Сақтандырудың экономикалық мәні, құрылымы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Сақтандырудың экономикалық мәні, құрылымы ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлері ... ... ... ..5
1.2 Сақтандыру секторының институционалдық құрылымы ... ... ... ... ... ... ...12
ІІ. Сақтандыру компанияларына салық салу ерекшеліктері ... ... ... ... ...13
2.1 Сақтандыру компанияларына салық салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2 Корпорациялық табыс салығының ставкалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.3 Сақтандыру компанияларында бухгалтерлік есептің жүргізілуі ... ... ... ...16
ІІІ. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
3.1 Сақтандыру нарығын дамытудың 2004.2006 жылдарға арналған бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
3.2 Сақтандыру секторының дамуының негізгі көрсеткіштері ... ... ... ... ... ..44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
Қосымшалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Сақтандырудың экономикалық мәні, құрылымы ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлері ... ... ... ..5
1.2 Сақтандыру секторының институционалдық құрылымы ... ... ... ... ... ... ...12
ІІ. Сақтандыру компанияларына салық салу ерекшеліктері ... ... ... ... ...13
2.1 Сақтандыру компанияларына салық салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2 Корпорациялық табыс салығының ставкалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.3 Сақтандыру компанияларында бухгалтерлік есептің жүргізілуі ... ... ... ...16
ІІІ. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
3.1 Сақтандыру нарығын дамытудың 2004.2006 жылдарға арналған бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
3.2 Сақтандыру секторының дамуының негізгі көрсеткіштері ... ... ... ... ... ..44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
Қосымшалар
Кіріспе
Нарықтық экономикалық даму жолын таңдаған кез келген мемлекеттің шынайы тәуелсіздігі үшін мықты әрі тұрақты қаржылық негіздің болуы міндетті. Ал, салықтар мемлекет бюджетінің кіріс бөлігінің негізгі қайнар көзі болып қана қоймай материалдық, экономикалық және құқықтық категория ретінде қарама қайшылығы мол күрделі құбылыс әрі тауар өндірісінің барысына тікелей ықпал ететін мемлекеттің экономикалық дамуының маңызды факторы болып табылады.
Қазақстан Республикасында іс жүзінде қолданудың оң және теріс жақтарын анықтау мақсатында қажетті талдау, зерделеу жұмыстарын жүргізу үшін Еуропалық Одақтың құрамына кіретін мемлекеттердегі және Шығыс Еуропа елдеріндегі салық салу тәртібін реформалау шараларына, әсіресе, корпоративтік салықты өзгертудің мән жайларына көңіл бөлген жөн.
Курстық зерттеу жұмысының тақырыбы «Сақтандыру компанияларына салық салу ерекшеліктері» болғандықтан тақырып өзектілігі – сақтандыру компанияларына салық салудың ерекшеіктерін қарастыру, экономикалық мәнін, маңызын және Қазақстандағы сақтандыру компанияларының қызметін зерттеу болып табылады.
Егеменді еліміздің сақтандыру жүйесін реформалаудың, оның шын мәнінде экономикалық-құқықтық тұрғыдан негіздеп қайта құрудың бастамасы 1992 жылғы шілденің 3-інде қабылданған «Қазақстан Республикасындағы сақтандыру туралы» Заңы болды.
Өтпелі экономика жағдайындағы сақтандыру институтының ерекше маңыздылығы бірқатар факторлармен айқындалады.
Біріншіден, мемлекет тарапынан көзделген шаралардың сипаты мен көлеміне қарамастан, сақтандыру халық пен ұйымдардың түрлі мүдделерін қосымша қорғауға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды жою жөніндегі шығыстардың негізгі ауыртпалығы мүмкіндігі объективті түрде шектеулі болып табылатын мемлекеттік бюджетке түседі.
Екіншіден, сақтандыру механизмін қазіргі жағдайда пайдалану елдегі кәсіпкерлік қызметті жедел дамытуды, Қазақстан экономикасының негізгі саласының ерекшеліктерін, оның климаты мен географиялық орналасуын, экологиясының деңгейін ескере отырып, өндіріс технологиясын жетілдіруді қамтамасыз етеді.
Елімізде сақтандыруды дамытудың негізгі мақсаты – мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүддесін қорғаудың нақты құралы бола алатын толыққанды, орнықты жұмыс істейтін ұлттық сақтық рыногын қалыптастыру.
Қазіргі заманғы ұлттық сақтандыру жүйесін құру сақтық қызметі рыногын сапалы жаңа деңгейге көтеру жөнінде шаралар әзірлеуді және кезең-кезеңімен іске асыруды талап етеді.
Курс жұмысына мынадай міндеттер қойылды:
- сақтандыруды қолдану аясын кеңейту және міндетті сақтандыру түрлерін нақтылау;
- сақтандыру компанияларына салық салу ерекщеліктерін қарастыру;
- сақытандыру ұйымдарына салық салу мәселелері;
- сақтық және қайта сақтандыру ұйымдарының қаржылық орнықтылығы мен төлем қабілеттігі бойынша талаптарды күшейту;
- осы заманғы сақтандыру технологиясын енгізуге жәрдемдесу;
- сақтандыру саласында кадрлар даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүйесін ұйымдастыру.
Зерттеу құрылымына тоқталатын болсақ, курстық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттерден тұрады. Теориялық бөлімде сақтандырудың экономикалық мәні, құрылымы қарастырылады. Негізгі талдау бөлімі сақтандыру компанияларына салық салу ерекшеліктеріне, ал жетілдіру жолдары Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметін жетілдіру жолдарына арналған.
Нарықтық экономикалық даму жолын таңдаған кез келген мемлекеттің шынайы тәуелсіздігі үшін мықты әрі тұрақты қаржылық негіздің болуы міндетті. Ал, салықтар мемлекет бюджетінің кіріс бөлігінің негізгі қайнар көзі болып қана қоймай материалдық, экономикалық және құқықтық категория ретінде қарама қайшылығы мол күрделі құбылыс әрі тауар өндірісінің барысына тікелей ықпал ететін мемлекеттің экономикалық дамуының маңызды факторы болып табылады.
Қазақстан Республикасында іс жүзінде қолданудың оң және теріс жақтарын анықтау мақсатында қажетті талдау, зерделеу жұмыстарын жүргізу үшін Еуропалық Одақтың құрамына кіретін мемлекеттердегі және Шығыс Еуропа елдеріндегі салық салу тәртібін реформалау шараларына, әсіресе, корпоративтік салықты өзгертудің мән жайларына көңіл бөлген жөн.
Курстық зерттеу жұмысының тақырыбы «Сақтандыру компанияларына салық салу ерекшеліктері» болғандықтан тақырып өзектілігі – сақтандыру компанияларына салық салудың ерекшеіктерін қарастыру, экономикалық мәнін, маңызын және Қазақстандағы сақтандыру компанияларының қызметін зерттеу болып табылады.
Егеменді еліміздің сақтандыру жүйесін реформалаудың, оның шын мәнінде экономикалық-құқықтық тұрғыдан негіздеп қайта құрудың бастамасы 1992 жылғы шілденің 3-інде қабылданған «Қазақстан Республикасындағы сақтандыру туралы» Заңы болды.
Өтпелі экономика жағдайындағы сақтандыру институтының ерекше маңыздылығы бірқатар факторлармен айқындалады.
Біріншіден, мемлекет тарапынан көзделген шаралардың сипаты мен көлеміне қарамастан, сақтандыру халық пен ұйымдардың түрлі мүдделерін қосымша қорғауға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды жою жөніндегі шығыстардың негізгі ауыртпалығы мүмкіндігі объективті түрде шектеулі болып табылатын мемлекеттік бюджетке түседі.
Екіншіден, сақтандыру механизмін қазіргі жағдайда пайдалану елдегі кәсіпкерлік қызметті жедел дамытуды, Қазақстан экономикасының негізгі саласының ерекшеліктерін, оның климаты мен географиялық орналасуын, экологиясының деңгейін ескере отырып, өндіріс технологиясын жетілдіруді қамтамасыз етеді.
Елімізде сақтандыруды дамытудың негізгі мақсаты – мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүддесін қорғаудың нақты құралы бола алатын толыққанды, орнықты жұмыс істейтін ұлттық сақтық рыногын қалыптастыру.
Қазіргі заманғы ұлттық сақтандыру жүйесін құру сақтық қызметі рыногын сапалы жаңа деңгейге көтеру жөнінде шаралар әзірлеуді және кезең-кезеңімен іске асыруды талап етеді.
Курс жұмысына мынадай міндеттер қойылды:
- сақтандыруды қолдану аясын кеңейту және міндетті сақтандыру түрлерін нақтылау;
- сақтандыру компанияларына салық салу ерекщеліктерін қарастыру;
- сақытандыру ұйымдарына салық салу мәселелері;
- сақтық және қайта сақтандыру ұйымдарының қаржылық орнықтылығы мен төлем қабілеттігі бойынша талаптарды күшейту;
- осы заманғы сақтандыру технологиясын енгізуге жәрдемдесу;
- сақтандыру саласында кадрлар даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүйесін ұйымдастыру.
Зерттеу құрылымына тоқталатын болсақ, курстық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттерден тұрады. Теориялық бөлімде сақтандырудың экономикалық мәні, құрылымы қарастырылады. Негізгі талдау бөлімі сақтандыру компанияларына салық салу ерекшеліктеріне, ал жетілдіру жолдары Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметін жетілдіру жолдарына арналған.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының Салық кодексі. Алматы – 2007 ж. [1]
2. «Қаржы қаражат» журналы №2 2006 ж. [2]
3. «Қаржы қаражат» журналы №2 2007 ж. [3]
4. Үмбеталиев А.Д. «Салық және салық салу» [4]
5. Сақтандыру қызметі туралы Қазақстан Республикасының Заңы. [5]
6. Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров Р.С. «Бухгалтерлік есеп жүргізетін тәжірибелік әдістемелері» (Практикум) арнайы курс. Алматы – 2006 ж. [6]
7. Құлпыбаев С., Ілиясов Қ. «Қаржы» [7]
8. Салық есептілігі №48 желтоқсан 2001 ж. [8]
9. Бухгалтер бюллетені №15, сәуір 2006 ж. [9]
1. Қазақстан Республикасының Салық кодексі. Алматы – 2007 ж. [1]
2. «Қаржы қаражат» журналы №2 2006 ж. [2]
3. «Қаржы қаражат» журналы №2 2007 ж. [3]
4. Үмбеталиев А.Д. «Салық және салық салу» [4]
5. Сақтандыру қызметі туралы Қазақстан Республикасының Заңы. [5]
6. Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров Р.С. «Бухгалтерлік есеп жүргізетін тәжірибелік әдістемелері» (Практикум) арнайы курс. Алматы – 2006 ж. [6]
7. Құлпыбаев С., Ілиясов Қ. «Қаржы» [7]
8. Салық есептілігі №48 желтоқсан 2001 ж. [8]
9. Бухгалтер бюллетені №15, сәуір 2006 ж. [9]
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Сақтандырудың экономикалық мәні, құрылымы ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен
түрлері ... ... ... ..5
1.2 Сақтандыру секторының институционалдық
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... 12
ІІ. Сақтандыру компанияларына салық салу ерекшеліктері ... ... ... ... ...13
2.1 Сақтандыру компанияларына салық
салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Корпорациялық табыс салығының
ставкалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..15
2.3 Сақтандыру компанияларында бухгалтерлік есептің
жүргізілуі ... ... ... ...16
ІІІ. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
3.1 Сақтандыру нарығын дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3.2 Сақтандыру секторының дамуының негізгі
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. 44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 49
Қосымшалар
Кіріспе
Нарықтық экономикалық даму жолын таңдаған кез келген мемлекеттің шынайы
тәуелсіздігі үшін мықты әрі тұрақты қаржылық негіздің болуы міндетті. Ал,
салықтар мемлекет бюджетінің кіріс бөлігінің негізгі қайнар көзі болып қана
қоймай материалдық, экономикалық және құқықтық категория ретінде қарама
қайшылығы мол күрделі құбылыс әрі тауар өндірісінің барысына тікелей ықпал
ететін мемлекеттің экономикалық дамуының маңызды факторы болып табылады.
Қазақстан Республикасында іс жүзінде қолданудың оң және теріс жақтарын
анықтау мақсатында қажетті талдау, зерделеу жұмыстарын жүргізу үшін
Еуропалық Одақтың құрамына кіретін мемлекеттердегі және Шығыс Еуропа
елдеріндегі салық салу тәртібін реформалау шараларына, әсіресе,
корпоративтік салықты өзгертудің мән жайларына көңіл бөлген жөн.
Курстық зерттеу жұмысының тақырыбы Сақтандыру компанияларына салық
салу ерекшеліктері болғандықтан тақырып өзектілігі – сақтандыру
компанияларына салық салудың ерекшеіктерін қарастыру, экономикалық мәнін,
маңызын және Қазақстандағы сақтандыру компанияларының қызметін зерттеу
болып табылады.
Егеменді еліміздің сақтандыру жүйесін реформалаудың, оның шын мәнінде
экономикалық-құқықтық тұрғыдан негіздеп қайта құрудың бастамасы 1992 жылғы
шілденің 3-інде қабылданған Қазақстан Республикасындағы сақтандыру туралы
Заңы болды.
Өтпелі экономика жағдайындағы сақтандыру институтының ерекше
маңыздылығы бірқатар факторлармен айқындалады.
Біріншіден, мемлекет тарапынан көзделген шаралардың сипаты мен көлеміне
қарамастан, сақтандыру халық пен ұйымдардың түрлі мүдделерін қосымша
қорғауға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде табиғи және техногендік сипаттағы
төтенше жағдайларды жою жөніндегі шығыстардың негізгі ауыртпалығы
мүмкіндігі объективті түрде шектеулі болып табылатын мемлекеттік бюджетке
түседі.
Екіншіден, сақтандыру механизмін қазіргі жағдайда пайдалану елдегі
кәсіпкерлік қызметті жедел дамытуды, Қазақстан экономикасының негізгі
саласының ерекшеліктерін, оның климаты мен географиялық орналасуын,
экологиясының деңгейін ескере отырып, өндіріс технологиясын жетілдіруді
қамтамасыз етеді.
Елімізде сақтандыруды дамытудың негізгі мақсаты – мемлекеттің,
азаматтардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүддесін қорғаудың
нақты құралы бола алатын толыққанды, орнықты жұмыс істейтін ұлттық сақтық
рыногын қалыптастыру.
Қазіргі заманғы ұлттық сақтандыру жүйесін құру сақтық қызметі рыногын
сапалы жаңа деңгейге көтеру жөнінде шаралар әзірлеуді және кезең-кезеңімен
іске асыруды талап етеді.
Курс жұмысына мынадай міндеттер қойылды:
- сақтандыруды қолдану аясын кеңейту және міндетті сақтандыру түрлерін
нақтылау;
- сақтандыру компанияларына салық салу ерекщеліктерін қарастыру;
- сақытандыру ұйымдарына салық салу мәселелері;
- сақтық және қайта сақтандыру ұйымдарының қаржылық орнықтылығы мен төлем
қабілеттігі бойынша талаптарды күшейту;
- осы заманғы сақтандыру технологиясын енгізуге жәрдемдесу;
- сақтандыру саласында кадрлар даярлау, қайта даярлау және біліктілігін
арттыру жүйесін ұйымдастыру.
Зерттеу құрылымына тоқталатын болсақ, курстық жұмыс кіріспеден, 3
бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттерден тұрады. Теориялық
бөлімде сақтандырудың экономикалық мәні, құрылымы қарастырылады. Негізгі
талдау бөлімі сақтандыру компанияларына салық салу ерекшеліктеріне, ал
жетілдіру жолдары Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметін жетілдіру
жолдарына арналған.
І. Сақтандырдың экономикалық мәні, құрылымы
1.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлері
Сақтандыру — қоғамның экономикалық қатынастарының айрықша сферасын
бейнелейтін көне категорияларының бірі. Сақтандыру сферасы адам өмірінің,
өндірістік және әлеуметтік-экономикалық қызметтің барлық жағын қамтиды.
Сақтандыруға түрткі болатын басты себеп — бұл өндіріс пен адам өмірінің
қауіп-қатерлі сипаты. Сондықтан өндіріс процестерін жалғастыру,
азаматтардың жекелеген санаттарының өмір тіршілігі мен әл-ауқатын қолдап
отыру мақсатында оларды сатып алу үшін қоғамның, жеке өндірушілердің,
олардың топтарының (салалық және аумақтық аспектілерде) натуралдық-заттай
босалқы қорларын да немесе резервтерін де, сондай-ақ ақша ресурстарын да
кіріктіретін қажетті қаражаттары болуы тиіс. Мұндай ақша қаражаттары әдетте
резерв және сақтық қорлары түрінде қалыптасады.
Сақтандырудың мақсаты қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін
қамтамасыз ету үшін азаматтарды, мүліктерді, өндіріс процестерін қоғамдық
және ұжымдық қорғау болып табылады.
Сақтандыру категориясы үшін мына белгілер оған төн болып келеді:
1) қатынастардың ықтималдық сипаты;
2) қатынастардың төтенше (жай емес) сипаты (кез келген ауқымда —
мемлекеттік, аймақтық деңгейде, кәсіпорын немесе оның бөлімшесі, жеке
адам деңгейінде).
Сақтандыру категориясының қаржы категориясымен ортақ өзгеше белгілері
бар:
– сақтық қатынастарының ақшалай сипаты;
– сақтандырудың қоғамдық өнімнің құнын қайта бөлуге қатысуы;
– оның іс-қимылы ақша қорларын жасап, пайдаланумен қосарланып отырады;
– сақтық қатынастарының бір бөлігінің міндетті сипатының болуы;
– ақша қорларын жасап, пайдалану кезіндегі сақтық баламалығы барлық
жағдайда бола бермейді (қатынастардың баламасыздығы).
Сақтандыру шеңберінде мемлекет сақтық ресурстары меншігінің субъектісі
болып келетіндіктен сақтандыру жалпы мемлекет қаржысының құрамды бөлігі
болып табылады, қалған барлық жағдайда сақтық ісін (қызметті, бизнесті)
экономикалық жүйе шеңберіңдегі айрықша сақтанушыға немесе оның қайта бөлу
процестерін жүзеге асыратын арнаулы қаржы-кредит институты ретінде қарауға
болады.
Сақтандырудың экономикалық мәні барлық қатысушылардың төлемдері
есебінен оқыс оқиғаға ұшырағанға көмек көрсетілетіндігінде. Демек,
сақтандыру — қолайсыз құбылыстар мен күтпеген оқиғалар болған кезде жеке
және заңи тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау және оларға материалдық
зиянды төлеу үшін мақсатты ақша қорларын құру және пайдалану жөніндегі
қайта бөлгіштік қатынастардың айрықша сферасы.
Сақтандырудың экономикалық мәніне бұл категорияның қоғамдық
арналымының көрінісі ретінде оның бөлу, өтемдік, жинақтық және бақылау
функциялары сай келеді.
Бөлу функциясы: бұл функцияның өзгешелігі қайта бөлу ретінде көрінуі.
Ол алдын алу функциясына, мысалы, алдын алу шараларын қаржыландыру жолымен
сақтық жағдайының бөлу мүмкіндігін жоюға бүгіледі. Жеке басты сақтандыруда
бөлу функциясы сақтандырудың тиісті түрлерінің жинақтық функциясына
бүгіледі.
Бақылау функциясы сақтық төлемдерін жұмылдыруды және сақтық қорын
қатаң мақсатты пайдалануды қамтамасыз етуге байланысты болатын тараптардың
нақты қатынастарында көрінеді.
Соңғы уақытта бірқатар зерттеушілер сақтандыру экономикалық
категориясын сипаттау үшін тәуекелдік функциясын қарауды ұсынады, өйткені
сақтық тәуекелі сақтандырудың негізгі арналымымен - қолайсыз оқиғалардан
болған зиянның орнын толтырумен байланысты.
Сонымен, сақтандыруды жүргізуге байланысты өте күрделі, сақтандыруға
қатысушылардың әр түрлі сақгандыру мүдделерін көрсететін, әралуан
сақтандыруға жататын объектілер мен өте кең шеңбердегі сақтандыру
оқиғаларын қамтитын арнайы қатынастар туындайды.
Осы сақтандыру қызметі біртектес тәуекелдер қағидаттарына негізделетін
әртүрлі салаларға бөлінеді. Осы сақтандыру салалары өздеріне орай былайынша
топтастырылады: сақтандыру объектілері бойынша; сақтандыру өтемдерінің
түрлеріне байланысты; баланстың құрылымына байланысты болады.
Сақтандыру объектісіне жеке басты сақтандыру, мүлікті сақтандыру және
жауапкершілікті сақтандыру жатады. Ал сақгандыру өтемдерінің түрлеріне
байланысты мынадай құрылымды көрсетуге болады: зиян-залалды сақтандыру
немесе зиянды қалпына келтіру (өтеу) өзінше үшке бөлінеді: жеке басқа
байланысты залалдарды сақтандыру; келісім бойынша төленетін соманы
сақтандыру; өмірді сақтандыру; қатерлі жағдайлардан сақтандыру; медициналық
сақтандыру. Міне, осындай негіздерге орай залалды және соманы сақтандыру
ісі орындалады. [7]
Сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметі өмірді сақтандыру саласы және
жалпы сақтандыру саласы бойынша жүзеге асырылады.
Өмірді сақтандыру саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай
сыныптарды қамтиды:
1) өмірді сақтандыру;
2) аннуитеттік сақтандыру.
Жалпы сақтандыру саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай
сыныптарды қамтиды:
1) жазатайым жағдайдан және аурудан сақтандыру;
2) медициналық сақтандыру;
3) автомобиль көлігін сақтандыру;
4) темір жол көлігін сақтандыру;
5) әуе көлігін сақтандыру;
6) су көлігін сақтандыру;
7) жүктерді сақтандыру;
8) осы тармақтың 3)-7) тармақшаларында аталған сыныптарды қоспағанда,
мүлікті сақтандыру;
9) кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру;
10) автомобиль көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
11) темір жол көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтаңдыру;
12) әуе көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
13) су көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
14) тасымалдаушының азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
15) шарт бойынша азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
16) осы тармақтың 10)-14) тармақшаларында аталған сыныптарды қоспағанда,
зиян келтіргені үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру.
[5]
Жалпы сақтандыру және өмірді сақтандыру бірнеше тәуекелдіктен тұрады.
Жалпы сақтандыруға және өмірді сақтандыруға тән экономикалық қатынастар
қоғамдық өндіріс процесіндегі зиянның орнын; егер бұл процесс дүлей апат
пен басқа төтенше немесе күтпеген оқиғалардың нәтижесінде бұзылса,
толтырумен байланысты. Зиянның орны ынтымақтастық негізде сақтық
қатынастарға қатысушылардың төлейтін сақтық жарналары есебінен толтырылады,
бұл жарналардың жиынтығы, жоғарыда айтылғандай, сақтық қорларды құрайды.
Мүліктік және кәсіпкерлік тәуекелдер (қауіп-қатерлер) азаматтық-
құқықтық жауаптылықты қоса алғанда, оларға байланысты мүдделерді сақтандыру
жалпы (мүліктік) сақтандыруға жатады. Мұндай сақтандыру кезінде мүліктің
жоғалу (жойылу) қаупі (тәуекелі), жетіспеуі немесе бүлінуі және езге де
мүліктік игіліктер мен құқықтар сақтандырылады.
Сақтанушының немесе пайдаланушының мүліктерді сақтандыруға мүддесі
болмаған жағдайда жасалған мүліктік сақтандыру шарты жарамсыз болады.
Өмірді сақтандыру — азаматтардың өмірін, денсаулығын, еңбек
қабілеттігін және жеке басына байланысты өзге де мүдделерін залалдан
қорғаудың нысаны, ол жеке басты сақтандыруға жатады. Жеке басты сақтандыру
шарты бойынша сақтанушының өзі, сондай-ақ шартта аталған басқа
(сақтандырыдған) адам (тұлға) сақтандырылған болуы мүмкін. Өмірді,
денсаулықты, еңбек қабілеттілігін және азаматтардың материалдық тұрмыс
халін сақтандыру арқылы қорғау сонымен қатар олардың экономикалық
мүдделерімен тығыз байланысты және мүліктік, жеке басты және әлеуметтік
сақтандыру қызметтерінің көмегімен жүзеге асады.
Аннуитеттік сақтандыру сақтандырылушы белгілі бір жасқа жеткен,
еңбек ету қабілетін (жасына, мугедектігіне байланысты, науқастығына
байланысты) жоғалтқан, асыраушысы қайтыс болған, жұмыссыз қалған
жағдайларда немесе сақтандырылушының жеке табыстарының кемуіне немесе одан
айырылуына әкеліп соққан өзге де жағдайларда зейнетақы немесе рента түрінде
кезең-кезеңімен сақтық төлемдерді жүзеге асыру көзделетін жеке басты
сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.
Жазатайым жағдайдан және аурудан сақтандыру сақтандырылушы жазатайым
жағдайдың немесе аурудың салдарынан қайтыс болған, еңбек ету (жалпы немесе
кәсіби жағынан) қабілетін (толық немесе ішінара) жоғалтқан немесе оның
денсаулығына өзге де зиян келтірілген жағдайда оның қосымша шығыстарын
тіркелген сомада не ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық төлемді
жүзеге асыру көзделетін жеке басты сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып
табылады.
Медициналық сақтандыру сақтандырылушының медицина мекемесінен
медициналық сақтандыру медициналық сақтандыру бағдарламасына енгізілген
медициналық қызмет көрсетулерді сұраған жолдамаларынан туындаған шығыстарын
ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық төлемдерді жүзеге асыру
көзделетін жеке басты сақтандыру түрлерінің жиынтығы.
Көлік құралдарын сақтандыру көлік құралын иеленуге, пайдалануға, оған
билік етуге байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне оның зақымдануы
немесе жойылуы, соның ішінде айдап немесе ұрлап әкетілуі салдарынан
келтірілген зиянды ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық төлемдерді
жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.
Жүктерді сақтандыру жүктерді иеленуге, пайдалануға, оған билік етуге
байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне оның зақымдануы немесе жойылуы,
соның ішінде жүктердің тасымалдану әдісіне қарамастан жоғалып кетуі
салдарынан келтірілген зиянды ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық
төлемдерді жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып
табылады.
Мүліктік сақтандыру мүлікті иеленуге, пайдалануға, оған билік етуге
байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне (автомобиль, темір жол, әуе
немесе су көліктерін, жүктерді қоспағанда) оның зақымдануы немесе жойылуы
салдарынан келтірілген зиянды ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық
төлемдерді жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып
табылады.
Азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру кезінде, үшінші бір
адамдардың өміріне, денсаулығына немесе мүлкіне зиян келтірудің салдарынан
туындайтын міндеттемелер бойынша жауапты болу (келтірілген зияндар үшін
жауаптылықты сақтандыру), сондай-ақ шарттардан туындайтын міндеттемелер
бойынша жауапты болу (шарт бойынша жауаптылықты сақтандыру) тәуекелін
сақтандырады.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық-кұқықтық жауаптылықты сақтандыру
мүмкін болатын өзге тұлғаның жауаптылығы да сақтандырылады.
Шартты бұзғандығы үшін азаматтық-құқықтық жауаптылық тәуекелі шартта
оның талаптарына сәйкес сақтанушы оның алдында азаматтық-құқықтық жағынан
жауапты болуға тиіс тарап болып табылатын және бұл жағдайда пайда алушы
ретінде іс-қимыл жасайтын тұлғаның пайдасына сақтандырылған болып
есептеледі.
Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру кезінде кәсіпкердің сақтанушы ретінде
іс қимыл жасайтын келісімшарт жасаушы агенттерінің өз міндеттемелерін
бұзуынан болған кәсіпкерлік қызметтің залалдар тәуекелі немесе кәсіпкерге
байланысты емес жағдайлармен осы қызмет шарттарының өзгеруінен болған
залалдар тәуекелі, соның ішінде күтілген кірісті ала алмай қалу тәуекелі
сақтандырылады. Кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандыру шарты бойынша тек сол
сақтанушының кәсіпкерлік тәуекелі және тек соның пайдасына ғана
сақтандырылуы мүмкін.
Сақтанушы болып табылмайтын тұлғалардың кәсіпкерлік тәуекелді
сақтандыру шарты немесе өзге тұлғаның (пайда алушының) пайдасына жасалған
шарт жарамсыз болады.
Сақтандырылған мүліктің түріне немесе тобына қарай сақтандырудың
мынадай түрлерін ажыратады: ауыл шаруашылығы дақылдарын, малдарды,
құрылыстарды, мемлекеттік, жеке меншік, кооперативтік кәсіпорындардың,
қоғамдық ұйымдардың мүлкін, көлік құралдарын, қаржылық тәуекелді (соның
ішінде банк салымдары мен банк операцияларын, бағалы қағаздар рыногіндегі
операцияларды), жүктерді, мұнай операцияларын (мұнай шығару, оны өңдеу және
тасымалдау жөніндегі) және т.т. сақтандыру. Мүліктік сақтандыруда міндетті
нысанда көліктің барлық түрімен тасу жасалғанда тасымалдаушының жолаушылар
алдындағы азаматтық-құқықтық жауаптылығы мен автокөлік иелерінің азаматтық-
құқықтық жауаптылығы сақтандырылады. 1996 жылдан бастап ауыл шаруашылығы
өндірісін: көп жылдық өкпелерді, ауыл шаруашылығы малдарын, жылжымалы және
жылжымайтын мүліктерді, ауыл шаруашылығы өнімдері мен тауарларын қолайсыз
табиғат-климат жағдайларынан, эпизоотиялардан және басқа дүлей апаттардан
міндетті сақтандыру қайта қалпына келтірілді. [7]
1.2 Сақтандыру секторының институционалдық құрылымы
Сақтандыру секторының институционалдық құрылымы
Субъектілер саны 01.01.2006 01.01.2007
Сақтандыру ұйымдары, оның ішінде: 37 38
резидент еместердің қатысуымен 6 5
өмірді сақтандыру бойынша 3 4
Сақтандыру брокерлері 12 12
Актуарилер 30 33
Аудиторлық ұйымдар 34 36
2007 жылдың 1 қаңтары бойынша республиканың қаржы нарығында Қазақстан
Республикасының қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарын реттеу және қадағалау
агенттігінің (ҚҚА) берген лицензиялары бойынша 38 сақтандыру (қайта
сақтандыру) ұйымдары, оның ішінде 34 – жалпы сақтандыру саласында және 4
– өмірді сақтандыру саласында жұмыс істейді. Олардың ішінде: 1.
Мемлекеттік өмірді сақтандыру компаниясы АҚ Мемлекеттік аннуитеттік
компания және 4 меншіктегі БТА өмірді сақтандыру, өмірді сақтандыру
бойынша Казахинстрах дочерлік компания АҚ, Халық – Life және қайта
құрылған сақтандыру компаниясы Казкоммерц – Life АҚ.
Сақтандыру қызметтерін көрсету рыногында сондай-ақ 12 сақтандыру
брокерлері, 33 актуарилер және 36 аудиторлық ұйымдар, сақтандыру қызметінің
аудитін жүзеге асыру құқығына лицензиялары бар 70 аудитор қызметін жүзеге
асырады.
[9]
ІІ. Сақтандыру компанияларына салық салу ерекщеліктері
2.1 Сақтандыру компанияларына салық салу
Сақтанушылар мен қайта сақтанушылардан салық кезеңі ішінде сақтандыру
(қайта сақтандыру) шарттары бойынша алуға жатқызылған (алынған) сақтандыру
сыйақыларының қайта сақтандыру шарты бойынша төленген сақтандыру
сыйақыларына азайтылған сомасы түріндегі табысы сақтандыру (қайта
сақтандыру) ұйымдарына олардың сақтандыру және қайта сақтандыру қызметін
жүзеге асыратын бөлігінде корпорациялық табыс салығын салу объектісі болып
табылады.
Сақтандыру қызметінің мынадай кіріс түрлері, сақтандыру (қайта
сақтандыру) ұйымының салық салу объектісі болып табылмайды:
1) қайта сақтандыру шарттары бойынша алуға жататын (алынған)
комиссиялық сыйақылар;
2) инвестициялық кірістер, сондай-ақ сақтандыру (қайта сақтандыру)
ұйымының активтерін депозиттерге, бағалы қағаздар мен басқа да қаржы
құралдарына орналастырудан алуға жататын (алынған) бағам айырмасы жөніндегі
кірістер;
3) сақтандыру (қайта сақтандыру) шартына байланысты дебиторлық және
кредиторлық берешектерді қайта бағалау жөніндегі бағам айырмасы;
4) қайта сақтандыру шартына сәйкес сақтандыру жағдайын реттеу жөніндегі
сақтандыру төлемдері мен шығыстарындағы қайта сақтандырушының үлесі;
5) сақтандыру (қайта сақтандыру) шарттары бойынша үшінші тұлғалардан
суброгация (регресс) тэртібімен қойылатын талаптар бойынша кірістер;
6) 2002 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданылған Қазақстан Республикасының
салық зандарына сәйкес шегерімдерге жатқызылған сақтандыру резервтеріне
аударымдар сомаларын қоспағанда, салық кезеңі ішіндегі сақтандыру
резервтерінің мөлшерін азайту;
7) жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша сақтанушларға берілген
заемдар бойынша кірістер;
8) шығыстары 2002 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданылған Қазақстан
Республикасының салық зандарына сәйкес шегерімге жатқызылған күмәнді
міндеттемелерді қоспағанда, сақтандыру қызметінен күмәнді міндеттемелер
бойынша алынатын кірістер;
9) сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры мәжбүрлеп таратылатын
сақтандыру ұйымының сақтанушысымен жасалған міндетті сақтандыру шарты
бойынша сақтандыру сыйлықақыларын төлеу үшін сақтандыру төлемдеріне
кепілдік беру жүйесіне қатысушы болып табылатын сақтандыру ұйымдарына
беретін өтемақы төлемдері.
Өзге қызметтен алуға жататын (алынған) жиынтық жылдық кіріс пен
белгіленген тәртіппен анықталатын шегерімдер арасындағы айырма ретінде
есептеліп, салық салынатын кіріс жоғарыда көрсетілмеген өзге қызметтен
алуға жататын (алынатын) кірістер бойынша корпорациялық табыс салығын салу
объектісі болып табылады.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының өзге қызмет бойынша
шегерімге жатқызуға жататын шығыстар сомасы, шығыстардың жалпы сомасында
қайта сақтандыру шарттары бойынша төленген сақтандыру сыйақыларын
қоспағанда, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының жалпы кірістер
сомасындағы езге қызметтен алуға жататын (алынған) кірістерінің үлес
салмағы негізге алына отырып, барабар әдіспен белгіленеді.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының салық кезеңі ішіндегі
табыстары мен шығыстарының есебі
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары салық салу мақсатында сақтандыру
сыйлықақыларын орналастыру қызметін қоса алғанда, сақтандыру және қайта
сақтандыру қызметін жүзеге асырудан алынатын табыстары бойынша және
жоғарыда аталмаған өзге де қызметтің табыстары, шығыстары бойынша бөлек
есеп жүргізуге міндетті.
2.2 Корпорациялық табыс салығының ставкалары.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы сақтандыру (қайта сақтандыру)
шарттары бойынша тіркелген аударымдар түрінде корпорациялық табыс салығын
мынадай мөлшерде төлейді:
1) жинақтаушы емес сақтандыру (қайта сақтандыру) бойынша алынуға жататын
(алынған) сақтандыру сыйлықақылары сомасының 4 пайызы;
2) аннуитеттік сақтандыруды қоспағанда, жинақтаушы сақтандыру (қайта
сақтандыру) бойынша алынуға жататын (алынған) сақтандыру сыйлықақылары
сомасының 2 пайызы.
3) аннуитеттік сақтандыру бойынша алынуға тиіс (алынған) сақтандыру
сыйлықақылары сомасының 1 пайызы мөлшерінде төлейді.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары салық кезеңі ішінде алуға
жататын (алған) табыстарынан 30 пайыздық ставка бойынша корпорациялық табыс
салығы салынуға тиіс.
Корпорациялық табыс салығы бойынша декларация және есеп айырысу.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары сақтандыру сыйлықақылары
түріндегі табыстар бойынша салық органдарына есепті айдан кейінгі айдың 15-
інен кешіктірмей бір ай ішінде есептелген корпорациялық табыс салығы
бойынша ай сайынғы есеп-қисапты табыс етеді.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары аванстық төлем сомаларының есеп-
қисабын аванстық төлем төлеуде белгіленген тіртіппен ұсынады.
Салық кезеңінің қорытындысы бойынша сақтандыру (қайта сақтандыру)
ұйымдары барлық табыстар жөнінде декларацияны есепті жылдан кейінгі жылдың
31 наурызынан кешіктірмей табыс етуге міндетті.
Корпорациялық табыс салығын төлеу және түпкілікті есеп айырысуды
декларация тапсыру үшін белгіленген мерзімнен кейін он жұмыс күнінен
кешіктірмей жүзеге асырады.
Корпорациялық табыс салығын төлеу мерзімдері.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары сақтандыру (қайта сақтандыру)
шарттары негізінде сақтанушылар мен қайта сақтанушылардан алынуға жататын
(алынған) сақгандыру сыйлықақылары түріндегі табыстар бойынша корпорациялық
табыс салығын есепті айдан кейінгі айдың 15-іне дейін төлейді.
Салық кезеңі ішінде алынуға жататын (алынған) табыстар бойынша аванстық
төлемдер төлеу мерзімдеріне кейінірек тоқталып өтеміз. [1], [4]
2.3 Сақтандыру компанияларында бухгалтерлік есептің жүргізілуі
Сақтандыру ісі мен инвестициялық қызметтегі бухгалтерлік есеп
Сенім сақтандыру компаниясының реквизиттгері:
СТТН № 582000039423. Түркістандағы Наурыз банкіде 000401806 есеп
айырысу шоты бар. Кәсіпорынның мекен-жайы: Түркістан қаласы. Байбурт көшесі
№ 25 үй.
Директоры - Мұтанов Б.Ю.
Бас бухгалтері - Молдахметова А.М.
Касіпорын сактандыру ісі және инвестициялық қызметпен айналысады.
Өзінің қызметін биыл бастады. Қазіргі уақытқа оның балансында негізгі
құралдар жоқ. Кеңсе үшін басқа үй жалдауда.
І. Кәсіпорын өзінің қызметін биыл бастағандығынан кіріспе балансы
нөлге тең болады.
II. 2003 жылы кәсіпорында төмендегі қаржы және шаруашылық
операциялары жасалды:
1) Кәсіпорында бағалы қағаздарды сатьш алу үшін 800000 теңге мөлшерінде
ақша каражаттары салынды (қатысушылардың келісім шарттары бойынша).
2) Кассаға сақтаңдыру жарналары 1200000 теңге мөлшерінде келіп түсті
(сақтандырудың келісім шарттары бойынша).
3) Сатып алу құны бойынша 800000 теңгеге акциялар сатып алынды (акциялар
реестрі бойынша).
4) Заңмен бекітілген мөлшерден 800000 теңгеге артық құрылтай құжаттарымен
бектілген сомада қаржылар есептелді (құрылтай құжаттары мен есептер
бойынша).
5) Брокерлердің еңбек ақысы 310000 теңге мөлшерінде есептелді (есептер
мен контракттар бойынша).
6) Әкімшілік-басқару персоналының (ӘБП) еңбек ақысы 150000 теңге
мөлшерінде есептелді (есептер мен табельдер бойынша).
7) Жеке тұлғалардан табыс салығы 22600 теңге мөлшерінде есептелді
(есептер бойынша).
8) ӘБП-ң еңбек ақысы есебінен 28350 теңге мөлшерінде әлеуметтік салық
есептелді (есептер бойынша).
9) ӘБП-ң еңбек ақысы есебінен 2250 теңге әлеуметтік қамсыздандыруға
қаржылар есептелді (есептер бойынша).
10) Жалпы еңбек ақы қорынан жинақтаушы зейнетақы қорына 46000 теңге
төлемдер ұсталды (есептелді) (есептер бойынша).
11) Брокерлердің еңбек ақысы есебінен 58590 теңге әлеуметтік салық
есептелді (есептер бойынша).
12) Брокерлердің еңбек ақысы есебінен 4650 теңге сомада әлеуметтік
қамсыздандыруға қаржылар есептелді (есептер бойынша).
13) Жеткізушіден 12000 теңгеге электр куаты сатып алынды (шот-фактура
бойынша).
14) Сатып алынған ресурстар, материалдар бойынша өтелуге тиіс ҚҚС-ы 1920
теңге құрайды (шот-фактуралар бойынша).
15) Сатып алынған электр куатының құнын шығындардың өзіндік құнына 13920
теңге мөлшерінде апарылды (шот-фактуралар бойынша).
16) ҚҚС-ы бойынша шығындардың өтелуге тиіс құны материалдардың құнына 1920
теңге сомада апарылды (шот-фактуралар бойынша).
17) Жеткізушіден кеңсе тауарлары 5000 теңге мөлшеріңде келіп түсті (жүк
құжаттар бойынша).
18) Сатып алынған тауарлар, материалдар бойынша өтелуге тиіс ҚҚС-ы 800
теңгеге тең (шот-фактуралар).
19) Кеңсе тауарлардың жалпы құны 5800 теңгеде қызметтердің өзіндік құнына
апарылды (жүк құжаты бойынша).
20) ҚҚС-ы бойынша етелуге тиіс құны 800 теңге мөлшерінде пайдаланылған
материалдардың құнына апарылды (шот-фактура бойынша).
21) Жеткізушілерге алынған тауарлар, қызметтер үшін 19720 теңге қолма-қол
ақша төленді (шот-фактуралар бойынша).
22) Жеке тұлғадан 4000 теңгеге құрылыс материалдары сатып алынды (сатып
алу актісі бойынша).
23) Жеке тұлғадан төлем көзінен 200 теңге мөлшерінде табыс салығы
есептелді (есептер бойынша).
24) Шаруашылық мұқтаждықтар үшін 30000 теңге есепті тұлғаларға қолма-қол
ақша берілді (шығыс кассалық ордерлер бойынша).
25) Сатып алынған құрылыс материалдардың құны 4000 теңгеге жұмыстарды
өткізу бойынша шығыстарға (жарнама тақтасын істеу үшін) апарылды
(есептер бойынша).
26) Іссапар шығыстарының құны 20000 теңге мөлшерінде шығындардың өзіндік
құнына апарылады (аванс есептері бойынша).
27) Есептелетін сақтандыру төлемдерінің мөлшері 440000 теңге мөлшерінде
анықталды (шот-фактуралар бойынша).
28) Есептелген сақтандыру төлемдер 440000 теңге мөлшерінде кассадан
төленді (шығыс кассалық ордерлер бойынша).
29) Персоналға еңбек ақы 391400 теңге мөлшерінде кассадан төленді
(ведомостар бойынша).
30) Жылдың соңына №801 шотты №571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 912960
теңге мөлшерінде жабу (есептер бойынша).
31) Жылдың соңына № 701 шотты № 571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 1200000
теңге мөлшерінде жабу (келісім шарттары мен ведомостар бойынша).
32) Жылдың соңына № 811 шотты № 571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 4000
теңге мөлшерінде жабу (есептер бойынша).
33) Жылдың соңына № 821 шотты № 571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 180600
теңге мөлшерінде жабу (есептер бойынша).
34) МСИ-на қолма-қол ақшамен 6000 теңге айыппұлдар төленді (шығыс кассалық
ордер бойынша).
35) Жылдың соңына № 821 ай шотын № 571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 6000
теңге мөлшерінде жабу (есептер бойынша).
36) Корпоративтік табыс салығы бойынша 54732 теңге есептелді (есептер
бойынша).
37) Жылдың соңына № 851 шотты № 571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 54732
теңге мөлшерінде жабу (есептер бойынша).
38) Жылдың соңында алынған табыстың жиынтық сомасын 121708 теңге
мөлшерінде есепті жылдың бөлінбеген табысына көшіру (есептер бойынша).
39) МСИ-на корпоративтік табыс салығы бойынша 54732 теңге қолма-қол
ақшамен төленді (квитанция бойынша).
40) МСИ-на әлеуметтік салық бойынша 48000 теңге қолма-қол ақшамен төленді
(квитанция бойынша).
41) Жинақтаушы зейнетақы қорына төлемдер бойынша 46000 теңге қолма-қол
ақшамен төленді (банктің квитанциясы бойынша).
42) МСИ-на жеке тұлғалардан табыс салығы бойынша 22600 теңге қолма-қол
ақшамен төленді (квитанция бойынша).
43) Есеп айырысу шотына кассадан 75000 теңге мөлшерінде қолма-қол ақша
тапсырылды (банктің квитанциясы бойьшша).
44) Акциялар бойынша тиесілі дивидендтер 80000 теңге мөлшерінде есептелді
(есептер мен келісім шарттары бойынша).
45) Есеп айырысу шотына акциялар бойынша дивидендтер 80000 теңге
мөлшерінде келіп түсті (төлем тапсырысы бойынша).
46) Жылдың соңына № 724 шотты № 571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 80000
теңге мөлшерінде жабу (есептер бойынша).
47) Кеңсе жайының жалы үшін (бір айға 5000 теңге есебінен) жалпы сомасы
60000 теңге мөлшеріңде ақы есептелді (есептер бойынша).
48) Кеңсе жайының жал ақысы 60000 теңге мөлшерінде қолма-қол ақшамен
төленді (квитанция бойынша).
49) Есепті жылдың бөлінбеген табысы № 562 "Алдыңғы жылдардың бөлінбеген
табысы (жабылмаған залалы)" шотына 678292 теңге сомада өткізілді
(есептер мен проводкалар бойынша).
Бұл жерде сақтандыру ісі, инвестициялық, қайырымдылық, сондай-ақ білім
беру қызметтеріне қосымша құнға салынатын салық (ҚҚС-ы) салынбайтынын, яғни
есептелінбейтіндігін айта кетуіміз қажет. Сондықтан, қызметтің бұл түрлері
мемлекеттік салық органдарының ҚҚС-ы бөлімінде тіркелмейді.
Материалдар, қызметтер сатып алуда ҚҚС-ы өтелмейді, бірақ тауардың
(қызметтің) сатып алу құнына қосылып кетеді, ал өткізу кезінде ол соған
сәйкес есептелінбейді.
ШаруашылСомасы Шоттардың ШаруашылықСомасы Шоттардың
ық корреспонденциясы операцияла корреспонден
операция рдың циясы
лардың нөмірлері
нөмірлер
і
Дт Кт Дт Кт
1 2 3 4 5 6 7 8
1 800000 451 501 26 20000 801 333
2 1200000 451 701 27 440000 801 687
3 800000 401 451 28 440000 687 451
4 800000 561 552 29 391400 681 451
5 310000 801 681 30 912980 571 801
6 150000 821 681 31 1200000 701 571
7 22600 681 639жт 32 4000 571 811
8 28350 821 635 33 180600 371 821
9 2250 821 687 әқ 34 6000 821ай 451
10 46000 681 686 35 6000 571 821ай
11 58590 801 635 36 54732 851 631
12 4650 801 687әқ 37 54732 571 851
13 12000 203 671 38 121708 571 561
14 1920 331 671 39 54732 631 451
15 13920 801 203 40 48000 635 451
16 1920 203 331 41 46000 686 451
17 5000 201 671 42 22800 639жт 451
18 800 331 671 43 75000 491 451
19 5800 801 201 44 80000 332 724
20 800 201 331 45 80000 441 332
21 19720 671 451 46 80000 724 571
22 4000 208 333 47 60000 801 687жа
23 200 333 639жт 48 60000 687жа 451
24 30000 333 451 49 678292 562 561
25 4000 811 208 Жиынтығы: 9439476
Қаржы-шаруашылық операциялардың жиынтығы есепті кезеңдегі дебет пен
кредит бойынша айналымдар сомаларының жиынтықтарына тең болуы тиіс.
III. Синтетикалық шоттар бойынша есеп регистрлерін құруға кірісеміз.
Есеп регистрлерін олардың нөмірлерінің өсуі тәртібімен құрамыз.
Торлардың саны жетіспеушілігінен № 451 "Кассадағы қолма-қол ақша" шоты
бойынша есеп регистрі есептің журнал-ордерлі түрімен көрсетіледі.
ІV. Есеп регистрлерінің мәліметтері бойынша айналым ведомосы
№ Шоттардың Жыл басына Есепті кезеңдегі Жыл соңына
нөмірлері мен сальдо айналымдар сальдо
аталуы
Дт Кт Дт Кт Дт Кт
1 201 Материалдар - - 5800 5800 - -
2 203 Электр қуаты - - 13920 13920 - -
3 208 Құрылыс - - 4000 4000 - -
материалдары
4 331 Өтелуге тиіс - - 2720 2720 - -
ҚҚС-ы
5 332 Есептелген - - 80000 80000 - -
сыйақылар
6 333 Есепті - - 30200 24000 6200 -
тұлғалармен есеп
айырысулар
7 401 Акциялар - - 800000 - 800000 -
8 441 Есеп айырысу - - 155000 - 155000 -
шотындағы ақшалар
9 451 Кассадағы қолма-- - 200000 1993652 6348 -
қол ақша
10 501 Жай акциялар - - - 800000 - 800000
11 552 Резервтік - - - 800000 - 800000
капитал
12 561 Есепті жылдың - - 800000 800000 - -
бөлінбеген табысы
(жабылмаған залалы)
13 562 Алдыңғы - - 678292 - 678292 -
жылдардың бөлінбеген
табысы (жабылмаған
залалы)
14 571 Жиынтық табыс - - 1280000 1280000 - -
(залал)
15 631 Корпоративтік - - 54732 54732 - -
табыс салығы
16 635 Әлеуметтік салық - 48000 86940 - 38940
-
17 639 жт Жеке - - 22800 22800 - -
тұлғалардан табыс
салығы
18 671 Төленуге тиісті - - 19720 19720 - -
шоттар
19 681 Еңбек ақы - - 460000 460000 - -
бойынша есеп
айырысулар
20 686 Жинақтаушы - - 46000 46000 - 6900
зейнетақы қорымен
есеп айырысулар
21 687 әқ Әлеуметтік - - - 6900 - 6900
қамсыздандыру
бойынша есеп
айырысулар
22 687 Сақтанушылармен - - 440000 440000 - -
есеп айырысулар
23 687 жа Жалақысы - - 60000 60000 - -
бойынша есеп
айырысулар
24 701 Сақтандыру - - 1200000 1200000 - -
ісінен түскен
табыстар
25 724 Негізгі емес - - 80000 80000 - -
қызметтен түскен
табыстар
26 801 Сақтандыру - - 912960 912960 - -
қызметтердің өзіндік
құны
27 811 Қызметтерді - - 4000 4000 - -
өткізу бойынша
шығыстар
28 821 Жалпы және - - 180600 180600 - -
әкімшілік шығыстар
29 821 ай Айыппұлдар - - 6000 6000 - -
мен өсімдер
30 851 Корпоративтік - - 54732 54732 - -
табыс салығы бойынша
шығыстар
Жиынтығы - - 9439476 9439476 1645840 1645840
Талдаудан қаржы-шаруашьшық операциялары мен проводкалар дұрыс
жасалғаны көрініп тұр.
V. Операциялар журнал-ордерлі түрде жасалғандықтан бас кітаптың
бланкілерін толтырудың қажеттілігі жоқ.
VI. Жылдық есепті толтыру мен салық инспекциясына декларация толтыруға
кірісеміз. Кәсіпорынның жылдық жиынтық табысын анықтаймыз. Ол үшін №701
шоттың дебеті бойынша (негізгі қызмет жөнінен) проводкаларды жинаймыз.
№ 701 шоттың журнал-ордері бойынша 1200 мың теңгеде көрсеткіштер
өтеді. Ал № 724 шоттың кредиті бойынша 80,0 мың теңге өтеді. Демек, жылдық
жиынтық табыс 1280,0 мың теңгені құрайды. Оны жылдық декларацияның 16
жолына жазамыз.
VII. Өткзілген өнім, жұмыстар, қызметтер бойынша шығындарды анықтауға
кірісеміз. Ол үшін декларацияның №5,6 қосымшалары арналған.
№ 5 қосымша: Еңбек ақы бойынша шығыстар. Еңбек ақы, барлығы - 460,0
мың теңге, оның ішінде өндірістік жұмысшылардікі - (681 шоттың кредиті
бойынша) 310,0 мың теңге; әкімшілік персоналдікі - 150,0 мың теңге.
№ 5 қосымшаның кестесін толтырамыз.
Салық төлеушінің аталуы "Сенім" СК-ы
СТТН 582000039423
ЕҢБЕК АҚЫ БОЙЫНША ШЫҒЫСТАР
(мың теңге)
1 Персоналдың еңбек ақысы, барлығы оның ішінде: 1 460,0
- өндірістік жұмысшылардың
- жалпы және әкімшілік персонал, өнім (жұмыстар,
қызметтер)ді өткізумен айналысатын және өндіріске
қатыспайтын
310,0
150,0
2 Табыс салығы салынатын қызметкерлердің материалдық2
және әлеуметтік жәрдемақылар, барлығы оның ішінде:
- өндірістік жұмысшылардың
- жалпы және әкімшілік персонал, өнім (жұмыстар,
қызметтер)ді өткізумен айналысатын және өндіріске
қатыспайтын қызметкерлердің
3 Еңбек ақы төлеу жөніндегі шығыстардың жиынтығы, 3
барлығы оның ішінде:
- өндірістік жұмысшылардың
- жалпы және әкімшілік персонал, өнім (жұмыстар,
қызметтер)ді өткізумен айналысатын және өндіріске
қатыспайтын қызметкерлердің
4 Еңбек ақы төлеу жөніндегі шығыстардың жиынтығы, 4 460,0
барлығы оның ішінде:
- өндірістік жұмысшылардың 310,0
- жалпы және әкімшілік персонал, өнім (жұмыстар,
қызметтер)ді өткізумен айналысатын және өндіріске
қатыспайтын қызметкерлердің
150,0
5 Негізгі құралдарды жөндеу жөнінен жұмысшылардың 5 -
еңбек ақысы бойынша шығыстар
6 Еңбек ақысы бойынша шегеруге жататын барлық 6 460,0
шығыстар
(№6 қосымшаның 4-ші жолына енгізіңіз)
№ 6 қосымша
1) Жыл басындағы тауар-материалдық қорлар - жоқ
2) Жыл соңындағы тауар-материалдық қорлар - жоқ
3) Сатып алынған материалдар, тауарлар, және т.б. - 83,8 мың теңге
а) шикізат, материалдар мен басқалар
(№201, 203, 208 шоттардың дебеті бойынша, яғни 5,8+13,92+4,0=23,8)
б) Жалға беру ақы бойынша шығыстар - 60,0 мың теңге
(№ 801 шоттың дебеті бойынша 687жа шотының кредитінен)
4) Еңбек ақы бойьшша шығыстар (№ 5 қосымшадан мәліметтер)
– 460,0 мың теңге
6) Өткізілген өнімнің өзіндік құнына енгізілетін басқа шығыстар:
– 20,0 мың теңге
а) норма ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Сақтандырудың экономикалық мәні, құрылымы ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен
түрлері ... ... ... ..5
1.2 Сақтандыру секторының институционалдық
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... 12
ІІ. Сақтандыру компанияларына салық салу ерекшеліктері ... ... ... ... ...13
2.1 Сақтандыру компанияларына салық
салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Корпорациялық табыс салығының
ставкалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..15
2.3 Сақтандыру компанияларында бухгалтерлік есептің
жүргізілуі ... ... ... ...16
ІІІ. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
3.1 Сақтандыру нарығын дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3.2 Сақтандыру секторының дамуының негізгі
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. 44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 49
Қосымшалар
Кіріспе
Нарықтық экономикалық даму жолын таңдаған кез келген мемлекеттің шынайы
тәуелсіздігі үшін мықты әрі тұрақты қаржылық негіздің болуы міндетті. Ал,
салықтар мемлекет бюджетінің кіріс бөлігінің негізгі қайнар көзі болып қана
қоймай материалдық, экономикалық және құқықтық категория ретінде қарама
қайшылығы мол күрделі құбылыс әрі тауар өндірісінің барысына тікелей ықпал
ететін мемлекеттің экономикалық дамуының маңызды факторы болып табылады.
Қазақстан Республикасында іс жүзінде қолданудың оң және теріс жақтарын
анықтау мақсатында қажетті талдау, зерделеу жұмыстарын жүргізу үшін
Еуропалық Одақтың құрамына кіретін мемлекеттердегі және Шығыс Еуропа
елдеріндегі салық салу тәртібін реформалау шараларына, әсіресе,
корпоративтік салықты өзгертудің мән жайларына көңіл бөлген жөн.
Курстық зерттеу жұмысының тақырыбы Сақтандыру компанияларына салық
салу ерекшеліктері болғандықтан тақырып өзектілігі – сақтандыру
компанияларына салық салудың ерекшеіктерін қарастыру, экономикалық мәнін,
маңызын және Қазақстандағы сақтандыру компанияларының қызметін зерттеу
болып табылады.
Егеменді еліміздің сақтандыру жүйесін реформалаудың, оның шын мәнінде
экономикалық-құқықтық тұрғыдан негіздеп қайта құрудың бастамасы 1992 жылғы
шілденің 3-інде қабылданған Қазақстан Республикасындағы сақтандыру туралы
Заңы болды.
Өтпелі экономика жағдайындағы сақтандыру институтының ерекше
маңыздылығы бірқатар факторлармен айқындалады.
Біріншіден, мемлекет тарапынан көзделген шаралардың сипаты мен көлеміне
қарамастан, сақтандыру халық пен ұйымдардың түрлі мүдделерін қосымша
қорғауға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде табиғи және техногендік сипаттағы
төтенше жағдайларды жою жөніндегі шығыстардың негізгі ауыртпалығы
мүмкіндігі объективті түрде шектеулі болып табылатын мемлекеттік бюджетке
түседі.
Екіншіден, сақтандыру механизмін қазіргі жағдайда пайдалану елдегі
кәсіпкерлік қызметті жедел дамытуды, Қазақстан экономикасының негізгі
саласының ерекшеліктерін, оның климаты мен географиялық орналасуын,
экологиясының деңгейін ескере отырып, өндіріс технологиясын жетілдіруді
қамтамасыз етеді.
Елімізде сақтандыруды дамытудың негізгі мақсаты – мемлекеттің,
азаматтардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүддесін қорғаудың
нақты құралы бола алатын толыққанды, орнықты жұмыс істейтін ұлттық сақтық
рыногын қалыптастыру.
Қазіргі заманғы ұлттық сақтандыру жүйесін құру сақтық қызметі рыногын
сапалы жаңа деңгейге көтеру жөнінде шаралар әзірлеуді және кезең-кезеңімен
іске асыруды талап етеді.
Курс жұмысына мынадай міндеттер қойылды:
- сақтандыруды қолдану аясын кеңейту және міндетті сақтандыру түрлерін
нақтылау;
- сақтандыру компанияларына салық салу ерекщеліктерін қарастыру;
- сақытандыру ұйымдарына салық салу мәселелері;
- сақтық және қайта сақтандыру ұйымдарының қаржылық орнықтылығы мен төлем
қабілеттігі бойынша талаптарды күшейту;
- осы заманғы сақтандыру технологиясын енгізуге жәрдемдесу;
- сақтандыру саласында кадрлар даярлау, қайта даярлау және біліктілігін
арттыру жүйесін ұйымдастыру.
Зерттеу құрылымына тоқталатын болсақ, курстық жұмыс кіріспеден, 3
бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттерден тұрады. Теориялық
бөлімде сақтандырудың экономикалық мәні, құрылымы қарастырылады. Негізгі
талдау бөлімі сақтандыру компанияларына салық салу ерекшеліктеріне, ал
жетілдіру жолдары Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметін жетілдіру
жолдарына арналған.
І. Сақтандырдың экономикалық мәні, құрылымы
1.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлері
Сақтандыру — қоғамның экономикалық қатынастарының айрықша сферасын
бейнелейтін көне категорияларының бірі. Сақтандыру сферасы адам өмірінің,
өндірістік және әлеуметтік-экономикалық қызметтің барлық жағын қамтиды.
Сақтандыруға түрткі болатын басты себеп — бұл өндіріс пен адам өмірінің
қауіп-қатерлі сипаты. Сондықтан өндіріс процестерін жалғастыру,
азаматтардың жекелеген санаттарының өмір тіршілігі мен әл-ауқатын қолдап
отыру мақсатында оларды сатып алу үшін қоғамның, жеке өндірушілердің,
олардың топтарының (салалық және аумақтық аспектілерде) натуралдық-заттай
босалқы қорларын да немесе резервтерін де, сондай-ақ ақша ресурстарын да
кіріктіретін қажетті қаражаттары болуы тиіс. Мұндай ақша қаражаттары әдетте
резерв және сақтық қорлары түрінде қалыптасады.
Сақтандырудың мақсаты қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін
қамтамасыз ету үшін азаматтарды, мүліктерді, өндіріс процестерін қоғамдық
және ұжымдық қорғау болып табылады.
Сақтандыру категориясы үшін мына белгілер оған төн болып келеді:
1) қатынастардың ықтималдық сипаты;
2) қатынастардың төтенше (жай емес) сипаты (кез келген ауқымда —
мемлекеттік, аймақтық деңгейде, кәсіпорын немесе оның бөлімшесі, жеке
адам деңгейінде).
Сақтандыру категориясының қаржы категориясымен ортақ өзгеше белгілері
бар:
– сақтық қатынастарының ақшалай сипаты;
– сақтандырудың қоғамдық өнімнің құнын қайта бөлуге қатысуы;
– оның іс-қимылы ақша қорларын жасап, пайдаланумен қосарланып отырады;
– сақтық қатынастарының бір бөлігінің міндетті сипатының болуы;
– ақша қорларын жасап, пайдалану кезіндегі сақтық баламалығы барлық
жағдайда бола бермейді (қатынастардың баламасыздығы).
Сақтандыру шеңберінде мемлекет сақтық ресурстары меншігінің субъектісі
болып келетіндіктен сақтандыру жалпы мемлекет қаржысының құрамды бөлігі
болып табылады, қалған барлық жағдайда сақтық ісін (қызметті, бизнесті)
экономикалық жүйе шеңберіңдегі айрықша сақтанушыға немесе оның қайта бөлу
процестерін жүзеге асыратын арнаулы қаржы-кредит институты ретінде қарауға
болады.
Сақтандырудың экономикалық мәні барлық қатысушылардың төлемдері
есебінен оқыс оқиғаға ұшырағанға көмек көрсетілетіндігінде. Демек,
сақтандыру — қолайсыз құбылыстар мен күтпеген оқиғалар болған кезде жеке
және заңи тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау және оларға материалдық
зиянды төлеу үшін мақсатты ақша қорларын құру және пайдалану жөніндегі
қайта бөлгіштік қатынастардың айрықша сферасы.
Сақтандырудың экономикалық мәніне бұл категорияның қоғамдық
арналымының көрінісі ретінде оның бөлу, өтемдік, жинақтық және бақылау
функциялары сай келеді.
Бөлу функциясы: бұл функцияның өзгешелігі қайта бөлу ретінде көрінуі.
Ол алдын алу функциясына, мысалы, алдын алу шараларын қаржыландыру жолымен
сақтық жағдайының бөлу мүмкіндігін жоюға бүгіледі. Жеке басты сақтандыруда
бөлу функциясы сақтандырудың тиісті түрлерінің жинақтық функциясына
бүгіледі.
Бақылау функциясы сақтық төлемдерін жұмылдыруды және сақтық қорын
қатаң мақсатты пайдалануды қамтамасыз етуге байланысты болатын тараптардың
нақты қатынастарында көрінеді.
Соңғы уақытта бірқатар зерттеушілер сақтандыру экономикалық
категориясын сипаттау үшін тәуекелдік функциясын қарауды ұсынады, өйткені
сақтық тәуекелі сақтандырудың негізгі арналымымен - қолайсыз оқиғалардан
болған зиянның орнын толтырумен байланысты.
Сонымен, сақтандыруды жүргізуге байланысты өте күрделі, сақтандыруға
қатысушылардың әр түрлі сақгандыру мүдделерін көрсететін, әралуан
сақтандыруға жататын объектілер мен өте кең шеңбердегі сақтандыру
оқиғаларын қамтитын арнайы қатынастар туындайды.
Осы сақтандыру қызметі біртектес тәуекелдер қағидаттарына негізделетін
әртүрлі салаларға бөлінеді. Осы сақтандыру салалары өздеріне орай былайынша
топтастырылады: сақтандыру объектілері бойынша; сақтандыру өтемдерінің
түрлеріне байланысты; баланстың құрылымына байланысты болады.
Сақтандыру объектісіне жеке басты сақтандыру, мүлікті сақтандыру және
жауапкершілікті сақтандыру жатады. Ал сақгандыру өтемдерінің түрлеріне
байланысты мынадай құрылымды көрсетуге болады: зиян-залалды сақтандыру
немесе зиянды қалпына келтіру (өтеу) өзінше үшке бөлінеді: жеке басқа
байланысты залалдарды сақтандыру; келісім бойынша төленетін соманы
сақтандыру; өмірді сақтандыру; қатерлі жағдайлардан сақтандыру; медициналық
сақтандыру. Міне, осындай негіздерге орай залалды және соманы сақтандыру
ісі орындалады. [7]
Сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметі өмірді сақтандыру саласы және
жалпы сақтандыру саласы бойынша жүзеге асырылады.
Өмірді сақтандыру саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай
сыныптарды қамтиды:
1) өмірді сақтандыру;
2) аннуитеттік сақтандыру.
Жалпы сақтандыру саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай
сыныптарды қамтиды:
1) жазатайым жағдайдан және аурудан сақтандыру;
2) медициналық сақтандыру;
3) автомобиль көлігін сақтандыру;
4) темір жол көлігін сақтандыру;
5) әуе көлігін сақтандыру;
6) су көлігін сақтандыру;
7) жүктерді сақтандыру;
8) осы тармақтың 3)-7) тармақшаларында аталған сыныптарды қоспағанда,
мүлікті сақтандыру;
9) кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру;
10) автомобиль көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
11) темір жол көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтаңдыру;
12) әуе көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
13) су көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
14) тасымалдаушының азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
15) шарт бойынша азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
16) осы тармақтың 10)-14) тармақшаларында аталған сыныптарды қоспағанда,
зиян келтіргені үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру.
[5]
Жалпы сақтандыру және өмірді сақтандыру бірнеше тәуекелдіктен тұрады.
Жалпы сақтандыруға және өмірді сақтандыруға тән экономикалық қатынастар
қоғамдық өндіріс процесіндегі зиянның орнын; егер бұл процесс дүлей апат
пен басқа төтенше немесе күтпеген оқиғалардың нәтижесінде бұзылса,
толтырумен байланысты. Зиянның орны ынтымақтастық негізде сақтық
қатынастарға қатысушылардың төлейтін сақтық жарналары есебінен толтырылады,
бұл жарналардың жиынтығы, жоғарыда айтылғандай, сақтық қорларды құрайды.
Мүліктік және кәсіпкерлік тәуекелдер (қауіп-қатерлер) азаматтық-
құқықтық жауаптылықты қоса алғанда, оларға байланысты мүдделерді сақтандыру
жалпы (мүліктік) сақтандыруға жатады. Мұндай сақтандыру кезінде мүліктің
жоғалу (жойылу) қаупі (тәуекелі), жетіспеуі немесе бүлінуі және езге де
мүліктік игіліктер мен құқықтар сақтандырылады.
Сақтанушының немесе пайдаланушының мүліктерді сақтандыруға мүддесі
болмаған жағдайда жасалған мүліктік сақтандыру шарты жарамсыз болады.
Өмірді сақтандыру — азаматтардың өмірін, денсаулығын, еңбек
қабілеттігін және жеке басына байланысты өзге де мүдделерін залалдан
қорғаудың нысаны, ол жеке басты сақтандыруға жатады. Жеке басты сақтандыру
шарты бойынша сақтанушының өзі, сондай-ақ шартта аталған басқа
(сақтандырыдған) адам (тұлға) сақтандырылған болуы мүмкін. Өмірді,
денсаулықты, еңбек қабілеттілігін және азаматтардың материалдық тұрмыс
халін сақтандыру арқылы қорғау сонымен қатар олардың экономикалық
мүдделерімен тығыз байланысты және мүліктік, жеке басты және әлеуметтік
сақтандыру қызметтерінің көмегімен жүзеге асады.
Аннуитеттік сақтандыру сақтандырылушы белгілі бір жасқа жеткен,
еңбек ету қабілетін (жасына, мугедектігіне байланысты, науқастығына
байланысты) жоғалтқан, асыраушысы қайтыс болған, жұмыссыз қалған
жағдайларда немесе сақтандырылушының жеке табыстарының кемуіне немесе одан
айырылуына әкеліп соққан өзге де жағдайларда зейнетақы немесе рента түрінде
кезең-кезеңімен сақтық төлемдерді жүзеге асыру көзделетін жеке басты
сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.
Жазатайым жағдайдан және аурудан сақтандыру сақтандырылушы жазатайым
жағдайдың немесе аурудың салдарынан қайтыс болған, еңбек ету (жалпы немесе
кәсіби жағынан) қабілетін (толық немесе ішінара) жоғалтқан немесе оның
денсаулығына өзге де зиян келтірілген жағдайда оның қосымша шығыстарын
тіркелген сомада не ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық төлемді
жүзеге асыру көзделетін жеке басты сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып
табылады.
Медициналық сақтандыру сақтандырылушының медицина мекемесінен
медициналық сақтандыру медициналық сақтандыру бағдарламасына енгізілген
медициналық қызмет көрсетулерді сұраған жолдамаларынан туындаған шығыстарын
ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық төлемдерді жүзеге асыру
көзделетін жеке басты сақтандыру түрлерінің жиынтығы.
Көлік құралдарын сақтандыру көлік құралын иеленуге, пайдалануға, оған
билік етуге байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне оның зақымдануы
немесе жойылуы, соның ішінде айдап немесе ұрлап әкетілуі салдарынан
келтірілген зиянды ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық төлемдерді
жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.
Жүктерді сақтандыру жүктерді иеленуге, пайдалануға, оған билік етуге
байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне оның зақымдануы немесе жойылуы,
соның ішінде жүктердің тасымалдану әдісіне қарамастан жоғалып кетуі
салдарынан келтірілген зиянды ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық
төлемдерді жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып
табылады.
Мүліктік сақтандыру мүлікті иеленуге, пайдалануға, оған билік етуге
байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне (автомобиль, темір жол, әуе
немесе су көліктерін, жүктерді қоспағанда) оның зақымдануы немесе жойылуы
салдарынан келтірілген зиянды ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық
төлемдерді жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып
табылады.
Азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру кезінде, үшінші бір
адамдардың өміріне, денсаулығына немесе мүлкіне зиян келтірудің салдарынан
туындайтын міндеттемелер бойынша жауапты болу (келтірілген зияндар үшін
жауаптылықты сақтандыру), сондай-ақ шарттардан туындайтын міндеттемелер
бойынша жауапты болу (шарт бойынша жауаптылықты сақтандыру) тәуекелін
сақтандырады.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық-кұқықтық жауаптылықты сақтандыру
мүмкін болатын өзге тұлғаның жауаптылығы да сақтандырылады.
Шартты бұзғандығы үшін азаматтық-құқықтық жауаптылық тәуекелі шартта
оның талаптарына сәйкес сақтанушы оның алдында азаматтық-құқықтық жағынан
жауапты болуға тиіс тарап болып табылатын және бұл жағдайда пайда алушы
ретінде іс-қимыл жасайтын тұлғаның пайдасына сақтандырылған болып
есептеледі.
Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру кезінде кәсіпкердің сақтанушы ретінде
іс қимыл жасайтын келісімшарт жасаушы агенттерінің өз міндеттемелерін
бұзуынан болған кәсіпкерлік қызметтің залалдар тәуекелі немесе кәсіпкерге
байланысты емес жағдайлармен осы қызмет шарттарының өзгеруінен болған
залалдар тәуекелі, соның ішінде күтілген кірісті ала алмай қалу тәуекелі
сақтандырылады. Кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандыру шарты бойынша тек сол
сақтанушының кәсіпкерлік тәуекелі және тек соның пайдасына ғана
сақтандырылуы мүмкін.
Сақтанушы болып табылмайтын тұлғалардың кәсіпкерлік тәуекелді
сақтандыру шарты немесе өзге тұлғаның (пайда алушының) пайдасына жасалған
шарт жарамсыз болады.
Сақтандырылған мүліктің түріне немесе тобына қарай сақтандырудың
мынадай түрлерін ажыратады: ауыл шаруашылығы дақылдарын, малдарды,
құрылыстарды, мемлекеттік, жеке меншік, кооперативтік кәсіпорындардың,
қоғамдық ұйымдардың мүлкін, көлік құралдарын, қаржылық тәуекелді (соның
ішінде банк салымдары мен банк операцияларын, бағалы қағаздар рыногіндегі
операцияларды), жүктерді, мұнай операцияларын (мұнай шығару, оны өңдеу және
тасымалдау жөніндегі) және т.т. сақтандыру. Мүліктік сақтандыруда міндетті
нысанда көліктің барлық түрімен тасу жасалғанда тасымалдаушының жолаушылар
алдындағы азаматтық-құқықтық жауаптылығы мен автокөлік иелерінің азаматтық-
құқықтық жауаптылығы сақтандырылады. 1996 жылдан бастап ауыл шаруашылығы
өндірісін: көп жылдық өкпелерді, ауыл шаруашылығы малдарын, жылжымалы және
жылжымайтын мүліктерді, ауыл шаруашылығы өнімдері мен тауарларын қолайсыз
табиғат-климат жағдайларынан, эпизоотиялардан және басқа дүлей апаттардан
міндетті сақтандыру қайта қалпына келтірілді. [7]
1.2 Сақтандыру секторының институционалдық құрылымы
Сақтандыру секторының институционалдық құрылымы
Субъектілер саны 01.01.2006 01.01.2007
Сақтандыру ұйымдары, оның ішінде: 37 38
резидент еместердің қатысуымен 6 5
өмірді сақтандыру бойынша 3 4
Сақтандыру брокерлері 12 12
Актуарилер 30 33
Аудиторлық ұйымдар 34 36
2007 жылдың 1 қаңтары бойынша республиканың қаржы нарығында Қазақстан
Республикасының қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарын реттеу және қадағалау
агенттігінің (ҚҚА) берген лицензиялары бойынша 38 сақтандыру (қайта
сақтандыру) ұйымдары, оның ішінде 34 – жалпы сақтандыру саласында және 4
– өмірді сақтандыру саласында жұмыс істейді. Олардың ішінде: 1.
Мемлекеттік өмірді сақтандыру компаниясы АҚ Мемлекеттік аннуитеттік
компания және 4 меншіктегі БТА өмірді сақтандыру, өмірді сақтандыру
бойынша Казахинстрах дочерлік компания АҚ, Халық – Life және қайта
құрылған сақтандыру компаниясы Казкоммерц – Life АҚ.
Сақтандыру қызметтерін көрсету рыногында сондай-ақ 12 сақтандыру
брокерлері, 33 актуарилер және 36 аудиторлық ұйымдар, сақтандыру қызметінің
аудитін жүзеге асыру құқығына лицензиялары бар 70 аудитор қызметін жүзеге
асырады.
[9]
ІІ. Сақтандыру компанияларына салық салу ерекщеліктері
2.1 Сақтандыру компанияларына салық салу
Сақтанушылар мен қайта сақтанушылардан салық кезеңі ішінде сақтандыру
(қайта сақтандыру) шарттары бойынша алуға жатқызылған (алынған) сақтандыру
сыйақыларының қайта сақтандыру шарты бойынша төленген сақтандыру
сыйақыларына азайтылған сомасы түріндегі табысы сақтандыру (қайта
сақтандыру) ұйымдарына олардың сақтандыру және қайта сақтандыру қызметін
жүзеге асыратын бөлігінде корпорациялық табыс салығын салу объектісі болып
табылады.
Сақтандыру қызметінің мынадай кіріс түрлері, сақтандыру (қайта
сақтандыру) ұйымының салық салу объектісі болып табылмайды:
1) қайта сақтандыру шарттары бойынша алуға жататын (алынған)
комиссиялық сыйақылар;
2) инвестициялық кірістер, сондай-ақ сақтандыру (қайта сақтандыру)
ұйымының активтерін депозиттерге, бағалы қағаздар мен басқа да қаржы
құралдарына орналастырудан алуға жататын (алынған) бағам айырмасы жөніндегі
кірістер;
3) сақтандыру (қайта сақтандыру) шартына байланысты дебиторлық және
кредиторлық берешектерді қайта бағалау жөніндегі бағам айырмасы;
4) қайта сақтандыру шартына сәйкес сақтандыру жағдайын реттеу жөніндегі
сақтандыру төлемдері мен шығыстарындағы қайта сақтандырушының үлесі;
5) сақтандыру (қайта сақтандыру) шарттары бойынша үшінші тұлғалардан
суброгация (регресс) тэртібімен қойылатын талаптар бойынша кірістер;
6) 2002 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданылған Қазақстан Республикасының
салық зандарына сәйкес шегерімдерге жатқызылған сақтандыру резервтеріне
аударымдар сомаларын қоспағанда, салық кезеңі ішіндегі сақтандыру
резервтерінің мөлшерін азайту;
7) жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша сақтанушларға берілген
заемдар бойынша кірістер;
8) шығыстары 2002 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданылған Қазақстан
Республикасының салық зандарына сәйкес шегерімге жатқызылған күмәнді
міндеттемелерді қоспағанда, сақтандыру қызметінен күмәнді міндеттемелер
бойынша алынатын кірістер;
9) сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры мәжбүрлеп таратылатын
сақтандыру ұйымының сақтанушысымен жасалған міндетті сақтандыру шарты
бойынша сақтандыру сыйлықақыларын төлеу үшін сақтандыру төлемдеріне
кепілдік беру жүйесіне қатысушы болып табылатын сақтандыру ұйымдарына
беретін өтемақы төлемдері.
Өзге қызметтен алуға жататын (алынған) жиынтық жылдық кіріс пен
белгіленген тәртіппен анықталатын шегерімдер арасындағы айырма ретінде
есептеліп, салық салынатын кіріс жоғарыда көрсетілмеген өзге қызметтен
алуға жататын (алынатын) кірістер бойынша корпорациялық табыс салығын салу
объектісі болып табылады.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының өзге қызмет бойынша
шегерімге жатқызуға жататын шығыстар сомасы, шығыстардың жалпы сомасында
қайта сақтандыру шарттары бойынша төленген сақтандыру сыйақыларын
қоспағанда, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының жалпы кірістер
сомасындағы езге қызметтен алуға жататын (алынған) кірістерінің үлес
салмағы негізге алына отырып, барабар әдіспен белгіленеді.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының салық кезеңі ішіндегі
табыстары мен шығыстарының есебі
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары салық салу мақсатында сақтандыру
сыйлықақыларын орналастыру қызметін қоса алғанда, сақтандыру және қайта
сақтандыру қызметін жүзеге асырудан алынатын табыстары бойынша және
жоғарыда аталмаған өзге де қызметтің табыстары, шығыстары бойынша бөлек
есеп жүргізуге міндетті.
2.2 Корпорациялық табыс салығының ставкалары.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы сақтандыру (қайта сақтандыру)
шарттары бойынша тіркелген аударымдар түрінде корпорациялық табыс салығын
мынадай мөлшерде төлейді:
1) жинақтаушы емес сақтандыру (қайта сақтандыру) бойынша алынуға жататын
(алынған) сақтандыру сыйлықақылары сомасының 4 пайызы;
2) аннуитеттік сақтандыруды қоспағанда, жинақтаушы сақтандыру (қайта
сақтандыру) бойынша алынуға жататын (алынған) сақтандыру сыйлықақылары
сомасының 2 пайызы.
3) аннуитеттік сақтандыру бойынша алынуға тиіс (алынған) сақтандыру
сыйлықақылары сомасының 1 пайызы мөлшерінде төлейді.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары салық кезеңі ішінде алуға
жататын (алған) табыстарынан 30 пайыздық ставка бойынша корпорациялық табыс
салығы салынуға тиіс.
Корпорациялық табыс салығы бойынша декларация және есеп айырысу.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары сақтандыру сыйлықақылары
түріндегі табыстар бойынша салық органдарына есепті айдан кейінгі айдың 15-
інен кешіктірмей бір ай ішінде есептелген корпорациялық табыс салығы
бойынша ай сайынғы есеп-қисапты табыс етеді.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары аванстық төлем сомаларының есеп-
қисабын аванстық төлем төлеуде белгіленген тіртіппен ұсынады.
Салық кезеңінің қорытындысы бойынша сақтандыру (қайта сақтандыру)
ұйымдары барлық табыстар жөнінде декларацияны есепті жылдан кейінгі жылдың
31 наурызынан кешіктірмей табыс етуге міндетті.
Корпорациялық табыс салығын төлеу және түпкілікті есеп айырысуды
декларация тапсыру үшін белгіленген мерзімнен кейін он жұмыс күнінен
кешіктірмей жүзеге асырады.
Корпорациялық табыс салығын төлеу мерзімдері.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары сақтандыру (қайта сақтандыру)
шарттары негізінде сақтанушылар мен қайта сақтанушылардан алынуға жататын
(алынған) сақгандыру сыйлықақылары түріндегі табыстар бойынша корпорациялық
табыс салығын есепті айдан кейінгі айдың 15-іне дейін төлейді.
Салық кезеңі ішінде алынуға жататын (алынған) табыстар бойынша аванстық
төлемдер төлеу мерзімдеріне кейінірек тоқталып өтеміз. [1], [4]
2.3 Сақтандыру компанияларында бухгалтерлік есептің жүргізілуі
Сақтандыру ісі мен инвестициялық қызметтегі бухгалтерлік есеп
Сенім сақтандыру компаниясының реквизиттгері:
СТТН № 582000039423. Түркістандағы Наурыз банкіде 000401806 есеп
айырысу шоты бар. Кәсіпорынның мекен-жайы: Түркістан қаласы. Байбурт көшесі
№ 25 үй.
Директоры - Мұтанов Б.Ю.
Бас бухгалтері - Молдахметова А.М.
Касіпорын сактандыру ісі және инвестициялық қызметпен айналысады.
Өзінің қызметін биыл бастады. Қазіргі уақытқа оның балансында негізгі
құралдар жоқ. Кеңсе үшін басқа үй жалдауда.
І. Кәсіпорын өзінің қызметін биыл бастағандығынан кіріспе балансы
нөлге тең болады.
II. 2003 жылы кәсіпорында төмендегі қаржы және шаруашылық
операциялары жасалды:
1) Кәсіпорында бағалы қағаздарды сатьш алу үшін 800000 теңге мөлшерінде
ақша каражаттары салынды (қатысушылардың келісім шарттары бойынша).
2) Кассаға сақтаңдыру жарналары 1200000 теңге мөлшерінде келіп түсті
(сақтандырудың келісім шарттары бойынша).
3) Сатып алу құны бойынша 800000 теңгеге акциялар сатып алынды (акциялар
реестрі бойынша).
4) Заңмен бекітілген мөлшерден 800000 теңгеге артық құрылтай құжаттарымен
бектілген сомада қаржылар есептелді (құрылтай құжаттары мен есептер
бойынша).
5) Брокерлердің еңбек ақысы 310000 теңге мөлшерінде есептелді (есептер
мен контракттар бойынша).
6) Әкімшілік-басқару персоналының (ӘБП) еңбек ақысы 150000 теңге
мөлшерінде есептелді (есептер мен табельдер бойынша).
7) Жеке тұлғалардан табыс салығы 22600 теңге мөлшерінде есептелді
(есептер бойынша).
8) ӘБП-ң еңбек ақысы есебінен 28350 теңге мөлшерінде әлеуметтік салық
есептелді (есептер бойынша).
9) ӘБП-ң еңбек ақысы есебінен 2250 теңге әлеуметтік қамсыздандыруға
қаржылар есептелді (есептер бойынша).
10) Жалпы еңбек ақы қорынан жинақтаушы зейнетақы қорына 46000 теңге
төлемдер ұсталды (есептелді) (есептер бойынша).
11) Брокерлердің еңбек ақысы есебінен 58590 теңге әлеуметтік салық
есептелді (есептер бойынша).
12) Брокерлердің еңбек ақысы есебінен 4650 теңге сомада әлеуметтік
қамсыздандыруға қаржылар есептелді (есептер бойынша).
13) Жеткізушіден 12000 теңгеге электр куаты сатып алынды (шот-фактура
бойынша).
14) Сатып алынған ресурстар, материалдар бойынша өтелуге тиіс ҚҚС-ы 1920
теңге құрайды (шот-фактуралар бойынша).
15) Сатып алынған электр куатының құнын шығындардың өзіндік құнына 13920
теңге мөлшерінде апарылды (шот-фактуралар бойынша).
16) ҚҚС-ы бойынша шығындардың өтелуге тиіс құны материалдардың құнына 1920
теңге сомада апарылды (шот-фактуралар бойынша).
17) Жеткізушіден кеңсе тауарлары 5000 теңге мөлшеріңде келіп түсті (жүк
құжаттар бойынша).
18) Сатып алынған тауарлар, материалдар бойынша өтелуге тиіс ҚҚС-ы 800
теңгеге тең (шот-фактуралар).
19) Кеңсе тауарлардың жалпы құны 5800 теңгеде қызметтердің өзіндік құнына
апарылды (жүк құжаты бойынша).
20) ҚҚС-ы бойынша етелуге тиіс құны 800 теңге мөлшерінде пайдаланылған
материалдардың құнына апарылды (шот-фактура бойынша).
21) Жеткізушілерге алынған тауарлар, қызметтер үшін 19720 теңге қолма-қол
ақша төленді (шот-фактуралар бойынша).
22) Жеке тұлғадан 4000 теңгеге құрылыс материалдары сатып алынды (сатып
алу актісі бойынша).
23) Жеке тұлғадан төлем көзінен 200 теңге мөлшерінде табыс салығы
есептелді (есептер бойынша).
24) Шаруашылық мұқтаждықтар үшін 30000 теңге есепті тұлғаларға қолма-қол
ақша берілді (шығыс кассалық ордерлер бойынша).
25) Сатып алынған құрылыс материалдардың құны 4000 теңгеге жұмыстарды
өткізу бойынша шығыстарға (жарнама тақтасын істеу үшін) апарылды
(есептер бойынша).
26) Іссапар шығыстарының құны 20000 теңге мөлшерінде шығындардың өзіндік
құнына апарылады (аванс есептері бойынша).
27) Есептелетін сақтандыру төлемдерінің мөлшері 440000 теңге мөлшерінде
анықталды (шот-фактуралар бойынша).
28) Есептелген сақтандыру төлемдер 440000 теңге мөлшерінде кассадан
төленді (шығыс кассалық ордерлер бойынша).
29) Персоналға еңбек ақы 391400 теңге мөлшерінде кассадан төленді
(ведомостар бойынша).
30) Жылдың соңына №801 шотты №571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 912960
теңге мөлшерінде жабу (есептер бойынша).
31) Жылдың соңына № 701 шотты № 571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 1200000
теңге мөлшерінде жабу (келісім шарттары мен ведомостар бойынша).
32) Жылдың соңына № 811 шотты № 571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 4000
теңге мөлшерінде жабу (есептер бойынша).
33) Жылдың соңына № 821 шотты № 571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 180600
теңге мөлшерінде жабу (есептер бойынша).
34) МСИ-на қолма-қол ақшамен 6000 теңге айыппұлдар төленді (шығыс кассалық
ордер бойынша).
35) Жылдың соңына № 821 ай шотын № 571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 6000
теңге мөлшерінде жабу (есептер бойынша).
36) Корпоративтік табыс салығы бойынша 54732 теңге есептелді (есептер
бойынша).
37) Жылдың соңына № 851 шотты № 571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 54732
теңге мөлшерінде жабу (есептер бойынша).
38) Жылдың соңында алынған табыстың жиынтық сомасын 121708 теңге
мөлшерінде есепті жылдың бөлінбеген табысына көшіру (есептер бойынша).
39) МСИ-на корпоративтік табыс салығы бойынша 54732 теңге қолма-қол
ақшамен төленді (квитанция бойынша).
40) МСИ-на әлеуметтік салық бойынша 48000 теңге қолма-қол ақшамен төленді
(квитанция бойынша).
41) Жинақтаушы зейнетақы қорына төлемдер бойынша 46000 теңге қолма-қол
ақшамен төленді (банктің квитанциясы бойынша).
42) МСИ-на жеке тұлғалардан табыс салығы бойынша 22600 теңге қолма-қол
ақшамен төленді (квитанция бойынша).
43) Есеп айырысу шотына кассадан 75000 теңге мөлшерінде қолма-қол ақша
тапсырылды (банктің квитанциясы бойьшша).
44) Акциялар бойынша тиесілі дивидендтер 80000 теңге мөлшерінде есептелді
(есептер мен келісім шарттары бойынша).
45) Есеп айырысу шотына акциялар бойынша дивидендтер 80000 теңге
мөлшерінде келіп түсті (төлем тапсырысы бойынша).
46) Жылдың соңына № 724 шотты № 571 "Жиынтық табыс (залал)" шотына 80000
теңге мөлшерінде жабу (есептер бойынша).
47) Кеңсе жайының жалы үшін (бір айға 5000 теңге есебінен) жалпы сомасы
60000 теңге мөлшеріңде ақы есептелді (есептер бойынша).
48) Кеңсе жайының жал ақысы 60000 теңге мөлшерінде қолма-қол ақшамен
төленді (квитанция бойынша).
49) Есепті жылдың бөлінбеген табысы № 562 "Алдыңғы жылдардың бөлінбеген
табысы (жабылмаған залалы)" шотына 678292 теңге сомада өткізілді
(есептер мен проводкалар бойынша).
Бұл жерде сақтандыру ісі, инвестициялық, қайырымдылық, сондай-ақ білім
беру қызметтеріне қосымша құнға салынатын салық (ҚҚС-ы) салынбайтынын, яғни
есептелінбейтіндігін айта кетуіміз қажет. Сондықтан, қызметтің бұл түрлері
мемлекеттік салық органдарының ҚҚС-ы бөлімінде тіркелмейді.
Материалдар, қызметтер сатып алуда ҚҚС-ы өтелмейді, бірақ тауардың
(қызметтің) сатып алу құнына қосылып кетеді, ал өткізу кезінде ол соған
сәйкес есептелінбейді.
ШаруашылСомасы Шоттардың ШаруашылықСомасы Шоттардың
ық корреспонденциясы операцияла корреспонден
операция рдың циясы
лардың нөмірлері
нөмірлер
і
Дт Кт Дт Кт
1 2 3 4 5 6 7 8
1 800000 451 501 26 20000 801 333
2 1200000 451 701 27 440000 801 687
3 800000 401 451 28 440000 687 451
4 800000 561 552 29 391400 681 451
5 310000 801 681 30 912980 571 801
6 150000 821 681 31 1200000 701 571
7 22600 681 639жт 32 4000 571 811
8 28350 821 635 33 180600 371 821
9 2250 821 687 әқ 34 6000 821ай 451
10 46000 681 686 35 6000 571 821ай
11 58590 801 635 36 54732 851 631
12 4650 801 687әқ 37 54732 571 851
13 12000 203 671 38 121708 571 561
14 1920 331 671 39 54732 631 451
15 13920 801 203 40 48000 635 451
16 1920 203 331 41 46000 686 451
17 5000 201 671 42 22800 639жт 451
18 800 331 671 43 75000 491 451
19 5800 801 201 44 80000 332 724
20 800 201 331 45 80000 441 332
21 19720 671 451 46 80000 724 571
22 4000 208 333 47 60000 801 687жа
23 200 333 639жт 48 60000 687жа 451
24 30000 333 451 49 678292 562 561
25 4000 811 208 Жиынтығы: 9439476
Қаржы-шаруашылық операциялардың жиынтығы есепті кезеңдегі дебет пен
кредит бойынша айналымдар сомаларының жиынтықтарына тең болуы тиіс.
III. Синтетикалық шоттар бойынша есеп регистрлерін құруға кірісеміз.
Есеп регистрлерін олардың нөмірлерінің өсуі тәртібімен құрамыз.
Торлардың саны жетіспеушілігінен № 451 "Кассадағы қолма-қол ақша" шоты
бойынша есеп регистрі есептің журнал-ордерлі түрімен көрсетіледі.
ІV. Есеп регистрлерінің мәліметтері бойынша айналым ведомосы
№ Шоттардың Жыл басына Есепті кезеңдегі Жыл соңына
нөмірлері мен сальдо айналымдар сальдо
аталуы
Дт Кт Дт Кт Дт Кт
1 201 Материалдар - - 5800 5800 - -
2 203 Электр қуаты - - 13920 13920 - -
3 208 Құрылыс - - 4000 4000 - -
материалдары
4 331 Өтелуге тиіс - - 2720 2720 - -
ҚҚС-ы
5 332 Есептелген - - 80000 80000 - -
сыйақылар
6 333 Есепті - - 30200 24000 6200 -
тұлғалармен есеп
айырысулар
7 401 Акциялар - - 800000 - 800000 -
8 441 Есеп айырысу - - 155000 - 155000 -
шотындағы ақшалар
9 451 Кассадағы қолма-- - 200000 1993652 6348 -
қол ақша
10 501 Жай акциялар - - - 800000 - 800000
11 552 Резервтік - - - 800000 - 800000
капитал
12 561 Есепті жылдың - - 800000 800000 - -
бөлінбеген табысы
(жабылмаған залалы)
13 562 Алдыңғы - - 678292 - 678292 -
жылдардың бөлінбеген
табысы (жабылмаған
залалы)
14 571 Жиынтық табыс - - 1280000 1280000 - -
(залал)
15 631 Корпоративтік - - 54732 54732 - -
табыс салығы
16 635 Әлеуметтік салық - 48000 86940 - 38940
-
17 639 жт Жеке - - 22800 22800 - -
тұлғалардан табыс
салығы
18 671 Төленуге тиісті - - 19720 19720 - -
шоттар
19 681 Еңбек ақы - - 460000 460000 - -
бойынша есеп
айырысулар
20 686 Жинақтаушы - - 46000 46000 - 6900
зейнетақы қорымен
есеп айырысулар
21 687 әқ Әлеуметтік - - - 6900 - 6900
қамсыздандыру
бойынша есеп
айырысулар
22 687 Сақтанушылармен - - 440000 440000 - -
есеп айырысулар
23 687 жа Жалақысы - - 60000 60000 - -
бойынша есеп
айырысулар
24 701 Сақтандыру - - 1200000 1200000 - -
ісінен түскен
табыстар
25 724 Негізгі емес - - 80000 80000 - -
қызметтен түскен
табыстар
26 801 Сақтандыру - - 912960 912960 - -
қызметтердің өзіндік
құны
27 811 Қызметтерді - - 4000 4000 - -
өткізу бойынша
шығыстар
28 821 Жалпы және - - 180600 180600 - -
әкімшілік шығыстар
29 821 ай Айыппұлдар - - 6000 6000 - -
мен өсімдер
30 851 Корпоративтік - - 54732 54732 - -
табыс салығы бойынша
шығыстар
Жиынтығы - - 9439476 9439476 1645840 1645840
Талдаудан қаржы-шаруашьшық операциялары мен проводкалар дұрыс
жасалғаны көрініп тұр.
V. Операциялар журнал-ордерлі түрде жасалғандықтан бас кітаптың
бланкілерін толтырудың қажеттілігі жоқ.
VI. Жылдық есепті толтыру мен салық инспекциясына декларация толтыруға
кірісеміз. Кәсіпорынның жылдық жиынтық табысын анықтаймыз. Ол үшін №701
шоттың дебеті бойынша (негізгі қызмет жөнінен) проводкаларды жинаймыз.
№ 701 шоттың журнал-ордері бойынша 1200 мың теңгеде көрсеткіштер
өтеді. Ал № 724 шоттың кредиті бойынша 80,0 мың теңге өтеді. Демек, жылдық
жиынтық табыс 1280,0 мың теңгені құрайды. Оны жылдық декларацияның 16
жолына жазамыз.
VII. Өткзілген өнім, жұмыстар, қызметтер бойынша шығындарды анықтауға
кірісеміз. Ол үшін декларацияның №5,6 қосымшалары арналған.
№ 5 қосымша: Еңбек ақы бойынша шығыстар. Еңбек ақы, барлығы - 460,0
мың теңге, оның ішінде өндірістік жұмысшылардікі - (681 шоттың кредиті
бойынша) 310,0 мың теңге; әкімшілік персоналдікі - 150,0 мың теңге.
№ 5 қосымшаның кестесін толтырамыз.
Салық төлеушінің аталуы "Сенім" СК-ы
СТТН 582000039423
ЕҢБЕК АҚЫ БОЙЫНША ШЫҒЫСТАР
(мың теңге)
1 Персоналдың еңбек ақысы, барлығы оның ішінде: 1 460,0
- өндірістік жұмысшылардың
- жалпы және әкімшілік персонал, өнім (жұмыстар,
қызметтер)ді өткізумен айналысатын және өндіріске
қатыспайтын
310,0
150,0
2 Табыс салығы салынатын қызметкерлердің материалдық2
және әлеуметтік жәрдемақылар, барлығы оның ішінде:
- өндірістік жұмысшылардың
- жалпы және әкімшілік персонал, өнім (жұмыстар,
қызметтер)ді өткізумен айналысатын және өндіріске
қатыспайтын қызметкерлердің
3 Еңбек ақы төлеу жөніндегі шығыстардың жиынтығы, 3
барлығы оның ішінде:
- өндірістік жұмысшылардың
- жалпы және әкімшілік персонал, өнім (жұмыстар,
қызметтер)ді өткізумен айналысатын және өндіріске
қатыспайтын қызметкерлердің
4 Еңбек ақы төлеу жөніндегі шығыстардың жиынтығы, 4 460,0
барлығы оның ішінде:
- өндірістік жұмысшылардың 310,0
- жалпы және әкімшілік персонал, өнім (жұмыстар,
қызметтер)ді өткізумен айналысатын және өндіріске
қатыспайтын қызметкерлердің
150,0
5 Негізгі құралдарды жөндеу жөнінен жұмысшылардың 5 -
еңбек ақысы бойынша шығыстар
6 Еңбек ақысы бойынша шегеруге жататын барлық 6 460,0
шығыстар
(№6 қосымшаның 4-ші жолына енгізіңіз)
№ 6 қосымша
1) Жыл басындағы тауар-материалдық қорлар - жоқ
2) Жыл соңындағы тауар-материалдық қорлар - жоқ
3) Сатып алынған материалдар, тауарлар, және т.б. - 83,8 мың теңге
а) шикізат, материалдар мен басқалар
(№201, 203, 208 шоттардың дебеті бойынша, яғни 5,8+13,92+4,0=23,8)
б) Жалға беру ақы бойынша шығыстар - 60,0 мың теңге
(№ 801 шоттың дебеті бойынша 687жа шотының кредитінен)
4) Еңбек ақы бойьшша шығыстар (№ 5 қосымшадан мәліметтер)
– 460,0 мың теңге
6) Өткізілген өнімнің өзіндік құнына енгізілетін басқа шығыстар:
– 20,0 мың теңге
а) норма ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz