Алтыкөл мұнай кен орны
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
І. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 5
1.1. Кен орын туралы жалпы мәлімет 5
1.2. Кен орынды геологиялық зерттеу және пайдалану тарихы 5
1.3. Стратиграфия 6
1.4. Тектоника. 9
1.5. Кен орынның мұнайгаздылығы 10
ІІ. ТЕХНИКО.ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 12
2.1. Кен орынды игерудің ағымдағы жағдайы 12
2.2. Қабаттық қысымды ұстау тәсілдері 13
2.3. Қабаттың көтерілген бөліктеріне газды ығыстыру 15
2.4. Қабаттық қысымды ұстау технологиясы мен техникасы 19
2.5. Қабат қысымын ұстауға арналған негізгі жабдықтар 22
ІІІ. ТЕХНИКА ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 24
3.1. Еңбекті қорғау. 24
Объектіде еңбек жағдайларын сараптау. 24
3.2. Техника қауіпсіздігі 24
Санитарлы.гигиеналық іс.шаралар 24
3.3. Қоршаған ортаны қорғау. 27
Жер қойнауларын қорғау. 27
ІV.ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 32
4.1.Алтыкөл мұнай кен орнын пайдаланудың технико.экономикалық көрсеткіштерін сараптау. 32
4.2. Өнім бірлігінің өзіндік құнын сараптау. 32
4.3. Инвестициялардың экономикалық тиімділігі 33
ҚОРЫТЫНДЫ 40
ӘДЕБИЕТТЕР 41
КІРІСПЕ 2
І. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 5
1.1. Кен орын туралы жалпы мәлімет 5
1.2. Кен орынды геологиялық зерттеу және пайдалану тарихы 5
1.3. Стратиграфия 6
1.4. Тектоника. 9
1.5. Кен орынның мұнайгаздылығы 10
ІІ. ТЕХНИКО.ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 12
2.1. Кен орынды игерудің ағымдағы жағдайы 12
2.2. Қабаттық қысымды ұстау тәсілдері 13
2.3. Қабаттың көтерілген бөліктеріне газды ығыстыру 15
2.4. Қабаттық қысымды ұстау технологиясы мен техникасы 19
2.5. Қабат қысымын ұстауға арналған негізгі жабдықтар 22
ІІІ. ТЕХНИКА ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 24
3.1. Еңбекті қорғау. 24
Объектіде еңбек жағдайларын сараптау. 24
3.2. Техника қауіпсіздігі 24
Санитарлы.гигиеналық іс.шаралар 24
3.3. Қоршаған ортаны қорғау. 27
Жер қойнауларын қорғау. 27
ІV.ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 32
4.1.Алтыкөл мұнай кен орнын пайдаланудың технико.экономикалық көрсеткіштерін сараптау. 32
4.2. Өнім бірлігінің өзіндік құнын сараптау. 32
4.3. Инвестициялардың экономикалық тиімділігі 33
ҚОРЫТЫНДЫ 40
ӘДЕБИЕТТЕР 41
КІРІСПЕ
Мұнайдың жер бетіне шығуын Каспий теңізінің жағалауында 500 жыл, ал газдың жер бетіне шығуын Кавказда және Орталық Азияда б.з.д 6000 жыл бұрын ғалымдар байқаған. Мұнай өндірісі VIII ғасырдан бастап дами бастады.
Мұнай – жердің қалдық қабатында көп тараған сұйық жанғыш материал. Мұнай және одан жер бетіне бөлінетін табиғи өнімдер битумдар, асфальтендер адам баласына көптен белгілі. Оларды Вавилонда және Византияда оталдырғыш қоспа есебінде пайдаланаған. Ерте заманғы Египетте, Римде, Тибр және Евфрат өзендерінің аралығында олардың жол құрылысында, науа жасауда және басқа құрылыста тесіктерді бітеумен, бырыстырушы және гидроайдаушы материал есебінде көп қолданған.
ХVIII ғасырдың соңынан бастап мұнай өңдеудің өнімі керосин – үйлерді және көшені жарықтандыруда пайдалана бастады, ал ХIХ ғасырдан бастапішкі жану қозғалтқышты ойлап табумен байланысты мұнай өнімдері әртүрлі жол көліктерінде негізгі отын болып табылады.
ХХ-ХХІ ғасырдың ең маңызды энергетикалық, химиялық минерал байлығы мұнай мен газ болып табылады. Біздің дәуірімізде мұнай көп елдердің, мемлекеттердің экономикасының, саясатының негізін құрайтын сүйеніш факторларының қуаттысы болып саналады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2007ж. ақпандағы «Жаңа әлемде жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына жолдауында «Газ өндіру саласының жаңа стратегиясын тұжырымдауы және оны іске асырудың заңнамалық негізін жасауы тиіс.
Өзіміздің табиғи ресурстарымызды ұқыптылықпен пайдалану және қоршаған ортаның ластануы, ескірген әрі «лас» технологияларды бақылаусыз әкелу, қалпына келетін ресурстарды тиімсіз пайдаланудың сенімді және басқа да проблемаларды шешу үшін ықпалды заңнамалық негіз қалыптастыру қажет.
Каспий қайраңындағы мұнай өндіретін кен орындарын игеру барысында табиғатты қорғауға бағытталған заңнаманың сақталуына, бақылауды күшейту қажет. Үкімет көмірсутегін өндіру кезінде «жасыл мұнай» қағидаты бойынша экологиялық стандартты қатаң сақтауға міндеттейтін халықаралық сертификаттар енгізу мәселесін қаперге алуы тиіс.
Біздің энергетика мен мұнай салаларын дамытудың басты мәселесі энергия өнімдеріне қосылған құнды ұлғайту арқылы осы секторлардың табыстылығын арттыру, әсіресе, мұнай-химия, газ ресурстары, экспорттың энергия маршруттары сияқты басым секторларды басқару пәрменді болуы тиіс.
Энергетика және минералды ресурстар министрлігі мұнай мен газ өңдеу кәсіпорындарын жаңарту мен қайта жарақтау, жаңа мұнай химия өндірістерін құру жөніндегі бағдарламалар әзірлеп, оларды іске асыруы қажет. Біз мұнай мен газ секторларында қосылған құнды жоғары және ілеспе әрі аралас өндірістерді дамытуға тиіспіз» деп атап көрсетті.
Мұнайдың жер бетіне шығуын Каспий теңізінің жағалауында 500 жыл, ал газдың жер бетіне шығуын Кавказда және Орталық Азияда б.з.д 6000 жыл бұрын ғалымдар байқаған. Мұнай өндірісі VIII ғасырдан бастап дами бастады.
Мұнай – жердің қалдық қабатында көп тараған сұйық жанғыш материал. Мұнай және одан жер бетіне бөлінетін табиғи өнімдер битумдар, асфальтендер адам баласына көптен белгілі. Оларды Вавилонда және Византияда оталдырғыш қоспа есебінде пайдаланаған. Ерте заманғы Египетте, Римде, Тибр және Евфрат өзендерінің аралығында олардың жол құрылысында, науа жасауда және басқа құрылыста тесіктерді бітеумен, бырыстырушы және гидроайдаушы материал есебінде көп қолданған.
ХVIII ғасырдың соңынан бастап мұнай өңдеудің өнімі керосин – үйлерді және көшені жарықтандыруда пайдалана бастады, ал ХIХ ғасырдан бастапішкі жану қозғалтқышты ойлап табумен байланысты мұнай өнімдері әртүрлі жол көліктерінде негізгі отын болып табылады.
ХХ-ХХІ ғасырдың ең маңызды энергетикалық, химиялық минерал байлығы мұнай мен газ болып табылады. Біздің дәуірімізде мұнай көп елдердің, мемлекеттердің экономикасының, саясатының негізін құрайтын сүйеніш факторларының қуаттысы болып саналады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2007ж. ақпандағы «Жаңа әлемде жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына жолдауында «Газ өндіру саласының жаңа стратегиясын тұжырымдауы және оны іске асырудың заңнамалық негізін жасауы тиіс.
Өзіміздің табиғи ресурстарымызды ұқыптылықпен пайдалану және қоршаған ортаның ластануы, ескірген әрі «лас» технологияларды бақылаусыз әкелу, қалпына келетін ресурстарды тиімсіз пайдаланудың сенімді және басқа да проблемаларды шешу үшін ықпалды заңнамалық негіз қалыптастыру қажет.
Каспий қайраңындағы мұнай өндіретін кен орындарын игеру барысында табиғатты қорғауға бағытталған заңнаманың сақталуына, бақылауды күшейту қажет. Үкімет көмірсутегін өндіру кезінде «жасыл мұнай» қағидаты бойынша экологиялық стандартты қатаң сақтауға міндеттейтін халықаралық сертификаттар енгізу мәселесін қаперге алуы тиіс.
Біздің энергетика мен мұнай салаларын дамытудың басты мәселесі энергия өнімдеріне қосылған құнды ұлғайту арқылы осы секторлардың табыстылығын арттыру, әсіресе, мұнай-химия, газ ресурстары, экспорттың энергия маршруттары сияқты басым секторларды басқару пәрменді болуы тиіс.
Энергетика және минералды ресурстар министрлігі мұнай мен газ өңдеу кәсіпорындарын жаңарту мен қайта жарақтау, жаңа мұнай химия өндірістерін құру жөніндегі бағдарламалар әзірлеп, оларды іске асыруы қажет. Біз мұнай мен газ секторларында қосылған құнды жоғары және ілеспе әрі аралас өндірістерді дамытуға тиіспіз» деп атап көрсетті.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Муравьев. М. «Разработка и эксплуатация нефтяных месторождений».
М. : Недра, 1965г.
2. Аманиязов К.Н. , Ахметов А.С. , Кожахмет К.А.
«Нефтяные и газовые месторождения Казахстана» - Алматы: 2003 - 400 с.
3. Айткулов А.У. «Основы подземной гидромеханики и разработки
наземных месторождений» - Алматы: 2003 - 332с.
4. Айткулов А.У. «Повышение эффективности процесса регулирования
разработки наземных месторождений» - М. : ОАО «ВНИИОЭНГ» , 2000г.
5. Айткулов А.У., Ахмеджанов Т.К., Ахметкалиев Р.Б., Айткулов Ж.А.
«Пути повышения эффективности нефтеотдачи пластов месторождений
Казахстана» – Алматы: 2002 - 308с.
6. Желтов Ю.П. «Разработка нефтяных месторождений» - Учебник для
ВУЗов - М. : Недра , 1986 - 332с.
7. Гусманова А.Г. , Жолбасарова А.Т. , Гусманова О.М.
«Охрана труда и окружающей среды». Метод. по соб. – Алматы: Гылым ,
2003.-175стр.
8. Гиматудинов Ш.Н. «Разработка и эксплуатация нефтяных, газовых и
газоконденсатных месторождений» - М. : Недра, 1988г.
9. Дунаев Ф.Ф. Егоров В.И. и др. «Экономика нефтяной и газовой
промышленности» Учебник– М. : Недра , 1983 – 384 с.
10. «Экономика предприятия» : Учеб. для ВУЗов. Под ред. проф. В.Я.
Горфинкеля, проф. В.А. Швандера – 3-е изд. , перераб. и доб. – М. :
ЮНИТИ – ДАНА ,2000г.-718с.
11.Тищенко В.Е. «Организация и планирование нефтегазоразведочных
работ с основами АСУ»: Учеб. – 4-е изд., перераб. и доб. – М. : Недра ,
1990.- 382с.
12. Панов Г.Е. «Охрана труда при разработке нефтяных и газовых
месторождений» Учеб.- М. : Недра , 1982.-246с.
1. Муравьев. М. «Разработка и эксплуатация нефтяных месторождений».
М. : Недра, 1965г.
2. Аманиязов К.Н. , Ахметов А.С. , Кожахмет К.А.
«Нефтяные и газовые месторождения Казахстана» - Алматы: 2003 - 400 с.
3. Айткулов А.У. «Основы подземной гидромеханики и разработки
наземных месторождений» - Алматы: 2003 - 332с.
4. Айткулов А.У. «Повышение эффективности процесса регулирования
разработки наземных месторождений» - М. : ОАО «ВНИИОЭНГ» , 2000г.
5. Айткулов А.У., Ахмеджанов Т.К., Ахметкалиев Р.Б., Айткулов Ж.А.
«Пути повышения эффективности нефтеотдачи пластов месторождений
Казахстана» – Алматы: 2002 - 308с.
6. Желтов Ю.П. «Разработка нефтяных месторождений» - Учебник для
ВУЗов - М. : Недра , 1986 - 332с.
7. Гусманова А.Г. , Жолбасарова А.Т. , Гусманова О.М.
«Охрана труда и окружающей среды». Метод. по соб. – Алматы: Гылым ,
2003.-175стр.
8. Гиматудинов Ш.Н. «Разработка и эксплуатация нефтяных, газовых и
газоконденсатных месторождений» - М. : Недра, 1988г.
9. Дунаев Ф.Ф. Егоров В.И. и др. «Экономика нефтяной и газовой
промышленности» Учебник– М. : Недра , 1983 – 384 с.
10. «Экономика предприятия» : Учеб. для ВУЗов. Под ред. проф. В.Я.
Горфинкеля, проф. В.А. Швандера – 3-е изд. , перераб. и доб. – М. :
ЮНИТИ – ДАНА ,2000г.-718с.
11.Тищенко В.Е. «Организация и планирование нефтегазоразведочных
работ с основами АСУ»: Учеб. – 4-е изд., перераб. и доб. – М. : Недра ,
1990.- 382с.
12. Панов Г.Е. «Охрана труда при разработке нефтяных и газовых
месторождений» Учеб.- М. : Недра , 1982.-246с.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
І. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 5
1.1. Кен орын туралы жалпы мәлімет 5
1.2. Кен орынды геологиялық зерттеу және пайдалану тарихы 5
1.3. Стратиграфия 6
1.4. Тектоника. 9
1.5. Кен орынның мұнайгаздылығы 10
ІІ. ТЕХНИКО - ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 12
2.1. Кен орынды игерудің ағымдағы жағдайы 12
2.2. Қабаттық қысымды ұстау тәсілдері 13
2.3. Қабаттың көтерілген бөліктеріне газды ығыстыру 15
2.4. Қабаттық қысымды ұстау технологиясы мен техникасы 19
2.5. Қабат қысымын ұстауға арналған негізгі жабдықтар 22
ІІІ. ТЕХНИКА ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 24
3.1. Еңбекті қорғау. 24
Объектіде еңбек жағдайларын сараптау. 24
3.2. Техника қауіпсіздігі 24
Санитарлы-гигиеналық іс-шаралар 24
3.3. Қоршаған ортаны қорғау. 27
Жер қойнауларын қорғау. 27
ІV.ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 32
4.1.Алтыкөл мұнай кен орнын пайдаланудың технико-экономикалық көрсеткіштерін сараптау. 32
4.2. Өнім бірлігінің өзіндік құнын сараптау. 32
4.3. Инвестициялардың экономикалық тиімділігі 33
ҚОРЫТЫНДЫ 40
ӘДЕБИЕТТЕР 41
КІРІСПЕ
Мұнайдың жер бетіне шығуын Каспий теңізінің жағалауында 500 жыл, ал газдың жер бетіне шығуын Кавказда және Орталық Азияда б.з.д 6000 жыл бұрын ғалымдар байқаған. Мұнай өндірісі VIII ғасырдан бастап дами бастады.
