Қазақстан Ұлы Отан Соғысы жылдарында. Қазақстан экономикасын соғысқа бейімдеуі және қайта құруы

КІРІСПЕ
Ұлы Отан соғысы тарихының беттерін парақтаған адам жеңіс сағатын соқтыруға Қазақстанның қосқан үлесі телегей-теңіз екенін байқар еді. Осы бір аяқ астынан басталған әділетсіз арпалысқа Қазақстаннан 2 миллионға жуық түрлі ұлт өкілдері әскер қатарына шақырылды. Майдан даласынан 394 мың қазақ боздақтары қайтпай қалды. Бұл соғыс қайғы-қасірет әкелмеген бірде-бір отбасы болмады... Бірінің әкесі, бірінің ағасы қаза тапты. Қаншама жас боздақтардың қыршын жасы қиылды... Ішінде ақын да, әншісі де бар еді. Қауызын ашпай көктей қырқылған сол жастардың ішінде, әттең дариға-ай, қанша Абай, қанша Шоқан кетті екен ... Фашистік Германия тізе бүкті... Бірақ сол сұм соғыс өзімен бірге 10 миллионнан астам немістің өмірін алып кетті. Оны жеңген Кеңестер Одағы 27 миллион адамның өмірін берді. Талай ғасырлар бойы жасалған материалдық және мәдени қазынаны құртты. Міне, соғыстың әкелген қасіреті. Сондықтан адамзатқа әрқашан соғысты тоқтататын жеңіс керек. 1418 күн мен түн толарсақтан қан кешіп, кейінгі ұрпаққа тыныштық әкелгені үшін қасиетті. Әрине, жеңіс өздігінен келген жоқ. Оны елі, жері үшін отқа түскен ерлер ерлігі жеткізді. Қазақстаннан 1941-1945 жылдардағы қанды қырғынға 1,3 миллион ұл мен қыз аттаныпты. Бәрі де жанқиярлықпен соғысты. 500-ден астамы елге Батыр атанып, аңызға айнала оралды Отанын жаудан қорғау үшін көп ұлтты кеңес халқының ішінде қазақ халқы ерекше ерліктерімен, аңыздарымен жауға қарсы тұрды. Халық жадында сапында 30 ұлттың өкілі бар (бұлардың 3 мыңдайы қазақстандықтар) Брест қорғаушыларының өшпес ерлігі мәңгі сақталмақ. Қазақстан жерінде жасақталған И.В.Панфилов атындағы 8-гвардиялық дивизия Москваны қорғауда тарихта болып көрмеген теңдессіз ерліктің үлгісін танытты. Панфиловшылардың ішінде шын мәнінде болаттай беріктік пен ер жүректілік көрсеткен, өз заманында-ақ аты аңызға айналған Бауыржан Момышұлы да бар еді. Севастополь үшін шайқаста Кеңес Одағының батыры Дабаш Бабажанов айрықша көзге түсті. Оның ерлігі батыр қаланы қорғау үшін болған қырғын-қиямет соғыс бейнеленген панорамаға түсірілген. Николай Гастеллоның ерлігін қайталаған Нүркен Әбдіров, Александр Матросовтың ерлігін қайталаған Сұлтан Баймағамбетовтың, жау “жолбарысына” қас қақпай қарсы шауып, гранатамен қоса жарылған Қарсыбай Сыпатаевтың есімдерін мақтанышпен атайды. Бұлардың бәріне Кеңес Одағының батыры атағы берілген. Кеңес Одағының Батыры атағын екі реттен алған, даңқты сұңқарларымыз Талғат Бигелдиновтың, Сергей Луганскийдің, Леонид Беданың және Иван Павловтың ерліктері халқымыздың мәңгі есінде. Белорусс ормандарында Әди Шәріповтың басқаруындағы партизан отрядтары жауға қарсы шайқасты. Украин жерінде Ұлы Отан соғысының аты аңызға айналған батыры С.Ковпактың партизандық бірлестігінде Қасым Қайсеновтың отряды болған еді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Ахтанов Т. Грозные дни: Роман / Пер. с каз. — Алма-Ата: Жазушы, 1965. — 372 б.
2. Момыш-улы Б. За нами Москва: Записки офицера. — М.: Воениздат, 1988. — 256 б.
3. Бакбергенов С. Талгат Бегельдинов: Повесть / Бакбергенов С. След на земле: Повести / Пер. с каз. — Алма-Ата: Жалын, 1981: С.5–134 б.
4. Сергеев А. Н. Звездное небо Талгата: Хроника подвига. — Алматы: Қазақстан, 1997. — 222 б.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1. СОҒЫСТЫҢ БАСТАЛУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ СИПАТЫ

2. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫН СОҒЫСҚА БЕЙІМДЕУІ ЖӘНЕ ҚАЙТА ҚҰРУЫ

3. МАЙДАНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАР

4. ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫНЫҢ АЯҚТАЛУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚ ЕЛІНЕ ЫҚПАЛЫ

Қорытынды

КІРІСПЕ
Ұлы Отан соғысы тарихының беттерін парақтаған адам жеңіс сағатын
соқтыруға Қазақстанның қосқан үлесі телегей-теңіз екенін байқар еді. Осы
бір аяқ астынан басталған әділетсіз арпалысқа Қазақстаннан 2 миллионға жуық
түрлі ұлт өкілдері әскер қатарына шақырылды. Майдан даласынан 394 мың қазақ
боздақтары қайтпай қалды. Бұл соғыс қайғы-қасірет әкелмеген бірде-бір
отбасы болмады... Бірінің әкесі, бірінің ағасы қаза тапты. Қаншама жас
боздақтардың қыршын жасы қиылды... Ішінде ақын да, әншісі де бар еді.
Қауызын ашпай көктей қырқылған сол жастардың ішінде, әттең дариға-ай, қанша
Абай, қанша Шоқан кетті екен ... Фашистік Германия тізе бүкті... Бірақ сол
сұм соғыс өзімен бірге 10 миллионнан астам немістің өмірін алып кетті. Оны
жеңген Кеңестер Одағы 27 миллион адамның өмірін берді. Талай ғасырлар бойы
жасалған материалдық және мәдени қазынаны құртты. Міне, соғыстың әкелген
қасіреті. Сондықтан адамзатқа әрқашан соғысты тоқтататын жеңіс керек. 1418
күн мен түн толарсақтан қан кешіп, кейінгі ұрпаққа тыныштық әкелгені үшін
қасиетті. Әрине, жеңіс өздігінен келген жоқ. Оны елі, жері үшін отқа түскен
ерлер ерлігі жеткізді. Қазақстаннан 1941-1945 жылдардағы қанды қырғынға 1,3
миллион ұл мен қыз аттаныпты. Бәрі де жанқиярлықпен соғысты. 500-ден астамы
елге Батыр атанып, аңызға айнала оралды Отанын жаудан қорғау үшін көп ұлтты
кеңес халқының ішінде қазақ халқы ерекше ерліктерімен, аңыздарымен жауға
қарсы тұрды. Халық жадында сапында 30 ұлттың өкілі бар (бұлардың 3 мыңдайы
қазақстандықтар) Брест қорғаушыларының өшпес ерлігі мәңгі сақталмақ.
Қазақстан жерінде жасақталған И.В.Панфилов атындағы 8-гвардиялық дивизия
Москваны қорғауда тарихта болып көрмеген теңдессіз ерліктің үлгісін
танытты. Панфиловшылардың ішінде шын мәнінде болаттай беріктік пен ер
жүректілік көрсеткен, өз заманында-ақ аты аңызға айналған Бауыржан Момышұлы
да бар еді. Севастополь үшін шайқаста Кеңес Одағының батыры Дабаш Бабажанов
айрықша көзге түсті. Оның ерлігі батыр қаланы қорғау үшін болған қырғын-
қиямет соғыс бейнеленген панорамаға түсірілген. Николай Гастеллоның ерлігін
қайталаған Нүркен Әбдіров, Александр Матросовтың ерлігін қайталаған Сұлтан
Баймағамбетовтың, жау “жолбарысына” қас қақпай қарсы шауып, гранатамен қоса
жарылған Қарсыбай Сыпатаевтың есімдерін мақтанышпен атайды. Бұлардың бәріне
Кеңес Одағының батыры атағы берілген. Кеңес Одағының Батыры атағын екі
реттен алған, даңқты сұңқарларымыз Талғат Бигелдиновтың, Сергей
Луганскийдің, Леонид Беданың және Иван Павловтың ерліктері халқымыздың
мәңгі есінде. Белорусс ормандарында Әди Шәріповтың басқаруындағы партизан
отрядтары жауға қарсы шайқасты. Украин жерінде Ұлы Отан соғысының аты
аңызға айналған батыры С.Ковпактың партизандық бірлестігінде Қасым
Қайсеновтың отряды болған еді.

1. СОҒЫСТЫҢ БАСТАЛУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ СИПАТЫ
Шабуыл жасаспау туралы (23 тамыз 1939 ж) Совет Одағымен жасаған
келісімді бұзып, фашистік Германия 1941 жылы 22 маусымда соғыс
жарияламастан КСРО аумағына басып кірді. Ұлы Оотан соғысы осылай басталды.
Соғыстың сипаты - Германия тарапынан бұл соғыс агрессиялық, жаулап алушы,
әділетсіз соғыс болды, ал Совет Одағы тарапынан әділетті өз жерін қорғаған,
азаттық Отан соғысы болды. 1940 жылдың орта кезеңінде – ақ (18 желтоқсан)
Гитлер командованиесі СССР – ге басып кірудің Барборосса жоспары деп
аталатын стратегиялық жоспарын жасауға кіріскен болатын. Бұл жоспар бойынша
фашистік Германия мен оның қол шоқпарларының құрғақтағы, әуедегі және соғыс
теңіз күштері КСРО-ға бір мезгілде шабуыл жасайтын болды. Бұл жоспардың
басты мақсаты (идеясы) қысқа мерзім ішінде (3–4 ай), қауырт соғыс идеясы
бойынша соғысты 1941 жылдың күзінде (қараша) аяқтау тиіс еді. Барбаросса
жоспарын жасаған кезде фашистік Германияның басшылары КСРО – ны сансыз
көп ұлттың жасанды және тұрақсыз бірлестігі, өзінше бір ішкі бірліктен
жұрдай этникалық конгломерат деп қарастырды. Россияның кең – байтақ жерін
мекендеген халықтар жөніндегі біздің саясатымыз, - деді Гитлер өз
сыбайластарына, - алауыздық пен жікке бөлінудің кез келген түріне қолдау
көрсету болуға тиіс. Фашистік Германияның негізгі мақсатының саяси және
экономикалық астары болды. Германия империясы шикізат үшін, азық – түлік
базасы ретінде қуыршақ мемлекет құруды көздеді. Қуыршақ мемлекет жобасы
фашистер жасап Барбаросса жоспарында көрсетілді. Жоспар бойынша фашистер
КСРО жерінде Остланд, Украина, Московия, Еділ – Орал, Түркістан сияқты рейх
комиссарияттарын құруды көздеді. Жоспарда көрсетілген Үлкен Түркістан
отарының құрамына Қазақстан, Татарстан, Башқұртстан, Орта Азия, Әзірбайжан,
Кавказ, Қырым, Ауғанстан, Шыңжан кіргізілді. Фашистер Кеңес адамдарын қырып
– жою жолына осылай түсті. Кеңес адамдарының патриоттық сезімі, әрине, бұл
жоспарға қарсы тұра білді. Қазақстан халқы Отан қорғаушылар қатарына өз
еркімен жаппай жазыла бастады. Мысалы, Алматы медицина институтының
студенті Маншүк Мәметова: Отбасымыздан майданға жіберетін ешкім жоқ, ағам
да, апам да жоқ, сондықтан өзімді жіберуді өтінемін, - деп әскери
комитетке өтініш берді. Республикада 2 млн. – нан астам адам әскери
даярлықтан өтті. Соғыстың алғашқы кезеңінде 14 атқыштар және атты әскер
дивизиясы, 6 бригада құрылып, майданға жіберілді. Қазақстандық 36 – жеке
атқыштар бригадасы 30 – дан астам ұлттан құрылды. Алматы, Жамбыл, Оңтүстік
Қазақстан, Қырғызстаннан шақырылған жігіттерден 316 – атқыштар дивизиясы
құрылып, оның командирі генерал М. В. Панфилов болды. Армия қатарына 1 млн.
196164 (1 млн. 196300) қазақстандық қосылып, әрбір бесінші адам майданға
аттанды. Қазақстанда еңбек армиясы құрылып, Қазақ КСР – нен 700 мыңнан
астам адам шақырылды. Соғыс жылдары 27 әскери оқу орны 16 мың офицер
даярлап шығарды. 1941 – 1945 жылдары әскери оқу орындарына 42 мыңнан астам
қазақстандық жіберілді.
2. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫН СОҒЫСҚА БЕЙІМДЕУІ ЖӘНЕ ҚАЙТА ҚҰРУЫ
Соғыстың басталуына байланысты ел экономикасын соғыс жағдайына бейімдеу
басталды. Республика экономикасы әскери бағытқа көшірілді
(милитарландырылды). Бейбіт мақсаттарға жұмсалатын қаржы мейлінше
қысқартылды. Көптеген кәсіпорындар қорғаныс өнімдерін шығара бастады.
Өскемен қорғасын – мырыш комбинаты, Қарағанды көмір шахталары сияқты
соғысқа қажетті өнімдер шығаратын өнеркісіп құрылыстарын салып аяқтады.
Соғыс жүріп жатқан жерлерден және майданға жақын аймақтардан 220 завод пен
фабриканы, кәсіпорындары Қазақстанға көшіру жүргізілді. Өнеркәсіптерді
Қазақстанға көшіру екі рет жүргізілді:
1. 1941 жылдың аяғы мен 1942 жылдың басы;
2. 1942 жылдың күзінде өнеркәсіп орындары, кәсіпорындар, негізінен, Москва,
Ленинград облыстарынан, Украина, Белорусь жерлерінен әкелінді. Көшіріліп
әкелінген 54 завод пен фабрика тамақ өнеркәсібі халық комиссариатының
қарамағында болды. Жеңіл және тоқыма өнеркәсібінің 53 кәсіпорны көшіріліп
әкелінді. Республикада аяқ киім саласының қуаты 12 есе, былғары саласының
қуаты 10 есе өсті. Москва қаласы және Москва облысынан көшірілген
кәсіпорындар: Москва авициация жасау заводы, Урюпа етконсерв заводы,
Дзержинский атындағы электротехника заводы, Москва рентген заводы, № 3
Александр радио заводы, С. Орджоникидзе атындағы механика заводы т. б.
Жалпы Қазақстанда Москва қаласы мен облысынан көшірілген 40 завод
орналастырылды. Украинадан Қазақстанға көшіріліп әкелінген
кәсіпорындар: Харьков электротехника заводы, Подольск механика заводы,
Запорожье ферроқорытпа заводы, Днепропетровск вагон жасау заводы т. б.
Украина ККС – інен Қазақстанға 70 өнеркәсіп орны мен жабдығы әкелінді.
Қазақ КСР – не әкелінген өнеркәсіптер мен фабрикалар, кәсіпорындар, Алматы,
Қарағанды, Шымкент, Петропавл, Семей, Ақтөбе, Орал қалаларында
орналастырылды. Әрине, Қазақстанға әкелінген кәсіпорындар өте қиын жағдайда
жұмыс істеді. Өнеркісіп орындарымен бірге Қазақстанға майдан өңірінен
көптеген мамандар да көшірілді. Мысалы, тек қана Домбасстан 3200– ге жуық
шахтер, 2000– дай құрылысшы келді. Майдан өңірлерінен келген инженер–
техниктер саны 700 – дай болды. Қазақстан КСРО – ның негізгі әскери -
өнеркәсіп базасына айналды. 1942 жылы Одақта өндірілген қорғасынның 85 % -
ын, көмірден 18 % -ын, молибденнің 60 % - ын, оқтанды мұнайдың 1 млн
тоннаға жуығын берді. 1942 жылы 21 тамызда кеншілер еңбегіне үдемі –
кесімді ақы төлеудің жаңа жүйесі енгізілді. 1942 жылы 24 тамызда
Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің Қарағанды көмір алабында көмір өндіруді
арттыру жөніндегі шұғыл шаралар туралы қаулысы шықты. Облыстың және
ауданның еңбеккерлері Қарағанды шахталарын қамқорлыққа алу жөнінде
патриоттық қозғалыс бастады. Шахтерлерді азық – түлікпен қамтамасыз ету,
шахталарда тұрақты жұмыс істеу үшін адамдар жіберу, Қарағанды облысындағы
30 желісі 3 есе, оқушылар саны 5 есе көбейді. 1943 жылы забойлар желісі
көбейіп, жер астында екінші Қарағанды пайда болды. Мұнайлы аудандарға көмек
көрсетілді. Атырау мұнай өңдеу заводын, Каспий – Орск мұнай құбырын салу
үшін қуатты құрылыс ұжымы ұйымдастырылды. Ембіге Әзірбайжаннан 400 маман
мен жұмысшылар келді. Соғыс жылдыры салынған құрылыстар: Мақат – Қосшағыл
темір жолы, Петровский машина жасау заводының екінші кезегі, Пешной аралы –
Шарин құбыр жолы, Атырауда теңіз порты мен мұнай өңдеу заводы, Комсомол
кәсіпшілігі т. б. 1944 – 1945 жылдары салынған жаңа өнеркәсіп обьектілері:
Текелі қорғасын – мырыш комбинатының алғашқы кезегі. Белоусов байыту
фабрикасы. Ақмола ауылшаруашылық машина заводы. Алматы вагон жасау заводы,
Атырау мұнай өңдеу заводы. 1941 – 1945 жылдары барлығы 460 завод, фабрика,
шахта салынды. Өнеркәсіп өндірісі соғыс жылдарында 37 % - ке өсті. Ауыл
шаруашылығындағы жағдай төмендеді. Ауылшаруашылық еңбеккерлерінің саны 1939
жылмен салыстырғанда 1942 жылы 600 мыңға кеміді. Колхоз өндірісінде әйелдер
еңбегінің үлесі артып, 1940 жылғы 48%-ң орнына 1942 жылы 75% -ға жетті. 76
мың механизаторлардың 55 мыңнан астамы әйелдер болды. Бүкілодақтық
социалистік жарысқа 10 мыңнан астам тракторшы қыз – келіншек қатысты. 1942
жылы егіс көлемі 1941 жылмен салыстырғанда 842 мың гектарға көбейді. 1943
жылы 775 мың га жаңа жер алқаптары егістікке арналды. Сөйтіп, республика
экономикасын соғыс жағдайына көшіру жүзеге асырылды. Соғыстың алғашқы
күндерінен Қазақстан майдан арсеналына айналып, майдан мен тылды қару –
жарақпен, оқ – дәрімен, азық – түлікпен қамтамасыз етуші аймақ болды. Соғыс
жылдарында тылда еңбек еткен жұмысшылар ерлігі аңызға айналды. Георгий
Хайдин мыңдықщылар қозғалысының жетекшілері А. Семиволос мен И. Янкиннің
әдісін қолданған республикадағы үздік бұрғылаушы болды. Соғыс жылдарында Ы.
Жақаев, Ш. Берсиев, Б. Самжүрекова, Ким Ман Сам, В. П. Кривич, И. Я. Кудлай
есімдері бүкіл елге әйгілі болды.

3. МАЙДАНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАР
Соғыстың алғашқы күндерінен бастап қазақстандықтар барлық майданда
шайқасты. Олар Отан үшін фашистерге қарсы бағытталған ұрысқа аянбай
кірісті. Қазақстанда ұйымдастырылған көптеген әскери бөлімдер майданға
жіберілді. Даңқты Брест қамалын қорғаушылардың қатарында мыңдаған
қазақстандықтар болды. Олардың арасында Ғ. Жұматов, В. Фурсов, К. Тұрдиев,
Ш. Шолтырев, К. Иманқұлов, Е. А. Качань т. б. жаумен жан аямай шайқасып,
ерліктің үлгісін көрсетті. 1941 жылы 24 маусымда 219 атқыштар полкі
Литваның Шяуляй қаласында алғаш рет ұрысқа кірісті. Қазақстандықтар жау
әскерлерімен Перемышев, Мурманск, Одесса, Севостополь, Сталинград
түбіндегі, Украина, Белоруссия жеріндегі жанқиярлық қарсылығына қарамастан
немістер соғыстың бастапқы кезінде үлкен басымдылыққа ие болды. Оның
бірнеше себебі бар еді. Біріншіден, басынан бақайшағына дейін қаруланған,
Европаның көптеген елдерін бағындырған жау әскерінің соғыс жүргізу
тәжірибесі мол болды. Екіншіден, тұтқиылдан жасалған шабуылға Кеңес
әскерлері әзір емес еді.Үшіншіден, Кеңес әскерін қайта құру, қаруландыру
тиісті дәрежеде болмады.Төртіншіден, 1939 – 1940 жылдардағы Қызыл Армияны
тазалау кезінде әскердің көптеген қолбасшылары, жоғары, орта буындағы
офицерлері ұсталып атылып кетті. Осының бәрі Қызыл Армия бөлімдерінің
соғыстың бастапқы кезінде үлкен сәтсіздікке ұшырап, мыңдаған жауынгерлерден
айырылуына соқтырды.
Москва шайқасы (1941 жыл 30 қыркүйек – 1941 жыл 6 желтоқсан).
Қазақстандықтардың жауынгерлік даңқы, әсіресе, Москва түбіндегі
шайқаста шықты. Республикада жасақталған 316 – атқыштар дивизиясына
Маскваға апаратын негізгі өзекті жолдың бірі – Волокаламск тас жолын қорғау
тапсырылды. Мұнда Бауыржан Момышұлы басқарған 1075 ұлан атқыштар полкі жау
шабуылына ерлікпен тойтарыс берді. 28 танк жоюшылар (28 панфиловшы) тобы
Дубосеково разъезінде жаудың 18 танкісін жойып жіберді. Ротаның саяси
жетекшісі В. Г. Клочков Россия кең – байтақ, бірақ шегінерге жер жоқ,
артымызда Москва ұранын көтерді. Оның бұл сөзі бүкіл майданға тарады.
Кейіннен 28 панфиловшы ерлігі аңызға айналды. Олар қасық қаны қалғанша
шайқасты. Бәрі дерлік қаза тапты, бірақ жауды өткізбеді. Сондай – ақ Москва
қорғау тарихына панфиловшылар дивизиясы бөлімдерінің саяси жетекшілері П.
В. Вихров, М. Габдуллин, автоматшылар Т. Тоқтаров, Р. Амангелдиев мәңгі
өшпес із қалдырды. 316 – дивизия жауынгерлерінің ерлігі мен қаһармандығы
жоғары бағаланды. 1941 жылы 17 қарашада оған 8-ші гвардиялық дивизия атағы
беріліп, Қызыл Ту орденімен марапатталды. Москва облысының Бородино
селосының түбінде неміс штабына басып кіріп, немістердің көзін жойған
Төлеген Тоқтаровқа Кеңестер Одағының батыры атағы берілді. М. Ғабдуллин
басқарған автоматшылар тобы да ерекше ерлік көрсетіп, жау танкілерінің
бірнешеуін жойды. М. Ғабдуллинге Кеңестер Одағы батыры атағы берілді. 1942
жылы 3 мамырда 238 атқыштар дивизиясы ұйымшылдығы және ерлігі үшін Қызыл Ту
орденімен марапатталды, ал 1942 жылы бұл дивизия 30 – ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.