Сесквитерпенді лактон А татридиннің кеңістіктік құрылымы

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы

Қарағанды мемлекеттік университеті

Турсбек А.

Сесквитерпенді лактон А татридиннің кеңістіктік құрылымы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В060600 - «Химия» мамандығы

Қарағанды 2014

Мазмұны

Кіріспе

Кіріспе: 1.

7: Әдебиеттік шолу

Кіріспе: 1. 1

7: Органикалық қосылыстардың кеңістіктік құрылымы

Кіріспе: 1. 2

7: Сесквитерпенді лактондар. Сесквитерпенді ɤ - лактондардың классификациясы

Кіріспе: 1. 3

7: Сесквитерпенді лактондардың кеңістіктік құрылымы. Транс, транс- және цис, цис- гермакранолидтердің кеңістіктік құрылымы

Кіріспе: 1. 4

7: Гермакранолидтер

Кіріспе: 2

7: Қолданылған әдістер мен бағдарламалар

Кіріспе: 2. 1

7: SHELXL 97 - бағдарламалық әдіс арқылы молекула құрылысын анықтау

Кіріспе: 2. 2

7: XPREP - кеңістікті өзара зерттеу

Кіріспе:

2. 3

2. 4

Кванттық химиядағы жартылай эмпирикалық әдістер

Кванттық химиядағы эмпирикалық емес әдістер

Кіріспе:

3. 1

3. 2

Нәтижелер мен оларды талдау

Татридин А кристалдарына рентгенқұрылымдық талдау

Татридин А молекуласына кванттық - химиялық есептеулер жүргізу

Кіріспе: Қорытынды

7: 57

Кіріспе: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

7: 60

Кіріспе: Қосымша

Кіріспе

Өсімдіктер әлемі фармацевтика, парфюмерия - косметикалық, тағам өнеркәсібі үшін жоғары эффективті дәрілік заттар алудың сарқылмас көзі болып табылады. Заманауи медицинада өсімдік текті дәрілік препараттарды пайдалану тек тұрақты болып қалмай, сол секілді номенклатураның өсуіне тенденциясына ие болады. Бұл, көптеген синтетикалық дәрілік препараттардың адам ағзасына қарсы әсері жиілік бойынша ұлғаюымен ғана емес, түрлі сипаттағы аллергиялық реакциялардың, идиосинкразия және т. б. пайда болу қиындығымен байланыстырылады. Сондықтан фитопрепараттардың арсеналының өсуі, аз зерттелген өсімдіктердің биологиялық белсенді қосылыстарын іздеу мен фармакологиялық белсенділігін зерттеу, сол сияқты медицинада қолданылып жүрген өсімдік текті дәрілік препараттардың әрекет ету спектрін кеңейту ерекше мәнге ие болады.

Жоғары эффективті биологиялық белсенді заттарды іздеу, көбіне жаңа дәрілік препараттарды жасау химия ғылымының негізгі міндеті болып келеді. Әсіресе, бұл мәселе соңғы он жылдықта көптеген бірқатар түрлі аурулардың алға басуы мен қайтадан пайда болу жағдайына байланысты өзекті болып отыр. Сол себепті табиғи қосылыстардан жаңа физиологиялық белсенді заттарды іздеу перспективті болып саналады. Өсімдіктердің халық медицинасында қолданудың біршама танымал фактілері бар.

Соңғы жылдары зерттеушілер жаңа дәрілік заттарды іздеуде жиірек өсімдіктерден, саңырауқұлақтар мен жануарлар әлемі өкілдерінен бөлінген табиғи қосылыстардың кең тобы сесквитерпенді лактондарға жүгінеді. Өсімдіктер әлемінде кеңінен таралуы, жоғары биологиялық белсенділігі, белсенділіктің алуан түрлілігі - осы табиғи қосылыстар класын зерттеу мәнін анықтайды. Лактондардың көбі Artemisia тұқымдас өкілдерінен бөлініп алынды. Бұл заттардың анағұрлым бай шикізат көзі жусан болып табылады. Оның өкілдерінен бірнеше жүз сесквитерпенді лактон алынды. Дегенмен, жусанның барлық түрі лактон құрамына зерттелген жоқ, сол сияқты олардың фармакологиялық қасиеттері жеткілікті түрде зерттелмеген.

А татридин сесквитерпенді лактон ертерек Artemisia tridentate жусанынан бөлініп алынған [1] . Artemisia tridentate өсімдік тұқымдасы халық медицинасында көптеген ауруларды, соның ішінде ісік ауруларын емдеуде белсенді қолданылады. Американың байырғы тұрғындары түрлі жарақаттарды тудыратын ішкі қан ағуды тоқтату үшін жусанды ішке егу арқылы емдеуді қолданған. Өсімдік ішкі паразиттер үшін өте уытты және құрттарды жою үшін пайдаланылды.

Осы тұқымдастың өсімдіктерінің негізгі әрекет ететін заттары - сесквитерпенді лактондар болып табылады. Қазіргі кезде сесквитерпенді лактондар өсімдіктердің лактон құрамы жоғары болу мүмкіндігіне байланысты жаңа препараттардың перспективті көзі болып саналады. Өсімдік метаболиттерінің тұқымдасындағы лактон тобы экзометилен тізбектерінен тұратын болса, ол биологиялық белсенді болады. Сесквитерпенді лактондардың ісікке қарсы механизмі оның құрылысындағы екі алкилдеуші функционалдарының болуымен байланыстырылады: қанықпаған лактон және α-β-қанықпаған кетонды немесе эпоксидті топтар.

Artemisia tridentata құрамында оңай еритін тұздары бар, карбонат горизонтының үлкен тереңдігіне салыстырмалы болуын сипаттайтын қоңыр жартылай шөл топырақтарында дамиды. Қыста, тұнба қар түрінде түссе, еріген кездегі су топырақтың терең бөлігіне дейін өтеді, дегенмен тұнбаның жалпы мөлшері аз келеді. Стержень тамыры бар өсімдіктер құрғақшылық кезінде осы терең топырақ горизонтынан суды өз бойына сіңіре алады. Өсімдік жабынын мүшелеу үшін топырақтағы тұз құрамы сияқты көрсеткіш өте маңызды.

Соңғы уақытта сесквитерпенді лактондарды бөліп алу мен оларды химия - биологиялық зерттеу көптеген елдерде белсенді түрде жүзеге асырылуда. Бірақ, бұл аумақтағы дамудың шамасына қарамастан, қосылыстардың бұл класының құрылысы бойынша мәселелері ешбір жерде жүйелі түрде қарастырылмаған. Қосылыстардың кеңістіктік құрылысы (стереохимиясы) туралы ақпарат «құрылыс - биобелсенділік» байланысын анықтау үшін, препараттардың адам ағзасына әсер ету механизмін түсіну мен эффективті дәрілік препараттар синтезіне бағытталған мәселелерді шешуде, өнеркәсіптік қолжетімді шикізаттан бағалы қасиетті жаңа заттарды алуда маңызды мәнге ие. Сондықтан молекула құрылысын, олардың конформациялық күйін кешенді зерттеу, полициклді және тірек қаңқалы қосылыстардың құрылымын талдау, әсіресе құрамында он мүшелі карбоциклі бар қосылыстар стереохимия үшін жеке қызығушылық тудырады.

Табиғи қосылыстар химиясы саласында соңғы онжылдықта, көбінесе, екіншілік метаболиттерді зерттеу саласындағы жұмыстың қарқынды дамуы осы жүйелердің кеңістіктік құрылымын зерттеуге де серпін берді. Осындай стереохимияның түрлі аспектілері мен сесквитерпеноидтардың құрылысы Д. Робинс, Дж. Смитс (Англия), Г. Сим (Шотландия), Н. Фишер мен В. Ватсон (Америка Құрама Штаты), Д. Витербо (Италия), С. В. Л. Нараян (Жапония), И. Партасарани (Индия), Т. Деккер (Оңтүстік Африка Республикасы), У. Рыхлевск, Ю. В. Гатилов, Б. Ибрагимов, Ю. Т. Стручков, Б. Ташходжаеваның (СНГ) еңбектерінде жарық көрді.

Дегенмен, бұл саладағы ілгерілеуге қарамастан, қарастырылатын сесквитерпеноидтардың стереохимиясы не аз зерттелген, не табиғи қосылыстардың құрылыс типінің үлкен санына байланысты оның сипаттамалары жайлы ақпараттар мардымсыз.

Табиғи қосылыстардың заманауи химиясы, бүкіл органикалық химия сияқты, оның теориялық және іргелі негіздерін жасау үшін кванттық түсініктерді және кванттық химияның есептеу аппаратын қолдануды ұдайы талап етеді.

Квантты химия әдістері арқылы геометриялық және электрондық құрылымды, энергетикалық деңгейлерді, түзілу жылулығын, иондану потенциалдарын, тербеліс жиіліктерін, кез-келген молекулалардың электр және магниттік қасиеттерін ғана емес, сонымен қатар табиғи қосылыстардың реакцияға қабілеттілігін болжамдауды және әрекеттесу механизмін жоғары ықтималдылықпен анықтауды да есептеп шығаруға болады.

Молекулалық құрылымның есептік - теориялық анықтамасы молекуланың толық энергиясын есептеуді оның өзгеріп отыратын құрылымдық параметрлері мен энергияның минимумын табу функциясы ретінде қарастырылуын болжамдайды.

Кеңістіктік құрылым заттардың физиологиялық қасиеттеріне елеулі әсер етеді. Одан көбінесе көптеген дәрілік заттардың белсенділігі тәуелді болады. Сондықтан стереохимия химия және полимерлер технологиясы, биохимия мен молекулалық биология, сол секілді медицина мен фармакология салаларында үлкен мәнге ие.

Осыған байланысты менің дипломдық жұмыстың мақсаты сесквитерпенді лактон А татридиннің кеңістіктік кұрылысын, стереохимиясын және конформациялық талдауын зерттеу.

Дипломдық жұмыстың мақсаты бойынша келесі міндеттер орындалуы қажет:

Сесквитерпенді лактон А татридиннің кеңістіктік құрылымын "SHELXS 97" бағдарламасы арқылы анықтап, "SHELXL 97" бағдарламасы арқылы зерттелетін молекуланың конформациясын анықтау;
Gaussian - 2009 лицензиялық бағдарламаларын қолдану арқылы татридин А молекуласының қасиеттерін анықтау;
Жартылай эмпирикалық РМ3 - жуықтау әдісі бойынша татридин А молекуласының маңызды сипаттамаларын анықтау;
Алынған нәтижелер бойынша талдау жүргізу

Дипломдық зерттеулер академик Е. А. Бөкетов атындағы ҚарМУ-нің ЭПР-спектроскопия лабораториясы базасында жүргізілген, жұмыс физикалық және аналитикалық химия кафедрасының тақырыптық жоспарымен сәйкес орындалған.

Әдебиеттік шолуОрганикалық қосылыстардың кеңістіктік құрылымы

Химиялық құрылыс теориясы сипаттағандай, шынайы үшөлшемді молекуланы қағаздың жазық бетіне құрылымдық формула көмегімен көрсетуге әдеттендік. Осыған байланысты біздің химиялық ойымыз ең бірінші екі өлшемді кеңістікте дамиды. Көптеген химиялық жекеліктің макроскопиялық құбылыстары сол немесе басқа заттың (түсі, физикалық күйі немесе реакциялық қабілеті) оның ішкі құрылысының тек скаляр параметрлерімен (нақты бағыты жоқ) сипаттауға болады. Бірақ, химиялық қасиеттер мен молекулалық жүйелер белгілері арасында векторлық (стереобағытталған) корреляция да болады.

Стереохимиялық көріністер органикалық химияда жүз жыл бұрын дәлелденген. Қазіргі кезде стерохимиялық құбылыстар (стереоизомерия, конформациялық талдау, динамикалық стереохимия) жақсы зерттелген және оның химиядағы негізгі мәселе - берілген қасиеті бар материалдар мен заттарды жасауда маңызды рөл атқарады.

Органикалық химиядағы негізгі стереохимиялық көрініс Вант-Гофф-Ле-Белдің стереохимиялық теориясы болып табылады [3] .

Жазықтық құрылыс көзқарасы бойынша кейбір органикалық қосылыстардың қасиеттері мен А. М. Бутлеровтің химиялық құрылыс теориясы көзқарасы жағынан түсіндіру мүмкін болмағандықтан стереохимиялық теорияның пайда болуына жол ашылды.

Мысалы, химиялық құрылыс теориясы бойынша, сүт қышқылының тек біреу ғана болатынын болжамдап, мына құрылымдық (1) формуламен көрсетілді:

$C:\Users\12345\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\аеее.jpg$

(1)

Негізінен сүт қышқылының үш түрі болады: ет - сүтті қышқылы балқу температурасы 25-26°C, [α] 20D = -2, 26°, оңға айналатын сүт қышқылы балқу температурасы 25-26°C, [α] 20D = +2, 3° және балқу температурасы 18°C, [α] 20D = 0° болатын ашу қышқылы.

Сол секілді фумар қышқылы (балқу температурасы 287°C, судағы ерігіштігі 1:150, табиғатта кездеседі, уытсыз, ангидрид түзеді) мен малеин қышқылы (балқу температурасы 130°C, судағы ерігіштігі 1:2, табиғатта кездеспейді, уытты, ангидрид түзеді) бірдей брутто формулаға ие және екеуі де екі негізді болып табылса да, арасындағы айырмашылықты түсіндіру мүмкін болмады [4] .

1874 жылы Якоб Хендрик Вант - Гофф өз еңбегінің тақырыбын «Кеңістіктегі химия» деп атай отырып, молекуладағы атомдардың кеңістіктік орналасуы туралы еңбегін жариялады.

Вант - Гофф теориясына сәйкес көміртек атомы жазық болмайды. Көміртек атомының төрт валенттілігі тетраэдрдің төрт бұрышына бағытталған, оның орталығында көміртек атомы орналасады (1 сурет) .

$C:\Users\12345\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\рррр.png$

1 сурет. Көміртек атомының тетраэдрде орналасуы

Бұл жерде айта кететініміз, көміртек атомындағы бар төрт орынбасушылары әр түрлі екі формасы пайда болады (оптикалық антиподтар) . Оларды кеңістікте орналастыру мүмкін емес (2 сурет) .

$C:\Users\12345\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\д.png$

сурет. Көміртек атомындағы оптикалық антиподтар

Екі оптикалық антипод түрінде (сүт қышқылы) болатын заттардың құрылымдық формуласын қарастыруда Вант - Гофф төрт әр түрлі орынбасушымен байланысқан көміртек атомынан тұратынын анықтады. Осылайша, екі кеңістіктік геометриялық моделдер қос шынайы болатын объект - оптикаоық антиподтарға жауап береді деген ой туды.

Түрлі төр орынбасушымен байланысқан көміртек атомын Вант - Гофф ассиметриялық атом деп атады. Оптикалық белсенділіктің пайда болу себебі молекуланың қос кеңістіктік формасын, екі оптикалық антиподтардың пайда болуымен жүзеге асады.

Оптикалық антиподтар бір - бірінен жарыққа полярлану қатынасымен ажыратылады. Егер бір антипод жарық полярлану жазықтығын бір жаққа қандай да бір бұрышқа айналдыруға қабілетті болса (мысалы, сол жаққа), онда екінші антипод полярлану жазықтығын сол бұрышпен тек қарсы бағытқа айналдырады (мысалы, оң жаққа) . Екі тетраэдр де бір - біріне айнадағы көрінісі ретінде болады; сондықтан оптикалық изомерияны айналық изомерия деп те атайды. Оптикалық антипод жұптарын белгілеу үшін « энантиомерлі (немесе энантиоморфты ) формалар», « энантиомерлер » деген атаулар қолданылады.

Осылайша, Вант - Гофф көмегімен ұсынылған (физикалық дәлелденген) көміртек атомының тетраэдрлік моделдерін молекуласында ассиметриялық көміртек атомы бар екі оптикалық антиподтың пайда болуымен түсіндіруге болады. Дегенмен, тетраэдрлік моделдердің барлық мүмкіндіктері осымен аяқталмайды. Пікірді жалғасытырып, Вант - Гофф молекула құрамына тек бір көміртек атомы кіретін қосылыстардан молекула құрамында екі немесе одан да көп көміртек атомдары бар күрделі қосылыстарға көшті.

Бізге белгілі, С ₂ Х ₆ (қарапайым жағдайда - этан) қосылыс типінің стереоизомерлері жоқ. Егер сәйкес тетраэдрлік моделді құрастыру керек болса (біреуі шыңына жететін екі тетраэдр), онда қарапайым С - C байланыстары бойынша шексіз өзара тетраэдр жұптарының айналуларын көруге болады. Мысалы, этан молекуласын екі нұсқада көрсетуге болады. Молекула моделін ось бойымен «жоғары» көміртек атомдарын байланыстырады (3 сурет) [5] .

$C:\Users\12345\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\л.png$

3 сурет. Этан молекуласының модель нұсқалары

Осы секілді изомерлердің болмауын қандай да бір себептерге байланысты мүмкін болатын геометриялық орналасуымен жүзеге асады немесе бос айналу болады.

Осылай, тетраэдрлік моделді «изомер санымен сәйкестендіру» әдісімен Вант - Гофф «қарапайым байланыс айналасында бос айналу ережесін» ашты. Бірақ, олар бір - біріне оңай ауысып кететіні соншалықты, әдетте оларды ажырату мүмкін емес. Мұндай изомерлерді айналым изомерлері деп атайды. Молекула бұл жағдайда түрлі конформацияға ие болады.

Құрамында қос көміртек атомы қос байланыспен байланысқан зат молекуласын екі шыңымен жанасқан тетраэдр моделі түрінде көрсетуге болады (4 сурет) :

$C:\Users\12345\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\х.png$

4 сурет. Құрамында қос көміртек атомы қос байланыспен байланысқан зат молекуласының екі шыңымен жанасқан тетраэдр моделі

Бұл моделдер осы қосылыстардағы қос байланыс бойынша бос айналуы болмайтынын көрсетеді (бұл үшін айналу кезінде: байланыстардың үзілуі болу керек еді) . Ал егер екі түрлі орынбасушы болса, әр қанықпаған атомның екі геометриялық цис - және транс- формалары пайда болуы керек. Бұған фумар және малеин қышқылдарының геометриялық изомерлерінің болуы жауап береді.

Үш байланысы бар молекулалар қырының біреуімен, үш шыңымен жанасатын тетраэдрде мына моделмен суреттеледі (5 сурет) :

$C:\Users\12345\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\и.png$

5 сурет. Үш байланысы бар молекула қырының біреуімен, үш шыңымен жанасқан тетраэдрдр моделі

Бұл дегеніміз, X-С=С-X молекуласында барлық төрт атом бір түзуде орналасуы керек. Осы жерден нәтиженің тәжірибелік фактісіне қарастырылатын молекула типінде геометриялық изомерлер шын мәнінде болмайды.

Циклдік құрылымдардың стереохимиясының алуан түрлілігі екі сипаттағы өзгешелікпен анықталады. Біріншіден, циклде конформациялық жылжытулардың барлық градациясымен жұмыс істеуге тура келеді.

Циклопропан қос көміртек - көміртек байланысынан стереохимиялық аз ерекшеленетін қатаң жүйе болып табылады. Басқа жағынан, жоғары циклдер (12 тізбек және одан да көп) өзінің конформациялық жылжытулары алифатты тізбектерден аз ажыратылады.

Соңғы нүктелер арасында конформациялық жылжытуы бар нақты өкілдер үшін қызық өзіндік цикл аймағы бар. Сондықтан, конформация мәселесі мұнда ерекше мәнге ие болады [6] .

Екіншіден, кеңістіктік изомерияның басты екі типі - σ- и π- диастереомерия ациклді қатарда жеке кездеседі және циклді қосылыстарда нақты құрылымдары бір уақытта пайда болуы мүмкін.

Циклопропан қарапайып алициклді қосылысының көміртектік қаңқасы - валентті бұрышы 60° болатын (6 сурет) тең қабырғалы жазық үшбұрыштан тұрады. Осы кезде тек пайдасыз тасаланған (жұп) конформациялар жүзеге асады.

$C:\Users\12345\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\лллл.png$

6 сурет. Циклопропан молекуласының конформациясы

Қалғандары, төлт мүшеліден бастап жазық емес құрылымға ие болады. Циклобутан диагоналы бойынша бірнеше иілген (қатпарлану бұрышы θ 20 - 30°) (7 сурет) болатын шаршы формасына ие. Циклопентан үшін анағұрлым «конверт» конформациясына тұрақты келеді (8 сурет) .

$C:\Users\12345\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\лллл.png$

7 сурет. Циклобутан молекуласының конформациясы

$C:\Users\12345\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\лллл.png$

8 сурет. Циклопентан молекуласының конформациясы

Жоғарыда айтылған циклоалкандарға қарағанда циклогексан екі конформация түрінде бола алады: анағұрлым тұрақты конформация «кресло» (9 сурет) және аз тұрақты конформация «ванна» (10 сурет) .

Циклогексанның «кресло» конформациясындағы он екі циклден тыс байланысты қарастыру арқылы оларды екі топқа бөлуге мүмкіндік береді. Алты аксиалды байланыс басты оське паралеллель жоғары және төмен кезектесіп бағытталған (9сурет) . Қалған алты байланыс басты осьпен шамамен 70° бұрыш түзеді және жоғары және төмен кезектесіп орналасады, оларды экваториалды байланыстар деп атайды. «Кресло» конформацияларының тұрақтылығы этанның тежеленген конформациясындағыдай алты тақ конформацияның болуымен сипатталады.

«Ванна» конформациясының аз тұрақтылығы төрт тежелген конформациядан басқа, екі жұп x-x конформация (этанның тасаланған конформациясында), сол сияқты сутек жұптарын Hs және Hf жабу есебінен жүзеге асады. Кейде бұл әрекеттесулер бушприт «bowsprit-flagpole» деп аталады.

$C:\Users\12345\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\ии.png$

9 сурет. Циклогексанның «кресло» конформациясы

а - аксиалды байланыстар мен сутек атомы; е - экваториалды байланыстар мен сутек атомы; s - f - «бушприт» әрекеттесу типі; х - х - тасаланған байланыстар мен атомдардың жұптары

10 суретте циклогексан сақиналар Ньюменнің қосарланған проекциясы түрінде кеңістіктік әрекеттесулерін көрсетеді [7] .

$C:\Users\12345\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\мм.png$

10 сурет. Циклогексан сақиналарының Ньюменнің қосарланған проекциясы келтірілуі

Циклогексан сақинасы абсолютті қатты болмайды, ол өзінің конформациясын өзгерте алады. Көміртек «көтеріңкі» атомының «кресло» конформациясы төмен түседі, «түскені» - көтеріледі; бір уақытта аксиалды байланыстар экваториалды немесе керісінше ауысады. Мұндай айналу конверсия (кейде инверсия ) деп аталады. Көп орынбасушы циклогександарда (метилциклогексан) конверсия энергетика жағынан тиімді экваториалды метил тобымен ориентацияланған е - конформерлер түзілу жағына қарай жүреді (11сурет) .

$C:\Users\12345\Pictures\ММММ.png$

11 сурет. Циклогександағы конверсия

Ең маңыздысы, конверсия процесінде «қайта топтасу» яғни, химиялық байланыстар үзілмей және қайтадан түзілмей, тек конформациясы ғана өзгеретінін білу керек.

1. 2 Сесквитерпенді лактондар. Сесквитерпенді ɤ - лактондардың классификациясы

Сесквитерпенді γ-лактондар қызығушылық тудырып келе жатқан топтың бірі. Бұл топтың өкілдері соңғы он жылдықта көптеген елдің зерттеушілердің назарына ілінді. Олар біршама түрлі өсімдік көздеріненде әсіресе Amaranthaceae, Aristolochiaceae, Asteraceae, Apiaceae, Canellaceae, Labiatae, Magnoliaceae, Lauraceae, Tanacetum L. emend. Tzvel. Тұқымдастары арасында кеңінен таралған. Басқаша жағынан, бұл қосылыстар биологиялық белсенділіктің кең спектріне ие болады: бактерияға қарсы, фунгицидті, антифидантты, өсуді реттеуші, инсектицидті, құрт ауруына қарсы, кардиотоникалық, ісікке қарсы [8] .

Қазіргі таңда табиғи көздерден 2000 - нан астам сесквитерпенді γ-лактон [9] бөлініп алынды және 19 құрылымдық типке жатқызылды [10] (12сурет) .

$C:\Users\12345\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\ббббб.jpg$

$C:\Users\12345\Pictures\ббббб.jpg$

Сурет 12. Табиғи сесквитерпенді лактондардың көміртек қаңқаларының құрылымдық типтері

1 - секогермакрана, 2 - гермакрана, 3 - элемана, 4 - секоэвдесмана, 5 - эвдесмана, 6 - ирезана, 7 - эремофилана, 8 - кадинана, 9 - баккана, 10 - пикротоксинана, 11 - анизатана, 12 - ксантана, 13 - карабрана, 14 - гваяна, 15 - иваксилларана, 16 - вермирана, 17 - псилостахана, 18 - амброзана, 19 - лактароруфана

Сесквитерпенді γ-лактондар негізгі қаңқа құрылысы бойынша алициклді, бициклді және үшциклді болып бөлінеді. Анағұрлым кең таралғаны моноциклді гермакранолидтер болып табылады. Ол қалған сесквитерпенді γ-лактондардың, сонымен бірге бициклді эвдесманолидтер (300 - ден астам), гваянолидтер (400 - ден астам) және псевдогваянолидтерді (300 - ден астам) қамтитын биогенетикалық туынды болып келеді.

Көрсетілген қосылыстардың төрт типінің жиынтығы бөлініп алынған сесквитерпенді γ - лактондардың жалпы санының 70% - нан астамын құрайды. Қазақстан территориясында өсетін өсімдіктерден, негізінен, осы құрылым типті сесквитерпенді γ - лактондардар бөлініп алынған.

Терпеноидтардың бұл класы көптеген мемлекеттерде олардың құрт ауруына қарсы, кардитотоникалық, анальгетикалық, малярияға қарсы, ісікке қарсы биологиялық әсерінің кең спектріне байланысты қарқынды түрде зерттелуде.

Құрт ауруына қарсы қолданылған бірінші сесквитерпенді лактон - сантонин. Осыған ұқсас әсері бар сантонинге қарағанда анағұрлым эффективті әсерге сесквитерпенді лактон мөлшері жоғары болатын (Inula helenium L) геленин ие болады. Тауремизин сесквитерпенді лактоны [11] бас миының түбіріне қозу әсерін береді, жүрек қысқарту ырғағын ретке келтіреді, қан қысымын жоғарылатады, жүйек бұлшықетінің жиырылуын біршама ұлғайтады, диурезді бірнеше есе жоғарылатады және ресми медицинада қолданылады. Матрицип және матрикарин асқынуға қарсы белсенділікке ие, бұл матрициннің хамазуленге оңай айналу қабілетімен байланысты келеді. Соңғысы аз уытты, жарақаттың түйіршіктелу және эпителизация процесін белсенділендіреді. Арнифолин жануарларға жасаған тәжірибеден жатырдың тегіс бұлшықетіне сергіткіш әсер беретіні анықтады.

Құрамында экзоциклді метилен тобы бар көптеген лактондар цитотоксикалық белсенділік көрсетеді. Ісікке қарсы әсері бар лактондардың саны 70 - тен асады. Олардың көбі гермакранолидтерге жатады (костунолид, алатолид, партенолид, элафантин, кницин, элеганин және т. б. ), гвайанолидтерге (дезацетоксиматрикарин, А және В артеглазиндер, гросгеймин, цинаропикрин, амброзин, геленалин, пауцин және т. б. ) .

Бұл қосылыстарды медициналық тәжірибеге енгізу олардың жоғары уыттылығы себебінен тежелуде. Басқаша жағынан, қатерлі жаңа түзілулер процестерін ынталандыратын ɤ - лактондар сипатталған (мысалы, гейгерин) [12] . Сол сияқты кейбір лактондардың бактерияға қарсы және протозойға қарсы белсенділіктері анықталды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.