Мұнай - жердің қалдық қабатында көп тараған сұйық жанғыш материал. Мұнай және одан жер бетіне бөлінетін табиғи өнімдер битумдар, асфальтендер адам баласына көптен белгілі. Оларды Вавилонда және Византияда оталдырғыш қоспа есебінде пайдаланаған. Ерте заманғы Египетте, Римде, Тибр және Евфрат өзендерінің аралығында олардың жол құрылысында, науа жасауда және басқа құрылыста тесіктерді бітеумен, бырыстырушы және гидроайдаушы материал есебінде көп қолданған.
ХVIII ғасырдың соңынан бастап мұнай өңдеудің өнімі керосин - үйлерді және көшені жарықтандыруда пайдалана бастады, ал ХIХ ғасырдан бастапішкі жану қозғалтқышты ойлап табумен байланысты мұнай өнімдері әртүрлі жол көліктерінде негізгі отын болып табылады.
ХХ-ХХІ ғасырдың ең маңызды энергетикалық, химиялық минерал байлығы мұнай мен газ болып табылады. Біздің дәуірімізде мұнай көп елдердің, мемлекеттердің экономикасының, саясатының негізін құрайтын сүйеніш факторларының қуаттысы болып саналады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2007ж. ақпандағы Жаңа әлемде жаңа Қазақстан атты Қазақстан халқына жолдауында Газ өндіру саласының жаңа стратегиясын тұжырымдауы және оны іске асырудың заңнамалық негізін жасауы тиіс.
Өзіміздің табиғи ресурстарымызды ұқыптылықпен пайдалану және қоршаған ортаның ластануы, ескірген әрі лас технологияларды бақылаусыз әкелу, қалпына келетін ресурстарды тиімсіз пайдаланудың сенімді және басқа да проблемаларды шешу үшін ықпалды заңнамалық негіз қалыптастыру қажет.
Каспий қайраңындағы мұнай өндіретін кен орындарын игеру барысында табиғатты қорғауға бағытталған заңнаманың сақталуына, бақылауды күшейту қажет. Үкімет көмірсутегін өндіру кезінде жасыл мұнай қағидаты бойынша экологиялық стандартты қатаң сақтауға міндеттейтін халықаралық сертификаттар енгізу мәселесін қаперге алуы тиіс.
Біздің энергетика мен мұнай салаларын дамытудың басты мәселесі энергия өнімдеріне қосылған құнды ұлғайту арқылы осы секторлардың табыстылығын арттыру, әсіресе, мұнай-химия, газ ресурстары, экспорттың энергия маршруттары сияқты басым секторларды басқару пәрменді болуы тиіс.
Энергетика және минералды ресурстар министрлігі мұнай мен газ өңдеу кәсіпорындарын жаңарту мен қайта жарақтау, жаңа мұнай химия өндірістерін құру жөніндегі бағдарламалар әзірлеп, оларды іске асыруы қажет. Біз мұнай мен газ секторларында қосылған құнды жоғары және ілеспе әрі аралас өндірістерді дамытуға тиіспіз деп атап көрсетті.
І. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Кен орын туралы жалпы мәлімет
Алтыкөл мұнай кен орны Эмба ауданы тұзды күмбезді облысының Атырау облысында орналасқан, Құлсары теміржол станциясына 35 шақырым жерде орналасқан. Алтыкөл ауданының онтүстік-шығыс бөлігіне Көкжиде массивінің бархан құмдары жанасады да, солтүстік жағынан Темір өзенімен шектеледі, ал шығысында Эмба өзенімен шектеледі. Кен орын ауданының гидрографиялық бөлігі Эмба өзенінің бассейнімен ұсынылған.
Темір өзені оның бірінші тармағы болып табылады, бағыты оңтүстік-шығысқа қарай бағытталған және де ауданның орталық бөлігінде қиып өтеді.
Территорияның климаттық шарттарын анықтайтын негізгі факторлары мыналар: су бассейндерінен алыстығы, салыстырмалы алғанда төмен ендіктер, жазда арктикалық максимумның, түркістанның минимумының, ал қыста азнаттық антициклонның әсер етуі, сонымен бірге жиі аңызақтар және борандар болып тұрады.
Көрсетілген ерекшеліктерге байланысты климат күрт континентальды, қысы суық, ал жазы ыстық, әрі құрғақ. Жылдық жауын-шашын мөлшері су, ауаның мезгілдік және тәуліктік температураларды тұрақсыз, булануы жоғары жәнеде желдер жиі болады.
Аудан климаты Эмба және Құлсары станцияларында ауылдарында орналасқан метеостанцияларды мәліметтері бойынша зерттелген.
Абсолютті ылғалдылық қыста 1,1метабардан, ал жазда 13 метабарға дейін өзгереді. Жазда ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 45-80% аралығында болады. Шығыс және солтүстік желдері басымырақ. Жаз айларындағы желдің жылдамдығы жоғары, көбіне құйындар және құмды дауылдар, ал қыста қар-борандары болып тұрады.
Ауданда екі елді мекен бар: Сарыкөл және Алтыкөл ауылдары. Аудан орталығы Шұбарқұдық болып табылады. Мұнай құбырларынан кен орынға дейінгі ең жақын арақашықтық 82 шақырым. Қандыағаш-Атырау және Ақтөбе-Алматы темір жол тораптары Кенқияқтан 110 шақырым қашықтықта орналасқан.
Аудан тұрғындары көп ұлтты, қазақ ұлты басымырақ. Мал және егін шаруашылығы жақсы дамыған
1.2. Кен орынды геологиялық зерттеу және пайдалану тарихы
1929-1933 ж.ж. В.И.Серова және П.М.Базюк Алтыкөл ауданында гравиметриялық маршруттық түсіру жүргізді. Нәтижесінде Алтыкөл тұзды күмбезіне сәйкес болатын Моблы-Берді гравиметриялық минимумы анықтайды.
1942-1948 ж.ж. аралығында Алтыкөл ауданында Л.К.Бувомкин, В.И.Яншин және т.б. жетекшілігімен геологиялық және аэрологиялық суретке түсірулер жүргізілді. Ауданның геологиялық карталары жасалынды. 1952ж. Л.Я.Пушканов масштабы 1: 200000 болатын гравиметриялық түсіруді жүргізді.
Геологиялық құрылымын зерттеу мақсатында 1956жылдың қазан айында Алтыкөл компимесінде-іздеме бұрғылау жұмыстары жүргізіле бастады. К-17, К-27, К-34 ұңғымаларын бұрғылаған кезде мұнаймен ылғалданған аралық және төменгі триастық жастың құмдары және құмтастары көтерілді.
1960 жылдың жаз айында К-17 және К-34 ұңғымаларынан мұнайдын фонтанды ағыны алынды. Алтыкөл күмбезінде мұнай ағынын алу аудандық құрылымдық-іздеу жұмыстарын жүргізуде негіз болды. Кен орында құрылымдық-іздеме бұрғылау жұмыстарымен бірге 1:25000 масштабымен толық геологиялық түсірулер жүргізілді, сонымен бірге сынған сәулелердің шағын әдісімен сейсмикалық зерттеулер жүргізілді. 1960 жылы Актюбнефтеразведка тресті барлама бұрғылауды бастады да, 1961 жылы тұз асты шөгінділерін де бұрғылауды аяқтады. Осы кезенде Алтыкөл ауданында 42 барлама ұңғымасы бұрғыланды, жалпы метражы 28019 м. Бұл ұңғымалардан басқа 1960 жылы ақпан айында П-12 параметрикалық ұңғымасы бұрғыланды.
Шөгінділердің стратиграфиялық тұз үсті қимасы бойынша мұнайдын бар екені анықталды (триас, нора,бор). 1962 жылы ұңғымаларды зерттеу және сынау сонымен бірге сынамалы пайдалану жүргізілді.
Алтыкөл кен орнында тұз үсті қималарында ашылған мұнай горизонттарын игеру мақсатында игеру бұрғылауы жүргізілуде. 1963-1965ж..ж. аралығында кен орын уақытша тоқтап тұрды.
1966 жылдың желтоқсанынан бастап кен орынды сынамалы игеру басталды. Пайдалану ұңғымалары ортааралық горизонтқа 350-400 м. тереңдікке бұрғыланды. 1967-1990ж.ж. аралығында кен орында 50-ден астам бағалама ұңғымалары бұрғыланды. Нәтижесінде Алтыкөл кен орынының геологиялық құрылымдық картасы толығымен түзелді. Қазіргі уақытта кен орындағы геологиялық жұмыс көлемі қаржыландырудың жетіспеушілігінен азайып қалды.
1.3. Стратиграфия
Барлама бұрғылау жүргізу нәтижесінде Алтыкөл компимесі тұзды күмбез екендігі дәлелденді.
Pz Памозойлық тобы.
Алтыкөл ауданының игерілген бөлігіндегі памозойлық тобы қимасының ашылған бөлігі тек пермь жүйесінің шөгінділерінен құралған.
Р Пермьдік жүйесі.
Пермьдік жүйенің шөгінділері төменгі және жоғарғы бөлімдерге бөлінеді.
Р1 төменгі бөлімі.
Төменгі пермьдік бөлім ассель, сокмар және кунгур ярустарының шөгінділерінен тұрады.
Р1к кунгур ярусы.
Кунгур ярусы екі метологиялық қалыңдықтарынан құралған: жоғарғы терригенді-сульфатты және төменгі галогенді.
Терригенді-сульфатты қалыңдық саздан, ангидрит қабатшалары бар аргиллиттерден, гипстерден және құмтастардан түзілген.
Галогендік гидрохимиялық шөгінділерден түзілген. Көмір тұздарының түсі мөлдір-ақ түсті, кейде қызғылт-ақ, сұр және ақшыл-сұр түсті болып келеді. Ярус қалыңдығы 150 м-ге дейін жетеді.
Р2 жоғарғы бөлімі.
Жоғарғы пермьдік бөлім қиманың жоғарғы бөлігіне жататын алевролиттердің және құмтастардың қабатшалары бар саздан түзілген. Қиманың төменгі бөлігінде кангломераттар, гравеллиттер, құмтастар бар. Бөлім қалыңдығы 140-тан 400 м-ге дейін жетеді.
Mz мезозойлық тобы.
Алтыкөл мұнай кен орнындағы мезозой тобының қимасы бар болғаны 3 жүйеден құралған: триастық, юралық және борлық.
Т триастық жүйесі.
Триастық жүйенің шөгінділері тек қана төменгі триастық бөлімнің шөгінділерінен түзілген.
Т1 төменгі бөлімі.
Төменгі триастық бөлімі алевролиттердің, кангломераттардың және эктастардың қатпарларынан түзілген. Оның табанында кварцтық тасманталары бар кангломераттар және құмтастар бар. Саздар және аргилиттер ала түсті, құмдақты және ізбесті тасты. Құмтастар ала түстүсті, көбіне сазды, слюдалы. Кангламераттар әртүсті, аргиллиттің, құмтастың, кремнидік жыныстарды және кварцтық тасманталарынан және гравийден тұратын әртүрлі малтасты. Бұл жастың шөгінділері палеозой тобының жуылған жыныстарының беттерінде жатады. Триас қалыңдығы 0-ден 390 м-ге дейін өзгереді.
J Юралық жүйесі
Юралық жүйенің шөгінділері төменгі және орташа бөлімдерінен түзелген.
J1 төменгі бөлімі.
Төменгі юралық бөлімде шөгінділер триастық және пермьдік жүйенің шөгінділерінде түзілген. Олар саздардан, құмдардан және құмтастардан құралған. Саздар сұр, қоңыр-сұр, кейде ұстағанға майлы және де құрамында көмірленген өсімдік қалдықтары және құм кездеседі. Құм және құмтастар ақ, сұр, кварцтық, орташа түйіршікті, кейде сазды, смолалы. Төменгі юралық бөлімнің қалыңдығы 68 м.
J2 Орта бөлімі.
Орта юралық бөлім қоңыр көмір және көмірленген өсімдік қалдықтарынан құралған қатпарлары бар құм-сазды жыныстардың қабатынан түзілген. Орта юралық шөгінділердің қабатында 3 мұнай горизонты бар. Саздар сұр, қоңыр-сұр, қатпарлы, жасыл-сұр алевролиттер. Құмдар сұр, ашық-сұр ізбесті тасты. Бөлім қалыңдығы 100 м-ден 134 м-ге дейін.
К Бор жүйесі.
Бұл жүйе төменгі және жоғарғы бөлімдерге бөлінеді.
К1 төменгі бөлімі.
Төменгі бөліміне мына ярустар кіреді: гетеривтік, барремдік, апттік және альбтық ярустар.
К1 h готеривтік ярус.
Готеривтік ярус теңізден шыққан жасыл-сұр жыныстардың қалыңдығынан құралған. Олар, негізінен алевролиттердің, құмдардың, құмтастардың, мергельдердің және әк тастардың сирек қатпарлары бар саздан тұрады. Готеривтік ярустың шөгінділері юралық жүйенің жойылған жыныстарының бетінде орналасқан. Ярус қалыңдығы 60 м-ге жетеді.
К1 br барремдік ярусы.
Ала түсті, континентальды шөгінділердің қалыңдықтарынан барремдік ярус түзілген. Қиманың жоғарғы бөлігі алевролиттердің, құмдардың және кейде әк тастардың қатпарлары бар саздан тұрады. Құрылымның дөңбеккүмбезді бөлігіндегі құмды горизонт мұнайлы. Ярус қалыңдығы 38 м-ден 82 м-ге дейін.
К1 а апттық ярусы.
Апттық ярустың шөгінділері баррем жыныстарында орналасқан және құмтастар мен құмдардың қатпарлары бар саздардан құралған. Саздар қоңыр-сұртүсті, қатпарлы, алевритті, людалы. Құм және құмтастар жасыл-сұр түсті, кварцты, майда түйіршікті ярус қалыңдығы 68 м.
К1 аl Альбтық ярусы.
Альбтық ярустың шөгінділері апт ярусының жыныстарында жатыр. Олар континентальды құм-сазды шөгінділерден құралған. Құмдар сұр, күлгін-сұр түсті, құм және майда көмірленген өсімдік қалдықтарының қатпарлары бар слюдалы. Ярус қалыңдығы 300 м. дейін.
К2 жоғарғы бөлігі.
Жоғарғы барлық бөлімі сантондық және компандық подъярустың жыныстарынан құралған.
К2 st Сантондық ярусы.
Сантондық ярус төменгі және жоғарғы ярустарға бөлінеді. Төменгі санктондық подъярус қоңыр-сұр түсті ірі түйіршікті құмтастардан және фосфориттің тасмалталарынан құралған. Қима негізінде малтатастар қатпары жатыр, бұл өз кезегінде жақсы маркерлеуші горизонт болып табылады. Жоғары сантондық подъярустың мотологиялық шөгінділері жасыл-сұр түсті, қатты ізбес тастыланғансаздардан құралған. Шөгінділер қалыңдығы шамамен 29 м.
K2 kp кампандық ярусы.
Кампандық ярусы Алтыкөл күмбезінің батқан учаскелеріне ғана таралады, ол төменгі және жоғарғы подъярустарға бөлінеді. Төменгі кампандық подъярус саздадан және мергель қатпарларынан түзілген. Оның негізінде фаунасы және фосфориттер тасмалталары бар жасыл-сұр түсті қатпары бар. Жоғары кампандық подъярус сұр түсті саздардан түзілген. Ярус қалыңдығы 76 м.
K z Кайнозойлық тобы.
Алтыкөл ауданында кайнозой шөгінділері тек қана сазды кремнийлі шөгінді жынысының палеогендік жүйесінен құралған.
Q төрттік жүйесі.
Бұл жүйе аллювиальді, делювиальді және элювиальді құрылымдардың жыныстарынан тұрады. Олар саздардан, құмнан тұрады. Саздар сұр, қоңыр түсті және бір қалыпты. Құмдар ашық-сұр, сары түсті. Алювий қалыңдығы 41 м. Делювиальды және элювиальді шөгінділері су айырықтарымен жыра баурайларын жауып тұрады. Олар жасыл-сұр және сары-қоңыр түсті сугминоктардан тұрады. Олардың қалыңдығы 0,5-1,7 м-ді құрайды.
1.4. Тектоника.
Алтыкөл кен орны Орал-Эмба тұз-күмбезді облыстың солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Тұзды массивті 25 барлама ұңғымасы және 1 құрылымдық іздеме ұңғымасы ашты. Жер бетінен есептегенде тұздың жату тереңдігі 500-200 м. Барлама ұнғымаларды бұрғылау және сейсмобарлау мәліметтеріне қарағанда тұзды массив овал формасында. Овалдың ұзын осі жазықтық бағытта созылған. Ұзын ось бойынша күмбез өлшемдері 8,2 шақырымнан асады, ал қысқа ось бойынша 3 шақырым. Тұзды бастаманың солтүстік баурайы оңтүстікке қарағанда құламалы. Тұз жабындысының солтүстік қанатындағы құлау бұрышы 9-33 градус. Геологиялық профильдерде 2 құрылымдық этаждар белгіленеді: төменгі және жоғарғы. Төменгі құрылымдық этаж жоғарғы пермьдік және төменгі триастық бөлімдерінің кунгур ярусындағы терригенді-сульфатты қалыңдығының шөгінділеріне біріктіреді.
Жоғарғы құрылымдық этажға юралық және барлық жүйенің шөгінділері кіреді. Этаждар бір-бірінен беттің бұрыштық үйлесімсіздік 15-18 градусты құрайды және де Ю-5 және Г 34 ұңғымаларынң ауданында 32 градусқа дейін жоғарлайды. Құрылымдық үйлеспеушілік төменгі юралық және ортаюралық бөлімдердің шөгінділерінде байқалады. Төменгі құрылымдық этаждың геологиялық құрылымы өте күрделі. Тектоникалық бұзылулар, стратиграфиялық горизонттардың қалыңдықтарының біршама ауытқуымен сипатталады.
Жоғарғы құрылымдық этаждарда төменгі этаждарға қарағанда бұрыштық үйлеспеушілік бар. 3 юралық горизонттар бойынша құрылған геологиялық профильдермен құрылымдық карталарға сәйкес Алтыкөл кен орнының тұз үсті шөгінділері солтүстік және оңтүстік қанаттарға бөлінеді. Оңтүстік қанат батыстан шығысқа қарай созылған жазық брахнантиклинальды қатпар болып келеді. Солтүстіктен оңтүстікке қанат грабеннен ығысуымен ажыратылады, оның жазықтығы солтүстікке қарай 60-65 °С бұрышымен құлайды, амплитудасы 25м.
1.5. Кен орынның мұнайгаздылығы
Алтыкөл күмбезінің шегінде беттік мұнайлылық анықталмаған. 1958 жылы төменгі триастың, юраның және бордың шөгінділеріне бұрғыланған құрылымдық-іздеме ұңғымаларында бұрғылау тасбағандарының ылғалдылығы, майлануы және иісі сияқты белгілер байқалған.
Кен орындағы алғашқы мұнайдың кәсіптік ағыны 1957 жылы 2-ші төменгі триастық горизонттан К-34 құрылымдық-іздеме ұңғымасынан мұнай фонтаны алынды. Осы жылы К-17 ұңғымасынан да мұнай алынды. Ол 2-ші орта юралық горизонттың сағасы арқылы құйылу нәтижесінде мұнай ағынын берді.
Алтыкөл кен орнындағы барлама бұрғылау арқылы төмендегі мұнай горизонттар ашылды және контурланды.
1 - жоғарғы пермьде ( комгломераттық );
2 - төменгі триаста ( I + II төменгі триаста );
3 - орта юрада (I + II + III орта юрада );
4 - төменгі борда ( готеривтік және барремдік ярустар);
III орта юралық горизонт 1960 жылы Г-12 барлама ұңғымасында сыналды. Горизонтқа бұрғыланған 15 барлама ұңғымасының ішінен 7-еуі мұнай, ал 8-і су, кейде эмульсия берді. Құрылымның көтеріңкі бөлігінде горизонт женегі солтүстік қанатта 125-140 м. Тереңдікте орналасады, ал оңтүстік қанатта 130-160 м. Тереңдікте орналасқан. Максималды тиімді мұнайға қаныққан қалыңдықтың биіктігі 10-12 м. Горизонт мұнайындағы газ құрамы төмен, максималды мәні 2,93 м2т-дан аспайды. Осыған байланысты, сонымен қатар қабат температурасының және қабат қысымының аз болғандығына байланысты қабат мұнайының көлемдік коэффициентінің мәні үлкен емес, ал II + III горизонттар үшін бар болғаны 1,009-дан 1,028-ге дейінгі аралықта өзгереді. Мұнай ауыр, тұтқырлы, майлы жоғары сортты: қабат жағдайында тығыздығы -915 кгм3 . II + III орта юралық горизонттарының мұнайындағы пайыздық құрамы төмендегідей: сұр - 0,59%, асфальтендер - 0,38%, парафиндер - 0,64%, шайырлар - 23,9%.
Астасудың орташа тереңдігі 300 м.
II + III горизонттарының жалпы қалыңдығы 95 м., мұнайға қаныққаны 28 м. Бұл горизонттарда кен орынның өндірілетін қордың 80% - ін құрайды.
Сулардың химиялық құрамы қима бойынша жоғарыдан төменге қарай гидрокарбонатты натрийлі типтен сульфатты-натрийлі және хлоркальцийлі типке дейін өзгереді.
Минерализация 1,37 кг м3 - тен 210 кг м3 - қа дейін өзгереді. Сулардың химиялық құрамының және олардың минерализациясы аудан бойынша да өзгереді. II + III орта юралық горизонттың мұнайлылық контурларының маңында жоғары концентрациялы хлор кальций типтес, құрғақ қалдығы 36 - кг м3 - те 210 - кг м3-ке дейін. Гидрогеологиялық тұрғыдан ортаюралық шөгінділердің 2 генетикалық типті белгілі: сулы бөлігінің шектеуден сырттағы генфильтрациялық және өнімді қимадағы седиментациондық. Жату сипаты бойынша олар жеке құмды қатпарларға жатады.Ортаюралық шөгінділердің қалыңдығында 3 сулы горизонт бар. II + III ортаюралық горизонттарының сулары ауданы және қорлары бойынша ең үлкен кенішті тіреп тұр. Бұл қалыңдық құмдардан және алевролиттерден, құмтастардан және алевроиттерден құралған. Сазды фракцияның құрамы 18-ден 22%-ға дейін құрайды.
II + III ортаюралық горизонттардың қабат сулары жоғары арынды, қабат қысымы 3,97 МПа. Ұңғымалардың максималды өнімділігі 541 м3тәулік. Мұнайлық контурының маңында су минерализациясы күрт жоғарылайды. Бұл жағдайда су типі хлоркальцийлі. Кен орынның беттік суларын Эмба өзенінің бассейні және оның тармағы болатын Темір өзенінің тармақтары құрайды. Өзен тереңдігі орташа 0,7м, ал жылдамдығы 0,2 мс.
ІІ. ТЕХНИКО - ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
2.1. Кен орынды игерудің ағымдағы жағдайы
Алтыкөл мұнай кен орны игеруге 1961 жылы енгізілген. Алғашқы кезде құрылымының оңтүстік қанатының батыс бөлігіне буды айдаудын технологиялық сызба нұсқасы құрылған. Бұл тәжірибелік учаскені бұрғылау 1967 -1969 ж.ж. аралығында жүргізілді. Қазіргі уақытта кен орын игерудің қайта қарастырылған игерудің технологиялық сызба нұсқасы бойынша пайдаланылуда, бұл сызба нұсқаны кен орындарды игерудің орталық комиссиясы (ИОК) бекіткен.
Игерудің орталық комиссиясы пайдалануға бужылулық әсер етудің (БЖӘ) элементтерін жеделдетіп енгізу вариантын қабылдады, ол төменгі негізгі жағдайлармен сипатталады:
- пайдаланудың жеке 3 объектісінің белгілеу;
І объект - Ю-ІІ горизонты (А,Б және В топтамалары);
ІІ объект - Ю-ІІ горизонты (Г топтамасы);
ІІІ объект - Ю-ІІІ горизонты;
- І және ІІІ объектілердің ұңғыма торларының тығыздығы 2,25 гаұңғыма, ал ІІ пайдалану объектісі үшін 2,25 және 1,0 гаұңғыма.
- қысымы 5,5 мпа, температура 270 оС және құрғақтық дәрежесі 0,6 кезінде жылу сұйықтығын айдау;
- жасалған жылу қабықшасын қабат бойынша жылытылмаған сумен жылыту;
- айдалған буды температурасы 40-50 оС-қа жеткен кезде өндіру ұңғымаларының бірінші қатарына ауыстыру.
Алтыкөл мұнай кен орны жоғары тұтқырлы мұнайлы кен орын категориясына жатады. Ю-ІІ горизонты бойынша мұнай қоры А+В+С1 категориялары бойынша - 72,194 млн.т құрайды, Ю-ІІІ горизонты бойынша 12,4 млн.т. мұнайды алудың бекітілген коэффициенті - 0,409. Кен орынның өндірілетін қорларының 81%-ы юралық жүйенің орта бөлігінң шөгінділерінде жиналған.
Бұл кеніштерді пайдалану бумен жылыту әдісімен іске асырылады. Қалған кеніштер табиғи режиммен игерілуде.
Қабаттық қысымды ұстау үшін кен орында Көкжиде кен орнының қабат суы қолданылады, су буын алу үшін де қолданылады. Айдау үшін ағынды суды пайдаланған жөн.
Ортаюралық шөгінділерде құрамдары бойынша айырмашылығы бар жер асты суларының 2 генетикалық типі бар:
oo гифилтрациялық;
oo седиментациялық;
Седиментациялық сулар жату сипаты бойынша қатпар аралыққа жатады. Олар хлоркальцийлі типке жатады, ал минерализациясы 113 гл-ге тең.
Шектеменің сыртындағы сулар сульфатты натрийлі типке жатады, ал минерализациясы 5,9-7,8 гл-ге тең. Шектемеден дөңбек-күмбезге қарай бағытта минерализация 12,1-13,2 гл-ге дейін өседі, бұл жерде сулар 3 түрлі генетикалық типке жатады: хлоркальцийлі, хлормагнийлі және гидрокорбанатты-натрийлі типтер. Оңтүстік-шығыс бөлігінде су минерализациясы 34,9гл-ге дейін жоғарлаған. Ағынды су әртүрлі горизонттар суының араласқан қоспасы болып табылады, гидрокорбанатты-натрийлі типке жатады, минерализациясы 6,9 гл. Су құрамында гидрокорбонаттар - 1220 мгл, сульфаттар мөлшері -23,9 мгл, күкірт сутегі концентрациясы - 0,22 мгл, ал көмірқышқыл газ концентрациясы - 5мгл. Юралық горизонттардың өнімді коллекторларының кеуектілігі 21-43%, өтімділігі 0,020-0,2 мкм.
Коллекторлардың қасиеттеріне байланысты айдаланатын сулар төмендегі талаптарды қанағаттандыруы керек:
oo тұрақтылық;
oo қабат саздарының ісінуі - жоқ болуы;
oo механикалық қоспалардың мөлшері 10-30 мгл;
oo мұнай өнімдерінің құрамы 10-30 мгл;
oo оттегінің құрамы 1 мгл-ден аз болуы;
oo темірдің (ІІ) құрамы 1мгл-ден аз болуы;
oo күкірт сутек құрамы - жоқ болуы;
oo сульфатты қалпына келтіруші бактериялар - жоқ болуы;
oo коррозия жылдамдығы - 2ммжыл;
oo қабат суларымен қосыла алуы;
2.2. Қабаттық қысымды ұстау тәсілдері
Табиғи қабаттық энергия есебінен мұнайды толық алуды және игерудің тиімділігін арттыру мүмкін емес. Мұнай бергіштігінің жоғары коэффициентін алу үшін және жыныстан мұнайды шығарудың қажетті темпіне жету үшін қазіргі кезде қабаттарға су мен газдарды ығыстыру жолымен қабат қысымын ұстау тәсілдері кеңінен қолданылады.
Қабатты игеру темпі, яғни, мұнайды алу жылдамдығы оның дебиттілігі және қорымен анықталады. Дебиттілігі (меншікті өнімділігі) өз кезегінде қабат өлшемі және конфигурациясымен, жыныс пен сұйықтың физикалық қасиеттерімен, шыңыраулардың саны және орналасуымен анықталады. Қоректендіру контуры және шыңырау түп аймағындағы қысым кәсіпшілік мамандарымен бақыланады. Қалған факторлар табиғи болып табылады.
Қоректендіру аймағының контуріндегі онша үлкен емес қысымда және бұл контурдың үлкен алыстығынан, ережеге сай, біз төменгі темпті аламыз. Қабатқа контур сыртынан суды ығыстыруды қолданып, тікелей сол қабатқа қоректендіру контурын жақындатамыз және онда қажетті қысымды ұстап, алудың жоғары темпіне қол жеткіземіз.
Газды шапкалы кенорындарда соңғысы қоректендіру аймағы болып табылады, газдылық контуры қоректендіру контурының сырты болып қабылданады.
Газды шапкаға газды ығыстыру онда қысымды ұстауды қамтамасыз етеді, және де қажетті дебиттің сақталуын немесе оның көбеюін қамтиды.
Қабатқа жұмысшы агентті ығыстыру кезінде тек игеру тиімді болмайды және арынды режимдегі мұнай берудің жоғары коэффициенті қамтамасыз етіледі, пайдаланудың фонтанды тәсілінің маусымын ұзартатын қабатта және пайдалану шыңырау түп аймағындағы қысым көбейеді.
Ішкі контурды бөлуге арналған тиімді жағдай ығыстыру шыңырауын тез жетілдіретін қабаттың төменгі участокында және қабат монолиттігінің табанында судың болуы болып табылады.
Күрт құлайтын қабаттарды игеру мерзімі жасанды газды шапка туғызу үшін қабаттың сулы бөлігіне газ (ауа) ығыстыру арқылы қысқартуға болады, және де мұнайлылық контурының жалпы қашықтығын және пайдалану шыңырауларының ішкі қатарлар ұзындығын көбейтуге болады.
Геологиялық жағдайға және игерудің экономикалық көрсеткіштеріне байланысты қабат қысымын ұстаудың әртүрлі тәсілдерін таңдайды.
Қабаттарды контур сыртынан және контур ішінен суландыру
Сыртқы суландыру жолымен қабат қысымын ұстау мұнайлылық контурының сыртында орналасқан арнайы шыңырауларға суды ығыстыру арқылы жүзеге асырылады.
Бәрібір суды ығыстыру кезінде қабатты игеру зонасына жақын қоректендірудің жасанды контуры туындайды, пайдалану және ығыстыру шыңыраулары арасында тиімді арақашықтық туралы сұрақтар туындай бастайды.
Ығыстыру шыңырауларының пайдалану шыңырауларынан алыстығының тиімді жақтары ығыстыру шыңырауына жақын туындайтын қысымның үлкен градиенттері мұнайлылық контурының пішінінде болмайды және судың жаруына кедергі жасайды. Бірақ та пайдалану мен ығыстыру шыңырауларының арасындағы қашықтықтың 1,5 - 2км-ге ұзаруы қоректендірудің жасанды контурының тиімділігін төмендетеді. Кейде қабаттың геологиялық ерекшеліктері ығыстыру шыңырауларын тікелей мұнайлылық контурында (контурлы ығыстыру деп те аталады) орналастыруын қажет етеді, ал үлкен кенорындарда - қабаттарды ығыстыру пайдалану блоктарына бөлу (контур ішінен суландыру). Мұнда ығыстыру шыңырауларының саны көбейеді (контур сыртынан суландыру кезіндегі шыңырау санымен салыстыру бойынша), ал айдау тиімділігі түп аймақты зонада судың жаруын немесе қысым градиентінің жоғарлауын болдырмас үшін онша үлкен мәнге ие емес.
Контур ішінен суландыру түрлері орталықтан суландырудың әртүрлі нұсқалары болып табылады. Тығыз орналасқан орталық ығыстыру шыңыраулар тобы арқылы қабатқа су айдау кезінде бастапқы суландыру ошағы аз ауданды қамтиды, ол суландыру процесін жетілдіру мен жүргізуді едәуір жеңілдетеді және қарапайымдандырады, әсіресе теңіз кенорындарында, және де өткізгіштігі төмен қабаттарды контур сыртынан суландыру кезінде жүзеге асырылады. Кейде контур ішінде шыңыраудың желілік немесе айналмалы батареясына суды ығыстыруды пайдалануға болады.
Контур ішіндегі ығыстыру шыңырауларына арнайы өңделген суды айдау кезінде (процесті жүргізудің бастапқы стадиясында) мұнайды ығыстыратын суға арналған шыңырау түп аймағының тиімді өткізгіштігі едәуір артады; бұдан басқа жақсы жууға қабілетті, дебит және қысым режимін қамтамасыз ететін, шешімін теңдеу жүйесімен анықтайтын су ағысы туындайды.
2.3. Қабаттың көтерілген бөліктеріне газды ығыстыру
Қабаттың көтерілген бөлігіне газды ығыстырып қысымды ұстау көбінесе еріген газ режиміне арналған жағдайларда (контур суының аз белсенділігі, қабат қысымы мен қанығу қысымының аз айырмашылығы), және табиғи газды шапкалар бар болғанда жүзеге асырылады.
Қабаттың көтерілген бөлігіне ығыстыру жолымен қысымды ұстау мақсатындағы сұрақты шеше отырып, осы шаралардың практикалық және экономикалық тиімділігін бағалау қажет. Бағаналық қысым, әсіресе қабатты пайдаланудың бастапқы маусымдарында өте жоғары болуы мүмкін, және процесті практикалық жүзеге асыру үшін жоғары қысымды туғызу үшін қажетті басқа жабдықтар қажетті болады. Және де қабаттың геологиялық жағдайын мұқият зерттеу қажет. Сәтті ығыстыру тек өте күрделі емес қабаттарда (мейлінше, құлау балы 12-150 төмен емес) болуы мүмкін. Күрделі қабаттарда мұнай мен газдың гравитациялық бөлінуі қиындайды.
Мүмкіндігінше, өткізгіштігі бойынша біртекті болуы, ал мұнай тұтқырлығы аз болуы қажет. Біртекті емес қабаттарда және жарықшақты жыныстарда, және тектоникалық бұзылулар көп болуы қабат бойынша газ қозғалысын реттеу қиынға түседі.
Игерудің әртүрлі этапында қысыммен ұстау тәсілдері жақсы нәтижелер береді. Бірақ та тәжірибе көрсеткендей, мұнайдан газдың едәуір мөлшері бөлінгенде ғана кеш маусымда газды айдау қажет.
Газ айдау үшін қабаттың сулы бөлігінде орналасқан шыңырауларды пайдаланады. Жұмысшы агент ретінде табиғи мұнайлы газды пайдаланған дұрыс, бірақ егер кәсіпшілік қажетті газ мөлшері болмаса, қабатта газды шапка болмаған жағдайда қабаттың сулы бөлігіне ауаны айдауға болады. Газды шапкаға ауаны ығыстыру қажет емес, өйткені газ сапасының едәуір төмендеуіне әкеліп соғады.
Ығыстыру қысымы қабат қысымына қарағанда 15-200 есе үлкен болады. Бұны компрессорлы станцияны жобалаған кезде ескерген жөн.
Шыңырауға ығыстырылатын газ мөлшерін жұту қабілеттілігін анықтау арқылы бағалайды немесе шамамен есептеуге болады.
Шыңырау жағдайына байланысты 50-90 бар ығыстыру қысымында 10-25 мыңтәулік газды қабылдайды.
Қабат қысымы құламас үшін, қабатты жағдайдағы айдалатын газ мөлшері қабатттан шығарылатын сұйық пен газдың жалпы көлемінен кем болмау керек. Бірақ та әдетте өндірілген газды қайтадан кері айдайды, ол жайлап кәсіпшілік қажеттілігіне шығындалады. Өндірілген газдың 75-80%-ін кері қайтарған кезде қысымды ұстауға арналған жағдай жақсы болып есептеледі. Бірақ та, шығындалған қабат энергиясының толық ақталуын күтуге болмайды, бірақ бәрібір де қысымның құлау процесі едәуір төмендейді. Газды айдау кезінде жұмысшы қысым едәуір жоғары болады, энергияны үнемдеу үшін компрессор қабылдауына жоғары қысымды газжинақтау желісінен газ беріледі және сығымдау компрессоры пайдаланады.
Газды ығыстырудың экономикалық тиімділігі суды ығыстыруға қарағанда төмен, газды қажетті қысымға дейін сығу қабатты қысымға қарағанда жоғары. Газды сығымдауға шығындалатын энергия мұнда қабатқа газды айдау кезіндегі гидравликалық кедергіні азайтатын жағдайды тудырмайды.
Жобада Алтыкөлдің триасты және пермь өнімді горизонты үшін ығыстыру шыңырауларының саны, судың шығыны және ығыстыру қысымын анықтау қарастырылады.
1. Ығыстыру шыңырауларының саны
(ІІ.1)
мұнда L - ығыстыру контурының жалпы ұзындығы, м, R - шыңырау арасындағы орташа қашықтық, м.
Ығыстыру контурының ұзындығы L белгілі болғанда, R әртүрлі мәндер беріп, ығыстыру шыңырауларының тиісті санын анықтап табады.
Әр шыңырауға ығыстырылатын судың шығыны мынаған тең болады:
(ІІ.2)
мұнда Q - ығыстырылатын судың жалпы көлемі, м3тәу.
Ығыстыру шыңырауының қабылдағыштығын алдын ала бағалау үшін Дюпюи формуласын пайдалануға болады:
(ІІ.3)
мұнда k - суға арналған қабаттың тиімді өткізгіштігі, Д; h - қабаттың қуаттылығы, м; ∆p = рзаб-рпл - түп аймақтағы қысымның құлауы, кгссм2; (рзаб - ығыстыру кезіндегі түп аймақтағы қысым, рпл - қабат қысымы); φ - шыңырау түп аймағының гидродинамикалық жетілу коэффициенті; u - судың тұтқырлығы, спз; - шыңыраудың әрекетті радиусы (шыңырау арасындағы қашықтықтың жартысы), м; - шыңырау радиусы, м.
Қабаттың өткізгіштігі және сұйықтың тұтқырлығы зертханалық жағдайда керн мен қабат сұйықтарының үлгілерін талдау жолымен анықтайды.
(II.1), (II.2) және (II.3) формулаларынан шыңырау түп аймағында ығыстырудың артылған қысымын табады
(II.4)
мұнда
(II.5)
Табылған А мәні бойынша, R әртүрлі мәндер беріп ∆ρ бірқатар мәндерін табады.
Шыңырау сағасындағы ығыстырылатын судың қысымы (колоннадағы гидравликалық кедергіні есепке алмағанда) ∆ρ әртүрлі мәндері үшін мынаған тең:
(II.6)
мұнда ρпл - қабатты қысым, кгссм2; Н - ығыстыру шыңырауының орташа тереңдігі, м; ρ - судың салыстырмалы тығыздығы.
n, Q, ∆ρ және pнагн мәндерімен R әртүрлі нұсқаларына кіретін, есептеу нәтижелерін кестеге енгізіледі.
Мұнайлылық контурының біркелкі қозғалысы және сораптың қабылдау қысымын алу мақсатында R, n және Q орташа мәнін таңдау қажет.
Ығыстыру құбырының колоннасындағы гидравликалық кедергі мәндері мына формуламен анықталады:
(II.7)
мұнда λ - судың құбырдағы қозғалысы кезіндегі үйкеліс коэффиценті; - судың қозғалыс жылдамдығы, мс (F - ығыстыру құбырының аудан қимасы, м2); d - құбыр диаметрі, м; g - еркін құлауды тездету, мс2.
Шыңырау сағасындағы ығыстыру қысымының гидравликалық кедергісін есепке алғанда мынаған тең болады:
(II.8)
Қабат қысымын ұстау үшін қабатқа ығыстырылатын су мен газдың мөлшері барлық өндірілетін өнімдер (мұнай, газ және су) мөлшерінен көп болуы шарт.
Қабат жағдайында бір тәулікте өндірілген мұнайдың көлемі:
(II.9)
мұнда -шыңырау дебиті, ттәу; -мұнайдың көлемдік коэффициенті; - мұнай тығыздығы, тм3.
Атмосфералық жағдайда бір тәулікте өндірілген бос газдың көлемі:
(II.10)
мұнда Vr - газдың жалпы мөлшері, м2тәу; ρпл - қабаттық қысым, кгссм2; α - мұнайдағы газдың ерігіштік коэффициенті,
Қабат жағдайында бір тәулікте өндірілген бос газдың көлемі:
(II.11)
мұнда: - қабаттық температура, К; - атмосфералық қысым, кгссм2; - атмосфералық температура, К; z - газдың сығылу коэффициенті.
Қабат жағдайында тәуліктік өндірілген өнімнің жалпы көлемі:
(II.12)
мұнда: -қабат жағдайында бір тәулікте өндірілген судың көлемі, м3 (судың көлемдік коэффициенті және оның тығыздығы бірлікке тең деп қабылдаймыз).
Қабатқа түсетін контур суын есепке алмай, артық коэффициент кезінде қабатқа айдалатын судың тұтынылатын мөлшері контур сыртында мынаны құрайды:
(II.13)
Газды шапкаға немесе қабаттың сулы бөлігіне ығыстыру жолымен қабат қысымын ұстау кезінде газдың жалпы көлемі мынаны құрайды:
(II.14)
мұнда V - қабат жағдайында жалпы тәуліктік өндіріліген өнім (мұнай, газ және су), м3; қалған мәндер (ρпл, а және z) жоғарыда көрсетілген мәндерге ие болады.
Бұл жағдайда бір ығыстыру шыңырауының қабылдағыштығы мына формуламен анықталады:
(II.15)
мұнда φ=1 ашық түп аймақ бар кезінде; қалған мәндер (ІІ-3) q анықтау формуласындағы мәндерге ие болады.
2.4. Қабаттық қысымды ұстау технологиясы мен техникасы
Қабат қысымын ұстау үшін суды ығыстыру технологиясы мен техникасы көп жағдайда сумен қамту көздері және су сапасымен анықталады.
Мұнай қабаттарын суландыру кезінде жұмысшы агент ретінде жер бетіндегі су тоғандарының сулары (өзен, теңіз, көл), тереңдіктегі сулы горизонт, және де мұнаймен бірге жыныстан шығарылған қабат сулары пайдаланады.
Айдалатын суларға белгілі бір талаптар қойылады, оның негізгілері келесідей:
+ Механикалық қоспалар мен темір қосылыстарының минимальды құрамы. Бірақ та судағы қатты бөлшектер мен темірлердің орналасуы мен құрамына жарамды бірыңғай нормалар болмайды.
+ Жабдықтарды коррозияға ұшырататын күкіртсутегі мен көмірқышқылдың болмауы.
+ Қабат кеуектерін бітейтін тұнбаның түзілуін қалыптастырушы айдалатын және қабат суларының химиялық әрекеттесуін болдырмау.
+ Органикалық қоспалардың (бактериялар мен балдырлар) болмауы.
Мұнай қабаттарын суландыру аймағында ығыстырылатын өзеннің бастау сулары, артезиан шыңыраулары мен тереңіктегі сулы горизонт сулары кейбір жағдайларда көрсетілген талаптарды қанағаттандырады және қабатқа арнайы өңдеусіз ығыстыруға болады.
Бірақ та көбінесе қабатқа айдауға арналған сулар су дайындау қондырғыларында алдын ала арнайы дайындауды талап етеді. Оның мөлшеріне байланысты тазалау бойынша операциялар әртүрлі жүргізіледі:
+ коагуляция - тұнбалы мақта түзетін судағы майда түйіршіктерді ірілендіру (коагулянт ретінде әдетте күкіртқышқылды алюминий (глинозем) пайдаланады);
+ фильтрация - коагуляциядан кейін құмды сүзгілерде суды майда бөлшектерден тазалау;
+ тұзсыздандыру - судағы қабатта тұнба түзетін темір қышқылдарын жою;
+ жұмсарту - сутегі иондарының концентрациясын рН=7-8 жеткізу үшін қайнатылған әкпен сілтілендіру (сутегі иондарының мұндай концентрациясында коагуляциялау өте интенсивті жүреді);
+ хлорлау - микроорганизмдерді, бактерияларды жою;
+ тұрақтандыру - химиялық құрамы бойынша оған тұрақтылық орнату және әсіресе болат құбырларды коррозияға ұшырататын судың темірмен байытылуын болдырмау.
Қабатты суландыру үшін сумен қамту сызбалары әр ауданның жергілікті жерінің жағдайына байланысты әртүрлі болуы мүмкін. Сумен қамту сызбаларының негізгі элементтері:
+ су көздерінен суды жинауға арналған сужинақтау құрылыстары, және оны сораппен суқұбырлары торабына немесе сутазалау қондырғысына беру;
+ сутазалау қондырғылары (егер су тазалау қажет болса);
+ магистральды және тарату суқұбырларының тораптары
+ суқұбырлары торабына беруге және оны ығыстыру шыңырауларына айдауға арналған шоғырланған сорапты станциялар;
+ ығыстыру шыңыраулары.
Егер суландыру үшін мұнаймен бірге шығарылған қабат суы пайдаланатын болса, жоғарыда сипатталған сызбаларға су жинақтау құрылысы кірмейді. Онымен бірге әдетте сутазалау құрылысының құрамындағы су қабылдауға арналған буферлі резервуарлар тұрғызылады.
Бірнеше нұсқаларды қарастырамыз:
Нұсқа 1. Өзен суларын айдау кезінде сумен қамтудың классикалық сызбасын аз пайдалану, оған өзен сужинағыштары, сукөтеру станциялары, шоғырланған сорапты станциялар, магистральды және тарату суқұбырлары кіреді. Құбырөткізгіштердің ұзындығы суландыру объектісіндегі сужинағыштардың орналасуымен анықталады.
Нұсқа 2. су сужинау шыңырауынан өзі ағып нмесе сукөтеру қондырғыларымен шоғырланған сорапты станцияларға беріледі, мұнда қысым қажетті мөлшерге дейін көбейеді және тарату суқұбырлары жүйесі бойынша су шыңырауларға айдалады.
Нұсқа 3. Шыңырау аралық күштеп суды ағызу. Су сужинау шыңырауынан сорапты қондырғымен тікелей ығыстыру шыңырауына беріледі, оның саны суммарлы қабылдағыштығының сужинау шыңырауының дебитіне қатынасымен анықталады.
Нұсқа 4. Күштеп суды ағызатын жерастындағы шоғырланған сорапты станциялар.
Нұсқа 5. (Шыңырауішілік күштеп суды ағызу) - әр ығыстыру шыңырауына сорапты қондырғымен жерасты суларын күштеп айдау.
Жоғарыда келтірілген нұсқалардан Алтыкөл кенорны үшін бесінші нұсқаны дайындаймыз - әр ығыстыру шыңырауына сорапты қондырғымен жерасты суларын күштеп айдау.
Қабат қысымын ұстау кезінде сапалы су қажет, яғни сапасыз су жыныстардың бітелуіне әкеліп соғады.
Суда құмның қатысуы сужинау және ығыстыру шыңырауларындағы (әсіресе сорапты) жабдықтардың эрозиясын тудырады, шыңырауда құм тығындары түзіледі. Қабаттан құмның шығуы оның түп аймағының бұзылуымен байланысты және пайдалану колоннасының деформациясына әкеліп соғады. Сондықтан, жабдықтардың жұмыс істеу қабілеттілігін арттыру үшін және сужинағыш шыңыраудың түп аймақтық зонасында бұзылу мен ығыстыру шыңырауларының түп аймағының ластануын болдырмас үшін құмның шығуын шектеу қажеттілігі туындайды.
Сусорапты құмайттардың гранулометриялық құрамына сәйкес және сужинау шыңырауынан шыққан құмдар көрсеткендей, оның шығуы қабаттың түп аймақ зонасының бұзылуынан жүреді.
Шыңырауды қосу кезінде құмның интенсивті шығуы қысымның жоғары градиентімен және перфорационды саңылауларда судың сүзу жылдамдығымен түсіндеріледі, және де су ағысы ережеге сай қабаттың перфорационды интервалымен жүрмейді. Сұйықтың негізгі көлемі тек 10-30%-і ғана перфорирленген қалыңдықтан түсетіні анықталған, ол перфорационды каналдарда оның қозғалысының нақты жылдамдығын анағұрлым арттырады. Мұнда шыңырау қабырғаларында, жоғарыөнімді қабаттар интервалында тасымалдау жылдамдығы артуы мүмкін, яғни жылдамдық қабат құмайттарынан шыңырауға ауысады.
Сонымен, фракциясы 0,6-08 мм құмдарға арналған судың тасымалдау жылдамдығы 18смс тең. Осындай және үлкен жылдамдықтарда көрсетілген өлшемдегі құм бөлшектері сүзу каналдары бойынша сумен араласады: ол негізінен жыныстың фракционды құрамына және оның цементтену дәрежесіне тәуелді.
Түп аймақты зона бұзылған кезде оның өткізгіштігі артады, сондықтан қысым градиенттері бұл зонада азаяды және бұзылу тоқтатылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 2
І. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 5
1.1. Кен орын туралы жалпы мәлімет 5
1.2. Кен орынды геологиялық зерттеу және пайдалану тарихы 5
1.3. Стратиграфия 6
1.4. Тектоника. 9
1.5. Кен орынның мұнайгаздылығы 10
ІІ. ТЕХНИКО - ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 12
2.1. Кен орынды игерудің ағымдағы жағдайы 12
2.2. Қабаттық қысымды ұстау тәсілдері 13
2.3. Қабаттың көтерілген бөліктеріне газды ығыстыру 15
2.4. Қабаттық қысымды ұстау технологиясы мен техникасы 19
2.5. Қабат қысымын ұстауға арналған негізгі жабдықтар 22
ІІІ. ТЕХНИКА ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 24
3.1. Еңбекті қорғау. 24
Объектіде еңбек жағдайларын сараптау. 24
3.2. Техника қауіпсіздігі 24
Санитарлы-гигиеналық іс-шаралар 24
3.3. Қоршаған ортаны қорғау. 27
Жер қойнауларын қорғау. 27
ІV.ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 32
4.1.Алтыкөл мұнай кен орнын пайдаланудың технико-экономикалық көрсеткіштерін сараптау. 32
4.2. Өнім бірлігінің өзіндік құнын сараптау. 32
4.3. Инвестициялардың экономикалық тиімділігі 33
ҚОРЫТЫНДЫ 40
ӘДЕБИЕТТЕР 41
КІРІСПЕ
Мұнайдың жер бетіне шығуын Каспий теңізінің жағалауында 500 жыл, ал газдың жер бетіне шығуын Кавказда және Орталық Азияда б.з.д 6000 жыл бұрын ғалымдар байқаған. Мұнай өндірісі VIII ғасырдан бастап дами бастады.
Мұнай - жердің қалдық қабатында көп тараған сұйық жанғыш материал. Мұнай және одан жер бетіне бөлінетін табиғи өнімдер битумдар, асфальтендер адам баласына көптен белгілі. Оларды Вавилонда және Византияда оталдырғыш қоспа есебінде пайдаланаған. Ерте заманғы Египетте, Римде, Тибр және Евфрат өзендерінің аралығында олардың жол құрылысында, науа жасауда және басқа құрылыста тесіктерді бітеумен, бырыстырушы және гидроайдаушы материал есебінде көп қолданған.
ХVIII ғасырдың соңынан бастап мұнай өңдеудің өнімі керосин - үйлерді және көшені жарықтандыруда пайдалана бастады, ал ХIХ ғасырдан бастапішкі жану қозғалтқышты ойлап табумен байланысты мұнай өнімдері әртүрлі жол көліктерінде негізгі отын болып табылады.
ХХ-ХХІ ғасырдың ең маңызды энергетикалық, химиялық минерал байлығы мұнай мен газ болып табылады. Біздің дәуірімізде мұнай көп елдердің, мемлекеттердің экономикасының, саясатының негізін құрайтын сүйеніш факторларының қуаттысы болып саналады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2007ж. ақпандағы Жаңа әлемде жаңа Қазақстан атты Қазақстан халқына жолдауында Газ өндіру саласының жаңа стратегиясын тұжырымдауы және оны іске асырудың заңнамалық негізін жасауы тиіс.
Өзіміздің табиғи ресурстарымызды ұқыптылықпен пайдалану және қоршаған ортаның ластануы, ескірген әрі лас технологияларды бақылаусыз әкелу, қалпына келетін ресурстарды тиімсіз пайдаланудың сенімді және басқа да проблемаларды шешу үшін ықпалды заңнамалық негіз қалыптастыру қажет.
Каспий қайраңындағы мұнай өндіретін кен орындарын игеру барысында табиғатты қорғауға бағытталған заңнаманың сақталуына, бақылауды күшейту қажет. Үкімет көмірсутегін өндіру кезінде жасыл мұнай қағидаты бойынша экологиялық стандартты қатаң сақтауға міндеттейтін халықаралық сертификаттар енгізу мәселесін қаперге алуы тиіс.
Біздің энергетика мен мұнай салаларын дамытудың басты мәселесі энергия өнімдеріне қосылған құнды ұлғайту арқылы осы секторлардың табыстылығын арттыру, әсіресе, мұнай-химия, газ ресурстары, экспорттың энергия маршруттары сияқты басым секторларды басқару пәрменді болуы тиіс.
Энергетика және минералды ресурстар министрлігі мұнай мен газ өңдеу кәсіпорындарын жаңарту мен қайта жарақтау, жаңа мұнай химия өндірістерін құру жөніндегі бағдарламалар әзірлеп, оларды іске асыруы қажет. Біз мұнай мен газ секторларында қосылған құнды жоғары және ілеспе әрі аралас өндірістерді дамытуға тиіспіз деп атап көрсетті.
І. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Кен орын туралы жалпы мәлімет
Алтыкөл мұнай кен орны Эмба ауданы тұзды күмбезді облысының Атырау облысында орналасқан, Құлсары теміржол станциясына 35 шақырым жерде орналасқан. Алтыкөл ауданының онтүстік-шығыс бөлігіне Көкжиде массивінің бархан құмдары жанасады да, солтүстік жағынан Темір өзенімен шектеледі, ал шығысында Эмба өзенімен шектеледі. Кен орын ауданының гидрографиялық бөлігі Эмба өзенінің бассейнімен ұсынылған.
Темір өзені оның бірінші тармағы болып табылады, бағыты оңтүстік-шығысқа қарай бағытталған және де ауданның орталық бөлігінде қиып өтеді.
Территорияның климаттық шарттарын анықтайтын негізгі факторлары мыналар: су бассейндерінен алыстығы, салыстырмалы алғанда төмен ендіктер, жазда арктикалық максимумның, түркістанның минимумының, ал қыста азнаттық антициклонның әсер етуі, сонымен бірге жиі аңызақтар және борандар болып тұрады.
Көрсетілген ерекшеліктерге байланысты климат күрт континентальды, қысы суық, ал жазы ыстық, әрі құрғақ. Жылдық жауын-шашын мөлшері су, ауаның мезгілдік және тәуліктік температураларды тұрақсыз, булануы жоғары жәнеде желдер жиі болады.
Аудан климаты Эмба және Құлсары станцияларында ауылдарында орналасқан метеостанцияларды мәліметтері бойынша зерттелген.
Абсолютті ылғалдылық қыста 1,1метабардан, ал жазда 13 метабарға дейін өзгереді. Жазда ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 45-80% аралығында болады. Шығыс және солтүстік желдері басымырақ. Жаз айларындағы желдің жылдамдығы жоғары, көбіне құйындар және құмды дауылдар, ал қыста қар-борандары болып тұрады.
Ауданда екі елді мекен бар: Сарыкөл және Алтыкөл ауылдары. Аудан орталығы Шұбарқұдық болып табылады. Мұнай құбырларынан кен орынға дейінгі ең жақын арақашықтық 82 шақырым. Қандыағаш-Атырау және Ақтөбе-Алматы темір жол тораптары Кенқияқтан 110 шақырым қашықтықта орналасқан.
Аудан тұрғындары көп ұлтты, қазақ ұлты басымырақ. Мал және егін шаруашылығы жақсы дамыған
1.2. Кен орынды геологиялық зерттеу және пайдалану тарихы
1929-1933 ж.ж. В.И.Серова және П.М.Базюк Алтыкөл ауданында гравиметриялық маршруттық түсіру жүргізді. Нәтижесінде Алтыкөл тұзды күмбезіне сәйкес болатын Моблы-Берді гравиметриялық минимумы анықтайды.
1942-1948 ж.ж. аралығында Алтыкөл ауданында Л.К.Бувомкин, В.И.Яншин және т.б. жетекшілігімен геологиялық және аэрологиялық суретке түсірулер жүргізілді. Ауданның геологиялық карталары жасалынды. 1952ж. Л.Я.Пушканов масштабы 1: 200000 болатын гравиметриялық түсіруді жүргізді.
Геологиялық құрылымын зерттеу мақсатында 1956жылдың қазан айында Алтыкөл компимесінде-іздеме бұрғылау жұмыстары жүргізіле бастады. К-17, К-27, К-34 ұңғымаларын бұрғылаған кезде мұнаймен ылғалданған аралық және төменгі триастық жастың құмдары және құмтастары көтерілді.
1960 жылдың жаз айында К-17 және К-34 ұңғымаларынан мұнайдын фонтанды ағыны алынды. Алтыкөл күмбезінде мұнай ағынын алу аудандық құрылымдық-іздеу жұмыстарын жүргізуде негіз болды. Кен орында құрылымдық-іздеме бұрғылау жұмыстарымен бірге 1:25000 масштабымен толық геологиялық түсірулер жүргізілді, сонымен бірге сынған сәулелердің шағын әдісімен сейсмикалық зерттеулер жүргізілді. 1960 жылы Актюбнефтеразведка тресті барлама бұрғылауды бастады да, 1961 жылы тұз асты шөгінділерін де бұрғылауды аяқтады. Осы кезенде Алтыкөл ауданында 42 барлама ұңғымасы бұрғыланды, жалпы метражы 28019 м. Бұл ұңғымалардан басқа 1960 жылы ақпан айында П-12 параметрикалық ұңғымасы бұрғыланды.
Шөгінділердің стратиграфиялық тұз үсті қимасы бойынша мұнайдын бар екені анықталды (триас, нора,бор). 1962 жылы ұңғымаларды зерттеу және сынау сонымен бірге сынамалы пайдалану жүргізілді.
Алтыкөл кен орнында тұз үсті қималарында ашылған мұнай горизонттарын игеру мақсатында игеру бұрғылауы жүргізілуде. 1963-1965ж..ж. аралығында кен орын уақытша тоқтап тұрды.
1966 жылдың желтоқсанынан бастап кен орынды сынамалы игеру басталды. Пайдалану ұңғымалары ортааралық горизонтқа 350-400 м. тереңдікке бұрғыланды. 1967-1990ж.ж. аралығында кен орында 50-ден астам бағалама ұңғымалары бұрғыланды. Нәтижесінде Алтыкөл кен орынының геологиялық құрылымдық картасы толығымен түзелді. Қазіргі уақытта кен орындағы геологиялық жұмыс көлемі қаржыландырудың жетіспеушілігінен азайып қалды.
1.3. Стратиграфия
Барлама бұрғылау жүргізу нәтижесінде Алтыкөл компимесі тұзды күмбез екендігі дәлелденді.
Pz Памозойлық тобы.
Алтыкөл ауданының игерілген бөлігіндегі памозойлық тобы қимасының ашылған бөлігі тек пермь жүйесінің шөгінділерінен құралған.
Р Пермьдік жүйесі.
Пермьдік жүйенің шөгінділері төменгі және жоғарғы бөлімдерге бөлінеді.
Р1 төменгі бөлімі.
Төменгі пермьдік бөлім ассель, сокмар және кунгур ярустарының шөгінділерінен тұрады.
Р1к кунгур ярусы.
Кунгур ярусы екі метологиялық қалыңдықтарынан құралған: жоғарғы терригенді-сульфатты және төменгі галогенді.
Терригенді-сульфатты қалыңдық саздан, ангидрит қабатшалары бар аргиллиттерден, гипстерден және құмтастардан түзілген.
Галогендік гидрохимиялық шөгінділерден түзілген. Көмір тұздарының түсі мөлдір-ақ түсті, кейде қызғылт-ақ, сұр және ақшыл-сұр түсті болып келеді. Ярус қалыңдығы 150 м-ге дейін жетеді.
Р2 жоғарғы бөлімі.
Жоғарғы пермьдік бөлім қиманың жоғарғы бөлігіне жататын алевролиттердің және құмтастардың қабатшалары бар саздан түзілген. Қиманың төменгі бөлігінде кангломераттар, гравеллиттер, құмтастар бар. Бөлім қалыңдығы 140-тан 400 м-ге дейін жетеді.
Mz мезозойлық тобы.
Алтыкөл мұнай кен орнындағы мезозой тобының қимасы бар болғаны 3 жүйеден құралған: триастық, юралық және борлық.
Т триастық жүйесі.
Триастық жүйенің шөгінділері тек қана төменгі триастық бөлімнің шөгінділерінен түзілген.
Т1 төменгі бөлімі.
Төменгі триастық бөлімі алевролиттердің, кангломераттардың және эктастардың қатпарларынан түзілген. Оның табанында кварцтық тасманталары бар кангломераттар және құмтастар бар. Саздар және аргилиттер ала түсті, құмдақты және ізбесті тасты. Құмтастар ала түстүсті, көбіне сазды, слюдалы. Кангламераттар әртүсті, аргиллиттің, құмтастың, кремнидік жыныстарды және кварцтық тасманталарынан және гравийден тұратын әртүрлі малтасты. Бұл жастың шөгінділері палеозой тобының жуылған жыныстарының беттерінде жатады. Триас қалыңдығы 0-ден 390 м-ге дейін өзгереді.
J Юралық жүйесі
Юралық жүйенің шөгінділері төменгі және орташа бөлімдерінен түзелген.
J1 төменгі бөлімі.
Төменгі юралық бөлімде шөгінділер триастық және пермьдік жүйенің шөгінділерінде түзілген. Олар саздардан, құмдардан және құмтастардан құралған. Саздар сұр, қоңыр-сұр, кейде ұстағанға майлы және де құрамында көмірленген өсімдік қалдықтары және құм кездеседі. Құм және құмтастар ақ, сұр, кварцтық, орташа түйіршікті, кейде сазды, смолалы. Төменгі юралық бөлімнің қалыңдығы 68 м.
J2 Орта бөлімі.
Орта юралық бөлім қоңыр көмір және көмірленген өсімдік қалдықтарынан құралған қатпарлары бар құм-сазды жыныстардың қабатынан түзілген. Орта юралық шөгінділердің қабатында 3 мұнай горизонты бар. Саздар сұр, қоңыр-сұр, қатпарлы, жасыл-сұр алевролиттер. Құмдар сұр, ашық-сұр ізбесті тасты. Бөлім қалыңдығы 100 м-ден 134 м-ге дейін.
К Бор жүйесі.
Бұл жүйе төменгі және жоғарғы бөлімдерге бөлінеді.
К1 төменгі бөлімі.
Төменгі бөліміне мына ярустар кіреді: гетеривтік, барремдік, апттік және альбтық ярустар.
К1 h готеривтік ярус.
Готеривтік ярус теңізден шыққан жасыл-сұр жыныстардың қалыңдығынан құралған. Олар, негізінен алевролиттердің, құмдардың, құмтастардың, мергельдердің және әк тастардың сирек қатпарлары бар саздан тұрады. Готеривтік ярустың шөгінділері юралық жүйенің жойылған жыныстарының бетінде орналасқан. Ярус қалыңдығы 60 м-ге жетеді.
К1 br барремдік ярусы.
Ала түсті, континентальды шөгінділердің қалыңдықтарынан барремдік ярус түзілген. Қиманың жоғарғы бөлігі алевролиттердің, құмдардың және кейде әк тастардың қатпарлары бар саздан тұрады. Құрылымның дөңбеккүмбезді бөлігіндегі құмды горизонт мұнайлы. Ярус қалыңдығы 38 м-ден 82 м-ге дейін.
К1 а апттық ярусы.
Апттық ярустың шөгінділері баррем жыныстарында орналасқан және құмтастар мен құмдардың қатпарлары бар саздардан құралған. Саздар қоңыр-сұртүсті, қатпарлы, алевритті, людалы. Құм және құмтастар жасыл-сұр түсті, кварцты, майда түйіршікті ярус қалыңдығы 68 м.
К1 аl Альбтық ярусы.
Альбтық ярустың шөгінділері апт ярусының жыныстарында жатыр. Олар континентальды құм-сазды шөгінділерден құралған. Құмдар сұр, күлгін-сұр түсті, құм және майда көмірленген өсімдік қалдықтарының қатпарлары бар слюдалы. Ярус қалыңдығы 300 м. дейін.
К2 жоғарғы бөлігі.
Жоғарғы барлық бөлімі сантондық және компандық подъярустың жыныстарынан құралған.
К2 st Сантондық ярусы.
Сантондық ярус төменгі және жоғарғы ярустарға бөлінеді. Төменгі санктондық подъярус қоңыр-сұр түсті ірі түйіршікті құмтастардан және фосфориттің тасмалталарынан құралған. Қима негізінде малтатастар қатпары жатыр, бұл өз кезегінде жақсы маркерлеуші горизонт болып табылады. Жоғары сантондық подъярустың мотологиялық шөгінділері жасыл-сұр түсті, қатты ізбес тастыланғансаздардан құралған. Шөгінділер қалыңдығы шамамен 29 м.
K2 kp кампандық ярусы.
Кампандық ярусы Алтыкөл күмбезінің батқан учаскелеріне ғана таралады, ол төменгі және жоғарғы подъярустарға бөлінеді. Төменгі кампандық подъярус саздадан және мергель қатпарларынан түзілген. Оның негізінде фаунасы және фосфориттер тасмалталары бар жасыл-сұр түсті қатпары бар. Жоғары кампандық подъярус сұр түсті саздардан түзілген. Ярус қалыңдығы 76 м.
K z Кайнозойлық тобы.
Алтыкөл ауданында кайнозой шөгінділері тек қана сазды кремнийлі шөгінді жынысының палеогендік жүйесінен құралған.
Q төрттік жүйесі.
Бұл жүйе аллювиальді, делювиальді және элювиальді құрылымдардың жыныстарынан тұрады. Олар саздардан, құмнан тұрады. Саздар сұр, қоңыр түсті және бір қалыпты. Құмдар ашық-сұр, сары түсті. Алювий қалыңдығы 41 м. Делювиальды және элювиальді шөгінділері су айырықтарымен жыра баурайларын жауып тұрады. Олар жасыл-сұр және сары-қоңыр түсті сугминоктардан тұрады. Олардың қалыңдығы 0,5-1,7 м-ді құрайды.
1.4. Тектоника.
Алтыкөл кен орны Орал-Эмба тұз-күмбезді облыстың солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Тұзды массивті 25 барлама ұңғымасы және 1 құрылымдық іздеме ұңғымасы ашты. Жер бетінен есептегенде тұздың жату тереңдігі 500-200 м. Барлама ұнғымаларды бұрғылау және сейсмобарлау мәліметтеріне қарағанда тұзды массив овал формасында. Овалдың ұзын осі жазықтық бағытта созылған. Ұзын ось бойынша күмбез өлшемдері 8,2 шақырымнан асады, ал қысқа ось бойынша 3 шақырым. Тұзды бастаманың солтүстік баурайы оңтүстікке қарағанда құламалы. Тұз жабындысының солтүстік қанатындағы құлау бұрышы 9-33 градус. Геологиялық профильдерде 2 құрылымдық этаждар белгіленеді: төменгі және жоғарғы. Төменгі құрылымдық этаж жоғарғы пермьдік және төменгі триастық бөлімдерінің кунгур ярусындағы терригенді-сульфатты қалыңдығының шөгінділеріне біріктіреді.
Жоғарғы құрылымдық этажға юралық және барлық жүйенің шөгінділері кіреді. Этаждар бір-бірінен беттің бұрыштық үйлесімсіздік 15-18 градусты құрайды және де Ю-5 және Г 34 ұңғымаларынң ауданында 32 градусқа дейін жоғарлайды. Құрылымдық үйлеспеушілік төменгі юралық және ортаюралық бөлімдердің шөгінділерінде байқалады. Төменгі құрылымдық этаждың геологиялық құрылымы өте күрделі. Тектоникалық бұзылулар, стратиграфиялық горизонттардың қалыңдықтарының біршама ауытқуымен сипатталады.
Жоғарғы құрылымдық этаждарда төменгі этаждарға қарағанда бұрыштық үйлеспеушілік бар. 3 юралық горизонттар бойынша құрылған геологиялық профильдермен құрылымдық карталарға сәйкес Алтыкөл кен орнының тұз үсті шөгінділері солтүстік және оңтүстік қанаттарға бөлінеді. Оңтүстік қанат батыстан шығысқа қарай созылған жазық брахнантиклинальды қатпар болып келеді. Солтүстіктен оңтүстікке қанат грабеннен ығысуымен ажыратылады, оның жазықтығы солтүстікке қарай 60-65 °С бұрышымен құлайды, амплитудасы 25м.
1.5. Кен орынның мұнайгаздылығы
Алтыкөл күмбезінің шегінде беттік мұнайлылық анықталмаған. 1958 жылы төменгі триастың, юраның және бордың шөгінділеріне бұрғыланған құрылымдық-іздеме ұңғымаларында бұрғылау тасбағандарының ылғалдылығы, майлануы және иісі сияқты белгілер байқалған.
Кен орындағы алғашқы мұнайдың кәсіптік ағыны 1957 жылы 2-ші төменгі триастық горизонттан К-34 құрылымдық-іздеме ұңғымасынан мұнай фонтаны алынды. Осы жылы К-17 ұңғымасынан да мұнай алынды. Ол 2-ші орта юралық горизонттың сағасы арқылы құйылу нәтижесінде мұнай ағынын берді.
Алтыкөл кен орнындағы барлама бұрғылау арқылы төмендегі мұнай горизонттар ашылды және контурланды.
1 - жоғарғы пермьде ( комгломераттық );
2 - төменгі триаста ( I + II төменгі триаста );
3 - орта юрада (I + II + III орта юрада );
4 - төменгі борда ( готеривтік және барремдік ярустар);
III орта юралық горизонт 1960 жылы Г-12 барлама ұңғымасында сыналды. Горизонтқа бұрғыланған 15 барлама ұңғымасының ішінен 7-еуі мұнай, ал 8-і су, кейде эмульсия берді. Құрылымның көтеріңкі бөлігінде горизонт женегі солтүстік қанатта 125-140 м. Тереңдікте орналасады, ал оңтүстік қанатта 130-160 м. Тереңдікте орналасқан. Максималды тиімді мұнайға қаныққан қалыңдықтың биіктігі 10-12 м. Горизонт мұнайындағы газ құрамы төмен, максималды мәні 2,93 м2т-дан аспайды. Осыған байланысты, сонымен қатар қабат температурасының және қабат қысымының аз болғандығына байланысты қабат мұнайының көлемдік коэффициентінің мәні үлкен емес, ал II + III горизонттар үшін бар болғаны 1,009-дан 1,028-ге дейінгі аралықта өзгереді. Мұнай ауыр, тұтқырлы, майлы жоғары сортты: қабат жағдайында тығыздығы -915 кгм3 . II + III орта юралық горизонттарының мұнайындағы пайыздық құрамы төмендегідей: сұр - 0,59%, асфальтендер - 0,38%, парафиндер - 0,64%, шайырлар - 23,9%.
Астасудың орташа тереңдігі 300 м.
II + III горизонттарының жалпы қалыңдығы 95 м., мұнайға қаныққаны 28 м. Бұл горизонттарда кен орынның өндірілетін қордың 80% - ін құрайды.
Сулардың химиялық құрамы қима бойынша жоғарыдан төменге қарай гидрокарбонатты натрийлі типтен сульфатты-натрийлі және хлоркальцийлі типке дейін өзгереді.
Минерализация 1,37 кг м3 - тен 210 кг м3 - қа дейін өзгереді. Сулардың химиялық құрамының және олардың минерализациясы аудан бойынша да өзгереді. II + III орта юралық горизонттың мұнайлылық контурларының маңында жоғары концентрациялы хлор кальций типтес, құрғақ қалдығы 36 - кг м3 - те 210 - кг м3-ке дейін. Гидрогеологиялық тұрғыдан ортаюралық шөгінділердің 2 генетикалық типті белгілі: сулы бөлігінің шектеуден сырттағы генфильтрациялық және өнімді қимадағы седиментациондық. Жату сипаты бойынша олар жеке құмды қатпарларға жатады.Ортаюралық шөгінділердің қалыңдығында 3 сулы горизонт бар. II + III ортаюралық горизонттарының сулары ауданы және қорлары бойынша ең үлкен кенішті тіреп тұр. Бұл қалыңдық құмдардан және алевролиттерден, құмтастардан және алевроиттерден құралған. Сазды фракцияның құрамы 18-ден 22%-ға дейін құрайды.
II + III ортаюралық горизонттардың қабат сулары жоғары арынды, қабат қысымы 3,97 МПа. Ұңғымалардың максималды өнімділігі 541 м3тәулік. Мұнайлық контурының маңында су минерализациясы күрт жоғарылайды. Бұл жағдайда су типі хлоркальцийлі. Кен орынның беттік суларын Эмба өзенінің бассейні және оның тармағы болатын Темір өзенінің тармақтары құрайды. Өзен тереңдігі орташа 0,7м, ал жылдамдығы 0,2 мс.
ІІ. ТЕХНИКО - ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
2.1. Кен орынды игерудің ағымдағы жағдайы
Алтыкөл мұнай кен орны игеруге 1961 жылы енгізілген. Алғашқы кезде құрылымының оңтүстік қанатының батыс бөлігіне буды айдаудын технологиялық сызба нұсқасы құрылған. Бұл тәжірибелік учаскені бұрғылау 1967 -1969 ж.ж. аралығында жүргізілді. Қазіргі уақытта кен орын игерудің қайта қарастырылған игерудің технологиялық сызба нұсқасы бойынша пайдаланылуда, бұл сызба нұсқаны кен орындарды игерудің орталық комиссиясы (ИОК) бекіткен.
Игерудің орталық комиссиясы пайдалануға бужылулық әсер етудің (БЖӘ) элементтерін жеделдетіп енгізу вариантын қабылдады, ол төменгі негізгі жағдайлармен сипатталады:
- пайдаланудың жеке 3 объектісінің белгілеу;
І объект - Ю-ІІ горизонты (А,Б және В топтамалары);
ІІ объект - Ю-ІІ горизонты (Г топтамасы);
ІІІ объект - Ю-ІІІ горизонты;
- І және ІІІ объектілердің ұңғыма торларының тығыздығы 2,25 гаұңғыма, ал ІІ пайдалану объектісі үшін 2,25 және 1,0 гаұңғыма.
- қысымы 5,5 мпа, температура 270 оС және құрғақтық дәрежесі 0,6 кезінде жылу сұйықтығын айдау;
- жасалған жылу қабықшасын қабат бойынша жылытылмаған сумен жылыту;
- айдалған буды температурасы 40-50 оС-қа жеткен кезде өндіру ұңғымаларының бірінші қатарына ауыстыру.
Алтыкөл мұнай кен орны жоғары тұтқырлы мұнайлы кен орын категориясына жатады. Ю-ІІ горизонты бойынша мұнай қоры А+В+С1 категориялары бойынша - 72,194 млн.т құрайды, Ю-ІІІ горизонты бойынша 12,4 млн.т. мұнайды алудың бекітілген коэффициенті - 0,409. Кен орынның өндірілетін қорларының 81%-ы юралық жүйенің орта бөлігінң шөгінділерінде жиналған.
Бұл кеніштерді пайдалану бумен жылыту әдісімен іске асырылады. Қалған кеніштер табиғи режиммен игерілуде.
Қабаттық қысымды ұстау үшін кен орында Көкжиде кен орнының қабат суы қолданылады, су буын алу үшін де қолданылады. Айдау үшін ағынды суды пайдаланған жөн.
Ортаюралық шөгінділерде құрамдары бойынша айырмашылығы бар жер асты суларының 2 генетикалық типі бар:
oo гифилтрациялық;
oo седиментациялық;
Седиментациялық сулар жату сипаты бойынша қатпар аралыққа жатады. Олар хлоркальцийлі типке жатады, ал минерализациясы 113 гл-ге тең.
Шектеменің сыртындағы сулар сульфатты натрийлі типке жатады, ал минерализациясы 5,9-7,8 гл-ге тең. Шектемеден дөңбек-күмбезге қарай бағытта минерализация 12,1-13,2 гл-ге дейін өседі, бұл жерде сулар 3 түрлі генетикалық типке жатады: хлоркальцийлі, хлормагнийлі және гидрокорбанатты-натрийлі типтер. Оңтүстік-шығыс бөлігінде су минерализациясы 34,9гл-ге дейін жоғарлаған. Ағынды су әртүрлі горизонттар суының араласқан қоспасы болып табылады, гидрокорбанатты-натрийлі типке жатады, минерализациясы 6,9 гл. Су құрамында гидрокорбонаттар - 1220 мгл, сульфаттар мөлшері -23,9 мгл, күкірт сутегі концентрациясы - 0,22 мгл, ал көмірқышқыл газ концентрациясы - 5мгл. Юралық горизонттардың өнімді коллекторларының кеуектілігі 21-43%, өтімділігі 0,020-0,2 мкм.
Коллекторлардың қасиеттеріне байланысты айдаланатын сулар төмендегі талаптарды қанағаттандыруы керек:
oo тұрақтылық;
oo қабат саздарының ісінуі - жоқ болуы;
oo механикалық қоспалардың мөлшері 10-30 мгл;
oo мұнай өнімдерінің құрамы 10-30 мгл;
oo оттегінің құрамы 1 мгл-ден аз болуы;
oo темірдің (ІІ) құрамы 1мгл-ден аз болуы;
oo күкірт сутек құрамы - жоқ болуы;
oo сульфатты қалпына келтіруші бактериялар - жоқ болуы;
oo коррозия жылдамдығы - 2ммжыл;
oo қабат суларымен қосыла алуы;
2.2. Қабаттық қысымды ұстау тәсілдері
Табиғи қабаттық энергия есебінен мұнайды толық алуды және игерудің тиімділігін арттыру мүмкін емес. Мұнай бергіштігінің жоғары коэффициентін алу үшін және жыныстан мұнайды шығарудың қажетті темпіне жету үшін қазіргі кезде қабаттарға су мен газдарды ығыстыру жолымен қабат қысымын ұстау тәсілдері кеңінен қолданылады.
Қабатты игеру темпі, яғни, мұнайды алу жылдамдығы оның дебиттілігі және қорымен анықталады. Дебиттілігі (меншікті өнімділігі) өз кезегінде қабат өлшемі және конфигурациясымен, жыныс пен сұйықтың физикалық қасиеттерімен, шыңыраулардың саны және орналасуымен анықталады. Қоректендіру контуры және шыңырау түп аймағындағы қысым кәсіпшілік мамандарымен бақыланады. Қалған факторлар табиғи болып табылады.
Қоректендіру аймағының контуріндегі онша үлкен емес қысымда және бұл контурдың үлкен алыстығынан, ережеге сай, біз төменгі темпті аламыз. Қабатқа контур сыртынан суды ығыстыруды қолданып, тікелей сол қабатқа қоректендіру контурын жақындатамыз және онда қажетті қысымды ұстап, алудың жоғары темпіне қол жеткіземіз.
Газды шапкалы кенорындарда соңғысы қоректендіру аймағы болып табылады, газдылық контуры қоректендіру контурының сырты болып қабылданады.
Газды шапкаға газды ығыстыру онда қысымды ұстауды қамтамасыз етеді, және де қажетті дебиттің сақталуын немесе оның көбеюін қамтиды.
Қабатқа жұмысшы агентті ығыстыру кезінде тек игеру тиімді болмайды және арынды режимдегі мұнай берудің жоғары коэффициенті қамтамасыз етіледі, пайдаланудың фонтанды тәсілінің маусымын ұзартатын қабатта және пайдалану шыңырау түп аймағындағы қысым көбейеді.
Ішкі контурды бөлуге арналған тиімді жағдай ығыстыру шыңырауын тез жетілдіретін қабаттың төменгі участокында және қабат монолиттігінің табанында судың болуы болып табылады.
Күрт құлайтын қабаттарды игеру мерзімі жасанды газды шапка туғызу үшін қабаттың сулы бөлігіне газ (ауа) ығыстыру арқылы қысқартуға болады, және де мұнайлылық контурының жалпы қашықтығын және пайдалану шыңырауларының ішкі қатарлар ұзындығын көбейтуге болады.
Геологиялық жағдайға және игерудің экономикалық көрсеткіштеріне байланысты қабат қысымын ұстаудың әртүрлі тәсілдерін таңдайды.
Қабаттарды контур сыртынан және контур ішінен суландыру
Сыртқы суландыру жолымен қабат қысымын ұстау мұнайлылық контурының сыртында орналасқан арнайы шыңырауларға суды ығыстыру арқылы жүзеге асырылады.
Бәрібір суды ығыстыру кезінде қабатты игеру зонасына жақын қоректендірудің жасанды контуры туындайды, пайдалану және ығыстыру шыңыраулары арасында тиімді арақашықтық туралы сұрақтар туындай бастайды.
Ығыстыру шыңырауларының пайдалану шыңырауларынан алыстығының тиімді жақтары ығыстыру шыңырауына жақын туындайтын қысымның үлкен градиенттері мұнайлылық контурының пішінінде болмайды және судың жаруына кедергі жасайды. Бірақ та пайдалану мен ығыстыру шыңырауларының арасындағы қашықтықтың 1,5 - 2км-ге ұзаруы қоректендірудің жасанды контурының тиімділігін төмендетеді. Кейде қабаттың геологиялық ерекшеліктері ығыстыру шыңырауларын тікелей мұнайлылық контурында (контурлы ығыстыру деп те аталады) орналастыруын қажет етеді, ал үлкен кенорындарда - қабаттарды ығыстыру пайдалану блоктарына бөлу (контур ішінен суландыру). Мұнда ығыстыру шыңырауларының саны көбейеді (контур сыртынан суландыру кезіндегі шыңырау санымен салыстыру бойынша), ал айдау тиімділігі түп аймақты зонада судың жаруын немесе қысым градиентінің жоғарлауын болдырмас үшін онша үлкен мәнге ие емес.
Контур ішінен суландыру түрлері орталықтан суландырудың әртүрлі нұсқалары болып табылады. Тығыз орналасқан орталық ығыстыру шыңыраулар тобы арқылы қабатқа су айдау кезінде бастапқы суландыру ошағы аз ауданды қамтиды, ол суландыру процесін жетілдіру мен жүргізуді едәуір жеңілдетеді және қарапайымдандырады, әсіресе теңіз кенорындарында, және де өткізгіштігі төмен қабаттарды контур сыртынан суландыру кезінде жүзеге асырылады. Кейде контур ішінде шыңыраудың желілік немесе айналмалы батареясына суды ығыстыруды пайдалануға болады.
Контур ішіндегі ығыстыру шыңырауларына арнайы өңделген суды айдау кезінде (процесті жүргізудің бастапқы стадиясында) мұнайды ығыстыратын суға арналған шыңырау түп аймағының тиімді өткізгіштігі едәуір артады; бұдан басқа жақсы жууға қабілетті, дебит және қысым режимін қамтамасыз ететін, шешімін теңдеу жүйесімен анықтайтын су ағысы туындайды.
2.3. Қабаттың көтерілген бөліктеріне газды ығыстыру
Қабаттың көтерілген бөлігіне газды ығыстырып қысымды ұстау көбінесе еріген газ режиміне арналған жағдайларда (контур суының аз белсенділігі, қабат қысымы мен қанығу қысымының аз айырмашылығы), және табиғи газды шапкалар бар болғанда жүзеге асырылады.
Қабаттың көтерілген бөлігіне ығыстыру жолымен қысымды ұстау мақсатындағы сұрақты шеше отырып, осы шаралардың практикалық және экономикалық тиімділігін бағалау қажет. Бағаналық қысым, әсіресе қабатты пайдаланудың бастапқы маусымдарында өте жоғары болуы мүмкін, және процесті практикалық жүзеге асыру үшін жоғары қысымды туғызу үшін қажетті басқа жабдықтар қажетті болады. Және де қабаттың геологиялық жағдайын мұқият зерттеу қажет. Сәтті ығыстыру тек өте күрделі емес қабаттарда (мейлінше, құлау балы 12-150 төмен емес) болуы мүмкін. Күрделі қабаттарда мұнай мен газдың гравитациялық бөлінуі қиындайды.
Мүмкіндігінше, өткізгіштігі бойынша біртекті болуы, ал мұнай тұтқырлығы аз болуы қажет. Біртекті емес қабаттарда және жарықшақты жыныстарда, және тектоникалық бұзылулар көп болуы қабат бойынша газ қозғалысын реттеу қиынға түседі.
Игерудің әртүрлі этапында қысыммен ұстау тәсілдері жақсы нәтижелер береді. Бірақ та тәжірибе көрсеткендей, мұнайдан газдың едәуір мөлшері бөлінгенде ғана кеш маусымда газды айдау қажет.
Газ айдау үшін қабаттың сулы бөлігінде орналасқан шыңырауларды пайдаланады. Жұмысшы агент ретінде табиғи мұнайлы газды пайдаланған дұрыс, бірақ егер кәсіпшілік қажетті газ мөлшері болмаса, қабатта газды шапка болмаған жағдайда қабаттың сулы бөлігіне ауаны айдауға болады. Газды шапкаға ауаны ығыстыру қажет емес, өйткені газ сапасының едәуір төмендеуіне әкеліп соғады.
Ығыстыру қысымы қабат қысымына қарағанда 15-200 есе үлкен болады. Бұны компрессорлы станцияны жобалаған кезде ескерген жөн.
Шыңырауға ығыстырылатын газ мөлшерін жұту қабілеттілігін анықтау арқылы бағалайды немесе шамамен есептеуге болады.
Шыңырау жағдайына байланысты 50-90 бар ығыстыру қысымында 10-25 мыңтәулік газды қабылдайды.
Қабат қысымы құламас үшін, қабатты жағдайдағы айдалатын газ мөлшері қабатттан шығарылатын сұйық пен газдың жалпы көлемінен кем болмау керек. Бірақ та әдетте өндірілген газды қайтадан кері айдайды, ол жайлап кәсіпшілік қажеттілігіне шығындалады. Өндірілген газдың 75-80%-ін кері қайтарған кезде қысымды ұстауға арналған жағдай жақсы болып есептеледі. Бірақ та, шығындалған қабат энергиясының толық ақталуын күтуге болмайды, бірақ бәрібір де қысымның құлау процесі едәуір төмендейді. Газды айдау кезінде жұмысшы қысым едәуір жоғары болады, энергияны үнемдеу үшін компрессор қабылдауына жоғары қысымды газжинақтау желісінен газ беріледі және сығымдау компрессоры пайдаланады.
Газды ығыстырудың экономикалық тиімділігі суды ығыстыруға қарағанда төмен, газды қажетті қысымға дейін сығу қабатты қысымға қарағанда жоғары. Газды сығымдауға шығындалатын энергия мұнда қабатқа газды айдау кезіндегі гидравликалық кедергіні азайтатын жағдайды тудырмайды.
Жобада Алтыкөлдің триасты және пермь өнімді горизонты үшін ығыстыру шыңырауларының саны, судың шығыны және ығыстыру қысымын анықтау қарастырылады.
1. Ығыстыру шыңырауларының саны
(ІІ.1)
мұнда L - ығыстыру контурының жалпы ұзындығы, м, R - шыңырау арасындағы орташа қашықтық, м.
Ығыстыру контурының ұзындығы L белгілі болғанда, R әртүрлі мәндер беріп, ығыстыру шыңырауларының тиісті санын анықтап табады.
Әр шыңырауға ығыстырылатын судың шығыны мынаған тең болады:
(ІІ.2)
мұнда Q - ығыстырылатын судың жалпы көлемі, м3тәу.
Ығыстыру шыңырауының қабылдағыштығын алдын ала бағалау үшін Дюпюи формуласын пайдалануға болады:
(ІІ.3)
мұнда k - суға арналған қабаттың тиімді өткізгіштігі, Д; h - қабаттың қуаттылығы, м; ∆p = рзаб-рпл - түп аймақтағы қысымның құлауы, кгссм2; (рзаб - ығыстыру кезіндегі түп аймақтағы қысым, рпл - қабат қысымы); φ - шыңырау түп аймағының гидродинамикалық жетілу коэффициенті; u - судың тұтқырлығы, спз; - шыңыраудың әрекетті радиусы (шыңырау арасындағы қашықтықтың жартысы), м; - шыңырау радиусы, м.
Қабаттың өткізгіштігі және сұйықтың тұтқырлығы зертханалық жағдайда керн мен қабат сұйықтарының үлгілерін талдау жолымен анықтайды.
(II.1), (II.2) және (II.3) формулаларынан шыңырау түп аймағында ығыстырудың артылған қысымын табады
(II.4)
мұнда
(II.5)
Табылған А мәні бойынша, R әртүрлі мәндер беріп ∆ρ бірқатар мәндерін табады.
Шыңырау сағасындағы ығыстырылатын судың қысымы (колоннадағы гидравликалық кедергіні есепке алмағанда) ∆ρ әртүрлі мәндері үшін мынаған тең:
(II.6)
мұнда ρпл - қабатты қысым, кгссм2; Н - ығыстыру шыңырауының орташа тереңдігі, м; ρ - судың салыстырмалы тығыздығы.
n, Q, ∆ρ және pнагн мәндерімен R әртүрлі нұсқаларына кіретін, есептеу нәтижелерін кестеге енгізіледі.
Мұнайлылық контурының біркелкі қозғалысы және сораптың қабылдау қысымын алу мақсатында R, n және Q орташа мәнін таңдау қажет.
Ығыстыру құбырының колоннасындағы гидравликалық кедергі мәндері мына формуламен анықталады:
(II.7)
мұнда λ - судың құбырдағы қозғалысы кезіндегі үйкеліс коэффиценті; - судың қозғалыс жылдамдығы, мс (F - ығыстыру құбырының аудан қимасы, м2); d - құбыр диаметрі, м; g - еркін құлауды тездету, мс2.
Шыңырау сағасындағы ығыстыру қысымының гидравликалық кедергісін есепке алғанда мынаған тең болады:
(II.8)
Қабат қысымын ұстау үшін қабатқа ығыстырылатын су мен газдың мөлшері барлық өндірілетін өнімдер (мұнай, газ және су) мөлшерінен көп болуы шарт.
Қабат жағдайында бір тәулікте өндірілген мұнайдың көлемі:
(II.9)
мұнда -шыңырау дебиті, ттәу; -мұнайдың көлемдік коэффициенті; - мұнай тығыздығы, тм3.
Атмосфералық жағдайда бір тәулікте өндірілген бос газдың көлемі:
(II.10)
мұнда Vr - газдың жалпы мөлшері, м2тәу; ρпл - қабаттық қысым, кгссм2; α - мұнайдағы газдың ерігіштік коэффициенті,
Қабат жағдайында бір тәулікте өндірілген бос газдың көлемі:
(II.11)
мұнда: - қабаттық температура, К; - атмосфералық қысым, кгссм2; - атмосфералық температура, К; z - газдың сығылу коэффициенті.
Қабат жағдайында тәуліктік өндірілген өнімнің жалпы көлемі:
(II.12)
мұнда: -қабат жағдайында бір тәулікте өндірілген судың көлемі, м3 (судың көлемдік коэффициенті және оның тығыздығы бірлікке тең деп қабылдаймыз).
Қабатқа түсетін контур суын есепке алмай, артық коэффициент кезінде қабатқа айдалатын судың тұтынылатын мөлшері контур сыртында мынаны құрайды:
(II.13)
Газды шапкаға немесе қабаттың сулы бөлігіне ығыстыру жолымен қабат қысымын ұстау кезінде газдың жалпы көлемі мынаны құрайды:
(II.14)
мұнда V - қабат жағдайында жалпы тәуліктік өндіріліген өнім (мұнай, газ және су), м3; қалған мәндер (ρпл, а және z) жоғарыда көрсетілген мәндерге ие болады.
Бұл жағдайда бір ығыстыру шыңырауының қабылдағыштығы мына формуламен анықталады:
(II.15)
мұнда φ=1 ашық түп аймақ бар кезінде; қалған мәндер (ІІ-3) q анықтау формуласындағы мәндерге ие болады.
2.4. Қабаттық қысымды ұстау технологиясы мен техникасы
Қабат қысымын ұстау үшін суды ығыстыру технологиясы мен техникасы көп жағдайда сумен қамту көздері және су сапасымен анықталады.
Мұнай қабаттарын суландыру кезінде жұмысшы агент ретінде жер бетіндегі су тоғандарының сулары (өзен, теңіз, көл), тереңдіктегі сулы горизонт, және де мұнаймен бірге жыныстан шығарылған қабат сулары пайдаланады.
Айдалатын суларға белгілі бір талаптар қойылады, оның негізгілері келесідей:
+ Механикалық қоспалар мен темір қосылыстарының минимальды құрамы. Бірақ та судағы қатты бөлшектер мен темірлердің орналасуы мен құрамына жарамды бірыңғай нормалар болмайды.
+ Жабдықтарды коррозияға ұшырататын күкіртсутегі мен көмірқышқылдың болмауы.
+ Қабат кеуектерін бітейтін тұнбаның түзілуін қалыптастырушы айдалатын және қабат суларының химиялық әрекеттесуін болдырмау.
+ Органикалық қоспалардың (бактериялар мен балдырлар) болмауы.
Мұнай қабаттарын суландыру аймағында ығыстырылатын өзеннің бастау сулары, артезиан шыңыраулары мен тереңіктегі сулы горизонт сулары кейбір жағдайларда көрсетілген талаптарды қанағаттандырады және қабатқа арнайы өңдеусіз ығыстыруға болады.
Бірақ та көбінесе қабатқа айдауға арналған сулар су дайындау қондырғыларында алдын ала арнайы дайындауды талап етеді. Оның мөлшеріне байланысты тазалау бойынша операциялар әртүрлі жүргізіледі:
+ коагуляция - тұнбалы мақта түзетін судағы майда түйіршіктерді ірілендіру (коагулянт ретінде әдетте күкіртқышқылды алюминий (глинозем) пайдаланады);
+ фильтрация - коагуляциядан кейін құмды сүзгілерде суды майда бөлшектерден тазалау;
+ тұзсыздандыру - судағы қабатта тұнба түзетін темір қышқылдарын жою;
+ жұмсарту - сутегі иондарының концентрациясын рН=7-8 жеткізу үшін қайнатылған әкпен сілтілендіру (сутегі иондарының мұндай концентрациясында коагуляциялау өте интенсивті жүреді);
+ хлорлау - микроорганизмдерді, бактерияларды жою;
+ тұрақтандыру - химиялық құрамы бойынша оған тұрақтылық орнату және әсіресе болат құбырларды коррозияға ұшырататын судың темірмен байытылуын болдырмау.
Қабатты суландыру үшін сумен қамту сызбалары әр ауданның жергілікті жерінің жағдайына байланысты әртүрлі болуы мүмкін. Сумен қамту сызбаларының негізгі элементтері:
+ су көздерінен суды жинауға арналған сужинақтау құрылыстары, және оны сораппен суқұбырлары торабына немесе сутазалау қондырғысына беру;
+ сутазалау қондырғылары (егер су тазалау қажет болса);
+ магистральды және тарату суқұбырларының тораптары
+ суқұбырлары торабына беруге және оны ығыстыру шыңырауларына айдауға арналған шоғырланған сорапты станциялар;
+ ығыстыру шыңыраулары.
Егер суландыру үшін мұнаймен бірге шығарылған қабат суы пайдаланатын болса, жоғарыда сипатталған сызбаларға су жинақтау құрылысы кірмейді. Онымен бірге әдетте сутазалау құрылысының құрамындағы су қабылдауға арналған буферлі резервуарлар тұрғызылады.
Бірнеше нұсқаларды қарастырамыз:
Нұсқа 1. Өзен суларын айдау кезінде сумен қамтудың классикалық сызбасын аз пайдалану, оған өзен сужинағыштары, сукөтеру станциялары, шоғырланған сорапты станциялар, магистральды және тарату суқұбырлары кіреді. Құбырөткізгіштердің ұзындығы суландыру объектісіндегі сужинағыштардың орналасуымен анықталады.
Нұсқа 2. су сужинау шыңырауынан өзі ағып нмесе сукөтеру қондырғыларымен шоғырланған сорапты станцияларға беріледі, мұнда қысым қажетті мөлшерге дейін көбейеді және тарату суқұбырлары жүйесі бойынша су шыңырауларға айдалады.
Нұсқа 3. Шыңырау аралық күштеп суды ағызу. Су сужинау шыңырауынан сорапты қондырғымен тікелей ығыстыру шыңырауына беріледі, оның саны суммарлы қабылдағыштығының сужинау шыңырауының дебитіне қатынасымен анықталады.
Нұсқа 4. Күштеп суды ағызатын жерастындағы шоғырланған сорапты станциялар.
Нұсқа 5. (Шыңырауішілік күштеп суды ағызу) - әр ығыстыру шыңырауына сорапты қондырғымен жерасты суларын күштеп айдау.
Жоғарыда келтірілген нұсқалардан Алтыкөл кенорны үшін бесінші нұсқаны дайындаймыз - әр ығыстыру шыңырауына сорапты қондырғымен жерасты суларын күштеп айдау.
Қабат қысымын ұстау кезінде сапалы су қажет, яғни сапасыз су жыныстардың бітелуіне әкеліп соғады.
Суда құмның қатысуы сужинау және ығыстыру шыңырауларындағы (әсіресе сорапты) жабдықтардың эрозиясын тудырады, шыңырауда құм тығындары түзіледі. Қабаттан құмның шығуы оның түп аймағының бұзылуымен байланысты және пайдалану колоннасының деформациясына әкеліп соғады. Сондықтан, жабдықтардың жұмыс істеу қабілеттілігін арттыру үшін және сужинағыш шыңыраудың түп аймақтық зонасында бұзылу мен ығыстыру шыңырауларының түп аймағының ластануын болдырмас үшін құмның шығуын шектеу қажеттілігі туындайды.
Сусорапты құмайттардың гранулометриялық құрамына сәйкес және сужинау шыңырауынан шыққан құмдар көрсеткендей, оның шығуы қабаттың түп аймақ зонасының бұзылуынан жүреді.
Шыңырауды қосу кезінде құмның интенсивті шығуы қысымның жоғары градиентімен және перфорационды саңылауларда судың сүзу жылдамдығымен түсіндеріледі, және де су ағысы ережеге сай қабаттың перфорационды интервалымен жүрмейді. Сұйықтың негізгі көлемі тек 10-30%-і ғана перфорирленген қалыңдықтан түсетіні анықталған, ол перфорационды каналдарда оның қозғалысының нақты жылдамдығын анағұрлым арттырады. Мұнда шыңырау қабырғаларында, жоғарыөнімді қабаттар интервалында тасымалдау жылдамдығы артуы мүмкін, яғни жылдамдық қабат құмайттарынан шыңырауға ауысады.
Сонымен, фракциясы 0,6-08 мм құмдарға арналған судың тасымалдау жылдамдығы 18смс тең. Осындай және үлкен жылдамдықтарда көрсетілген өлшемдегі құм бөлшектері сүзу каналдары бойынша сумен араласады: ол негізінен жыныстың фракционды құрамына және оның цементтену дәрежесіне тәуелді.
Түп аймақты зона бұзылған кезде оның өткізгіштігі артады, сондықтан қысым градиенттері бұл зонада азаяды және бұзылу тоқтатылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz