Бастауыш сынып оқушыларының мінез-құлқын қалыптастыру

МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1 МІНЕЗ.ҚҰЛЫҚ ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІ 6
1.1 Мінез.құлық формалары және оның жүйелілігі 6
1.2 Мінез.құлқы эмоционалды үйлеспеген оқушылырға сипаттама 13
2 Бастауыш сынып оқушыларының мінез.құлқын қалыптастыру тәжірибесі 18
2.1 Іс.әрекетті ұйымдастыру мен мінез.құлык тәжірибесін қалыптастырудың әдістері 18
2.2 Мектептік өмір балалардың мінез.құлқының қалыптасуында шешуші рөл атқарады 21
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 25

КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейтестілігі. Оқушылардың мінез-құлық мәдениетін тәрбиелеу мәселелері қазіргі білім берудің, педагогика ғылымының, мәдениеттің басты назарында болып отыр. ҚР «Білім туралы» Заңында білім беру жүйесінің міндеттері қатарында «ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіптік шыңдауға бағытталған сапалы білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау» көзделген.
Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында «Біз бірлік пен татулық құндылықтарын қоғамның іргетасына, қазақстандық ерекше толеранттылықтың негізіне айналдырдық. Біз осы құндылықтарды әрбір болашақ буынына аялай ұсынуымыз керек» деген болатын.
Дегенмен қазіргі қоғам жағдайында бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу көптеген қиындықтарға әкелуде. Жас ерекшелігіне байланысты кіші мектеп жасында қарым-қатынас тәжірибесі әлі жеткіліксіз және оқушылар мінез-құлық үлгісіне еруге көп мән береді. Ал ол әрдайым ұнамды бола бермейді. Бұқаралық ақпарат құралдары «қазіргі батырды» насихаттайды.
Кіші мектеп жасындағы балаларға тән ойлаудың эгоцентризмі балалардың тұлғалық және топтық қарым-қатынастағы кикілжіңдерге әкеліп соғатын өзара төзбеушілігінен, бірін-бірі тыңдағысы келмеуден көрінеді. Парыз, адалдық, әділдік, мейірімділік, жауапкершілік, сыйластық сезімдері адамдардың өзара қатынас саласын бейнелейді және оқушылар оны қиындықпен қабылдайды, кейде тіпті ізгілікті түсініктерден бұрыс түсіндіріліп жатады.
Бастауыш сынып оқушыларының қарымқатынас мәдениетін тәрбиелеу мәселелеріне арналған әдебиеттерді талдау нәтижесінде төмендегі қайшылықтар айқындалды: бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу қажеттілігі мен ұнамды мінез-құлық үлгісінде қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу үдерісін мазмұндық қамтамасыз етудің жеткілікті дәрежеде қарастырылмағандығы; білім беру үдерісінде қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеудің педагогикалық құралдарын пайдаланудың мүмкіндіктері мен оларды жүзеге асырудың педагогикалық шарттарының жасалмағандығының арасындағы қайшылықтар.
Бұл қайшылықтар төмендегі зерттеу проблемасын айқындауға мүмкіндік берді: бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеудің педагогикалық шарттарын айқындау.
Проблеманың өзектілігі мен оның практикалық маңызы зерттеу тақырыбын «Ұнамды мінез-құлық үлгісінде бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу» деп алуымызға мүмкіндік берді[1].

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының «Білім» мемлекеттік бағдарламасы. Алматы, 2000ж.
2. А.Құралұлы Ұлттық дүниетаным. Алматы: 2002
3. Алтынсарин Ы. Таңдамалы педагогикалық мүралары — Алматы: Рауан, 1991
4. Бабанский Ю.К. «Педагогика» - М: Просвещение, 1998
5. Валиханов Ч. Собр. сочинений в пяти томах. 1 том - Алматы: 1961
6. Кішібеков А. Философия Алматы,1998
7. Гулзыхан А. Қазақтардың дүниетанымы - А: Қазақ университеті, 1999
8. Жұмабаев М. Таңдамалы шығармалар. - А: Ғылым, 1992
9. Керімбаева Р. Оқушының дүниетанымын қалыптастыру - //Бастауыш мектеп 2005/4 29 бет
10. Концепция формирования нового социально-экологического поведения граждан Р.К. - А. Қазақстан, 1995
11. Қалиев С, ОразбаевМ., Смайлов М. Қазақ халқының салт-дэстүрлері - А: Рауан, 1994
12. Қожагелдиева С Дүниетану пәнін оқытуда адамгершілік тәрбиесін арттыру -// Бастауыш мектеп 2005/2
13. Маймақов Мінез-құлық этикасы - А, 1980
14. Майғараева Г„ Қалиев С, Нысанбаева Г. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық негіздері - А: Білім, 2001
15. Сухомлинский В.А. Духовный мир школьников М., 1981
16. Тәжібаев Т. Қүнанбаев А. Жастарды тэрбюиелеу туралы. — А., 1984
17. Табылдиев Ә Халық тағылымы А: Мектеп, 198
18. Харламов И.Ф. Педагогика - М. Высшая школа, 1990
19. Шардарбеков Ш. Ұлттық дүниетаны // Химия, биология 2002/2
20. Е.Сағындықұлы. Педагогика. Дәрістер курсы. А., Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім академиясының Республикалық баспа кабинеті. 1998.
21. Р.Керімбаева. Оқушының дүниетанымын қалыптастыру. //Қазақстан мұғалімі. 2001/2.
22. Ә.Мұханбетжанова. Дүниенің ғылыми бейнесінің моделінің мазмұны. //Қазақстан мұғалімі. 2000/8.
23. Қ. Жарықбаев. Жантану негіздері. А., 1998.
24. Р.М.Қоянбаев, Ж.Б.Қоянбаев. Педагогика. Астана. 1998.
25. Педагогика дәріс курсы. Алматы. Нұрлы әлем. 2003.
26. А.Игілікова. Дүниетану пәні. //Бастауыш мектеп. 2005/4.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1 МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІ 6
1.1 Мінез-құлық формалары және оның жүйелілігі 6
1.2 Мінез-құлқы эмоционалды үйлеспеген оқушылырға сипаттама 13
2 Бастауыш сынып оқушыларының мінез-құлқын қалыптастыру тәжірибесі 18
2.1 Іс-әрекетті ұйымдастыру мен мінез-құлык тәжірибесін қалыптастырудың әдістері 18
2.2 Мектептік өмір балалардың мінез-құлқының қалыптасуында шешуші рөл атқарады 21
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 25

Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі. Оқушылардың мінез-құлық мәдениетін тәрбиелеу мәселелері қазіргі білім берудің, педагогика ғылымының, мәдениеттің басты назарында болып отыр. ҚР Білім туралы Заңында білім беру жүйесінің міндеттері қатарында ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіптік шыңдауға бағытталған сапалы білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау көзделген.
Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында Біз бірлік пен татулық құндылықтарын қоғамның іргетасына, қазақстандық ерекше толеранттылықтың негізіне айналдырдық. Біз осы құндылықтарды әрбір болашақ буынына аялай ұсынуымыз керек деген болатын.
Дегенмен қазіргі қоғам жағдайында бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу көптеген қиындықтарға әкелуде. Жас ерекшелігіне байланысты кіші мектеп жасында қарым-қатынас тәжірибесі әлі жеткіліксіз және оқушылар мінез-құлық үлгісіне еруге көп мән береді. Ал ол әрдайым ұнамды бола бермейді. Бұқаралық ақпарат құралдары қазіргі батырды насихаттайды.
Кіші мектеп жасындағы балаларға тән ойлаудың эгоцентризмі балалардың тұлғалық және топтық қарым-қатынастағы кикілжіңдерге әкеліп соғатын өзара төзбеушілігінен, бірін-бірі тыңдағысы келмеуден көрінеді. Парыз, адалдық, әділдік, мейірімділік, жауапкершілік, сыйластық сезімдері адамдардың өзара қатынас саласын бейнелейді және оқушылар оны қиындықпен қабылдайды, кейде тіпті ізгілікті түсініктерден бұрыс түсіндіріліп жатады.
Бастауыш сынып оқушыларының қарымқатынас мәдениетін тәрбиелеу мәселелеріне арналған әдебиеттерді талдау нәтижесінде төмендегі қайшылықтар айқындалды: бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу қажеттілігі мен ұнамды мінез-құлық үлгісінде қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу үдерісін мазмұндық қамтамасыз етудің жеткілікті дәрежеде қарастырылмағандығы; білім беру үдерісінде қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеудің педагогикалық құралдарын пайдаланудың мүмкіндіктері мен оларды жүзеге асырудың педагогикалық шарттарының жасалмағандығының арасындағы қайшылықтар.
Бұл қайшылықтар төмендегі зерттеу проблемасын айқындауға мүмкіндік берді: бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеудің педагогикалық шарттарын айқындау.
Проблеманың өзектілігі мен оның практикалық маңызы зерттеу тақырыбын Ұнамды мінез-құлық үлгісінде бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу деп алуымызға мүмкіндік берді[1].
Зерттеудің мақсаты - ұнамды мінез-құлық үлгісінде бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеудің педагогикалық шарттарының жиынтығын айқындау.
Зерттеу нысаны - бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу.
Зерттеу пәні- ұнамды мінез-құлық үлгісінде бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеудің педагогикалық шарттары.
Зерттеудің міндеттері:
зерттеу проблемасы бойынша философиялық, психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді оқып үйрену және талдау негізінде бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетінің компоненттерін айқындау;
бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеудің педагогикалық құралдарын анықтау;
ұнамды мінез-құлық үлгісінде бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеудің педагогикалық шарттарын анықтау және негіздеу.
Зерттеудің жетекші идеясы: ұнамды мінез-құлық үлгісінде бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеуді оқу-тәрбие үдерісінде мақсатты түрде жүзеге асыру қажет.
зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізін тұлғаға бағдарланған қатынас, жүйелілік қатынас, әрекетті қатынас, әрекеттің жетекші түрі теориясы, тұлға дамуының жас ерекшелік кезеңдерінің тұжырымдамасы; тәрбие үдерісінде қарым-қатынас мәселелерін қарастыру бағытындағы жұмыстар құрайды.
Зерттеу әдістері: тарихи-педагогикалық және салыстырмалы талдау, жинақтау, сипаттау, ғылыми дәлелдеу, педагогикалық және психологиялық әдебиеттерді талдау,тікелей және жанама бақылау, әрекет өнімдерін талдау, педагогикалық эксперимент, сауалнама, зерттеудің статистикалық нәтижелерін математикалық өңдеу әдістері .
Зерттеудің болжамы ұнамды мінез-құлық үлгісінде бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу тиімді болады, егер оқушылардың қарым-қатынас мәдениетінің айқындалған компоненттері аталмыш үдерістің жүйеленуіне ықпал ететін болса; ұнамды мінез-құлық үлгілері оқушылардың мінез-құлық мәдениетін тәрбиелеудің педагогикалық құралы ретінде көрінсе; мінез-құлық мәдениетін тәрбиелеудің педагогикалық шарттарының айқындалған жиынтығы осы үдерістің тиімділігіне ықпал ететін болса.
Жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен және қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1. Оқу-тәрбие үдерісінің мақсатты бағыттылығына ықпал ететін бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетінің компоненттері айқындалды (мотивациялық, когнитивті, мінез-құлықтық).
2. Бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеудің педагогикалық құралы ретінде ұнамды мінез-құлық үлгісі айқындалды. 3. Ұнамды мінез-құлық үлгісінде оқушылардың қарым-қатынас мәдениетінің педагогикалық шарттарының жиынтығы айқындалды.
Зерттеудің теориялық маңызы оның нәтижелері бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу теориясының дамуына маңызды үлес қосатындығында: қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу үдерісінің тиімділігіне ықпал ететін педагогикалық шарттар айқындалған.
Зерттеудің практикалық маңызы бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеудің педагогикалық құралы - ұнамды мінез-құлық үлгісін, ұнамды мінез-құлық үлгісінің картасын жасаумен, оқу-тәрбие үдерісін жетілдіруге бағытталған ғылыми-әдістемелік нұсқаулар құрумен, Әдебиеттік оқу сабағының типтік оқу бағдарламасына қосымшалар әзірлеумен, зерттеудің эксперименталдық картасын жасаумен айқындалады. Зерттеу нәтижелері бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеу үдерісінде қолданылуы мүмкін.

1 МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІ
1.1 Мінез-құлық формалары және оның жүйелілігі
Әрбір адам жеке тұлға болғандақтан оның мінез-құлқы өзіне тән ерекшеліктермен сипатталады. Мінез деген психологиялық қасиеттің төркіні характер деген грек сөзінен шыққан. Оның негізгі мағнасы із қалдыру деген мағынаны білдіреді. Сондықтан мінез дегеніміз әрбір адамның жеке басына тән даралық ерекшілік екенін ғылым тарихында алғаш рет сипаттап жазған ғалым - ертедегі грек философы Теофраст. Бірақ ол мінезді адамның адамгершілік сапасына тән қасиет деп көрсеткен.
Мінез ерекшеліктерін зерттеушілердің пікірлерін ең бірінші болып француз ғалымы Л.Бен жүйеге келтірген. Ол мінезді психологиялық ерекшелік, дара тұлғаның ақыл-ойы мен сезімінің және ерік ерекшілігінің көрсеткіштері деп санады. Т.Рибо мінезді сезіммен ерік ерекшелігі десе, ал орыс медигі әрі психолог П.Ф.Лесгафт, ерік қасиеті деп көрсеткен. И.Кант мінезді темпераментпен салыстыра отырып, оны адамда дүре пайда болатын қасиет деп, туа біте пайда болатын қасиеттер мен әр адамның өз өмірінде жүре пайда болатын қасиеттерді бөліп көрсетті.
Поланның айтуынша мінездің барлық сипаттары адамның тіршілік жағдайларына байланысты деген пікір айтады. Сонымен, мінез жөнінде екі пікір қалыптасып, олар осы уақытқа дейін пікір таластар туғызып келеді. Соған қарамастан қазіргі зерттеулерде мінез адамның өмір салтына және әлеуметтік ортаның ерекшеліктеріне тәуелділігіне ешкімде күманданбайды. Табиғи күштерге табиғи физиологиялық процестер жаттын темперамент ерекшеліктері арқылы қарастырылады. Темперамент - адамда туа пайда болатын генотипті организм қасиеті. Темперамент адамның жүйке жүйесінің типтері арқылы анықталады. Өйткені, жүйке жүйесі типтерінің сыр-сипаты темперамент типтерімен бірдей. Мұның екеуі де дара адамның бойындағы өзгешеліктерін сипаттайды. Жүйке жүйесінің типі шыдамсыз болса - холерик, сергек болса - сангвиник, тыныш болса - флегматик, әлсіз болса -меланхолик болады. Сондықтанда, адамның мінез-құлқы оның темперамент типіне байланысты болуы әбден мүмкін - деп атап көрсетеді[2].
Адамдар түрлі іс-әрекетпен айналысады, осы іс-әрекетпен айналысу барысында оларда белгілі-бір мінез-құлық пайда болады. Адамның мінез-құлқын түрлі жағынан суреттеуге болады. Кез-келген мінез-құлықтын басы мен аяғы болады. Адамның мінез-құлық детерминациясын түсіндіру үшін мотивацияның көптеген психологиялық теориялары қолданылады. Мотивацияны оқу - бұл адам белсенділігін арттырып отыратын себептерлен факторлардар талдау. Мотивациялық теориялардың көбінде мінез-құлық белсенділігінің 3 негізгі параметрі талданады. Сондай-ақ, себебі бар мінез - құлық жекелік және ситуациялы деп аталатын екі фактор әрекетінің нәтижесі:
1. Жекелік фактор - жеке адамның мотивациялық диспозициясы (қажеттілік, мотив, дағды, бағыттылық);
2. Ситуациялы фактор - сыртқы, яғни, адамның айналасындағы жағдайлар (басқа адамның мінез-құлқы, бағасы, қатынасы, физикалық жағдайлары және т.с.с);
Адам мінез-құлқының себептері американ психологтары Эдвард, Лиси, Ричард және Руян "өзіндік детерминация және ішкі мотивация" теориялары мен түсіндіреді. Ол бойынша, мотивацияның екі типі және оған сай мінез-құлықтын да екі типі бар:
1. Сыртқы мотивация және оған сай мотиві бар немесе себебі бар мінез-құлық[3].
2. Ішкі мотивация және оған сай мотиві бар немесе себебі бар мінез-құлық. Бихевиористік теорияларда мінез-құлық детерминациясындағы негізгі акцент белгілі-бір мінез-құлықтың орындаудан кейінгі пайда болатын жағымды немесе жағымсыз жағдайларға негізделеді. Сыртқы және ішкі мотивациялардың мінез-құлыққа және психикалық процестерге әсерін кесте бойынша қысқаша көрсетуге болады. Ол келесі №1 кестеде бейнеленген:
№1 Кесте.
Сыртқы мотивацияның әсері.
Ішкі мотивацияның әсері
Іс-әрекет ұзақтығына байланысты ағым.
Сыртқы себебі бар мінез-құлық сыртқы күш кеткеннен кейін тоқтап қалады
Ішкі себебі бар мінез-құлық оған пайда болуына әсер ететін заттар жоқ болып кетсе де, біраз уақыт созылуы мүмкін
Зерттеушілер бір шама жай тапсырмаларды таңдайды, бірақ оны тек-қана керек кезде ғана орындайды.
Біршама қиын тапсырмаларды таңдайды.
Іс-әрекет алгоритмизациясының дәрежелері
Канитивтілікке жағымсыз әсер қалдырады. Алгоритмдік әдістерді талап ететін іс-әрекеттердің орындалуын жеңілдетеді. Эвристикалық мәселелердің шешілу жылдамдығының сапасын төлендетеді.
Канитивтілікке жағымды әсер қалдырады. Эвристикалық әдістерді талап ететін іс-әрекеттің орындалуын жеңілдетеді.
Креативтілік
Креативтілікті күшейтеді. Спонтандылықты төмендетеді
Креативтілікке мүмкіндік береді.
Эмоция
Басқалармен өзара әрекет кезінде жағымсыз эмоцияларда пайда болады.
Қызығу эмоциялары пайда болады, қуанышты. Қозу туады т.с.с.
Мектептегі оқу

Ішкі мотивация кезінде мектеп бағ-дарламаларын нәтижелі игереді және теориялық мәліметтерді игеруде жоғары дәрежеге ие болады, мнемоникалық процестердің сапасының жақсаруы байқалады Өзін сыйлауы. Ішкі мотивацияның болуы өзіндік бағалауын жоғарылатады

Мінез-құлықтың формалары мен функцияларының жүйелілігін Выготский Л.С. келесі ретпен схемалық түрде көрсетеді:
1. Кең мағынасындағы жоғарғы психикалық функция:
Түрлері: а). Сыртқы (экстрапсихикалық)
б) Ішкі (интрапсихикалық):
в) спонтанды түрі
г) еркін түрі. (Тар мағынасындағы жоғары психикалық функция)
2. Мінез-құлықтың жоғары формасы
Түрлері: 1. Әлеулеттік
2. Даралық.
3. Мінез-құлықтың мәдениетті формасы
Түрлері: 1. Әлеулеттік (интерпсихикалық):
а) примитивті
б) жоғары
2. Даралық:
а) примитивті
б) жоғары
4. Мінез-құлықтың табиғи формасы (реактивті мінез-құлық)
5. Эледаентарлы психофизиологиялық функция.
Жоғары психикалық функцияның құрылымы
1. Мәселе және мақсат
2. Белгі -- психологиялық қару ретінде:
Түрлері: а) сыртқы
б) ішкі
3. Мағынасы :
Түрлері: 1 Сөздердің мағынасы:
а) заттық қарау (денотативті мағынасы)
б) сигнификативті мағынасы (сонымен қатар түсінік)
в) ішкі формасы (этималогиялық мағынасы)
г) мазмүны
2. Қабылдаудағы заттық мағына.
3. Заттың функционалды мағынасы
4. Жағдайдың мағынасы немесе
4. Байланыстылық (сайланыстыру іс-әрекеті):
Түрлері: 1. Затты шығару және қолдану
2. Белгілердің шығару және қолдану
5. Психологиялық функционалды жүйе:
Қасиеттері: 1 .Жоғарылылықпен төменділіктің бірлігі
2. Функционалды аралық байланыс.
6. Сананың құрылылы
Түрлері: 1.Жүйелілік
2. Мағыналылық
Л.С. Выготский бойынша схемалық түрдегі жасалған мінез құлықтың форлалары мен функцияларының жүйелілігін былайша талдауға болады: Жоғарғы психикалық функция мінез-құлықтын өз-өзіне арналған әлеуметтік мүмкіндігі болып табылады. Л.С. Выготский жоғары психикалық функцияның дамуы мінез-құлықтын жоғары формаларының дамуының екі бұтағын қамтиды деп атап көрсетеді[4].
Бірінші - мәдениетті даму және ойлаудың сыртқы түрлерін меңгеру мен, яғни, тілмен, жазумен, есеппен, суретпен көрінеді.
Екінші - дәстүрлі психологияда ерікті зиын, логикалық ес, түсінік деп аталатын анық анықталмаған, шектелмеген арнайы жоғары функцияның даму процестері; осы аталғандарды балалардың мінез құлқының жоғары формаларының даму процесі деп шартты түрде айтамыз. (Выготский Л.С.).
Жалпы, Л.С.Выготский жоғары психикалық функцияны екі мағынада қолданады:
1. Кең мағынада - мінез-құлықтын жоғарғы форлалары.
2. Тар мағынада - арнайы психикалық функция.
Л.С. Выготский баланың далуындағы белгі және қару деген еңбегінде жоғарғы психикалық функция ассортиментіне практикалық іс-әрекеттерді кіргізеді. Бірақ, тек қана оның жоғары формасында жалпы заттық әрекет, тіпті оны қолдану жоғары формаларға жатады. Л.С.Выготский жоғары психикалық функцюларга дәл анықтала берлеген, ол - дәл анықтама ғылыми білімнің басталасына жатпайды, сондықтанда мен империкалық және эвристикалық анықталаларлен шектелелін - дейді. Содан соң, бұл мәселелерді ЛР.Лурьа шешуге тырысты. Ол Выготский көзқарастарымен келісе отырып, психикалық функцияларға дәл және соңғы анықтама береді. Сонымен, жоғары психикалық функция -- бұл күрделі өзін реттеуші процесс, өзінің шығуы жағынан әлеуметтік болып табылады, қалыптасуы бойынша байланысты және құрылу тәсілі бойынша ерікті, саналы. АР.Лурия берген анықтама өзінің белгілер санының көптігімен ерекшелінеді. Мінез-құлықтын жоғары формаларының ерекшелігі өзінің мінез-құлықтын басқару үшін жасанды, көмекші құралдарды қолдануында. Жасанды стимулдарды қолдану мінез-құлықтын жаңа формаларын анықтаудың формалары болып табылады. Мінез-құлықтын жоғары формаларының түсінігіне келесілер кіреді:
а) жоғары формадағы практикалық іс-әрекет.
б) символикалық іс-әрекет[5].
в) өзіндік жоғары психикалық функция.
г) жоғары әлеуметтік функция (интерпсихологиялық функция)
Л.С.Выготский мінез-құлықтын негізгі мәдениетті формасы тіл және қаруды қолдану деп айтады. Выготскийдің концепциясын талдау негізінде құлықтын фороиаояары, функциясының жіктелу схемасы:

№ 2 кесте

Л.С. Выготский мінез құлықтың нағыз табиғи формасына тек қана шартсыз емес, шарттыда рефлекстерді жатқызды. Сонымен қатар, К.Бюлердің (инстинкт, интелект) теориясын жатқызады[6].
Үйлесімсіз психикалық жағдай күрделі өмір жағдайына байланысты пайда болады. Олар мінез-құлықпен әрекетті негізден алады, олар белгілі бір жағдайға және жасқа байланысты түрлі ұзақтықпен көрінеді, сонымен қатар интенсивтіліктің оптималды дәрежеден не төмендеуінен не жоғарлауінен сипатталады, үйлесімсіздік келесі жағдайларда пайда болады:
1. Бұл жағдай күрделі құрылымнан, құрамнан тұрады. Үйлесімсіздік психикалық жағдайды құрушы эмоционалды компоненттер болып табылады.
2. Күрделі өмір әрекетіндегі үйлесімсіз техникалық жағдайдың динамикалық өзгеруі синусоидалды типтің фазалық процестерімен, екі еселенудің өсуімен және жоғары информациялық жағдайлар кезіндегі сапалы жақындықпен, физиологияық және психологиялық сипаттардың когеренттігінің жоғарылылығымен, сонымен қатар психикалық процестердің бір бағытты динамикасының бөлінуімен, яғни стабилизациялану жаққа және әрекет нәтижесінің жоғарырылығы немесе сипаттамаларының төмендігі және әрекет нәтижелерінің төмендеуімен сипатталады. Бұл жағдайлар психикалық процестердің пайда болу диапозоның негіздейді[7].
3. Үйлеспеушіліктің жас ерекшелік және іс-әрекеттік ерекшеліктері белгілі. Жас ерекшелік даму барысында. Құрам күрделілігі және үйлесімсіз психикалық жағдайдың құрылымы мен ұзақтығының жоғарылауы жүреді. Даралық даму барысында әрекеттік фактордың ролі күшейеді.
Сонымен қатар ауытқып бара жатқан мінез-құлықтын негізі болып табылатын үш кілті бар:
Кіші мектеп жасындағы оқушылардың негізгі әрекеті болып табылатын оқу әрекеті жеткіншектік кезенде де негізгі әрекет болып қала беред. Яғни, жеткіншектік кездегі оқуга құмарлық күлкілі болып табылады. Сөйтіп олар қатарластарымен араласа алмай қалады. Оқудағы жоғары
Дж. Эйсондорфпен жазылған мотив аралық теория бойынша, балалардың әлеуметтік дасмуындағы ауытқудың түрлі типтерінің пайда болуы жақындау және қашу мотивациялық механизмі арқылы қарастырылады. Осы мотивацияның ----- қарым - қатынасты ойындыққа әкеледі. Дж. Эйсондорф мұндай бұзылыстың үш вариантын көрсетеді:
1. Бұл жақындасудын төмен мотивациясымен сипатталады. Мұндай мотивацияға ие балалар басқалардан бөлек болғанды қалайды. Бұл балалармен ерте кезденгі жалғызды конструктивті және зерттеу белсенділігі кезінде пайда болады және бұл нашар әлеуметтенген адаммен байланысты емес.
Жақындасудың төменгі мотивациясы балалардың заттық өмірге деген қызығушылығын меңгеруге негізделген.
2. Жақындасу және қашу мотивациялары арасындағы конфликтіге байланысты. Ол баланың басқа адамдармен аралысқысы келеді, бірақ белгілі себептерге байланысты қатынас жасаудан кашады. Мұндай конфликт мінез-құлықтық компромиске экелуі мүмкін. Мұндай мотивтің себебі баланың биологиялық ерекшеліктерімен қатар тәрбие шартына да байланысты.
3. Әлеуметтік жақындасу мотивацияның жоғарылауымен қашу мотивтерінің төмендеуінің қатынасы нәтижесінде мотивтердің іс-әрекетінен туады. Бұл мотивациядағы балалар басқа адамдармен қарым-қатынас шегі беңтаныс, ал қарым-қатынастағы шектеуді сезбейді қатарластары одан жиі қашады. Бұған агрессивті мінез-құлық тән.
Жоғары психикалық жағдай (қуаныш, мазасыздық, таңқалушылық) немесе төменгі психикалық жағдай (өкіну, көңілсіздік т.б.) үйлесілсіз жағдайларға жатады. Осы сипаттамалардың дәлелі ретінде Л.О.Прохоровтың жүргізген зерттеулерінің нәтижесін қорытындылау барысында үйлеспеушіліктің келесі жағдайлары кездесті. Оқу әрекетінде жеткіншектер апатиа, зұлымдық, ашу, өкпе сияқты жат жағдайларды басынан кешіріп отырса, жағымды жағдайлар ішінен қуаныш, бақыт, таңқалу, қозу сияқты мінез-құлық қасиеттері кездесіп отырған, сонымен қатар оқушылардың басынан кешіріп отырған мінез-құлыққа тәуелділігі анықталады. Тітіркенудің импульсивті формасы Қиын жағдайға тән мінездің түрі болып табылады. Сонымен қатар К.Рубин өз еңбектерінде әлеуметтік бөлектену терминін қолданады. Әлеуметтік бөлектенудің инициаторы болып баланың өзі табылады. Оның бір көрінісі - ұялшақтық. Ұялшақтық - бала бейтаныс адамдармен кездескенде қорқу немесе мазасыздану пайда болады. Оның негізгі себебі әлеуметтік бағадан қорқумен байланысты. Әлеуметтік бөлектенудің тағы бір көрінісі - өзін еркін сезінбеу немесе шегінушілік. Бұл жағдай баланың қатарластары арасында және тіпті жағдайға байланысты да туып отырады. Мұның негізі жаңадан және әлеуметтік бағадан қорқумен байланысты. Бұл жақындаудан қашудан күресуге негізделген ішкі конфликтілік мінез-құлық. Сонымен қатар, әлеуметтік бөлектенуге жақын бірақ, одан басқа ұстамды мінез-құлық бар. Мұны жақын немесе бейтаныс адамдардың арасында баланың өзін ұстап, олармен қатынасқа түспей олардың әрекетін бақылаумен шектелу. Мұндай мінез-құлық баланың әлеуметтік стимул алдында сезінетін мазасыздануды бейнелейді. Сонымен қатар, мұның негізінде қашу себебі де жатыр. Бұл үндемейтін балаларға тән. Осы мәліметтер нәтижесі бойынша, үйлеспеушілік ерекше өмір жағдайында туады, яғни адам өмірінің күрделі де қиын кезеңдерінде пайда болады. Оның пайда болуы рационалды емес, бейадекватты, агрессивті, кей кезде қайғылы да мінез-құлықтын себебі болуы мүмкін. Сондықтан да, субъект үшін бұл жағдайларды басқару күрделі болып табылады[8].
Жүйелі ағым және өзін ұйымдастыру концепциясы позициясы тұрысынан үйлеспеушілік ағза және орта арасындағы симметрияның бұзылысы нәтижесінен пайда болатын күрделі функционалды құрылым болып табылады. Симметрия бұзылысы ашық жүйеге келетін хабарлар және энергиялар толқынына негізделген процестер әсерінен пайда болады. Төмен тұрақтылық үйлеспешіліктің маңызды қасиеттерінің бірі. Күнделікті өмірде үйлеспеушілік қарым-қатынастың үйреншіліктік жүйесінің бұзылуынан, шектен тыс белгілі бір жағдайлардан пайда болуы мүмкін. Үйлеспеушіліктің пайда болуына әсер ететін басқа да факторлар бар. Атап айтсақ ол құрылымының негізгі белсенді элементтері және жеке адам жүйелері арасындағы диссонанс болып табылады. Яғни, негізгі себептер арасындағы мақсаттар, қажеттіліктер және мен құрылымы компоненттері арасындағы қарсылықтар. Мұндай жағдайлар әсерінен пайда болатын үйлеспеуілілік өте ұзаққа созылуы мүмкін және бұл сол жағдайға сай түрлі мінез-құлықпен өткізіледі. Егер энергетика тұрғысынан қарайтын болсақ, үйлеспеушілік жете зерттелмеген олар тек уақытша координат ретінде қарастырылды. Осы себептерге байланысты үйлеспеушіліктін феноменологиясы, құрылысы, құрылымы, детерминацияның ішкі және сыртқы факторлары, белгілі бір жағдайдың динамикалық өзгеруі және кезеңі, өзара өтулері, динамикалы жағдайдың негізгі процессуалды сипаттамасы, үйлеспеушіліктің субъектінің мінез-құлқына тигізетін әсері жете зерттелмеген. Бірақта педагогтар үйлеспеушіліктің негізгі себептерін жас ерекшеліктеріне байланысты деп талдауға тырысады. Бұл түсінікті де, өйткені бұл жас дамуының кезеңгі бөлінуінің әр түрлілігіне байланысты[9].
Сонымен үйлеспеушілік, эмоция және мінез-құлық бір-бірімен тығыз байланысты екен. Өйткені, эмоцианың белгілі бір сипаттары үйлеспеушілікті (тіпті норма болып табылатын эмоцианың өзі де) тудырса, пайда болған үйлесімсіздік (немесе үйлесімділік) мінез-құлықтың белгілі бір көріністерін береді, яғни теріс немесе оң мінез-құлықты көрсетеді екен.

1.2 Мінез-құлқы эмоционалды үйлеспеген оқушылырға сипаттама
Бала дүниесінің басқа балалар дүниесімен, үлкендермен және түрлі заттармен соқтығысуы олар үшін әсер қалдырады. Оқушыларда осы жағдайлардың әсерінен қөзқарастарының және жалпы қалыптасуының бұзылуы, тілек және дағдыларының өзгеруі орын алады. Осындай келеңсіз жағдайлардың бэрі балалар өмірінде кездеседі, ал балалар өмірі мектеппен тығыз байланысты. Сондықтан мектептегі кезең оқушылар үшін сыңалу кезеңі болып табылады. Сыналу кезеңі дейтініміздің себебі, бала нақ осы мектеп жасында жас ерекшелік кезеңдестіру бойынша маңызды болып табылатын бірнеше қиын кезеңдерден өтеді. Яғни, сыңалу кезеңі дегеніміз, түрлі құбылыстарға толы белгілі бір өтпелі кезең және баланың осы кезең аралығынан өте алу мүмкіндігі. Сонымен анықталған жас кезеңдеріне сүйене отырып, білім беру жүйелері және практикалық психологтар мектептегі барлық жас аралығын 3 кезеңге бөліп қарастырады:
1. Кіші мектеп жасындағы кезең;
2. Жеткіншектік жасындағы кезең;
3. Ерте жасөспірім кезең;
Бірінші кезең - баланың мектепке түсіп, жаңа ортаға бейімделуімен сипатталады. Сонымен қатар бала ағзасында дененің күрт өсуі, ішкі мүшелердің үлкейуі вегетативті қайта құрулар сияқты эндокриндік өзгерістер бірден жүреді. Бұл өзгерістер баланың әлеуметтік қарым-қатынас жүйесімен іс-әрекетіндегі кординалды өзгерістер оның ағзаларындағы барлық жүйелермен функциаларының қайта құрылуымен сай келеді. Сондықтан бұл аралық үлкен күшті талап етеді[1];
Екінші кезең - баланың өтпелі кезеңімен тап келуімен, ағни қиын саналатын кризистік кезеңмен сай келеді. Бұл кезең біріншіден пубертаттық кезеңде келетін морфологиялық және физиологиялық өзгерістер жеткіншектің ағзасын біршама өзгертуге ұшыратады да, олардағы соматикалық аурулар қауіпін тудырады, сонымен бірге, тура осы жеткіншектік кезеңде көптеген жүйке және психикалық аурулар көрініс береді, екіншіден осы кезеңге тән әлеуметтік қарым-қатынас сферасының (позитивті болмауы мүмкін) кеңеюі жеткіншектерге меңгеруге қиын болып табылатын жаңа әлеуметтік тәжірибелер береді. Өтпелі кезең - жас ерекшелік дамудың өте жауапты сатысы. Бұл кезеңнің өзіндік ерекшеліктері П.П.Блонский және Л.С.Выготский еңбектерінде анық жазылған. П.П.Блонский өтпелі кезеңдегі жүріп жатқан өзгерістердің бірден болып жатқанына көңіл бөлсе; Л.С.Выготский бұл кезеңді ескінің өшуін сипаттайтын жас деп көрсетеді. Олай болса, өтпелі жас дегеніліз, баланың бір сатыдан екінші сатыға өту аралығы. Бірақ бұл уақытта балада оны біршама жоғары сатыға дайындайтын барлық негізгі психологиялық жаңа құрылымдар қалыптасуы қажет. Әйтсе де, бұл екі жас қиылысып, осы қиылыста кризис тууы мүмкін. Ал кризис дегеніліз негативті байланыстарды шақырушы, мінез-құлық моделінің ауытқуын көрсететін белгілі құбылыс[11].
Үшінші кезең - бұл оқушылардың жеткіншектік жаспен ересектік жас аралығындағы және олардың 10-11 сыныпта кездесетін қиындықтарымен сай келеді. Бұл уақыт адамның тұлғалық дамуының өте манызды және жауапты кезеңі болып табылады. Тіпті, Ж.Ж.Руссо (Эмиль немесе Тәрбие енбегінде) саналық өзіндік анықтауды жасөспірімдік кезеңдегі тұлғаның екінші туылуының негізгі мазмұны ретінде қарастырады. Сонымен қатар, жасөспірімдік кезеңде ағзаның физикалық дамуы, жыныстық жетілуі жүреді және бұл кезеңдегі психикалық дамудың ерекшелігі дамудың әлеуметтік жағдайымен де байланысты. Сондықтан да, бұл кезеңдегі әрбір қадамның жауапкершілігі артады, сондай-ақ, бұл кездегі әрбір қатенің белгілі-бір көлемді салдары болуы мүмкін, ал кей кезде ол драмалық сипатқа да ие болуы мүмкін. Сондықтан да, бұл жас аралығын немесе осы жас аралығындағы оқушыларды қиын жас немесе қиын балалар категориясына кіргізуіміз мүмкін. Қиын жасты екі сөзді талдау арқылы түсіндіруге болады:
1. критикалық;
2. өте қиын, қауіпті.
Өйткені бұл кезеңде де физикалық әлсіздік, мінез сипатының ерекшеліктері, қарым-қатынас ерекшеліктерінің жоқтығы, эмоционалды жетілмеушілік, жағымсыз сыртқы әлеуметтік орта сияқты т.б. көптеген факторлар жалғаса беруі мүмкін. Осындай факторлардын салдарынан қиын балалар пайда болуы мүмкін. "Қиын балалар" дегеніміз, дамуы мен мінез-құлқында жалпы қабылданған норлалардан ауытқуы бар, өйінің психоәлеуметтік далуы қалыптасуының жаңа сатысын басынан нәтижелі өткізе алмайтын балалар[12].
Сонымен мектептегі үш кезеңге сүйене отырып, біз барлық мектеп жасындағы уақытты критикалық жас деп айта аламыз. Л.С. Выготскийдің Критикалық кезең теориясы бойынша критикалық жас дегеніміз, біржағынан балалардың қоғамдық қарым-қатынас жүйесіндегі өзгерулері жататын, екінші жағынан баланың ішкі позициасының өзгеруі жататын дамудын әлеуметтік ситуациясының қайта құрылу нәтижесі. Л.С.Выготский бұл жас аралықтарын мағынасы дамудың жалпы циклында оның орнымен анықталатын және дамудың жалпы заңдылықтары барлық уақытта сапалыда өзіндік сипаттарды тауып алатын дамудың жабық немесе өзіндік кезеңі ретінде қарастырды. Әр жас кезеңінде баламен орта арасында сол кезеңге тән жалғыз да, қайталанбас өзіндік спецификалық қатынас орнай бастайды. Мұны Л.С.Выготский сол кезеңдегі дамудың әлеуметтік жағдайы деп көрсетті. Бірақ, барлық жас аралығындағы өтпелі кезеңдердің симптоматикаларымен мазмұндары ұқсас болғанымен және олар жалпы заңдылықтармен өткенімен бір кезеңнен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.