Мемлекет пен құқық теориясына кіріспе

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

І. Кіріспе бөлім

ІІ. Негізгі бөлім

Мемлекеттің негізгі ұғымдары мен санаттары. Құқықтық мемлекет
Құқықтың негізгі ұғымдары мен санаттары
Құқықтық сана және құқықтық мәдениет

ІІІ. Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Мемлекет пен құқық теориясы (ағыл. theory of state and law ; нем. Staatsund Reclitstlieorie; Theorie des Staates und des Rechts ) - Мемлекет пен құқықтың пайда болуы, дамуы мен әрекет ету заңдылығын зерттейтін заң ғылымдарының жалпы теоретикалық саласы; мемлекет пен құқықтың, құқықтық жүйенін мәні, түрі, пішімі, міндеті, құрылымы мен әрекетету механизмі; барлық заң ғылымдары үшін жалпы негізгі мемлекетті құқықтық түсінік. Адамзат қоғамының қалыптасуының, ондағы тәртіптің, бірліктің, татулықтың кепілі мемлекет пен құқық. Олар материалдық және рухани қажеттіліктердің жемісі. Сондықтан мемлекет пен құқық туралы оқып білу, адамның, әсіресе жастардың әлеуметтану, құқықтық әлеуметтану үрдістерінің, құқықтық санасының, құқықтық мәдениетінің кеңеюі мен тереңдеуіне, азаматтық қасиеттерінің дамуына ықпал жасайды. Қазақстанның егемендік алып, тәуелсіздікке қол жеткізуі, қоғамдық қатынастардың барлық салаларын демократияландыруға мүмкіндік ашты. Нәтижесінде мемлекет, құқық, бүкіл заңдар жүйесі түбегейлі жаңаруға ұшырады. Біртіндеп отандық құқық жүйесі қалыптасты. Мемлекеттің таптық мәні, түрпішіні, қызметтері өзгерді. Президенттік басқару енгізіліп, мемлекеттің әлеуметтік, демократиялық, құқықтық, зайырлы, экологиялық сипаттары күшейді. Адам мен адамзаттың құқықтары мен бостандықтары, заңдылық, құқықтық тәртіпті, құқықтың, заңның қоғамдық қатынастарды реттеудегі ролін нығайтуға нақты жағдайлар туды. Елдің экономикасын көтерудегі, азаматтық, ұлтаралық, діни келісім мен татулықты сақтаудағы, нарықтық қатынастардағы адамның мүддесін қорғауда құқыққа, заңға деген сұраныс арта түсуде. «Құқық негіздері», «Құқықтану», «Мемлекет пен құқық негіздері» т. б. сияқты құқықтық пәндердің ең басты санаттары мен ұғымдарының бірі ол мемлекет пен құқық. Сондықтан «Мемлекет пен құқық теориясына кіріспе» атты бөлімде мемлекеттің, құқықтың ұғымдары, мәндері, түрпішіндері, белгілері, жүйесі, механизмі, атқаратын қызметтері қарастырылады. Мемлекеттің ең басты құқықтық нормативтік кесімі, ең негізгі Заңы Конститутция болып табылады. Конститутцияда қоғам мен мемлекеттің құрылымы, адам мен адамзаттың құқықтары, бостандықтары, қоғамдық бірлестіктерді, мемлекеттік билік органдарының мәртебесі бекітіледі.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Мемлекеттің негізгі ұғымдары мен санаттары.

Құқықтық мемлекет

Мемлкеттің пайда болу үрдісінің негізінде қанағаттандырудан туындайтын іс-әрекеттердің сан түрге бөліну және көбею заңы жатыр. Еңбекті не іс-әрекеттің осындай сан-салаға таралуықоғамдағы адамдар арасындағы еңбек бөлінісіне, кәсіптіңқалыптасуына, мамандықтың тууына, біліктіліктің, дағдының, әдеттің, ептіліктің, іскерлікті, шеберліктің, машықтылықтың жетілуіне әкелді. Осының нәтижесінде еңбектің белгілі бір түрімен айналысатын адамдардың үлкен топтары қалыптаса бастады (аңшылар, малшылар, егіншілер, қолөнершілерт. б. ) . Адамдар арасында әлеуметтік теңсіздік біртіндеп ұлғая түсіп, қоғам барынша күрделеніп оны басқаруды қалыптастырудың қажеттілігі туды. Сөйтіп қоғамдық еңбек бөлінісінің, жеке меншіктің, бай мен кедей сияқты таптардың қалыптасуы, көшпеліліктен отырықшылыққа ауысу, аймақтың анықталуы сияқты құбылыстар мемлекеттің пайда болу қажеттілігін туғызды. Жоғарыда айтылған әлеуметтік факторлармен қоса мемлекеттің пайда болуының демографиялық, психологиялық, антропологиялық, геосаяси, жағрапиялық, этникалық т. б. сияқты факторлары бар.

Жер шарындағы елдердің табиғи-жағрапиялық, мәдени, діни, салт пен сана, дәстүрлерінің ерекшелігіне байланысты мемлкеттіңқалыптасуы бірнеше жолдармен жүзеге асырылды. Осындай мемлекеттің қалыптасуының үш жолы қалыптасты: 1) шығыстық жол; 2) батыстық жол және 3) аралас жол.

Ежелгі Шығыста мемлекеттің пайда болуы қауымдастық мүшелерін, тұрғындарды сумен қамтамасыз етуге арналған жұмыстарды ұйымдастыруға бағытталған қажеттіліктен туындайды. Шығыс елдерінде алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырау кезеңінде ірі су каналдарын қазу, суармалы ирригациялық жүйелер құру, құрғақшылықпен күресу, дамбалар салу, суармалы егістікті жетілдіру сияқты ірі де күрделі ирригациялық жұмыстар жүргізу керек болды. Бұндай аса ауыр жұмысты іске асыру жекелеген отбасы немесе бір қауымдастықтың қолынан келмейтін еді. Міне осы күрделі істерді жүзеге асыру үшін арнаулы басқару аппараты қажет болды. Ол апппарат жетіле келе мемлекетке айналды. Сонымен, Шығыс елдеріндегі мемлекеттердің қалыптасу себептеріне:

ірі ирригациялық жүйелерді салу;
оны іске асыру үшін құлдарды, жұмысшыларды жүйелі түрде топтастыру, ұйымдастыру;
атқарылатын жұмыстарды бір орталықтан басқару жатады.

Батыс елдерінде мемлекет алғашқы қауымдық қоғамның ыдырап, жеке меншіктің, мүліктік теңсіздіктің және таптардың қалыптасыу нәтижесінде пайда болды.

Мемлекеттің пайда болуының аралас жолы рулық, тайпалық құрылыстан ерте феодалдық мемлекетке бірден өткен елдерге тән.

Мемлекеттің пайда болу жайындағы теориялар. Мемлкеттің пайда болу жайындағы теориялардың ең ежелгілерінің бірі теологиялық (құдайтанушылық) теория. Теология дегеніміз құдайды, алланы танитын ғылым, ілім. Аталған теорияның негізін қалаушылардың қатарына ортағасырлық Тертулиан, Аврелий Августин, Фома Аквинский сияқты құдайтанушыларды жатқызуға болады.

Теологиялық теория мемлекетті, мақсаты мен мәні жер бетінде «құдай патшалығындағы сияқты» тәртіп пен үйлесімділік, жүйелілік, татулық, бірлік орнату болып табылатын құдайлық кәсіп деп қарастырады. Биліктің барлығы құдайдан тарайды. Құдай жер бетіндегі барлық тіршілік атаулының, оның ішінде мемлекеттің де жаратушысы. Ал құдай жаратқан жаратылыстың сыры секілді мемлекеттің де мәнін түсіну мүмкін емес. Сондықтан құдай жаратқан дүниеге, билікке және мемлекетке шүбә келтірмей, күмәнданбай, оларға мойынсұнып бағынған дұрыс. Теократиялық теория өзінен-өзі қиялдың барысында пайдаболған жоқ. Оның қалыптасуының өзіндік алғышарттары бар. Адамзат тарихында пайдаболған ең алғашқы мемлкеттер діни сипатта болып оны басқаруға діни қызметкерлер - абыздар тікелей араласқан. Мемлекеттің құдайлық негізі оның беделін нығайтып, шешіміне міндеттілік берді. Мысалы ежелгі Вавилон патшасы Хаммурапидің заңдарында патшаның билігін құдай жаратқан, патша билігі құдайдан деп көрсетілген. Жалпы, биліктің құдайдан тарағаны жайындағы пікір барлық діндерге тән.

Мемлtкеттің пайдаболуы жайындағы екінші бір теория ол патриархалдық теория деп аталады. Теория отбасы руға, ру тайпаларға, тайпалар тайпа одағына, ал тайпалар одағы белгілі бір мемлкетке бірігіп, нәтижесінде мемлекет пайда болады деп түсіндіреді. Сондықтан мемлекет үлкен отбасы сияқты. Мемлекет басшысы монархтың өзінің қол астындағы тұрғындарына қатынасын, отағасының отбасы мүшелерімен қатынасына ұқсас деп дәлелдейді. Патриархалдық теорияның негізін қалаушыларға Аристотельді, Конфуциді және XVIII ғасырда өмір сүрген ағылшын ойшылы Р. Фильмерді жатқызуға болады.

XVII - XVIII ғасырларда мемлекеттің пайда болуын түсіндіретін шарттар теориясы қалыптасты. Теорияның негізін қалаушылар Т. Гоббс, Дж. Локк, Ж. Ж. Руссо, Д. Дидро болды. Аталған теорияны жақтаушылардың пікірінше мемлекет халық пен оны басқарушылардың арасындағы адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, меншігін, қауіпсіздігін қорғау, бірлікте, татулықта, бағыныштылықта тұру келісімшарт жасасудың нәтижесінде пайда болды.

Маркстік теория бойынша мемлекет қоғамдық еңбек бөлінісінің, отбасының, жеке меншіктің және бір-біріне қарама-қайшылықтағы таптардың шығуынан пайда болды дейді. Маркстік теория оның негізін қалаған неміс ойшылдары К. Маркстің, Ф. Энгельстің, жұмысшы табы диктатурасының иделогтары В. И. Ленинннің, И. В. Сталиннің есімдерімен байланысты.

Зорлық, күштеу теориясы бойынша мемлекет өзінің ішінде руларды, тайпаларды, халықты, ұлтты, тұрғындары бір орталыққа біріктіру мақсатында мәжбүрлеу, күштеу әдістерін қолданады, сөйтіп күштеудің, зорлаудың нәтижесінде мемлекет қалыптасады. Бұнымен қоса мемлекеттің сыртқы жаулап алушылығының барысында, яғни күшті бір тайпалардың, ұйымның екінші бір тайпалық одақты немесе ұйымды өзіне күштеп бағындырудың барысында мемлекет пайда болды деген пікір де осы күштеу теориясының бір құрамдас бөлігі. Аталған теорияның көрнекті өкілдері Е. Дюринг, К. Каутский, Л. Гумплович.

Мемлекет адамдардың қатынасқа, бір-бірімен араласуға деген қажеттіліктері, бірлікке, татулыққа, тыныштыққа ұмтылған, өзара жақындастыратын психологиялық үрдістердің, қасиеттердің нәтижесінде пайда болған деген пікір айтатын мемлекеттің пайда болуының психологиялық теориясы. Оның көрнекті өкілдерінің бірі орыс заңтанушысы Л. И. Петрожицкий болды.

Мемлекет: ұғымы, мәні, белгілері, нысандары, механизмі, атқаратын қызметтері. Құқықтық мемлекет. Ғылымға «мемлекет» терминін алғашқы рет италияндық ойшыл Николло Макиавелли (1469-1527) енгізген. Оған дейін мемлекет деген ұғымның орнына «республика», «корольдық», «қалалық қауым», «княздық», «жер», «патшалық», «ел», «басқару», «өктемдік», «үстемдік», «ат төбеліндей билік» деген сияқты әр түрлі атаулар қолданылып келген.

Мемлекеттің түпкі мәні қандай болса оның ұғымының, белгілерінің, нысандарының, механизмінің, атқаратын қызметтерінің мазмұны да сондай болады. Демек, осы тұрғыдан қарағанда мемлекетті оқып білуді оның мәнін ашып көрсетуден бастау дұрыс әдіс. Мемлекеттің мәні дегеніміз оның табиғатын, мазмұнын, қызмет ету мақсатын, қоғамдағы қажеттілігін анықтайтын барынша маңызды, тұрақты ішкі және сыртқы жақтары мен қасиеттерінің жиынтығы. Мемлекеттің мәнін ашып көрсетудің екі жолы қалыптасқан: таптық (маркстік-лениндік) және жалпыәлеуметтік.

Маркстік-лениндік ағым мемлекеттің мәні жиынтығы қоғамның экономикалық негізін құрайтын өндірістік қатынастардың сипатымен анықталады дейді. Өндірістік қатынастардың сипаты осы қатынастарға тікелей араласатын таптардың алатын орны мен атқаратын рөлдерінен байқалады. Сөйтіп, марксизм-ленинизм мемлекеттің әлеуметтік құбылыс ретіндегі мәнін аша отырып, таптық қоғамды оның үстем етуші таптың мүддесін қорғайтынын көрсетеді. Сонымен марксизм мемлекет қоғам бір-біріне қарама-қайшы таптарға бөлінген кезеңде пайда болады деп түсіндіреді. Адамзат қоғамындағы алғашқы таптық мемлекет ол құл иеленушілердің үстемдігіне негізделген құл иеленуші мемлекет болды. Бұл мемлекеттің мәні қоғамның алғаш рет таптарға - құл иеленушілер мен құлдарға бөлінгенін көрсетті. Осы тұрғыдан қарағанда мемлекет дегеніміз бір таптың екінші тапқа өзінің үстемдігін жүргізудің құралы.

Мемлекеттің әлеуметтік мәнін жақтаушылар мемлекет адамзат қоғамына ортақ, әмбебап, жалпы ұйым болғандықтан ол халықтың барлық топтарының мүддесін, ешкімге артықшылық, кемшілік жасамай бірдей қорғау керек деген пікір айтады.

Солардың барлығын ескере келе, бүгінгі таңда мемлекет дегеніміз - егемендікке ие, құқықтың негізінде, арнайы аппараттың көмегімен елді басқаруды іске асыратын, заңдандырылған мәжбүрлеу мен күштеу қолдану құқығы бар, қоғамдағы саяси биліктің ұйымдастырылуының ерекше түрпішіні деп айтуға болады.

Мемлекеттің мәні оның ерекшеліктері мен сипатты белгілерінің жиынтығынан тұратын мазмұнынан көрінеді. Мемлекеттің қоғамдағы саяси партиялар, қоғамдық бірлестіктер, ұйымдар мен институттардан ерекшеленетін өзіндік бірнеше белгілері бар. Ондай белгілерге мемлекеттің аумағының болуы, мемлекеттің халқының болуы, мемлекеттік (бұқаралық) билік, мемлекеттің егемендігі (тәуелсіздік), құқық пен заңдардың барлығы, салық пен салықтық жүйенің болуы жатады.

а. Кез келген мемлекеттің өзінің белгілі бір аумағы болады. Аталған аумақта сол мемлекеттің тұрғындары, халқы шоғырландырылады және осы аумақтың көлемінде мемлекеттің билігі таралып іске асырылады. Тек елшілік аясында немесе басқа да халықаралық келісім арқылы көрсетілген шеңберде болмаса, бір мемлекеттің аумағында екінші мемлекеттің билігі жүрмейді.

ә. Мемлекеттің екінші бір белгісі ол мемлекеттік (бұқаралық) биліктің болуы. Биліктің бұқаралық болатын себебі ол, сол мемлекеттің халқы атынан оның аумағында тұратын елдің, адамдардың барлығына бірдей таратылады. Бұқаралық билікке мемлекеттік билік пен басқару органдары, мәжбүр ету аппараттары жатады. Тек мемлекет қана сот, прокуратура, ішкі істер бөлімдері, әскер, абақты сияқты органдар мен мекемелердің көмегімен мемлекеттік билікті іске асырады.

б. Халықаралық құқық теориясына сәйкес мемлекеттің ең негізгі белгілерінің бірі сол мемлекеттің аумағында тұратын халқының болуы. Мемлекеттік билік өзінің аумағында тұратын адамдардың арасындағы қоғамдық қатынастарды құқық, заң арқылы реттеу үшін, сол халыққа арналған құқықтық нормативтік актілерді қабылдайды. Қабылданған құқықтық нормативтік актілер халықтың барлық топтарына ортақ және міндетті түрде орындалуға, сақталуға және іске асырылуға тиіс.

в. Мемлекеттің келесі бір белгісі ол емлекеттің егемендігі. Егемендік мемлекеттің ішкі және сыртқы істерді атқарудағы толық тәуелсіздігі. Мемлекеттің егемендігін үш жақта қарастыруға болады: біріншіден, мемлекеттің аумағына, халқына тарайтын бірден-бір мемлекеттік билік болып табылатын биліктің үстемдігі; екіншіден, мемлекет органдарының бірыңғай жүйесінқұрайтын мемлекеттік биліктің тұтастығы; үшіншіден, мемлекеттік биліктің өз істерін өз еркімен шешуге құқығы бар биліктің тәуелсіздігі.

г. Мемлекеттің тағы бір белгісі ол мемлекетте құқықтың, заңдардың болуы, құқық пен мемлекеттің ажырамас, тығыз байланысы. Кез келген мемлекет өзінің саясатын, билігін белгілі бір құқықтық нормативті актілерді қабылдау арқылы іске асырады. Құқық пен заңды сол мемлекеттің өзі қабылдап бекітеді және олар сол мемлекеттің бүкіл іс-әрекетін заңдастыруға көмектеседі, қоғамдағы тәртіп пен тұрақтылықты, қаіпсіздікті қамтамасыз ету үшін қажет.

д. Мемлекеттің негізгі белгілерінің тағы бірі сол мемлекетте салық пен салық жүйесінің болуы. Салықтар, алымдар, төлемақылар - мемлекеттік аппататты, қызметкерлерді ұстауға, қоғамның басқа қажеттіліктерін қанағаттандыруға жұмасалатын мемлекет қазынасына түсетін, қайтарылмайтын, халық табысының бір бөлігі. Мемлекет халықтан салық алып оны мемлекеттік аппапатты ұстауға, қоғам қажеттіліктерін өтеуге жұмсайды.

Қазіргі замандағы мемлекеттер бір-бірінен мемлекеттік биліктің қалай ұйымдастырылуына байланысты ерекшеленеді. Мемлекеттік биліктің қалыптасы, бөліну және іске асырылу тәсілдерінің жиынтығы мемлекеттің нысаны деп аталады. Кез келген мемлекет өзінің басқару, әкімшілік-құрылымдық және саяси тәртіптері белгілері бойынша үш нысанға бөлінеді.

Мемлекеттің негізгі міндеттерін тиімді орындау қабілеттілігі көп жағдайда мемлекеттік биліктің ең жоғарғы органдарының ұйымдастырылуына, құрылымына, қалыптасу тәсілдеріне байланысты болады. Мемлекеттің жоғарғы органдарының жұмысын, қалыптасуын, өзара қызметтерін, міндеттерін, құзырларын ұйымдастыру, бөлу теориялық қана емес практикалық маңызға ие болады. Себебі, мемлекеттік билік бір адамның не белгілі бір топтың қолына шоғырлануы, керісінше әр түрлі мемлекеттік органдардың арасында бөлініп атқарылуы мүмкін. Аталған жайлардың барлығы мемлекетті басқару нысанына байланысты болады. Мемлекеттің басқару нысаны дегеніміз - мемлекеттік биліктің жоғарғы органдарының құрылымы, ұйымдастырылу тәртібі, өкілеттік сәйкестігі. Елдегі жоғарғы биліктің даралықпен немесе көпшілікпен іске асырылуына байланысты мемлекет басқарылу нысандарына қарай монархиялық және республикалық болып екі түрге бөлінеді. Монархия дегеніміз елдегі жоғарғы мемлекеттік билік мұрагерлік арқылы берілетін өмір бойғы дара биліктің нысаны. Монархиялық мемлекет өз кезегінде абсолюттік, парламенттік, конститутциялық, аралас монархия болып бірнеше түрге жіктеледі. Абсолюттік монархияда мемлекеттік билік биліктің заң шығарушы, атқарушы және сот билігі сияқты үш тармағы бір адамның, монархтың қолына шоғырландырылады және соның тікелей араласуымен, қадағалауымен, бақылауымен, келісімімен, рұқсатымен іске асырылады. Сонымен абсолюттік монархияның төменгідей белгілері бар: монархтың мемлекеттік билікке үстемдігі; мемлекеттің биліктің барлық тармағының монархтың қолына шоғырлануы; монархтың билігін шектейтін белгілі бір өкілетті органның болмауы; ішкі және сыртқы саясатты монарх өзі тағайындайтын министрлер арқылы іске асырады; мемлекетті басқаруға халықтың араласу құқығы шеңберінің шектеулілігі; қоғам тарапынан жоғарғы билік органдарын бақылау механизмінің жоқтығы.

Бүгінгі таңда абсолюттік монархия негізінен біршама Шығыс елдерінде бар. Мысалы олардың қатарына Оман сұлтандығын, біршама өзгерген түрде Бахрейн, Катар, Кувейт, Сауд Аравиясы, Біріккен Араб Эмираттары мемлекеттерінде сақталған.

Конститутциялық және парламенттік монархияда монархтың билігі конститутциямен не парламенттің іс-әрекетімен шектелген.

Республика монархиялық басқарумен қатар пайда болып дамыған. Республиканың алғашқы белгілері б. з. б. IV-III мың жылдықтарда Ежелгі Месопотамияның қала-мемлекеттерінде қалыптасқан. Республика мемлекеттік биліктің жоғарғы органдары халықтың еркін дауыс беруі арқылы белгілі бір мерзімге сайлау арқылы қалыптасатын басқару нысаны. Республикалық басқару нысанының негізгі белгілері төмендегідей: мемлекет басшысы мен мемлекеттік биліктің ең жоғарғы органдарын халықтың сайлайтындығы; мемлекеттегі органдар мен лауазымды қызметтердің өмір бойы емес, белгілі бір мерзімге сайлануы; мемлекеттің жоғарғы органдарын сайлайтындықтан олар халықтың атынан сөйлеу, әрекет жасау құқығына ие болады және осы тұрғыдан қарағанда мемлекеттік биліктің көзі халық деп мойындалады; мемлекеттік биліктің заң шығару билігі, атқару билігі және сот билігі болып үш тармаққа бөлініп іске асырылуы.

Республиканың президенттік, парламенттік және аралас басқару сияқты түрлері болады. Президенттік басқару тарихта бірінші рет 1787 жылғы Конститутция бойынша АҚШ-та енгізілді. Президенттік республиканың негізгі белгілері: Мемлекеттің басшысы Президенттің бүкіл халықтың дауыс беру тәсілі арқылы сайлануы; Мемлекет басшысы Президент бір мезгілде атқарушы биліктің басшысы болып саналады; мемлекеттік биліктің заң шығару билігі, атқару билігі және сот билігі сияқты үш тармаққа міндетті түрде бөлінуі; аталған мемлекеттік биліктің тармақтары және мемлекеттік билікті атқарушы органдардың арасындағы қарым-қатынас тежемелік және тепе-теңдік жүйесі мен қағидасына негізделіп реттеледі; Үкіметті Парламенттің келісімімен Президент қалыптастыратындықтан ол Президент алдында жауапты.

Парламенттік басқару барысында бүкілхалықтық жолмен сайланған Парламенттің рөлі мен маңызы басқа президент, үкімет сияқты институттарға қарағанда жоғары. Үкімет Парламент депутаттарының сайлауымен қалыптасады және Парламент сенімі арқылы елді басқаруды іске асыруға мүмкіншілік алады. Сондықтан Үкімет Парламент алдында жауапты. Парламенттік басқарудың белгілері: мемлекеттік биліктің қатаң тармақтарға бөлінуі анық байқалмайды. Заң шығарушы және атқарушы биліктің ынтымақтасып әрекет жасау тәртібі сақталады. Сондықтан президенттік басқару сияқты емес, парламенттік республика көп жағдайда заң шығарушы және атқару биліктерінің тепе-теңдігін қамтамасыз етеді; парламент сайлауында жеңіске жеткен және парламентте көпшілік орынға ие болған партия не бірнеше партиялардың одағы үкіметті қалыптастыратындықтан ол парламент алдында жауапты; Мемлекет басшысы Прездентті Парламент сайлайтындықтан формальды түрде үкімет басшысын тағайындауға құқығы бар.

Елді, халықты басқару ыңғайлы болу үшін мемлекет аумағы ауыл, аудан, қала, облыс, аумақ, өлке, округ, штат, губерния т. б. сияқты әкімшілік құрылымдарға бөлінеді. Аталған құрылымдарда мемлекеттің басқару органдары құрылады. Олар мемлекет билігін іске асырып жергілікті тұрғындарды басқарады. Сонымен мемлекеттің орталық және жергілікті органдары арасындағы биліктік өкілеттілікті бөлу, мемлекеттің тұтас және жеке бөлшектерімен арақатынасын анықтайтын биліктің аумақтық ұйымдасуы мемлекеттің құрылым нысаны деп аталады. Мемлекет әкімшілік-аумақтық құрылымына орай унитарлы, федеративті, конфедеративті болып келеді.

Бүгінгі таңда дүние жүзінде көп тараған, аумақтық-әкімшілік ұйымдастырылуы қарапайым болып табылатын ол унитарлы басқару нысаны не болмаса унитарлы мемлекеттер деп атауға болады. Унитарлы мемлекет өз ішінде ауыл, аудан, қала, облыс, аймақ т. б. секілді әр түрлі әкімшілік-аумақтарға бөлінгенімен олардың өзіндік саяси еркіндігі болмайды. Унитарлы мемлекеттің негізгі белгілеріне: құзыреттері жергілікті жердегі билікпен шектелмей бүкіл мемлекет аумағына тарайтын, жалпы елге ортақ заң шығару (өкілетті), атқару және сот органдарының болуы; жалпы мемлекеттік, халықтық деңгейде әрекет жасайтын құқық және ақша жүйелерінің тұтастығы; мемлекеттің жоғарғы, орталық билік органдарының алдында жергілікті жердегі ауыл, аудан, қала, облыс, аймақ т. б. сияқты әкімшілік бірлестіктер ешқандай артықшылығы жоқ тең заңдық мәртебеде болады; бүкіл унитарлы мемлекеттің аумағына ортақ, барлық әкімшілік бірлестіктерге міндетті біртұтас заңдардың болуы. Сонымен унитарлы мемлекет деп өз ішінде салыстырмалы саяси еркіндігі жоқ ұсақ әкімшілік-аумақтық бірлестіктерден тұратын тұтас мемлекетті айтамыз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.