Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне салық салудың теориялық негіздері

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

І Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне салық салудың теориялық негіздері
1.1 Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын тұлғаларға салық салудың теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнайы салық режимінің экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11

ІІ Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнайы салық режимінің қолдану тәртібі экономикалық мәні
2.1 Арнаулы салықрежимі және оның жүргізілу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.2. Шаруа қожалықтарына арналған арнаулы салық режимі ... ... ... ... ... ... ..21
2.3. Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы салық режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.4. Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнаулы салық режимі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29

Пайдаланған әдебиеттер тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31

Кіріспе
Салық жүйесі мемлекет және заңды тұлғалар арасындағы қаржы қатынастарының жиынтығының, салықтар мен алымдар, салық салу әдістері мен тәсілдері, салық заңдары мен салыққа қатысты актілер, салық салу органдары мен салық қызметінің жиынтығын құрайды.
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерінің түсімдерінің негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта саяси - әлеуметтік шараларды толығымен іске асуға мүмкіндік жасайды.
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 - желтоқсанында қабылданған «Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» Заңы, тәуелсіз Қазақстанның салық жүйесін қүрудың ең алғашқы бастамасы больш табылады. Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі істердщ бірегейі екендігі айқын. Осы мезгілден бастап ел экономикасында бүрын болмаған жаңа құбылыстар іске аса бастады. Оларды атап айтсақ: шаруашылықты жүргізудің еркіндігі; меншік түрлерінің бір-біріне өзара тепе -теңдігі; шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастардың қүқыктық негізде жүргізілуі т.б.
Бұл заң салық жүйесін құрудың басты принциптерін, алым мен салықтық түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгелеген тұңғыш тарихи құжат болып есептеледі. Салық - мемлекеттік бюджеттің негізгі көзі болып табылады.
Президенттің нақты тапсырмаларының ішіндегі аса өткір әлеуметтік мәселе ретінде толық көлемде зейнетақы, жалақы және әлеуметтік жәрдемақыларды төлеуді қамтамасыз ету қойылқатар салық жүйесіне де уақытгық өзі үлкен міндетгер жүктеліп отыр.
Соңғы жылдары салық жүйесін арқылы бюджет кірісін молайтуда бірқатар жаңа үлгілер тәжірибеге енді, кадрлармен жұмыс сапасы жақсарды. Сонымен қатар жергілікті ауылдық аймақтардағы төлеушілердің есебщ толық, уақгылы алу. Олардың белгіленген тәртіпте мәлімдеме тапсыруы, оңайтылған салық салу жолына көшу жайлары емулі нәтиже беруде.
Өкінішке орай экономикадағы қиындықтар, әсіресе, отандық ірі өндіріс орындарының қалыпты жұмыс істемеуі, қаржы, төлем қабіле нашарлауы, неше беру, басқа да түрлі оракторлардың өтпелі нарық кезеі толық үйлестірілмеуі - қиындықтарды одан әрі шешінестіруде. Біз облысымызда кейінгі жылдары шетелдік инвесторлар тұрақты жұмыс іс шағын және орта бизнес кеңінен өрыс алды.
Деген мен кейбір өндіріс орындарында, оның ішінде шетелдік инвесторда табысты кемітіп көрсету фактілер кездесуде.

Пайдаланған әдебиеттер тiзiмi
1. Каможного Е. Салыќ жүйесі /Ќазаќстан экономикасы.-1995.-Ю
2. Черник Д.Г. Салыќтар.-М,-1995
3. Есенбаев М. Жаңа салыќ жүйесі жолында /Казахстанская правда.-1997.-9 шілде.-Ю б
4. Бүлғақбаев Б. Ќазаќстанның салыќ жүйесі // Заңды газет.-1998.-20
5. Ќазаќстан.Республикасының салыќ кодексі
6. Түленбаев К.М / Ќаржы ќаражат.-А.-2005.
7. ЗейнелгабдинА.Б. Ќаржы жүйесі.- А.-1995.
8. Юткина Т.Ф . Салыќ жүргізу тәртібі.-М.-1999.
9. Столяров В.Ф. Салыќ салу және нарыќтыќ экономика.-Киев.-1992.
10. АкуленокД.Н / Салыќ портфелі.-М.-1995.- 35 б.
11. Чингазов .М.Н. Некоторые проблемы налоговой системы / Аль-Пари.-2006.-К 2-3.-68 б.
12. Байдуйсенов .Д. Ќазаќстанның салыќ жүйесі / Ќаржы ќаражат .-А.-2005.
13. Сатыбалдин А.Е. Жеке табыс салығына ќатысты мәселелер / Транзитная экономика.-1999.-Ю.-67.
14. Муканов Т.А. Пути совершенствования механизма исчисления индивидуального подоходного налога / Налогоплателыдик.-2004.-N1-89
15. Арыстанбеков К./ Саясат.-А-2004.-97 б.
16. Сабиров И. / Экспресс,- 1995.-28 наурыз.
17. Прохоров Е. Ќазаќстан Республикасы мемлекетінің және ќұќыќтарының негіздері. -А- 1997
18. Бабкина С. Новая налоговая политика / Финансы Казахстана.-1996.
19. МусиновС.М. Ќазаќстан Республикасы тұрғындарына салынатын салыќтар / Ќаржы ќаражат.-А.- 1996
20. КарагусоваГ. Салыќтар: мәні мен ќолдану тәжирибесі.-1994
21. Поздняков Б. Ќазаќстаңдағы салыќтар / Экономика.-1995.-Ш.-986
22. Кадырбеков Б. Грисюк С. Салыќ жүйесі ќалыптасуының негізгі приндиптері туралы // Ќазаќстан экономикасы мен өмірі.-1997.-N3-4
23. Киперман.Г.Я. Кәсіпорын мен азаматтарға салыќ салу.-М.-1998
24. НаумоваН.Н. Салыќ жүйесінің реформасы //Алматы.-1999
25. Салыќ-1999 / Экономика және өмір.-4.-1999
26. Маметова Р.А / Бюллетень бухгалтера.-А.-2005.-46 б
27. Абдракимова Ж. Табыс салығы / Ќаржы -ќаражат.-А.-2005
28. Айдаров Д.Б. Теоретические аспекты совершенствования подоходного налога в РК / Налоговый эксперт.-2006.-К9-12.-140 б
29. Дуканич Л.В. Салыќ және салыќ салу.-М: Феникс.-2004
30. Амрекулов Н. Бірыңғай салыќ салу конденциясы / Саясат.-А.

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне салық салудың теориялық
негіздері
1.1 Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын тұлғаларға салық салудың теориялық
негізі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнайы салық
режимінің экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .11

ІІ Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнайы салық
режимінің қолдану тәртібі экономикалық мәні
2.1 Арнаулы салықрежимі және оның жүргізілу тәртібі
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 9
2.2. Шаруа қожалықтарына арналған арнаулы салық
режимі ... ... ... ... ... ... ..21
2.3. Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы
салық
режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 25
2.4. Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнаулы салық
режимі.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

Пайдаланған әдебиеттер
тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 31

Кіріспе

Салық жүйесі мемлекет және заңды тұлғалар арасындағы қаржы
қатынастарының жиынтығының, салықтар мен алымдар, салық салу әдістері мен
тәсілдері, салық заңдары мен салыққа қатысты актілер, салық салу органдары
мен салық қызметінің жиынтығын құрайды.
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерінің түсімдерінің негізгі құралы
болуымен қатар, ел экономикасын қайта саяси - әлеуметтік шараларды
толығымен іске асуға мүмкіндік жасайды.
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 - желтоқсанында қабылданған
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы Заңы, тәуелсіз
Қазақстанның салық жүйесін қүрудың ең алғашқы бастамасы больш табылады. Бұл
еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі істердщ бірегейі екендігі
айқын. Осы мезгілден бастап ел экономикасында бүрын болмаған жаңа
құбылыстар іске аса бастады. Оларды атап айтсақ: шаруашылықты жүргізудің
еркіндігі; меншік түрлерінің бір-біріне өзара тепе -теңдігі; шаруашылық
жүргізуші субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастардың қүқыктық
негізде жүргізілуі т.б.
Бұл заң салық жүйесін құрудың басты принциптерін, алым мен салықтық
түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгелеген тұңғыш тарихи құжат
болып есептеледі. Салық - мемлекеттік бюджеттің негізгі көзі болып
табылады.
Президенттің нақты тапсырмаларының ішіндегі аса өткір әлеуметтік мәселе
ретінде толық көлемде зейнетақы, жалақы және әлеуметтік жәрдемақыларды
төлеуді қамтамасыз ету қойылқатар салық жүйесіне де уақытгық өзі үлкен
міндетгер жүктеліп отыр.
Соңғы жылдары салық жүйесін арқылы бюджет кірісін молайтуда бірқатар
жаңа үлгілер тәжірибеге енді, кадрлармен жұмыс сапасы жақсарды. Сонымен
қатар жергілікті ауылдық аймақтардағы төлеушілердің есебщ толық, уақгылы
алу. Олардың белгіленген тәртіпте мәлімдеме тапсыруы, оңайтылған салық салу
жолына көшу жайлары емулі нәтиже беруде.
Өкінішке орай экономикадағы қиындықтар, әсіресе, отандық ірі өндіріс
орындарының қалыпты жұмыс істемеуі, қаржы, төлем қабіле нашарлауы, неше
беру, басқа да түрлі оракторлардың өтпелі нарық кезеі толық үйлестірілмеуі
- қиындықтарды одан әрі шешінестіруде. Біз облысымызда кейінгі жылдары
шетелдік инвесторлар тұрақты жұмыс іс шағын және орта бизнес кеңінен өрыс
алды.
Деген мен кейбір өндіріс орындарында, оның ішінде шетелдік инвесторда
табысты кемітіп көрсету фактілер кездесуде.

І Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне салық салудың теориялық
негіздері
1.1 Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын тұлғаларға салық салудың
теориялық негізі

Кәсіпкерлік қызметпен айналысатың жеке тұлғаларға салықтың салынуын
мемлекеттік қолдауға, бизнестің дамуы үшін және оны ынталандыру үшін
экономикалық және кұықгық жағдайлар жасау, сонымен қоса оларға материалдық
және қаржықдық салымдарды жеңілдетілген түрде ұсыну жатады. Кәсіпкер
тұрғысынан қарайтын болсақ, тек мемлекет оның көздеген мақсаттарға жетуіне
(табыстың максималды болуы, инвестицияның тиімді болуы, тәуекелдің
минималдануы, жекеменшіктегісін корғау және күту) жағдай жасау керек.
Мемлекет тұрғысынан Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке
түлғаларғаның тауар шығарьш сатуы жоғарырық тараптан қаралады. Мысалы,
қоғамдық жалпы жағдайдың өсімі, халықтың жұмыспен қамтылуы, ұлттық
қауіпсіздікті нығайту және тағы басқалары сияқтылар.
Мемлекет пен бизнестің мақсатгары мен мүдделерінің қиылысатын аймағы
тиімді мемлекеттік саясапы жүзеге асыру болып табылады.
Дамыған елдер және Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастарға өту
тәжірибесі көрсстіп тұрғандай, өндірістің тұрақты дамуы және экономикалық
өсімнің жаңаруы, тек экономикалық сектордың бәсеке қабілетті Кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын жеке тұлғалардың тез дамуы аркзсында жұзегс асады.
Сол себепті мемлекеттік көмекгі ескі болашақсыз өңдірістен Кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын жеке тұлғалардың дамуьша және жеке инвестицияның
көркеуіне бағьптауы экономикалық тұрақтылық пен дамудың бастамасы болып
табылады.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға ерекше өсер етуші,
даусыз мемлекеттің салық саясаты. Ол тауар өндірісінің және қызмет
көрсетудің дамуы аркасьшда тресурстарьшың орталықгандырылған қоръш өсіресе
мемлекеттік бюджетгің кзлыптастырушы міндссгін алады. Нарықтық қатынаста
салық саясаты шаруашылық формаларьшың ұтымдысын анықтап, олардың
рентабельділігін артгыруға жағдай жасау керек.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатың жеке тұлғаларды сипаттаудың түрлі
критериялері бар, мысалы, өндіріс көлемі, жүмыс істеушілердің саны,
депозиттердің көлемі, негізгі өңдіріс қорларының атив бөлігінің өлшемі,
кіріс мөлшері. Ең кең тараған критерийлердің бірі жұмыс ютеуішлердің саны.
Кейбіреулер жұмысшылар саны 100-ге дейін, тагы біреулер 50-деи 1000-ға
дейін, үшіншілері 100 ден 1500-ге дейін жететін кәсшорындарды шағын бизнес
кәсіпорындары деп санауға ұсынуда.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатьш жеке тұлғаларды дамыту Қазақстан
Республикасының экономикалық саясатының негізмі бағыттарының бірі болып
отыр. 1998 жылдан бастал Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлгалардың
санының артьш келе жатқандығы байқалады. 2000 жылы 1998 жылмен
салыстырғанда кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалардың саны 1,3
есе артқан.
Қазақстаңда қалыпта калыптасқан әлеуметтік экономикалық жағдайларда
кәсіпкерлік қызметпен айналысатьш жеке түлғалар қорғаныссыз болып отыр.
Бірінші кезекте, салық жүйесіне байланысты больш отыр, оның жағымсыз
жағдайлары Кәсіпкерлік қызметпен айналысатъш жеке түлғалардың дамытудың
тежеуші фактор болады. Кәсіпкерлік кызметнсн айналысатын жеке түиғаларға
салық салуцы дамыпудың тезеушілерінің бірі салық саясатының жетілділмеген
болуы.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға салықтарды салуды
жетілдірудегі өзекті проблемалардың бірі салық өте жиі
өзгеріске ұшырауы.
Жапонияда занды түрде белгіленген кәсіпорындар критерийлері бар;
өнеркәсіп, көлк және қурылыста - 300 адамнан көп емес, көтерме саудада -
100, бөлшек сауда және қызмет көрсету саласында - 50, олар осы
критсрийлерге карай шағьш және орта көсіпорын статусын ала алады. Сондай-ақ
жарғылық капитал мөлшсрі де шектелген: өнеркәсіп, кұрылыс және көлікте -
770 мың доллардан жоғары емес, көтермс саудада - 230 мың доллар, қызмет
көрсету саласында 77 мың доллар.
Қазақстаңда адам саны айтарлықтай аз кәсіпорындар шағын болып саналады.
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 8-сәуірдегі нөмірі 499 қаулысына
сәйкес шағын кәсіпорындарға:
• өндірісте, кұрылыста және шаруашылықга - 50 адамға дейін;
• сауцада жәие турмыстық қызмет көрсетуде - 30 адамға дейін;
• келік және байланыста — 25 адамға дейін;
• ғылымда және жадартпашылық қызметте — 20 адамға дейін;
жұмыс істейтін кәсшорындар жатады.
Жұмыс істеушілер саны 300 адамнан аспайтын кәсіпорыңдар орта бизнеске
жатады.
Кәсіпкерлікпен айналысатьш жеке түлғаларға қатысты және оларға салық
салу бойынша салық заңнамасының кейбір пунктерін нақтылау керек сияқты.
Казакртан Республикасының Кіріс Министірлігінің ауызша келісімімен,
бірыңғай жер салығын төлеу арқылы жұмыс істейтін кәсіпкерлік қызметпен
айналысатьш түлғалар үшін өзіне және өр бір мүшесіне міңдетті зейнетақы
төлемдерін және әлеуметтік салықты бір жылға (он екі айға) есептеп, төлесе.
Өйткені кәсіпкерлік қызметпен айналысатын тұлғалар жұмысы науқандық нысанда
көрінеді. Бірақ бұлай міңдетгі зейнетақы төлемдері және әлеуметтік салықтық
төлемді жүргізу туралы "Бірыңғай жер салығын есептеу және бюджетке төлеу
туралы" Нұсқауда да, салық заңнамаларындя да көрсстілмеген.
Тағы бір тұсініксіздігі, көлік құралдары салығынан салықтық жеңілдікгі
алу үшін авто келік құраддарын кімге құжатгалуы керекгігі - көсіпксрлік
қызметпен айналысатьш тұлғалар (немесе мүшесіне) ме. Бұл жерде менің
ұсьшатыным авто көлік кұралдарын нақты шаруа кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын тұлғалар кұжаттап толтыру керек.
Тағы бір өткір сұрақтардың бірі кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
тұлғалар жұмыс істейтін адамдар саны. Бәрімізге белгілі ауыл елді
мекендерінде жұмыссыз халықтың аз еместігі, сол себепті кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын тұлғалар жұмыссыздарды ешқандай келісім-шартсыз да
ала алады. Ал мұның ешқандай кұжат беттерінен, көрініс таппайтыны белгілі
және оларға жалақыны натуралды түрде төлеу арқылы жүргізеді. Әсіресе
Өзбекстан Территориясын жақын орналасқан елді мекендерден мақта жиналым
уақытысы келген кезде резидент емес жалдамалы жұмысшылар шамадан тыс артып
кетеді. Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын тұлғалар өзінің жұмысшылар санын
азайтып көрсетуге тырысады. Өйткені міндетті зсйнетақы төлемдерінің және
әлеуметтік салық төлемдерінің көлемдері тікелей кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын тұлғалар өзінің жұмыс істейтіндерге байланысты, жұмысшылар көп
болса есептелген салық сомасы көп және керісінше. Мақта жинау келген кезде
1-ден 20 адамға дейін жұмысшылар жалданады, әрине олар сол жерде тұрақты
істейтіндер емес. Бұны бақылап тұру мүмкін емес, оған себеп
ауылшаруашылығының жұмысы наукандық және егістік алқаптарының өте-алыс
жерлерде орналасуы және салық қызметкерлерінің санының аздығы. Бұдан шығу
үшін мен 1 гектар жерге науқандық мерзіміне қарай: егу, жинау, қайта өңдеу
және егетін егін түріне, сонымен қоса егістік аймағына қарай жұмысшылар
санын норматив ретінде бекіту және сол бойынша әлеуметтік салық пен
міндетті зейнетақы аударымдарын есептеу керек.
Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемді төлеуде де, 1 гектар жерге қарай
норматив бойынша жанаржағармайдың кету шығынын есептеп сол бойынша
есептеген дұрыс болар. Өйткені біз кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
тұлғалардың қанша жанаржағармай қолданғанын, олардың жанаржағармайды қолма-
қол ақша төлеу арқылы сатып алуынан және шығындар есебін шаруа (фермер)
қожалықтарының жүргізбеуінен біле алмаймыз.
Өкініштісі, салық саясаты салықтың қиындығынан жеткіліксіз
икемділігімен ерекшеленеді. Салық салу жүйесі жоғары салық салу деңгейімен
өзгеше. Мұның барлығы жазылған экономикалық шындықтарға кайшы келеді.
Өйткені елдің экономикалық өсу деңгейі жалпы ішкі өнімдегі бюджет үлесі
тікелей корреляциялауы. Осыған қарай Қазақстандық кәсіпкерлік актуалды
сұрақтардың бірі болып келеді. Оған себсп, салық төлемдерін есеп және есеп
беруді талтыруға қиын және көптеген талаптардьщ болуы.
Көп кәсіпкерлер бұл сұрақтар бойынша қиналады. Оған белгілі шығындар,
білім және аз емес уақыт, сонымен қоса тәжірибелі бухгалтерді ұстау
қаражаттары қажет. Ал ол барлық кәсіпкердің калтасына сай емес.
Табысты көптеп алуды ойлап жүрген, бірақ, одан бюджетке төленетін
төлемдерді толтыру кезінде қиналатын кәсіпкерге тағы бір кедергі
мемлекеттік салық зандылықтарының өте жиі өзгеруі. Құжаттарды әрең толтырып
жүрген ол бойынша жиі өзгерістерге еріп үлгере алмайды да мемлекеттік
органдармен жиі түсініспеушілікке барады. Бұл ретте, кәсіпкерлік қызметпен
айналысатьш тұлғалардың заңнаманың өзгерістеріне үлгеріп, оған сәйкесінше
есеп дайындап отыруы керек.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын тұлғалар Қазақстанда әлде де болса
экономиканың қажет тұтатын саласы бола алмай тур және өндіріс көлемінің
артуына үлес қосу деңгейі де төмен, халықты жұмыспен қамту мәселесіне де
көмегі шамалы.
Қазақстандағы жағдайды ескере қарасақ, кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын тұлғалар, іріге қарағанда нәзік және қорғаусыз секілді. Бірінші
кезекте ол салық жүйесімен байланысты, оның кейбір кедергілері отандық
тауар өңдірукшілердің дамуына тежегіш болуда.
Келесі мәселе салық оргаңдарымен қарым-қатынастардың қиындығы. Көп
жағдайларда кәсіпкерлік қызметпен айналысатьш тұлғалар осы құрылым
қызметкерлерінің арасында даулы жағдайлар туындайды, бірак, салық
инспекторларын даудан жеңу төжірибе жүзінде жеңу мүмкін емес. Мынандай
жағдайлар болған, кәсіпкерге айыппұл мен осімпұл заңсыз түрде салынған,
бірақ мұны соттың алдында да, әкімшілік тәртіпте де шешу мүмкін болмай,
оған ешкім де жауапқа тартылмады.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын түлғалар үшін салық комитеттерімен
жұмыс істегендегі басты кедергілердің бірі шенеуніктердің өз қызметіндегі
мүмкіндіктерін артық қолдануы. Екінші орында салық қызметкерлерінің
сауатсыздығы түр. Кейбір жағдайларда тіптіолардың әрекеттері Қазақстан
Республикасының "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы" заңына қарсы келеді.
Салық жүйесінің кеммшіліктерінің ішіңде кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын тұлғалар қызметіне кедергі болатыны ішкі нүскауларға қол
жетіспеушілігі кәсіпкерлік қызметпен айналысатын тұлғалар салық
оргаңдарыдағы үйымдастыру-жарлыкшы қужаттарымен таныс болу мүмкіндігі жоқ,
ал кәсіпкерлік қызметпен айналысатын тұлғалар өзінің заң бұзушылығына алып
келеді, соңы кәсіпорынға айыппұл санкциялар салумен аяқталады. Мынадай
окиғалар, салық органдары әділет басқармаларына тіркелместен дайындаған
нұсқаулар бойынша қосымша алымдарды, кәсіпорындардан заңсыз ала бастаған.
Кейбір кәсіпкерлер бұл нұсқаулардың шын мәнінде заңды заңсызына қарамастан
төлемін жүргізе берген. Уақыт өте келе ол нұсқау тіркелместен алынып
тасталады да, ал төлеген ақшалар салық төлеушіге қайтарылмайды. Міне
осыңдай оқиғалар, ішкі нұсқаулықтарға кәсіпкерлердің қолының жетпеуінің
салдарынан орын алған заңсыздықтардың пайда болуына алып келеді.
Қолданыстағы салық жүйесінің тағы бір кемшілігі 1997 жылы кассалық
әдістен аудару әдісіне өту, мұнда салық аударылған ақша бойынша емес,
өнімді сату ,тауар және қызмет көрсету бойынша төленеді. Ал бұл өз
кезегінде кәсіпорынның айналым кұралдарының "тоңуына" демек кәсіпкердің
"келісім шарттарды тығуына" алып келеді. Осындай жағдайлар негізінен
бюджетті кәсіпорынның есебінен аванстайды.
Сонымен қоса бухгалтерлік және салықтық есептеріне тәуелсіз қаржылық
құжатар мен операцияларды толтыруға екі-үш есе артық қаражат және уақыт
жұмсауы шағын кәсіпкердің жұмысын әлде кайда қиындатады.

1.2 Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнайы салық
режимінің экономикалық мәні
Нарық экономикасы мен нарықтық қатынастар дамыған елдерде салықтар
экономикалық процестерді жанама реттеушілердің ішіндегі ең тиімді
құралдардың бірі болып табылады. 1995 жылға дейінгі Қазақстан
Республикасыңдағы салық саясатында көптеген салық жеңілдіктері орын алған
болатын, бірақ бұл жеңідіктердің нәтижесі көңіл толтырарлықтай бола алмады.
Өйткені шектен тыс салық жеңілдіктерінің өзі экономикаға оң әсерін бере
бермейді. 1995 жылы қабылданған салық кодексінде ол жеңілдіктерді алып
тастап, оған басқаша сипат берді. Ал қазіргі кезде салық кодексіңде қай
салаларға жеңілдіктерді беру керектілн және қандай мөлшерде беру керектігін
зерттеп, сан соқтырарлық қателіксіз тиімді салық саясатын жүргізу
мүмкіндігі бар. Әлемдік тәжірибедегі салық жеңілдіктерінің көптеген түрі,
сол жеңілдікгердщ нөтижелері біздің кдтеліксіз салық рефоромаларын
жүргізуімізге септігін тигізері белгілі болып отыр.
Әлемдік тәжірибеде салықтарды алудың үш жүйееі қалыптасқан. Олардың әр
қайсысы қоғам мен экономиканың дамуының белгілі бір кезеңдеріне сәйкес
келеді:
Аталған-жүйелердің көмегімен алынатын салықтар бұрынырақ мынадай
экономикалық модельді құрады (сурет 1).

Сурет 1

Тиімділігі жоғары деп есептелінген моделдің тиімділігі төмен еді.
Сондықтан мемлекет тиімділігі жоғары моделді жүзеге асырады (сурет2)

Сурет 2

Бұл моделдің негізінде мемлекет салық төлеушілермен делдалдар көмегімен
қатынасты тағайындады. Бірақ салық төлемдерінің төмен болуына байланысты
мемлекет келесі салық салу моделіне ауысты (сурет 3).

Сурет 3

Жоғарыда келтірілген модель қазіргі кездегі салық салу моделі болып
табылады. Оның мынадай кемшілік жағдайлары бар:
■ экономикалық қатынастар күштеу негізінде құрылғандықтан көптеген
кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғалар көлеңкелі экономикаға көшкен;
■ фискалдық қызмет аппаратының көп болуынан, мемлекет оларды ұстау
бойынша көп қаражат жұмсауы қажет;
■ салық төлеушілер өздерінің салықты төлеуде тәртіп бұзбағандығын
әрқашан дәлелдеп отыруы қажет, ал бұл өз кезегінде қосымша адвокаттар мен
бухгалтерлердің болына әкеледі.
Ендеше осы аталған кемшіліктерге орай, қазіргі кездегі салық салу
моделі жетілдірілуін талап етеді. Ал біздің ұсынатын салық салу моделіміз
келесі түрге ие (сурет 4).

Сурет 4

Жоғарыда келтірілген моделдің артықшылықтары мынада:
- Мемлекет үшін экономикалық тиімді;
- Қолма-қолсыз есеп айыруларда банктердің рөлін арттырып, тауар
- Және қызмет ағамы қозғалысын бақылауды қажет етпейді;
- Қаржылық органдар ақша қаражаты ағымы мен салық түсімдеріне бақылауды
бір уақытта жүзеге асырады.
Әрине қазіргі кезде біз сол елдердегі салық салу деңгейін Қазақстанның
салық салу деңгейімен біртектестіре алмаймыз. Батыс елдерінде әлде қайда
жоғары, осыған қарай салық ауыртпалығы да, (жеке тұлғаларға) салық
ставкалары бірдей болғанымен, әр түрлі.
Нарықтық катынастары дамыған елдерде бюджеттің калыптасуындағы
жекелеген салық түрлерінің рөлі келесідей (пайыздық қатынаста): жеке табыс
салығы - 40 %, корпорациялық табыс салығы - 10 %, әлеуметтік салық - 30 %,
қосылған құн салығы — 10 %, кеден баж салықтары - 5 % және басқалары - 5 %.
Бұл ретте, Батыс елдеріндегі тәжірибе олардағы бюджеттің калыптасуында
жеке тұлғаларға салық салудың үлесінің жоғары екенін көріп отырмыз.
Профессор — Лаффер бастаған американдық эксперттер теориялық тұрғыдан,
егер табыс салығы 50 % пайыздан жоғары болса, онда фирмалармен және
халықтың іскерлік белсенділігінің төмендеп кететіндігін дәлелдеді.
Бірақ теориялық тұрғыдан идеалды салық салудың идеалды шкаласын есептеу
мүмкін емес. Ол тек тәжірибе жүзінде ғана түзетілуі мүмкін және керек. Бұл
ретте, ұлттық, психологиялық, мәдени факторлардың да елеулі әсері барын
айтпай кетуге де болмайды. Мысалы, американдықтардың ойынша, Швециядағы
салық салу шкаласымен (75%) Америка Құрама Штаттарында ешқандай да капитал
өндіріске салынбас.
Мысалы үшін, Ұлыбритания заңнамаларында компанияның жылдық жиынтық
табысынан салық салынатын табысты анықтау үшін, заңдық тұрғыдан рұксат
берілген барлық шығыстарды шегерімге жатқызуға болады.
Соңғы жылдары Батыс елдерінің көпшілігінде, өндірістік жинаққа капитал
ағымдарын арттыру үшін, жеке инвестицияларға ынталандыру шарасы ретінде
салық жеңілдіктері көптеп қолданылуда. 80 жылдардағы көптеп енген салық
жеңілдіктері белгілі инвестиция түріне бағытталған болатын.
Соңғы жылдары көптеген елдер, салық жеңілдіктерінен басқа, кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға табыс салығынан босату арқылы тікелей
қаржылық көмек көрсетуге бар назарын салуда. Мысал үшін, Ирландияда 1984
жылы венчурлық компанияларға инвестиция салушыларға салық жеңілдіктері
болған. 1979 жылы іскерлік кеңістігінен бағалы қағаз сатып алушыларға және
инвестиция салушыларға салық несиесі ұсынылған.
Несие салықты есептеу процесінің келесідей этаптарынан өтеді, салық
салынатын табыстың анықталуы және соның есебінен алынатын салықты есептеу.
Несиелер өзіндік түрі бойынша шегірімдерге ұқсайды, бірақ ол салық
салынатын табыстан емес есептелген салық сомасынан беріледі. Несиелердің
келесідей түрлері көптеп кездеседі: шетелде төленген салыққа арналған несие
— осы жеңілдікке қарай салық төлеуші өзінің барлық төлеуге міндетті салық
сомасынан шетелде төлеген салық сомасын алып тастауға құқылы; инвестициялық
несие — салықтың төмендетілуінен қалған үнемделген сомаға басқа
инвестициялық салымдарды жүргізе алуы; халықтың жұмыспен қамтылуы үшін
несие; және басқалары. Барлығы Америка Құрама Штаттарында осындай
несиелердің 20-ға жуық түрі бар.
Келесі жеңілдіктің бірі салық төлеуді кейінге қалдыру. Олардың
көпшілігі шекті мерзімде болады — 3-5 жыл (мысалы, табыстың бір бөлігін
келешекте инвестициялық салым жасау үшін резервке аудару), басқалары
анықталмаған ұзаққа созылуы мүмкін - тіпті кей бір оқиғаларға дейін немесе
кейбір жағдайларға дейін. Бұл жеңілдіктің ерекшелігі сонда, 12-14 %-ды
кұрайтын салық төлеушілер үшін, 5-7 жыл салықтан босату бұл тіпті салықтан
босатумен бірдей.
Ең соңғы жеңілдіктердің бірі салықтық төлемнен немесе салықтың кейбір
түрлерінен босату. Көбіне белгілі салықтан босатулардың ішіндегісі пайыздық
босату, жергілікті басқару органдары төлейтін, (АҚШ); компаниялардың
кейбір түрлерін салықтан босату (Люксембургте және Багам аралдарында),
келтірілген зияндарға компенсация; капитал өсімі үшін табыстың белгілі
бөлігін; белгілі мерзімде ұстап тұру шартымен сатылған мүліктен түскен
табыс және тағы басқа.
Осы айтылғандарға қарап мемлекеттің экономиканы тұрақты дамуы үшін
реттеу функциясындағы ең басты элементтің бірі салықтық реттеу екеніне тағы
да көз жеткіздік. Ал жоғарыда әлемдік тәжірибе бойынша қандай салық
жеңілдіктері барына тағы да қысқаша тоқталып кеттім, өйткені бұл тараудағы
мен көтергелі отырған арнаулы салық режимі бойынша мәселелерге олардың
қатысы бар. Мен енді нақты қойғалы тұрған мәселелеріме көшейін.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға салық салу
механизімін зерттей отырып, теориялық және тәжірибе қолдану тұрғысынан
келесідей қорытындыларды жасауға болады:
• Экономикалық ілімде кез-келген елде жұмыс істейтін салық жүйесі жауап
беруге міндетті талаптар құралған. Дамыған елдерде салықты қолдану
тәжірибесімен бекітілген нақтылықтың өзгеруімен олар әрқашан толықтырылып
тұрады. Осыған қарай жалпы салық саясатының құрылу принциптері соның ішінде
салық құрамы, оның құрылымы, қызметі, салықты жинау түрі, ставкалардың
деңгейі және олардың басқа элементтері: елдің экономикалық дамуын;
экономиканы мемлекеттік реттеу түрін; ЖІӨ масштабын бюджетті қайта бөлу
арқылы анықтау сияқты құбылыстарды болжап анықтауға мүмкіндік береді.
• Салық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.