Қосылған құн салығының Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі рөлі.
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1. Салық салынатын айналым және салық салынатын импорт
1.2. Қосылған құн салығының Қазақстан Республикасының салық
жүйесіндегі рөлі.
1.3. Қосылған құн салығын төлеушілер мен объектілері.
1.4. Қосылған құн салығын есептеу және төлеу тәртібі
1.5. Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орыны.
1.6. Қосылған құн салығы бойынша шетелдердің тәжірибелері.
1.7 Қосылған құн салығының даму перспективалары
Қорытынды
Қалданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1. Салық салынатын айналым және салық салынатын импорт
1.2. Қосылған құн салығының Қазақстан Республикасының салық
жүйесіндегі рөлі.
1.3. Қосылған құн салығын төлеушілер мен объектілері.
1.4. Қосылған құн салығын есептеу және төлеу тәртібі
1.5. Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орыны.
1.6. Қосылған құн салығы бойынша шетелдердің тәжірибелері.
1.7 Қосылған құн салығының даму перспективалары
Қорытынды
Қалданылған әдебиеттер тізімі
Қосылған құн салығын төлеушінің тауарларды өткізу бойынша (қосылған құн салығынан босатылған, сондай-ақ өткізу орны Қазақстан Респкбликасы болып табылмайтын айналымдарды қоспағанда) жасаған айналым салық салынатын айналым болып табылады.
Кеден заңдарына сәйкес Қазақстан Респкбликасының аумағына әкелінетін немесе әкелінген тауарлар салық салынатын импорт болып табылады.
Салық салынатын айналым мөлшері қосылған құн салығын енгізбей мәміле жасаған тараптар қолданылатын бағаларды негізге ала отырып, өткізілетін тауарлар құны негізінде анықталады.
Салық салынатын импорт мөлшері импортталатын тауарлардың кедендік құны, сондай-ақ қосылған құн салығын қоспағанда, тауарлар импорты кезінде салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер негізінде анықталады.
Өткізілген тауарлардың жұмыстардың, қызмет көрсетулердің, құны қандай да бір өзгеріске түскен жағдайда, салық салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі.
Тауардың бірнеше ксіпорындардан өткен кездег ҚҚС –ын есептеудің қарапайымдалған сызбасын қаратырайық.
Кеден заңдарына сәйкес Қазақстан Респкбликасының аумағына әкелінетін немесе әкелінген тауарлар салық салынатын импорт болып табылады.
Салық салынатын айналым мөлшері қосылған құн салығын енгізбей мәміле жасаған тараптар қолданылатын бағаларды негізге ала отырып, өткізілетін тауарлар құны негізінде анықталады.
Салық салынатын импорт мөлшері импортталатын тауарлардың кедендік құны, сондай-ақ қосылған құн салығын қоспағанда, тауарлар импорты кезінде салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер негізінде анықталады.
Өткізілген тауарлардың жұмыстардың, қызмет көрсетулердің, құны қандай да бір өзгеріске түскен жағдайда, салық салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі.
Тауардың бірнеше ксіпорындардан өткен кездег ҚҚС –ын есептеудің қарапайымдалған сызбасын қаратырайық.
. Т. Н. Крамаренко, А. М. Қомбарова «Салық және салық салу»
2. Мелников В.Д., Ильясов К.К. «Финансы».- Алматы 2001: Қаржы-қаражат,1997.
3. Құлпыбаев С.К., Баязитова Ш. «Қаржы теориясы»Оқу құралы-Алматы: Мерей,2001
4. Есенғалиев В.А.,Хайруллина.Орал 2002
5.Салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)Қазақстан
6. Егемен Қазақстан 1999-18 мамыр
7. Қ.Р. Парламентінің жаршысы 1999 # 20
8. Қ.Р. Парламентінің жаршысы 1999 # 23
9. Қ.Р. Парламентінің жаршысы 1999 # 24
10. Қ.Р. Парламентінің жаршысы 1999 # 14
11. Бухгалтерлік бюллетені – 2000 # 3-4
12. Бухгалтерлік бюллетені – 2000 # 17
13. Бухгалтерлік бюллетені – 2000 # 9
14. Бухгалтерлік бюллетені – 2000 # 11
15. Бухгалтерлік бюллетені – 2000 # 49
16. Салық кодексі. Юрист,2001-2002
2. Мелников В.Д., Ильясов К.К. «Финансы».- Алматы 2001: Қаржы-қаражат,1997.
3. Құлпыбаев С.К., Баязитова Ш. «Қаржы теориясы»Оқу құралы-Алматы: Мерей,2001
4. Есенғалиев В.А.,Хайруллина.Орал 2002
5.Салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)Қазақстан
6. Егемен Қазақстан 1999-18 мамыр
7. Қ.Р. Парламентінің жаршысы 1999 # 20
8. Қ.Р. Парламентінің жаршысы 1999 # 23
9. Қ.Р. Парламентінің жаршысы 1999 # 24
10. Қ.Р. Парламентінің жаршысы 1999 # 14
11. Бухгалтерлік бюллетені – 2000 # 3-4
12. Бухгалтерлік бюллетені – 2000 # 17
13. Бухгалтерлік бюллетені – 2000 # 9
14. Бухгалтерлік бюллетені – 2000 # 11
15. Бухгалтерлік бюллетені – 2000 # 49
16. Салық кодексі. Юрист,2001-2002
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Салық салынатын айналым және салық салынатын импорт
2. Қосылған құн салығының Қазақстан Республикасының салық
жүйесіндегі рөлі.
1.3. Қосылған құн салығын төлеушілер мен объектілері.
1.4. Қосылған құн салығын есептеу және төлеу тәртібі
1.5. Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орыны.
1.6. Қосылған құн салығы бойынша шетелдердің тәжірибелері.
1.7 Қосылған құн салығының даму перспективалары
Қорытынды
Қалданылған әдебиеттер тізімі
Мазмұны
Кіріспе
Негізгі бөлім
3. Салық салынатын айналым және салық салынатын импорт
4. Қосылған құн салығының Қазақстан Республикасының салық
жүйесіндегі рөлі.
1.3. Қосылған құн салығын төлеушілер мен объектілері.
1.4. Қосылған құн салығын есептеу және төлеу тәртібі
1.5. Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орыны.
1.6. Қосылған құн салығы бойынша шетелдердің тәжірибелері.
1.7 Қосылған құн салығының даму перспективалары
Қорытынды
Қалданылған әдебиеттер тізімі
1. Салық салынатын айналым және салық салынатын импорт
Қосылған құн салығы тауарларды өдіру және өткізу бойынша салық
салынатын айналым құнының бір бөлігі бюджетке аударуды, сондай–ақ Қазақстан
Респкбликасының аумағындағы тауарлар импортты кезеңдегі аударымды
білдіреді.
= –
Қосылған құн салығын төлеушінің тауарларды өткізу бойынша (қосылған
құн салығынан босатылған, сондай-ақ өткізу орны Қазақстан Респкбликасы
болып табылмайтын айналымдарды қоспағанда) жасаған айналым салық салынатын
айналым болып табылады.
Кеден заңдарына сәйкес Қазақстан Респкбликасының аумағына әкелінетін
немесе әкелінген тауарлар салық салынатын импорт болып табылады.
Салық салынатын айналым мөлшері қосылған құн салығын енгізбей мәміле
жасаған тараптар қолданылатын бағаларды негізге ала отырып, өткізілетін
тауарлар құны негізінде анықталады.
Салық салынатын импорт мөлшері импортталатын тауарлардың
кедендік құны, сондай-ақ қосылған құн салығын қоспағанда, тауарлар импорты
кезінде салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер негізінде
анықталады.
Өткізілген тауарлардың жұмыстардың, қызмет көрсетулердің, құны қандай
да бір өзгеріске түскен жағдайда, салық салынатын айналым мөлшері тиісті
түрде түзетіледі.
Тауардың бірнеше ксіпорындардан өткен кездег ҚҚС –ын есептеудің
қарапайымдалған сызбасын қаратырайық.
Шикізат
Құраушы бөлшектер
Өнім
Тауар
Тауар
2. Қосылған құн салығының Қазақстан Республикасының салық
жүйесіндегі рөлі.
Қосылған құнға салынатын салықты 1954 жылы М.ЛОРЕ (Франция) енгізіп,
айналымға салынатын салықты, алмастыруға қабілетті салық реттінде
бейнелейді. Бұл салық Франция жерінде 1968 жылы толығымен енгізіліп болды.
Кейін келе Европалық одаққа мүше болғысы келетін мемелекеттке қойылатын
алғашқы шарттарының бірі болып саналады.
Қосылған құн салығы дегеніміз – тауарларды (жұмыстарды, қызымет
көрсетүлерді) өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды
өткізу бойынша салық салынатын айналым құнының бір бөлігінің бюджетке
аудару сондай-ақ Қазақстан Респкбликасындағы аумағындағы тауарлар импортты
кезіндегі аударым.
Қосылған құнға салынатын салықты есептеу барысында негізінен 4 әдісі
қолданылады:
- тікелей аддитивті немесе бухгалтерлік:
- жанама аддитивті:
- тікелей шегерім жасау әдісі:
- жанама шегерім жасау әдісі немесе шоттар бойынша немесе есепке
жатқызу.
Бұл жерде аддитивті дегеніміз – ол қосу жолымен алынатын шама.
Бірінші және екінші әдістер балансқа негізделген, анығын айтқанда ол
пайданы анықтау негізінде есептеледі. Бірақ компанияның балансында жасалған
мәмілелер жалпылама түрде көрсетіліп, тауарлар түрлері бойынша жіктелмейді.
Үшінші әдісі өндірілген өнім құнына жұмсалған шығындарды шегеріп
тастағаннан кейін ғана салық сомасы есептеледі. Бұл үш әдісті бір тұтас
салық ставкасын қолданған жағдайда ғана пайдаланылады. Ал тәжірибеде,
негізінен төртінші әдісі кеңінен таралған. Бұл әдіс арқылы
дифференцияланған салық ставкасы мәміле жасалған сәтте бірден қолданылады,
сондай-ақ шотфактураны толтыру арқылы жасалған мәміле тұралы, компанияның
салық міндеттемелері тұралы ақпарат алып отыруға мүмкіндік туады.
Кәзіргі ұақытта Қазақстан Республикасында жанама салықтардың 2 түрі
бар: қосылған құн салығы және акциз, осылардың ішіндегі ең маңызды әрі
күрделісі 1992 жылы енгізілген қосылған құн салығы болып табылады. Кәзіргі
кезде қосылған құн салығы Қазақстан Республикасының бюджет кірістерінің ең
негізгі көздерінің қатарынан саналады. 2006 жылы қосылған құн салығы
Қазақстан Республикасының бюджет кірістерінің 27,1 пайызын құрайды. Бұл
салықтың ерекшелігі – оның салық салынатын объектісі сатудан түскен бүкіл
түсім – сома емес, тек салық салынатын айналыммен салық салынатын импортты
қамтитын қосылған құн салып саналады.
Қосылған құн салығы дүние жүзінің 40-тан астам елдерде соның ішінде
Европа экономикалық одағының 17 мемелекеттінде қолданылады. Бұл салықтың
артықшылығы:
- біріншіден, ол жаңа құн жасалған орын бойынша салық төлеушілердің
үлкен тобына алынады.
- екіншіден, төлеушілер үшін де есептеудің салыстырмалы
қарапайымдылығымен ерекшеленеді.
- үшіншіден, бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына,
инфляция деңгейіне қарамастан мемелекет бюджетіне кірістерін
қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын қамтамасыз етеді.
Қосылған құн салығы өндірістің әр кезеңінде құрылатын құн өсімінің бір
бөлігі бюджетке аударады. Казіргі уақыттағы қосылған құн салығын
есептеу механизм қосылған құнды анықтауды қажет етпейді. 1997 жылдан
бастап егер келесідей шарттар орындалатын болса, қосылған құн
салығының төленген сомасы есепке алынады.
- Сатып алынған (ипортталған) тауарлар кәсіпкерлік қызыметте
қолданылады;
- Сатып алынған тауарлар шот – фактурамен ресімделіп, онда қосылған құн
салығының сомасы жеке бір жолда көрсетілуі тиіс;
- Салық төлеушілер қосылған құн салығы бойынша есепке тұруы қажет.
Қосылған құн салығының ынталандырушы қызыметі тауарды өндіру
мақсатында нольдік ставка және жеңілдіктер беру құралдарын қолдану арқылы
көрініс табады. 1992 жылы қосылған құн салығының ставкасы 28 пайыз болып
бекітілді. өндірістің құлдырауы кезінде, инфлиация жағдайында сұраныстың
төлем қабілеттілігінің төмендеуі барысында бұл ставка жоғары болып
табылады. Сондықтан да соңғы тұтынушыға түсетін салық ауыртпалығы өте
жоғары болып келеді. Сол кездегі қосылған құн салығының төлеу механизімінің
кемшілігі – шикізат және материалдар үшін қосылған құн салығын төлеу
мерзімі мен дайын өнім өткізуден алынатын табыс ұақыты сәйкес келмеу
нәтижесінде кәсіпорынның айналым қаражаттарын қолдануды қажет етті.
Экономиканың барлық секторларының жағдайын жақсарту мақсатында
еліміздің салық жүйесіне қосылған құн салығының 1992 жылы енгізілуі
келесідей бағыттар бойынша дамуды көздейді:
- бюджеттің кіріс бөлігінің салықтық түсімдерін инфлясалық құнсыздауын
қорғау;
- 1995-1996 жылдары болған тауар дифицитін ликвидациялау.
Қосылған құн салығының еліміздің салық жүйесіндегі дамуының келесі бір
кезеңінде нольдік және 20 пайыздық ставка енгізілді. Бұл ставка бірінші
қажеттіліктердегі тауарларды импорты мен өткізу айналымына қолданылады.
Сонымен қатар, газет – журнал өнімдеріне, дәрі-дәрмек заттарының және
балалар шығармашылығы баспасы қосылған құн салығынан босатылады.
Қосылған құн салығының қолданылатын елдер келесідей мақсаттарды жүзеге
асыруды көздейді:
- мемелекеттік табыстардың ұлғаюының кепілдемесі;
- соңғы тұтынушыға салық ауыртпалығын аудару;
- салықтан жалтаруды болдырмау үшін бақылауды күшейту;
- өндірістік циклдің әр этапында табыс алу мүмкіндігі.
Қосылған құн салығының механизімін жетілдіру үшін салықтың
дифференцияланған ставкаларын орнатуымыз қажет. Олар жоғарлатылған және
төмендетілген болып бөлінеді. Төмендетілген салық ставкасы бірінші
қажеттіліктердегі тауарларға, ал жоғарылатылған салық ставкасы екінші
қажеттіліктегі тауарларға орнатылады. Қосылған құн салығының алуды тауарды
сату кезінде әрбір сатушы жүзеге асырып отырады. Алынған сома өзі төлеген
қосылған құн салығының көлеміне азайтыладыда айырмасы мемелекеттке
төленеді.
Қосылған құн салығы тұтынушыларға күшті әсерін тигізетін болғандықтан
оның қолдануы өлшеніп, талданып жасалуымен ерекшелінеді. Одан басқа
қосылған құн салығы қоғамда тұтынылатын барлық тауарлар мен қызметтерге
қосылады. Сол себептен қосылған құн салығы тауардың сатылу бағасына
қосылғандықтан оның бағасын ұлғайтады. Әр түрлі тауарларға қосылған құн
салығын енгізүдің нәтижесінде мемелекеттің алатын пайдасы әртүрлі болып
келеді. Мұнда сұраныстың икемділігіне тәуелділік көп. Сұраныс икемділігі
бірінші қажеттіліктегі тауарларға әсер етпегендіктен, басқа тауарлардағы
қосылған құн бірінші қажеттіліктегі тауарларға қарағанда жоғары болады.
Сұранысы икемсіз тауарларға қосылған құн салығының деңгейі төмен болды.
Бұлардың ең маңыздысы бірінші қажеттіліктегі тауарлар, қосылған құн
салығының тауарлардағы ставкасының төмен болуы бұл тауарлардың халық үшін
өмір сүруге қажеттілігімен түсіндіреді.
1.3. Қосылған құн салығын төлеушілер мен объектілері.
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы бойынша есепке тұрған
мынадай тұлғалар қосылған құн салығын төлеушілер болып табылады:
- Жеке кәсіпкерлер;
- Заңды тұлғалар;
Қызыметін Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын
резиденттер еместер.
• Заңды тұлғаның құрлымдық бөлімшелері.
• Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес тауарларды Қазақстан
Респкбликасының аумағына импорттайтын тұлғалар.
Қосылған құн салығының негізгі салық салу объектілері:
- салық салынатын айналым;
- салық салынатын импорт.
Салық салынатын айналым және салық салынатын импорт.
- Тауарларды өткізу бойынша айналым.
- Тауарға қатысты өткізу бойынша айналым:
Тауарға меншік құқығын беруді, оның ішінде:
- тауарды сатуды;
- тауарды тиеп жөнелтуді, оның ішінде басқа тауарларға алмастыруды;
- тауар экспортын;
- тауарды тегін беруді;
- жарғылық капиталға жартысына төлеуді;
- жұмыс берушінің жалдамалы қызметкерге жалақы есебінен тауар беру;
тауарды төлем мерзімін ұзарту шартымен тиеп жөнелтуді және
мүлікті
қаржы лизингіне беруді;
- комиссия шарттары бойынша тауарды тиеп жөнелтуді;
- қарызды төлемеген жағдайда кепіл берушінің кепіл ұстаушыға кепілге
қойылған мүлкін (тауар) беруін;
- кәсіпкерлік қызымет мақсаты үшін сатып алынған тауарды кәсіпкерлік
қызметке жатпайтын шараларды өткізу үшін, сондай-ақ қосылған құн
салығын төлеушінің не оның жалдамалы қызметкерлерінің, қатысушылардың
немесе басқада тұлғалардың жеке тұтынуы үшін пайдалануын;
- бір заңды тұлғаның қосылған құн салығының дербес төлеушілері болып
табылатын бір құрылымдық бөлімшесінің құрылымдық бөлімшесіне тауар
жөнелтүін;
- бұрын экспорт режимінде шығарылған тауарды кері импорт режимінде
қайтаруды білдіреді.
Жұмыстарды, қызымет көрсетулерді өткізу бойынша айналым кез-келген
жұмыстар орындауды немесе қызымет көрсетудің, соның ішінде олардың тегін
орындалуын, сондай-ақ тауарды өткізуден сыйақы үшін кез-келген қызыметті,
оның ішінде:
Мүлікті ұақытша иелікке беруді және мүлікті жалдау (жалгерлік) шартымен
пайдалануды;
• санаткерлік меншік объектілеріне, соның ішінде жарғылық капиталға
салым ретінде берілетін құқықтар беруді;
• жұмыс берушінің жалдамалы қызметкерге жалақы есебінен жұмыстар
орындалуын, қызметтер көрсетуін;
• қосылған құн салығын дербес төлеушілер болып табылатын бір заңды
тұлғаның құрылымдық бөлімшелері арасында жұмыстар орындау, қызыметтер
көрсетуін беріледі.
Мыналар өткізу бойынша айналымға жатпайды:
- бірлігінің құны екі айлық есептік көсеткіштен аспайтын тауарды
жарнамалап мақсатта беру не сыйлау;
- тапсырысшының мердігерге дайын өнімді мердігердің дайындауы, ұқсатуы,
құрастыруы жөндеуі және объектілер салушы үшін алыс – беріс тауарларын
тиеп жөнелту. Аталған тауарлар Қазақстан Республикасының шегінен тыс
жерлерде дайындалған, ұқсатылған, құрастырылған, жөнделген жағдайда,
егер оларды әкету Қазақстан Республикасын кеден заңдарына сәйкес
тауарларды кеден аумағынан тыс жерлерде ұқсату режимімен жүзеге
асырылса, аталған тауарлардың тиеп жөнелтілуі өткізу бойынша айналым
болып табылмайды;
- қайтарылған ыдысты тиеп жөнелту. Құны онымен жіберілетін өнімді өткізу
құнына кірмейтін және осы өнімді беру жөніндегі шартта белгіленген
талаптармен және мерзімде, бірақ ұзақтығы алты айдан бөлек аспайтын
мерзімзде өнім берушіге қайтарылуға тиіс ыдыс қайтарылатын ыдыс болып
табылады.
- егер ыдыс белгіленген мерзімде қайтарылмаса, мұнда ыдыс өткізу бойынша
айналмға енгізіледі;
- бұрын экспорт режимінде шығарылған тауарды кері импорт режимінде
қайтаруды қоспағанда, тауарды қайтару;
- шарттар белгіленген талаптармен мерзімдерде қайта әкелуге жататын
тауарларды көрмелер, басқада мәдени және спорт шаралырын өткізу үшін
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерге әкету, егер бұл
Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес Тауарларды ұақытша
әкету кеден режимімен ресімделсе;
- жер қойнауын пайдаланушы жаңадан құрған және сатып алған, жерқойнауын
пайдалану жөніндегі операцияларды орындау үшін пайдаланылатын және
Қазақстан Республикасына берілуге тиіс мүлікті жер қойнауын
пайдаланушының жер қойнауын пайдалануға жасалған келісім шарт
талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасының меншігіне беру.
Салық салынатын айналымды анықтау.
Қосылған құн салығын төлеушінің тауарларды өткізу бойынша жасаған айналымы
салық салынатын айналым болып табылады, оған:
Қосылған құн салығынан босатылған;
- өткізу орны Қазақстан Республикасы болып табылмайтын айналым
қосылмайды.
Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес деклорациялануға
тиісі, Қазақстан Республикасының аумағына әкелетін немесе әкелінген
тауарлар салық салынатын импорт болып табылады.
Тапсырма шарттар бойынша жүзеге асырылатын өткізу бойынша айналымдар.
Сенім білдірген адамның сенім білдірушінің атынан және соның есебінен
тауарды тиеп жөнелту жұмыстарды орындауы немесе қызыметтер көрсету сенім
білдірген адамның өткізуі бойынша адамның өткізуі бойынша айналым болып
табылмайды.
Осы ережелер:
- сенім білдірілген адамның сенім білдірушіге орындаған жұмыстарына
(көрсеткен қызметтеріне);
- Қазақстан Республикасында қосылған құн салығының төлеуші болып
табылмайтын резидент емес сенім білдірушіден алынған тауарға қатысты
қолданылмайды. Мұндай жағдайда тауарды тиеп жөнелту сенім білдірген
адамның өткізу бойынша айналымы болып табылады.
1.4. Қосылған құн салығын есептеу және төлеу тәртібі
Салық және бюджет төленетін басқада міндетті төлемдер тұралы Қазақстан
Республикасының салық кодексті бойынша қосылған құнға салынатын салық деп
тауарларды өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу
бойынша салынатын салық айналымының құнының бір бөлігін бюджетке аударуды,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы тауарлар импорттары
кезіндегі аударымды айтады.
Қосылған құн салығы бойынша есепке қоюға қойылатын талаптар, кез
келген (он екі айдан аспайтын) кезеңнің қортындысы бойынша айналымның
мөлшері белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 15 000 еселенген өткізу
бойынша ең төменгі айналымнан асатын болса, жеке кәсіпкерлер, заңды
тұлғалар, қызыметін Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент еместер кез келген кезен (он екінші айлық кезеңінен
аспайтын) аяқталған күннен бастап он бес күнтізбелік күннен кешіктірмей
қосылған құн салығы бойынша есепке қою тұралы салық оргынына өтініш беруге
міндетті.
Қосылған құн салығы бойынша есепке қойылуға жатпайтын, бірақ қосылған
құн салығын салуға жататын тауарларды өткізуді жүзеге асыруды жоспарлаған
тұлға қосылған құн салығы бойынша есепке қою тұралы өтініштісалық оргынына
ерікті түрде бере алады. Тұлға қосылған құн салығы бойынша ол есепке қою
тұралы өтініш берген айдың кейінгі айдың алғашқы күнен бастап қосылған құн
салығын төлеушіге айналады. Жеке кәсіпкерлер, мемелекеттік мекемелерді
қоспағанда, заңды тұлғалар және олардың құрылымдық бөлімшелері қосылған құн
салығы бойынша ол есепке қою тұралы өтініш берген кейінгі айдың алғашқы
күнінен бастап қосылған құн төлеушіге айналады. Мемлекеттік мекемелерді
сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы қызыметін тұрақты мекеме арқылы
жүзеге асыратын резидент еместерді қоспағанда, заңды тұлға мемлекеттік
тіркелгенінне кейін он жұмыс күніннен кешіктірмей салық органына қосылған
құн салығы бойынша есепке қою тұралы өтініш берген кезде, заңды тұлғалар
өздері салық төлеуші ретінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап қосылған
күнен бастап қосылған құн салығын төлеушіге айналады. Уәкілетті мемлекеттік
оргын қосылған құн салығының төлеушінің өтініші бойынша оның құрылымдық
бөлімшелерін қосылған құн салығын дербес төлеушілер ретінде қарастырылады.
Құрылымдық бөлімшелер қосылған құн салығын дербес төлеушілер деп танылғанда
қосылған құн салығын төлеуші заңды тұлға құрылымдық бөлімшелердің
орналасқан жері бойыеша салық органына қосылған құн салығы бойынша оларды
есепке қою тұралы өтініш беруге міндетті. Қосылған құн салығын төлеуші
заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері қосылған құн салығы бойынша есепе қою
тұралы өтініш берген айдың кейінгі айдың бірінші күнінен қосылған құн
салығының төлеушілерге айналады. Қосылған құн салығы есепке қойылатын орны.
Қосылған құн салығы бойынша есепке қою салық төлеу ретінде
мемелекеттік тіркеу орны бойынша жүзеге асырылады. Заңды тұлға арнайы
экономикалық аймақтың аумағында объектілер салу жөніндегі қызметті жүзеге
асырған жағдайда, ондай заңды тұлғаны не оның құрылымдық бөлімшесін
қосылған құн салығы бойынша еспек қоюды арнайы экономикалық аймақ
аумағындағы салық органы жүзеге асырады. Егер осы аталған заңды тұлға
өзінің қосылған құн салығы бойынша есепке қоб тұралы өтініш бермесе, оның
арнайы экономикалық аймақтың аумағында объектілер салу жөніндегі қызметті
жүзеге асыратын құрылымдық бөлімшесі аталған заңды тұлғаның өтінішсіз
қосылған құн салығы дербес төлеуші деп қарастырады.
Қосылған құн салығы бойынша есепке қою тұралы куәлік. Қосылған құн
салығы бойынша есепке қойған кезде салық органы тұлғағының қосылған құн
салығын төлеуші ретінде есепке қойылғаны тұралы куәлік беруге міндетті,
онда:
- тұлғаның атауы және оның деректемелері;
- салық төлеушіге берілген салық төлеушінің тіркеу нөмірі;
- тұлға қосылған құн салығы төлеуші болған құн көрсетіледі.
Қосылған құн салығы бойынша есептен шығару.
Егер қосылған құн салығының төлеушінің соңғы он екі айлық кезеңіндегі
салық салынатын айналым мөлшері салық салынатын ең төмен айналым мөлшеріне
аспаса, ол тіркелген жердегі салық салық органына өзін қосылған құн салығы
бойынша есептен шығару тұралы өтініш беруге құқылы. Қосылған құн салығы
төлеуші мұндай құқықты өзін қосылған құн салығы бойынша есепке қойылған
кезден бастап, кем дегенде екі жыл өткеннен кейін пайдалана алады. Егер
қосылған құн салығын төлеуші болып табылатын тұлға салық салынатын
айналымға байланысты қызыметін тоқтатқан жағдайда мұндай тұлға қызметі
тоқтатылған салық кезеңінен кейінгі алты айдың аяқталуынан кешіктірмей өзін
қосылған құн салығы бойынша есептен шығару тұралы өтініш беруге міндетті.
Салық органы қосылған құн салығын төлеуші болып табылатын әрекетсіз заңды
тұлғаны тапқан жағдайда, қосылған құн салығы бойыша есептен шығаруды
уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен салық органы жүргізеді.
Қосылған құн салығын төлеуші болып табылатын заңды тұлға тартылған
жағдайда, мұндай тұлға салық төлеушілердің мемлекеттік тізілімінен алып
тасталған күнінен бастап қосылған құн салығы бойынша есептен шығарылуға
тиіс. Есепке жатқызылатын қосылған құн салығы.
Тауарларды алушының бюджет жарнасына жатқызылуға тиіс салық сомасын
анықтау кезінде, негізгі құралдарды қоса алғанда, алынған тауардар,
жұмыстармен қызыметкөрсетулер салық салынатын айналым мақсатында
пайдаланылса немесе пайдаланылатын болса сондай-ақ, егер мұндай шарттар
орындалса;
- тауарларды алушы қосылған құн салығын төлеуші болып табылса;
- тауар беруші Қазақстан Республикасы аумағында өткізілген тауарлардың
шот-фактурасын немесе басқада құжат табыс еткен болса. Егер тауар
беруші қосылған құн салығының төлеушісі болып табылмаса, онда
берілетін шот-фактура немесе басқада құжаттар (ҚҚС жоқ) белгісімен
жазылады;
- тауарлар импортты жағдайында – қосылған құн салығы бюджетке төлеген
болса;
- қосылған құн салығын төлеуші жөніндегі салық міндеттемесі орндалса,
олар үшін төленуге тиіс қосылған құн салығының сомасын есепке
жатқызуға құқығы бар.
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығын төлеуші болып
табылмайтын резидент емес ұсынған жұмыстарды, қызымет көрсетулерді өткізу
орны Қазақстан Республикасы болса салық төлеушінің айналымы болып
табылады, және оларға қосылған құн салығы салынады.
Жұмыстарды қызмет көрсетулерді алушының салық салынатын айналымының
мөлшері Қазақстан Республикасындағы көздерден алынған табыстығ төлемі
көзінен ұстатылуға тиіс салық сомасын ескере отырып аталған резидент емеске
төленуге тиіс сома негізгі алына отырып анықталады. Төленуге тиіс қосылған
құн салығының сомасы көзделген ставканы салық салынатын айналым мөлшеріне
және салық салынатын импорт мөлшеріне 13 пайыздық ставканы қолдану арқылы
анықталады. Сонымен қатар, кейбір сыртқа шығатын тауарлар бойынша нөлдік
пайыз қолданылады. Қосылған құн салығының ставкалырына келетін болсақ;
1992 жылы қосылған құнға салынатын салықты төлеу мемлекеттердің –
Тәуелсіз мемелекеттер достастығы мүшелерінің территориясында қолданылатын
бірінғай нарық бойынша 28 пайыз мөлшерінде жүргізілген.
1995 жылы 24 сәуірдегі (салықтар және бюджеттер төленетін басқада
міндетті төлемдер тұралы) Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығына
сәйкес қосылған құн салығының ставкасы:
- салық салынатын айналым мөлшерінен 20 пайыз;
нөлдік ставка бойынша;
- салық салынатын импорт мөлшерінен 20 пайыз болады.
Салық кодексі қабылданған кезінде қосылған құн салығының ставкасы 16
пайыз еді, ал 2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап қосылған құн салығы ставкасы
15 пайызға төмендетілді.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев 2006 жылы 1 наурызда
Халыққа арнаған Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпілес жасау қарсаңында
Жолдауында 2007 жылдан бастап қосылған құн салығы ставкасын 1 пайызға, ал
2008-2009 жылдары қосымша тағы да 1-2 пайызға азайту керектігін атап өтті.
Бұл халқымыз үшін жақсы жаңалық болады, яғни 2007 жылдан бастап қосылған
құн салығын 14 пайызбен есептелді. 2008 жылдан яғни қазір 13 пайыз
көрсеткішпен есептеп жатырмыз.
Мысалы: Заңды тұлға 3 тоқсанда 12 миллион теңгенің өнімін сатты.
Қосылған құн салығын есепте.
ҚҚС =
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиіс қосылған құн
салығының сомасы мен есепке жатқызылғандықтан салық сомасы арасындағы
айырма ретінде анықталады. Қосылған құн салығы салынбайтын өткізу бойынша
айналымда болған кезде қосылған құн салығын есепке жатқызу тәртібі;
• салық салынбайтын айналымдар мақсаттары үшін пайдаланылатын тұралы
(жұмыстар, қызымет көрсетулер) бойынша өнім берушіге төленуге тиіс
және импорт бойынша қосылған құн салығы есепке жатқызылмайды;
• салық салынатын және салық салынбайтын айналымдар кезде қосылған құн
салығының төлеушісінің таңдауы бойынша бара-баралық немесе бөлек
есептеу әдісімен анықталған қосылған құн салығының сомасы есепке
жатқызылады.
Есепке жатқызылған қосылған құн салығы сомасын анықтаудың таңдап
алынған әдісі күнтізбелік жыл ішінде өзгертілмеуге тиіс. Есепке жатқызылған
қосылған құн салығы сомасы барабаралық әдісі бойынша салық салынатын
айналымның жалпы айналым сомасындағы үлес салмағына қарай анықталады.
Бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларды жүзеге асыру кезінде бағалы
қағаздарды өткізу кезінде алынған өсім өткізу бойынша айналымға қосылады.
Бөлек есептеу әдісі бойынша есепке жатқызылған қосылған құн салығы
сомасын анықтау кезінде, қосылған құн салығын төлеуші алған, салық салынған
және салық салынбаған айналымдар мақсаттары үшін пайданылған тауарлар
бойынша шығыстары мен қосылған құн салығы бойынша бөлек есеп жүргізіледі.
Есептер
Мысалы: 2-тоқсанда сатылған өнім үшін түскен қаржы көлемі 4 120 000
теңге. Қосылған құн салығын есепте.
ҚҚС =
№1 Кәсіпорынның ІІІ тоқсанда 725000тг тауарын сатты. Кәсіпорынның қанша
мөлшерде қосылған құн салығын төлеу тиіс.
ҚҚС = тг
№2 Кәсіпорынның ҚҚС бойынша ағымдағы төлемдері 261500 тг. Есепті айда
бағасы 3000 тг 100 тонна цемент сатып алды, оны 4300 теңгеден сатты. Есепке
алынатын және төлеуге тиіс ҚҚС мөлшерін анықта.
300 х 100 = 30000 тг
4300 х 100 = 43000тг
ҚҚС = (төлеуге тиіс)
ҚҚС = (Есепке алынған)
№3 Акционерлік компания өндірілген минералды судың 100000 шөлмегін сатты 27
теңгеден сатты. Судың өзіндік құны 10 теңге құрады. Бюджетке төленуге тиіс
ҚҚС сомасын тап.
100000 х 27 = 270000 тг
100000 х 19 = 190000 тг
270000 – 19000= 8000 тг
ҚҚС =
№4 Фирма ІІ тоқсанда 350000 тг тауарын сатты. ҚҚС есепте.
ҚҚС =
№5 Кәсіпорынның ҚҚС бойынша ағымдағы төлемдері 323500 тг. Есепті айдағы
бағасы 4500 тг 100 тонна бидай сатып алды оны 5500 тг сатты. Есепке
алынатын және төлеуге тиіс ҚҚС мөлшерін анықта.
323500 тг
4500 х 100 = 450000 тг
5500 х 100 = 550000 тг
ҚҚС = (Есепке алынған)
ҚҚС =
323500 + 71500 тг =395000 (төлеуге тиіс)
нөльдік мөлшерлеме кезең ҚҚС өтеу бюджетке төлеу жүргізеді.
№6 Заңды тұлға жалпы сомасы 120000 теңге болатын эспорттық тауарларды
өткізді. Алынған тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің) құны
75000000 теңге құрайды.
ҚҚС = 1200000 х о%- 75000000 х 13% = 112500 теңге.
Есепке жатқызудың барабаралық әдісі пайдаланылатын банктермен банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарды және
микрокридиттік ұйымдардың кепілдегі мүлікті (тауарды) алуға және өткізуге
байланысты айналымдар бойынша қосылған құн салығының сомалары есепке алынуы
бойынша бөлек есептеу әдісін қолдануға құқығы бар. Бюджетте аударылуы тиіс
қосылған құн салығының сомасын анықтау үшін салық төлеуші 2 әдісін
қоданылады:
- айырса әдісі;
- қосылған құн әдәсі;
Есептелінген қосылған құн салығының сомасы белгіленген қосылған құн
салығы бойынша деклорация табыс етілген мерзімнен кешіктірмей төленді.
Қосылған құн салығы бойынша салық кезеңі – күнтізбелік ай болып табылады.
Егер алдынғы тоқсан үшін бюджетке төленуге тиіс қосылған құн салығының
орташа айлық сомасы 1000 айлық есептік көрсеткіштен кем болса, онда салық
кезеңі – тоқсан болып табылады.
Ауыл шаруашылық өнімін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы
салық режимін қолданатын құн салығын төлеушілер үшін аталған арнаулы салық
режимінің күші қолданылатын қызыметі жүзеге асырудан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Салық салынатын айналым және салық салынатын импорт
2. Қосылған құн салығының Қазақстан Республикасының салық
жүйесіндегі рөлі.
1.3. Қосылған құн салығын төлеушілер мен объектілері.
1.4. Қосылған құн салығын есептеу және төлеу тәртібі
1.5. Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орыны.
1.6. Қосылған құн салығы бойынша шетелдердің тәжірибелері.
1.7 Қосылған құн салығының даму перспективалары
Қорытынды
Қалданылған әдебиеттер тізімі
Мазмұны
Кіріспе
Негізгі бөлім
3. Салық салынатын айналым және салық салынатын импорт
4. Қосылған құн салығының Қазақстан Республикасының салық
жүйесіндегі рөлі.
1.3. Қосылған құн салығын төлеушілер мен объектілері.
1.4. Қосылған құн салығын есептеу және төлеу тәртібі
1.5. Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орыны.
1.6. Қосылған құн салығы бойынша шетелдердің тәжірибелері.
1.7 Қосылған құн салығының даму перспективалары
Қорытынды
Қалданылған әдебиеттер тізімі
1. Салық салынатын айналым және салық салынатын импорт
Қосылған құн салығы тауарларды өдіру және өткізу бойынша салық
салынатын айналым құнының бір бөлігі бюджетке аударуды, сондай–ақ Қазақстан
Респкбликасының аумағындағы тауарлар импортты кезеңдегі аударымды
білдіреді.
= –
Қосылған құн салығын төлеушінің тауарларды өткізу бойынша (қосылған
құн салығынан босатылған, сондай-ақ өткізу орны Қазақстан Респкбликасы
болып табылмайтын айналымдарды қоспағанда) жасаған айналым салық салынатын
айналым болып табылады.
Кеден заңдарына сәйкес Қазақстан Респкбликасының аумағына әкелінетін
немесе әкелінген тауарлар салық салынатын импорт болып табылады.
Салық салынатын айналым мөлшері қосылған құн салығын енгізбей мәміле
жасаған тараптар қолданылатын бағаларды негізге ала отырып, өткізілетін
тауарлар құны негізінде анықталады.
Салық салынатын импорт мөлшері импортталатын тауарлардың
кедендік құны, сондай-ақ қосылған құн салығын қоспағанда, тауарлар импорты
кезінде салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер негізінде
анықталады.
Өткізілген тауарлардың жұмыстардың, қызмет көрсетулердің, құны қандай
да бір өзгеріске түскен жағдайда, салық салынатын айналым мөлшері тиісті
түрде түзетіледі.
Тауардың бірнеше ксіпорындардан өткен кездег ҚҚС –ын есептеудің
қарапайымдалған сызбасын қаратырайық.
Шикізат
Құраушы бөлшектер
Өнім
Тауар
Тауар
2. Қосылған құн салығының Қазақстан Республикасының салық
жүйесіндегі рөлі.
Қосылған құнға салынатын салықты 1954 жылы М.ЛОРЕ (Франция) енгізіп,
айналымға салынатын салықты, алмастыруға қабілетті салық реттінде
бейнелейді. Бұл салық Франция жерінде 1968 жылы толығымен енгізіліп болды.
Кейін келе Европалық одаққа мүше болғысы келетін мемелекеттке қойылатын
алғашқы шарттарының бірі болып саналады.
Қосылған құн салығы дегеніміз – тауарларды (жұмыстарды, қызымет
көрсетүлерді) өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды
өткізу бойынша салық салынатын айналым құнының бір бөлігінің бюджетке
аудару сондай-ақ Қазақстан Респкбликасындағы аумағындағы тауарлар импортты
кезіндегі аударым.
Қосылған құнға салынатын салықты есептеу барысында негізінен 4 әдісі
қолданылады:
- тікелей аддитивті немесе бухгалтерлік:
- жанама аддитивті:
- тікелей шегерім жасау әдісі:
- жанама шегерім жасау әдісі немесе шоттар бойынша немесе есепке
жатқызу.
Бұл жерде аддитивті дегеніміз – ол қосу жолымен алынатын шама.
Бірінші және екінші әдістер балансқа негізделген, анығын айтқанда ол
пайданы анықтау негізінде есептеледі. Бірақ компанияның балансында жасалған
мәмілелер жалпылама түрде көрсетіліп, тауарлар түрлері бойынша жіктелмейді.
Үшінші әдісі өндірілген өнім құнына жұмсалған шығындарды шегеріп
тастағаннан кейін ғана салық сомасы есептеледі. Бұл үш әдісті бір тұтас
салық ставкасын қолданған жағдайда ғана пайдаланылады. Ал тәжірибеде,
негізінен төртінші әдісі кеңінен таралған. Бұл әдіс арқылы
дифференцияланған салық ставкасы мәміле жасалған сәтте бірден қолданылады,
сондай-ақ шотфактураны толтыру арқылы жасалған мәміле тұралы, компанияның
салық міндеттемелері тұралы ақпарат алып отыруға мүмкіндік туады.
Кәзіргі ұақытта Қазақстан Республикасында жанама салықтардың 2 түрі
бар: қосылған құн салығы және акциз, осылардың ішіндегі ең маңызды әрі
күрделісі 1992 жылы енгізілген қосылған құн салығы болып табылады. Кәзіргі
кезде қосылған құн салығы Қазақстан Республикасының бюджет кірістерінің ең
негізгі көздерінің қатарынан саналады. 2006 жылы қосылған құн салығы
Қазақстан Республикасының бюджет кірістерінің 27,1 пайызын құрайды. Бұл
салықтың ерекшелігі – оның салық салынатын объектісі сатудан түскен бүкіл
түсім – сома емес, тек салық салынатын айналыммен салық салынатын импортты
қамтитын қосылған құн салып саналады.
Қосылған құн салығы дүние жүзінің 40-тан астам елдерде соның ішінде
Европа экономикалық одағының 17 мемелекеттінде қолданылады. Бұл салықтың
артықшылығы:
- біріншіден, ол жаңа құн жасалған орын бойынша салық төлеушілердің
үлкен тобына алынады.
- екіншіден, төлеушілер үшін де есептеудің салыстырмалы
қарапайымдылығымен ерекшеленеді.
- үшіншіден, бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына,
инфляция деңгейіне қарамастан мемелекет бюджетіне кірістерін
қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын қамтамасыз етеді.
Қосылған құн салығы өндірістің әр кезеңінде құрылатын құн өсімінің бір
бөлігі бюджетке аударады. Казіргі уақыттағы қосылған құн салығын
есептеу механизм қосылған құнды анықтауды қажет етпейді. 1997 жылдан
бастап егер келесідей шарттар орындалатын болса, қосылған құн
салығының төленген сомасы есепке алынады.
- Сатып алынған (ипортталған) тауарлар кәсіпкерлік қызыметте
қолданылады;
- Сатып алынған тауарлар шот – фактурамен ресімделіп, онда қосылған құн
салығының сомасы жеке бір жолда көрсетілуі тиіс;
- Салық төлеушілер қосылған құн салығы бойынша есепке тұруы қажет.
Қосылған құн салығының ынталандырушы қызыметі тауарды өндіру
мақсатында нольдік ставка және жеңілдіктер беру құралдарын қолдану арқылы
көрініс табады. 1992 жылы қосылған құн салығының ставкасы 28 пайыз болып
бекітілді. өндірістің құлдырауы кезінде, инфлиация жағдайында сұраныстың
төлем қабілеттілігінің төмендеуі барысында бұл ставка жоғары болып
табылады. Сондықтан да соңғы тұтынушыға түсетін салық ауыртпалығы өте
жоғары болып келеді. Сол кездегі қосылған құн салығының төлеу механизімінің
кемшілігі – шикізат және материалдар үшін қосылған құн салығын төлеу
мерзімі мен дайын өнім өткізуден алынатын табыс ұақыты сәйкес келмеу
нәтижесінде кәсіпорынның айналым қаражаттарын қолдануды қажет етті.
Экономиканың барлық секторларының жағдайын жақсарту мақсатында
еліміздің салық жүйесіне қосылған құн салығының 1992 жылы енгізілуі
келесідей бағыттар бойынша дамуды көздейді:
- бюджеттің кіріс бөлігінің салықтық түсімдерін инфлясалық құнсыздауын
қорғау;
- 1995-1996 жылдары болған тауар дифицитін ликвидациялау.
Қосылған құн салығының еліміздің салық жүйесіндегі дамуының келесі бір
кезеңінде нольдік және 20 пайыздық ставка енгізілді. Бұл ставка бірінші
қажеттіліктердегі тауарларды импорты мен өткізу айналымына қолданылады.
Сонымен қатар, газет – журнал өнімдеріне, дәрі-дәрмек заттарының және
балалар шығармашылығы баспасы қосылған құн салығынан босатылады.
Қосылған құн салығының қолданылатын елдер келесідей мақсаттарды жүзеге
асыруды көздейді:
- мемелекеттік табыстардың ұлғаюының кепілдемесі;
- соңғы тұтынушыға салық ауыртпалығын аудару;
- салықтан жалтаруды болдырмау үшін бақылауды күшейту;
- өндірістік циклдің әр этапында табыс алу мүмкіндігі.
Қосылған құн салығының механизімін жетілдіру үшін салықтың
дифференцияланған ставкаларын орнатуымыз қажет. Олар жоғарлатылған және
төмендетілген болып бөлінеді. Төмендетілген салық ставкасы бірінші
қажеттіліктердегі тауарларға, ал жоғарылатылған салық ставкасы екінші
қажеттіліктегі тауарларға орнатылады. Қосылған құн салығының алуды тауарды
сату кезінде әрбір сатушы жүзеге асырып отырады. Алынған сома өзі төлеген
қосылған құн салығының көлеміне азайтыладыда айырмасы мемелекеттке
төленеді.
Қосылған құн салығы тұтынушыларға күшті әсерін тигізетін болғандықтан
оның қолдануы өлшеніп, талданып жасалуымен ерекшелінеді. Одан басқа
қосылған құн салығы қоғамда тұтынылатын барлық тауарлар мен қызметтерге
қосылады. Сол себептен қосылған құн салығы тауардың сатылу бағасына
қосылғандықтан оның бағасын ұлғайтады. Әр түрлі тауарларға қосылған құн
салығын енгізүдің нәтижесінде мемелекеттің алатын пайдасы әртүрлі болып
келеді. Мұнда сұраныстың икемділігіне тәуелділік көп. Сұраныс икемділігі
бірінші қажеттіліктегі тауарларға әсер етпегендіктен, басқа тауарлардағы
қосылған құн бірінші қажеттіліктегі тауарларға қарағанда жоғары болады.
Сұранысы икемсіз тауарларға қосылған құн салығының деңгейі төмен болды.
Бұлардың ең маңыздысы бірінші қажеттіліктегі тауарлар, қосылған құн
салығының тауарлардағы ставкасының төмен болуы бұл тауарлардың халық үшін
өмір сүруге қажеттілігімен түсіндіреді.
1.3. Қосылған құн салығын төлеушілер мен объектілері.
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы бойынша есепке тұрған
мынадай тұлғалар қосылған құн салығын төлеушілер болып табылады:
- Жеке кәсіпкерлер;
- Заңды тұлғалар;
Қызыметін Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын
резиденттер еместер.
• Заңды тұлғаның құрлымдық бөлімшелері.
• Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес тауарларды Қазақстан
Респкбликасының аумағына импорттайтын тұлғалар.
Қосылған құн салығының негізгі салық салу объектілері:
- салық салынатын айналым;
- салық салынатын импорт.
Салық салынатын айналым және салық салынатын импорт.
- Тауарларды өткізу бойынша айналым.
- Тауарға қатысты өткізу бойынша айналым:
Тауарға меншік құқығын беруді, оның ішінде:
- тауарды сатуды;
- тауарды тиеп жөнелтуді, оның ішінде басқа тауарларға алмастыруды;
- тауар экспортын;
- тауарды тегін беруді;
- жарғылық капиталға жартысына төлеуді;
- жұмыс берушінің жалдамалы қызметкерге жалақы есебінен тауар беру;
тауарды төлем мерзімін ұзарту шартымен тиеп жөнелтуді және
мүлікті
қаржы лизингіне беруді;
- комиссия шарттары бойынша тауарды тиеп жөнелтуді;
- қарызды төлемеген жағдайда кепіл берушінің кепіл ұстаушыға кепілге
қойылған мүлкін (тауар) беруін;
- кәсіпкерлік қызымет мақсаты үшін сатып алынған тауарды кәсіпкерлік
қызметке жатпайтын шараларды өткізу үшін, сондай-ақ қосылған құн
салығын төлеушінің не оның жалдамалы қызметкерлерінің, қатысушылардың
немесе басқада тұлғалардың жеке тұтынуы үшін пайдалануын;
- бір заңды тұлғаның қосылған құн салығының дербес төлеушілері болып
табылатын бір құрылымдық бөлімшесінің құрылымдық бөлімшесіне тауар
жөнелтүін;
- бұрын экспорт режимінде шығарылған тауарды кері импорт режимінде
қайтаруды білдіреді.
Жұмыстарды, қызымет көрсетулерді өткізу бойынша айналым кез-келген
жұмыстар орындауды немесе қызымет көрсетудің, соның ішінде олардың тегін
орындалуын, сондай-ақ тауарды өткізуден сыйақы үшін кез-келген қызыметті,
оның ішінде:
Мүлікті ұақытша иелікке беруді және мүлікті жалдау (жалгерлік) шартымен
пайдалануды;
• санаткерлік меншік объектілеріне, соның ішінде жарғылық капиталға
салым ретінде берілетін құқықтар беруді;
• жұмыс берушінің жалдамалы қызметкерге жалақы есебінен жұмыстар
орындалуын, қызметтер көрсетуін;
• қосылған құн салығын дербес төлеушілер болып табылатын бір заңды
тұлғаның құрылымдық бөлімшелері арасында жұмыстар орындау, қызыметтер
көрсетуін беріледі.
Мыналар өткізу бойынша айналымға жатпайды:
- бірлігінің құны екі айлық есептік көсеткіштен аспайтын тауарды
жарнамалап мақсатта беру не сыйлау;
- тапсырысшының мердігерге дайын өнімді мердігердің дайындауы, ұқсатуы,
құрастыруы жөндеуі және объектілер салушы үшін алыс – беріс тауарларын
тиеп жөнелту. Аталған тауарлар Қазақстан Республикасының шегінен тыс
жерлерде дайындалған, ұқсатылған, құрастырылған, жөнделген жағдайда,
егер оларды әкету Қазақстан Республикасын кеден заңдарына сәйкес
тауарларды кеден аумағынан тыс жерлерде ұқсату режимімен жүзеге
асырылса, аталған тауарлардың тиеп жөнелтілуі өткізу бойынша айналым
болып табылмайды;
- қайтарылған ыдысты тиеп жөнелту. Құны онымен жіберілетін өнімді өткізу
құнына кірмейтін және осы өнімді беру жөніндегі шартта белгіленген
талаптармен және мерзімде, бірақ ұзақтығы алты айдан бөлек аспайтын
мерзімзде өнім берушіге қайтарылуға тиіс ыдыс қайтарылатын ыдыс болып
табылады.
- егер ыдыс белгіленген мерзімде қайтарылмаса, мұнда ыдыс өткізу бойынша
айналмға енгізіледі;
- бұрын экспорт режимінде шығарылған тауарды кері импорт режимінде
қайтаруды қоспағанда, тауарды қайтару;
- шарттар белгіленген талаптармен мерзімдерде қайта әкелуге жататын
тауарларды көрмелер, басқада мәдени және спорт шаралырын өткізу үшін
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерге әкету, егер бұл
Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес Тауарларды ұақытша
әкету кеден режимімен ресімделсе;
- жер қойнауын пайдаланушы жаңадан құрған және сатып алған, жерқойнауын
пайдалану жөніндегі операцияларды орындау үшін пайдаланылатын және
Қазақстан Республикасына берілуге тиіс мүлікті жер қойнауын
пайдаланушының жер қойнауын пайдалануға жасалған келісім шарт
талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасының меншігіне беру.
Салық салынатын айналымды анықтау.
Қосылған құн салығын төлеушінің тауарларды өткізу бойынша жасаған айналымы
салық салынатын айналым болып табылады, оған:
Қосылған құн салығынан босатылған;
- өткізу орны Қазақстан Республикасы болып табылмайтын айналым
қосылмайды.
Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес деклорациялануға
тиісі, Қазақстан Республикасының аумағына әкелетін немесе әкелінген
тауарлар салық салынатын импорт болып табылады.
Тапсырма шарттар бойынша жүзеге асырылатын өткізу бойынша айналымдар.
Сенім білдірген адамның сенім білдірушінің атынан және соның есебінен
тауарды тиеп жөнелту жұмыстарды орындауы немесе қызыметтер көрсету сенім
білдірген адамның өткізуі бойынша адамның өткізуі бойынша айналым болып
табылмайды.
Осы ережелер:
- сенім білдірілген адамның сенім білдірушіге орындаған жұмыстарына
(көрсеткен қызметтеріне);
- Қазақстан Республикасында қосылған құн салығының төлеуші болып
табылмайтын резидент емес сенім білдірушіден алынған тауарға қатысты
қолданылмайды. Мұндай жағдайда тауарды тиеп жөнелту сенім білдірген
адамның өткізу бойынша айналымы болып табылады.
1.4. Қосылған құн салығын есептеу және төлеу тәртібі
Салық және бюджет төленетін басқада міндетті төлемдер тұралы Қазақстан
Республикасының салық кодексті бойынша қосылған құнға салынатын салық деп
тауарларды өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу
бойынша салынатын салық айналымының құнының бір бөлігін бюджетке аударуды,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы тауарлар импорттары
кезіндегі аударымды айтады.
Қосылған құн салығы бойынша есепке қоюға қойылатын талаптар, кез
келген (он екі айдан аспайтын) кезеңнің қортындысы бойынша айналымның
мөлшері белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 15 000 еселенген өткізу
бойынша ең төменгі айналымнан асатын болса, жеке кәсіпкерлер, заңды
тұлғалар, қызыметін Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент еместер кез келген кезен (он екінші айлық кезеңінен
аспайтын) аяқталған күннен бастап он бес күнтізбелік күннен кешіктірмей
қосылған құн салығы бойынша есепке қою тұралы салық оргынына өтініш беруге
міндетті.
Қосылған құн салығы бойынша есепке қойылуға жатпайтын, бірақ қосылған
құн салығын салуға жататын тауарларды өткізуді жүзеге асыруды жоспарлаған
тұлға қосылған құн салығы бойынша есепке қою тұралы өтініштісалық оргынына
ерікті түрде бере алады. Тұлға қосылған құн салығы бойынша ол есепке қою
тұралы өтініш берген айдың кейінгі айдың алғашқы күнен бастап қосылған құн
салығын төлеушіге айналады. Жеке кәсіпкерлер, мемелекеттік мекемелерді
қоспағанда, заңды тұлғалар және олардың құрылымдық бөлімшелері қосылған құн
салығы бойынша ол есепке қою тұралы өтініш берген кейінгі айдың алғашқы
күнінен бастап қосылған құн төлеушіге айналады. Мемлекеттік мекемелерді
сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы қызыметін тұрақты мекеме арқылы
жүзеге асыратын резидент еместерді қоспағанда, заңды тұлға мемлекеттік
тіркелгенінне кейін он жұмыс күніннен кешіктірмей салық органына қосылған
құн салығы бойынша есепке қою тұралы өтініш берген кезде, заңды тұлғалар
өздері салық төлеуші ретінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап қосылған
күнен бастап қосылған құн салығын төлеушіге айналады. Уәкілетті мемлекеттік
оргын қосылған құн салығының төлеушінің өтініші бойынша оның құрылымдық
бөлімшелерін қосылған құн салығын дербес төлеушілер ретінде қарастырылады.
Құрылымдық бөлімшелер қосылған құн салығын дербес төлеушілер деп танылғанда
қосылған құн салығын төлеуші заңды тұлға құрылымдық бөлімшелердің
орналасқан жері бойыеша салық органына қосылған құн салығы бойынша оларды
есепке қою тұралы өтініш беруге міндетті. Қосылған құн салығын төлеуші
заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері қосылған құн салығы бойынша есепе қою
тұралы өтініш берген айдың кейінгі айдың бірінші күнінен қосылған құн
салығының төлеушілерге айналады. Қосылған құн салығы есепке қойылатын орны.
Қосылған құн салығы бойынша есепке қою салық төлеу ретінде
мемелекеттік тіркеу орны бойынша жүзеге асырылады. Заңды тұлға арнайы
экономикалық аймақтың аумағында объектілер салу жөніндегі қызметті жүзеге
асырған жағдайда, ондай заңды тұлғаны не оның құрылымдық бөлімшесін
қосылған құн салығы бойынша еспек қоюды арнайы экономикалық аймақ
аумағындағы салық органы жүзеге асырады. Егер осы аталған заңды тұлға
өзінің қосылған құн салығы бойынша есепке қоб тұралы өтініш бермесе, оның
арнайы экономикалық аймақтың аумағында объектілер салу жөніндегі қызметті
жүзеге асыратын құрылымдық бөлімшесі аталған заңды тұлғаның өтінішсіз
қосылған құн салығы дербес төлеуші деп қарастырады.
Қосылған құн салығы бойынша есепке қою тұралы куәлік. Қосылған құн
салығы бойынша есепке қойған кезде салық органы тұлғағының қосылған құн
салығын төлеуші ретінде есепке қойылғаны тұралы куәлік беруге міндетті,
онда:
- тұлғаның атауы және оның деректемелері;
- салық төлеушіге берілген салық төлеушінің тіркеу нөмірі;
- тұлға қосылған құн салығы төлеуші болған құн көрсетіледі.
Қосылған құн салығы бойынша есептен шығару.
Егер қосылған құн салығының төлеушінің соңғы он екі айлық кезеңіндегі
салық салынатын айналым мөлшері салық салынатын ең төмен айналым мөлшеріне
аспаса, ол тіркелген жердегі салық салық органына өзін қосылған құн салығы
бойынша есептен шығару тұралы өтініш беруге құқылы. Қосылған құн салығы
төлеуші мұндай құқықты өзін қосылған құн салығы бойынша есепке қойылған
кезден бастап, кем дегенде екі жыл өткеннен кейін пайдалана алады. Егер
қосылған құн салығын төлеуші болып табылатын тұлға салық салынатын
айналымға байланысты қызыметін тоқтатқан жағдайда мұндай тұлға қызметі
тоқтатылған салық кезеңінен кейінгі алты айдың аяқталуынан кешіктірмей өзін
қосылған құн салығы бойынша есептен шығару тұралы өтініш беруге міндетті.
Салық органы қосылған құн салығын төлеуші болып табылатын әрекетсіз заңды
тұлғаны тапқан жағдайда, қосылған құн салығы бойыша есептен шығаруды
уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен салық органы жүргізеді.
Қосылған құн салығын төлеуші болып табылатын заңды тұлға тартылған
жағдайда, мұндай тұлға салық төлеушілердің мемлекеттік тізілімінен алып
тасталған күнінен бастап қосылған құн салығы бойынша есептен шығарылуға
тиіс. Есепке жатқызылатын қосылған құн салығы.
Тауарларды алушының бюджет жарнасына жатқызылуға тиіс салық сомасын
анықтау кезінде, негізгі құралдарды қоса алғанда, алынған тауардар,
жұмыстармен қызыметкөрсетулер салық салынатын айналым мақсатында
пайдаланылса немесе пайдаланылатын болса сондай-ақ, егер мұндай шарттар
орындалса;
- тауарларды алушы қосылған құн салығын төлеуші болып табылса;
- тауар беруші Қазақстан Республикасы аумағында өткізілген тауарлардың
шот-фактурасын немесе басқада құжат табыс еткен болса. Егер тауар
беруші қосылған құн салығының төлеушісі болып табылмаса, онда
берілетін шот-фактура немесе басқада құжаттар (ҚҚС жоқ) белгісімен
жазылады;
- тауарлар импортты жағдайында – қосылған құн салығы бюджетке төлеген
болса;
- қосылған құн салығын төлеуші жөніндегі салық міндеттемесі орндалса,
олар үшін төленуге тиіс қосылған құн салығының сомасын есепке
жатқызуға құқығы бар.
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығын төлеуші болып
табылмайтын резидент емес ұсынған жұмыстарды, қызымет көрсетулерді өткізу
орны Қазақстан Республикасы болса салық төлеушінің айналымы болып
табылады, және оларға қосылған құн салығы салынады.
Жұмыстарды қызмет көрсетулерді алушының салық салынатын айналымының
мөлшері Қазақстан Республикасындағы көздерден алынған табыстығ төлемі
көзінен ұстатылуға тиіс салық сомасын ескере отырып аталған резидент емеске
төленуге тиіс сома негізгі алына отырып анықталады. Төленуге тиіс қосылған
құн салығының сомасы көзделген ставканы салық салынатын айналым мөлшеріне
және салық салынатын импорт мөлшеріне 13 пайыздық ставканы қолдану арқылы
анықталады. Сонымен қатар, кейбір сыртқа шығатын тауарлар бойынша нөлдік
пайыз қолданылады. Қосылған құн салығының ставкалырына келетін болсақ;
1992 жылы қосылған құнға салынатын салықты төлеу мемлекеттердің –
Тәуелсіз мемелекеттер достастығы мүшелерінің территориясында қолданылатын
бірінғай нарық бойынша 28 пайыз мөлшерінде жүргізілген.
1995 жылы 24 сәуірдегі (салықтар және бюджеттер төленетін басқада
міндетті төлемдер тұралы) Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығына
сәйкес қосылған құн салығының ставкасы:
- салық салынатын айналым мөлшерінен 20 пайыз;
нөлдік ставка бойынша;
- салық салынатын импорт мөлшерінен 20 пайыз болады.
Салық кодексі қабылданған кезінде қосылған құн салығының ставкасы 16
пайыз еді, ал 2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап қосылған құн салығы ставкасы
15 пайызға төмендетілді.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев 2006 жылы 1 наурызда
Халыққа арнаған Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпілес жасау қарсаңында
Жолдауында 2007 жылдан бастап қосылған құн салығы ставкасын 1 пайызға, ал
2008-2009 жылдары қосымша тағы да 1-2 пайызға азайту керектігін атап өтті.
Бұл халқымыз үшін жақсы жаңалық болады, яғни 2007 жылдан бастап қосылған
құн салығын 14 пайызбен есептелді. 2008 жылдан яғни қазір 13 пайыз
көрсеткішпен есептеп жатырмыз.
Мысалы: Заңды тұлға 3 тоқсанда 12 миллион теңгенің өнімін сатты.
Қосылған құн салығын есепте.
ҚҚС =
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиіс қосылған құн
салығының сомасы мен есепке жатқызылғандықтан салық сомасы арасындағы
айырма ретінде анықталады. Қосылған құн салығы салынбайтын өткізу бойынша
айналымда болған кезде қосылған құн салығын есепке жатқызу тәртібі;
• салық салынбайтын айналымдар мақсаттары үшін пайдаланылатын тұралы
(жұмыстар, қызымет көрсетулер) бойынша өнім берушіге төленуге тиіс
және импорт бойынша қосылған құн салығы есепке жатқызылмайды;
• салық салынатын және салық салынбайтын айналымдар кезде қосылған құн
салығының төлеушісінің таңдауы бойынша бара-баралық немесе бөлек
есептеу әдісімен анықталған қосылған құн салығының сомасы есепке
жатқызылады.
Есепке жатқызылған қосылған құн салығы сомасын анықтаудың таңдап
алынған әдісі күнтізбелік жыл ішінде өзгертілмеуге тиіс. Есепке жатқызылған
қосылған құн салығы сомасы барабаралық әдісі бойынша салық салынатын
айналымның жалпы айналым сомасындағы үлес салмағына қарай анықталады.
Бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларды жүзеге асыру кезінде бағалы
қағаздарды өткізу кезінде алынған өсім өткізу бойынша айналымға қосылады.
Бөлек есептеу әдісі бойынша есепке жатқызылған қосылған құн салығы
сомасын анықтау кезінде, қосылған құн салығын төлеуші алған, салық салынған
және салық салынбаған айналымдар мақсаттары үшін пайданылған тауарлар
бойынша шығыстары мен қосылған құн салығы бойынша бөлек есеп жүргізіледі.
Есептер
Мысалы: 2-тоқсанда сатылған өнім үшін түскен қаржы көлемі 4 120 000
теңге. Қосылған құн салығын есепте.
ҚҚС =
№1 Кәсіпорынның ІІІ тоқсанда 725000тг тауарын сатты. Кәсіпорынның қанша
мөлшерде қосылған құн салығын төлеу тиіс.
ҚҚС = тг
№2 Кәсіпорынның ҚҚС бойынша ағымдағы төлемдері 261500 тг. Есепті айда
бағасы 3000 тг 100 тонна цемент сатып алды, оны 4300 теңгеден сатты. Есепке
алынатын және төлеуге тиіс ҚҚС мөлшерін анықта.
300 х 100 = 30000 тг
4300 х 100 = 43000тг
ҚҚС = (төлеуге тиіс)
ҚҚС = (Есепке алынған)
№3 Акционерлік компания өндірілген минералды судың 100000 шөлмегін сатты 27
теңгеден сатты. Судың өзіндік құны 10 теңге құрады. Бюджетке төленуге тиіс
ҚҚС сомасын тап.
100000 х 27 = 270000 тг
100000 х 19 = 190000 тг
270000 – 19000= 8000 тг
ҚҚС =
№4 Фирма ІІ тоқсанда 350000 тг тауарын сатты. ҚҚС есепте.
ҚҚС =
№5 Кәсіпорынның ҚҚС бойынша ағымдағы төлемдері 323500 тг. Есепті айдағы
бағасы 4500 тг 100 тонна бидай сатып алды оны 5500 тг сатты. Есепке
алынатын және төлеуге тиіс ҚҚС мөлшерін анықта.
323500 тг
4500 х 100 = 450000 тг
5500 х 100 = 550000 тг
ҚҚС = (Есепке алынған)
ҚҚС =
323500 + 71500 тг =395000 (төлеуге тиіс)
нөльдік мөлшерлеме кезең ҚҚС өтеу бюджетке төлеу жүргізеді.
№6 Заңды тұлға жалпы сомасы 120000 теңге болатын эспорттық тауарларды
өткізді. Алынған тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің) құны
75000000 теңге құрайды.
ҚҚС = 1200000 х о%- 75000000 х 13% = 112500 теңге.
Есепке жатқызудың барабаралық әдісі пайдаланылатын банктермен банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарды және
микрокридиттік ұйымдардың кепілдегі мүлікті (тауарды) алуға және өткізуге
байланысты айналымдар бойынша қосылған құн салығының сомалары есепке алынуы
бойынша бөлек есептеу әдісін қолдануға құқығы бар. Бюджетте аударылуы тиіс
қосылған құн салығының сомасын анықтау үшін салық төлеуші 2 әдісін
қоданылады:
- айырса әдісі;
- қосылған құн әдәсі;
Есептелінген қосылған құн салығының сомасы белгіленген қосылған құн
салығы бойынша деклорация табыс етілген мерзімнен кешіктірмей төленді.
Қосылған құн салығы бойынша салық кезеңі – күнтізбелік ай болып табылады.
Егер алдынғы тоқсан үшін бюджетке төленуге тиіс қосылған құн салығының
орташа айлық сомасы 1000 айлық есептік көрсеткіштен кем болса, онда салық
кезеңі – тоқсан болып табылады.
Ауыл шаруашылық өнімін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы
салық режимін қолданатын құн салығын төлеушілер үшін аталған арнаулы салық
режимінің күші қолданылатын қызыметі жүзеге асырудан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz