Жетібай мұнай-газ кен орны
Кіріспе 2
І. Геологиялық бөлім 4
1.1. Кен орын туралы жалпы мәлімет 4
1.2. Геологиялық . геофизикалық зерттеу 5
1.3. Стратиграфия 6
1.5. Мұнайдың физико—химиялық сипаттамасы 13
1.6. Мұнай және газ қоры. 14
ІІ. Технико . технологиялық бөлім. 16
2.1. Жетібай кен орнында қабатты гидравликалық жару технологиясын пайдалану негізі 16
2.2. Қабатты жару технологиясын пайдалану 20
2.3. Қабатты гидравликалық жаруға арналған сұйықтар 24
2.4. Қабатты гидравликалық жару технологиясында қолданылатын жабдықтар 27
2.5. Қабатты гидравликалық жару көрсеткіштерін есептеу 29
ІІІ. Қоршаған ортаны қорғау және техника қауіпсіздігі. 33
3.1. Еңбекті қорғау 33
3.2. Техника қауіпсіздігі 35
3.3. Қоршаған ортаны қорғау 41
IV. Экономикалық бөлім 48
4.1. Экономикалық көрсеткіштерді есептеу 48
4.2. Өндірістік еңбекақы қоры 50
4.3.Ұңғылар амотизациясы. 52
4.4. Тауарды өнімді дайындау және тасымалдау үшін 53
кететін шығындар. 53
4.5. Мұнайдың өзіндік құны. 54
Қорытынды 57
Әдебиеттер 58
І. Геологиялық бөлім 4
1.1. Кен орын туралы жалпы мәлімет 4
1.2. Геологиялық . геофизикалық зерттеу 5
1.3. Стратиграфия 6
1.5. Мұнайдың физико—химиялық сипаттамасы 13
1.6. Мұнай және газ қоры. 14
ІІ. Технико . технологиялық бөлім. 16
2.1. Жетібай кен орнында қабатты гидравликалық жару технологиясын пайдалану негізі 16
2.2. Қабатты жару технологиясын пайдалану 20
2.3. Қабатты гидравликалық жаруға арналған сұйықтар 24
2.4. Қабатты гидравликалық жару технологиясында қолданылатын жабдықтар 27
2.5. Қабатты гидравликалық жару көрсеткіштерін есептеу 29
ІІІ. Қоршаған ортаны қорғау және техника қауіпсіздігі. 33
3.1. Еңбекті қорғау 33
3.2. Техника қауіпсіздігі 35
3.3. Қоршаған ортаны қорғау 41
IV. Экономикалық бөлім 48
4.1. Экономикалық көрсеткіштерді есептеу 48
4.2. Өндірістік еңбекақы қоры 50
4.3.Ұңғылар амотизациясы. 52
4.4. Тауарды өнімді дайындау және тасымалдау үшін 53
кететін шығындар. 53
4.5. Мұнайдың өзіндік құны. 54
Қорытынды 57
Әдебиеттер 58
Кіріспе
ХХ-ХХІ ғасырдың ең маңызды энергетикалық, химиялық минерал байлығы мұнай мен газ болып табылады. Біздің дәуірімізде мұнай көп елдердің, мемлекеттердің экономикасының, саясатының негізін құрайтын сүйеніш факторларының қуаттысы болып саналады.
Каспий шельфі Қазақстанның стратегиялық ресурсы болып табылады. Каспий теңізінің қазақстандық секторындағы көмірсутегі шикізатының қоры 8 миллиард тонна (60миллион баррель) шартты отын есебінде болжанып отыр. 2005жылы мұнай-газ конденсатымен қоса 61,65миллион тонна көмірсутегі шикізаты өндірілсе, 2006жылдың бірінші жартыжылдығында 31,2миллион тонна мұнай мен газ конденсаты өндірілді. Болжам бойынша 2010 жылға дейін 84миллионға дейін мұнай-газ шикізаты өндірілмек.
Жетібай ірі көп мұнай газ кен орны 1961 ашылған болатын. Кен орны өндірістік пайдалануға, ХІ, ХІІ, ХІІ көкжиектен тұратын IV үшін ВНИИ институтымен өңдеп шығарылған технологияның сүлбеге сәйкес 1969 жылы берілді, нысанның ХІІ баристик көкжиегі мен ХІІ көкжиекті бірқалыпты тор 600 х 600 м бойымен бұрғылау нұсқалаған болатын.
1972 жылы ІІІ нысанды өңдеудің технологиялық сұлбасы құрастырылды, бұған сәйкес жиналымдарды 600х600 бірқалыпты тор болып бұрғылануда.
1974 жылы ВНИИ институтында мұнай, сондай-ақ газ аймақтарында судың ішкі қабаттарын V, VI, VIII көкжиектердің мұнай газ жинақтарын өңдеудің сүлбесі жасап шығарылған болатын.
Барлық жобаның құжаттары мен шешімдерінің мұнай өнеркәсібі министрлігінің ЦРК орталығында әртүрлі уақытқа бекі-тілгендігіне және кен орнын пайдаланудың жекеленген нысандарына қатысты болуына байланысты 1976 жылы мұнай өнеркәсібі министрлігінің тапсырмасы бойынша ВНИИ институтына КазНИПИ мұнай бірлесе отырып, Жетібай кен орнын өндірудің кешендік жобасын жасап шығарған болатын. Бұл жоба СССР Министрлер кабинетінде үш нысандарды барлау жобасы және үш нысанды көкжиектердің технологиялық сүлбесі ретінде бекітілді. Жобада бөлінген алты нысандар үшін орналған өз таңдауына жеке тор бойымен бұрғылау қарастырылған.
Өнеркәсіптік орталық және энергетикалық база болып табылатын Ақтау қаласы жедел қарқынмен дамуда. Зерттеліп отырған аймақ ауыз судың болмауымен сипатталады. Соңғы уақытқа дейін Жетібайды ауыз сумен жабдықтау Бостанқұм құмдарында орналасқан Жорма иен Борма құдықтарымен бұрғылаудың есебімен жүзеге аысрылып келеді. Қазіргі ауыз судағы негізгі қажеттіліктерді Ақтау қаласындағы тұщы су, көзінің есебінен, қамтамасыз етіп отырған. Ақтау-Жетібай-Өзен су құбырлары жүргізілген. Техникалық қажеттіліктер үшін бұрғылардан алынатын қабаттық сулар пайдаланылады.
Аймақтық қоныстанған пунктері еліміздегі өнеркәсіптік орталықтармен және өзара темір жол арқылы байланыстырылған. Сонымен қатар, мұнайларға жабдықтарды жеткізуіп беруде теңіз жолы да үлкен мәнге ие болып отыр. Аймақтық қоныстануы айтарлықтай жоғары емес. Оның негізгі бөлігі барлау партияларында және мұнай кәсіпшілігенде жұмыс істейді.
ХХ-ХХІ ғасырдың ең маңызды энергетикалық, химиялық минерал байлығы мұнай мен газ болып табылады. Біздің дәуірімізде мұнай көп елдердің, мемлекеттердің экономикасының, саясатының негізін құрайтын сүйеніш факторларының қуаттысы болып саналады.
Каспий шельфі Қазақстанның стратегиялық ресурсы болып табылады. Каспий теңізінің қазақстандық секторындағы көмірсутегі шикізатының қоры 8 миллиард тонна (60миллион баррель) шартты отын есебінде болжанып отыр. 2005жылы мұнай-газ конденсатымен қоса 61,65миллион тонна көмірсутегі шикізаты өндірілсе, 2006жылдың бірінші жартыжылдығында 31,2миллион тонна мұнай мен газ конденсаты өндірілді. Болжам бойынша 2010 жылға дейін 84миллионға дейін мұнай-газ шикізаты өндірілмек.
Жетібай ірі көп мұнай газ кен орны 1961 ашылған болатын. Кен орны өндірістік пайдалануға, ХІ, ХІІ, ХІІ көкжиектен тұратын IV үшін ВНИИ институтымен өңдеп шығарылған технологияның сүлбеге сәйкес 1969 жылы берілді, нысанның ХІІ баристик көкжиегі мен ХІІ көкжиекті бірқалыпты тор 600 х 600 м бойымен бұрғылау нұсқалаған болатын.
1972 жылы ІІІ нысанды өңдеудің технологиялық сұлбасы құрастырылды, бұған сәйкес жиналымдарды 600х600 бірқалыпты тор болып бұрғылануда.
1974 жылы ВНИИ институтында мұнай, сондай-ақ газ аймақтарында судың ішкі қабаттарын V, VI, VIII көкжиектердің мұнай газ жинақтарын өңдеудің сүлбесі жасап шығарылған болатын.
Барлық жобаның құжаттары мен шешімдерінің мұнай өнеркәсібі министрлігінің ЦРК орталығында әртүрлі уақытқа бекі-тілгендігіне және кен орнын пайдаланудың жекеленген нысандарына қатысты болуына байланысты 1976 жылы мұнай өнеркәсібі министрлігінің тапсырмасы бойынша ВНИИ институтына КазНИПИ мұнай бірлесе отырып, Жетібай кен орнын өндірудің кешендік жобасын жасап шығарған болатын. Бұл жоба СССР Министрлер кабинетінде үш нысандарды барлау жобасы және үш нысанды көкжиектердің технологиялық сүлбесі ретінде бекітілді. Жобада бөлінген алты нысандар үшін орналған өз таңдауына жеке тор бойымен бұрғылау қарастырылған.
Өнеркәсіптік орталық және энергетикалық база болып табылатын Ақтау қаласы жедел қарқынмен дамуда. Зерттеліп отырған аймақ ауыз судың болмауымен сипатталады. Соңғы уақытқа дейін Жетібайды ауыз сумен жабдықтау Бостанқұм құмдарында орналасқан Жорма иен Борма құдықтарымен бұрғылаудың есебімен жүзеге аысрылып келеді. Қазіргі ауыз судағы негізгі қажеттіліктерді Ақтау қаласындағы тұщы су, көзінің есебінен, қамтамасыз етіп отырған. Ақтау-Жетібай-Өзен су құбырлары жүргізілген. Техникалық қажеттіліктер үшін бұрғылардан алынатын қабаттық сулар пайдаланылады.
Аймақтық қоныстанған пунктері еліміздегі өнеркәсіптік орталықтармен және өзара темір жол арқылы байланыстырылған. Сонымен қатар, мұнайларға жабдықтарды жеткізуіп беруде теңіз жолы да үлкен мәнге ие болып отыр. Аймақтық қоныстануы айтарлықтай жоғары емес. Оның негізгі бөлігі барлау партияларында және мұнай кәсіпшілігенде жұмыс істейді.
Әдебиеттер
1. Муравьев. М. «Разработка и эксплуатация нефтяных месторождений».
М. : Недра, 1965г.
2. Аманиязов К.Н. , Ахметов А.С. , Кожахмет К.А.
«Нефтяные и газовые месторождения Казахстана» - Алматы: 2003 - 400 с.
3. Айткулов А.У. «Основы подземной гидромеханики и разработки
наземных месторождений» - Алматы: 2003 - 332с.
4. Айткулов А.У. «Повышение эффективности процесса регулирования
разработки наземных месторождений» - М. : ОАО «ВНИИОЭНГ» , 2000 -
272 с.
5. Айткулов А.У., Ахмеджанов Т.К., Ахметкалиев Р.Б., Айткулов Ж.А.
«Пути повышения эффективности нефтеотдачи пластов месторождений
Казахстана» – Алматы: 2002 - 308с.
6. Желтов Ю.П. «Разработка нефтяных месторождений» - Учебник для
ВУЗов - М. : Недра , 1986 - 332с.
7. Гусманова А.Г. , Жолбасарова А.Т. , Гусманова О.М.
«Охрана труда и окружающей среды». Метод. по соб. – Алматы: Гылым ,
2003.-175стр.
8. Гиматудинов Ш.Н. «Разработка и эксплуатация нефтяных, газовых и
газоконденсатных месторождений» - М. : Недра, 1988г.
9. Дунаев Ф.Ф. Егоров В.И. и др. «Экономика нефтяной и газовой
промышленности» Учебник– М. : Недра , 1983 – 384 с.
10. «Экономика предприятия» : Учеб. для ВУЗов. Под ред. проф. В.Я.
Горфинкеля, проф. В.А. Швандера – 3-е изд. , перераб. и доб. – М. :
ЮНИТИ – ДАНА ,2000г.-718с.
11.Тищенко В.Е. «Организация и планирование нефтегазоразведочных
работ с основами АСУ»: Учеб. – 4-е изд., перераб. и доб. – М. : Недра ,
1990.- 382с.
12. Панов Г.Е. «Охрана труда при разработке нефтяных и газовых
месторождений» Учеб.- М. : Недра , 1982.-246с.
1. Муравьев. М. «Разработка и эксплуатация нефтяных месторождений».
М. : Недра, 1965г.
2. Аманиязов К.Н. , Ахметов А.С. , Кожахмет К.А.
«Нефтяные и газовые месторождения Казахстана» - Алматы: 2003 - 400 с.
3. Айткулов А.У. «Основы подземной гидромеханики и разработки
наземных месторождений» - Алматы: 2003 - 332с.
4. Айткулов А.У. «Повышение эффективности процесса регулирования
разработки наземных месторождений» - М. : ОАО «ВНИИОЭНГ» , 2000 -
272 с.
5. Айткулов А.У., Ахмеджанов Т.К., Ахметкалиев Р.Б., Айткулов Ж.А.
«Пути повышения эффективности нефтеотдачи пластов месторождений
Казахстана» – Алматы: 2002 - 308с.
6. Желтов Ю.П. «Разработка нефтяных месторождений» - Учебник для
ВУЗов - М. : Недра , 1986 - 332с.
7. Гусманова А.Г. , Жолбасарова А.Т. , Гусманова О.М.
«Охрана труда и окружающей среды». Метод. по соб. – Алматы: Гылым ,
2003.-175стр.
8. Гиматудинов Ш.Н. «Разработка и эксплуатация нефтяных, газовых и
газоконденсатных месторождений» - М. : Недра, 1988г.
9. Дунаев Ф.Ф. Егоров В.И. и др. «Экономика нефтяной и газовой
промышленности» Учебник– М. : Недра , 1983 – 384 с.
10. «Экономика предприятия» : Учеб. для ВУЗов. Под ред. проф. В.Я.
Горфинкеля, проф. В.А. Швандера – 3-е изд. , перераб. и доб. – М. :
ЮНИТИ – ДАНА ,2000г.-718с.
11.Тищенко В.Е. «Организация и планирование нефтегазоразведочных
работ с основами АСУ»: Учеб. – 4-е изд., перераб. и доб. – М. : Недра ,
1990.- 382с.
12. Панов Г.Е. «Охрана труда при разработке нефтяных и газовых
месторождений» Учеб.- М. : Недра , 1982.-246с.
Кіріспе 2
І. Геологиялық бөлім 4
1.1. Кен орын туралы жалпы мәлімет 4
1.2. Геологиялық – геофизикалық зерттеу 5
1.3. Стратиграфия 6
1.5. Мұнайдың физико—химиялық сипаттамасы 13
1.6. Мұнай және газ қоры. 14
ІІ. Технико – технологиялық бөлім. 16
2.1. Жетібай кен орнында қабатты гидравликалық жару технологиясын пайдалану
негізі 16
2.2. Қабатты жару технологиясын пайдалану 20
2.3. Қабатты гидравликалық жаруға арналған сұйықтар 24
2.4. Қабатты гидравликалық жару технологиясында қолданылатын жабдықтар 27
2.5. Қабатты гидравликалық жару көрсеткіштерін есептеу 29
ІІІ. Қоршаған ортаны қорғау және техника қауіпсіздігі. 33
3.1. Еңбекті қорғау 33
3.2. Техника қауіпсіздігі 35
3.3. Қоршаған ортаны қорғау 41
IV. Экономикалық бөлім 48
4.1. Экономикалық көрсеткіштерді есептеу 48
4.2. Өндірістік еңбекақы қоры 50
4.3.Ұңғылар амотизациясы. 52
4.4. Тауарды өнімді дайындау және тасымалдау үшін 53
кететін шығындар. 53
4.5. Мұнайдың өзіндік құны. 54
Қорытынды 57
Әдебиеттер 58
Кіріспе
ХХ-ХХІ ғасырдың ең маңызды энергетикалық, химиялық минерал байлығы
мұнай мен газ болып табылады. Біздің дәуірімізде мұнай көп елдердің,
мемлекеттердің экономикасының, саясатының негізін құрайтын сүйеніш
факторларының қуаттысы болып саналады.
Каспий шельфі Қазақстанның стратегиялық ресурсы болып табылады.
Каспий теңізінің қазақстандық секторындағы көмірсутегі шикізатының қоры 8
миллиард тонна (60миллион баррель) шартты отын есебінде болжанып отыр.
2005жылы мұнай-газ конденсатымен қоса 61,65миллион тонна көмірсутегі
шикізаты өндірілсе, 2006жылдың бірінші жартыжылдығында 31,2миллион тонна
мұнай мен газ конденсаты өндірілді. Болжам бойынша 2010 жылға дейін
84миллионға дейін мұнай-газ шикізаты өндірілмек.
Жетібай ірі көп мұнай газ кен орны 1961 ашылған болатын. Кен орны
өндірістік пайдалануға, ХІ, ХІІ, ХІІ көкжиектен тұратын IV үшін ВНИИ
институтымен өңдеп шығарылған технологияның сүлбеге сәйкес 1969 жылы
берілді, нысанның ХІІ баристик көкжиегі мен ХІІ көкжиекті бірқалыпты тор
600 х 600 м бойымен бұрғылау нұсқалаған болатын.
1972 жылы ІІІ нысанды өңдеудің технологиялық сұлбасы
құрастырылды, бұған сәйкес жиналымдарды 600х600 бірқалыпты тор болып
бұрғылануда.
1974 жылы ВНИИ институтында мұнай, сондай-ақ газ аймақтарында
судың ішкі қабаттарын V, VI, VIII көкжиектердің мұнай газ жинақтарын
өңдеудің сүлбесі жасап шығарылған болатын.
Барлық жобаның құжаттары мен шешімдерінің мұнай өнеркәсібі
министрлігінің ЦРК орталығында әртүрлі уақытқа бекі-тілгендігіне және кен
орнын пайдаланудың жекеленген нысандарына қатысты болуына байланысты 1976
жылы мұнай өнеркәсібі министрлігінің тапсырмасы бойынша ВНИИ институтына
КазНИПИ мұнай бірлесе отырып, Жетібай кен орнын өндірудің кешендік жобасын
жасап шығарған болатын. Бұл жоба СССР Министрлер кабинетінде үш нысандарды
барлау жобасы және үш нысанды көкжиектердің технологиялық сүлбесі ретінде
бекітілді. Жобада бөлінген алты нысандар үшін орналған өз таңдауына жеке
тор бойымен бұрғылау қарастырылған.
Өнеркәсіптік орталық және энергетикалық база болып табылатын
Ақтау қаласы жедел қарқынмен дамуда. Зерттеліп отырған аймақ ауыз судың
болмауымен сипатталады. Соңғы уақытқа дейін Жетібайды ауыз сумен жабдықтау
Бостанқұм құмдарында орналасқан Жорма иен Борма құдықтарымен бұрғылаудың
есебімен жүзеге аысрылып келеді. Қазіргі ауыз судағы негізгі
қажеттіліктерді Ақтау қаласындағы тұщы су, көзінің есебінен, қамтамасыз
етіп отырған. Ақтау-Жетібай-Өзен су құбырлары жүргізілген. Техникалық
қажеттіліктер үшін бұрғылардан алынатын қабаттық сулар пайдаланылады.
Аймақтық қоныстанған пунктері еліміздегі өнеркәсіптік
орталықтармен және өзара темір жол арқылы байланыстырылған. Сонымен қатар,
мұнайларға жабдықтарды жеткізуіп беруде теңіз жолы да үлкен мәнге ие болып
отыр. Аймақтық қоныстануы айтарлықтай жоғары емес. Оның негізгі бөлігі
барлау партияларында және мұнай кәсіпшілігенде жұмыс істейді.
І. Геологиялық бөлім
1.1. Кен орын туралы жалпы мәлімет
Жетібай мұнай-газ кен орны Маңғышылақ жартылай аралының
жазықтықты бөлігінде және Маңғышлақ облысы Ерелиев ауданының
құрамына кіреді. Ең жақын жатқан қоныстанған пункттер -- Ақтау және
Жаңа Өзен қалалары, бұлармен Жетібай кен орнын асфальт жол
жалғастырады.
Кен орнының аймағы шамалы төбелі жазықтық болып келген.
Жер бедерінің белгілері +166 м +139м аралығында өзгеріп отырады.
Аймақтық климаты күрт континентальді.Жаз айлары құрғақ, аптап
ыстықты, ауаның температурасы +40 -50 с. Қыс қары аз, күшті
желдермен ерекшеленеді, ауаның температурасы -30 с – ге дейін
төмендейді. Атмосфералық жауын – шашынның жылына 85 мм – ге дейін.
Өсімдіктер мен жануарлар шөлдер мен климат аймақтары үшін
тән. Қиын климаттық жағдайларға, сумен жабдықтаудың сенімді
көздерінің болмауынааймақтық өнеркәсіп орталықтарына шалғай жауынына
байланысты Маңғышлақтың табиғи байлықтарын игеру өте баяу жүргізілген
болатын.
1961- жылы Жетібай және Өзен бірегей газмұнай кен
орындарының ашылуы және аймақтық мұнайгазды жоғарғы келешекті
тиімділігі мұнай өндіру және химия өнеркәсібінің базасын құруға
негіз болған болатын.
Қысқа мерзім ішінде аймақта тағы бірқатар мұнай газ
кен орын-дары: Тасболат, Тенге, Шығыс, Жетібай Дұнға, Құрамандыбас
кен орындары ашылған болатын.
1.2. Геологиялық – геофизикалық зерттеу
Аймақтық геологиялы құрылысын зерттеу өткен ғасырдың
аяғын-да басталған болатын.
Манғышлақтық геологиялық құрылысын жүйелі кешенді түрде
зерттеу және аймақтық кен орындарының, келешегі тиімділігін анықтау
соғыстан кейінгі жылдары Бүкілодақтық Мұнай ғылыми зерттеу геоло-
гиялық барлау институттарымен жүргізіле басталған болатын.
Тақырыптық зерттеулермен бір уақытта институт геологиялық түсіру
іздестіру және сейсмикалық барлау жұмыстарын, сондай-ақ құрылымдық
іздестіру бұрғылауды жүргізген болатын. Бұл жұмыстар тұтас алғанда аймақтық
геологиялық зерттеу үшін құнды материалдар берген болатын.
1957-1958 жылдары Жетібай құрылымында алаңдық сейсмикалық барлау
жұмыстары жүргізілетін, жұмыстар барысында Жетібай көтерілімінің өлшемдері
мен анықталған болатын.
1957 жылы Маңғышлақ мұнай барлау трестінің геологиялық іздес-
тіру кеңесімен бірінші құрылымдық іздестіру бұрғысын бұрғылау жұмыста-ры
басталып, мұның міндеті кескінді жарықтандырумен қатар, алаңдағы бұрғылау
жұмыстарын техникалық сумен қамтамасыз ету болып табылатын.
1960 жылға дейін 22 құрылымдық іздестіру бұрғылары іске
қосылған, мұның өзі Тұран қабаттың табаны бойынша құрылымдық картаны
құрасты-руға және Жетібай көтерімі көрсеткіштерінің сейсмикалық барлау және
бұр-ғылау мәліметтерімен өзара сәйкестігін орнатуға мүмкіндік береді.
1959 жылдың өаңтарында құрылымының берілген бөлігінде жобалық
тереңдігі 3500 м терең іздестіру бұрғысының құрылысы басталған болатын. Бұл
бұрғының көрсеткіштері бойынша мұнай құмның бар екендігі анықталған
болатын.
1961 жылдың 5 шілдесінде Жетібій кен орнының № 6 бұрғысында
тәулігіне 400,0 мұнай беретін ХІІ тау көкжиегінен қуатты фонтан атқылай
бастады.
1.3. Стратиграфия
Жетібай кен орнындағы терең бұрғылаумен неогеннен триасқа дейінгі
стратиграфиялық аралық шектегі жалпы қуаты шамамен 300 м мезокайназой,
жиналымдарының қабаты аршылған болатын. Қиманың орташа юра келловейлік
бөлігі едеуір толығырақ сипатталған. Төменгі және жоғарғы жатқан
жыныстардың литологиялық құрамы терең барлау және барлау және құрылымдық
іздестіру бұрғыларында таңдап алынған бірлі жарымды үлгілерде берілген.
Осыған байланысты қиманы бөлшектеу үшін оның кәсіпкершілік геофизикалық
сипаттамасы кен пайдаланылған және стратиграфиялық шекаралардың көпшілігі
айтарлықтай нақты жуықтатылған.
Триастық жүйе
Ең жоғары қуатты триастық жиналымдар екі бұрғымен 267-2975 м
тереңдікте аршылған. Қиманың бір бөлігін триасқа жатқызу споралық тозаңды
кешендердің табылуымен негізделген.
2677-2870 м аралық шектерінде жатқан жоғары құнды алегролиттік
жыныстардың айтарлықтай кеш дамуымен ерекшеленеді. Төменгі нүктненің
құрамында немесе алерит тәрізді саз балшықтар кең өріс алған.
Палеонтологиялық зерттеулердің нәтижелері екі нүктенің де
триастық жүйенің жоғарғы бөліміне жататындығына көз жеткізуге мүмкіндік
береді.
Юралық жүйе І
Жетібай кен орнындағы юралық жүйе барлық бөлімдермен келтірілген.
Төменгі бөлім І
Кен орнындағы юралық жыныстар, олардағы тозаңдау кешендерге қарай
шартты түрде тауарлық қабатқа жатады. Метерологиялық тұрғыдан алғанда олар
құмдардың алевриттер мен аргелиттер тәрізді саз балшықтардың қоңыр түсті
қабатымен келтірілген. Бұл кезде қиманың төменгі бөлігі негізінен құнды, ал
жоғарғы бөлігі саз балшықты болып кеткен. Төменгі юралық жалпы қалықдығы
100-110 м құрайды.
Ортаңғы бөлім
Юралық жүйенінің ортаңғы бөлімінің құрамына палеонтологиялық
мәліметтер бойынша негізінен алендік, қабаттарының жиналымдары кіреді.
Ален қабаты І
Литологиялық қатынаста саз балшықтардың бағынышты пенза түрінде-
гі қабаттарына ие болатын құнды қиыршық тасты қабатпен келтірілген. Өзінің
негізгі мақсатында қабат жыныстары қатты тығыздалған әр түрлі түйіршікті
құмдардан және гравелиттерден құралған. Қима бойымен жоғары қарай
құмдардың түйіршіктігі біртіндеп төмендейді де, едеуір саз балшықты қалыпқа
енеді.
Байорс қабаты І
Литологиялық түрде байорс қабаты құнды алевриттік және саз бал-
шықты жыныстардың қабатымен келтірілген. Байорс жиналымдары үшін жекеленген
қабаттар мен құнды-алевролиттік жыныстардың аудан және қималар бойымен
өзара үйлесімді ауыстыруға тән құбылыс болып табылады. Жекелеген көкжиектер
мен қабаттың тұтас алғандығы, жалпы қалыңдығы салыстырмалы аралық шектерде
өзгеріп отырады. Қабылдаған аралықтарда байорс қабатының қалыңдығы 291 м-
ден 343 м-ге дейінгі аралық шектерде тербеліп отырады.
Бат қабаты
Қабат жиналымдарының қалыңдығы литологиялық қатынаста негізінен
құнды алевриттік жыныстардың сондай-ақ саз балшықты жыныстардың жиі
кезектілігінен түзілген.
Бат қабатының қимасындағы жекелеген қабаттармен нүктелердің орын
алуы біркелкі емес, жекелеген қабаттардың литологиялық ауысулары байқал-ды.
Бат қабатына жатқызылған жиналымдардың қуаты 199 м-ден 228 м-ге дейін
аралықтарда тербеліп отырады.
Жоғарғы бөлім І
Юра жүйесінің жоғарғы бөлімінің құрамында келловей, оксофорд,
книериод және титон қабаттарының жиналымдары ерекше көрінеді.
Келловей қабаты
Берілген қабаттың жиналымдары үш мүшелікке бөлінуге ие. Оның
төменгі және жоғарғы бөліктерінде, негізінен қуаты 10-20 м-ге дейінгі саз
балшықтар көп кездеседі. Ортаңғы бөлім құнды алевалиттік және саз балшықты
жыныстардың мөлшері шамамен бірдей тең қатынаста.
Жетібайдағы ортаңғы келловейдің қабат коллекторлары І және ІІ
өнімдік көкжиектерге біріктірілген. Кен орнындағы келловей қабатының
қалыңдығы салыстырмалы түрде 100 м-ден 331 м-ге дейінгі аралық шектерде
өзгеріп отырады.
Оксфорд қабаты І
Оксфорд қабаты, жоғарғы бөліктегі карбонаттық және теригендік
жыныстардың бағыты аралық қабаттарына ие болатын саз балшықты мерилисті
қабатпен келтірілген. Оксфорд қабаты жиналымдарының қалыңдығы 200 м-ден 230
м-ге аралықтарда тербеліп отырады.
Кемеридж қабаты І
Берілген қабаттың жиналымдары Жетібайда форамиафердің біреген
табылуларына жіне литологияның төсемдік жиналымдардан күрт ерекшеле-нуіне
қарай шаруашылықтың белгілі бір үлесімен бөліп салынған. Кемеридж
жоғарылатылған кедергісі жыныстардың қалыңдығы жатқызылған, қайта
кристалданған доломитті әк тастар түріндегі үлгілер алынған. Қабаттың
қалыңдығы 68,5 – 90 м аралығында тербеліп отырады.
Титон қабаты І
Берілген қабаттың жиналымдары кен орында, құрамында жиналымдар-
дың минералогиялық петрографиялық құрамының ерекшеліктерінен және олардың
төсемдік жыныстарымен құрылымдық қатынастарынан шыға отырып, шартты түрде
бөліп алынған.
Каротаждық сипаттамасы және литологиясы бойынша кимериод
қабатының жиналымдарына ұқсас және кимериод қабатынан валонжин қабатына
қарай валонжин қабатына қарай өтпелі қалыңдық болып табылады.
Қабаттың қалыңдығы 40 м-ден 52 м-ге дейінгі аралықтарда өзгеріп
отырады.
Бор жүйесі
Литологиялық белгілері бойынша Жетібайдағы бор жүйесінің жина-
лымдары екі бөлікке төменгі терригендік және бөлікке төменгі терригендік
және жоғарғы негізінен, карбонаттық бөліктерге бөлінеді. Олардың арасын-
дағы шекара жоғарғы бордың ішінде өтеді.
Төменгі бөлім К
Бор жүйесінің төменгі бөлімі валентионға дейінгі барлық
қабаттармен келтірілген. Валентин чотериев және баррем жиналымдары неокан
жоғарғы қабатына біріктірілген. Мұндай бірікті бор қимасының әлсіз
палионтологиялық жарықтандыруына және ондағы бірқатар стратиграфиялық
шекараларды бөліп көрсетудің шартылығынына байланысты жүргізіледі.
Неоком үстіңгі қабаты К
Неокаманды түзетін жыныстардың литологиясына және олардың
каратаждық сипаттамасының ерекшеліктеріне қарай бұл қабатты валентин және
баррем қабаттарымен қатар қойылатын үш нүктеге бөлшектеп көрсетеді.
Валентиннің құрамында негізінен, карбонаттық цементке ие болатын тығыз
кварц құрамдары кездеседі. Готериев үшін құмды алевриттік, саз балшықты
және карбонаттық жыныстардың жиі кезектесуіне тән сипатта болады.
Акт қабаты
Барремде кездесетін қабаттық жиналымдары негізінен ұсақ
түйіршікті құмдармен ие болатын қара түсті саз балшықтардан түзілген.
Альб қабаты
Берілген қабат, литологиялық тұрғыда төменгі бөлігінде, негізінен
саз балшықтан сондай-ақ, алвралиттер мен құмнан тұратын кезекпен орналасқан
қабаттар болып табылады. Қабаттың қалыңдығы 54 м-ден 581 м-ге дейінгі
орталықтардан тербеліп отырады.
Жоғарғы бөлім К 2
Жетібайдағы бор жүйесінің жоғарғы бөлімі өзінің барлық
қабаттарымен келтірілген. Геологиялық барлау жұмыстарының тәжірибесінде
қиманың жоғарғы бор бөлігінің қабаттарына бөлшектеп көрсету қабылданған.
Туран қабаты К 2t
Туран қабатының жыныстары бор жүйесінің жоғарғы бөлімі өзінің бар-
лық қабаттарымен келтірілген. Геологиялық барлау жұмыстарының тәжіри-
бесінде қиманың жоғарғы бор бөлігін сеноним және дат қабаттарына бөл-шектеп
көрсету қабылданған.
Сенон үстіндегі қабаты К 2 Sn
Сенон кампан және маастрихт қабаттарының жиналымдарын біріктіре-
тін берілген қабат, литологиялық тұрғыдан айтарлықтай берілген түрдегі
шағын-мергаль қабатымен келтірілген. Ол бұрғы қималарында нақты көрінеді.
Сенон жиналымдарының қалыңдығы 221 м-ге дейінгі шаманы құрайды.
Дат қабаты К 2d
Дат қабаты мастракт жыныстарын түзетін әк тастар
жинағымен келтірілген. Каратажына қарай жиналымдар сирек жоғарылатын
кедергілер аймағы түріндегі төсем жыныстарынан жиі ерекшеленеді. Қабаттың
қалыңдығы 10-23 м.
Палеоген жүйесі Р
Палеоген жүйесінің жиналымдары литологиясы мен каратажы бойын-ша
екі бөлікке: палеоценэоцен және олигоцен бөліктеріне бөліп көрсетіледі.
Алеоцен – эоцен Р1-Р2
Палеоцен түзулері құмдармен алеволиттердің бағынышты аралық
қабаттарына ие болатын, қимада кезектесіп орналасқан мергаль әк тас және
саз балшық қабаттарынан тұрады.
Олигоцен Р 3
Олигоценнің жоғарғы бөлімі алевралиттердің сирек аз қуатты аралық
қабаттарына ие болатын саз балшықты қабатпен келтірілген. Олигоцен,
жиналымдарының қалыңдығы 48-84 м-ге дейін.
Неоген жүйесі N
Жетібай алаңындағы неогеннің құрамында партон және сармат
қабаттарының жиналымдары ерекше көрінеді.
Тортон қабаты N 1t
Олигоцен жыныстарын түзетін қабаттың жиналымдары құм, алевалит-
тер, саз балшық мергаль және әк тас кезектесіп орналасқан қабаттарымен
келтірілген. Тортон жиналымдарының жалпы қалыңдығы 15-20 м –ден аспайды.
Сармат қабаты Nt S2
Литологиясы бойынша қабаттық түзулері екі мүшелік бөлінуге ие
болады. Оның төменгі бөлімі саз балшықты мергаль қабатынан тұрады, ал
жоғарғы бөлімі әк тастардан түзілген. Бұл қабаттың қалыңдығы 80-100 м-ге
жетеді.
Төрттік жүйе Q
Оңтүстік Маңғышлақ қабатының жоғарғы бөлігінде төрттік жиналым-
дар қиыршық тастардың жұқа қабаттарымен келтірілген, олардың ең жоғар-ғы
қалыңдығы бірнеше ондаған сантиметрден аспайды.
1.4. Тектоника
Жетібай кен орны Оңтүстік Маңғышлақ иілімінің солтүстүк бортын
қиындататын Өзен-Жетібай тектоникалық сатысының аралық шектерінде
орналасқан. Иілімнің сипаттамалық ерекшелігі, оны көлденең көтерілімдер
аймағымен (Қарағы төбесі, Пеоганомико-ракушечное көтерілімі).
Иілімнің солтүстік бортында Жетібай-Өзен және Қоқымбай
технологиялық орналасқан, олардың оітүстік шекарасы юра жиналымдары бойынша
флексулармен тіркелетін терең болып табылады.
Жетібай кен орны ұзындығы 18-20 км, екі 5,5 км-ге дейінгі ірі
брахинтикальдық құрылымға қарастырылған.
Алаң шеттерінде көтерілудің оңтүстік қанатын
қиындататын бұзулар орын алған. Бұл бұзушылық Жетібай кен орнындағы
бұрғылармен аршылған юра жиналымдарын коррекциялау кезінде анықталған
болатын.
Мұнай – газ жинақтағыш
Жетібай кен орнында мұнай мен газ жердің жоғарғы бетінде
белгілері жоқ. Кен орнындағы алғашқы өндірістік мұнай ағыны ортаңғы юра
жина-лымдарында жатқан көкжиекті сақтау кезінде № 6 бұрғыда 1961 жылдың 5
шілдесінде алынған болатын. Аршылған қимадағы мұнайдың өндірістік көздері
юраның жоғарғы, ортаңғы және төменгі бөлшектерінің жиналымда-рында
анықталған.
Мұнай орындарының номенклатурасы көкжиектер мен көкжиектердің
төменгі бөліктерінің номенклатурасына сай келеді.
Жетібай кен орнының юра жиналымдарындағы бірінші іздестіру
бұрғыларының кәсіпшіліктік-геофизикалық мәліметтері бойынша 14 келешекте
тиімді көкжиектер анықталған. Стратиграфиялық тұрғыда І және ІІ бат,
көкжиектер байос, ХІІ-ХІІІ көкжиектер аоен және ХIV көкжиек төменгі бор
жиналымдарына жатқызылған.
Жоғарғы көкжиектен төменгі көкжиекке қарай бағыттағы жиналымдарда
температураның қанығу қысымы, газбен қаныққандығы, көлемдік коэффициенттері
артып, мұнайдың тығыздығы, тұтқырлығы сияқты көрсеткіштер төмендей түседі.
Жетібай кен орнының мұнайы жеңіл, меншікті климаты күкіртсіз парафин
мөлшері жоғары (23-26%) мұнай түріне жатады.
1.5. Мұнайдың физико—химиялық сипаттамасы
Қабаттағы мұнайдың физико-химиялық қасиеттерін зерттеу 1968 жылы
бастады. Зерттеудің негізгі көлемі оған едәуір қолайлы, сынақ пайдалану
кезеңінде жүргізіледі. Зерттеудің көпшілік бөлігі 12-ші горизонтқа
келетінін ескерген жөн. Басқа горизонттардың әрқайсысына сынақ материялы аз
келеді, ал қосымша зерттеулерді қажет ететін горизонттарға V, VI, XI-ші
қабаттардың қабаттан сұйық пен газдарын қанықтыратын физико-химиялық
әдістер жатады.
Қабаттағы мұнайдың қасиеті.
Жоғарғы горизонттардан төменгі бағытта қанығу қысымының, қызулықтың,
газбен қанығудың ( 85-116 м3тәу.) көлемдік көэффиценттің ( 1,25 -тен
1,41 -ге дейін ) және мұнай тығыздығы ( 0,77 -тен 0,7 гсм3) тұтқырлығы (
3,04 -тен 1 спз).
Зерттеу, түрлі горизонт мұнайларының тереңнен алынган үлгі нәтижелерін
орнына қою кезінде байқалған ерекшеліктердің бірі болып, су мен мұнай
шекарасындағы, оның мәнінде газ мұнай шекарасының қанығу қысымының тұрақты
мәні болып табылады. Барлық горизонттар үшін, мұнай бергіштік қабатына
тәуелсіз ол 50 - 60 кгсм2 -ді құрайды.
Газсыздандырылған мұнайдың қасиеті
Қарастырылатын жинақтағы өнімді шөгінділердегі мұнайды шартты 2 топқа
бөлуге болады. IV - VI горизонттағы динамикалық тұтқырлыгы 50°С де 25-30
спз, тығыздығы (0,86-0,87гсм3) және көп мөлшердегі асфальтті- қарамайлы
(15-17%), компоненттері бар мұнайды бірінші топқа жатқызуға болады.
Екінші топқа VIII — XIII горизонттағы сүзу өткізгіштігі жоғары мұнайды
жатқызуға болады. Бұлардың тығыздығы 0,833 -тен 0,850 гсм3, тұтқырлығы
50°С болғанда 8 -ден 12 спз дейін. Мұнайдың асфальтті - қарамайлы мөлшері 8-
9% тен аспайды. Қарастырылған мұнайдың ерекшелігі +28 - +34°С қызулықта
мұнайдың қоюлануы шартты түрдегі жоғарымолекулярлық парафинді
көмірсутегінің үлкен мөлшері 18 - 25% . +37 - +38 °С аралығындагы қызулықта
парафиннің еруі белгіленген күкірт мөлшері көп емес, орташа 0,2% .
Тереңдегі сынамаға талдау жасағанда V-XI горизонттағы қоспа газдардың
өзіндік салмағы 1,058 - 1,175 гл, метанның мөлшері 62 - 67%, көмірқышқыл
газы 0 - 1,2%, азот 4,04 - 10,85 % мөлшерін көрсеткен.
1.6. Мұнай және газ қоры.
ГКЗ -та мұнай және газдың қорын соңғы бекіту мерзімі 1970 жылдан бері
Жетібай кен орнында 300 ұңғыдан артық бұрғыланған, жаңа берілгендер
анықталған, онда шөгінді құрылымы, олардың шекарасы, ол бойынша мұнаймен
қанығу және газбен қанығу қуаттылығының таралуы анықталған.
Осыған байланысты қарастырылып отырған шөгінділердің өндіру жобасын
қарастыру үшін 1976жылдың 1 қаңтарына дейін қазылған ұңғылар жағдайына
байланысты есепке ала отырып қорды қайта бағалауды жүргізу қажет болды.
Біріншіден IV горизонттың жоғарғы бумасымен байланысты тағы бір мұнай
шөгіндісінің, қорды бекіткеннен кейін, кен орнында ашылған ескерген жөн.
Бұл шөгіндінің есептеу параметрлерінің бағалануы, ондағы мұнайдың
қорын анықтау, IV горизонт шөгіндісінің сипаттамасы және геологиялық
құрылымын келтіре отырып жоғарыда келтірілген.
Vб горизонтының төменгі жағында орналасқан шөгіндідегі мұнай қорының
көбеюі №703 ұңғыда берілген мәлімет бойынша сумұнай шекарасы бұрынғы
қабылданған 1770 м. орнына 1779 м-ге тең шығыс приклиналы және
оңтүстік—шығыс қанаттың мұнай бергіш ауданының ұлғаюына байланысты. Шөгінді
ауданы 407 км2 артық көбейді ( 8,5%). Сонымен қатар № 709, № 737 ұңғылар
аумағында мұнай қанығу қуаттылығы 20-ден артық шөгінділер ашылды. Сол
себептерден мұнай қорының көбеюі орташа қуаттылығы мұнай қаныққан қорларға
байланысты.
Vв горизонттан төмен орналасқан шөгіндінің мұнай қорының көбеюі орташа
мұнай мен қанығу қуаттылығының өсуіне байланысты. Көптеген өзгерістер бос
газ қорында бар.
VIIIа+б горизонтқа байланысты бос газ қорының өсуі негізінде газ
бергіш ауданның 40% ( 6,7 км2) және газбен қанығу қуаттылығының орташа
мәннен 0,6 м-ге артып жатыр, бұл бұрынғы бекітілген көрсеткіштердің 22%
құрайды.
Жалпы кен орны бойынша қарастырылып отырған горизонттар жиегінде IV
-XIII ГКЗ бекітілгеніне қарсы мұнайдың баланстық қоры 9,2 % -ке ( 30 млн.т)
артты. Бірақ ГКЗ-де қарастырылмаған IV горизонт шөгіндісінің мұнайы ( 19,3
млн.т) осы санға кіретінін ескеру керек. Яғни, айырмашылығы 10,7 млн.т
немесе 3,3%о құрайды.
Салыстырмалы ең қолайлы жағдайға Vа және Vб горизонтынан төмен жатқан
шөгінділер ие, олар бойынша мұнай қорының көп бөлігі мұнай зонасына
байланысты.
Vв горизонттан төмен орналасқан шөгіндіде бірегей барлық мүмкін мұнай
газ шөгінділерінің қасиеттері бар мұнай қоры жинақталган - газмұнай және
сумұнай, соңғысы барлық қордың ең жартысы орналасқан жалғыз горизонт.
ІІ. Технико – технологиялық бөлім.
2.1. Жетібай кен орнында қабатты гидравликалық жару технологиясын
пайдалану негізі
Дипломдық жобаның геологиялық бөлімінде көрсетілген нәтижелерге сүйене
отырып, яғни қабат төмендеуіне байланысты Жетібай мұнай кен орнының
өнімділігін арттыру мақсатында қабатты гидравикалық жару технологиясы
қарастырылады.
Қабатты гидравликалық жару (ГРП) – түп аймақтық зонаға әсер ететін
негізгі тәсілдердің бірі. Жетібай кен орнын ұзақ уақыт игеру кезінде
ұңғылардың түп аймақтық зонасы сүзу каналдарының әртүрлі типті тұздармен
(барий, сульфатты, карбонатты аралас) кольматациялану кесірінен қабаттың
өткізгіштігі төмендеді.
Жетібай кен орнында алғашқы қабатты гидравликалық жару 1999жылы
желтоқсан айында жүргізілді. 2000 жылдың басында өндіруші ұңғылар бойынша
қосымша мұнай өндіру көлемі – 139433 тоннаны құрады. 2001жылы 51 ұңғыда
жүргізілді, оның ішінде 3-уі ығыстыру ұңғылары. Қабатты гидравликалық жару
жүргізілген соң ұңғының қабылдағыштығы 3-4 есе артты.
2001 жылы 51 ұңғыда жүргізілген қабатты гидравликалық жару жұмыстарын
талдап, 11 ай ішінде жүргізілген жұмыстың тиімділігі төмендегі кестеде
көрсетілген.
Кесте 1.
ГРП жүргізілген ұңғылар саны Тиімділігі,ТиімділіктіңГРП
% орташа есебінен
ұзақтығы, айқосымша
өндірілген
көлемі,
ттәу
Барлығы Оның ішінде
Тиімдісі Тиімсізі
51 45 6 88 2 жыл 217
Бұл технологияны Жетібай кен орнындағы жарықты және каверно-кеуекті
коллекторлары бар терең орналасқан горизонттарда пайдалану өте жоғары
тиімді болып келеді, сондықтан жобада Жетібай кен орнында терең орналасқан
горизонттарды осы технологиямен өңдеу қарастырылады.
Гидравликалық жару мұнай өндіру практикасында 1947 жылы АҚШ-ында
қолданылған болатын. Гидравликалық жару процесінің теориялық негізі мен
технологиясын Ж.Кларк 1948 жылы өз жұмысында ашып көрсеткеннен кейін бұл
тәсіл кеңінен тарай бастады.
1955 жылдың аяғында АҚШ – да 10000 жуық жарылыстар жүргізілді. 1968
жылы дүние жүзінде миллионға жуық жарылыс жүргізілді. Орташа есеппен
қарастырғанда ұңғыма өнімділігін арттыру мақсатында 1500 ай сайын жарылыс
жүргізіліп отыр. Осындай жарылыстардың тиімділігінің өзі жарылыс
технологиясын және жару сұйығын дұрыс таңдай білуде. Гидравликалық жаруды
пайдалана отырып ұңғыма өнімділігін 2-3 рет арттыруға болады.
Гидравликалық жару процесі дегеніміз қабат жыныстарын жоғары қысымды
сұйық көмегімен бұза отырып, жарықшақтар тудыру. Гидравликалық жару
процесінің барысында мынадай талаптар орындалуы қажет:
- сызат, жарықшақ пайда болуы;
- пайда болған жарықшақты ашық түрінде ұстап тұру;
- жарық сұйығын келтіру;
- қабат өнімділігін арттыру.
Қабаттағы жарықшақ қабатқа жоғары қысымды су айдау барысында пайда
болады. Сұйық жылдамдығы жоғары болуы қажет, қабаттың сіңіру жылдамдығына
қарағанда. Жыныста ішкі кернеу пайда болғанша, сұйық қысымы өседі. Ішкі
кернеуге байланысты пайда болған жарықшақты ашық түрде ұстап тұру қажет.
Жарықшақ пайда болған мезеттен бастап, сұйыққа міндетті түрде құм қосылуы
қажет. Себебі құм жарылыстан кейін қысым азайған кезде жарықшақты ашық
түрде ұстап тұруы үшін қажет.
Гидравликалық жарудан кейін, ұңғымадан флюидті шығармас бұрын,
ұң,ымадағы сұйық қалдығын кетіру қажет. Сұйықты кетіру қолданылған сұйық
түріне, қабат қысымына, қабаттың салыстырмалы өткізгіштігіне байланысты
болып келеді. Сұйықты кетірудің маңызы зор, себебі қалған сұйық сұйықтардың
жиналу жолында кедергі көрсетуі мүмкін.
Қабатты гидравликалық жару – шыңыраудың түп аймақтық зонасына әсер
ететін тиімді құралдардың бірі болып табылады. Бұл тәсіл мұнай және газ
кенорындардың өнімділігін жоғарлату үшін шыңырауды игеруге және қабат суын
оқшаулау кезінде және т.б. ығыстыру шыңырауының жұтқыштық қасиетін
жоғарлату үшін қолданылады.
Қабатты гидравликалық жару процесі түп аймақтық зонаның жыныстарына
шыңырауға ығыстырылатын сұйықтың жоғарлатылған қысымымен жасанды және
кеңейтілген жарықшықтар туғызумен қорытындыланады. Қабат жыныстарында
қысымды жоғарлату кезінде жаңа жарықшақ түзіледі немесе өзінің жарықшақтары
ашылады немесе кеңейеді. Бұл жарықшақ жүйесінің барлығы қабаттың өнімді
бөлігінен жойылған шыңыраумен байланыстырады. Қысым төмендеген соң
жарықшақтың бітеліп қалмауын болдырмас үшін оған шыңырауға ығыстырылатын
сұйыққа қосып ірі түйіршікті құмды енгізеді. Жарықшақ радиусы бірнеше
ондаған метрге жетуі мүмкін. Қабатты гидравликалық жару нәтижесінде
тәсілдің гидродинамикалық тиімділігі және шыңырау дебитінің максимальды
көбеюін келесі бойынша бағалауға болады.
Жарықшақтар мұнай коллекторының кеуекті ортасымен салыстырғанда өте
жоғары өткізгіштік қабілеттілікке ие болады, сондықтан түп аймақтық зонаның
өткізгіштігі жарықшақ радиусында шексіз үлкен болады. сонда мұндай
шыңыраудың радиусын жарықшақ радиусына тең деп қабылдауға болады.
Кәсіпшілік практика көрсеткендей, гидравликалық жарудан соң шыңырау
дебиті кейде бірнеше ондаған есе артады. Бұл түзілген жарықшақтар бұрынғы
шыңырау ағынымен және оқшауланған жоғары өнімді зонамен қосылғанын
білдіреді.
Қабатты жару кезінде қабатта сүзілетін сұйықтан жарықшақтың түзілу
механизмі келесідей: шыңырауда сорапты агрегаттармен туындайтын қысыммен
жару сұйығы бірінші кезекте үлкен өткізгішті зонада сүзіледі. Мұнда
вертикаль бойынша қабаттар арасында туындайтын қысымдар айырмашылығы
өткізгішті қабатта өткізгіштігі аз немесе мүлдем өткізбейтін қабатқа
қарағанда жоғары болады. Нәтижесінде өткізгіш қабат жабынында және
табанында кейбір күштер әсер етіп, жоғары жатқан жыныстар деформацияға
ұшырайды және қабаттар шекарасында горизонтальды жарықшақтар түзіледі.
Сүзілмейтін сұйықпен жару кезінде қабатты жару механизмі қалың қабатты
тамырды жару механизмінің баламасы болып табылады. Мұнда түзілетін
жарықшақтар вертикальды немесе көлбеу бағытта болады. Сүзілетін сұйықпен
жару кезінде жару қысымы сүзілмейтін сұйықпен жару кезіндегі қысымға
қарағанда анағұрлым кіші, соңғы жағдайда жынысты жару механизмі қалың
қабатты тамырды жару механизміне сәйкес келеді. Сүзілетін сұйық қабатқа
еніп жыныстың үлкен ауданымен байланысу әсерінен, оған сүзілмейтін сұйықпен
қабатты бұзуға арналған қажетті күшке қарағанда аз, бірақ жеткілікті күш
береді.
Жару процесінің үлкен дәрежесі сұйықтың физикалық қасиетіне, оның
ішінде оның тұтқырлығына байланысты. Ол сүзілетін болу үшін жару қысымы аз
болғаны жөн.
Қабатты жару кезінде қолданылатын сұйықтың тұтқырлығын жоғарлату және
оның сүзгіштігін төмендету оған тиісті қоспалар енгізу арқылы жүзеге
асырылады. Қабатты жару кезінде қолданылатын көмірсутекті сұйықтарға
арналған қоюландырғыштарға органикалық қышқыл тұздары, жоғары молекулярлы
және коллоидты мұнай қосылыстары (мысалы, мұнай гудроны және мұнай өңдеудің
басқа қалдықтары) жатады.
Едәуір тұтқырлыққа және жоғары құм ілестіретін қабілеттілікке
карбонатты коллекторды жару кезінде қолданылатын кейбір мұнайлар, керосин-
қышқылды және мұнай-қышқылды эмульсиялар және су-мұнай эмульсиялары ие. Бұл
сұйықтар мұнай шыңырауларында қабатты жару кезінде жару сұйықтары және
құмтасығыш-сұйықтар ретінде қолданылады.
Су ығыстыру шыңырауларында қабатты жару үшін көмірсутекті негіздегі
жару сұйықтары және сұйық-құмтасығыштар пайдалану судың көмірсутекпен қоспа
түзілуі кесірінен жыныс өткізгіштігінің нашарлауына әкеліп соғуы мүмкін. Су
ығыстыру шыңырауларының қабаттарында бұл құбылысты болдырмас үшін
қоюландырылған сұйықпен жарады. Қоюландыру үшін сульфид-спиртті борда (ССБ)
және суда жақсы еритін басқа целлюлозалар пайдаланылады.
Жарықшақты толтыруға арналған құм келесі талаптарға жауап беруі тиіс:
1) берік құм жастықшасын түзіп және қысым кезінде бұзылмауы қажет; 2)сыртқы
қысым әсерінен жоғары өткізгіштігін сақтау қажет.
Бұл талаптарға ірітүйіршікті, жақсы оралған және гранулометриялық
құрамы бойынша біркелкі, жоғары механикалық беріктікке ие құмдар
қанағаттандырады. Ең көп қолданылатыны түйіршік өлшемі 0,5-1,0мм таза
кварцты құмдар.
2.2. Қабатты жару технологиясын пайдалану
Қабатты жару үшін бірінші кезекте өнімділігі төмен, жыныстың табиғи
өткізгіштігі аз шыңыраулар немесе қабатты ашу кезінде түп аймақтық
зонасының сүзу қабілеттілігі нашарлаған шыңыраулар таңдалады. Және де
шыңыраудағы мұнай ағуын қамтамасыз ету үшін қабат қысымы жеткілікті болуы
қажет. Жаруға дейін шыңырау жынысының жұтқыштық қабілетін және жұту қысымын
зерттейді. Жаруға дейін және кейінгі ағыс зерттеулері және шыңыраудың
жұтқыштық қабілеті туралы мәліметтер операция нәтижесі туралы талқылауға
мүмкіндік береді, жару қысымын шамалап бағалауға көмектеседі, жаруды
жүргізу үшін сұйық мөлшері мен оның қасиетін дұрыс таңдауға, жарудан кейін
түп аймақтық зонадағы жыныстың өткізгіштігінің өзгерісі туралы талқылауға
мүмкіндік береді.
Жетібай кен орнында қабатты гидравликалық жару жұмыстарын жүргізу
алдында ұңғыда мына сызба бойынша дайындық жұмыстарын жүргізеді: ұңғыда
геофизикалық зерттеулер жүргізеді, пайдалану колоннасын алтыреттік тазалау
жүргізеді, сүзгі интервалында қосымша перфорация жүргізеді. Жұмысты бастар
алдында шыңырауды лас заттардан тазалайды және жуады, түпаймақтық зонаның
сүзу қасиетін жақсартады. Жаруда жақсы нәтижелерді шыңырауларды тұзды
немесе сазқышқылмен (тұз және плавикті қоспа) алдын ала өңдеу кезінде алуға
болады, бірақ та қабатты ашу кезінде фильтрат пен саз ертіндісі көп енген
жағдайда жыныс өткізгіштігі нашарлайды. Ондай қабаттарға қабатты ашудан соң
бұрғылау кезінде сазды ертіндіде жару сұйығы үшін аз өткізгішті болып
қалатын өткізгішті участок қимасы жатады. Ондай қабаттар алдын ала
қышқылмен өңдегеннен соң сүзу қасиеті жақсарады және жарықшақ түзілуге
жақсы жағдай жасайды. Жетібай кен орнында ұңғының түп аймақтық зонасын
пентан-гександы фракциямен (ПГФ) өңдейді.
Жуылып тазаланған шыңырауға диаметрі 76 нмесе 102мм сорапты құбырлар
түсіріледі, оның бойымен жару сұйығы түп аймаққа беріледі. Аз диаметрлі
құбырды түсіру кезінде қысымның едәуір жоғалуы кесірінен жару процесі
қиындайды. Шегендеу құбырын жоғары қысым әсерінен алдын ала сақтандыру үшін
қабат үсінде пакер орнатылады. Ол құбырда жоғарлатылған қысым кезінде
колонна бойымен қозғалмас үшін гидравликалық якорь орнату ұсынылады. Құбыр
және якорь ішінде қысым үлкен болған сайын шегендеу колоннасына үлкен
күшпен итеріледі және сығылады, сақианалы шектері колоннаға қысымнан жоғары
үлкен тежеу әсеріне ие болады. якорьдың басқа типтері де қолданылады.
Жетібай кен орнында ұңғының түп аймағын ПГФ өңдеген соң және пакер орнатқан
соң қабатта бастапқы жарықты туғызу үшін гель (мұнай және химиялық
реагенттермен өңделген дизельді отын) айдау ұсынылады.
Шыңырау сағасы арнайы головкамен жабдықталады, оған сұйық ығыстыруға
арналған агрегаттар қосылады.
Қабатты жару шыңыраудың қабылдағыштық коэффициенті едәуір көбеюімен
белгіленетін қабаттың қабатталу сәтіне дейін құбырға жару сұйығын
ығыстырумен жүзеге асырылады. Қабат жарылған соң сұйық-құмтасығыштар
ығыстырылады. Сұйық-құмтасығыштарды үлкен жылдамдықта және жоғары қысымда
айдау өте жақсы нәтиже береді, онда түзілген жарықшақтар кеңінен ашылады.
Сұйық-құмтасығыштар қабатқа құбыр көлемінде шыңырауға үрлеу сұйығын
ығыстыру жолымен айдайды, ол мұнай шыңыраулары үшін мұнай, ығыстыру
шыңыраулары үшін су ретінде пайдаланылады. Содан соң шыңырау сағасын жабады
және шыңырау қысымы құлағанша жайына қалдырады. Одан соң шыңырауды жуады,
құмнан тазалайды және оны игеруге кіріседі.
Сипатталған сумен жару сызбасынан басқа, процесті жүргізу жағдайына
және арналу мақсатына байланысты басқа технологиялық сызбалар пайдаланады.
Терең емес шыңырауларда қабатты жаруды сорапты-компрессорлы құбыр
түсірмей немесе пакерсіз құбыр арқылы жүргізуге болады. бірінші жағдайда
сұйық тікелей шегендеу құбыр бойынша ығыстырылады, ал екінші жағдайда
сақтналы кеңістік бойынша ығыстырылады. Мұндай технологияда өте тұтқыр
сұйықты ығыстыру кезінде шыңыраудағы қысым жоғалымын едәуір азайтуға
болады. Ағыс жағдайын жақсарту үшін көпретті қабатты жаруды қолдануға
болады. Оның мәні қабаттың әртүрлі тереңдігінде бірнеше жарықшақ түзіледі
және шыңыраудағы түп аймақтық жыныстың өткізгіштігі жоғарлауымен
қорытындыланады.
Сумен жаруды жүргізу кезінде ерекше назар аударатын маңызды сұрақ
түзілген жарықшақтың сипаттамасы және орналасқан орнын анықтау болып
табылады. Бұл мәселе жарықшаққа қарапайым және радиоактивті құмды енгізген
соң радиоактивті каротаж жүргізілген соң шешіледі. Құмды активациялау
адсорбциямен және оның бетіне бекітілген радиоактивті заттармен жүзеге
асырылады. Адсорберленген активті компонент суда ерімейтін құммен және
жабысатын заттары бар мұнаймен жабу жолымен бекітуге болады. Жарықшақ
түзілу интервалында қисық гамма-каротажда радиоактивтіліктің дәл аномалиясы
көрсетіледі.
Қабатты гидравликалық жару технологиясының негізгі операциялары:
- скважинаны жуу немесе тазалау;
- скважинаға беріктігі жоғары пакері бар сорапты компрессорлы
құбырларды (НКТ) түсіру;
- НКТ арқылы жару сұйығын айдау;
- Құм тасығыш сұйықты айдау;
- Тығыздаушы сұйықты айдау;
- Жару қондырғыларын жинау және скважинаны іске қосу.
Технологиялық сүлбесіне байланысты қабатты гидравликалық жару
бірдүркінді, бағытталған немесе көпдүркінді болуы мүмкін.
Бірдүркін жару кезінде қысым барлық қабатқа бір мезетте әсерін тигізе
алады.
Бағытталған жару тек өнімділігі төмен қабатқа ғана бағытталған.
Көпдүркінді жару кезінде қысым әсерін ретімен тигізеді.
Бірдүркін жару кезінде 5-10 тн дейін құм қолданылады. Суды қолдану
барысында құм мөлшері 40-50 кгм3 дейін. Құм тасығыш сұйық мөлшері құм
концентрациясы мен мөлшеріне байланысты есептеледі. Жару сұйығының мөлшері
5-10 м3 жетеді. Тығыздау сұйығының мөлшері шегендеу бағаны мен құбырларының
мөлшеріне тең болады.
Айдау сұйығының шығыны 2м2мин болуы қажет және горизонтальды,
вертикальды жарықшақтардың пайда болуына байланысты келесі формула
көмегімен бағаланады:
Мұнда: Qгор – сұйық шығыны, лс.
М – сұйық тұтқырлығы мПас
Rт – горизонталь жарықшақ радиусы, см:
Wгор – горизонталь жарықшақ ені, см.
Сонымен жару кезінде пайда болатын жарықшақтар бағыты горизонтальды,
вертикальды болып келеді, бұл бағыттар жару кезіндегі қабатта пайда болатын
кернеуге байланысты. Горизонтальды жарықшақ горизонтальды кернеу
вертикальды кернеуден көп болған жағдайда пайда болады.
2.3. Қабатты гидравликалық жаруға арналған сұйықтар
Жару сұйықтарының бірнеше түрі бар. Жоба бойынша осы сұйықтарды
таңдамас бұрын, оларға қысқаша тоқталып өтейік:
а) Негізі су сұйықтар
Негізі су болып келген сұйықтар өзінің тиімділігі, арзандығына
байланысты жиі қолданылады. Оның бағасын төменгі бағаларды салыстыру
кестесінен көруге болады. Негізі су болып келген сұйықтардың басқа
сұйықтармен салыстарғандағы артықшылықтары:
- негізі су сұйықтар экономикалық тұрғыдан қарастырсақ арзан. Базалық
компоненті су – мұнайға, конденсатқа, метанолға, қышқылмен
салыстырғанда бірнеше рет арзан.
- Бұл сұйықтар от алғыш емес. Сондықтан олар жарылғыш емес.
- Бұл сұйықтар қолдануға ыңғайлы;
- Бұл сұйықтар оңай бақыланады және қоюлануы жеңіл.
Негізі су болып келген сұйықтарды қолдану барысында оларды қоюлату
қажет. Қоюлатылған сұйықпен ашу материалын, атап айтқанда, құмды тасу,
сұйықтың жоюлуын азайтуға, жарықшақ енін ұлғайтуға болады. Ең алғашқы
қоюлатқыш крахмал болды. 1960 жылдың бұл қоюлатқыш гуарлы желіммен
алмастырады. Гуарлы желім – бұл полимерлі қоюлатқыш болып табылады.
Бағасы әр түрлі сұйықтарды салыстыру (АҚШ доллары)
Жарық сұйығының аталуы 1 м3 бағасы Гельқұрайтын Жалпы
компонент 1 м3 бағасы
бағ.
1. Қоюлатылған су - 66,00 66,00
2. Полимерцитті су - 126,00 126,00
3. Қоюлатылған, реформат 250,00 94,00 344,00
4. Екі фазалы сұйық 50,00 66,00 116,00
5. Метанол +СО2 350,00 150,00 500,00
6. Сұйық СО2 300,00 - 300,00
7. 15% қышқыл 380,00 200,00 580,00
8. 28% қышқыл 750,00 250,00 1000,00
Гуарлы желімнен басқа да қоюлатқыштар қолданылады: карбоксиметия,
кстантан, полиакриламидтер.
Негізі мұнай сұйықтар – шикі мұнай, дизельдік жанармай, керозин,
алюминий фосфаты. Алюминий фосфаты шикі мұнайдың температураға тұрақтылығын
арттырады.
Негізі спирт сұйықтар – метанол және изопропанол. Сұйықтың негізі
болып келетін спирт судың беттік керілуін азайтады. Сол сияқты спирт
температура тұрақтылығын сақтауға ықпалын тигізеді.
Эмульсиялық сұйықтар. Бұл сұйықтар 1970 жылдың аяғында табылды. Таза
шикі мұнайдың бағасы 19-31 АҚШ доллары болған кезде, мұнай эмульсиясын
пайдалану тиімді.
Бұлардан басқа да жару сұйықтары бар: азот, көмірқышқыл газы, әрине
бұлар таза күйінде емес, суда ерегін күйінде қолданылады. Осы аталған
сұйықтарға реологиялық қасиеттер тән. Атап айтсақ сұйықтардың ағуы, сіңуі,
тұтқырлығы. Мысалы: жару сұйықтарының тұтқырлығы қабат жыныстарының сұйықты
сіңіруіне әсері зор: қою сұйық аз мөлшерде сіңіріледі.
Қысыммен пайда болған жарықшақтар қабаттың өткізгіштігін арттырады.
Сол пайда болған жарықшақтар жарудан кейін жабылып қалмас үшін сұйықпен
бірге құм айдайды. Осы жарықшақты ашық түрде ұстап тұру үшін қоланылатын
материалдарды 2 – ге бөлуге болады: кварцті құмдар және проппанттар.
Кварцті құмдардың тығыздығы көбіне 2,65гсм2; Түйіршіктерінің өлшемі
0,5-1,0 мм. Кварцті құмдар берік болып келеді және сыртқы қысым әсері
кезінде де өзінің өткізгіштік қасиетін сақтайды. Қазіргі кезде АҚШ – да
суперпесок суперқұм қолдануда. Бұл құм түйіршіктері арнайы смолалармен
жабылған. Осы жабу нәтижесінде олардың беріктігі арта түседі.
Гидравликалық жару жұмысын бастамас бұрын ұңғыма жуылып, тазартылады,
қабаттың фильтрациялық қасиетін жақсарту мақсатында.
Тазартылған ұңғымаға диаметрі 76 мм құбыр түсіріледі. Осы құбыр арқылы
ұңғыма түбіне жару сұйығы беріледі. Егер бұдан диаметрі кіші құбыр
түсірілсе, онда қысымды жоғалтып аламыз. Шегендеу (обсадты) бағанына жоғары
қысым өз әсерін қатты тигізеді. Осы қысым әсерінен шегендеу бағаның сақтау
үшін пакер қойылады. Пакер құбырға кигізілмендіктен, құбырмен бірге
қозғалмас үшін, пакердің жоғарғы жағына гидравликлаық якорь орнатылады.
Гидравликалық якорьдің поршеньдері бар. Олар ұясынан қысым әсерінен шығып,
шегендеу бағанына тіреліп тежеуіш қызметін атқара отырып, пакердің құбырмен
бірге қозғалмауына ықпалын тигізеді.
Ұңғыма сағасы арнайы жабдықтармен қамтамасыз етіледі.
Ұңғыма сағасына орналасқан мұнайы бар сиымдылық жоғары қысымды
агрегаттарға қосылады. Осы агрегат көмегімен ұңғымаларға 50 МПа тең
қысыммен сұйық қабатқа айдалады. Бұл агрегат секундына 10-15 дм3 дейін жару
сұйығын айдайды. Жару процессі аяқталған соң, ұңғыма сағасы жабылып, қысым
төмендегенше жабық тұрады. Ұңғыма сағасы жабылғанға дейін жару артынан
бірден жарықшақтарды ашық түрде сақтап қалу үшін құм қосылған сұйық
айдайды. Осы құмтасығыш сұйық жарықшақтарға жету үшін тығыздау сұйығын
айдауымыз қажет.
Жарудың бірінші сатысында 5-6 т құм, одан кейін 10-20 т құм айдалуы
мүмкін.
Құм мұнай өнімдеріне, қышқылды эмульсяларға, қоюлатылған суға
араластырылатынын жоғарыда айтып кеткенбіз. Мұнай өнімдеріне – 600,
қышқылды эмульсияға – 1200, қоюланған суға – 360-600 тм3 мөлшерге дейін
құм қосылады.
2.4. Қабатты гидравликалық жару технологиясында қолданылатын
жабдықтар
Қабатты гидравликалық жаруға арналған жабдықтар кешеніне кіретіндер:
сорапты агрегаттар, құмараластыру қондырғылары, жару сұйықтарын
тасымалдауға арналған автоцистерналар, шыңырау сағасының арматурасы,
пакерлер, якорлар, және басқа қосымша жабдықтар.
Оның ішінде сумен жару үшін келесі жабдықтар пайдалануы мүмкін:
Тіреуі бар пакерлер: ПМ; ОПМ.
Тіреусіз пакерлер: ПШ; ПС; ПГ.
Сорапты қондырғылар (агрегаттар): УН1-630-700А; НА-105-1; 2АН-500; АНА-105;
3АН-500 және 4АН-700.
Құмараластыру қондырғылары: АПС-10; 4ПА; УСП-50 ( 9т.құмға дейін).
Манифольд блогы: 1БМ-700; 1БМ-700С; ММ-1050.
Саға арматурасы: 2АУ-700; 2АУ-700СУ.
Автоцистерналар: АЦН-8С-5337; АЦН-14С-65101; АЦ9-5337; АТК-8-65101 және
сиымдылықтар (6(21) м3.
Сорапты қондырғылар (агрегаттар) 2АН-500, 3АН-500 және 4АН-700 жұмысшы
сұйықтарды: жару сұйығы, құмтасығыш пен үрлеу сұйығын айдауға арналған.
Сорапты қондырғының типі мен саны оның техникалық сипаттамасы,
өңделетін қабат параметрлері бойынша анықтайды: қабаты, қалыңдығы,
өткізгіштігі, табиғи жарылғыштық дәрежесі және т.б. Мұндағы маңызды жағдай
– қажетті қондырғыны максимальды қысқарту, ол шыңырау сағасының түйінін,
процесті басқаруды жеңілдетеді және жұмыс құнын төмендетеді.
Құм араластыру қондырғысы УСП-50 құмды тасымалдауға, құм-сұйықты
қоспаны дайындауға және қабатты жару кезінде, және де суқұмарынды
перфорация кезінде сұйықты сорапты қондырғы қабылдауына беруге арналған.
Ол КрАЗ-257Б1А автомобиль шассиіне орнатылған және тиеу бункерінен және
жұмысшы шнектен, манифольдтан, басқару постынан, шнек пен араластырғышты
басқару гидрожүйесінен тұрады.
УСП-50 қондырғысының техникалық сипаттамасы
Максимальды беру, м3мин 3,6
Беру, тмин 0,3
Бункер сиымдылығы, м3 6,83
Қысымы, МПа 0,2
Қабатты сумен жару жабдықтарын таңдау кезінде қажет: технологиялық
сызбаны – сұйық қысымы ... жалғасы
І. Геологиялық бөлім 4
1.1. Кен орын туралы жалпы мәлімет 4
1.2. Геологиялық – геофизикалық зерттеу 5
1.3. Стратиграфия 6
1.5. Мұнайдың физико—химиялық сипаттамасы 13
1.6. Мұнай және газ қоры. 14
ІІ. Технико – технологиялық бөлім. 16
2.1. Жетібай кен орнында қабатты гидравликалық жару технологиясын пайдалану
негізі 16
2.2. Қабатты жару технологиясын пайдалану 20
2.3. Қабатты гидравликалық жаруға арналған сұйықтар 24
2.4. Қабатты гидравликалық жару технологиясында қолданылатын жабдықтар 27
2.5. Қабатты гидравликалық жару көрсеткіштерін есептеу 29
ІІІ. Қоршаған ортаны қорғау және техника қауіпсіздігі. 33
3.1. Еңбекті қорғау 33
3.2. Техника қауіпсіздігі 35
3.3. Қоршаған ортаны қорғау 41
IV. Экономикалық бөлім 48
4.1. Экономикалық көрсеткіштерді есептеу 48
4.2. Өндірістік еңбекақы қоры 50
4.3.Ұңғылар амотизациясы. 52
4.4. Тауарды өнімді дайындау және тасымалдау үшін 53
кететін шығындар. 53
4.5. Мұнайдың өзіндік құны. 54
Қорытынды 57
Әдебиеттер 58
Кіріспе
ХХ-ХХІ ғасырдың ең маңызды энергетикалық, химиялық минерал байлығы
мұнай мен газ болып табылады. Біздің дәуірімізде мұнай көп елдердің,
мемлекеттердің экономикасының, саясатының негізін құрайтын сүйеніш
факторларының қуаттысы болып саналады.
Каспий шельфі Қазақстанның стратегиялық ресурсы болып табылады.
Каспий теңізінің қазақстандық секторындағы көмірсутегі шикізатының қоры 8
миллиард тонна (60миллион баррель) шартты отын есебінде болжанып отыр.
2005жылы мұнай-газ конденсатымен қоса 61,65миллион тонна көмірсутегі
шикізаты өндірілсе, 2006жылдың бірінші жартыжылдығында 31,2миллион тонна
мұнай мен газ конденсаты өндірілді. Болжам бойынша 2010 жылға дейін
84миллионға дейін мұнай-газ шикізаты өндірілмек.
Жетібай ірі көп мұнай газ кен орны 1961 ашылған болатын. Кен орны
өндірістік пайдалануға, ХІ, ХІІ, ХІІ көкжиектен тұратын IV үшін ВНИИ
институтымен өңдеп шығарылған технологияның сүлбеге сәйкес 1969 жылы
берілді, нысанның ХІІ баристик көкжиегі мен ХІІ көкжиекті бірқалыпты тор
600 х 600 м бойымен бұрғылау нұсқалаған болатын.
1972 жылы ІІІ нысанды өңдеудің технологиялық сұлбасы
құрастырылды, бұған сәйкес жиналымдарды 600х600 бірқалыпты тор болып
бұрғылануда.
1974 жылы ВНИИ институтында мұнай, сондай-ақ газ аймақтарында
судың ішкі қабаттарын V, VI, VIII көкжиектердің мұнай газ жинақтарын
өңдеудің сүлбесі жасап шығарылған болатын.
Барлық жобаның құжаттары мен шешімдерінің мұнай өнеркәсібі
министрлігінің ЦРК орталығында әртүрлі уақытқа бекі-тілгендігіне және кен
орнын пайдаланудың жекеленген нысандарына қатысты болуына байланысты 1976
жылы мұнай өнеркәсібі министрлігінің тапсырмасы бойынша ВНИИ институтына
КазНИПИ мұнай бірлесе отырып, Жетібай кен орнын өндірудің кешендік жобасын
жасап шығарған болатын. Бұл жоба СССР Министрлер кабинетінде үш нысандарды
барлау жобасы және үш нысанды көкжиектердің технологиялық сүлбесі ретінде
бекітілді. Жобада бөлінген алты нысандар үшін орналған өз таңдауына жеке
тор бойымен бұрғылау қарастырылған.
Өнеркәсіптік орталық және энергетикалық база болып табылатын
Ақтау қаласы жедел қарқынмен дамуда. Зерттеліп отырған аймақ ауыз судың
болмауымен сипатталады. Соңғы уақытқа дейін Жетібайды ауыз сумен жабдықтау
Бостанқұм құмдарында орналасқан Жорма иен Борма құдықтарымен бұрғылаудың
есебімен жүзеге аысрылып келеді. Қазіргі ауыз судағы негізгі
қажеттіліктерді Ақтау қаласындағы тұщы су, көзінің есебінен, қамтамасыз
етіп отырған. Ақтау-Жетібай-Өзен су құбырлары жүргізілген. Техникалық
қажеттіліктер үшін бұрғылардан алынатын қабаттық сулар пайдаланылады.
Аймақтық қоныстанған пунктері еліміздегі өнеркәсіптік
орталықтармен және өзара темір жол арқылы байланыстырылған. Сонымен қатар,
мұнайларға жабдықтарды жеткізуіп беруде теңіз жолы да үлкен мәнге ие болып
отыр. Аймақтық қоныстануы айтарлықтай жоғары емес. Оның негізгі бөлігі
барлау партияларында және мұнай кәсіпшілігенде жұмыс істейді.
І. Геологиялық бөлім
1.1. Кен орын туралы жалпы мәлімет
Жетібай мұнай-газ кен орны Маңғышылақ жартылай аралының
жазықтықты бөлігінде және Маңғышлақ облысы Ерелиев ауданының
құрамына кіреді. Ең жақын жатқан қоныстанған пункттер -- Ақтау және
Жаңа Өзен қалалары, бұлармен Жетібай кен орнын асфальт жол
жалғастырады.
Кен орнының аймағы шамалы төбелі жазықтық болып келген.
Жер бедерінің белгілері +166 м +139м аралығында өзгеріп отырады.
Аймақтық климаты күрт континентальді.Жаз айлары құрғақ, аптап
ыстықты, ауаның температурасы +40 -50 с. Қыс қары аз, күшті
желдермен ерекшеленеді, ауаның температурасы -30 с – ге дейін
төмендейді. Атмосфералық жауын – шашынның жылына 85 мм – ге дейін.
Өсімдіктер мен жануарлар шөлдер мен климат аймақтары үшін
тән. Қиын климаттық жағдайларға, сумен жабдықтаудың сенімді
көздерінің болмауынааймақтық өнеркәсіп орталықтарына шалғай жауынына
байланысты Маңғышлақтың табиғи байлықтарын игеру өте баяу жүргізілген
болатын.
1961- жылы Жетібай және Өзен бірегей газмұнай кен
орындарының ашылуы және аймақтық мұнайгазды жоғарғы келешекті
тиімділігі мұнай өндіру және химия өнеркәсібінің базасын құруға
негіз болған болатын.
Қысқа мерзім ішінде аймақта тағы бірқатар мұнай газ
кен орын-дары: Тасболат, Тенге, Шығыс, Жетібай Дұнға, Құрамандыбас
кен орындары ашылған болатын.
1.2. Геологиялық – геофизикалық зерттеу
Аймақтық геологиялы құрылысын зерттеу өткен ғасырдың
аяғын-да басталған болатын.
Манғышлақтық геологиялық құрылысын жүйелі кешенді түрде
зерттеу және аймақтық кен орындарының, келешегі тиімділігін анықтау
соғыстан кейінгі жылдары Бүкілодақтық Мұнай ғылыми зерттеу геоло-
гиялық барлау институттарымен жүргізіле басталған болатын.
Тақырыптық зерттеулермен бір уақытта институт геологиялық түсіру
іздестіру және сейсмикалық барлау жұмыстарын, сондай-ақ құрылымдық
іздестіру бұрғылауды жүргізген болатын. Бұл жұмыстар тұтас алғанда аймақтық
геологиялық зерттеу үшін құнды материалдар берген болатын.
1957-1958 жылдары Жетібай құрылымында алаңдық сейсмикалық барлау
жұмыстары жүргізілетін, жұмыстар барысында Жетібай көтерілімінің өлшемдері
мен анықталған болатын.
1957 жылы Маңғышлақ мұнай барлау трестінің геологиялық іздес-
тіру кеңесімен бірінші құрылымдық іздестіру бұрғысын бұрғылау жұмыста-ры
басталып, мұның міндеті кескінді жарықтандырумен қатар, алаңдағы бұрғылау
жұмыстарын техникалық сумен қамтамасыз ету болып табылатын.
1960 жылға дейін 22 құрылымдық іздестіру бұрғылары іске
қосылған, мұның өзі Тұран қабаттың табаны бойынша құрылымдық картаны
құрасты-руға және Жетібай көтерімі көрсеткіштерінің сейсмикалық барлау және
бұр-ғылау мәліметтерімен өзара сәйкестігін орнатуға мүмкіндік береді.
1959 жылдың өаңтарында құрылымының берілген бөлігінде жобалық
тереңдігі 3500 м терең іздестіру бұрғысының құрылысы басталған болатын. Бұл
бұрғының көрсеткіштері бойынша мұнай құмның бар екендігі анықталған
болатын.
1961 жылдың 5 шілдесінде Жетібій кен орнының № 6 бұрғысында
тәулігіне 400,0 мұнай беретін ХІІ тау көкжиегінен қуатты фонтан атқылай
бастады.
1.3. Стратиграфия
Жетібай кен орнындағы терең бұрғылаумен неогеннен триасқа дейінгі
стратиграфиялық аралық шектегі жалпы қуаты шамамен 300 м мезокайназой,
жиналымдарының қабаты аршылған болатын. Қиманың орташа юра келловейлік
бөлігі едеуір толығырақ сипатталған. Төменгі және жоғарғы жатқан
жыныстардың литологиялық құрамы терең барлау және барлау және құрылымдық
іздестіру бұрғыларында таңдап алынған бірлі жарымды үлгілерде берілген.
Осыған байланысты қиманы бөлшектеу үшін оның кәсіпкершілік геофизикалық
сипаттамасы кен пайдаланылған және стратиграфиялық шекаралардың көпшілігі
айтарлықтай нақты жуықтатылған.
Триастық жүйе
Ең жоғары қуатты триастық жиналымдар екі бұрғымен 267-2975 м
тереңдікте аршылған. Қиманың бір бөлігін триасқа жатқызу споралық тозаңды
кешендердің табылуымен негізделген.
2677-2870 м аралық шектерінде жатқан жоғары құнды алегролиттік
жыныстардың айтарлықтай кеш дамуымен ерекшеленеді. Төменгі нүктненің
құрамында немесе алерит тәрізді саз балшықтар кең өріс алған.
Палеонтологиялық зерттеулердің нәтижелері екі нүктенің де
триастық жүйенің жоғарғы бөліміне жататындығына көз жеткізуге мүмкіндік
береді.
Юралық жүйе І
Жетібай кен орнындағы юралық жүйе барлық бөлімдермен келтірілген.
Төменгі бөлім І
Кен орнындағы юралық жыныстар, олардағы тозаңдау кешендерге қарай
шартты түрде тауарлық қабатқа жатады. Метерологиялық тұрғыдан алғанда олар
құмдардың алевриттер мен аргелиттер тәрізді саз балшықтардың қоңыр түсті
қабатымен келтірілген. Бұл кезде қиманың төменгі бөлігі негізінен құнды, ал
жоғарғы бөлігі саз балшықты болып кеткен. Төменгі юралық жалпы қалықдығы
100-110 м құрайды.
Ортаңғы бөлім
Юралық жүйенінің ортаңғы бөлімінің құрамына палеонтологиялық
мәліметтер бойынша негізінен алендік, қабаттарының жиналымдары кіреді.
Ален қабаты І
Литологиялық қатынаста саз балшықтардың бағынышты пенза түрінде-
гі қабаттарына ие болатын құнды қиыршық тасты қабатпен келтірілген. Өзінің
негізгі мақсатында қабат жыныстары қатты тығыздалған әр түрлі түйіршікті
құмдардан және гравелиттерден құралған. Қима бойымен жоғары қарай
құмдардың түйіршіктігі біртіндеп төмендейді де, едеуір саз балшықты қалыпқа
енеді.
Байорс қабаты І
Литологиялық түрде байорс қабаты құнды алевриттік және саз бал-
шықты жыныстардың қабатымен келтірілген. Байорс жиналымдары үшін жекеленген
қабаттар мен құнды-алевролиттік жыныстардың аудан және қималар бойымен
өзара үйлесімді ауыстыруға тән құбылыс болып табылады. Жекелеген көкжиектер
мен қабаттың тұтас алғандығы, жалпы қалыңдығы салыстырмалы аралық шектерде
өзгеріп отырады. Қабылдаған аралықтарда байорс қабатының қалыңдығы 291 м-
ден 343 м-ге дейінгі аралық шектерде тербеліп отырады.
Бат қабаты
Қабат жиналымдарының қалыңдығы литологиялық қатынаста негізінен
құнды алевриттік жыныстардың сондай-ақ саз балшықты жыныстардың жиі
кезектілігінен түзілген.
Бат қабатының қимасындағы жекелеген қабаттармен нүктелердің орын
алуы біркелкі емес, жекелеген қабаттардың литологиялық ауысулары байқал-ды.
Бат қабатына жатқызылған жиналымдардың қуаты 199 м-ден 228 м-ге дейін
аралықтарда тербеліп отырады.
Жоғарғы бөлім І
Юра жүйесінің жоғарғы бөлімінің құрамында келловей, оксофорд,
книериод және титон қабаттарының жиналымдары ерекше көрінеді.
Келловей қабаты
Берілген қабаттың жиналымдары үш мүшелікке бөлінуге ие. Оның
төменгі және жоғарғы бөліктерінде, негізінен қуаты 10-20 м-ге дейінгі саз
балшықтар көп кездеседі. Ортаңғы бөлім құнды алевалиттік және саз балшықты
жыныстардың мөлшері шамамен бірдей тең қатынаста.
Жетібайдағы ортаңғы келловейдің қабат коллекторлары І және ІІ
өнімдік көкжиектерге біріктірілген. Кен орнындағы келловей қабатының
қалыңдығы салыстырмалы түрде 100 м-ден 331 м-ге дейінгі аралық шектерде
өзгеріп отырады.
Оксфорд қабаты І
Оксфорд қабаты, жоғарғы бөліктегі карбонаттық және теригендік
жыныстардың бағыты аралық қабаттарына ие болатын саз балшықты мерилисті
қабатпен келтірілген. Оксфорд қабаты жиналымдарының қалыңдығы 200 м-ден 230
м-ге аралықтарда тербеліп отырады.
Кемеридж қабаты І
Берілген қабаттың жиналымдары Жетібайда форамиафердің біреген
табылуларына жіне литологияның төсемдік жиналымдардан күрт ерекшеле-нуіне
қарай шаруашылықтың белгілі бір үлесімен бөліп салынған. Кемеридж
жоғарылатылған кедергісі жыныстардың қалыңдығы жатқызылған, қайта
кристалданған доломитті әк тастар түріндегі үлгілер алынған. Қабаттың
қалыңдығы 68,5 – 90 м аралығында тербеліп отырады.
Титон қабаты І
Берілген қабаттың жиналымдары кен орында, құрамында жиналымдар-
дың минералогиялық петрографиялық құрамының ерекшеліктерінен және олардың
төсемдік жыныстарымен құрылымдық қатынастарынан шыға отырып, шартты түрде
бөліп алынған.
Каротаждық сипаттамасы және литологиясы бойынша кимериод
қабатының жиналымдарына ұқсас және кимериод қабатынан валонжин қабатына
қарай валонжин қабатына қарай өтпелі қалыңдық болып табылады.
Қабаттың қалыңдығы 40 м-ден 52 м-ге дейінгі аралықтарда өзгеріп
отырады.
Бор жүйесі
Литологиялық белгілері бойынша Жетібайдағы бор жүйесінің жина-
лымдары екі бөлікке төменгі терригендік және бөлікке төменгі терригендік
және жоғарғы негізінен, карбонаттық бөліктерге бөлінеді. Олардың арасын-
дағы шекара жоғарғы бордың ішінде өтеді.
Төменгі бөлім К
Бор жүйесінің төменгі бөлімі валентионға дейінгі барлық
қабаттармен келтірілген. Валентин чотериев және баррем жиналымдары неокан
жоғарғы қабатына біріктірілген. Мұндай бірікті бор қимасының әлсіз
палионтологиялық жарықтандыруына және ондағы бірқатар стратиграфиялық
шекараларды бөліп көрсетудің шартылығынына байланысты жүргізіледі.
Неоком үстіңгі қабаты К
Неокаманды түзетін жыныстардың литологиясына және олардың
каратаждық сипаттамасының ерекшеліктеріне қарай бұл қабатты валентин және
баррем қабаттарымен қатар қойылатын үш нүктеге бөлшектеп көрсетеді.
Валентиннің құрамында негізінен, карбонаттық цементке ие болатын тығыз
кварц құрамдары кездеседі. Готериев үшін құмды алевриттік, саз балшықты
және карбонаттық жыныстардың жиі кезектесуіне тән сипатта болады.
Акт қабаты
Барремде кездесетін қабаттық жиналымдары негізінен ұсақ
түйіршікті құмдармен ие болатын қара түсті саз балшықтардан түзілген.
Альб қабаты
Берілген қабат, литологиялық тұрғыда төменгі бөлігінде, негізінен
саз балшықтан сондай-ақ, алвралиттер мен құмнан тұратын кезекпен орналасқан
қабаттар болып табылады. Қабаттың қалыңдығы 54 м-ден 581 м-ге дейінгі
орталықтардан тербеліп отырады.
Жоғарғы бөлім К 2
Жетібайдағы бор жүйесінің жоғарғы бөлімі өзінің барлық
қабаттарымен келтірілген. Геологиялық барлау жұмыстарының тәжірибесінде
қиманың жоғарғы бор бөлігінің қабаттарына бөлшектеп көрсету қабылданған.
Туран қабаты К 2t
Туран қабатының жыныстары бор жүйесінің жоғарғы бөлімі өзінің бар-
лық қабаттарымен келтірілген. Геологиялық барлау жұмыстарының тәжіри-
бесінде қиманың жоғарғы бор бөлігін сеноним және дат қабаттарына бөл-шектеп
көрсету қабылданған.
Сенон үстіндегі қабаты К 2 Sn
Сенон кампан және маастрихт қабаттарының жиналымдарын біріктіре-
тін берілген қабат, литологиялық тұрғыдан айтарлықтай берілген түрдегі
шағын-мергаль қабатымен келтірілген. Ол бұрғы қималарында нақты көрінеді.
Сенон жиналымдарының қалыңдығы 221 м-ге дейінгі шаманы құрайды.
Дат қабаты К 2d
Дат қабаты мастракт жыныстарын түзетін әк тастар
жинағымен келтірілген. Каратажына қарай жиналымдар сирек жоғарылатын
кедергілер аймағы түріндегі төсем жыныстарынан жиі ерекшеленеді. Қабаттың
қалыңдығы 10-23 м.
Палеоген жүйесі Р
Палеоген жүйесінің жиналымдары литологиясы мен каратажы бойын-ша
екі бөлікке: палеоценэоцен және олигоцен бөліктеріне бөліп көрсетіледі.
Алеоцен – эоцен Р1-Р2
Палеоцен түзулері құмдармен алеволиттердің бағынышты аралық
қабаттарына ие болатын, қимада кезектесіп орналасқан мергаль әк тас және
саз балшық қабаттарынан тұрады.
Олигоцен Р 3
Олигоценнің жоғарғы бөлімі алевралиттердің сирек аз қуатты аралық
қабаттарына ие болатын саз балшықты қабатпен келтірілген. Олигоцен,
жиналымдарының қалыңдығы 48-84 м-ге дейін.
Неоген жүйесі N
Жетібай алаңындағы неогеннің құрамында партон және сармат
қабаттарының жиналымдары ерекше көрінеді.
Тортон қабаты N 1t
Олигоцен жыныстарын түзетін қабаттың жиналымдары құм, алевалит-
тер, саз балшық мергаль және әк тас кезектесіп орналасқан қабаттарымен
келтірілген. Тортон жиналымдарының жалпы қалыңдығы 15-20 м –ден аспайды.
Сармат қабаты Nt S2
Литологиясы бойынша қабаттық түзулері екі мүшелік бөлінуге ие
болады. Оның төменгі бөлімі саз балшықты мергаль қабатынан тұрады, ал
жоғарғы бөлімі әк тастардан түзілген. Бұл қабаттың қалыңдығы 80-100 м-ге
жетеді.
Төрттік жүйе Q
Оңтүстік Маңғышлақ қабатының жоғарғы бөлігінде төрттік жиналым-
дар қиыршық тастардың жұқа қабаттарымен келтірілген, олардың ең жоғар-ғы
қалыңдығы бірнеше ондаған сантиметрден аспайды.
1.4. Тектоника
Жетібай кен орны Оңтүстік Маңғышлақ иілімінің солтүстүк бортын
қиындататын Өзен-Жетібай тектоникалық сатысының аралық шектерінде
орналасқан. Иілімнің сипаттамалық ерекшелігі, оны көлденең көтерілімдер
аймағымен (Қарағы төбесі, Пеоганомико-ракушечное көтерілімі).
Иілімнің солтүстік бортында Жетібай-Өзен және Қоқымбай
технологиялық орналасқан, олардың оітүстік шекарасы юра жиналымдары бойынша
флексулармен тіркелетін терең болып табылады.
Жетібай кен орны ұзындығы 18-20 км, екі 5,5 км-ге дейінгі ірі
брахинтикальдық құрылымға қарастырылған.
Алаң шеттерінде көтерілудің оңтүстік қанатын
қиындататын бұзулар орын алған. Бұл бұзушылық Жетібай кен орнындағы
бұрғылармен аршылған юра жиналымдарын коррекциялау кезінде анықталған
болатын.
Мұнай – газ жинақтағыш
Жетібай кен орнында мұнай мен газ жердің жоғарғы бетінде
белгілері жоқ. Кен орнындағы алғашқы өндірістік мұнай ағыны ортаңғы юра
жина-лымдарында жатқан көкжиекті сақтау кезінде № 6 бұрғыда 1961 жылдың 5
шілдесінде алынған болатын. Аршылған қимадағы мұнайдың өндірістік көздері
юраның жоғарғы, ортаңғы және төменгі бөлшектерінің жиналымда-рында
анықталған.
Мұнай орындарының номенклатурасы көкжиектер мен көкжиектердің
төменгі бөліктерінің номенклатурасына сай келеді.
Жетібай кен орнының юра жиналымдарындағы бірінші іздестіру
бұрғыларының кәсіпшіліктік-геофизикалық мәліметтері бойынша 14 келешекте
тиімді көкжиектер анықталған. Стратиграфиялық тұрғыда І және ІІ бат,
көкжиектер байос, ХІІ-ХІІІ көкжиектер аоен және ХIV көкжиек төменгі бор
жиналымдарына жатқызылған.
Жоғарғы көкжиектен төменгі көкжиекке қарай бағыттағы жиналымдарда
температураның қанығу қысымы, газбен қаныққандығы, көлемдік коэффициенттері
артып, мұнайдың тығыздығы, тұтқырлығы сияқты көрсеткіштер төмендей түседі.
Жетібай кен орнының мұнайы жеңіл, меншікті климаты күкіртсіз парафин
мөлшері жоғары (23-26%) мұнай түріне жатады.
1.5. Мұнайдың физико—химиялық сипаттамасы
Қабаттағы мұнайдың физико-химиялық қасиеттерін зерттеу 1968 жылы
бастады. Зерттеудің негізгі көлемі оған едәуір қолайлы, сынақ пайдалану
кезеңінде жүргізіледі. Зерттеудің көпшілік бөлігі 12-ші горизонтқа
келетінін ескерген жөн. Басқа горизонттардың әрқайсысына сынақ материялы аз
келеді, ал қосымша зерттеулерді қажет ететін горизонттарға V, VI, XI-ші
қабаттардың қабаттан сұйық пен газдарын қанықтыратын физико-химиялық
әдістер жатады.
Қабаттағы мұнайдың қасиеті.
Жоғарғы горизонттардан төменгі бағытта қанығу қысымының, қызулықтың,
газбен қанығудың ( 85-116 м3тәу.) көлемдік көэффиценттің ( 1,25 -тен
1,41 -ге дейін ) және мұнай тығыздығы ( 0,77 -тен 0,7 гсм3) тұтқырлығы (
3,04 -тен 1 спз).
Зерттеу, түрлі горизонт мұнайларының тереңнен алынган үлгі нәтижелерін
орнына қою кезінде байқалған ерекшеліктердің бірі болып, су мен мұнай
шекарасындағы, оның мәнінде газ мұнай шекарасының қанығу қысымының тұрақты
мәні болып табылады. Барлық горизонттар үшін, мұнай бергіштік қабатына
тәуелсіз ол 50 - 60 кгсм2 -ді құрайды.
Газсыздандырылған мұнайдың қасиеті
Қарастырылатын жинақтағы өнімді шөгінділердегі мұнайды шартты 2 топқа
бөлуге болады. IV - VI горизонттағы динамикалық тұтқырлыгы 50°С де 25-30
спз, тығыздығы (0,86-0,87гсм3) және көп мөлшердегі асфальтті- қарамайлы
(15-17%), компоненттері бар мұнайды бірінші топқа жатқызуға болады.
Екінші топқа VIII — XIII горизонттағы сүзу өткізгіштігі жоғары мұнайды
жатқызуға болады. Бұлардың тығыздығы 0,833 -тен 0,850 гсм3, тұтқырлығы
50°С болғанда 8 -ден 12 спз дейін. Мұнайдың асфальтті - қарамайлы мөлшері 8-
9% тен аспайды. Қарастырылған мұнайдың ерекшелігі +28 - +34°С қызулықта
мұнайдың қоюлануы шартты түрдегі жоғарымолекулярлық парафинді
көмірсутегінің үлкен мөлшері 18 - 25% . +37 - +38 °С аралығындагы қызулықта
парафиннің еруі белгіленген күкірт мөлшері көп емес, орташа 0,2% .
Тереңдегі сынамаға талдау жасағанда V-XI горизонттағы қоспа газдардың
өзіндік салмағы 1,058 - 1,175 гл, метанның мөлшері 62 - 67%, көмірқышқыл
газы 0 - 1,2%, азот 4,04 - 10,85 % мөлшерін көрсеткен.
1.6. Мұнай және газ қоры.
ГКЗ -та мұнай және газдың қорын соңғы бекіту мерзімі 1970 жылдан бері
Жетібай кен орнында 300 ұңғыдан артық бұрғыланған, жаңа берілгендер
анықталған, онда шөгінді құрылымы, олардың шекарасы, ол бойынша мұнаймен
қанығу және газбен қанығу қуаттылығының таралуы анықталған.
Осыған байланысты қарастырылып отырған шөгінділердің өндіру жобасын
қарастыру үшін 1976жылдың 1 қаңтарына дейін қазылған ұңғылар жағдайына
байланысты есепке ала отырып қорды қайта бағалауды жүргізу қажет болды.
Біріншіден IV горизонттың жоғарғы бумасымен байланысты тағы бір мұнай
шөгіндісінің, қорды бекіткеннен кейін, кен орнында ашылған ескерген жөн.
Бұл шөгіндінің есептеу параметрлерінің бағалануы, ондағы мұнайдың
қорын анықтау, IV горизонт шөгіндісінің сипаттамасы және геологиялық
құрылымын келтіре отырып жоғарыда келтірілген.
Vб горизонтының төменгі жағында орналасқан шөгіндідегі мұнай қорының
көбеюі №703 ұңғыда берілген мәлімет бойынша сумұнай шекарасы бұрынғы
қабылданған 1770 м. орнына 1779 м-ге тең шығыс приклиналы және
оңтүстік—шығыс қанаттың мұнай бергіш ауданының ұлғаюына байланысты. Шөгінді
ауданы 407 км2 артық көбейді ( 8,5%). Сонымен қатар № 709, № 737 ұңғылар
аумағында мұнай қанығу қуаттылығы 20-ден артық шөгінділер ашылды. Сол
себептерден мұнай қорының көбеюі орташа қуаттылығы мұнай қаныққан қорларға
байланысты.
Vв горизонттан төмен орналасқан шөгіндінің мұнай қорының көбеюі орташа
мұнай мен қанығу қуаттылығының өсуіне байланысты. Көптеген өзгерістер бос
газ қорында бар.
VIIIа+б горизонтқа байланысты бос газ қорының өсуі негізінде газ
бергіш ауданның 40% ( 6,7 км2) және газбен қанығу қуаттылығының орташа
мәннен 0,6 м-ге артып жатыр, бұл бұрынғы бекітілген көрсеткіштердің 22%
құрайды.
Жалпы кен орны бойынша қарастырылып отырған горизонттар жиегінде IV
-XIII ГКЗ бекітілгеніне қарсы мұнайдың баланстық қоры 9,2 % -ке ( 30 млн.т)
артты. Бірақ ГКЗ-де қарастырылмаған IV горизонт шөгіндісінің мұнайы ( 19,3
млн.т) осы санға кіретінін ескеру керек. Яғни, айырмашылығы 10,7 млн.т
немесе 3,3%о құрайды.
Салыстырмалы ең қолайлы жағдайға Vа және Vб горизонтынан төмен жатқан
шөгінділер ие, олар бойынша мұнай қорының көп бөлігі мұнай зонасына
байланысты.
Vв горизонттан төмен орналасқан шөгіндіде бірегей барлық мүмкін мұнай
газ шөгінділерінің қасиеттері бар мұнай қоры жинақталган - газмұнай және
сумұнай, соңғысы барлық қордың ең жартысы орналасқан жалғыз горизонт.
ІІ. Технико – технологиялық бөлім.
2.1. Жетібай кен орнында қабатты гидравликалық жару технологиясын
пайдалану негізі
Дипломдық жобаның геологиялық бөлімінде көрсетілген нәтижелерге сүйене
отырып, яғни қабат төмендеуіне байланысты Жетібай мұнай кен орнының
өнімділігін арттыру мақсатында қабатты гидравикалық жару технологиясы
қарастырылады.
Қабатты гидравликалық жару (ГРП) – түп аймақтық зонаға әсер ететін
негізгі тәсілдердің бірі. Жетібай кен орнын ұзақ уақыт игеру кезінде
ұңғылардың түп аймақтық зонасы сүзу каналдарының әртүрлі типті тұздармен
(барий, сульфатты, карбонатты аралас) кольматациялану кесірінен қабаттың
өткізгіштігі төмендеді.
Жетібай кен орнында алғашқы қабатты гидравликалық жару 1999жылы
желтоқсан айында жүргізілді. 2000 жылдың басында өндіруші ұңғылар бойынша
қосымша мұнай өндіру көлемі – 139433 тоннаны құрады. 2001жылы 51 ұңғыда
жүргізілді, оның ішінде 3-уі ығыстыру ұңғылары. Қабатты гидравликалық жару
жүргізілген соң ұңғының қабылдағыштығы 3-4 есе артты.
2001 жылы 51 ұңғыда жүргізілген қабатты гидравликалық жару жұмыстарын
талдап, 11 ай ішінде жүргізілген жұмыстың тиімділігі төмендегі кестеде
көрсетілген.
Кесте 1.
ГРП жүргізілген ұңғылар саны Тиімділігі,ТиімділіктіңГРП
% орташа есебінен
ұзақтығы, айқосымша
өндірілген
көлемі,
ттәу
Барлығы Оның ішінде
Тиімдісі Тиімсізі
51 45 6 88 2 жыл 217
Бұл технологияны Жетібай кен орнындағы жарықты және каверно-кеуекті
коллекторлары бар терең орналасқан горизонттарда пайдалану өте жоғары
тиімді болып келеді, сондықтан жобада Жетібай кен орнында терең орналасқан
горизонттарды осы технологиямен өңдеу қарастырылады.
Гидравликалық жару мұнай өндіру практикасында 1947 жылы АҚШ-ында
қолданылған болатын. Гидравликалық жару процесінің теориялық негізі мен
технологиясын Ж.Кларк 1948 жылы өз жұмысында ашып көрсеткеннен кейін бұл
тәсіл кеңінен тарай бастады.
1955 жылдың аяғында АҚШ – да 10000 жуық жарылыстар жүргізілді. 1968
жылы дүние жүзінде миллионға жуық жарылыс жүргізілді. Орташа есеппен
қарастырғанда ұңғыма өнімділігін арттыру мақсатында 1500 ай сайын жарылыс
жүргізіліп отыр. Осындай жарылыстардың тиімділігінің өзі жарылыс
технологиясын және жару сұйығын дұрыс таңдай білуде. Гидравликалық жаруды
пайдалана отырып ұңғыма өнімділігін 2-3 рет арттыруға болады.
Гидравликалық жару процесі дегеніміз қабат жыныстарын жоғары қысымды
сұйық көмегімен бұза отырып, жарықшақтар тудыру. Гидравликалық жару
процесінің барысында мынадай талаптар орындалуы қажет:
- сызат, жарықшақ пайда болуы;
- пайда болған жарықшақты ашық түрінде ұстап тұру;
- жарық сұйығын келтіру;
- қабат өнімділігін арттыру.
Қабаттағы жарықшақ қабатқа жоғары қысымды су айдау барысында пайда
болады. Сұйық жылдамдығы жоғары болуы қажет, қабаттың сіңіру жылдамдығына
қарағанда. Жыныста ішкі кернеу пайда болғанша, сұйық қысымы өседі. Ішкі
кернеуге байланысты пайда болған жарықшақты ашық түрде ұстап тұру қажет.
Жарықшақ пайда болған мезеттен бастап, сұйыққа міндетті түрде құм қосылуы
қажет. Себебі құм жарылыстан кейін қысым азайған кезде жарықшақты ашық
түрде ұстап тұруы үшін қажет.
Гидравликалық жарудан кейін, ұңғымадан флюидті шығармас бұрын,
ұң,ымадағы сұйық қалдығын кетіру қажет. Сұйықты кетіру қолданылған сұйық
түріне, қабат қысымына, қабаттың салыстырмалы өткізгіштігіне байланысты
болып келеді. Сұйықты кетірудің маңызы зор, себебі қалған сұйық сұйықтардың
жиналу жолында кедергі көрсетуі мүмкін.
Қабатты гидравликалық жару – шыңыраудың түп аймақтық зонасына әсер
ететін тиімді құралдардың бірі болып табылады. Бұл тәсіл мұнай және газ
кенорындардың өнімділігін жоғарлату үшін шыңырауды игеруге және қабат суын
оқшаулау кезінде және т.б. ығыстыру шыңырауының жұтқыштық қасиетін
жоғарлату үшін қолданылады.
Қабатты гидравликалық жару процесі түп аймақтық зонаның жыныстарына
шыңырауға ығыстырылатын сұйықтың жоғарлатылған қысымымен жасанды және
кеңейтілген жарықшықтар туғызумен қорытындыланады. Қабат жыныстарында
қысымды жоғарлату кезінде жаңа жарықшақ түзіледі немесе өзінің жарықшақтары
ашылады немесе кеңейеді. Бұл жарықшақ жүйесінің барлығы қабаттың өнімді
бөлігінен жойылған шыңыраумен байланыстырады. Қысым төмендеген соң
жарықшақтың бітеліп қалмауын болдырмас үшін оған шыңырауға ығыстырылатын
сұйыққа қосып ірі түйіршікті құмды енгізеді. Жарықшақ радиусы бірнеше
ондаған метрге жетуі мүмкін. Қабатты гидравликалық жару нәтижесінде
тәсілдің гидродинамикалық тиімділігі және шыңырау дебитінің максимальды
көбеюін келесі бойынша бағалауға болады.
Жарықшақтар мұнай коллекторының кеуекті ортасымен салыстырғанда өте
жоғары өткізгіштік қабілеттілікке ие болады, сондықтан түп аймақтық зонаның
өткізгіштігі жарықшақ радиусында шексіз үлкен болады. сонда мұндай
шыңыраудың радиусын жарықшақ радиусына тең деп қабылдауға болады.
Кәсіпшілік практика көрсеткендей, гидравликалық жарудан соң шыңырау
дебиті кейде бірнеше ондаған есе артады. Бұл түзілген жарықшақтар бұрынғы
шыңырау ағынымен және оқшауланған жоғары өнімді зонамен қосылғанын
білдіреді.
Қабатты жару кезінде қабатта сүзілетін сұйықтан жарықшақтың түзілу
механизмі келесідей: шыңырауда сорапты агрегаттармен туындайтын қысыммен
жару сұйығы бірінші кезекте үлкен өткізгішті зонада сүзіледі. Мұнда
вертикаль бойынша қабаттар арасында туындайтын қысымдар айырмашылығы
өткізгішті қабатта өткізгіштігі аз немесе мүлдем өткізбейтін қабатқа
қарағанда жоғары болады. Нәтижесінде өткізгіш қабат жабынында және
табанында кейбір күштер әсер етіп, жоғары жатқан жыныстар деформацияға
ұшырайды және қабаттар шекарасында горизонтальды жарықшақтар түзіледі.
Сүзілмейтін сұйықпен жару кезінде қабатты жару механизмі қалың қабатты
тамырды жару механизмінің баламасы болып табылады. Мұнда түзілетін
жарықшақтар вертикальды немесе көлбеу бағытта болады. Сүзілетін сұйықпен
жару кезінде жару қысымы сүзілмейтін сұйықпен жару кезіндегі қысымға
қарағанда анағұрлым кіші, соңғы жағдайда жынысты жару механизмі қалың
қабатты тамырды жару механизміне сәйкес келеді. Сүзілетін сұйық қабатқа
еніп жыныстың үлкен ауданымен байланысу әсерінен, оған сүзілмейтін сұйықпен
қабатты бұзуға арналған қажетті күшке қарағанда аз, бірақ жеткілікті күш
береді.
Жару процесінің үлкен дәрежесі сұйықтың физикалық қасиетіне, оның
ішінде оның тұтқырлығына байланысты. Ол сүзілетін болу үшін жару қысымы аз
болғаны жөн.
Қабатты жару кезінде қолданылатын сұйықтың тұтқырлығын жоғарлату және
оның сүзгіштігін төмендету оған тиісті қоспалар енгізу арқылы жүзеге
асырылады. Қабатты жару кезінде қолданылатын көмірсутекті сұйықтарға
арналған қоюландырғыштарға органикалық қышқыл тұздары, жоғары молекулярлы
және коллоидты мұнай қосылыстары (мысалы, мұнай гудроны және мұнай өңдеудің
басқа қалдықтары) жатады.
Едәуір тұтқырлыққа және жоғары құм ілестіретін қабілеттілікке
карбонатты коллекторды жару кезінде қолданылатын кейбір мұнайлар, керосин-
қышқылды және мұнай-қышқылды эмульсиялар және су-мұнай эмульсиялары ие. Бұл
сұйықтар мұнай шыңырауларында қабатты жару кезінде жару сұйықтары және
құмтасығыш-сұйықтар ретінде қолданылады.
Су ығыстыру шыңырауларында қабатты жару үшін көмірсутекті негіздегі
жару сұйықтары және сұйық-құмтасығыштар пайдалану судың көмірсутекпен қоспа
түзілуі кесірінен жыныс өткізгіштігінің нашарлауына әкеліп соғуы мүмкін. Су
ығыстыру шыңырауларының қабаттарында бұл құбылысты болдырмас үшін
қоюландырылған сұйықпен жарады. Қоюландыру үшін сульфид-спиртті борда (ССБ)
және суда жақсы еритін басқа целлюлозалар пайдаланылады.
Жарықшақты толтыруға арналған құм келесі талаптарға жауап беруі тиіс:
1) берік құм жастықшасын түзіп және қысым кезінде бұзылмауы қажет; 2)сыртқы
қысым әсерінен жоғары өткізгіштігін сақтау қажет.
Бұл талаптарға ірітүйіршікті, жақсы оралған және гранулометриялық
құрамы бойынша біркелкі, жоғары механикалық беріктікке ие құмдар
қанағаттандырады. Ең көп қолданылатыны түйіршік өлшемі 0,5-1,0мм таза
кварцты құмдар.
2.2. Қабатты жару технологиясын пайдалану
Қабатты жару үшін бірінші кезекте өнімділігі төмен, жыныстың табиғи
өткізгіштігі аз шыңыраулар немесе қабатты ашу кезінде түп аймақтық
зонасының сүзу қабілеттілігі нашарлаған шыңыраулар таңдалады. Және де
шыңыраудағы мұнай ағуын қамтамасыз ету үшін қабат қысымы жеткілікті болуы
қажет. Жаруға дейін шыңырау жынысының жұтқыштық қабілетін және жұту қысымын
зерттейді. Жаруға дейін және кейінгі ағыс зерттеулері және шыңыраудың
жұтқыштық қабілеті туралы мәліметтер операция нәтижесі туралы талқылауға
мүмкіндік береді, жару қысымын шамалап бағалауға көмектеседі, жаруды
жүргізу үшін сұйық мөлшері мен оның қасиетін дұрыс таңдауға, жарудан кейін
түп аймақтық зонадағы жыныстың өткізгіштігінің өзгерісі туралы талқылауға
мүмкіндік береді.
Жетібай кен орнында қабатты гидравликалық жару жұмыстарын жүргізу
алдында ұңғыда мына сызба бойынша дайындық жұмыстарын жүргізеді: ұңғыда
геофизикалық зерттеулер жүргізеді, пайдалану колоннасын алтыреттік тазалау
жүргізеді, сүзгі интервалында қосымша перфорация жүргізеді. Жұмысты бастар
алдында шыңырауды лас заттардан тазалайды және жуады, түпаймақтық зонаның
сүзу қасиетін жақсартады. Жаруда жақсы нәтижелерді шыңырауларды тұзды
немесе сазқышқылмен (тұз және плавикті қоспа) алдын ала өңдеу кезінде алуға
болады, бірақ та қабатты ашу кезінде фильтрат пен саз ертіндісі көп енген
жағдайда жыныс өткізгіштігі нашарлайды. Ондай қабаттарға қабатты ашудан соң
бұрғылау кезінде сазды ертіндіде жару сұйығы үшін аз өткізгішті болып
қалатын өткізгішті участок қимасы жатады. Ондай қабаттар алдын ала
қышқылмен өңдегеннен соң сүзу қасиеті жақсарады және жарықшақ түзілуге
жақсы жағдай жасайды. Жетібай кен орнында ұңғының түп аймақтық зонасын
пентан-гександы фракциямен (ПГФ) өңдейді.
Жуылып тазаланған шыңырауға диаметрі 76 нмесе 102мм сорапты құбырлар
түсіріледі, оның бойымен жару сұйығы түп аймаққа беріледі. Аз диаметрлі
құбырды түсіру кезінде қысымның едәуір жоғалуы кесірінен жару процесі
қиындайды. Шегендеу құбырын жоғары қысым әсерінен алдын ала сақтандыру үшін
қабат үсінде пакер орнатылады. Ол құбырда жоғарлатылған қысым кезінде
колонна бойымен қозғалмас үшін гидравликалық якорь орнату ұсынылады. Құбыр
және якорь ішінде қысым үлкен болған сайын шегендеу колоннасына үлкен
күшпен итеріледі және сығылады, сақианалы шектері колоннаға қысымнан жоғары
үлкен тежеу әсеріне ие болады. якорьдың басқа типтері де қолданылады.
Жетібай кен орнында ұңғының түп аймағын ПГФ өңдеген соң және пакер орнатқан
соң қабатта бастапқы жарықты туғызу үшін гель (мұнай және химиялық
реагенттермен өңделген дизельді отын) айдау ұсынылады.
Шыңырау сағасы арнайы головкамен жабдықталады, оған сұйық ығыстыруға
арналған агрегаттар қосылады.
Қабатты жару шыңыраудың қабылдағыштық коэффициенті едәуір көбеюімен
белгіленетін қабаттың қабатталу сәтіне дейін құбырға жару сұйығын
ығыстырумен жүзеге асырылады. Қабат жарылған соң сұйық-құмтасығыштар
ығыстырылады. Сұйық-құмтасығыштарды үлкен жылдамдықта және жоғары қысымда
айдау өте жақсы нәтиже береді, онда түзілген жарықшақтар кеңінен ашылады.
Сұйық-құмтасығыштар қабатқа құбыр көлемінде шыңырауға үрлеу сұйығын
ығыстыру жолымен айдайды, ол мұнай шыңыраулары үшін мұнай, ығыстыру
шыңыраулары үшін су ретінде пайдаланылады. Содан соң шыңырау сағасын жабады
және шыңырау қысымы құлағанша жайына қалдырады. Одан соң шыңырауды жуады,
құмнан тазалайды және оны игеруге кіріседі.
Сипатталған сумен жару сызбасынан басқа, процесті жүргізу жағдайына
және арналу мақсатына байланысты басқа технологиялық сызбалар пайдаланады.
Терең емес шыңырауларда қабатты жаруды сорапты-компрессорлы құбыр
түсірмей немесе пакерсіз құбыр арқылы жүргізуге болады. бірінші жағдайда
сұйық тікелей шегендеу құбыр бойынша ығыстырылады, ал екінші жағдайда
сақтналы кеңістік бойынша ығыстырылады. Мұндай технологияда өте тұтқыр
сұйықты ығыстыру кезінде шыңыраудағы қысым жоғалымын едәуір азайтуға
болады. Ағыс жағдайын жақсарту үшін көпретті қабатты жаруды қолдануға
болады. Оның мәні қабаттың әртүрлі тереңдігінде бірнеше жарықшақ түзіледі
және шыңыраудағы түп аймақтық жыныстың өткізгіштігі жоғарлауымен
қорытындыланады.
Сумен жаруды жүргізу кезінде ерекше назар аударатын маңызды сұрақ
түзілген жарықшақтың сипаттамасы және орналасқан орнын анықтау болып
табылады. Бұл мәселе жарықшаққа қарапайым және радиоактивті құмды енгізген
соң радиоактивті каротаж жүргізілген соң шешіледі. Құмды активациялау
адсорбциямен және оның бетіне бекітілген радиоактивті заттармен жүзеге
асырылады. Адсорберленген активті компонент суда ерімейтін құммен және
жабысатын заттары бар мұнаймен жабу жолымен бекітуге болады. Жарықшақ
түзілу интервалында қисық гамма-каротажда радиоактивтіліктің дәл аномалиясы
көрсетіледі.
Қабатты гидравликалық жару технологиясының негізгі операциялары:
- скважинаны жуу немесе тазалау;
- скважинаға беріктігі жоғары пакері бар сорапты компрессорлы
құбырларды (НКТ) түсіру;
- НКТ арқылы жару сұйығын айдау;
- Құм тасығыш сұйықты айдау;
- Тығыздаушы сұйықты айдау;
- Жару қондырғыларын жинау және скважинаны іске қосу.
Технологиялық сүлбесіне байланысты қабатты гидравликалық жару
бірдүркінді, бағытталған немесе көпдүркінді болуы мүмкін.
Бірдүркін жару кезінде қысым барлық қабатқа бір мезетте әсерін тигізе
алады.
Бағытталған жару тек өнімділігі төмен қабатқа ғана бағытталған.
Көпдүркінді жару кезінде қысым әсерін ретімен тигізеді.
Бірдүркін жару кезінде 5-10 тн дейін құм қолданылады. Суды қолдану
барысында құм мөлшері 40-50 кгм3 дейін. Құм тасығыш сұйық мөлшері құм
концентрациясы мен мөлшеріне байланысты есептеледі. Жару сұйығының мөлшері
5-10 м3 жетеді. Тығыздау сұйығының мөлшері шегендеу бағаны мен құбырларының
мөлшеріне тең болады.
Айдау сұйығының шығыны 2м2мин болуы қажет және горизонтальды,
вертикальды жарықшақтардың пайда болуына байланысты келесі формула
көмегімен бағаланады:
Мұнда: Qгор – сұйық шығыны, лс.
М – сұйық тұтқырлығы мПас
Rт – горизонталь жарықшақ радиусы, см:
Wгор – горизонталь жарықшақ ені, см.
Сонымен жару кезінде пайда болатын жарықшақтар бағыты горизонтальды,
вертикальды болып келеді, бұл бағыттар жару кезіндегі қабатта пайда болатын
кернеуге байланысты. Горизонтальды жарықшақ горизонтальды кернеу
вертикальды кернеуден көп болған жағдайда пайда болады.
2.3. Қабатты гидравликалық жаруға арналған сұйықтар
Жару сұйықтарының бірнеше түрі бар. Жоба бойынша осы сұйықтарды
таңдамас бұрын, оларға қысқаша тоқталып өтейік:
а) Негізі су сұйықтар
Негізі су болып келген сұйықтар өзінің тиімділігі, арзандығына
байланысты жиі қолданылады. Оның бағасын төменгі бағаларды салыстыру
кестесінен көруге болады. Негізі су болып келген сұйықтардың басқа
сұйықтармен салыстарғандағы артықшылықтары:
- негізі су сұйықтар экономикалық тұрғыдан қарастырсақ арзан. Базалық
компоненті су – мұнайға, конденсатқа, метанолға, қышқылмен
салыстырғанда бірнеше рет арзан.
- Бұл сұйықтар от алғыш емес. Сондықтан олар жарылғыш емес.
- Бұл сұйықтар қолдануға ыңғайлы;
- Бұл сұйықтар оңай бақыланады және қоюлануы жеңіл.
Негізі су болып келген сұйықтарды қолдану барысында оларды қоюлату
қажет. Қоюлатылған сұйықпен ашу материалын, атап айтқанда, құмды тасу,
сұйықтың жоюлуын азайтуға, жарықшақ енін ұлғайтуға болады. Ең алғашқы
қоюлатқыш крахмал болды. 1960 жылдың бұл қоюлатқыш гуарлы желіммен
алмастырады. Гуарлы желім – бұл полимерлі қоюлатқыш болып табылады.
Бағасы әр түрлі сұйықтарды салыстыру (АҚШ доллары)
Жарық сұйығының аталуы 1 м3 бағасы Гельқұрайтын Жалпы
компонент 1 м3 бағасы
бағ.
1. Қоюлатылған су - 66,00 66,00
2. Полимерцитті су - 126,00 126,00
3. Қоюлатылған, реформат 250,00 94,00 344,00
4. Екі фазалы сұйық 50,00 66,00 116,00
5. Метанол +СО2 350,00 150,00 500,00
6. Сұйық СО2 300,00 - 300,00
7. 15% қышқыл 380,00 200,00 580,00
8. 28% қышқыл 750,00 250,00 1000,00
Гуарлы желімнен басқа да қоюлатқыштар қолданылады: карбоксиметия,
кстантан, полиакриламидтер.
Негізі мұнай сұйықтар – шикі мұнай, дизельдік жанармай, керозин,
алюминий фосфаты. Алюминий фосфаты шикі мұнайдың температураға тұрақтылығын
арттырады.
Негізі спирт сұйықтар – метанол және изопропанол. Сұйықтың негізі
болып келетін спирт судың беттік керілуін азайтады. Сол сияқты спирт
температура тұрақтылығын сақтауға ықпалын тигізеді.
Эмульсиялық сұйықтар. Бұл сұйықтар 1970 жылдың аяғында табылды. Таза
шикі мұнайдың бағасы 19-31 АҚШ доллары болған кезде, мұнай эмульсиясын
пайдалану тиімді.
Бұлардан басқа да жару сұйықтары бар: азот, көмірқышқыл газы, әрине
бұлар таза күйінде емес, суда ерегін күйінде қолданылады. Осы аталған
сұйықтарға реологиялық қасиеттер тән. Атап айтсақ сұйықтардың ағуы, сіңуі,
тұтқырлығы. Мысалы: жару сұйықтарының тұтқырлығы қабат жыныстарының сұйықты
сіңіруіне әсері зор: қою сұйық аз мөлшерде сіңіріледі.
Қысыммен пайда болған жарықшақтар қабаттың өткізгіштігін арттырады.
Сол пайда болған жарықшақтар жарудан кейін жабылып қалмас үшін сұйықпен
бірге құм айдайды. Осы жарықшақты ашық түрде ұстап тұру үшін қоланылатын
материалдарды 2 – ге бөлуге болады: кварцті құмдар және проппанттар.
Кварцті құмдардың тығыздығы көбіне 2,65гсм2; Түйіршіктерінің өлшемі
0,5-1,0 мм. Кварцті құмдар берік болып келеді және сыртқы қысым әсері
кезінде де өзінің өткізгіштік қасиетін сақтайды. Қазіргі кезде АҚШ – да
суперпесок суперқұм қолдануда. Бұл құм түйіршіктері арнайы смолалармен
жабылған. Осы жабу нәтижесінде олардың беріктігі арта түседі.
Гидравликалық жару жұмысын бастамас бұрын ұңғыма жуылып, тазартылады,
қабаттың фильтрациялық қасиетін жақсарту мақсатында.
Тазартылған ұңғымаға диаметрі 76 мм құбыр түсіріледі. Осы құбыр арқылы
ұңғыма түбіне жару сұйығы беріледі. Егер бұдан диаметрі кіші құбыр
түсірілсе, онда қысымды жоғалтып аламыз. Шегендеу (обсадты) бағанына жоғары
қысым өз әсерін қатты тигізеді. Осы қысым әсерінен шегендеу бағаның сақтау
үшін пакер қойылады. Пакер құбырға кигізілмендіктен, құбырмен бірге
қозғалмас үшін, пакердің жоғарғы жағына гидравликлаық якорь орнатылады.
Гидравликалық якорьдің поршеньдері бар. Олар ұясынан қысым әсерінен шығып,
шегендеу бағанына тіреліп тежеуіш қызметін атқара отырып, пакердің құбырмен
бірге қозғалмауына ықпалын тигізеді.
Ұңғыма сағасы арнайы жабдықтармен қамтамасыз етіледі.
Ұңғыма сағасына орналасқан мұнайы бар сиымдылық жоғары қысымды
агрегаттарға қосылады. Осы агрегат көмегімен ұңғымаларға 50 МПа тең
қысыммен сұйық қабатқа айдалады. Бұл агрегат секундына 10-15 дм3 дейін жару
сұйығын айдайды. Жару процессі аяқталған соң, ұңғыма сағасы жабылып, қысым
төмендегенше жабық тұрады. Ұңғыма сағасы жабылғанға дейін жару артынан
бірден жарықшақтарды ашық түрде сақтап қалу үшін құм қосылған сұйық
айдайды. Осы құмтасығыш сұйық жарықшақтарға жету үшін тығыздау сұйығын
айдауымыз қажет.
Жарудың бірінші сатысында 5-6 т құм, одан кейін 10-20 т құм айдалуы
мүмкін.
Құм мұнай өнімдеріне, қышқылды эмульсяларға, қоюлатылған суға
араластырылатынын жоғарыда айтып кеткенбіз. Мұнай өнімдеріне – 600,
қышқылды эмульсияға – 1200, қоюланған суға – 360-600 тм3 мөлшерге дейін
құм қосылады.
2.4. Қабатты гидравликалық жару технологиясында қолданылатын
жабдықтар
Қабатты гидравликалық жаруға арналған жабдықтар кешеніне кіретіндер:
сорапты агрегаттар, құмараластыру қондырғылары, жару сұйықтарын
тасымалдауға арналған автоцистерналар, шыңырау сағасының арматурасы,
пакерлер, якорлар, және басқа қосымша жабдықтар.
Оның ішінде сумен жару үшін келесі жабдықтар пайдалануы мүмкін:
Тіреуі бар пакерлер: ПМ; ОПМ.
Тіреусіз пакерлер: ПШ; ПС; ПГ.
Сорапты қондырғылар (агрегаттар): УН1-630-700А; НА-105-1; 2АН-500; АНА-105;
3АН-500 және 4АН-700.
Құмараластыру қондырғылары: АПС-10; 4ПА; УСП-50 ( 9т.құмға дейін).
Манифольд блогы: 1БМ-700; 1БМ-700С; ММ-1050.
Саға арматурасы: 2АУ-700; 2АУ-700СУ.
Автоцистерналар: АЦН-8С-5337; АЦН-14С-65101; АЦ9-5337; АТК-8-65101 және
сиымдылықтар (6(21) м3.
Сорапты қондырғылар (агрегаттар) 2АН-500, 3АН-500 және 4АН-700 жұмысшы
сұйықтарды: жару сұйығы, құмтасығыш пен үрлеу сұйығын айдауға арналған.
Сорапты қондырғының типі мен саны оның техникалық сипаттамасы,
өңделетін қабат параметрлері бойынша анықтайды: қабаты, қалыңдығы,
өткізгіштігі, табиғи жарылғыштық дәрежесі және т.б. Мұндағы маңызды жағдай
– қажетті қондырғыны максимальды қысқарту, ол шыңырау сағасының түйінін,
процесті басқаруды жеңілдетеді және жұмыс құнын төмендетеді.
Құм араластыру қондырғысы УСП-50 құмды тасымалдауға, құм-сұйықты
қоспаны дайындауға және қабатты жару кезінде, және де суқұмарынды
перфорация кезінде сұйықты сорапты қондырғы қабылдауына беруге арналған.
Ол КрАЗ-257Б1А автомобиль шассиіне орнатылған және тиеу бункерінен және
жұмысшы шнектен, манифольдтан, басқару постынан, шнек пен араластырғышты
басқару гидрожүйесінен тұрады.
УСП-50 қондырғысының техникалық сипаттамасы
Максимальды беру, м3мин 3,6
Беру, тмин 0,3
Бункер сиымдылығы, м3 6,83
Қысымы, МПа 0,2
Қабатты сумен жару жабдықтарын таңдау кезінде қажет: технологиялық
сызбаны – сұйық қысымы ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz