Радио және интернет арқылы хабар тарату

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі

Қазақ филология кафедрасы

Курстық жұмыс

Тақырыбы:Радио және интернет арқылы хабар тарату

Орындаған:

Тексерген:

Жоспар

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім:

Радиолардың технологиясы
Ақпарат таратудың спутниктік жүйесі
Хабардағы режиссер қызметі
Радиохабардың қоғамдағы алатын орны
Радиохабар тарату міндеттері
Интернет желісі

ІІІ. Қорытынды

Кіріспе

Журалистика дегеніміз не біріншіден журналистика қоғамдық жүйенің бүтіндей бір бөлігі ал қоғам болса күрделі жүйенің институты болып саналады. Журналистика салалары болып негізінен редакциялар, газет журналдар, кітап баспаханалары, теле және радио ақпарат құралдары жатады. Журналистика тақырыбын қозғай келе біздің байқайтынымыз бұқаралық ақпарат құралдарының тікелей ақпарат көздеріне жүгінетіндігі. Журналистика ғылымы үлкен бір мектеп болып саналады оның техникалық жабдықтары яғни типография (газет журнал басылатын орын) теле және радио тарату центрлері, баспаханалар және тағыда басқа ақпарат тарату жабдықтарының өзі осы аталған мектептің жемісі болып саналады. Журналистика ғылымын тіпті атқарушы, құқықтық және сот органдарынан кейінгі 4 билік органы деп те атайды.

Радио - халыққа жаңалық жеткізу, хабар-информация беру жолындағы ең шапшаң, оперативті құрал. Радио хабары программаларында информация негізгі орынға ие, зор міндет атқарады.

Радиоинфомацияның бір ерекшелігі - оның документальдылығы. Бұған адамның дауысын, түрлі әндер мен дыбыстарды пайдалану арқылы қол жетеді.

Бүгінгі заман адамдары үшін информация көздері көп-ақ. Олардың қай-қайсысы болса да, “уақыт-алтын” деген қағиданы берік ұстанып, хабарды қысқа да мазмұнды, тартымды да қызықты етіп беруге тырысады. Радио да осы мақсатты көздейді.

Радио өзінің ағартушылық, насихатшылық қызметін сонау ХХ ғасырдың басынан бастау алады. 1914-1917 жылдарда дүниеге даңқы тараған қысқы сарайдан саяси-тәрбиелік мәні бар ел зиялыларының сөздерін, патшаның нұсқауларын таратып, хабарлап халықты хабардар етіп тұрған болатын. Пайда болғаннан бастап ел арасында зор ықпалға ие болған және де “ұзын құлақ” деп аталған - радио осы күнге дейін өз деңгейінде жұмыс істеп келеді.

Радиохабар тарату арқылы радиожурналистер жылдам ақпарат таратып отырады, себебі бұқаралық ақпарат құралдарының ішіндегі ең жылдам хабар жеткізуші - радио болып табылады.

Сонымен қатар ХХ ғасырдың орта шенінде келіп қосылған, ал ХХІ ғасырда олсыз өмірді ойлапта көре алмайтын Интернет желісі. Бұл да радиохабар сияқты жылдам хабар тарататын құрал. Радио - әуе арқылы болса, Интернет - телефон желісі, спутник арқылы хабарды жан-жаққа тасымалдай, әлемнің түкпір-түкпіріне жеткізу. Кең мағынасында - бұл бір бірімен мәліметтермен алмасатын жер жүзіндегі миллиондаған компьютерлер арасында бөлінген ақпараттық кеңістік.

Басқа ақпарат құралдарынан радионың ерешелігі ол өзіне аса көп назар қажет етпейді, белгілі бір уақыт мезетін немесе қарап тұрып сен оны тыңдамайсын. Радионы күнделікті тірлікті істеп жүріп, өзіне ешқандай кедергі келтірмей-ақ естіп жүре бересін, сонымен қатар жай естіп жүрмей, белгілі бір ақпарат қорын жинайсыз, мейлі ол жануарлар, машина, ауа райы және т. б. туралы болсын. Яғни сен толыққанды, жан-жақты қазірше айтқанда комуникативті боласыз.

Радиохабарлардың технологиясы

Аса маңызды, салауатты хабарлар мен жаңалықтарды тыңдаушыларға жеткізуде радиохабардың ролі ерекше. Қашан да жақсы істердің жаршысы бола отырып, ұрпаққа өнегелі сөз таратып, тәрбие беруден таймаған ақпарат көзі екені ақиқат. Игілікті істерді жұртшылыққа жеткізуде радиоақпарат негізгі орынға ие болып, зор міндет атқарады. Оларда сан салалы, көп қырлы өміріміздің барлық жағы қамтылады, сол себепті де радиохабардың өміршендігі, қажеттілігі күннен күнге артып отыр.

Өзіне қажетті радиотолқынды ұстап отырған тыңдарман сан алуан хабарларды тыңдайды, музыкаға көңіл бөледі, тіпті беріліп жатқан хабарды тыңдамаған, көңіл аудармаған жағдайдың өзінде халықтың санасына сыналап енетін радиохабардың қасиеті бар. Міне, осы қасиетінің арқасында орасан зор аудитория жинап, өз сөзін алысқа таратып отыр. Алыс шетелдердегі ағайындар Қазақстанның кең байтақ даласынан жеткен қазақ тілінің әр орамын, әр сөзін, әр сөйлемін тамсана, таңырқана тыңдайтындарын әңгімелеп те, жазып та жүр.

Осы радиохабарларды тыңдау жеңіл болғанымен, оның жасалу технологиясы, яғни дыбыс жазудан кеңістікке таралуға дейінгі процестері үлкен жауапкершілікті, нақтылықты, ұқыптылықты, оперативтілікті талап ететін жұмыс. Радиохабарының өз тыңдарманын табуда өзіндік аудитория жинауы радиохабардың мәнінде, маңыздылығында. Тыңдарман құлағын елес еткізетіндей хабарлар жасау, көпшілік көнілінен шығу - бүгінгі радиожурналистердің ардақты да абыройлы міндеті. Жақсы хабар шығару үшін объект табудың мәні зор.

Өмірде болып жатқан сан-салалы оқиғалардың, жаңалықтардың үрдісіне ілесе отырып, оны тыңдармандарға лайықты жеткізу, әрине, үлкен міндет. Сол оқиғаларды, жаңалықтарды саралай, екшей отырып, анализ жасау, өзіндік пікір қалыптастыра отырып тыңдармандарға ұсыну - жақсы объект табу, яғни тыңдарман назарын өзіне аудара алатын хабар жасау деген сөз. Күнделікті болып жатқан жайларды қолма-қол, дәлме-дәл жеткізу бар. Бұл - жаңалықтармен таныстыру болса, адамгершілік, ар-ождан, дін, тәрбие т. б сияқты абстракты хабарларды жасау, оны шебер жеткізу, өз тыңдармандарына ұсыну - күннен күнге радиожурналистерден білімділікті, жан-жақтылықты, салауаттылықты, парасаттылықты талап етіп отырған жайлар.

Көздеген межеден шығып, жазылатын хабардың өз дәрежесінде болуына, объектінің жазылып алынатын сөзінің сапалы шығуы үшін, радиожурналистке білім, сауат, қабілетік қажет. Өзінің білімділігін танытып, сауаттылығын көрсетіп, қағылез қимылдап, жіті пайымдап, биік өреден табылып отырған журналист өзі шеберлікпен сөйлеп қана қоймай, сөйлеушіні сөзге тарта алуы, шешіле сөйлеуге мәжбүр ете алуы қажет. “Иә” немесе “жоқ” деп қана жауап беріп отырған еңбек адамының психологиясына көз жүгіртіп, мінез-құлқын байыптап, өзіндік “жақындауға” қол жеткізген жағдайда ғана шын жүректен шыққан әңгіме-дүкен өрбуі мүмкін.

Егер радиожурналист мұндай шеберлік көрсете алмаған болса, онда әрине, сұлық, сүреңсіз, тыңдаушыға әсер ете алмайтын, жүрегіне жете алмайтын хабар шығуы әбден мүмкін. Сұхбаттасып отырған кезде журналистің ескеретін нәрсесі әңгімелесуші адамның өз ойын еркін бүкпесіз, ашық айтып отырған кезде сол тақырып төңірегінен ауытқып бара жатса, оны бірден тоқтатып тастамай, басқа сұрақ қоя отырып, қайтадан әңгіме барысына қарай ауысуына мүмкіндік жасауы да журналист шеберлігіне жатады.

Хабарды жазбас бұрын сол жерде дыбыстың сапалы, бірқалыпты жазылуын қамтамасыз етіп тұрған құралдың дұрыс жұмыс істеуін қадағалап реттеп алған жөн. Сонымен қатар, микрофонды қалай ұстаудың да маңызы бар. Бөтен шудың болмауына, дыбыстың анық естілуіне микрофонды ұстау қашықтығының да ролі ерекше. Микрофонды ұстау қашықтығы 30-50 см (сезімталдығына қарай) болуы тиіс. Одан жақынырақ болса әңгімелесуші адамның тыныс алғаны, кейбір әріптердің бөлекше естілуі (“с” әрпінің “ш”-ға айналуы) т. б. шулар естіліп қалуы мүмкін. Ал, қашығырақ болып кетсе дауыс көміскіленіп, анық естілмейді. Тағы бір ескеретін жай - микрофон мен магнитофонды бір үстел үстіне қоюға болмайды. Екеуі бір жерде тұратын болса, магнитофондағы шу микрофонға жазылып қалады. Өйткені, қатты денелер дыбысты бойынан жақсы өткізеді.

Хабар жазу кезінде дауыстың неғұрлым табиғи жазылғаны дұрыс. Алдын-ала дайындалған, немесе оқылған сөз білініп қалады, сөйтіп адам эмоциясына кері әсер жасауы мүмкін. Ал, табиғи жазылған дыбыс, объектінің өзіне тән дауысы тыңдармандарды баурап алады, әрі тез жалықтырмайды, хабардың нақтылығын арттырады. Міне, сондықтан да радиожурналист әңгімелесуші адамын баурап, оның психологиясын зерттей отырып, әңгімеге тартқаны, шешіле сөйлеуіне әсер жасағаны жөн.

Таспаға жазылып әкелінген хабарды эфирге шығарудың сан түрлі жолдары бар. Соның бірі - сценарий. Жақсы хабар негізі - жақсы сценарий екені радиожурналистика дәлелдеп отыр. Сценарийдің тартымды шығуына тағы да журналист фантазиясы, ой-өрісі, сезім, пікір молдығы, білімділігі, парасаттылығы, адамгершілік пайымы әсер етеді. Қазіргі кезде Қазақ радиосы тек тікелей эфирге шығу арқылы жұмыс атқаруда. Тікелей эфирге шығу үшін де әрине, сценарий қажет. Эфирді қалай болса солай, сапасыз, нәрсіз, татымсыз хабарлармен толықтырмау үшін, не айту керек, қалай айту керек деген мәселені жүзеге асыру үшін де жақсы сценарийдің ролі зор. Сценарий арқылы жұмыс істеу режиссерге де, хабар редакторына да, операторға да, тыңдарманға да игі әсер етеді.

Үнтаспаға алдын ала жазылып әкелінген хабарды эфир алдында өңдеу - монтаждау процесі деп аталады. Сонымен, монтаж деген жазылған дыбыстың қайталанған, дұрыс айтылмаған т. б. жерлерін, сөздерін алып, артық, сырттан жазылған дыбыстардан тазалау деген сөз. Монтаждың қарадүрсін, немесе механикалық, электрондық, компьютерлік түрлері бар.

Қарадүрсін немесе механикалық монтаж үнтаспаның қажетсіз деген бөлігін кесіп тастау арқылы жасалады. Ол үшін магнитті блоктан үнтаспа өте берген сәтте дыбыстың естілуін қадағалап, дискіні әрлі берлі қозғау арқылы қажетсіз сөзді немесе сөйлемді ұстаған соң қиғаштап алмаспен, өткір кескіш затпен кесіп, тазартуға қажет бөлікті алып тастау керек. Үнтаспаның екінші бөлігін де қиғаштап кесілген жерге дәл келетіндей, жымдасатындай етіп кескен соң, арнайы тез жабысатын, таспа тәріздес лентамен (скотч) жапсырылады. Қиылған жерлердің мұқият қабысуын қадағалаған жөн. Сонан соң жапсырылған таспаның шетіндегі артық жерлерін кесіп алып тастап, үнтаспаны әрі қарай қосуға болады. Қарадүрсін монтаж әлі күнге дейін жасалынады, бірақ ол көп уақыт алады, әрі үнтаспаны қажетсіз етіп қиып тастауға мәжбүр етеді. Сол себепті кейбір жағдайларда ғана болмаса қарадүрсін монтаж қолданылмайды.

Электронды монтаж - бір магнитофоннан екінші магнитофонға көшіру арқылы жасалады. Яғни, бір магнитофонға негізгі дауыс жазылған үнтаспа қойылады да, екіншісіне таза дауыс жазылады. Хабардың қажетсіз деген бөлігі алғашқы магнитофонда қалдырылып, қажетті деген тіркес, сөйлемдер таза үнтаспаға көшіріледі. Дер мезгілінде магнитофонды тоқтата қойып, көшірген уақытта сөйлем мен сөйлемнің, сөз бен сөздің, ой мен ойдың қабысуын, астасуын, айтылар пікірге нұсқан келмеуін хабар редакторы өзі қадағалайды. Осылайша тазартылған үнтаспа әуе толқынына таратылып хабардың ішінен өз орнын табады.

Компьютерлік монтаж - компьютер арқылы жасалатын монтаж. Мұнда ешқандай қайшының да, скотчтың да, қағаздың да қажеті жоқ. Тіпті, бір магнитофоннан екінші магнитофон арасында жүгіріп, қарбалас қимыл жасаудың да қажеті жоқ. Тек, компьютерлік операция жасау арқылы қажетсіз деген сөз, тіркестерді клавиштерді басу арқылы өшіріп тастауға болады. Ол үшін әр журналистің алдында жеке компьютер болғаны әрине, ғажап іс болмақ. Әуе толқынына таралған әр хабар компьютер дискетінде сақталып, қай кезде, қашан берілді, не айтылды деген мәселені шешуге үлкен көмек болары анық.

Радиохабар технологиясын жүзеге асыруда оператордың ролі маңызды. Магнитофондармен жұмыс істеуде, монтаж жасауда шеберлік танытып жүрген операторлар Қазақ радиосында аз емес. Алынып тасталатын қажетсіз сөздер мен келесі жалғанушы сөз аралығында қабысу (стыковка), қиюласу, орынсыз паузаның қалып қалмауы, монтаждан кейінгі дауыстың неғұрлым табиғи шығуын техникалық мүмкіндіктер арқылы қамтамасыз етудегі оператор еңбегі ерекше. Объектінің сөз ерекшелігіндегі кемшіліктер - (сөз қайталау, қыстырма, одағай сөздерді пайдалану, тамсану, ауа жайылып сөйлеу, т. б. ) тазарту, дыбыс деңгейін қадағалау, жазылған дыбыстың сапалы, сапасыз жазылғанын анықтау т. б. сияқты көптеген хабар технологиясы үшін маңызы зор жайлар оператор қолынан өтеді. Жақсы маманданған, хабар технологиясының әдіс-тәсілінен молынан хабардар оператор қашанда режиссердің сенімді серігі бола алады.

Баспасөз журналистерінің құралы қалам мен қағаз болса, радиожурналистің қаламы репортер, микрофон, эфир. Сондықтан да, радиожурналистер сөз құралының табиғатын танымайынша (техникалық параметрлері) эстетикалық талғамы жоғары тыңдарман қауымның көңілінен шыға алмауы әбден мүмкін. Тегінде, радиотолқын ауаға емес, кеңістікке тарайды. Микрофон алдында сөйленген сөз - ауа толқыны арқылы болатын процесс. Сөз микрофонда айнымалы электр тогына айналады. Одан әрі жоғары жиіліктегі (жүз мыңдаған герцтен ондаған миллион герц аралығында) айнымалы токқа ілестіріледі. Сөйтіп, хабар таратушы радиостанция антеннасына беріледі, ал антеннадан хабар кеңістікке - эфирге электромагнитті толқын түрінде тарайды. Ол қабылдаушы радиостанцияның антеннасында өзіне сәйкес жоғары жиіліктегі айнымалы ток туғызады. Қабылдағыш ішіндегі детектор тетігі микрофон алдында сөйлеген сөзге сәйкес дыбыс жиілігіндегі токты бөліп дауыс күшейіткішке береді, одан әрі дыбыс қайтадан әуе толқынына айналады, радио арқылы сөйлеген сөз жер арының қай түпкірінде, қай нүктесінде тұрмасын тыңдаушыға лезде жетеді, естіледі. Өйткені, дыбыстың таралу жылдамдығы секундына 300. 000 км. Уақыттың дәлдік белгісі де радио арқылы берілетіні содан. “Айтылған сөз - атылған оқпен тең“ дейтін халық нақылы осы радиоқұбылысына анықтама болғандай. Радионың құдіреті де осында. Сондықтан, диктор немесе тілші микрофон алдындағы адам тыңдаушымен жүзбе-жүз сөйлесіп отырмын деп білгені ләзім. “Жанды сөз - бұл радиодағы ең нәзік, күрделі бейнелеу құралы. өйткені бұнда ой мен іс-әрекет, сезім, мінез көзбен көруге болатын өмір шындығы бейнеленуге тиіс. Психологтардың әр түрлі эксперименттеріне сүйенетін болсақ, эфир материалдарының дұрыс қабылдануы тыңдаушы зердесіне, оның ой топшылауына, сезімталдығына және хабарлардың берілу формасына, ойнақылығына байланысты болады. Сондықтан, сөздің эмоциялығына да орынды мән беріп, мұқият болу керек”, - деген радиозерттеуші ғалым пікірі орынды.

Радио сөзі кескін, бейнені, ой образын сөз өрнегімен, тіл тұщымдылығымен ашады. Міне, осындай эфирге жолдама алу жолы өте күрделі радиохабарларының ат салысатын тағы бір тұлға - диктор. Хабардың тыңдаушы эмоциясына әсер етіп, жүрегіне жетіп, тыңдарманға өзіндік ой-пікір қалдыратын дәрежеде өтуі - хабар редакторының, авторының, радиожурналистің еңбегінің еш болмағандығы. Осы еңбекке үлес қосатын адамдар арасында диктор еңбегінің өзіндік орны бар. “Жазылып, дайындалып берілген тексті оқып шығатын функциясы болғанымен, диктор оқуының өзіндік ерекшелігі бар. Жазылған тексті бабымен, мәнермен, әсерлеп, сезіммен, жағымды үнмен, сырласа оқылған текстің диктор оқуы арқылы өз тыңдаушысын тезірек табары анық. Радиожурналистер арасында радиохабарды жазылумен емес, айтылуымен, естілуімен бағалайтын дәстүр де бар. Осы орайда, кез келген сапалы хабардың шығуына диктор өз сүрлеуін қалдырады. Диктор дайын тексті бір леппен сырғытып, сыдыртып оқып шығумен шектелуге тиіс емес. Ол ең алдымен әуезді үннің, сиқырлы сезімнің керек десеңіз, сондай сезімтал өнердің адамы”.

“Радиохабарға барлық дауыс бірдей жарай бермейді. Дауыста қандай да бір ерекше сапа болуға тиіс. Ол былайынша айтқанда кинопленкаға жақсы түсетін адам бейнелері сияқты радиоға да қолайлы болу керек. Бұның бәрін дауыс алмастыруға міндетті. Ол барынша бейнелегіш қасиетке ие болуға тиіс. Сонда радио тыңдаушы дыбысқа сенеді, образды сезінеді”, - деп тұжырымдаған ғалым пікіріне қосылу ләзім. Тағы басқа радиозерттеушілер пікіріне сүйенер болса: “Диктор сөз мәдениетінің, сөйлеу шеберлігінің, шешендік өнердің насихатшысы”, “Диктор - эфирлік хабар әзірлеген редактор мен режисердің: бүкіл шығармашылық ұжымның еңбегін жария ететін, ақырғы жеріне жеткізетін шешуші тұлға”. Радиодиктор - ресми адам. Ол белгілі бір мемлекеттің, елдің, белгілі бір облыс, ауданның ресми үнін білдіреді”. Осындай еңбектері үшін радиодикторларға “Қазақстанның еңбегі сіңген әртіс” атағы беріледі. Ұзақ жылдар бойы әуезді дауыстары халқымыздың құлағында қалған Әнуарбек Байжанбаев, Сауық Жақанова, Ұлжан Сағындықовалар - дикторлық өнердің шеберлері.

Көп жағдайларда диктор қызметінің қажеті жоқ, оның орнын журналистер, коментаторлар өздері-ақ атқара алады, - деген пікірлер айтылуда. Кейбір эстетикалық, көркемдік, тәрбиелік мәндегі хабарларды диктордың әсем де әуезді даусынсыз тыңдарманға жеткізу мүмкін емес. Диктор оқуында берілген кез келген қарапайым хабардың көркемдігі, әуезділігі, әсерлілігі артатынына күмән болмауы тиіс.

Комментатор - өз логикасы, болжамы арқылы пікір, ой айта алатын, өзіндік ұсыныс пікірлерге бай, өмірде болып жатқан сан-алуан құбылыстарды мезгілінде қабылдап, оларға өзіндік баға беретін, жеке өзіне ғана тән ерекшеліктерімен көзге түсе алатын ұжым мүшесі. Хабар дайындауда жүргізуші-комментатор мен редактор шешуші де негізгі тұлға болады. Олар жалпы хабардың саяси-идеялық мазмұны және көркемдік сапасына жауап береді. Сонымен қатар хабарды әуе толқынына әзірлеу процесінің басынан аяғына дейін басы-қасында болуға, батыл араласып, үздіксіз бақылап, әр сөз, сөйлемге мән беріп отыруға міндетті. Тыңдарманға әдемі әсер қалдырып немесе көңілінде жүрген ой-арманын, яки мазалап жауап таба алмай жүрген жайларын табу үшін, олардың көңілдерінен шығу үшін бірлескен шығармашылық еңбек қажет. Сондықтан да редактордың, комментатордың, диктордың т. б. қызметтерінің өзіне маңыздылығы, ерекшелігі, ролі бар. “Өнімді дайындаушы редактор да, сол өнімді пайдаланушы радиотыңдаушы халық, ал оны таратушы диктор болып табылады. Әсіресе, соңғы хабарларды оқуда диктор дауысының қажеттілігі басым. Ол жөнінде Қазақ радиосының дикторы Әнуарбек Байжанбаев: “Соңғы хабарларды оқуға өте жауапты қараймын. Өйткені, ол жаңалық, соңғы хабарлар болуы себепті жедел дайындалып, жедел оқылады, - деген.

Ал, бүтін ел барша халық құлақ түріп отыратын соңғы хабарларды жақсы оқып шығу дикторға үлкен абырой, асыл мақсат, зор міндет”, - деген еді. Бұдан шығар қорытынды: тыңдаушысын елең еткізер жақсы хабар дайындау жүргізуші-комментаторға да, редакторға да, режиссерге де қойылар үлкен талап, жауапты міндет.

Әлемнің көптеген елдерінде радиохабарларының ақпарат бөлімін, соңғы жаңалықтарды дикторға оқыту әлі де маңызды орын алады. Бірақ да өз үлесін қармап қалу, немесе тыңдаушылар талмағынан тыс қалмау мақсатында т. б. жағдайларға байланысты “эфир бәсекесіне” түсуде. Бұл - өмір заңы, дәуір талабы. Оның өзі дәлелденіп отырған құбылыс. Бұрын эфирге шығушылар алдын ала жазылып, дайындылып алынатын болса, уақыт үрдісіне орай қазіргі хабарлар көбінесе тікелей эфир арқылы берілетін болып отыр. Бұның өзі туындап отырған өмір бәсекесінің дәлелі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.