлімшеде бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті
ұйымдастырудың ерекшеліктері қарастырылған. Төртінші, бесінші
бөлімшелерде өнеркәсіп өнімдері, ауылшаруашылығы өнімдері және сыртқы
сауда өнімдері жайлы толық атап көрсетілген
Тауардың, дайын өнімнің есебі
Дайын өнім-негізгі және қосалқы цехтардың сатуға арналған өнімі. Дайын
өнімнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе
техникалық шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) қызметінен
өткендігі, паспорты, сертификаты (яғни сапасы) және басқадай құжаттармен
куәландырғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің қабылдап алғаны
және басқа жайлары-міндетті түрде актімен рәсімделеді.
Дайын өнімді есептеу үшін 1320 Дайын өнім деп аталатын активті
инвентарлық (мүліктік) шот пайдаланылады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым
қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты өзіндік
құны бойынша көрініс табады. Дайын өнімнің нақты өзіндік құны есептік
кезең (ай) аяқталғаннан кейін ғана анықталады.
Ағымдағы есептік кезеңде өнім тұрақты түрде қозғалыста (шығару, босату
жөнелту, сату) болады, сондықтан өнім ағымдағы есеп үшін есептік бағасы
бойынша шартты түрде бағаланады, ол үшін (есептік бағасы үшін) дайын
өнімнің өткен айдағы нақты өзіндік құны , тіркелген бағасы пайдаланылуы
мүмкін.
Есептік кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасын есептеу жолымен
шығарылып, оның есептік бағасын нақты өзіндік құнына дейін жеткізеді.
Ауытқудың пайызы мен сомасы ай ішінде түскен және ай басындағы өнімнің
қалдығынан есептелінеді.
Ауытқу кәсіпорынның экономиясын немесе артық жұмсалғанын көрсетеді, олар
да дайын өнімнің шотында есептелінеді : экономиясы (үнемделгені) – қызыл
жазумен, ал артық жұмсалғаны-әдеттегі (дағдылы)- жазумен жазылады.
Ауытқудың пайызы келесі формула бойынша есептеледі:
Ауытқудың пайызы=
Бухгалтерлік шоттар есебінде нақты шығынның есептік құннан ауытқуын келесі
шартты сызба бойынша көрсетуге болады:
Дт 8010 шоты Кт
Дт 1320 шоты Кт
Дт 7010 шоты Кт
Нақты шығын
Дайын өнімнің есептік құны
Есептік құннан ауытқу
Дайын өнімнің есептік құны
Есептік құннан ауытқу
Өнімнің нақты өзіндік құны
Өнімнің нақты өзіндік құны
Өнімнің нақты өзіндік құнынан жиыны (есептік құны ауытқу)
Өнімнің нақты өзіндік құны
Мысалға, кәсіпорында есепті кезең барысында мына проценттер бойынша
есептік бағасы көрініс тапқан:
№
Шаруашылық операцияларының мазмұны
Сомасы,
теңге
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1
2
3
4
5
1.
Қоймаға дайын өнім кірістелді:
-А бұйымы
-Б бұйымы
250000
800000
1320
1320
8010
8010
2.
Дайын өнім сатылды:
-А бұйымы
-Б бұйымы
170000
630000
7010
7010
1320
1320
Есептік кезеңнің соңында және калькуляциялық процесс аяқталысымен дайын
өнімнің өзіндік құны анықталады, ол мынаны құрады:
-А бұйымы-230000 тенге
-Б бұйымы-870000 тенге.
Ауытқудың пайызы мынаны құрады:
-А бұйымы бойынша =
-Б бұйымы бойынша =
Сатылған өнімнің ауытқу сомасы мынаны құрады:
-А бұйымы бойынша = 170000*8%=13600 тенге экономиясы (үнемделгені):
-Б бұйымы бойынша = 630000*8,05%=50715 тенге артық жұмсалғаны.
Ауытқудың пайызын есептеу және ауытқу сомасына бухгалтерлік есепте келесі
жазбалар жазылады:
-қызыл жазу әдісімен: 1320 шоты дебеттеледі де, 8010 шоты
кредиттеледі-(20000) теңгеге;
Содан соң осы операциямен бір мезгілде 7010 шоты дебеттеліп, 1320 шоты
кредиттеледі –(13600) теңгеге;
-өнімнің нақты өзіндік құнына жеткізу үшін әдеттегі жазу жазылады: ол
кезде 1320 шоты дебеттеліп, 7010 шоты кредиттеледі -70000 теңгеге,
Дайын өнімді қабылдау -тапсырыс накладной бойынша немесе өнімді шығару
жиынтығы бойынша өндірістен қоймаға кірістеледі.
Қабылдау – тапсырыс құжаты (накладнойы) цехта екі дана етіп жазылады.
Дайын өнімді қоймаға тапсырғаннан кейін, накладнойдың бір данасы қоймада,
екіншісі цехта қалады. Экономиканың әр түрлі салаларында қабылдау
–тапсырыс құжатының арнайы (немесе арнаулы) бланкілер қолданылуы мүмкін.
Солардың бірі жоғарыда келтірілді.
Қабылдау-тапсыру құжаты аспаптық, радиотехникалық кәсіпорындарында, жаппай
және сериялық өндірістерде, басқа да өнеркәсіп салаларында өндіріс
есебінің тапсырыстарын есептеу үшін қолданылады. Қабылдау-тапсыру құжатын
өнімді шығару көрсеткіштерімен қатар, өнімді өткізу үшін де пайдаланады.
Бұл нысан жекелеген тапсырыс берушілердің бірлесіп әкелінген үлкен
номенклатурада дайындалатын өнім тетіктерін есепке алу үшін де
қолданылады.
Өндірістік тапсырмалардың орындалу барысын жедел байқап отыру үшін және
шығарылған дайын өнімнің құнын жедел есептеп отыру үшін өнеркәсіптің
барлық салаларында Өнім шығару жиынтығы деген құжаттың нысаны
қолданылады. Осы жиынтық бойынша бір айдағы өнімді кірістеуге болады. Бұл
жағдайда оған тиісті накладнойлар қоса тіркеледі.
Қоймаларда дайын өнім есебін, материалдар есебі сияқты қойма есебінің
карточкаларында жүргізіледі. Айдың аяғында карточкалар-дағы шығарылған
қалдықтарды қойма меңгерушісі дайын өнім қалдықтарының кітабына көшіреді.
Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттар, оның тізімдемесімен
бірге бухгалтерияға түседі.
Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттарды тапсыру тізімінің
деректерін келіп түсулеріне қарай дайын өнімнің жинақтау есебінің жинақ
ведомосына есептік топтар бойынша шығарады. Жинақ ведомосының деректерін
дайын өнім қалдықтарының кітабымен салыстырып тексереді, бұл қойма
есебінің бухгалтерияда жүргізілетін синтетикалық есебімен бірдей болып
шығуын қамтамасыз етеді.
Айдың аяғында есеп беру калькуляциясын жасағаннан кейін, барлық өнімнің
нақты өзіндік құны және нақты өзіндік құны мен жоспарлы өзіндік құнының
арасындағы немесе нақты өзіндік құны мен кәсіпорынның келісімді бағалары
бойынша есептелген өзіндік құнының арасындағы айырмашылықтары анықталды.
Дайын өнімді шығарғаны туралы синтетикалық деректері 1320 Дайын өнім
шотының дебетінде жинақталып, 8010
Негізгі өндіріс, 8030 Қосалқы өндіріс және 910 Өз өндірісінің шала
өнімдері деген (егер шала өнімдердің немесе фабрикаттардың бір бөлігі
сату үшін шығарылса) шоттарының кредитінде көрініс табады.
1.2 Сатып алынған тауарлардың есебі мен бағалауы
Тауар – материалдық бұйымдар, олар тұтыну немесе пайдалану үшін сатып
алынады. Сатып алынған тауарлардың есебі үшін 1330 Алынған тауарлар және
1330 Басқа да тауарлар шоттары қолданылады. Бұлар мүліктік-активті
шоттар. 1330-шотты негізінен сауда, қоғамдық тамақтандыру, жабдықтау-сату,
делдалдық және сыртқы экономикалық ұйымдар пайдаланылады.
Тауарды бағалау есептік бағаны таңдау болып табылады, яғни бағаның
көмегімен тауар кірістеледі және есептен шығарылады. Бұл ретте сату бағасы
да, сатып алу бағасы да пайдаланылуы мүмкін. Есептік бағаны таңдау
шаруашылық жүргізуші субъектінің есептік саясатында тіркеледі, ол
шаруашылық жүргізуші субъектінің біріңғай тауарларына қатысты үйлестірілу
керек.
Сатып алынған құны өзіне: сатып алу құнын, баж салығын, комиссиондық
марапаттауын; жабдықтаушыларға, делдал ұйымдарға төлейтін төлемдерін;
транспорттық-дайындау және басқа да шығыстарын, яғни алынған запастармен
тікелей байланысты шығыстарын енгізеді. Сауда жеңілдіктерін, артық
төленген сомаларын және басқа да осы тәріздес түзетулерін, әкелінген
шығындарды анықтау кезінде шегеріледі. Көтерме сауда кәсіпорындарында
тауардың сатып алынған құны, әдетте, есептік баға ретінде бола алады.
Сату бағасы-бұл тауардың сол бойынша ең соңғы тұтынушыға сатылатын бағасы.
Сату(бөлшек) бағасының құрамына мыналар кіреді:
сатып алынған құны –бұл құжаттармен қуатталған (шоты, тауарлы транспорттық
накладнойы, кедендік декларациясы) тауардың жабдықтаушылардан сатып
алынған құны;
акциз бұл тек кейбір тауар түрлеріне белгіленеді: алкоголь өнімдеріне және
темекі бұйымдарына, жеңіл автомобильдерге, зергерлік бұйымдарға тағы
басқа.; акциздің мөлшерлемесін үкімет белгілейді, проценттік деңгейде
тауардың құнына бөліп немесе натуралды түрде оның физикалық көлеміне бөліп
анықтайды, ал алкогольдік өнімдер бойынша акциздің мөлшерлемесі оның
құрамындағы спиртке тәуелді етіп белгіленуі мүмкін;
қосылған құн салығы –келесі мөлшерлеме бойынша әртүрлі тауар түрлеріне
белгіленеді: 0% (нольдік пайызы бойынша)-экспортталған тауарларға (заңды
қаралғандардан басқасы),16%- барлық тауар түрлері бойынша (ҚҚС
босатылғандардан басқасы);
сауда үстемесі- бұл бөлшек сауда кәсіпорындарының шығысын жабу үшін және
сату операцияларынан табыс алға арналған үстеме.
Дегенмен де, көптеген бөлшек сауда магазиндері тауарды сауда үстемесі
бойынша емес, сату (бөлшек) бағасы бойынша ескереді. Бұл жауапты тұлғаның
жауапкершілігінен туындайды, егер де тауар жетіспей қалған жағдайда, сол
тауарды өтеуіне тура келеді.
Келіп түскен тауарды есепке алу айтарлықтай қиындық туғызбайды, өйткені
келіп түскен тауардың әрбір партиясы тиесілі құжаттармен рәсімделеді
(шоттармен, тауарлы-транспорттық накладноймен тағы басқа құжаттармен).
Қоймадағы тауардың шығысы да үлкен мәселе туғызбайды, өйткені әрбір
босатылған тауар үшін тиесілі құжаттар жазылады. Қиындық тек, бөлшек сауда
магазиндерінде сату барысында пайда болады.
Бұның басты себебі: сатып алынған тауардың сомасына тек бақылау-кассалық
машинасынан алынған чек беріледі, онда сатылған тауардың сату бағасы
бойынша құны көрсетіледі, бірақ бір күнде қанша тауар сатып алынған бағасы
бойынша сатылғаны туралы мәлімет көрінбей қалады.
Ол мынадай есептеу жолымен шығарылады:
Сатылған Жұмыс күнінің Сатып алынған
Жұмыс соңына
тауардың құны басына сатып бағасы бойынша сатып
алынған
сатып алынған = алынған бағасы + түскен тауарлардың _ бағасы
бойынша
бағасы бойынша бойынша тауардың құны
қалған тауардың
қалдығы қалдығы
Бұл кезде қалдықтың деңгейін тұрақты түрде түгелдеудің көмегімен анықтауға
тура келеді, ал ол көп уақытты қажет етеді. Басқадай жағдайда, қалдықтың
деңгейін анықтау мүмкін емес.
Көптеген бөлшек сауда кәсіпорындарында тауар есебін ұйымдастырудың күрделі
жағдайынан алшақ болу үшін тауардың сату бағасы бойынша есеп әдісін
пайдаланады. Өйткені ол сатылған тауардың есептік бағасы бойынша сомасын
жеңіл анықтауға мүмкіндік береді, ол үшін бүкіл сомадан чек бойынша
жиынтық сомасын алып тастаса, айырмасы саудадан түскен түсім болып
саналады. Осы жағдайда, тауардың да қалдығын кез келген кезеңге анықтау
мүмкіндігі туады.
Бұл тәсіл тек қана көтерме саудаға тән деп ойлауға болмайды, оны бөлшек
саудамен айналысатын кәсіпорындар да штрих кодтарының көмегімен жүзеге
асыруына болады. Штрихтың кодтар, әдетте, он үш саннан (цифрдан) тұрады,
оның алғашқы екеуі өнімді –дайындаушы (немесе өнімді сатушы) мемлекетін
көрсетеді; келесі бесеуі- өнімді әзірлеуші-кәсіпорынды, одан кейінгі
бесеуі- тауарға сипаттама береді (атауы, мөлшері т.б.) және ең соңғы
біреуі –бақылаушы болып саналады.
Магазинге тауар келіп түскен кезде оның атауы, айрықша белгісі, саны және
сатып алынған бағасы туралы ақпарат көшірме қондырғысының арқасында
компьютердің жадында сақталады. Одан әрі қарай тауарды сату кезінде
компьютер қандай тауардың қандай санды сатылғаны туралы мемлекетті
тіркейді, осының негізінде, сатылған тауардың сатып алынған құнын
анықтайды.
Тауардың есептен шығарылғаны туралы ақпараттар, егер олар ресми
құжатталмаса немесе компьютерде тіркелмесе, онда ол туралы мәліметті
түгелдеудің көмегімен алынады.
Кейбір тауарлар өзінің техникалық себептері бойынша штрихтық кодтауға
жатпайды, онда олардың сатып алу бағасын жоғарыда көрсетілген формула
бойынша анықтайды.
Есептік құнын таңдау –алынған құны бойынша немесе сату құны бойынша
мәселесінің шаруашылық жүргізуші субьекті үшін де маңызы зор. Осы мақсатта
бухгалтерлік есеп стандартында төрт әдіс қарастырылған:
арнайы идентификациялау әдісі;
орташа өлшемдік құн әдісі;
ФИФО әдісі – запастарды алғашқы сатып алынғандардың бағасы бойынша бағалау
әдісі;
Бұл аталған әдістердің қолдану тәртібі жоғарыда Тауарлы-материалдық
құндылықтардың есебі деген тарауда толығымен қарастырылған болатын.
Бөлшек сауда кәсіпорындырындағы тауарды сату бойынша құрылымдық жазудың
сызбасын (схемасын) мынадай етіп беруге болады:
Бөлшек сауда кәсіпорынның
қоймасынан алынған тауарлар = Сатып алынған құны
+тауар бағасындағы үстеме
+тауар бағасындағы ҚҚС_________________________
Сату үшін саудасыныі
кәсіпорнына берілген, сатып = Сатылатын құн
алынған тауарлар
Шығыс ← Сатып алынған құн (сатылатын құны− тауар бағасындағы үстеме −
тауар бағасындағы ҚҚС)
Табыс
Сатылатын құн
Сату бойынша айналысына салынған ҚҚС
Шоттар корреспонденциясын қолданғанда, оның сызбасы келесі түрде болады:
№
Шаруашылық операцияларының мазмұны
Сомасы, теңге
Шоттар корреспонденциясын
дебет
кредит
1
2
3
4
5
1
Тауардың сату бағасының қалыптасуы:
–сатып алынған бағасы
–тауар бағасындағы үстеме
–тауарбағасындағы ҚҚС
100
350
216
13302
13302
13302
13301
13303
13304
Жиыны:
1566
2
Сатылған тауардың сатылған бағасы бойынша түскен түсім:
табыс сомасына
ҚҚС сомасына (16%)
1350
216
1010
1010
6020
3130
Жиыны:
1566
3
Сатушының есеп беруінде сатылған тауар сатылған бағасы бойынша көрініс
тапқан енді оны өндіріс шығысына жатқызу үшін одан (сатылған құннан)
мыналарды шегеру керек:
–есептеу жолымен анықталатын, тауар бағасындағы үстемесін (қызыл жазумен
жазылады)
тауар бағасындағы ҚҚС (қызыл жазумен жазылады)
сатып алынған тауардың құны өндіріс шығысына есептен шығарылады 1000 теңге
(1566-350-216)
(350)
(216)
1000
13302
13302
7110
13303
13304
13302
Бөлшек саудасындағы кәсіпорында сатылған тауар бойынша жасалған
бухгалтерлік операциялар түсінікті болу үшін, біз бір мысал келтіріп
көрейік.
Мысалы. Бөлшек сауда кәсіпорын мына тауар түрлерін сатып алды делік (ҚҚС
– бірге):
Ұн – 1000 кг 31636,37 теңге сомасына;
Қант – 150 кг 11863,63 теңге сомасына;
Нан өнімдері 1000 дана 31636,37 теңге сомасына;
Жарма (қара құмық жармасы және сұлы жармасы) – 50 кг 3321,82теңге
сомасына;
Кәсіпорынның есептік саясаты тауар құнын бағалаудың орташа өлшенген әдісі
бойынша анықталатын болып белгіленген және олардың сату бағасы бойынша
есепке алынған.
Кезең басында тауардың магазиндегі сату бағасы бойынша қалдығы мынаны
құраған:
Ұн – 85 кг 34 теңге 1кг. бағасы;
Қант – 49 кг 79 теңге 1кг. бағасы;
Жарма– 10 кг 70 теңге 1кг. бағасы;
Тауар қалдығына тиесілі жалпы үстеменің сомасы 1350 теңгені құраған, ал
ҚҚС – 931 теңге болған.
Басшының шешімі бойынша ағымдағы айда үстеме бойынша алған шығысын жабу
үшін жаңадан келіп түсетін тауарлардың үстемесі келесі деңгейде
белгіленетін болып шешілген:
Ұн -23%, қант – 25%, нан өнімдері –12%, жарма–19%, макарон – 25%
Ай басындағы қалған тауарлар келіп түсетін тауарлардың бағасы бойынша
сатылатын болып ұйғарылған. Ай барысында мыналар сатылған: 1050кг – ұн,
120 кг –қант, 1000 дана – нан өнімдері, 30кг – жармасы, 39 кг –
макаронның бумасы сатылған.
1.3 Бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың
ерекшеліктері.
Бөлшек саудадағы тауарлар есебі 1330 Алынған тауарлар шотында
жүргізіледі, оған мынадай субшоттары ашылады:
13301 субшоты- Бөлшек сауда кәсіпорындарының қоймаларын-дағы тауарлар,
онда бөлшек сауда кәсіпорындарының қоймаларындағы сақталып тауарлар
есепке алынады. Есеп дайын өнім және материалдар есебі сияқты санына және
құнына қарай, сатып алу бағалары бойынша жүргізіледі.
1330 2 субшоты- Бөлшек сауда да сату үшін алынған, сатып алынған
тауарлар, онда материалдық жауапты адамдардың жауапкершіліктеріне тұрған
тауарларды есепке алады. Есепке алу сату бағалары бойынша жүргізіледі.
Есепке алу сол тауардың құны бойынша жүргізіледі.
1330 3 субшоты- Тауардың үстеме бағасы. Бұл субшотта сату үшін
берілген тауарлардың барлық түрі белгіленген мөлшердегі үстеме бағасы
бойынша есепке алынады. Соның нәтижесінде сатуға берілген тауарлардың
бағасы үстеме бағасынан асып түседі. Тауарлар сатылғаннан кейін тауардың
үстеме баға қызылмен жазылып, олардың құнын кемітеді; үстеме баға
кәсіпорындарының тауарларды сатқаннан тапқан табысы болып табылады.
Сатылған тауардың үстеме бағасын белгіленген үлгі бойынша есептен
шығарады.
1330 4 субшоты- Тауар бағасына қосылған құн салығы. Бұл субшотта сатуға
берілген тауар бағасына енгізілген ҚҚС сомасын көрсетеді. Тауар бағасына
үстеме бағасы мен ҚҚС қосылады да, сөйтіп ол тауардың сатылу құнын
құрайды. Осы бағалар бойынша тауарлар тұтынушыларға және басқа сатып
алушыларға сатылады.
Тауарлар сатылғаннан кейін тауар бағасы ҚҚС сомасынан тазартылады, яғни
табыс сомасы шығарылады, ол үшін ҚҚС сомасын қызылмен жазады. ҚҚС жалпы
табыстан есептелінеді де, тауарлар түскен және кірістелген кезде шегерімге
қойылған сомаларды алып тастағаннан кейін қалғаны бюджедке аударылады.
Сөйтіп, 1330 3 және 1330 4 субшоттары тек тауардың сатылу құнын
қалыптастыруға арналған, яғни көмекші қызмет атқарады және олардың дербес
арналымы жоқ. Бірақ көмекші қызметсіз бөлшек сауда кәсіпорындары сатылған
тауардың түсіміне бақылау жасаудан айырылады, сондықтан да сатушы да,
сатып алушыда тауардың сатылатын бағасын білуге мүдделі.
Сонымен қоса, көмекші субшоттар жүйесін қолдану синтетикалық есептің дұрыс
жүруіне өз септігін тигізеді, яғни халыққа сатылған тауардың мөшерін,
арналымын, үстемінің есептеу тәртібін, нарық бағасын анықтауға
көмектеседі.
Қазақстан Республикасында әрекет етіп тұрған заңмен сәйкес, бухгалтерлік
есепте де, салық есебінде де есептеу әдіс пайдаланады, соған сәйкес тауар
сатып алушыға босатылысымен, оның төлем мерзіміне қарамастан, тауардың
сатылған кезеңі болып саналады. Ал бөлшек сауда кәсіпорындарында
тауардың сатылған кезеңі болып, қолма-қол ақша түскен кезең саналады,
өйткені онсыз тауар босатылмайды.
Сонымен бухгалтерлік есеп тауардың сатылған кезеңі, магазиннің бас
кассасына ақшаның келіп түскен кезеңнен бастап 1010 шоттың дебетінде,
6020 және 633 шоттардың кредитінде көрініс табады.
Тауарды есептен шығару сатушының есеп беруінің негізінде жасалады, онда
тауардың сатылған құнының біріңғай қағидасына сай етіп көрсетіледі.
Енді сатылған тауарлардың атып алынған бағасын көтеру үшін, әдетте, тауар
бағасындағы сатылған ҚҚС сәйкес және сатылған сауда үстемесіне ай соңында
бөлшек сауда кәсіпорындарының есебі шығарылады. Алдымен, белгіленген нысан
бойынша, сатылған сауда үстемесін есептейді, ал ол өз кезегінде келесі
процедурадан тұрады:
1. Бухгалтерлік жазбалардың негізінде сауда үстемесі тауардың сатылу
бағасына қосылатын болғандықтан, тауардың барлық партиясына 1330 шоттың
дебеттеліп, 1330 шоттының 3 субшоты кредиттеледі, бұл арада 1330 шотының 3
субшотында сатылған тауар бойынша айдан айға тек сатылған тауардың сатып
алынған құнын алу үшін, ол қызылмен жазылып отырады, нәтижесінде 1330 шоты
бойынша кредиттік қалдықтың пайда болуы мүмкін.
2. Тауардың ай ішіндегі айналымы мен ай басындағы тауардың құнына сауда
үстемесінің қалдығын қосып, сауда үстемесінің болжамды сальдосы деп
аталатын жағдайын аламыз (бұл жағдайда 1330 шотының 3 субшотының дебеті
бойынша операцияларын шегереміз).
3 . Ай барысында сатылған тауардың жалпы құнына ай соңында қалған тауар
құнының қалдығын (1330 шоттың 2 субшоты бойынша, сальдосын) алып тастап
шығарамыз. Бұл есептеу касса мен тауар туралы есеп берудің негізіне
жасалады.
4 . Болжамдық сальдосы (1330 3 шоты бойынша алынған соманы) жалпы
сатылған өнімнің құнына және сатылмай қалған тауар құнының қалдығына бөлу
арқылы тауардың орташа пайыздық үстемесін табамыз. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
I. Негізгі бөлім
1.1 Тауардың, дайын өнімнің есебі.
1.2 Сатып алынған тауарлардың есебі мен бағалауы
1.3 Бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті
ұйымдастырудың ерекшеліктері.
1.4 Өнеркәсіп өнімдері
1.5 Ауылшаруашылығы өнімдері
1.6 Сыртқы сауда өнімдері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I. Негізгі бөлім
1.1 Тауардың, дайын өнімнің есебі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4-8
1.2 Сатып алынған тауарлардың есебі мен бағалауы ... ... ... ...8-13
1.3 Бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті
ұйымдастырудың ерекшеліктері. ... ... ... ... ... ... ... ... ...13-17
1.4 Өнеркәсіп өнімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17-19
1.5 Ауылшаруашылығы өнімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20-21
1.6 Сыртқы сауда өнімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21-25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26 -27
Пайдаланылған әдебиеттер. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Кіріспе.
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бюджеттік есептің ролі
мен мәні артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әр түрлі
деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға
субьектінің нарықтағы іс-қимылын анықтау, бәсекелес-субьектіні айқындауға,
сондай-ақ субьектілердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы,
уақтылы ақпаратты қалыптастыру бюджеттік есептің басты мақсаттары болып
табылады.
Бюджеттік есеп-ол бюджет операциялары жөнінде ақшалай түрде ақпараттарды
жинау, тіркеу және қорытудың үздіксіз жүйесі. Бюджеттік есепті жүргізу
тәртібін бюджетті атқару жөніндегі орталық өкілеттілік орган
тағайындалады. Экономиканың мәдениеттің, ғылымның, білімнің және халықты
мемлекеттік басқарумен жалпы ұлттық және аймақтық міндеттерді шешуде
маңызды роль атқарады. Барлық бюджеттік мекемелер үшін біріңғай
мемлекеттік есеп саясатын қалыптастыратын негізгі құжат бюджеттік
мекемелердегі бухгалтерлік есеп бойынша нұсқаулық (№30,№110,№141).
Экономиканың дамуы көбінесе мемлекеттің қаржы жүйесінің жағдайына
байланысты. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының бүкіл бюджеттік
есептің негізгі тармағы нарықтағы бюджеттік жүйені күрделі түрде қайта
құруын мәжбүр етті. Сол реформалаудың логикалық жалғасы ол жаңа бюджеттік
заңнама жасау және қабылдау. Бүгінде бюджеттік есепті басқару жүйесінде ең
басты бір орын алады. Ол нарықтағы қаржылық жағдайын сипаттап және
басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды,
таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді.
Бұл курстық жұмысым кіріспеден және бірнеше бөлімдерден тұрады. Кіріспеде
жалпы бюджет туралы және курстық жұмысымның толықтай мазмұны жайлы
ескердім. Ал бірінші бөлімшелерде жалпы тауар және дайын өнімнің есебі,
олардың негізгі шоттары және сондай-ақ олардың корреспонденциясы
көрсетілген. Екінші бөлімшеде сатып алынған тауарлардың есебі мен
бағалауы жөніндегі құжаттама жайлы, яғни тауарлар есебі қандай құжатта
жүргізілетіні және қалай жүргізілетіні жайлы мағлұмат алуға болады. Үшінші
бөлімшеде бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті
ұйымдастырудың ерекшеліктері қарастырылған. Төртінші, бесінші
бөлімшелерде өнеркәсіп өнімдері, ауылшаруашылығы өнімдері және сыртқы
сауда өнімдері жайлы толық атап көрсетілген
Тауардың, дайын өнімнің есебі
Дайын өнім-негізгі және қосалқы цехтардың сатуға арналған өнімі. Дайын
өнімнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе
техникалық шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) қызметінен
өткендігі, паспорты, сертификаты (яғни сапасы) және басқадай құжаттармен
куәландырғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің қабылдап алғаны
және басқа жайлары-міндетті түрде актімен рәсімделеді.
Дайын өнімді есептеу үшін 1320 Дайын өнім деп аталатын активті
инвентарлық (мүліктік) шот пайдаланылады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым
қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты өзіндік
құны бойынша көрініс табады. Дайын өнімнің нақты өзіндік құны есептік
кезең (ай) аяқталғаннан кейін ғана анықталады.
Ағымдағы есептік кезеңде өнім тұрақты түрде қозғалыста (шығару, босату
жөнелту, сату) болады, сондықтан өнім ағымдағы есеп үшін есептік бағасы
бойынша шартты түрде бағаланады, ол үшін (есептік бағасы үшін) дайын
өнімнің өткен айдағы нақты өзіндік құны , тіркелген бағасы пайдаланылуы
мүмкін.
Есептік кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасын есептеу жолымен
шығарылып, оның есептік бағасын нақты өзіндік құнына дейін жеткізеді.
Ауытқудың пайызы мен сомасы ай ішінде түскен және ай басындағы өнімнің
қалдығынан есептелінеді.
Ауытқу кәсіпорынның экономиясын немесе артық жұмсалғанын көрсетеді, олар
да дайын өнімнің шотында есептелінеді : экономиясы (үнемделгені) – қызыл
жазумен, ал артық жұмсалғаны-әдеттегі (дағдылы)- жазумен жазылады.
Ауытқудың пайызы келесі формула бойынша есептеледі:
Ауытқудың пайызы=
Бухгалтерлік шоттар есебінде нақты шығынның есептік құннан ауытқуын келесі
шартты сызба бойынша көрсетуге болады:
Дт 8010 шоты Кт
Дт 1320 шоты Кт
Дт 7010 шоты Кт
Нақты шығын
Дайын өнімнің есептік құны
Есептік құннан ауытқу
Дайын өнімнің есептік құны
Есептік құннан ауытқу
Өнімнің нақты өзіндік құны
Өнімнің нақты өзіндік құны
Өнімнің нақты өзіндік құнынан жиыны (есептік құны ауытқу)
Өнімнің нақты өзіндік құны
Мысалға, кәсіпорында есепті кезең барысында мына проценттер бойынша
есептік бағасы көрініс тапқан:
№
Шаруашылық операцияларының мазмұны
Сомасы,
теңге
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1
2
3
4
5
1.
Қоймаға дайын өнім кірістелді:
-А бұйымы
-Б бұйымы
250000
800000
1320
1320
8010
8010
2.
Дайын өнім сатылды:
-А бұйымы
-Б бұйымы
170000
630000
7010
7010
1320
1320
Есептік кезеңнің соңында және калькуляциялық процесс аяқталысымен дайын
өнімнің өзіндік құны анықталады, ол мынаны құрады:
-А бұйымы-230000 тенге
-Б бұйымы-870000 тенге.
Ауытқудың пайызы мынаны құрады:
-А бұйымы бойынша =
-Б бұйымы бойынша =
Сатылған өнімнің ауытқу сомасы мынаны құрады:
-А бұйымы бойынша = 170000*8%=13600 тенге экономиясы (үнемделгені):
-Б бұйымы бойынша = 630000*8,05%=50715 тенге артық жұмсалғаны.
Ауытқудың пайызын есептеу және ауытқу сомасына бухгалтерлік есепте келесі
жазбалар жазылады:
-қызыл жазу әдісімен: 1320 шоты дебеттеледі де, 8010 шоты
кредиттеледі-(20000) теңгеге;
Содан соң осы операциямен бір мезгілде 7010 шоты дебеттеліп, 1320 шоты
кредиттеледі –(13600) теңгеге;
-өнімнің нақты өзіндік құнына жеткізу үшін әдеттегі жазу жазылады: ол
кезде 1320 шоты дебеттеліп, 7010 шоты кредиттеледі -70000 теңгеге,
Дайын өнімді қабылдау -тапсырыс накладной бойынша немесе өнімді шығару
жиынтығы бойынша өндірістен қоймаға кірістеледі.
Қабылдау – тапсырыс құжаты (накладнойы) цехта екі дана етіп жазылады.
Дайын өнімді қоймаға тапсырғаннан кейін, накладнойдың бір данасы қоймада,
екіншісі цехта қалады. Экономиканың әр түрлі салаларында қабылдау
–тапсырыс құжатының арнайы (немесе арнаулы) бланкілер қолданылуы мүмкін.
Солардың бірі жоғарыда келтірілді.
Қабылдау-тапсыру құжаты аспаптық, радиотехникалық кәсіпорындарында, жаппай
және сериялық өндірістерде, басқа да өнеркәсіп салаларында өндіріс
есебінің тапсырыстарын есептеу үшін қолданылады. Қабылдау-тапсыру құжатын
өнімді шығару көрсеткіштерімен қатар, өнімді өткізу үшін де пайдаланады.
Бұл нысан жекелеген тапсырыс берушілердің бірлесіп әкелінген үлкен
номенклатурада дайындалатын өнім тетіктерін есепке алу үшін де
қолданылады.
Өндірістік тапсырмалардың орындалу барысын жедел байқап отыру үшін және
шығарылған дайын өнімнің құнын жедел есептеп отыру үшін өнеркәсіптің
барлық салаларында Өнім шығару жиынтығы деген құжаттың нысаны
қолданылады. Осы жиынтық бойынша бір айдағы өнімді кірістеуге болады. Бұл
жағдайда оған тиісті накладнойлар қоса тіркеледі.
Қоймаларда дайын өнім есебін, материалдар есебі сияқты қойма есебінің
карточкаларында жүргізіледі. Айдың аяғында карточкалар-дағы шығарылған
қалдықтарды қойма меңгерушісі дайын өнім қалдықтарының кітабына көшіреді.
Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттар, оның тізімдемесімен
бірге бухгалтерияға түседі.
Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттарды тапсыру тізімінің
деректерін келіп түсулеріне қарай дайын өнімнің жинақтау есебінің жинақ
ведомосына есептік топтар бойынша шығарады. Жинақ ведомосының деректерін
дайын өнім қалдықтарының кітабымен салыстырып тексереді, бұл қойма
есебінің бухгалтерияда жүргізілетін синтетикалық есебімен бірдей болып
шығуын қамтамасыз етеді.
Айдың аяғында есеп беру калькуляциясын жасағаннан кейін, барлық өнімнің
нақты өзіндік құны және нақты өзіндік құны мен жоспарлы өзіндік құнының
арасындағы немесе нақты өзіндік құны мен кәсіпорынның келісімді бағалары
бойынша есептелген өзіндік құнының арасындағы айырмашылықтары анықталды.
Дайын өнімді шығарғаны туралы синтетикалық деректері 1320 Дайын өнім
шотының дебетінде жинақталып, 8010
Негізгі өндіріс, 8030 Қосалқы өндіріс және 910 Өз өндірісінің шала
өнімдері деген (егер шала өнімдердің немесе фабрикаттардың бір бөлігі
сату үшін шығарылса) шоттарының кредитінде көрініс табады.
1.2 Сатып алынған тауарлардың есебі мен бағалауы
Тауар – материалдық бұйымдар, олар тұтыну немесе пайдалану үшін сатып
алынады. Сатып алынған тауарлардың есебі үшін 1330 Алынған тауарлар және
1330 Басқа да тауарлар шоттары қолданылады. Бұлар мүліктік-активті
шоттар. 1330-шотты негізінен сауда, қоғамдық тамақтандыру, жабдықтау-сату,
делдалдық және сыртқы экономикалық ұйымдар пайдаланылады.
Тауарды бағалау есептік бағаны таңдау болып табылады, яғни бағаның
көмегімен тауар кірістеледі және есептен шығарылады. Бұл ретте сату бағасы
да, сатып алу бағасы да пайдаланылуы мүмкін. Есептік бағаны таңдау
шаруашылық жүргізуші субъектінің есептік саясатында тіркеледі, ол
шаруашылық жүргізуші субъектінің біріңғай тауарларына қатысты үйлестірілу
керек.
Сатып алынған құны өзіне: сатып алу құнын, баж салығын, комиссиондық
марапаттауын; жабдықтаушыларға, делдал ұйымдарға төлейтін төлемдерін;
транспорттық-дайындау және басқа да шығыстарын, яғни алынған запастармен
тікелей байланысты шығыстарын енгізеді. Сауда жеңілдіктерін, артық
төленген сомаларын және басқа да осы тәріздес түзетулерін, әкелінген
шығындарды анықтау кезінде шегеріледі. Көтерме сауда кәсіпорындарында
тауардың сатып алынған құны, әдетте, есептік баға ретінде бола алады.
Сату бағасы-бұл тауардың сол бойынша ең соңғы тұтынушыға сатылатын бағасы.
Сату(бөлшек) бағасының құрамына мыналар кіреді:
сатып алынған құны –бұл құжаттармен қуатталған (шоты, тауарлы транспорттық
накладнойы, кедендік декларациясы) тауардың жабдықтаушылардан сатып
алынған құны;
акциз бұл тек кейбір тауар түрлеріне белгіленеді: алкоголь өнімдеріне және
темекі бұйымдарына, жеңіл автомобильдерге, зергерлік бұйымдарға тағы
басқа.; акциздің мөлшерлемесін үкімет белгілейді, проценттік деңгейде
тауардың құнына бөліп немесе натуралды түрде оның физикалық көлеміне бөліп
анықтайды, ал алкогольдік өнімдер бойынша акциздің мөлшерлемесі оның
құрамындағы спиртке тәуелді етіп белгіленуі мүмкін;
қосылған құн салығы –келесі мөлшерлеме бойынша әртүрлі тауар түрлеріне
белгіленеді: 0% (нольдік пайызы бойынша)-экспортталған тауарларға (заңды
қаралғандардан басқасы),16%- барлық тауар түрлері бойынша (ҚҚС
босатылғандардан басқасы);
сауда үстемесі- бұл бөлшек сауда кәсіпорындарының шығысын жабу үшін және
сату операцияларынан табыс алға арналған үстеме.
Дегенмен де, көптеген бөлшек сауда магазиндері тауарды сауда үстемесі
бойынша емес, сату (бөлшек) бағасы бойынша ескереді. Бұл жауапты тұлғаның
жауапкершілігінен туындайды, егер де тауар жетіспей қалған жағдайда, сол
тауарды өтеуіне тура келеді.
Келіп түскен тауарды есепке алу айтарлықтай қиындық туғызбайды, өйткені
келіп түскен тауардың әрбір партиясы тиесілі құжаттармен рәсімделеді
(шоттармен, тауарлы-транспорттық накладноймен тағы басқа құжаттармен).
Қоймадағы тауардың шығысы да үлкен мәселе туғызбайды, өйткені әрбір
босатылған тауар үшін тиесілі құжаттар жазылады. Қиындық тек, бөлшек сауда
магазиндерінде сату барысында пайда болады.
Бұның басты себебі: сатып алынған тауардың сомасына тек бақылау-кассалық
машинасынан алынған чек беріледі, онда сатылған тауардың сату бағасы
бойынша құны көрсетіледі, бірақ бір күнде қанша тауар сатып алынған бағасы
бойынша сатылғаны туралы мәлімет көрінбей қалады.
Ол мынадай есептеу жолымен шығарылады:
Сатылған Жұмыс күнінің Сатып алынған
Жұмыс соңына
тауардың құны басына сатып бағасы бойынша сатып
алынған
сатып алынған = алынған бағасы + түскен тауарлардың _ бағасы
бойынша
бағасы бойынша бойынша тауардың құны
қалған тауардың
қалдығы қалдығы
Бұл кезде қалдықтың деңгейін тұрақты түрде түгелдеудің көмегімен анықтауға
тура келеді, ал ол көп уақытты қажет етеді. Басқадай жағдайда, қалдықтың
деңгейін анықтау мүмкін емес.
Көптеген бөлшек сауда кәсіпорындарында тауар есебін ұйымдастырудың күрделі
жағдайынан алшақ болу үшін тауардың сату бағасы бойынша есеп әдісін
пайдаланады. Өйткені ол сатылған тауардың есептік бағасы бойынша сомасын
жеңіл анықтауға мүмкіндік береді, ол үшін бүкіл сомадан чек бойынша
жиынтық сомасын алып тастаса, айырмасы саудадан түскен түсім болып
саналады. Осы жағдайда, тауардың да қалдығын кез келген кезеңге анықтау
мүмкіндігі туады.
Бұл тәсіл тек қана көтерме саудаға тән деп ойлауға болмайды, оны бөлшек
саудамен айналысатын кәсіпорындар да штрих кодтарының көмегімен жүзеге
асыруына болады. Штрихтың кодтар, әдетте, он үш саннан (цифрдан) тұрады,
оның алғашқы екеуі өнімді –дайындаушы (немесе өнімді сатушы) мемлекетін
көрсетеді; келесі бесеуі- өнімді әзірлеуші-кәсіпорынды, одан кейінгі
бесеуі- тауарға сипаттама береді (атауы, мөлшері т.б.) және ең соңғы
біреуі –бақылаушы болып саналады.
Магазинге тауар келіп түскен кезде оның атауы, айрықша белгісі, саны және
сатып алынған бағасы туралы ақпарат көшірме қондырғысының арқасында
компьютердің жадында сақталады. Одан әрі қарай тауарды сату кезінде
компьютер қандай тауардың қандай санды сатылғаны туралы мемлекетті
тіркейді, осының негізінде, сатылған тауардың сатып алынған құнын
анықтайды.
Тауардың есептен шығарылғаны туралы ақпараттар, егер олар ресми
құжатталмаса немесе компьютерде тіркелмесе, онда ол туралы мәліметті
түгелдеудің көмегімен алынады.
Кейбір тауарлар өзінің техникалық себептері бойынша штрихтық кодтауға
жатпайды, онда олардың сатып алу бағасын жоғарыда көрсетілген формула
бойынша анықтайды.
Есептік құнын таңдау –алынған құны бойынша немесе сату құны бойынша
мәселесінің шаруашылық жүргізуші субьекті үшін де маңызы зор. Осы мақсатта
бухгалтерлік есеп стандартында төрт әдіс қарастырылған:
арнайы идентификациялау әдісі;
орташа өлшемдік құн әдісі;
ФИФО әдісі – запастарды алғашқы сатып алынғандардың бағасы бойынша бағалау
әдісі;
Бұл аталған әдістердің қолдану тәртібі жоғарыда Тауарлы-материалдық
құндылықтардың есебі деген тарауда толығымен қарастырылған болатын.
Бөлшек сауда кәсіпорындырындағы тауарды сату бойынша құрылымдық жазудың
сызбасын (схемасын) мынадай етіп беруге болады:
Бөлшек сауда кәсіпорынның
қоймасынан алынған тауарлар = Сатып алынған құны
+тауар бағасындағы үстеме
+тауар бағасындағы ҚҚС_________________________
Сату үшін саудасыныі
кәсіпорнына берілген, сатып = Сатылатын құн
алынған тауарлар
Шығыс ← Сатып алынған құн (сатылатын құны− тауар бағасындағы үстеме −
тауар бағасындағы ҚҚС)
Табыс
Сатылатын құн
Сату бойынша айналысына салынған ҚҚС
Шоттар корреспонденциясын қолданғанда, оның сызбасы келесі түрде болады:
№
Шаруашылық операцияларының мазмұны
Сомасы, теңге
Шоттар корреспонденциясын
дебет
кредит
1
2
3
4
5
1
Тауардың сату бағасының қалыптасуы:
–сатып алынған бағасы
–тауар бағасындағы үстеме
–тауарбағасындағы ҚҚС
100
350
216
13302
13302
13302
13301
13303
13304
Жиыны:
1566
2
Сатылған тауардың сатылған бағасы бойынша түскен түсім:
табыс сомасына
ҚҚС сомасына (16%)
1350
216
1010
1010
6020
3130
Жиыны:
1566
3
Сатушының есеп беруінде сатылған тауар сатылған бағасы бойынша көрініс
тапқан енді оны өндіріс шығысына жатқызу үшін одан (сатылған құннан)
мыналарды шегеру керек:
–есептеу жолымен анықталатын, тауар бағасындағы үстемесін (қызыл жазумен
жазылады)
тауар бағасындағы ҚҚС (қызыл жазумен жазылады)
сатып алынған тауардың құны өндіріс шығысына есептен шығарылады 1000 теңге
(1566-350-216)
(350)
(216)
1000
13302
13302
7110
13303
13304
13302
Бөлшек саудасындағы кәсіпорында сатылған тауар бойынша жасалған
бухгалтерлік операциялар түсінікті болу үшін, біз бір мысал келтіріп
көрейік.
Мысалы. Бөлшек сауда кәсіпорын мына тауар түрлерін сатып алды делік (ҚҚС
– бірге):
Ұн – 1000 кг 31636,37 теңге сомасына;
Қант – 150 кг 11863,63 теңге сомасына;
Нан өнімдері 1000 дана 31636,37 теңге сомасына;
Жарма (қара құмық жармасы және сұлы жармасы) – 50 кг 3321,82теңге
сомасына;
Кәсіпорынның есептік саясаты тауар құнын бағалаудың орташа өлшенген әдісі
бойынша анықталатын болып белгіленген және олардың сату бағасы бойынша
есепке алынған.
Кезең басында тауардың магазиндегі сату бағасы бойынша қалдығы мынаны
құраған:
Ұн – 85 кг 34 теңге 1кг. бағасы;
Қант – 49 кг 79 теңге 1кг. бағасы;
Жарма– 10 кг 70 теңге 1кг. бағасы;
Тауар қалдығына тиесілі жалпы үстеменің сомасы 1350 теңгені құраған, ал
ҚҚС – 931 теңге болған.
Басшының шешімі бойынша ағымдағы айда үстеме бойынша алған шығысын жабу
үшін жаңадан келіп түсетін тауарлардың үстемесі келесі деңгейде
белгіленетін болып шешілген:
Ұн -23%, қант – 25%, нан өнімдері –12%, жарма–19%, макарон – 25%
Ай басындағы қалған тауарлар келіп түсетін тауарлардың бағасы бойынша
сатылатын болып ұйғарылған. Ай барысында мыналар сатылған: 1050кг – ұн,
120 кг –қант, 1000 дана – нан өнімдері, 30кг – жармасы, 39 кг –
макаронның бумасы сатылған.
1.3 Бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың
ерекшеліктері.
Бөлшек саудадағы тауарлар есебі 1330 Алынған тауарлар шотында
жүргізіледі, оған мынадай субшоттары ашылады:
13301 субшоты- Бөлшек сауда кәсіпорындарының қоймаларын-дағы тауарлар,
онда бөлшек сауда кәсіпорындарының қоймаларындағы сақталып тауарлар
есепке алынады. Есеп дайын өнім және материалдар есебі сияқты санына және
құнына қарай, сатып алу бағалары бойынша жүргізіледі.
1330 2 субшоты- Бөлшек сауда да сату үшін алынған, сатып алынған
тауарлар, онда материалдық жауапты адамдардың жауапкершіліктеріне тұрған
тауарларды есепке алады. Есепке алу сату бағалары бойынша жүргізіледі.
Есепке алу сол тауардың құны бойынша жүргізіледі.
1330 3 субшоты- Тауардың үстеме бағасы. Бұл субшотта сату үшін
берілген тауарлардың барлық түрі белгіленген мөлшердегі үстеме бағасы
бойынша есепке алынады. Соның нәтижесінде сатуға берілген тауарлардың
бағасы үстеме бағасынан асып түседі. Тауарлар сатылғаннан кейін тауардың
үстеме баға қызылмен жазылып, олардың құнын кемітеді; үстеме баға
кәсіпорындарының тауарларды сатқаннан тапқан табысы болып табылады.
Сатылған тауардың үстеме бағасын белгіленген үлгі бойынша есептен
шығарады.
1330 4 субшоты- Тауар бағасына қосылған құн салығы. Бұл субшотта сатуға
берілген тауар бағасына енгізілген ҚҚС сомасын көрсетеді. Тауар бағасына
үстеме бағасы мен ҚҚС қосылады да, сөйтіп ол тауардың сатылу құнын
құрайды. Осы бағалар бойынша тауарлар тұтынушыларға және басқа сатып
алушыларға сатылады.
Тауарлар сатылғаннан кейін тауар бағасы ҚҚС сомасынан тазартылады, яғни
табыс сомасы шығарылады, ол үшін ҚҚС сомасын қызылмен жазады. ҚҚС жалпы
табыстан есептелінеді де, тауарлар түскен және кірістелген кезде шегерімге
қойылған сомаларды алып тастағаннан кейін қалғаны бюджедке аударылады.
Сөйтіп, 1330 3 және 1330 4 субшоттары тек тауардың сатылу құнын
қалыптастыруға арналған, яғни көмекші қызмет атқарады және олардың дербес
арналымы жоқ. Бірақ көмекші қызметсіз бөлшек сауда кәсіпорындары сатылған
тауардың түсіміне бақылау жасаудан айырылады, сондықтан да сатушы да,
сатып алушыда тауардың сатылатын бағасын білуге мүдделі.
Сонымен қоса, көмекші субшоттар жүйесін қолдану синтетикалық есептің дұрыс
жүруіне өз септігін тигізеді, яғни халыққа сатылған тауардың мөшерін,
арналымын, үстемінің есептеу тәртібін, нарық бағасын анықтауға
көмектеседі.
Қазақстан Республикасында әрекет етіп тұрған заңмен сәйкес, бухгалтерлік
есепте де, салық есебінде де есептеу әдіс пайдаланады, соған сәйкес тауар
сатып алушыға босатылысымен, оның төлем мерзіміне қарамастан, тауардың
сатылған кезеңі болып саналады. Ал бөлшек сауда кәсіпорындарында
тауардың сатылған кезеңі болып, қолма-қол ақша түскен кезең саналады,
өйткені онсыз тауар босатылмайды.
Сонымен бухгалтерлік есеп тауардың сатылған кезеңі, магазиннің бас
кассасына ақшаның келіп түскен кезеңнен бастап 1010 шоттың дебетінде,
6020 және 633 шоттардың кредитінде көрініс табады.
Тауарды есептен шығару сатушының есеп беруінің негізінде жасалады, онда
тауардың сатылған құнының біріңғай қағидасына сай етіп көрсетіледі.
Енді сатылған тауарлардың атып алынған бағасын көтеру үшін, әдетте, тауар
бағасындағы сатылған ҚҚС сәйкес және сатылған сауда үстемесіне ай соңында
бөлшек сауда кәсіпорындарының есебі шығарылады. Алдымен, белгіленген нысан
бойынша, сатылған сауда үстемесін есептейді, ал ол өз кезегінде келесі
процедурадан тұрады:
1. Бухгалтерлік жазбалардың негізінде сауда үстемесі тауардың сатылу
бағасына қосылатын болғандықтан, тауардың барлық партиясына 1330 шоттың
дебеттеліп, 1330 шоттының 3 субшоты кредиттеледі, бұл арада 1330 шотының 3
субшотында сатылған тауар бойынша айдан айға тек сатылған тауардың сатып
алынған құнын алу үшін, ол қызылмен жазылып отырады, нәтижесінде 1330 шоты
бойынша кредиттік қалдықтың пайда болуы мүмкін.
2. Тауардың ай ішіндегі айналымы мен ай басындағы тауардың құнына сауда
үстемесінің қалдығын қосып, сауда үстемесінің болжамды сальдосы деп
аталатын жағдайын аламыз (бұл жағдайда 1330 шотының 3 субшотының дебеті
бойынша операцияларын шегереміз).
3 . Ай барысында сатылған тауардың жалпы құнына ай соңында қалған тауар
құнының қалдығын (1330 шоттың 2 субшоты бойынша, сальдосын) алып тастап
шығарамыз. Бұл есептеу касса мен тауар туралы есеп берудің негізіне
жасалады.
4 . Болжамдық сальдосы (1330 3 шоты бойынша алынған соманы) жалпы
сатылған өнімнің құнына және сатылмай қалған тауар құнының қалдығына бөлу
арқылы тауардың орташа пайыздық үстемесін табамыз. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz