Аяқталмаған құрылыс есебі
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
I Бөлім. ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ФОРМАЛАРЫ ЖӘНЕ ЕСЕПТІЛІГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Құрылыстағы бухгалтерлік есеп ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Құрылысты ұйымдастырудың формалары және өндіріс түрлері, келісім . шарт жасау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.3 Құрылыс саласындағы қаржылық есептілік және ақпаратты ашу ... ... ... .9
II Бөлім.
2.1 Құрылыс жұмыстарын бағалаудың ерекшеліктері, келісім . шарт қаралған шектелген және еркін баға ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Құрылыстың сметалық құнының құрамы мен құрылысы және
құжаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.3 Құрылыстағы еңбекақыны төлеудің жүйесі мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... 20
III Бөлім. ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІ МЕН ҚҰРЫЛЫС . МОНТАЖДАУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3.1 Шығындар есебінің мәні және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3.2 Құрылыс машиналары мен механизмдерін пайдалану шығындары бабы бойынша шығын есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
3.3 Аяқталмаған құрылыс . монтаж жұмыстарын өткізу қорытындысы және табыс пен шығынды тану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
I Бөлім. ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ФОРМАЛАРЫ ЖӘНЕ ЕСЕПТІЛІГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Құрылыстағы бухгалтерлік есеп ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Құрылысты ұйымдастырудың формалары және өндіріс түрлері, келісім . шарт жасау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.3 Құрылыс саласындағы қаржылық есептілік және ақпаратты ашу ... ... ... .9
II Бөлім.
2.1 Құрылыс жұмыстарын бағалаудың ерекшеліктері, келісім . шарт қаралған шектелген және еркін баға ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Құрылыстың сметалық құнының құрамы мен құрылысы және
құжаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.3 Құрылыстағы еңбекақыны төлеудің жүйесі мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... 20
III Бөлім. ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІ МЕН ҚҰРЫЛЫС . МОНТАЖДАУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3.1 Шығындар есебінің мәні және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3.2 Құрылыс машиналары мен механизмдерін пайдалану шығындары бабы бойынша шығын есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
3.3 Аяқталмаған құрылыс . монтаж жұмыстарын өткізу қорытындысы және табыс пен шығынды тану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
КІРІСПЕ
Құрылыстағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың жолдарын және оның шетелдік тәжірибесін зерттеу, өндірістік шығындар туралы ақпараттар алудың дәстүрлі емес жаңа жүйесін құру, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың, қаржылық нәтижелерді анықтаудың қазіргі тәсілдерін қолдану, сондай – ақ бұл ақпараттарды өндірістік қызметті басқару, талдау, болжау және реттеу үшін қолдану маңызды.
Нарықтық қатынасқа көшкенге дейін дәстүрлі жүйеленген түрде жүргізіп келген. Үздік үлгідегі ұзақ жыл өміршеңдігімен пайдаланылған техникалық мөлшерленген базалық актілер құрылыс – монтаж жұмысының дұрыс талдануына септігін тигізген. Ал, нарықтық қатынасқа көшкеннен соң, жүйе бұзылып, құрылыс кәсіпорындарында басқадай көзқарас пайда болды. Яғни, сұраныс деңгейі жоғарылаған сайын баға өсіру тиімді болып есептелді. Бірақ, осыған қарамастан бүгінгі күні аталмыш сала заң актілеріне сүйеніп құрылыс – монтаж жұмыстарын орындап келеді. Бухгалтерлік есептің жаңа жүйесіне сай бухгалтерлік есеп стандарттарының №6 және 12 ХҚЕС №11 және 16 тікелей сметалық жүйедегі табыс пен шығындар құрамын анықтаумен тікелей байланысты.
Курстық жұмыстың мақсаты:
Құрылыс саласындағы есепті ұйымдастырудың ерекшеліктерін;
Өндірістегі шығындар түрін;
Еңбекақыны есептеу жолдарын;
Материалдық босалқылар есебін және аяқталмаған құрылыс есебін жүргізу әдіс – тәсілдерін ұғыну.
Курстық жұмыс үш тараудан тұрады. Алғашқы тарауда құрылыстағы бухгалтерлік есеп ерекшеліктері, құрылысты ұйымдастырудың формалары және өндіріс түрлері, келісім – шарт жасау тәртібі сонымен бірге құрылыс саласындағы қаржылық есептілік және ақпаратты ашу қаралды.
Екінші тарауда құрылыс жұмыстарын бағалаудың ерекшеліктері, келісім – шарт қаралған шектелген және еркін баға, құрылыстың сметалық құнының құрамы мен құрылысы және
құжаттау және құрылыстағы еңбекақыны төлеудің жүйесі мен жолдары қарастырылады.
Үшінші тарауда шығындар есебінің мәні және жіктелуі және құрылыс машиналары мен механизмдерін пайдалану шығындары бабы бойынша шығын есебі, аяқталмаған құрылыс – монтаж жұмыстарын өткізу қорытындысы және табыс пен шығынды тану қарастырылады.
Құрылыс өндірісі басқа да өндіріс түрлерімен байланыстарының күрделілігімен де ерекшеленеді. Құрылыс алаңдарында бір мезгілде жалпы құрылыстар, мамандандырылған және де басқа жұмыстар жүргізілуі мүмкін.
Құрылыстағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың жолдарын және оның шетелдік тәжірибесін зерттеу, өндірістік шығындар туралы ақпараттар алудың дәстүрлі емес жаңа жүйесін құру, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың, қаржылық нәтижелерді анықтаудың қазіргі тәсілдерін қолдану, сондай – ақ бұл ақпараттарды өндірістік қызметті басқару, талдау, болжау және реттеу үшін қолдану маңызды.
Нарықтық қатынасқа көшкенге дейін дәстүрлі жүйеленген түрде жүргізіп келген. Үздік үлгідегі ұзақ жыл өміршеңдігімен пайдаланылған техникалық мөлшерленген базалық актілер құрылыс – монтаж жұмысының дұрыс талдануына септігін тигізген. Ал, нарықтық қатынасқа көшкеннен соң, жүйе бұзылып, құрылыс кәсіпорындарында басқадай көзқарас пайда болды. Яғни, сұраныс деңгейі жоғарылаған сайын баға өсіру тиімді болып есептелді. Бірақ, осыған қарамастан бүгінгі күні аталмыш сала заң актілеріне сүйеніп құрылыс – монтаж жұмыстарын орындап келеді. Бухгалтерлік есептің жаңа жүйесіне сай бухгалтерлік есеп стандарттарының №6 және 12 ХҚЕС №11 және 16 тікелей сметалық жүйедегі табыс пен шығындар құрамын анықтаумен тікелей байланысты.
Курстық жұмыстың мақсаты:
Құрылыс саласындағы есепті ұйымдастырудың ерекшеліктерін;
Өндірістегі шығындар түрін;
Еңбекақыны есептеу жолдарын;
Материалдық босалқылар есебін және аяқталмаған құрылыс есебін жүргізу әдіс – тәсілдерін ұғыну.
Курстық жұмыс үш тараудан тұрады. Алғашқы тарауда құрылыстағы бухгалтерлік есеп ерекшеліктері, құрылысты ұйымдастырудың формалары және өндіріс түрлері, келісім – шарт жасау тәртібі сонымен бірге құрылыс саласындағы қаржылық есептілік және ақпаратты ашу қаралды.
Екінші тарауда құрылыс жұмыстарын бағалаудың ерекшеліктері, келісім – шарт қаралған шектелген және еркін баға, құрылыстың сметалық құнының құрамы мен құрылысы және
құжаттау және құрылыстағы еңбекақыны төлеудің жүйесі мен жолдары қарастырылады.
Үшінші тарауда шығындар есебінің мәні және жіктелуі және құрылыс машиналары мен механизмдерін пайдалану шығындары бабы бойынша шығын есебі, аяқталмаған құрылыс – монтаж жұмыстарын өткізу қорытындысы және табыс пен шығынды тану қарастырылады.
Құрылыс өндірісі басқа да өндіріс түрлерімен байланыстарының күрделілігімен де ерекшеленеді. Құрылыс алаңдарында бір мезгілде жалпы құрылыстар, мамандандырылған және де басқа жұмыстар жүргізілуі мүмкін.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 Қазақстан Республикасының «Аудиторлық аудиторлық қызмет туралы» заңы. 2007ж.
2 Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 23 мамыр 2007ж бұйрығымен бекітілген Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспары
3 Әбдіқалықов Т., «Бухгалтерлік есеп және аудит» Алматы, 2009ж.
4 Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері. (халықаралық стандарт) оқулық - Алматы 2006 жыл.
5 Баймұханов С.Б., Балапанов Ә.Ж. «Бухгалтерлік есеп». Алматы Экономик'С, 2005
6 Бухгалтердің және шаруашылық субъектісі есебін ұйымдастыру.// Бухгалтер бюллетені №15 27.03.2008
7 Бухгалтерлік есептің стандарттары. – Алматы, 2009ж.
8 Бухгалтерлік есептік шоттардың жұмыс жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі. – Алматы, 2005ж.
9 Байдәулетов М., Байдәулетов С. М., «Аудит»: оқу құралы. – Алматы: Қазақ Университеті, 2004ж.
10 Дүйсембаев К. Ш., Төлегенов Э. Т., Жұмағалиева Ж. Г. « Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау». – Алматы, 2001ж.
11 Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А.Бухгалтерлік есеп принциптері. Алматы Экономик'С, 2003. - 360 бет..
12 «Құрылыстағы бухгалтерлік есеп» Қ.К Кеулімжаев Оқу құралы 2008ж.
13 Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары, 2001ж.
14 Нысанбаев С.Н., Қожамқұлова Ж.Т.Коммерниялық кәсіпкерлік негіздері. Оқу құралы. — Алматы Казақ университет., 2004.
15 Назарова В.Л., М.С. Жапбарханова, Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Алматы- Экономика, 2005.-298 бет..doc
16 Радостовец В. К. « Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». – Алматы,
2003 ж.
17 Рахимбекова Р. М., «Финансовый учет на предприятии». Учебник. – Алматы, 2002г.
18 Сариев Д.Б. «1с:кәсіпорын» жүйесінің бүгінүгі күнгі жетістіктері // Бухучет на практике, №5, 2008 ж.
19 Скала В. И. «Основы учета в строительстве». – Алматы LEM,2006г
20 Сейдахметова Ф. С. «Современный бухгалтерский учет». – Алматы, 2008г.
1 Қазақстан Республикасының «Аудиторлық аудиторлық қызмет туралы» заңы. 2007ж.
2 Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 23 мамыр 2007ж бұйрығымен бекітілген Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспары
3 Әбдіқалықов Т., «Бухгалтерлік есеп және аудит» Алматы, 2009ж.
4 Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері. (халықаралық стандарт) оқулық - Алматы 2006 жыл.
5 Баймұханов С.Б., Балапанов Ә.Ж. «Бухгалтерлік есеп». Алматы Экономик'С, 2005
6 Бухгалтердің және шаруашылық субъектісі есебін ұйымдастыру.// Бухгалтер бюллетені №15 27.03.2008
7 Бухгалтерлік есептің стандарттары. – Алматы, 2009ж.
8 Бухгалтерлік есептік шоттардың жұмыс жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі. – Алматы, 2005ж.
9 Байдәулетов М., Байдәулетов С. М., «Аудит»: оқу құралы. – Алматы: Қазақ Университеті, 2004ж.
10 Дүйсембаев К. Ш., Төлегенов Э. Т., Жұмағалиева Ж. Г. « Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау». – Алматы, 2001ж.
11 Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А.Бухгалтерлік есеп принциптері. Алматы Экономик'С, 2003. - 360 бет..
12 «Құрылыстағы бухгалтерлік есеп» Қ.К Кеулімжаев Оқу құралы 2008ж.
13 Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары, 2001ж.
14 Нысанбаев С.Н., Қожамқұлова Ж.Т.Коммерниялық кәсіпкерлік негіздері. Оқу құралы. — Алматы Казақ университет., 2004.
15 Назарова В.Л., М.С. Жапбарханова, Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Алматы- Экономика, 2005.-298 бет..doc
16 Радостовец В. К. « Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». – Алматы,
2003 ж.
17 Рахимбекова Р. М., «Финансовый учет на предприятии». Учебник. – Алматы, 2002г.
18 Сариев Д.Б. «1с:кәсіпорын» жүйесінің бүгінүгі күнгі жетістіктері // Бухучет на практике, №5, 2008 ж.
19 Скала В. И. «Основы учета в строительстве». – Алматы LEM,2006г
20 Сейдахметова Ф. С. «Современный бухгалтерский учет». – Алматы, 2008г.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
I Бөлім. ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ФОРМАЛАРЫ ЖӘНЕ
ЕСЕПТІЛІГІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Құрылыстағы бухгалтерлік есеп
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...4
1.2 Құрылысты ұйымдастырудың формалары және өндіріс түрлері, келісім – шарт
жасау
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3 Құрылыс саласындағы қаржылық есептілік және ақпаратты ашу ... ... ... .9
II Бөлім.
2.1 Құрылыс жұмыстарын бағалаудың ерекшеліктері, келісім – шарт қаралған
шектелген және еркін
баға ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 Құрылыстың сметалық құнының құрамы мен құрылысы және
құжаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.3 Құрылыстағы еңбекақыны төлеудің жүйесі мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... 20
III Бөлім. ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІ МЕН ҚҰРЫЛЫС – МОНТАЖДАУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ
ӨЗІНДІК ҚҰНЫН
КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУ ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..25
3.1 Шығындар есебінің мәні және
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
3.2 Құрылыс машиналары мен механизмдерін пайдалану шығындары бабы бойынша
шығын
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 29
3.3 Аяқталмаған құрылыс – монтаж жұмыстарын өткізу қорытындысы және табыс
пен шығынды
тану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .39
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.40
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..41
КІРІСПЕ
Құрылыстағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың жолдарын және оның
шетелдік тәжірибесін зерттеу, өндірістік шығындар туралы ақпараттар алудың
дәстүрлі емес жаңа жүйесін құру, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың,
қаржылық нәтижелерді анықтаудың қазіргі тәсілдерін қолдану, сондай – ақ бұл
ақпараттарды өндірістік қызметті басқару, талдау, болжау және реттеу үшін
қолдану маңызды.
Нарықтық қатынасқа көшкенге дейін дәстүрлі жүйеленген түрде жүргізіп
келген. Үздік үлгідегі ұзақ жыл өміршеңдігімен пайдаланылған техникалық
мөлшерленген базалық актілер құрылыс – монтаж жұмысының дұрыс талдануына
септігін тигізген. Ал, нарықтық қатынасқа көшкеннен соң, жүйе бұзылып,
құрылыс кәсіпорындарында басқадай көзқарас пайда болды. Яғни, сұраныс
деңгейі жоғарылаған сайын баға өсіру тиімді болып есептелді. Бірақ, осыған
қарамастан бүгінгі күні аталмыш сала заң актілеріне сүйеніп құрылыс –
монтаж жұмыстарын орындап келеді. Бухгалтерлік есептің жаңа жүйесіне сай
бухгалтерлік есеп стандарттарының №6 және 12 ХҚЕС №11 және 16 тікелей
сметалық жүйедегі табыс пен шығындар құрамын анықтаумен тікелей байланысты.
Курстық жұмыстың мақсаты:
➢ Құрылыс саласындағы есепті ұйымдастырудың ерекшеліктерін;
➢ Өндірістегі шығындар түрін;
➢ Еңбекақыны есептеу жолдарын;
➢ Материалдық босалқылар есебін және аяқталмаған құрылыс есебін
жүргізу әдіс – тәсілдерін ұғыну.
Курстық жұмыс үш тараудан тұрады. Алғашқы тарауда құрылыстағы
бухгалтерлік есеп ерекшеліктері, құрылысты ұйымдастырудың формалары және
өндіріс түрлері, келісім – шарт жасау тәртібі сонымен бірге құрылыс
саласындағы қаржылық есептілік және ақпаратты ашу қаралды.
Екінші тарауда құрылыс жұмыстарын бағалаудың ерекшеліктері, келісім –
шарт қаралған шектелген және еркін баға, құрылыстың сметалық құнының құрамы
мен құрылысы және
құжаттау және құрылыстағы еңбекақыны төлеудің жүйесі мен жолдары
қарастырылады.
Үшінші тарауда шығындар есебінің мәні және жіктелуі және құрылыс
машиналары мен механизмдерін пайдалану шығындары бабы бойынша шығын есебі,
аяқталмаған құрылыс – монтаж жұмыстарын өткізу қорытындысы және табыс пен
шығынды тану қарастырылады.
Құрылыс өндірісі басқа да өндіріс түрлерімен байланыстарының
күрделілігімен де ерекшеленеді. Құрылыс алаңдарында бір мезгілде жалпы
құрылыстар, мамандандырылған және де басқа жұмыстар жүргізілуі мүмкін.
Өндірістің технологиялық процесі бас мердігерлік құрылыс кәсіпорынының
басшылығымен жүргізіледі. Ол тапсырыс берушімен барлық жұмысты
орындауға келісім-шартқа отырып, құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізу үшін
басқа мамандандырылған кәсіпорындармен келіседі, бұл субмердігерлік деп
аталады. Құрылыста тапсырыс берушінің, бас мердігердің және субмердігердің
қатысуы олардың өзара қарым-қатынастарының күрделі жүйесінің қалыптасуына
әкеледі, ол бухгалтерлік есеп жүргізуде дұрыс, әрі жүйеленіп
көрсетілуі тиіс.
Құрылыс өнімдерінің келісім бағаларының құрамында мердігерлердің
орындаған жұмыстарының құны көрсетіледі. Сонымен қатар, келісім бағаларының
құрамына келісім бойынша мердігерге берілген басқа да жұмыстармен
байланысты шығындар да кіреді, атап айтсақ белгілі бір объектілерді
салғанда, оны қажетті құрал-жабдықтар мен т.б. материалдармен
қамсыздандыру.
Құрылыс процесіндегі орындалған жұмыстарды қабылдау мен есеп айырысуды
жүзеге асыру мерзімі мен тәртібі келісім-шартта тараптардың келісімімен
бекітіледі.
Кәсіпорындар мен мердігерлер арасындағы орындалған құрылыс-монтаждық
және құрылыс-жөндеу жұмыстарының есебі конструктивті элементтері бойынша,
келісілген шарттың кезеңдері бойынша немесе келісім-шарт бойынша жүзеге
асырылады.
I Бөлім. ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ФОРМАЛАРЫ ЖӘНЕ
ЕСЕПТІЛІГІ
1. Құрылыстағы бухгалтерлік есеп ерекшеліктері
Республика экономикасының даму кезеңіндегі Елбасының алға қойған
талаптарына және де мемлекеттік бағдарламаға сәйкес, бүгінгі күні құрылыс
өндірісінің ауқымы кеңіп, көлемі күннен-күнге жоғарылауда. Осы құбылысқа
байланысты халықтың әлеуметтік жағдайын көтеру заман талабына сай орындалуы
керек. Талапты орындау мақсатында нақты жүргізілген есеп қана нысанның
әрбір шаршы көлемін дұрыс бағалай алады.
Құрылыс өндірісі технологиясының шаруашылық субъектілерінің
аналитикалық және синтетикалык есебін ұйымдастыруда әсер ететін өзіне тән
ерекшеліктері бар. Құрылыс өндірісі жермен тікелей байланысты. Құрылыс
барысында өндірілетін өнім сол орында қалады, жұмысшылар бригадасы мен
құрылыс техникасы жаңа объектіге ауысып отырады. Жұмыс күші мен құрылыс
техникасын басқа жерге ауыстыру қосымша шығындарды талап етеді. Кейбір
шығындар (құрылыс машиналары мен механизмдерін монтаждау, не монтаждан алу)
есепте алдын ала жиналып, одан кейін тиісті кезеңмен есеп объектілеріне
бөлінеді.
Құрылыстағы тауарлық қатынастың өндірістен айырмашылығы, ол өндіріс
процесінің басталуына дейін пайда болады. Бұл өзіне тән ерекшелік бағаны
құрғанда, құрылыс кәсіпорындарының өндіріс шығындарын көрсеткенде және де
инфляция мен өндіріс құралдарына бағаның өсу жағдайында бас мердігерлер
үшін үлкен тәуекелмен байланысты.
Құрылыс өндірісінде өнімді өндіру үшін ұзақ мерзім талап етіледі,
сондықтан ол бірнеше жылға созылуы мүмкін және бірнеше есептік мерзімді
қамтиды.
Басқа өндірістерге қарағанда құрылыста өндіріс мерзімдерінің
ұзақтығына және көптеген объектілерде бір мезгілде бірнеше жұмыстың
жүргізілуіне байланысты аяқталмаған өндірістің қалдықтары үлкен болады.
Өзгеріп отыратын метеорологиялық жағдайда ашық жерде жұмыс жүргізу
құрылыс процесіне үлкен әсер етеді. Құрылыс-монтажды өндірісті қыс
мерзімінде жүргізу кезінде еңбек ресурстарын, материалдар, жылу және
электроэнергияны көп пайдалануға байланысты қосымша шығындар болады, олар
міндетті түрде бухгалтерлік есептерде көрсетілуі тиіс.
Құрылыс алаңында көптеген материалдар (кірпіш, құм) ашық жерде
сақталады. Ұзақ уақыт бойы ашық жерде сақталса, метеорологиялық
жағдайлардың әсерінен сапасының төмендеуіне байланысты олардың тұтыну
құны кемиді. Осы материалдар бір ай ішінде қолдануға құжатсыз беріледі.
Олардың нақты шығынын есепте дұрыс көрсету үшін ай сайын инвентарлық
есептеу жүргізу керек. Бұл ай сайынғы материалдардың шығынын анықтау және
табиғи шығынды шығыстау үшін қосымша еңбек уақытын талап етеді.
Кейде құрылыс-монтаж жұмысы күрделі жағдайларда: келік жете алмайтын
жерде жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның аумағында, электр құрылғыларының
желілеріне жақын орындарда жүргізіледі.
Құрылыс өндірісі басқа да өндіріс түрлерімен байланыстарының
күрделілігімен де ерекшеленеді. Құрылыс алаңдарында бір мезгілде жалпы
құрылыстар, мамандандырылған және де басқа жұмыстар жүргізілуі мүмкін.
Өндірістің технологиялық процесі бас мердігерлік құрылыс кәсіпорынының
басшылығымен жүргізіледі. Ол тапсырыс берушімен барлық жұмысты
орындауға келісім-шартқа отырып, құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізу үшін
басқа мамандандырылған кәсіпорындармен келіседі, бұл субмердігерлік деп
аталады. Құрылыста тапсырыс берушінің, бас мердігердің және субмердігердің
қатысуы олардың өзара қарым-қатынастарының күрделі жүйесінің қалыптасуына
әкеледі, ол бухгалтерлік есеп жүргізуде дұрыс, әрі жүйеленіп
көрсетілуі тиіс.
Құрылыс өндірісіндегі нысандардың жұмыс түріне қарай бағалануы
бухгалтерлік есепті ұйымдастыруда біраз қиындық тудырады, бұл нормативті
құжаттарды құру процесі мен оны қолдануды күрделендіруге әкеліп соғады.
Дегенмен, дұрыс ұйымдастырылған, бүгінгі күннің талабына сай орындалған
есеп жүйесі, яғни автоматтандырылған немесе компьютерленген жүйе кез –
келген құрылыс нысанының нақты бағасын анықтай алады.
Құрылыс өндірісінде жұмыстардың жүргізілуі мердігер мен тапсырушының
арасындағы жасалған келісім-шартқа байланысты. Бұл шарт қаржылық
есептеменің халықаралық 11 стандартының негізін ала отырып жасалады. Яғни,
стандартта көрсетілген түсім және мердігерлік келісім бойынша шығындар
есебі төмендегідей тәртіпті анықтайды:
— біріншіден, түскен түсім келісім бойынша және байланысты болуы;
— екіншіден, есепті кезеңдегі түсім мен шығын істелген жұмыс түріне
қарай біркелкі бөлінуі тиіс.
Есептеудің тәртібіне орай келісім төмендегі типтерден тұрады:
1. Бекітілген баға бойынша келісім, яғни баға шығындар өзгеруіне
байланысты құбылмалы;
2. Шығындарды қосу арқылы немесе шығындар көлемін анықтап, пайыздық
үлесімен анықтау.
Келісім әрбір құрылыс нышанына жеке-жеке жасалады, бұл құрылыс
нышанының түрінің өзіне тән ерекшелігінің болуына байланысты.
Капиталды құрылыста өндірістің жұмысын ұйымдастырудың негізгі формасы
мердігерлік тәсіл болып саналады.
Құрылыс өнімінің күрделілігі, материалдық және адам ресурстарын бір
шаруашылық субъектісіне біріктірудің мүмкін еместігі, құрылыс
кәсіпорындарын мамандандыруға, олардың қызметін белгілі бір іске қосқанда
қадағалаудың қажеттілігіне, яғни лицензиясы бар бас мердігерді бөлуге
әкеліп соғады.
1.2 Құрылысты ұйымдастырудың формалары және өндіріс түрлері, келісім –
шарт жасау тәртібі
Орындалатын жұмыстың түріне байланысты құрылыс кәсіпорындары жалпы
құрылыстық және мамандандырылған болып бөлінеді. Тапсырыс берушімен келісім-
шарт қатынасының сипатына байланысты құрылыс-монтажды кәсіпорындар бас
мердігер және субмердігер деп жіктеледі. Бас мердігермен өндірістік
байланыстың ұзақтығына қарай кәсіпорындар тұрақты және жылжымалы
субмердігерлер (мамандандырылған) деп бөлінеді. Тұрақты кәсіпорындар
ұзақмерзімді өндірістік байланыста болады. Жылжымалы кәсіпорындар үнемі
қозғалыста болады. Осындай кәсіпорындар ірі құрылыс корпорацияларының
құрамында анда-санда құрылыс көлемінің өсу кезінде белгілі бір аумақта
жұмыс орындау үшін құрылады.
Құрылыс-монтаж кәсіпорындары өмірлік циклына байланысты құрылыстың
соңғы өнімін қалыптастыруда келесідей түрлерге бөлінеді:
♦ құрылыс, не монтажды жұмыстарды орындаушылар;
♦ жобалау-құрылыс фирмалары;
♦ ғылыми жобалау-құрылыс фирмалары;
♦ барлық жұмыстарды құрайтын және конструкциялар мен құрылыс
материалдарын өндіретін мекемелер.
Құрылысқа бірнеше қызмет түрлерінің біріктірілуі тән. Құрылыс
кәсіпорындарының өндірістік қызметі келесідей түрлерден тұрады;
♦ негізгі өндіріс — құрылыс-монтажды жұмыстар, ғимараттар мен
қондырғыларды капиталды жөндеу;
♦ қосымша өндірістер;
♦ өндіріс пен шаруашылыққа қызмет ететін (әлеуметтік) сала.
Өндірісті бағыты бойынша классификациялау — негізгі және қосымша
өндірістің, әлеуметтік сфераның шығындарын бөлек есепке алу қажеттігін
туғызады.
Бұл мақсат үшін қаржылық-шаруашылық қызметтің бухгалтерлік есебі
шоттарының жұмыс жоспарындағы синтетикалық шоттар тізбесінің топтамасында
8 бөлімнің шоттары — Өндірістік есептің шоттары, оның бөлімшелері: 8110
Негізгі өндіріс,8210 Меншікті өндірістің жартылай фабрикаттары, 8310
Қосалқы өндірістер, 8410 Үстеме шығыстар белгіленген. Шығындардың
деңгейін бақылау және сараптау үшін оларды құрылыс бөлімдеріне, бөлек
бөлімшелерге, жұмыс түрлеріне байланысты топтастырады.
Құрылыс өндірісіне қатысушы тұлғалар Қазақстан Республикасының
Азаматтық Кодексіне сәйкес жазбаша түрде келісім-шарт жасай отырып,
төмендегідей тәртіпте құжат толтырады:
Мердігерлік келісім №
... ... ... ... ... ... ... ..қалас ы
... . ... ... ... ... ... ... .жыл
(тапсырыс беруші)
тапсырыс беруші кәсіпорын аты-жөні, қызметі
қолданылған жарғыға сәйкес , келесі
тұлғамен төмендегідей келісім жасалды:
1. Келісім.
Төмендегі шарттарды орындауды мердігер тапсырыс берушінің талабы
бойынша орындай отырып, көрсетілген уақытта жұмыс нәтижесін тапсыру, ал
тапсырыс беруші нәтижеге орай төлем жасауға міндетті.
2. Жұмыс түрі.
Мердігер тапсырушының талабына сай төмендегі жұмыс түрлерін орындайды:
3. Материалдар.
жұмыс материалымен
(мердігердің немесе тапсырыс берушінің) орындалады.
4. Тапсырманы орындау тәсілі.
Тапсырыс берушінің тапсырмасын орындау тәсілі
(мердігердің ұсынысымен немесе нақты бір технологиялық
тәсілмен
анықталады)
5. Жұмыстың орындалу уақыты.
5.1. Жұмыстың басталу мерзімі
200 жыл
5.2. Жұмыстың аяқталу мерзімі
200 жыл
5.3. Мерзімінен бұрын ақталу
6. Төлем тәртібі.
6.1. Жұмыс бағасына мердігердің барлық шығындары және көтерме
төлемдері енгізіледі.
6.2. Жұмыс бағасы мың. теңге, оның ішінде ҚҚС мың теңге.
Көрсетілген баға:
(жуықтау, нақты, не екі жақтың келісімі бойынша)
6.3. Тапсырыс берушінің мердігерге төлеу
жұмыс бағасының %
200 жылға дейін.
7. Ерекше шарттар.
7.1. Жұмысты орындау барысында
(тапсырыс берушінің келісімі бойынша үшінші тұлғаны тартуға)
7.2. Мердігердің жұмысына тапсырыс беруші төмендегі жағдайда араласуы
мүмкін:
7.3. Мердігер тапсырыс беруші шарттарды бұзған жағдайда немесе
уақытында орындамаған жағдайда жұмысты тоқтатуға құқығы бар.
7.4. Шарттарды бұзу анықталған жағдайда мердігер келісім – шарттан
бас тартады және анықталған шығынды қайтаруды талап етеді.
7.5. Тапсырыс беруші кез – келген уақытта орындалған жұмыстың нақты
мөлшерінің ғана нәтижесіне қарап төлем төлеп береді.
7.6. Аяқталмай қалған құрылыс жұмыстарына заңға сәйкес тапсырыс
беруші мердігерден орындалған жұмыстың нәтижесіне қарай құжаттандырып
болған соң ғана келісім өз күшін жойғанын айғақтайды.
8. Орындалған жұмыстың нәтижесін тапсыру.
8.1. Мердігердің тапсырыс берушіге орындалған жұмыстың нәтижесін
тапсыруы екіжақты толтырылған актіге қол қою арқылы құжаттандырылады.
8.2. Мердігердің тапсырыс берушіге тапсырған күні.
8.3. Тапсырыс беруші мердігердің қатысуымен жұмысты қабылдай отырып,
жұмыс нәтижесіндегі кемшіліктерді ескертуі шарт.
8.4. Қабылдау қорытындысында кемшіліктер көрсетілген болса, бірден
кемшілікті жою мерзімін көрсетуі шарт.
8.5. Тапсырыс беруші қабылдап алғаннан соң кездескен кемшіліктерді
мерзімді уақытта дереу мердігерге ескертуі шарт.
9. Құпиялылық.
9.1. Егер екі жақтың біреуі келісілген шартқа байланысты орындау
міндеттемелері бойынша басқа жақтан заңмен қорғалмаған басқа да шешімдер
немесе жаңа технология жөнінде хабарлама алатын болса, анықтама алған
жақтың жазбаша рұқсатсыз үшінші тұлғаны анықтамамен қамтамасыз етуге құқығы
жоқ.
10. Жауапкершілік.
10.1. Егер мердігер келісім – шарттағы қарастырылған талаптарды
уақытында орындамаған немесе орындалған жұмыс теріс нәтиже берген жағдайда
тапсырыс беруші мердігерге төмендегідей талап қоюға тиісті:
10.2. Орындалған жұмыс көлеміне уақытында төлем жасамағаны үшін
тапсырыс берушіден мердігер % жалпы көлемнен айыппұл алуға тиісті.
10.3. Жұмыс көлемін мердігердің уақытында тапсырмағаны үшін %
айыппұл төлеуге тиісті.
10.4. Айыппұл көрсетілген шығындардан бөлек алынады.
11. Басқа шарттар.
11.1. Келісім 2 (екі) данадан толтырылады, әрбір жаққа бір-бірден.
12. Екі жақтың реквизиттері.
Мердігер: тапсырыс беруші
Сонымен қатар, келісімге қосымша қажетті құжаттар тіркеледі:
❖ Құрылыс нысандарының тізімі;
❖ Қосымша ерекше талаптар;
❖ Құрылыс-монтаж жұмысын орындаудың кестесі.
1.3 Құрылыс саласындағы қаржылық есептілік және ақпаратты ашу
Халықаралық тәжірибеде бухгалтерлік есеп үрдісін (процесін) төрт түрлі
негізгі сатыға бөлу қабылданған. Бірінші сатыда әртүрлі шаруашылық
фактілері (іскерлік мәліметтер) құжатталады. Екінші сатыда есеп деректері
жіктеліп және оларды бухгалтерлік есеп шоттарына, бухгалтерлік есептеу
тіркелімінде, бас кітапта көрсету жолымен біріктіріп жазады. Үшінші сатыда
мазмұнына қарай бухгалтерлік есептің мемлекеттік жүйесінің талабына сай
бухгалтерлік қорытынды есеп жасалады. Төртінші бухгалтерлік есеп үрдісінің
қорытынды сатысында кәсіпорынның шаруашылық қызметіне талдау жүргізіліп,
оның нәтижесі кәсіпорын әкімшілігінің өз қызметіне баға беруі мен алдағы
уақытта орындалатын жұмыстары туралы шешімдер қабылдауы үшін пайдаланылады.
Бухгалтерлік қорытынды есеп берудің мақсаты бұл есепті
пайдаланушыларға кәсіпорынның мүлкі мен қаржылық жағдайы және олардың
қозғалысы туралы, сондай-ақ кәсіпорынның шаруашылық қызметінің қаржылык
нәтижелері туралы, әрі ақиқат ақпарат беруден тұрады. Кәсіпорын туралы
ақпаратқа мүдделі жеке немесе заңды тұлғалар осы кәсіпорынның бухгалтерлік
қорытынды есебін пайдаланушы болып саналады.
Кәсіпорынның бухгалтерлік қорытынды есебін пайдаланушылардың барлығы
бухгалтерлік есептің халықаралық стандартына сәйкес, ілгеріде айтып
өткеніміздей үш топқа біріктіріледі. Бірінші топқа осы кәсіпорында қызмет
атқаратын адамдар, яғни жұмысшылар мен қызметкерлер жатады. Оларды осы
шаруашылықтың экономикалық тұрақтылығы мен табыстылығы туралы ақпараттар
қызықтырады. Сонымен қатар, олар өздерінің жұмыс орындарының сақталуы,
сондай-ақ уақытымен еңбекақы және басқа да жәрдемақы, сыйақы алу үшін
мүдделі болып табылады. Қатаң бәсеке шартында кез-келген кәсіпорынның
өміршеңдігі оның басшысының ең негізгі міндеті, яғни пайдалы жұмыстың
табыстылығы (рентабельділігі) мен активтердің өтімділігін қамтамасыз етуді
қаншалықты үздік шешуіне байланысты.
Қолда бар капиталды сақтап және жаңасын жұмылдыру арқылы кәсіпорынның
жеткілікті пайда табу мүмкіндігі табыстылық (рентабельділік) болып
саналады.
Кредиторлар алдындағы қарыздарын өтеу үшін кәсіпорынның жеткілікті
түрде ақшаларының және басқа да қорларының болуы, ол кәсіпорын активтерінің
өтімділігін білдіреді.
Екінші топты осы кәсіпорында жұмыс істемейтін, бірақ оның қаржылық
жағдайына тікелей ынталылар, мүдделілер құрайды. Бұл топқа кәсіпорынның
инвесторларын, несие беруші банк және басқа да кәсіпорындарын, жабдықтаушы-
мердігерлерін және басқаларды жатқызуға болады.
Инвесторларды олардың салынған капиталының табыстылығы қызықтырып және
сонымен қатар, алдағы уақытта осы кәсіпорын үшін қолайсыз жағдайлардан
болатын қауіпті ақпараттар аландатады. Бұл ақпараттар оларға қай кезде
кәсіпорынның акцияларын сатып алуға, ұстап отыруға немесе сатуға
болатындығын біліп, шешім қабылдау үшін қажет.
Несие берушілерді кәсіпорынға берілген төлемді уақытымен қайтарып алу
мүмкіншілігі мен одан түсетін тиесілі пайызды алу мүмкіндігі туралы
ақпараттар, ал жабдықтаушы-мердігерлерді кәсіпорынның төлем қабілеттілігі
мен шоттарды уақытылы төлеу мүмкіндігі жайлы ақпараттар қызықтырады.
Үшінші топқа кәсіпорынның қаржылық жағдайына жанама мүдделілер — қор
биржалары, салық комитеті, жоспарлауды жүзеге асырушы органдар және басқа
да заңды тұлғалар жатады. Олар кәсіпорынның бухгалтерлік қорытынды есебін
пайдалану арқылы елдегі адамдардың орташа еңбекақысын және басқа да
статистикалық көрсеткіштерді есептеп отырады. Осыларды ескере келсек,
кәсіпорындардың бухгалтерлік қорытынды есеп мәліметтері тек қана бір
кәсіпорынның экономикасын көтеру үшін ғана емес, сонымен қатар елдің және
сол елдегі халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту үшін қажет.
Бухгалтерлік қорытынды есептің құрамы мен түрлері туралы ұғымға
келетін болсақ, бухгалтерлік қорытынды есеп кәсіпорынның мүліктік және
қаржылық жағдайын, сондай-ақ белгілі бір уақыттағы қызметінің қаржылық
қорытындысының нәтижесін көрсететін көрсеткіштер жүйесінен тұрады.
Бухгалтерлік қорытынды есеп өзінің негізі болып саналатын белгілеріне
қарай, яғни жасалу уақыты, мәліметтің көлемі және тағайындалуы бойынша
жіктеледі.
Жасалу уақытына қарай бухгалтерлік қорытынды есеп ағымдағы және жылдық
деп аталатын екі түрге бөлінеді. Кәсіпорынның ағымдағы (жыл аралық)
бухгалтерлік қорытынды есебі негізінен қысқа есепті кезең аралығына
жасалады (бір айға, бір тоқсанға немесе жарты жылға). Ал кәсіпорынның
жылдық бухгалтерлік қорытынды есебі есеп беретін жылға жасалады. Оның
ағымдағы қорытынды есептен айырмашылығы балансқа көптеген қосымшалар
тіркеліп, кәсіпорынның қаржылық және мүліктік жағдайы туралы толығырақ
ақпарат береді. Сондықтан да бұл ақпаратты мәліметтер кәсіпорынның қаржы-
шаруашылық қызметінің тиімділігін нақтылы бағалауға мүмкіндік береді.
Мәліметтің көлеміне қарай бухгалтерлік қорытынды есептің өзін алғашқы және
жиынтық бухгалтерлік қорытынды есеп деп аталатын екі түрге бөлуге болады.
Алғашқы бухгалтерлік қорытынды есеп кәсіпорынның ағымдағы бухгалтерлік есеп
мәліметтері негізінде жасалады. Оның құрамында кәсіпорынның белгілі бір
уақыт аралығындағы (бір айдағы) мүліктік немесе қаржылық нәтижесі
көрсетіледі. Жиынтық бухгалтерлік қорытынды есепті құрамында туынды немесе
еншілес серіктестіктері бар шаруашылық кәсіпорындары өзінің және сол
серіктестіктерінің қорытынды есептерінің негізінде жасайды.
Тағайындалуы бойынша жасалынған бухгалтерлік қорытынды есеп ішкі және
сыртқы болып бөлінеді. Ішкі деп аталатын бухгалтерлік қорытынды есеп
мәліметтері шаруашылықты басқару үшін, сондай-ақ басшылардың қандай да бір
мәселелерді шешуі үшін пайдаланылады. Бухгалтерлік қорытынды есептің бұл
түрі сыртқы пайдаланушыларға берілмейді және оның мәліметтерін жариялауға
тыйым салынады. Ал бухгалтерлік қорытынды есептің сыртқы түрі барлық
пайдаланушылар үшін ашық түрде беріледі. Сонымен қатар, қорытынды есептің
бұл түрін кәсіпорын кейбір жағдайларда жарнама ретінде ақпараттық құралдар
(газеттер, журналдар) беттеріне де жариялайды.
Жылдық бухгалтерлік қорытынды есеп кәсіпорын қызметінің түріне,
шаруашылық саласына қарамастан мына құжаттардан тұрады:
— бухгалтерлік баланстан;
— пайда және зиян (қаржы-шаруашылық нәтижелер) туралы есептен;
— меншікті капиталының қозғалысы туралы есептен;
— ақшалардың қозғалысы туралы есептен;
— түсініктемелік жазбадан.
Кәсіпорынның жылдық бухгалтерлік қорытынды есебіне берілген
түсініктемелік жазба кәсіпорынның қаржылык жағдайы туралы деректен, өткен
жыл мен ағымдағы жылдың мәліметтерін салыстыру арқылы жазылған
түсініктемеден және бухгалтерлік қорытынды есебінің елеулі баптары мен
бағалау әдістері туралы маңызды ақпараттардан тұруы керек. Бұл
айтылғандардан басқа, түсініктеме жазбада кәсіпорынның келесі есепті жылдың
есеп саясатына енгізетін өзгерістері жайлы мәліметтер көрсетіледі.
Бухгалтерлік қорытынды есепке қойылатын негізгі талаптар. Бухгалтерлік
есеп қағидаларына сәйкес кез келген кәсіпорындардың бухгалтерлік қорытынды
есебі мынадай негізгі талаптарға жауап беруі керек — сенімділік, тұтастық,
тізбектілік, салыстырымдылық, есепті кезең және рәсімделу.
Сенімділік дегеніміз, бұл — бухгалтерлік қорытынды есептің сенімді
және толық түрде кәсіпорынның мүліктік немесе қаржылық жағдайын
таныстыратын шаруашылық қызметтегі қаржылық нәтижелері болып табылады.
Сенімді бухгалтерлік қорытынды есеп Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есебі стандарттарына, сондай-ақ белгіленген нормативті актілер мен
ережелерге сәйкес жасалады.
Тұтастылық дегеніміз — кәсіпорынның бухгалтерлік қорытынды есебінде
осы кәсіпорындағы орындалған барлық шаруашылық операциялардың міндетті
түрде қамтылып (қосылып), көрсетілуі болып табылады.
Тізбектілік дегеніміз — кәсіпорынның бір есепті кезеңінен екінші
есепті кезеңіне дейінгі орындалған операциялардың күнделікті тіркеліп
отыруы.
Салыстырымдылық бұл — бухгалтерлік қорытынды есептің бір кезеңдегі
мәліметінің екінші есепті кезеңнің мәліметімен салыстырылып көрсетілуі
болып табылады.
Белгіленген заңға сәйкес, есеп беру кезеңі барлық кәсіпорындар үшін 1
қаңтардан 31 желтоқсанға дейінгі аралық болып бекітілген.
Бірінші қорытынды есеп жылы болып кәсіпорынның жаңадан құрылған
күнінен бастап немесе кәсіпорынның қайта ұйымдастырылған уақытынан, яғни
тіркелуінен басталып сол жылдың 31 желтоқсанына дейінгі уақыт аралығы
саналады.
Егер кәсіпорын тіркеуден 1 қазан мен 31 желтоқсан аралығында өткен
жағдайда, ол кәсіпорынның алғашқы есеп беру уақыты келесі жылдан басталады.
Кәсіпорынның тіркеуден өткенге дейінгі операциялары бойынша шығындары
алғашқы жасалатын бухгалтерлік қорытынды есепке қосылады.
Қаржылық есептілік № 30 ХҚЕС-на сәйкес жасалады. Қаржылық есептілік,
оған аудиторлық және тексеруші комиссияның қорытындысы берілгеннен кейін
серіктестіктің қатысушысына ұсынылады.
Бухгалтерлік есеп жүйесіндегі барлық жазулар жұмыс шоттар жоспарының
классификациясына сәйкес болуы керек.
Қаржы-шаруашылық операцияларын құрудың бастапқы құжаттары болып
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің талаптарына және жақтардың
келісіміне сәйкес рәсімделетін шарттар, келісімдер, бұйрықтар және т.б.
табылады. Бастапқы құжаттар 1994 жылғы 16 қарашадағы № 73 Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік статистикалық комитетімен бекітілген бастапқы
есеп құжаттарының ведомствоаралық нысандар альбомына сәйкес рәсімделеді.
II Бөлім. Құрылыс жұмыстарын бағалаудың ерекшеліктері, келісім – шарт
қаралған шектелген және еркін баға
Құрылыс өнімі болып ғимарат, қондырғылар, өндіріс күштері, тұрғын
үйлер, мәдени-тұрмыстық объектілер және тағы басқалар саналады. Құрылыс
құны сметамен анықталады. Смета — объектіні салуға кететін қоғамдық қажетті
шығындарды санау, яғни құрылыс өнімінің құны.
Сметаны жасауда СӘУЛЕТ ҚҰРЫЛЫС ЖШС қажетті материалдар шығындарының,
конструкцияның, детальдардың, еңбекақы шығындарының, материалдардың
нарықтың бағасының сметалық нормалары және үстеме шығындардың нормалары
қолданылады. Жобалы-сметалы құжатты жасағанда бухгалтерлік есептің
мәліметтері қолданылады.
Капиталды құрылыста ереже бойынша құрылыс өнімінің келісім бағасының
екі моделі — шектелген және еркін (ашық) бір мезгілде қолданылады.
Бекітілген келісім құнын анықтауға — келісімнің нақты жағдайлары
ескеріле отырып, сметалық нормативтердің жүйесі мен пайдаланылатын
ресурстардың бағасының өзгеру индекстері негіз болады.
Құрылыс өнімінің еркін (ашық) келісім құны мердігерлердің тапсырысты
өткізгенде барлық процедураларды сақтай отырып, мердігер кәсіпорындар
арасындағы бәсекелестік жағдайында қолданылады.
Мердігер кәсіпорындар мен тапсырыс берушілердің келісім-шартының
құрамында көрсетілген құрылыс өнімдеріне келісім бағалар ведомостың
рәсімдейді. Аталған келісім бағалар ведомостының формасы № 1 формада
көрсетілген.
Құрылыс өнімдерінің келісім бағаларының құрамында мердігерлердің
орындаған жұмыстарының құны көрсетіледі. Сонымен қатар, келісім бағаларының
құрамына келісім бойынша мердігерге берілген басқа да жұмыстармен
байланысты шығындар да кіреді, атап айтсақ белгілі бір объектілерді
салғанда, оны қажетті құрал-жабдықтар мен т.б. материалдармен
қамсыздандыру.
Құрылыс процесіндегі орындалған жұмыстарды қабылдау мен есеп айырысуды
жүзеге асыру мерзімі мен тәртібі келісім-шартта тараптардың келісімімен
бекітіледі.
Кәсіпорындар мен мердігерлер арасындағы орындалған құрылыс-монтаждық
және құрылыс-жөндеу жұмыстарының есебі конструктивті элементтері бойынша,
келісілген шарттың кезеңдері бойынша немесе келісім-шарт бойынша жүзеге
асырылады.
Ай сайынғы орындалған құрылыс-монтаждық жұмыстардың есебі кәсіпорын
мен мердігерлердің өзара келіскен формалары бойынша, яғни нақты орындалған
жұмысқа толтырылған наряд бойынша жүргізіледі.
СӘУЛЕТ ҚҰРЫЛЫС ЖШС басқару есебінің негізгі мақсаты әртүрлі
деңгейдегі менеджерлерге дұрыс шешім қабылдау үшін ақпараттармен қамтамасыз
ету болып табылады. Құрылыста басқару есебінің басқа есептерден ерекшелігі,
кәсіпорынды басқарудағы ақпараттық жүйенің құрамдас бөлігі болып табылады.
Сызба №1
Бағалық саясат — СӘУЛЕТ ҚҰРЫЛЫС ЖШС басқару есеп жүйесінің маңызды
элементтерінің бірі, ол орындалған құрылыс жұмыстарына баға белгілеп қана
қоймай, сонымен қатар әртүрлі нарықтық жағдайдағы бағаларды басқару үрдісін
атқарады.
СӘУЛЕТ ҚҰРЫЛЫС ЖШС бағаны белгілеу жүйесінің алдына қойған мақсаты —
нақты орындалған құрылыс жұмыстарына төлеуге дайын тапсырыс берушінің ең
тиімді бағасын анықтау, сонымен қатар күтілетін пайдамен байланысты баға
бойынша осы қызметті тапсырыс берушіге көрсету мүмкіншіліктерін зерттеу.
Осылайша, басқару есебінің болашағы құрылыс өнімдерінің өзіндік құнын
анықтаумен ғана емес, сондай-ақ құрылыс өнімдерін өткізуде маңызды орын
алатын босату бағасымен тікелей байланысты.
СӘУЛЕТ ҚҰРЫЛЫС ЖШС баға белгілеу әдістемесін келесі факторларды
негізге ала отырып қалыптастырады. Олар: құнын анықтау барысында өнімнің
жеке түрі мен көрсетілетін қызметтің арасында бөлінетін тікелей және жанама
шығындардың деңгейін анықтау өте маңызды.
Әлемдік тәжірибеде өнімнің ең төменгі бағасын анықтайтын екі
тұжырымдама кеңінен тараған. Олар:
— толық өндірістік өзіндік құн негізінде;
— айнымалы шығындар негізінде.
Толық өндірістік өзіндік құн негізінде белгіленген бағаның мәні: сауда
үстемақысы мен өнімнің толық өзіндік құны жинақталады. Өнім бірлігінің
толық өзіндік құны тұрақты және айнымалы шығындар сомасын өндірген өнімнің
көлеміне қатынасы арқылы анықталады.
Айнымалы шығындар негізінде белгіленген баға баға толық шығынға емес,
тек қана айнымалы шығынға тәуелді деген қағидаға негізделіп, пайданы
қалыптастырады. Оның мөлшері алдына қойған мақсатына қол жеткізуге тәуелді
болады (нарықтың сегментін ұлғайту, пайданы көтеру және т.б.).
Ең төменгі бағаны айнымалы шығындарды пайдалана отырып, екі тәсілмен
де анықтауға болады:
— өнімділіктің деңгейін болжауға негізделген орташа айнымалы шығындар
негізінде;
— өндірістің қосымша шығындары негізінде.
Құрылыс саласының ерекшелігіне байланысты өндірістің қосымша шығындары
негізінде белгіленген баға тиімді болып табылады. Себебі, құрылыстағы
сұраныс тапсырыстың көлемімен өлшенеді, ал босату бағасын анықтағанда
сұраныстың көлемі есепке алынады. Сонымен қатар, өндірістің қосымша
шығындары негізінде белгіленген баға бәсекелестіктің тұрақты деңгейін және
оның бағаға әсерін көрсетеді.
2.2 Құрылыстың сметалық құнының құрамы мен құрылысы және
құжаттау
Құрылыстың сметалық құны — жобаланған материалдар негізінде анықталған
ақша-қаражат сомасының жиынтығы. Құрылыстың сметалық құны құрылысқа
салынған инвестициялар мөлшерін анықтауға, құрылыс өнімдеріне бағалардың
қалыптасуына, мердігерлік келісім-шартты құру мақсатында тапсырыс берушіге
мердігерлік құрылыс қызметтерін сатып алуды жүзеге асыруға, орындаған
мердігерлік жұмыс бойынша Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген заң
актілеріне сәйкес есеп айырысудың негізі болып табылады.
Сметалық құжаттар құрылымында келесі түсініктемелер қолданылады.
Олар:
1. Құрылыстың объектісі — жеке ғимараттар (өндірістік цех, қойма,
тұрғын үй және т.б.), оған жататын барлық құралдар, жиһаздар және қосалқы
бөлшектер.
2. Өндірістік құрылыс немесе тұрғын үй кешенінің құрылыс
объектілеріне: сыртқы қосалқы құрылыс жайлары (сумен, газбен, электр
энергиясымен, жылумен қамтамасыз ету, канализация), кіре беріс (подъезд)
жолдары, баска да қоғамдық жұмыстар жатады.
Кейбір құрылыс түрлерінің ерекшеліктеріне байланысты құрылыс
объектілеріне кіретін ғимараттар мен құрылыс жайлары төмендегідей
қарастырылады:
— мұнай және газ өнеркәсібінде — мұнай немесе газ скважинасы
(эксплуатациялық немесе барлау), оған жататын барлық құралдар, қосымша
құрылыс жайлар мен жұмыстар;
— көмір және тау-кен өнеркәсібінде — өткел мен тау өнімдерінің
құралдары және жер асты шахтасының құрылыс жайлары;
— орман және ағаш еңдеу өнеркәсібінде — ағаштарды іріктеу бойынша
участок;
— су шаруашылығында — жерлерді суландыру мен құрғату арқылы жердің
құнарлылығын арттырумен байланысты барлық жұмыс түрлері;
— темір жол құрылысында — темір жол төсемі (полотно), байланыс
желілері, ДО (дабылдық орталықтандыру, блокировка), энергиямен қамтамасыз
ету.
— көлік құрылысында — көлік жол төсемі, су құбырлары және басқа да
құрылыс жайлары.
Желілік құрылыстың (темір және көлік жолдары, магистральды өткізгіш
құбырлар, электр және байланыс желілері) объектісі ретінде бір участоктың
шегіндегі ғимараттар мен құрылыс жайлары қарастырылады. Құрылыстың сметалық
құнын анықтаудың негіздері:
— қолданылып жүрген заңдар;
— қолданылып жүрген сметалық нормативтер (нормалар мен бағалар);
— жобалық құжаттама.
Құрылыстың сметалық құны инвестициялардың құрамына және құрылыс-монтаж
қызметін жоспарлау тәртібіне сәйкес келесі жұмыс пен шығындардың түрлері
бойынша бөлінеді:
— құрылыс-монтаж жұмыстары;
— технологиялық құралдарды, бұйымдар мен жиһаздарды сатып алумен
байланысты шығындар;
— басқа да шығындар.
Құрылыс-монтаж жұмысының құрамына төмендегілер кіреді:
— ғимараттар мен құрылыс жайларын салумен байланысты жұмыстар;
— ішкі су желілерін, канализация, жылу, газ, желдеткіш пен өткізгіш
құбырларын жасаумен байланысты жұмыстар;
— тұрғын және қоғамдық ғимараттарды электр желісімен қамтамасыз ету
бойынша жұмыстар;
— көгалдандырумен байланысты жұмыстар.
Құрылыс сметасында көрсетілетін бұйым, жиһаз және құрал жабдықтардың
құнына төмендегілер кіреді;
— сатып алу мен қоймаға жеткізу құны;
— стандартталмаған құрал-жабдықтардың, оның жобалау құнымен қоса
есептелген құны;
— күрделі механикалық құрал-жабдықтар мен машиналарды құрастыру құны;
— монтаждық құрал-жабдықтардың құны. Құжаттамалардың сметалық құрамы
дайындалған жобалық сметасы мен объектінің техникалық күрделілігінің
тәуелділігімен анықталады.
Жобаның құрамына келесілер енеді:
— шығындарды жинақтау (қажеттілік туындаса);
— жиынтық сметалық есеп;
— құрылыс құнының сметалық есебі;
— объектінің және жергілікті (локальды) сметалар;
— объектінің және жергілікті сметалық есептер (қажеттілік туындаса);
— жеке шығындар түрлерінің сметалық есебі (қажеттілік туындаса).
Жұмыс құжаттамасының құрамына келесілер енеді:
— объектінің және жергілікті сметалар;
— жергілікті сметалар бойынша ресурстық ведомостар. Сметалық
құжаттамада бір мезгілде құрылыс объектісінің сметалық құнының ведомосты
мен қоршаған ортаны қорғаумен байланысты жұмыстар және объектінің сметалық
құнының ведомосты дайындалады.
Жобаның құрамындағы сметалық құжаттамаға түсініктеме жазбалар
ұсынылады, онда келесілер көрсетіледі:
— құрылыс орналасқан ауданға сілтеме;
— құжаттарға сәйкес дайындалатын сметалық құжаттамаға сілтеме;
— басқа да шығындарды құрастыруға негіздеме. Сметалық құжаттамаларды
құрғанда сметалық-нормативтік негіз (база) қолданылады, онда құрылыс
қызметкерлеріне еңбекақыны берумен байланысты шығындар, материалдық-
техникалық ресурстың бағалары мен тарифтері және құрылыс саласында
көрсетілетін қызметтер туралы мәліметтер тіркелген.
Құрылыстың сметалық құжаттамасындағы сметалық құны базистік-индекстік
әдіспен анықталады. Құрылыстың сметалық құнын анықтайтын базистік –
индекстік 2011 жылғы базистік деңгейде анықталған құнға қатынасып
пайдалануға негізделген.
2.3 Құрылыстағы еңбекақыны төлеудің жүйесі мен түрлері
Бұл бапта жұмысшылардың негізгі енбекақылары, құрылыс, монтаж және
басқа да құрылысқа қатысқан жұмысшылардың еңбекақысы есептеледі.
Құрылғыны монтаждауда бұл бапта монтажшылардан басқа, монтаж алаңында
металды конструкцияларды жасауға, құрылғының боялмаған жерлерің бояуға, оны
тасуға немесе көтеруге, құрылғыны қорабынан алуға, тазалауға және тексеріп
көруге қатысқан жұмысшылардың еңбекақылары көрсетіледі.
Жұмысшылардың негізгі еңбекақылары уақытша және бір-жолғы түрде жұмыс
атқарғаны үшін төленген төлемнен, жұмыстан тыс уақытта жұмыс жасағаны үшін
төленген төлемнен, жұмыс беруші кінәсінен бос тұрған уақытқа төленген
төлемнен, ақау үшін төлемнен, жаңа процесті меңгеруге, жұмыстың күрделілігі
үшін төленген қосымша төлемнен, өндірісте оқушыларды оқытқаны үшін және
басқа төлемдерден құралады.
Бұл бапқа құрылыс машиналары мен механизмдерін басқаратын және оған
қызмет ететін жұмысшылардың, қосымша өндірістегі уақытша қондырғыларды
орнатуға, құрылыс алаңын жайлы жағдайға келтірген жұмысшылардың еңбекақысы
жатпайды. Тағы да бұл бапқа құрылғыны монтаждауға қатысқан жұмысшылардың да
еңбекақысы қосылмайды.
Негізгі еңбекақы 8110 Негізгі өндіріс шотының дебетінде және 3350
Қысқа мерзімді еңбекақы бойынша берешек шотының кредитінде көрсетіледі.
СӘУЛЕТ ҚҰРЫЛЫС ЖШС қосымша еңбекақы үстеме шығындар сметасының
құрамындағы шығындарға кіреді, сондықтан ол үстеме шығындардың құрамында
есепке алынады.
Құрылыс-монтажды жұмыстармен айналысқан жұмысшылардың негізгі
еңбекақысы алғашқы құжаттар негізінде соған сәйкес құрылыс объектілеріне
жатады.
Негізгі еңбекақы құрамына кіретін, объектілерге тікелей апаруға
болмайтын (мысалы, жаңа процесті меңгеруге төленген қосымша төлем,
оқушыларды үйретуге төленген төлем) қосымша төлемдердің кейбірі олардың
арасында негізгі еңбекақыға тікелей пропорционалды түрде бөлінеді.
Еңбек төлемінің нысаны. Жалақы — бұл еңбек үшін төлем, оны еңбеккерлер
еңбек келісім-шартында және қызмет нұсқауында белгіленген көлеміне сай
орындаған жұмысы үшін алады.
Еңбек тиімділігін арттырудың әртүрлі ынталандыру жолдары бар, атап
айтқанда: сыйлық, үстеме, кепілдік телемдері. Жұмыс беруші нақты жағдайын
ескере отырып, Еңбекақы төлеу туралы ережесін дербес әзірлей алады,
сондай-ақ онда еңбеккерлердің категориясын, жұмыс уақытының тәртібін,
Қызметкер туралы ережесін белгілей алады. Аталған ереже жұмыс берушіге
еңбек тәртібін ұйымдастыру және еңбек келісім-шартын жасау үшін ғана емес,
сондай-ақ шығыстар мен ұсталымдарды негіздеу үшін де қажет. Төлем жеке және
ұжымдық еңбек нәтижесі бойынша жасалуы мүмкін. Бұл жағдайда жұмыс берушінің
белгілеген жалақысының деңгейі заңда белгіленген ең төменгі жалақының
деңгейінен төмен болмауы керек.
Сурет №1 Меню → Зарплата → Настройка расчета зарплаты → Начислений
организации.
Іс жүзінде еңбекақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысаны пайдаланылады
— кесімді (өнім санына қарай ақы төлеу) және мерзімді (істеген күніне қарай
төлеу).
Мерзімді еңбекақы деп, накты істеген уақыты үшін еңбекақының
(айлығының) мөлшері немесе тарифтік мөлшерлемесі бойынша еңбеккерлерге
есептелетін жалақының нысанын айтады. Мерзімдік еңбекақының нысаны жай
мерзімдік және сыйақылы мерзімдік болып бөлінеді.
Жай мерзімдік жүйесінің кезінде өзіне берілген (иеленген) тарифтік
мөлшерлемесі немесе накты істеген уақыт бойынша еңбеккерлерге еңбекақы
есептеледі және осы жүйеге сандық, апталык көрсеткіштері үшін қосымша
еңбекақы сыйақылы мерзімдік төлем түрінде төленеді.
Тариф мөлшерлемесін және әкімшілік саладағы еңбеккерлердің, қызмет
иесінің (лауазымды адамның) айлығын белгілеген кезде жалақының төменгі
деңгейін және бірыңғай тариф кестесін пайдаланады. Бірыңғай тариф кестесі
еңбекақының 21-разрядының негізінде құрылады және әрбір разряд үшін өзіндік
тариф коэффициенті белгіленеді.
Сурет №2 Меню → Зарплата → начисления зарплаты работникам организаций
→ Добавить
Жұмысшы мамандығы негізінен біріншіден сегізінші разрядқа дейін
жіктеледі, ал қызметкерлердікі екіншіден жиырма біріншіге дейін бірыңғай
тарифтік кесте бойынша тарификацияланады. Бірыңғай тарифтік-
мамандандырылған (квалификацияланған) анықтама (БТМА) және мамандандырылған
анықтама (МА) бойынша еңбеккерлердің тарификациясын жасайды.
Тарифтік мөлшерлемесін және әртүрлі машықтық-мамандандырылған
топтардағы қызмет иесінің (лауазымды адамның) айлығын жұмыс берушінің ең
төменгі жалақыны сақтаған кәсіпорын бекіткен разрядтың мөлшерлемесіне
сүйене отырып, бірыңғай тарифтік кестеде белгіленген тарифтік-
мамандандырылған коэффицифнттер бойынша анықтайды.
Тарифтік-мамандандырылған анықтама жұмысшылардың жұмысын
тарификациялауға және оларға әртүрлі өндіріс пен жұмыс түрі бойынша разряд
беруге пайдаланылады. Ал мамандандырылған анықтама қызметкерлердің
жұмысының күрделілігін мамандығының деңгейі бойынша анықтауды қамтамасыз
етеді. Бұл анықтамалар бірыңғай және салалық болып келеді.
Олардың негізінде нақты өндіріс еңбеккерлері үшін жергілікті
анықтамалар әзірленуі және белгіленуі мүмкін, ал меншік нысанына тәуелді
кәсіпорындар еңбекақы туралы мәселені ұжымдық келісім-шарттың негізінде
дербес түрде шеше алады. Тарифтік-мамандандырылған анықтаманы қажет болған
кезде ғана пайдаланады.
Сурет №3 Меню → Зарплата → Налоги → Расчеты ИПН, ОПВ удержаний →
Добавить.
Кесімді еңбекақы төлеген кезде алдын ала белгіленіп қойған деңгейде
әзірленген өнімнің немесе орындалған жұмыстың әрбір бірлігіне есептейді
(дана, ткм, килограмм). Кесімді еңбекақы нысаны келесідей еңбекақы
жүйесіне бөлінеді:
— тікелей кесімді еңбекақы жүйесі әрбір өнім бірлігі бойынша бағасын
қою арқылы белгіленеді;
— кесімді сыйлық бұл — қосымша марапаттау төлемін қарастырады,
белгіленген көрсеткішті орындаған кезде ғана пайдаланылады;
— кесімді-прогрессивті еңбекақы төлемі. Еңбек төлемінің бұл жүйесі
жұмысшылардың белгіленген нормадан артық өндіргені үшін көтермелеу ретінде
пайдаланылады. Норма мөлшерінде дайындалған өнім үшін жұмысшыларға төлемді
тікелей кесімді бағалар бойынша есептейді, ал нормадан асыра дайындалған
өнім үшін үдемелі (прогрессивті) бағалар бойынша есептейді;
— жанама кесімді еңбекақы төлемі. Мұнда қосалкы және басқа да
жұмысшылардың еңбек төлемі қызмет көрсететін учаскесінің, цехтың негізгі
жұмысшыларының төлемақысына шаққандағы пайызымен анықталады;
— еңбекақы төлемінің аккордтық жүйесі. Бұл жүйеде жұмысшылардың еңбек
төлемін нормаланған тапсырманың немесе жұмыс көлемінің орындалуына
белгіленген жалпы кесімдік бағасы бойынша анықтайды. Еңбек төлемінің бұл
жүйесі жұмысшылардың бөлек топтары немесе бригадалардың бөлек ұжымдары үшін
еңбек өнімділігін арттыруда және жұмыстың орындалу мерзімдерін қысқартуда,
олардың материалдық ынталылығын күшейтуге ықпал ету үшін пайдаланылады.
Еңбек төлемінің аккордтық мөлшерін қолданыстағы нормаланған тапсырмалар
(уақыт нормалары, өнімдер) мен бағалар негізінде белгілейді, ал олар
болмаған жағдайда, осы тәріздес жұмыс үшін қолданылып жүрген нормативтік
тапсырмалар мен баға (расценка) бойынша белгіленеді. Еңбек төлемінің бұл
жүйесі бойынша аккордтық тапсырманы мерзімінен бұрын орындағаны үшін сыйақы
беру тәртібі белгіленуі мүмкін.
Болашақта өндірісті кешенді түрде механикаландыру мен
автоматтандырудың дамуы, мамандықтардың жетілуі, еңбек төлемінде нақты
сараланудың кемуі кесімді жүйенің қолданыс аясын қысқартады, ал оларды
жұмысшылардың еңбек төлемінің мерзімдік-ұжымдық және мерзімдік-
сыйақылық жүйелеріне алмастыруы мүмкін.
Ынталандыру сипатындағы төлемдер. Өндіріс тиімділігін және орындалатын
жұмыстың сапасын арттыру мақсатында еңбеккерлердің материалдық мүддесін
күшейту үшін сыйлық пен марапаттау жүйесін енгізу керек, ал ол жыл соңының
нәтижесі бойынша және басқа да көрсеткіштер бойынша берілуі мүмкін.
Жұмысшыларға жұмыстың негізгі нәтижелері үшін сыйлық беру мынадай
көрсеткіштер бойынша жүзеге асырылады: еңбек өнімділігіне, өнім сапасының
арттырылуына және өндірістің соңғы нәтижелерінің жақсаруына байланысты.
Сыйақылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
I Бөлім. ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ФОРМАЛАРЫ ЖӘНЕ
ЕСЕПТІЛІГІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Құрылыстағы бухгалтерлік есеп
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...4
1.2 Құрылысты ұйымдастырудың формалары және өндіріс түрлері, келісім – шарт
жасау
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3 Құрылыс саласындағы қаржылық есептілік және ақпаратты ашу ... ... ... .9
II Бөлім.
2.1 Құрылыс жұмыстарын бағалаудың ерекшеліктері, келісім – шарт қаралған
шектелген және еркін
баға ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 Құрылыстың сметалық құнының құрамы мен құрылысы және
құжаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.3 Құрылыстағы еңбекақыны төлеудің жүйесі мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... 20
III Бөлім. ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІ МЕН ҚҰРЫЛЫС – МОНТАЖДАУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ
ӨЗІНДІК ҚҰНЫН
КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУ ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..25
3.1 Шығындар есебінің мәні және
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
3.2 Құрылыс машиналары мен механизмдерін пайдалану шығындары бабы бойынша
шығын
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 29
3.3 Аяқталмаған құрылыс – монтаж жұмыстарын өткізу қорытындысы және табыс
пен шығынды
тану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .39
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.40
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..41
КІРІСПЕ
Құрылыстағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың жолдарын және оның
шетелдік тәжірибесін зерттеу, өндірістік шығындар туралы ақпараттар алудың
дәстүрлі емес жаңа жүйесін құру, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың,
қаржылық нәтижелерді анықтаудың қазіргі тәсілдерін қолдану, сондай – ақ бұл
ақпараттарды өндірістік қызметті басқару, талдау, болжау және реттеу үшін
қолдану маңызды.
Нарықтық қатынасқа көшкенге дейін дәстүрлі жүйеленген түрде жүргізіп
келген. Үздік үлгідегі ұзақ жыл өміршеңдігімен пайдаланылған техникалық
мөлшерленген базалық актілер құрылыс – монтаж жұмысының дұрыс талдануына
септігін тигізген. Ал, нарықтық қатынасқа көшкеннен соң, жүйе бұзылып,
құрылыс кәсіпорындарында басқадай көзқарас пайда болды. Яғни, сұраныс
деңгейі жоғарылаған сайын баға өсіру тиімді болып есептелді. Бірақ, осыған
қарамастан бүгінгі күні аталмыш сала заң актілеріне сүйеніп құрылыс –
монтаж жұмыстарын орындап келеді. Бухгалтерлік есептің жаңа жүйесіне сай
бухгалтерлік есеп стандарттарының №6 және 12 ХҚЕС №11 және 16 тікелей
сметалық жүйедегі табыс пен шығындар құрамын анықтаумен тікелей байланысты.
Курстық жұмыстың мақсаты:
➢ Құрылыс саласындағы есепті ұйымдастырудың ерекшеліктерін;
➢ Өндірістегі шығындар түрін;
➢ Еңбекақыны есептеу жолдарын;
➢ Материалдық босалқылар есебін және аяқталмаған құрылыс есебін
жүргізу әдіс – тәсілдерін ұғыну.
Курстық жұмыс үш тараудан тұрады. Алғашқы тарауда құрылыстағы
бухгалтерлік есеп ерекшеліктері, құрылысты ұйымдастырудың формалары және
өндіріс түрлері, келісім – шарт жасау тәртібі сонымен бірге құрылыс
саласындағы қаржылық есептілік және ақпаратты ашу қаралды.
Екінші тарауда құрылыс жұмыстарын бағалаудың ерекшеліктері, келісім –
шарт қаралған шектелген және еркін баға, құрылыстың сметалық құнының құрамы
мен құрылысы және
құжаттау және құрылыстағы еңбекақыны төлеудің жүйесі мен жолдары
қарастырылады.
Үшінші тарауда шығындар есебінің мәні және жіктелуі және құрылыс
машиналары мен механизмдерін пайдалану шығындары бабы бойынша шығын есебі,
аяқталмаған құрылыс – монтаж жұмыстарын өткізу қорытындысы және табыс пен
шығынды тану қарастырылады.
Құрылыс өндірісі басқа да өндіріс түрлерімен байланыстарының
күрделілігімен де ерекшеленеді. Құрылыс алаңдарында бір мезгілде жалпы
құрылыстар, мамандандырылған және де басқа жұмыстар жүргізілуі мүмкін.
Өндірістің технологиялық процесі бас мердігерлік құрылыс кәсіпорынының
басшылығымен жүргізіледі. Ол тапсырыс берушімен барлық жұмысты
орындауға келісім-шартқа отырып, құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізу үшін
басқа мамандандырылған кәсіпорындармен келіседі, бұл субмердігерлік деп
аталады. Құрылыста тапсырыс берушінің, бас мердігердің және субмердігердің
қатысуы олардың өзара қарым-қатынастарының күрделі жүйесінің қалыптасуына
әкеледі, ол бухгалтерлік есеп жүргізуде дұрыс, әрі жүйеленіп
көрсетілуі тиіс.
Құрылыс өнімдерінің келісім бағаларының құрамында мердігерлердің
орындаған жұмыстарының құны көрсетіледі. Сонымен қатар, келісім бағаларының
құрамына келісім бойынша мердігерге берілген басқа да жұмыстармен
байланысты шығындар да кіреді, атап айтсақ белгілі бір объектілерді
салғанда, оны қажетті құрал-жабдықтар мен т.б. материалдармен
қамсыздандыру.
Құрылыс процесіндегі орындалған жұмыстарды қабылдау мен есеп айырысуды
жүзеге асыру мерзімі мен тәртібі келісім-шартта тараптардың келісімімен
бекітіледі.
Кәсіпорындар мен мердігерлер арасындағы орындалған құрылыс-монтаждық
және құрылыс-жөндеу жұмыстарының есебі конструктивті элементтері бойынша,
келісілген шарттың кезеңдері бойынша немесе келісім-шарт бойынша жүзеге
асырылады.
I Бөлім. ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ФОРМАЛАРЫ ЖӘНЕ
ЕСЕПТІЛІГІ
1. Құрылыстағы бухгалтерлік есеп ерекшеліктері
Республика экономикасының даму кезеңіндегі Елбасының алға қойған
талаптарына және де мемлекеттік бағдарламаға сәйкес, бүгінгі күні құрылыс
өндірісінің ауқымы кеңіп, көлемі күннен-күнге жоғарылауда. Осы құбылысқа
байланысты халықтың әлеуметтік жағдайын көтеру заман талабына сай орындалуы
керек. Талапты орындау мақсатында нақты жүргізілген есеп қана нысанның
әрбір шаршы көлемін дұрыс бағалай алады.
Құрылыс өндірісі технологиясының шаруашылық субъектілерінің
аналитикалық және синтетикалык есебін ұйымдастыруда әсер ететін өзіне тән
ерекшеліктері бар. Құрылыс өндірісі жермен тікелей байланысты. Құрылыс
барысында өндірілетін өнім сол орында қалады, жұмысшылар бригадасы мен
құрылыс техникасы жаңа объектіге ауысып отырады. Жұмыс күші мен құрылыс
техникасын басқа жерге ауыстыру қосымша шығындарды талап етеді. Кейбір
шығындар (құрылыс машиналары мен механизмдерін монтаждау, не монтаждан алу)
есепте алдын ала жиналып, одан кейін тиісті кезеңмен есеп объектілеріне
бөлінеді.
Құрылыстағы тауарлық қатынастың өндірістен айырмашылығы, ол өндіріс
процесінің басталуына дейін пайда болады. Бұл өзіне тән ерекшелік бағаны
құрғанда, құрылыс кәсіпорындарының өндіріс шығындарын көрсеткенде және де
инфляция мен өндіріс құралдарына бағаның өсу жағдайында бас мердігерлер
үшін үлкен тәуекелмен байланысты.
Құрылыс өндірісінде өнімді өндіру үшін ұзақ мерзім талап етіледі,
сондықтан ол бірнеше жылға созылуы мүмкін және бірнеше есептік мерзімді
қамтиды.
Басқа өндірістерге қарағанда құрылыста өндіріс мерзімдерінің
ұзақтығына және көптеген объектілерде бір мезгілде бірнеше жұмыстың
жүргізілуіне байланысты аяқталмаған өндірістің қалдықтары үлкен болады.
Өзгеріп отыратын метеорологиялық жағдайда ашық жерде жұмыс жүргізу
құрылыс процесіне үлкен әсер етеді. Құрылыс-монтажды өндірісті қыс
мерзімінде жүргізу кезінде еңбек ресурстарын, материалдар, жылу және
электроэнергияны көп пайдалануға байланысты қосымша шығындар болады, олар
міндетті түрде бухгалтерлік есептерде көрсетілуі тиіс.
Құрылыс алаңында көптеген материалдар (кірпіш, құм) ашық жерде
сақталады. Ұзақ уақыт бойы ашық жерде сақталса, метеорологиялық
жағдайлардың әсерінен сапасының төмендеуіне байланысты олардың тұтыну
құны кемиді. Осы материалдар бір ай ішінде қолдануға құжатсыз беріледі.
Олардың нақты шығынын есепте дұрыс көрсету үшін ай сайын инвентарлық
есептеу жүргізу керек. Бұл ай сайынғы материалдардың шығынын анықтау және
табиғи шығынды шығыстау үшін қосымша еңбек уақытын талап етеді.
Кейде құрылыс-монтаж жұмысы күрделі жағдайларда: келік жете алмайтын
жерде жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның аумағында, электр құрылғыларының
желілеріне жақын орындарда жүргізіледі.
Құрылыс өндірісі басқа да өндіріс түрлерімен байланыстарының
күрделілігімен де ерекшеленеді. Құрылыс алаңдарында бір мезгілде жалпы
құрылыстар, мамандандырылған және де басқа жұмыстар жүргізілуі мүмкін.
Өндірістің технологиялық процесі бас мердігерлік құрылыс кәсіпорынының
басшылығымен жүргізіледі. Ол тапсырыс берушімен барлық жұмысты
орындауға келісім-шартқа отырып, құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізу үшін
басқа мамандандырылған кәсіпорындармен келіседі, бұл субмердігерлік деп
аталады. Құрылыста тапсырыс берушінің, бас мердігердің және субмердігердің
қатысуы олардың өзара қарым-қатынастарының күрделі жүйесінің қалыптасуына
әкеледі, ол бухгалтерлік есеп жүргізуде дұрыс, әрі жүйеленіп
көрсетілуі тиіс.
Құрылыс өндірісіндегі нысандардың жұмыс түріне қарай бағалануы
бухгалтерлік есепті ұйымдастыруда біраз қиындық тудырады, бұл нормативті
құжаттарды құру процесі мен оны қолдануды күрделендіруге әкеліп соғады.
Дегенмен, дұрыс ұйымдастырылған, бүгінгі күннің талабына сай орындалған
есеп жүйесі, яғни автоматтандырылған немесе компьютерленген жүйе кез –
келген құрылыс нысанының нақты бағасын анықтай алады.
Құрылыс өндірісінде жұмыстардың жүргізілуі мердігер мен тапсырушының
арасындағы жасалған келісім-шартқа байланысты. Бұл шарт қаржылық
есептеменің халықаралық 11 стандартының негізін ала отырып жасалады. Яғни,
стандартта көрсетілген түсім және мердігерлік келісім бойынша шығындар
есебі төмендегідей тәртіпті анықтайды:
— біріншіден, түскен түсім келісім бойынша және байланысты болуы;
— екіншіден, есепті кезеңдегі түсім мен шығын істелген жұмыс түріне
қарай біркелкі бөлінуі тиіс.
Есептеудің тәртібіне орай келісім төмендегі типтерден тұрады:
1. Бекітілген баға бойынша келісім, яғни баға шығындар өзгеруіне
байланысты құбылмалы;
2. Шығындарды қосу арқылы немесе шығындар көлемін анықтап, пайыздық
үлесімен анықтау.
Келісім әрбір құрылыс нышанына жеке-жеке жасалады, бұл құрылыс
нышанының түрінің өзіне тән ерекшелігінің болуына байланысты.
Капиталды құрылыста өндірістің жұмысын ұйымдастырудың негізгі формасы
мердігерлік тәсіл болып саналады.
Құрылыс өнімінің күрделілігі, материалдық және адам ресурстарын бір
шаруашылық субъектісіне біріктірудің мүмкін еместігі, құрылыс
кәсіпорындарын мамандандыруға, олардың қызметін белгілі бір іске қосқанда
қадағалаудың қажеттілігіне, яғни лицензиясы бар бас мердігерді бөлуге
әкеліп соғады.
1.2 Құрылысты ұйымдастырудың формалары және өндіріс түрлері, келісім –
шарт жасау тәртібі
Орындалатын жұмыстың түріне байланысты құрылыс кәсіпорындары жалпы
құрылыстық және мамандандырылған болып бөлінеді. Тапсырыс берушімен келісім-
шарт қатынасының сипатына байланысты құрылыс-монтажды кәсіпорындар бас
мердігер және субмердігер деп жіктеледі. Бас мердігермен өндірістік
байланыстың ұзақтығына қарай кәсіпорындар тұрақты және жылжымалы
субмердігерлер (мамандандырылған) деп бөлінеді. Тұрақты кәсіпорындар
ұзақмерзімді өндірістік байланыста болады. Жылжымалы кәсіпорындар үнемі
қозғалыста болады. Осындай кәсіпорындар ірі құрылыс корпорацияларының
құрамында анда-санда құрылыс көлемінің өсу кезінде белгілі бір аумақта
жұмыс орындау үшін құрылады.
Құрылыс-монтаж кәсіпорындары өмірлік циклына байланысты құрылыстың
соңғы өнімін қалыптастыруда келесідей түрлерге бөлінеді:
♦ құрылыс, не монтажды жұмыстарды орындаушылар;
♦ жобалау-құрылыс фирмалары;
♦ ғылыми жобалау-құрылыс фирмалары;
♦ барлық жұмыстарды құрайтын және конструкциялар мен құрылыс
материалдарын өндіретін мекемелер.
Құрылысқа бірнеше қызмет түрлерінің біріктірілуі тән. Құрылыс
кәсіпорындарының өндірістік қызметі келесідей түрлерден тұрады;
♦ негізгі өндіріс — құрылыс-монтажды жұмыстар, ғимараттар мен
қондырғыларды капиталды жөндеу;
♦ қосымша өндірістер;
♦ өндіріс пен шаруашылыққа қызмет ететін (әлеуметтік) сала.
Өндірісті бағыты бойынша классификациялау — негізгі және қосымша
өндірістің, әлеуметтік сфераның шығындарын бөлек есепке алу қажеттігін
туғызады.
Бұл мақсат үшін қаржылық-шаруашылық қызметтің бухгалтерлік есебі
шоттарының жұмыс жоспарындағы синтетикалық шоттар тізбесінің топтамасында
8 бөлімнің шоттары — Өндірістік есептің шоттары, оның бөлімшелері: 8110
Негізгі өндіріс,8210 Меншікті өндірістің жартылай фабрикаттары, 8310
Қосалқы өндірістер, 8410 Үстеме шығыстар белгіленген. Шығындардың
деңгейін бақылау және сараптау үшін оларды құрылыс бөлімдеріне, бөлек
бөлімшелерге, жұмыс түрлеріне байланысты топтастырады.
Құрылыс өндірісіне қатысушы тұлғалар Қазақстан Республикасының
Азаматтық Кодексіне сәйкес жазбаша түрде келісім-шарт жасай отырып,
төмендегідей тәртіпте құжат толтырады:
Мердігерлік келісім №
... ... ... ... ... ... ... ..қалас ы
... . ... ... ... ... ... ... .жыл
(тапсырыс беруші)
тапсырыс беруші кәсіпорын аты-жөні, қызметі
қолданылған жарғыға сәйкес , келесі
тұлғамен төмендегідей келісім жасалды:
1. Келісім.
Төмендегі шарттарды орындауды мердігер тапсырыс берушінің талабы
бойынша орындай отырып, көрсетілген уақытта жұмыс нәтижесін тапсыру, ал
тапсырыс беруші нәтижеге орай төлем жасауға міндетті.
2. Жұмыс түрі.
Мердігер тапсырушының талабына сай төмендегі жұмыс түрлерін орындайды:
3. Материалдар.
жұмыс материалымен
(мердігердің немесе тапсырыс берушінің) орындалады.
4. Тапсырманы орындау тәсілі.
Тапсырыс берушінің тапсырмасын орындау тәсілі
(мердігердің ұсынысымен немесе нақты бір технологиялық
тәсілмен
анықталады)
5. Жұмыстың орындалу уақыты.
5.1. Жұмыстың басталу мерзімі
200 жыл
5.2. Жұмыстың аяқталу мерзімі
200 жыл
5.3. Мерзімінен бұрын ақталу
6. Төлем тәртібі.
6.1. Жұмыс бағасына мердігердің барлық шығындары және көтерме
төлемдері енгізіледі.
6.2. Жұмыс бағасы мың. теңге, оның ішінде ҚҚС мың теңге.
Көрсетілген баға:
(жуықтау, нақты, не екі жақтың келісімі бойынша)
6.3. Тапсырыс берушінің мердігерге төлеу
жұмыс бағасының %
200 жылға дейін.
7. Ерекше шарттар.
7.1. Жұмысты орындау барысында
(тапсырыс берушінің келісімі бойынша үшінші тұлғаны тартуға)
7.2. Мердігердің жұмысына тапсырыс беруші төмендегі жағдайда араласуы
мүмкін:
7.3. Мердігер тапсырыс беруші шарттарды бұзған жағдайда немесе
уақытында орындамаған жағдайда жұмысты тоқтатуға құқығы бар.
7.4. Шарттарды бұзу анықталған жағдайда мердігер келісім – шарттан
бас тартады және анықталған шығынды қайтаруды талап етеді.
7.5. Тапсырыс беруші кез – келген уақытта орындалған жұмыстың нақты
мөлшерінің ғана нәтижесіне қарап төлем төлеп береді.
7.6. Аяқталмай қалған құрылыс жұмыстарына заңға сәйкес тапсырыс
беруші мердігерден орындалған жұмыстың нәтижесіне қарай құжаттандырып
болған соң ғана келісім өз күшін жойғанын айғақтайды.
8. Орындалған жұмыстың нәтижесін тапсыру.
8.1. Мердігердің тапсырыс берушіге орындалған жұмыстың нәтижесін
тапсыруы екіжақты толтырылған актіге қол қою арқылы құжаттандырылады.
8.2. Мердігердің тапсырыс берушіге тапсырған күні.
8.3. Тапсырыс беруші мердігердің қатысуымен жұмысты қабылдай отырып,
жұмыс нәтижесіндегі кемшіліктерді ескертуі шарт.
8.4. Қабылдау қорытындысында кемшіліктер көрсетілген болса, бірден
кемшілікті жою мерзімін көрсетуі шарт.
8.5. Тапсырыс беруші қабылдап алғаннан соң кездескен кемшіліктерді
мерзімді уақытта дереу мердігерге ескертуі шарт.
9. Құпиялылық.
9.1. Егер екі жақтың біреуі келісілген шартқа байланысты орындау
міндеттемелері бойынша басқа жақтан заңмен қорғалмаған басқа да шешімдер
немесе жаңа технология жөнінде хабарлама алатын болса, анықтама алған
жақтың жазбаша рұқсатсыз үшінші тұлғаны анықтамамен қамтамасыз етуге құқығы
жоқ.
10. Жауапкершілік.
10.1. Егер мердігер келісім – шарттағы қарастырылған талаптарды
уақытында орындамаған немесе орындалған жұмыс теріс нәтиже берген жағдайда
тапсырыс беруші мердігерге төмендегідей талап қоюға тиісті:
10.2. Орындалған жұмыс көлеміне уақытында төлем жасамағаны үшін
тапсырыс берушіден мердігер % жалпы көлемнен айыппұл алуға тиісті.
10.3. Жұмыс көлемін мердігердің уақытында тапсырмағаны үшін %
айыппұл төлеуге тиісті.
10.4. Айыппұл көрсетілген шығындардан бөлек алынады.
11. Басқа шарттар.
11.1. Келісім 2 (екі) данадан толтырылады, әрбір жаққа бір-бірден.
12. Екі жақтың реквизиттері.
Мердігер: тапсырыс беруші
Сонымен қатар, келісімге қосымша қажетті құжаттар тіркеледі:
❖ Құрылыс нысандарының тізімі;
❖ Қосымша ерекше талаптар;
❖ Құрылыс-монтаж жұмысын орындаудың кестесі.
1.3 Құрылыс саласындағы қаржылық есептілік және ақпаратты ашу
Халықаралық тәжірибеде бухгалтерлік есеп үрдісін (процесін) төрт түрлі
негізгі сатыға бөлу қабылданған. Бірінші сатыда әртүрлі шаруашылық
фактілері (іскерлік мәліметтер) құжатталады. Екінші сатыда есеп деректері
жіктеліп және оларды бухгалтерлік есеп шоттарына, бухгалтерлік есептеу
тіркелімінде, бас кітапта көрсету жолымен біріктіріп жазады. Үшінші сатыда
мазмұнына қарай бухгалтерлік есептің мемлекеттік жүйесінің талабына сай
бухгалтерлік қорытынды есеп жасалады. Төртінші бухгалтерлік есеп үрдісінің
қорытынды сатысында кәсіпорынның шаруашылық қызметіне талдау жүргізіліп,
оның нәтижесі кәсіпорын әкімшілігінің өз қызметіне баға беруі мен алдағы
уақытта орындалатын жұмыстары туралы шешімдер қабылдауы үшін пайдаланылады.
Бухгалтерлік қорытынды есеп берудің мақсаты бұл есепті
пайдаланушыларға кәсіпорынның мүлкі мен қаржылық жағдайы және олардың
қозғалысы туралы, сондай-ақ кәсіпорынның шаруашылық қызметінің қаржылык
нәтижелері туралы, әрі ақиқат ақпарат беруден тұрады. Кәсіпорын туралы
ақпаратқа мүдделі жеке немесе заңды тұлғалар осы кәсіпорынның бухгалтерлік
қорытынды есебін пайдаланушы болып саналады.
Кәсіпорынның бухгалтерлік қорытынды есебін пайдаланушылардың барлығы
бухгалтерлік есептің халықаралық стандартына сәйкес, ілгеріде айтып
өткеніміздей үш топқа біріктіріледі. Бірінші топқа осы кәсіпорында қызмет
атқаратын адамдар, яғни жұмысшылар мен қызметкерлер жатады. Оларды осы
шаруашылықтың экономикалық тұрақтылығы мен табыстылығы туралы ақпараттар
қызықтырады. Сонымен қатар, олар өздерінің жұмыс орындарының сақталуы,
сондай-ақ уақытымен еңбекақы және басқа да жәрдемақы, сыйақы алу үшін
мүдделі болып табылады. Қатаң бәсеке шартында кез-келген кәсіпорынның
өміршеңдігі оның басшысының ең негізгі міндеті, яғни пайдалы жұмыстың
табыстылығы (рентабельділігі) мен активтердің өтімділігін қамтамасыз етуді
қаншалықты үздік шешуіне байланысты.
Қолда бар капиталды сақтап және жаңасын жұмылдыру арқылы кәсіпорынның
жеткілікті пайда табу мүмкіндігі табыстылық (рентабельділік) болып
саналады.
Кредиторлар алдындағы қарыздарын өтеу үшін кәсіпорынның жеткілікті
түрде ақшаларының және басқа да қорларының болуы, ол кәсіпорын активтерінің
өтімділігін білдіреді.
Екінші топты осы кәсіпорында жұмыс істемейтін, бірақ оның қаржылық
жағдайына тікелей ынталылар, мүдделілер құрайды. Бұл топқа кәсіпорынның
инвесторларын, несие беруші банк және басқа да кәсіпорындарын, жабдықтаушы-
мердігерлерін және басқаларды жатқызуға болады.
Инвесторларды олардың салынған капиталының табыстылығы қызықтырып және
сонымен қатар, алдағы уақытта осы кәсіпорын үшін қолайсыз жағдайлардан
болатын қауіпті ақпараттар аландатады. Бұл ақпараттар оларға қай кезде
кәсіпорынның акцияларын сатып алуға, ұстап отыруға немесе сатуға
болатындығын біліп, шешім қабылдау үшін қажет.
Несие берушілерді кәсіпорынға берілген төлемді уақытымен қайтарып алу
мүмкіншілігі мен одан түсетін тиесілі пайызды алу мүмкіндігі туралы
ақпараттар, ал жабдықтаушы-мердігерлерді кәсіпорынның төлем қабілеттілігі
мен шоттарды уақытылы төлеу мүмкіндігі жайлы ақпараттар қызықтырады.
Үшінші топқа кәсіпорынның қаржылық жағдайына жанама мүдделілер — қор
биржалары, салық комитеті, жоспарлауды жүзеге асырушы органдар және басқа
да заңды тұлғалар жатады. Олар кәсіпорынның бухгалтерлік қорытынды есебін
пайдалану арқылы елдегі адамдардың орташа еңбекақысын және басқа да
статистикалық көрсеткіштерді есептеп отырады. Осыларды ескере келсек,
кәсіпорындардың бухгалтерлік қорытынды есеп мәліметтері тек қана бір
кәсіпорынның экономикасын көтеру үшін ғана емес, сонымен қатар елдің және
сол елдегі халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту үшін қажет.
Бухгалтерлік қорытынды есептің құрамы мен түрлері туралы ұғымға
келетін болсақ, бухгалтерлік қорытынды есеп кәсіпорынның мүліктік және
қаржылық жағдайын, сондай-ақ белгілі бір уақыттағы қызметінің қаржылық
қорытындысының нәтижесін көрсететін көрсеткіштер жүйесінен тұрады.
Бухгалтерлік қорытынды есеп өзінің негізі болып саналатын белгілеріне
қарай, яғни жасалу уақыты, мәліметтің көлемі және тағайындалуы бойынша
жіктеледі.
Жасалу уақытына қарай бухгалтерлік қорытынды есеп ағымдағы және жылдық
деп аталатын екі түрге бөлінеді. Кәсіпорынның ағымдағы (жыл аралық)
бухгалтерлік қорытынды есебі негізінен қысқа есепті кезең аралығына
жасалады (бір айға, бір тоқсанға немесе жарты жылға). Ал кәсіпорынның
жылдық бухгалтерлік қорытынды есебі есеп беретін жылға жасалады. Оның
ағымдағы қорытынды есептен айырмашылығы балансқа көптеген қосымшалар
тіркеліп, кәсіпорынның қаржылық және мүліктік жағдайы туралы толығырақ
ақпарат береді. Сондықтан да бұл ақпаратты мәліметтер кәсіпорынның қаржы-
шаруашылық қызметінің тиімділігін нақтылы бағалауға мүмкіндік береді.
Мәліметтің көлеміне қарай бухгалтерлік қорытынды есептің өзін алғашқы және
жиынтық бухгалтерлік қорытынды есеп деп аталатын екі түрге бөлуге болады.
Алғашқы бухгалтерлік қорытынды есеп кәсіпорынның ағымдағы бухгалтерлік есеп
мәліметтері негізінде жасалады. Оның құрамында кәсіпорынның белгілі бір
уақыт аралығындағы (бір айдағы) мүліктік немесе қаржылық нәтижесі
көрсетіледі. Жиынтық бухгалтерлік қорытынды есепті құрамында туынды немесе
еншілес серіктестіктері бар шаруашылық кәсіпорындары өзінің және сол
серіктестіктерінің қорытынды есептерінің негізінде жасайды.
Тағайындалуы бойынша жасалынған бухгалтерлік қорытынды есеп ішкі және
сыртқы болып бөлінеді. Ішкі деп аталатын бухгалтерлік қорытынды есеп
мәліметтері шаруашылықты басқару үшін, сондай-ақ басшылардың қандай да бір
мәселелерді шешуі үшін пайдаланылады. Бухгалтерлік қорытынды есептің бұл
түрі сыртқы пайдаланушыларға берілмейді және оның мәліметтерін жариялауға
тыйым салынады. Ал бухгалтерлік қорытынды есептің сыртқы түрі барлық
пайдаланушылар үшін ашық түрде беріледі. Сонымен қатар, қорытынды есептің
бұл түрін кәсіпорын кейбір жағдайларда жарнама ретінде ақпараттық құралдар
(газеттер, журналдар) беттеріне де жариялайды.
Жылдық бухгалтерлік қорытынды есеп кәсіпорын қызметінің түріне,
шаруашылық саласына қарамастан мына құжаттардан тұрады:
— бухгалтерлік баланстан;
— пайда және зиян (қаржы-шаруашылық нәтижелер) туралы есептен;
— меншікті капиталының қозғалысы туралы есептен;
— ақшалардың қозғалысы туралы есептен;
— түсініктемелік жазбадан.
Кәсіпорынның жылдық бухгалтерлік қорытынды есебіне берілген
түсініктемелік жазба кәсіпорынның қаржылык жағдайы туралы деректен, өткен
жыл мен ағымдағы жылдың мәліметтерін салыстыру арқылы жазылған
түсініктемеден және бухгалтерлік қорытынды есебінің елеулі баптары мен
бағалау әдістері туралы маңызды ақпараттардан тұруы керек. Бұл
айтылғандардан басқа, түсініктеме жазбада кәсіпорынның келесі есепті жылдың
есеп саясатына енгізетін өзгерістері жайлы мәліметтер көрсетіледі.
Бухгалтерлік қорытынды есепке қойылатын негізгі талаптар. Бухгалтерлік
есеп қағидаларына сәйкес кез келген кәсіпорындардың бухгалтерлік қорытынды
есебі мынадай негізгі талаптарға жауап беруі керек — сенімділік, тұтастық,
тізбектілік, салыстырымдылық, есепті кезең және рәсімделу.
Сенімділік дегеніміз, бұл — бухгалтерлік қорытынды есептің сенімді
және толық түрде кәсіпорынның мүліктік немесе қаржылық жағдайын
таныстыратын шаруашылық қызметтегі қаржылық нәтижелері болып табылады.
Сенімді бухгалтерлік қорытынды есеп Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есебі стандарттарына, сондай-ақ белгіленген нормативті актілер мен
ережелерге сәйкес жасалады.
Тұтастылық дегеніміз — кәсіпорынның бухгалтерлік қорытынды есебінде
осы кәсіпорындағы орындалған барлық шаруашылық операциялардың міндетті
түрде қамтылып (қосылып), көрсетілуі болып табылады.
Тізбектілік дегеніміз — кәсіпорынның бір есепті кезеңінен екінші
есепті кезеңіне дейінгі орындалған операциялардың күнделікті тіркеліп
отыруы.
Салыстырымдылық бұл — бухгалтерлік қорытынды есептің бір кезеңдегі
мәліметінің екінші есепті кезеңнің мәліметімен салыстырылып көрсетілуі
болып табылады.
Белгіленген заңға сәйкес, есеп беру кезеңі барлық кәсіпорындар үшін 1
қаңтардан 31 желтоқсанға дейінгі аралық болып бекітілген.
Бірінші қорытынды есеп жылы болып кәсіпорынның жаңадан құрылған
күнінен бастап немесе кәсіпорынның қайта ұйымдастырылған уақытынан, яғни
тіркелуінен басталып сол жылдың 31 желтоқсанына дейінгі уақыт аралығы
саналады.
Егер кәсіпорын тіркеуден 1 қазан мен 31 желтоқсан аралығында өткен
жағдайда, ол кәсіпорынның алғашқы есеп беру уақыты келесі жылдан басталады.
Кәсіпорынның тіркеуден өткенге дейінгі операциялары бойынша шығындары
алғашқы жасалатын бухгалтерлік қорытынды есепке қосылады.
Қаржылық есептілік № 30 ХҚЕС-на сәйкес жасалады. Қаржылық есептілік,
оған аудиторлық және тексеруші комиссияның қорытындысы берілгеннен кейін
серіктестіктің қатысушысына ұсынылады.
Бухгалтерлік есеп жүйесіндегі барлық жазулар жұмыс шоттар жоспарының
классификациясына сәйкес болуы керек.
Қаржы-шаруашылық операцияларын құрудың бастапқы құжаттары болып
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің талаптарына және жақтардың
келісіміне сәйкес рәсімделетін шарттар, келісімдер, бұйрықтар және т.б.
табылады. Бастапқы құжаттар 1994 жылғы 16 қарашадағы № 73 Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік статистикалық комитетімен бекітілген бастапқы
есеп құжаттарының ведомствоаралық нысандар альбомына сәйкес рәсімделеді.
II Бөлім. Құрылыс жұмыстарын бағалаудың ерекшеліктері, келісім – шарт
қаралған шектелген және еркін баға
Құрылыс өнімі болып ғимарат, қондырғылар, өндіріс күштері, тұрғын
үйлер, мәдени-тұрмыстық объектілер және тағы басқалар саналады. Құрылыс
құны сметамен анықталады. Смета — объектіні салуға кететін қоғамдық қажетті
шығындарды санау, яғни құрылыс өнімінің құны.
Сметаны жасауда СӘУЛЕТ ҚҰРЫЛЫС ЖШС қажетті материалдар шығындарының,
конструкцияның, детальдардың, еңбекақы шығындарының, материалдардың
нарықтың бағасының сметалық нормалары және үстеме шығындардың нормалары
қолданылады. Жобалы-сметалы құжатты жасағанда бухгалтерлік есептің
мәліметтері қолданылады.
Капиталды құрылыста ереже бойынша құрылыс өнімінің келісім бағасының
екі моделі — шектелген және еркін (ашық) бір мезгілде қолданылады.
Бекітілген келісім құнын анықтауға — келісімнің нақты жағдайлары
ескеріле отырып, сметалық нормативтердің жүйесі мен пайдаланылатын
ресурстардың бағасының өзгеру индекстері негіз болады.
Құрылыс өнімінің еркін (ашық) келісім құны мердігерлердің тапсырысты
өткізгенде барлық процедураларды сақтай отырып, мердігер кәсіпорындар
арасындағы бәсекелестік жағдайында қолданылады.
Мердігер кәсіпорындар мен тапсырыс берушілердің келісім-шартының
құрамында көрсетілген құрылыс өнімдеріне келісім бағалар ведомостың
рәсімдейді. Аталған келісім бағалар ведомостының формасы № 1 формада
көрсетілген.
Құрылыс өнімдерінің келісім бағаларының құрамында мердігерлердің
орындаған жұмыстарының құны көрсетіледі. Сонымен қатар, келісім бағаларының
құрамына келісім бойынша мердігерге берілген басқа да жұмыстармен
байланысты шығындар да кіреді, атап айтсақ белгілі бір объектілерді
салғанда, оны қажетті құрал-жабдықтар мен т.б. материалдармен
қамсыздандыру.
Құрылыс процесіндегі орындалған жұмыстарды қабылдау мен есеп айырысуды
жүзеге асыру мерзімі мен тәртібі келісім-шартта тараптардың келісімімен
бекітіледі.
Кәсіпорындар мен мердігерлер арасындағы орындалған құрылыс-монтаждық
және құрылыс-жөндеу жұмыстарының есебі конструктивті элементтері бойынша,
келісілген шарттың кезеңдері бойынша немесе келісім-шарт бойынша жүзеге
асырылады.
Ай сайынғы орындалған құрылыс-монтаждық жұмыстардың есебі кәсіпорын
мен мердігерлердің өзара келіскен формалары бойынша, яғни нақты орындалған
жұмысқа толтырылған наряд бойынша жүргізіледі.
СӘУЛЕТ ҚҰРЫЛЫС ЖШС басқару есебінің негізгі мақсаты әртүрлі
деңгейдегі менеджерлерге дұрыс шешім қабылдау үшін ақпараттармен қамтамасыз
ету болып табылады. Құрылыста басқару есебінің басқа есептерден ерекшелігі,
кәсіпорынды басқарудағы ақпараттық жүйенің құрамдас бөлігі болып табылады.
Сызба №1
Бағалық саясат — СӘУЛЕТ ҚҰРЫЛЫС ЖШС басқару есеп жүйесінің маңызды
элементтерінің бірі, ол орындалған құрылыс жұмыстарына баға белгілеп қана
қоймай, сонымен қатар әртүрлі нарықтық жағдайдағы бағаларды басқару үрдісін
атқарады.
СӘУЛЕТ ҚҰРЫЛЫС ЖШС бағаны белгілеу жүйесінің алдына қойған мақсаты —
нақты орындалған құрылыс жұмыстарына төлеуге дайын тапсырыс берушінің ең
тиімді бағасын анықтау, сонымен қатар күтілетін пайдамен байланысты баға
бойынша осы қызметті тапсырыс берушіге көрсету мүмкіншіліктерін зерттеу.
Осылайша, басқару есебінің болашағы құрылыс өнімдерінің өзіндік құнын
анықтаумен ғана емес, сондай-ақ құрылыс өнімдерін өткізуде маңызды орын
алатын босату бағасымен тікелей байланысты.
СӘУЛЕТ ҚҰРЫЛЫС ЖШС баға белгілеу әдістемесін келесі факторларды
негізге ала отырып қалыптастырады. Олар: құнын анықтау барысында өнімнің
жеке түрі мен көрсетілетін қызметтің арасында бөлінетін тікелей және жанама
шығындардың деңгейін анықтау өте маңызды.
Әлемдік тәжірибеде өнімнің ең төменгі бағасын анықтайтын екі
тұжырымдама кеңінен тараған. Олар:
— толық өндірістік өзіндік құн негізінде;
— айнымалы шығындар негізінде.
Толық өндірістік өзіндік құн негізінде белгіленген бағаның мәні: сауда
үстемақысы мен өнімнің толық өзіндік құны жинақталады. Өнім бірлігінің
толық өзіндік құны тұрақты және айнымалы шығындар сомасын өндірген өнімнің
көлеміне қатынасы арқылы анықталады.
Айнымалы шығындар негізінде белгіленген баға баға толық шығынға емес,
тек қана айнымалы шығынға тәуелді деген қағидаға негізделіп, пайданы
қалыптастырады. Оның мөлшері алдына қойған мақсатына қол жеткізуге тәуелді
болады (нарықтың сегментін ұлғайту, пайданы көтеру және т.б.).
Ең төменгі бағаны айнымалы шығындарды пайдалана отырып, екі тәсілмен
де анықтауға болады:
— өнімділіктің деңгейін болжауға негізделген орташа айнымалы шығындар
негізінде;
— өндірістің қосымша шығындары негізінде.
Құрылыс саласының ерекшелігіне байланысты өндірістің қосымша шығындары
негізінде белгіленген баға тиімді болып табылады. Себебі, құрылыстағы
сұраныс тапсырыстың көлемімен өлшенеді, ал босату бағасын анықтағанда
сұраныстың көлемі есепке алынады. Сонымен қатар, өндірістің қосымша
шығындары негізінде белгіленген баға бәсекелестіктің тұрақты деңгейін және
оның бағаға әсерін көрсетеді.
2.2 Құрылыстың сметалық құнының құрамы мен құрылысы және
құжаттау
Құрылыстың сметалық құны — жобаланған материалдар негізінде анықталған
ақша-қаражат сомасының жиынтығы. Құрылыстың сметалық құны құрылысқа
салынған инвестициялар мөлшерін анықтауға, құрылыс өнімдеріне бағалардың
қалыптасуына, мердігерлік келісім-шартты құру мақсатында тапсырыс берушіге
мердігерлік құрылыс қызметтерін сатып алуды жүзеге асыруға, орындаған
мердігерлік жұмыс бойынша Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген заң
актілеріне сәйкес есеп айырысудың негізі болып табылады.
Сметалық құжаттар құрылымында келесі түсініктемелер қолданылады.
Олар:
1. Құрылыстың объектісі — жеке ғимараттар (өндірістік цех, қойма,
тұрғын үй және т.б.), оған жататын барлық құралдар, жиһаздар және қосалқы
бөлшектер.
2. Өндірістік құрылыс немесе тұрғын үй кешенінің құрылыс
объектілеріне: сыртқы қосалқы құрылыс жайлары (сумен, газбен, электр
энергиясымен, жылумен қамтамасыз ету, канализация), кіре беріс (подъезд)
жолдары, баска да қоғамдық жұмыстар жатады.
Кейбір құрылыс түрлерінің ерекшеліктеріне байланысты құрылыс
объектілеріне кіретін ғимараттар мен құрылыс жайлары төмендегідей
қарастырылады:
— мұнай және газ өнеркәсібінде — мұнай немесе газ скважинасы
(эксплуатациялық немесе барлау), оған жататын барлық құралдар, қосымша
құрылыс жайлар мен жұмыстар;
— көмір және тау-кен өнеркәсібінде — өткел мен тау өнімдерінің
құралдары және жер асты шахтасының құрылыс жайлары;
— орман және ағаш еңдеу өнеркәсібінде — ағаштарды іріктеу бойынша
участок;
— су шаруашылығында — жерлерді суландыру мен құрғату арқылы жердің
құнарлылығын арттырумен байланысты барлық жұмыс түрлері;
— темір жол құрылысында — темір жол төсемі (полотно), байланыс
желілері, ДО (дабылдық орталықтандыру, блокировка), энергиямен қамтамасыз
ету.
— көлік құрылысында — көлік жол төсемі, су құбырлары және басқа да
құрылыс жайлары.
Желілік құрылыстың (темір және көлік жолдары, магистральды өткізгіш
құбырлар, электр және байланыс желілері) объектісі ретінде бір участоктың
шегіндегі ғимараттар мен құрылыс жайлары қарастырылады. Құрылыстың сметалық
құнын анықтаудың негіздері:
— қолданылып жүрген заңдар;
— қолданылып жүрген сметалық нормативтер (нормалар мен бағалар);
— жобалық құжаттама.
Құрылыстың сметалық құны инвестициялардың құрамына және құрылыс-монтаж
қызметін жоспарлау тәртібіне сәйкес келесі жұмыс пен шығындардың түрлері
бойынша бөлінеді:
— құрылыс-монтаж жұмыстары;
— технологиялық құралдарды, бұйымдар мен жиһаздарды сатып алумен
байланысты шығындар;
— басқа да шығындар.
Құрылыс-монтаж жұмысының құрамына төмендегілер кіреді:
— ғимараттар мен құрылыс жайларын салумен байланысты жұмыстар;
— ішкі су желілерін, канализация, жылу, газ, желдеткіш пен өткізгіш
құбырларын жасаумен байланысты жұмыстар;
— тұрғын және қоғамдық ғимараттарды электр желісімен қамтамасыз ету
бойынша жұмыстар;
— көгалдандырумен байланысты жұмыстар.
Құрылыс сметасында көрсетілетін бұйым, жиһаз және құрал жабдықтардың
құнына төмендегілер кіреді;
— сатып алу мен қоймаға жеткізу құны;
— стандартталмаған құрал-жабдықтардың, оның жобалау құнымен қоса
есептелген құны;
— күрделі механикалық құрал-жабдықтар мен машиналарды құрастыру құны;
— монтаждық құрал-жабдықтардың құны. Құжаттамалардың сметалық құрамы
дайындалған жобалық сметасы мен объектінің техникалық күрделілігінің
тәуелділігімен анықталады.
Жобаның құрамына келесілер енеді:
— шығындарды жинақтау (қажеттілік туындаса);
— жиынтық сметалық есеп;
— құрылыс құнының сметалық есебі;
— объектінің және жергілікті (локальды) сметалар;
— объектінің және жергілікті сметалық есептер (қажеттілік туындаса);
— жеке шығындар түрлерінің сметалық есебі (қажеттілік туындаса).
Жұмыс құжаттамасының құрамына келесілер енеді:
— объектінің және жергілікті сметалар;
— жергілікті сметалар бойынша ресурстық ведомостар. Сметалық
құжаттамада бір мезгілде құрылыс объектісінің сметалық құнының ведомосты
мен қоршаған ортаны қорғаумен байланысты жұмыстар және объектінің сметалық
құнының ведомосты дайындалады.
Жобаның құрамындағы сметалық құжаттамаға түсініктеме жазбалар
ұсынылады, онда келесілер көрсетіледі:
— құрылыс орналасқан ауданға сілтеме;
— құжаттарға сәйкес дайындалатын сметалық құжаттамаға сілтеме;
— басқа да шығындарды құрастыруға негіздеме. Сметалық құжаттамаларды
құрғанда сметалық-нормативтік негіз (база) қолданылады, онда құрылыс
қызметкерлеріне еңбекақыны берумен байланысты шығындар, материалдық-
техникалық ресурстың бағалары мен тарифтері және құрылыс саласында
көрсетілетін қызметтер туралы мәліметтер тіркелген.
Құрылыстың сметалық құжаттамасындағы сметалық құны базистік-индекстік
әдіспен анықталады. Құрылыстың сметалық құнын анықтайтын базистік –
индекстік 2011 жылғы базистік деңгейде анықталған құнға қатынасып
пайдалануға негізделген.
2.3 Құрылыстағы еңбекақыны төлеудің жүйесі мен түрлері
Бұл бапта жұмысшылардың негізгі енбекақылары, құрылыс, монтаж және
басқа да құрылысқа қатысқан жұмысшылардың еңбекақысы есептеледі.
Құрылғыны монтаждауда бұл бапта монтажшылардан басқа, монтаж алаңында
металды конструкцияларды жасауға, құрылғының боялмаған жерлерің бояуға, оны
тасуға немесе көтеруге, құрылғыны қорабынан алуға, тазалауға және тексеріп
көруге қатысқан жұмысшылардың еңбекақылары көрсетіледі.
Жұмысшылардың негізгі еңбекақылары уақытша және бір-жолғы түрде жұмыс
атқарғаны үшін төленген төлемнен, жұмыстан тыс уақытта жұмыс жасағаны үшін
төленген төлемнен, жұмыс беруші кінәсінен бос тұрған уақытқа төленген
төлемнен, ақау үшін төлемнен, жаңа процесті меңгеруге, жұмыстың күрделілігі
үшін төленген қосымша төлемнен, өндірісте оқушыларды оқытқаны үшін және
басқа төлемдерден құралады.
Бұл бапқа құрылыс машиналары мен механизмдерін басқаратын және оған
қызмет ететін жұмысшылардың, қосымша өндірістегі уақытша қондырғыларды
орнатуға, құрылыс алаңын жайлы жағдайға келтірген жұмысшылардың еңбекақысы
жатпайды. Тағы да бұл бапқа құрылғыны монтаждауға қатысқан жұмысшылардың да
еңбекақысы қосылмайды.
Негізгі еңбекақы 8110 Негізгі өндіріс шотының дебетінде және 3350
Қысқа мерзімді еңбекақы бойынша берешек шотының кредитінде көрсетіледі.
СӘУЛЕТ ҚҰРЫЛЫС ЖШС қосымша еңбекақы үстеме шығындар сметасының
құрамындағы шығындарға кіреді, сондықтан ол үстеме шығындардың құрамында
есепке алынады.
Құрылыс-монтажды жұмыстармен айналысқан жұмысшылардың негізгі
еңбекақысы алғашқы құжаттар негізінде соған сәйкес құрылыс объектілеріне
жатады.
Негізгі еңбекақы құрамына кіретін, объектілерге тікелей апаруға
болмайтын (мысалы, жаңа процесті меңгеруге төленген қосымша төлем,
оқушыларды үйретуге төленген төлем) қосымша төлемдердің кейбірі олардың
арасында негізгі еңбекақыға тікелей пропорционалды түрде бөлінеді.
Еңбек төлемінің нысаны. Жалақы — бұл еңбек үшін төлем, оны еңбеккерлер
еңбек келісім-шартында және қызмет нұсқауында белгіленген көлеміне сай
орындаған жұмысы үшін алады.
Еңбек тиімділігін арттырудың әртүрлі ынталандыру жолдары бар, атап
айтқанда: сыйлық, үстеме, кепілдік телемдері. Жұмыс беруші нақты жағдайын
ескере отырып, Еңбекақы төлеу туралы ережесін дербес әзірлей алады,
сондай-ақ онда еңбеккерлердің категориясын, жұмыс уақытының тәртібін,
Қызметкер туралы ережесін белгілей алады. Аталған ереже жұмыс берушіге
еңбек тәртібін ұйымдастыру және еңбек келісім-шартын жасау үшін ғана емес,
сондай-ақ шығыстар мен ұсталымдарды негіздеу үшін де қажет. Төлем жеке және
ұжымдық еңбек нәтижесі бойынша жасалуы мүмкін. Бұл жағдайда жұмыс берушінің
белгілеген жалақысының деңгейі заңда белгіленген ең төменгі жалақының
деңгейінен төмен болмауы керек.
Сурет №1 Меню → Зарплата → Настройка расчета зарплаты → Начислений
организации.
Іс жүзінде еңбекақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысаны пайдаланылады
— кесімді (өнім санына қарай ақы төлеу) және мерзімді (істеген күніне қарай
төлеу).
Мерзімді еңбекақы деп, накты істеген уақыты үшін еңбекақының
(айлығының) мөлшері немесе тарифтік мөлшерлемесі бойынша еңбеккерлерге
есептелетін жалақының нысанын айтады. Мерзімдік еңбекақының нысаны жай
мерзімдік және сыйақылы мерзімдік болып бөлінеді.
Жай мерзімдік жүйесінің кезінде өзіне берілген (иеленген) тарифтік
мөлшерлемесі немесе накты істеген уақыт бойынша еңбеккерлерге еңбекақы
есептеледі және осы жүйеге сандық, апталык көрсеткіштері үшін қосымша
еңбекақы сыйақылы мерзімдік төлем түрінде төленеді.
Тариф мөлшерлемесін және әкімшілік саладағы еңбеккерлердің, қызмет
иесінің (лауазымды адамның) айлығын белгілеген кезде жалақының төменгі
деңгейін және бірыңғай тариф кестесін пайдаланады. Бірыңғай тариф кестесі
еңбекақының 21-разрядының негізінде құрылады және әрбір разряд үшін өзіндік
тариф коэффициенті белгіленеді.
Сурет №2 Меню → Зарплата → начисления зарплаты работникам организаций
→ Добавить
Жұмысшы мамандығы негізінен біріншіден сегізінші разрядқа дейін
жіктеледі, ал қызметкерлердікі екіншіден жиырма біріншіге дейін бірыңғай
тарифтік кесте бойынша тарификацияланады. Бірыңғай тарифтік-
мамандандырылған (квалификацияланған) анықтама (БТМА) және мамандандырылған
анықтама (МА) бойынша еңбеккерлердің тарификациясын жасайды.
Тарифтік мөлшерлемесін және әртүрлі машықтық-мамандандырылған
топтардағы қызмет иесінің (лауазымды адамның) айлығын жұмыс берушінің ең
төменгі жалақыны сақтаған кәсіпорын бекіткен разрядтың мөлшерлемесіне
сүйене отырып, бірыңғай тарифтік кестеде белгіленген тарифтік-
мамандандырылған коэффицифнттер бойынша анықтайды.
Тарифтік-мамандандырылған анықтама жұмысшылардың жұмысын
тарификациялауға және оларға әртүрлі өндіріс пен жұмыс түрі бойынша разряд
беруге пайдаланылады. Ал мамандандырылған анықтама қызметкерлердің
жұмысының күрделілігін мамандығының деңгейі бойынша анықтауды қамтамасыз
етеді. Бұл анықтамалар бірыңғай және салалық болып келеді.
Олардың негізінде нақты өндіріс еңбеккерлері үшін жергілікті
анықтамалар әзірленуі және белгіленуі мүмкін, ал меншік нысанына тәуелді
кәсіпорындар еңбекақы туралы мәселені ұжымдық келісім-шарттың негізінде
дербес түрде шеше алады. Тарифтік-мамандандырылған анықтаманы қажет болған
кезде ғана пайдаланады.
Сурет №3 Меню → Зарплата → Налоги → Расчеты ИПН, ОПВ удержаний →
Добавить.
Кесімді еңбекақы төлеген кезде алдын ала белгіленіп қойған деңгейде
әзірленген өнімнің немесе орындалған жұмыстың әрбір бірлігіне есептейді
(дана, ткм, килограмм). Кесімді еңбекақы нысаны келесідей еңбекақы
жүйесіне бөлінеді:
— тікелей кесімді еңбекақы жүйесі әрбір өнім бірлігі бойынша бағасын
қою арқылы белгіленеді;
— кесімді сыйлық бұл — қосымша марапаттау төлемін қарастырады,
белгіленген көрсеткішті орындаған кезде ғана пайдаланылады;
— кесімді-прогрессивті еңбекақы төлемі. Еңбек төлемінің бұл жүйесі
жұмысшылардың белгіленген нормадан артық өндіргені үшін көтермелеу ретінде
пайдаланылады. Норма мөлшерінде дайындалған өнім үшін жұмысшыларға төлемді
тікелей кесімді бағалар бойынша есептейді, ал нормадан асыра дайындалған
өнім үшін үдемелі (прогрессивті) бағалар бойынша есептейді;
— жанама кесімді еңбекақы төлемі. Мұнда қосалкы және басқа да
жұмысшылардың еңбек төлемі қызмет көрсететін учаскесінің, цехтың негізгі
жұмысшыларының төлемақысына шаққандағы пайызымен анықталады;
— еңбекақы төлемінің аккордтық жүйесі. Бұл жүйеде жұмысшылардың еңбек
төлемін нормаланған тапсырманың немесе жұмыс көлемінің орындалуына
белгіленген жалпы кесімдік бағасы бойынша анықтайды. Еңбек төлемінің бұл
жүйесі жұмысшылардың бөлек топтары немесе бригадалардың бөлек ұжымдары үшін
еңбек өнімділігін арттыруда және жұмыстың орындалу мерзімдерін қысқартуда,
олардың материалдық ынталылығын күшейтуге ықпал ету үшін пайдаланылады.
Еңбек төлемінің аккордтық мөлшерін қолданыстағы нормаланған тапсырмалар
(уақыт нормалары, өнімдер) мен бағалар негізінде белгілейді, ал олар
болмаған жағдайда, осы тәріздес жұмыс үшін қолданылып жүрген нормативтік
тапсырмалар мен баға (расценка) бойынша белгіленеді. Еңбек төлемінің бұл
жүйесі бойынша аккордтық тапсырманы мерзімінен бұрын орындағаны үшін сыйақы
беру тәртібі белгіленуі мүмкін.
Болашақта өндірісті кешенді түрде механикаландыру мен
автоматтандырудың дамуы, мамандықтардың жетілуі, еңбек төлемінде нақты
сараланудың кемуі кесімді жүйенің қолданыс аясын қысқартады, ал оларды
жұмысшылардың еңбек төлемінің мерзімдік-ұжымдық және мерзімдік-
сыйақылық жүйелеріне алмастыруы мүмкін.
Ынталандыру сипатындағы төлемдер. Өндіріс тиімділігін және орындалатын
жұмыстың сапасын арттыру мақсатында еңбеккерлердің материалдық мүддесін
күшейту үшін сыйлық пен марапаттау жүйесін енгізу керек, ал ол жыл соңының
нәтижесі бойынша және басқа да көрсеткіштер бойынша берілуі мүмкін.
Жұмысшыларға жұмыстың негізгі нәтижелері үшін сыйлық беру мынадай
көрсеткіштер бойынша жүзеге асырылады: еңбек өнімділігіне, өнім сапасының
арттырылуына және өндірістің соңғы нәтижелерінің жақсаруына байланысты.
Сыйақылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz