Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның элементтері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7.24
1.1 ҚР.да салық жүйесінің қалыптасу кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
1.2Салық жүйесінің элементтері мен оның қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2. Салықтардың мәні мен оның атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... .. 25.35
2.1 салықтардың пайда болуы экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
2.2 салықтардың атқаратын қызметтері мен оның түрлері ... ... ... ... ... ... . 35
3. ҚР.дағы салық жүйесінің даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... . 36.38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 39
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7.24
1.1 ҚР.да салық жүйесінің қалыптасу кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
1.2Салық жүйесінің элементтері мен оның қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2. Салықтардың мәні мен оның атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... .. 25.35
2.1 салықтардың пайда болуы экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
2.2 салықтардың атқаратын қызметтері мен оның түрлері ... ... ... ... ... ... . 35
3. ҚР.дағы салық жүйесінің даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... . 36.38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 39
Кіріспе
Курстық жұысқа кіріспес бұрын біз алдымен салық дегеніміз не? соған
Салықтар - мемлекет бiржақты тәртiппен заң жүзiнде белгiлеген, белгiлi бiр мөлшерде жүргiзетiн, қайтарымсыз және өтеусiз сипатта болатын бюджетке төленетiн мiндеттi ақшалай төлемдер.
Қазақстан Республикасында салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.
Бірінші кезең 1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің «Қаз КСР мемлекеттік салық қызметін құру туралы» Жарлығымен Қаз КСР-нің басты мемлекеттік салық инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін қарастыратын салық жөніндегі заң актілері пакеті қабылданды.
Екінші кезең 1995 жылғы 24 сәуірдегі «Бюджетке төленетін салық және басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы өз қаржы жүйемізді құруға ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу жүйесі ықшамдалып, салық саны 45-тен 11-ге дейін қысқартылды. Қосылған құн салығы енгізілді.
Үшінші кезең 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізілді.
Салық кодексі қабылданғаннан бері бірнеше толықтырулар мен өзгерістер жасалды.
Қазақстан Республикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі ерекшеліктері және қол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден ажырата отырып, оны «ерекше тауар» түрінде қарастырылғанын атап өтуге болады.
Салықтар және салық салу пәнін оқып меңгеру заман талабы, себебі салықтар мемлекеттің экономикалық, есептік саясатына ықпал етеді. Сондықтан да студенттерге нормативтік актілерді өз бетінше оқып, оларды салыстыруға, кемшіліктерін тауып, жетілдіру жолдарын айқындауға үйрету сияқты талап қойылады. Аталған талаптарға сәйкес болудың негізгі жолы «Салықтар және салық салу» пәні бойынша негізгі тақырыптарды оқып үйрену, салық жүйесін толық меңгеру, салықтардың түрлері бойынша есептер шығару.
Астанадағы Конгресс-хол ғимаратында ҚР Қаржы министрлігі Салық комитетінің басшылық құрамының Астана қаласының салық төлеушілермен кездесуі болып өтті. Кездесуге Қазақстан кәсіпкерлері ассоцициясының мүшелері, салық комитетінің қызметкерлері де қатысты.
Кездесу салық заңдары мен салықтық әкімшіліктендірудің нормаларын қолдануға байланысты мәселелерді салық төлеушілерге түсіндіру, салық төлеушілер мен салық қызметкерлерінің арасында дұрыс түсінік қалыптастыру, салық мәдениетін арттыру мақсатында өткізілді.
Салық комитетінің басшылары кездесуге қатысушыларды Елбасының Жолдауында айтылған міндеттерді жүзеге асыру мақсатында атқарып жатқан істерімен таныстыра келе, соған сәйкес салық заңдарына төмендегідей өзгерістер енгізудің ұсынылатындығы туралы хабардар етті, оның ішінде:
2007 жылдан бастап қосылған құн салығының ставкасын 1 пайызға, ал 2008-2009 жылдарда тағыда 1-2 пайызға төмендету;
2007 жылдан бастап барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының 10 пайыздық бекітілген ставкасын енгізу;
2007 жылдың 1 қаңтарынан шағын бизнес субьектілері үшін салық салудың кемітілген бірыңғай салық ставкасын енгізу;
2008 жылдан бастап әлеуметтік салықты орта есеппен 30 пайызға төмендету және басқалар.
Жиында сөз алған Қаржы министрлігі Салық комитетінің төрағасы Нұрлан Рахметов жыл сайын салық заңнамасына өзгертулер енгізу және жыл басында салық төлеушілермен кездесу өткізіп, бухгалтерлер мен қаржы қызметі басшыларына, кәсіпкерлерге сол өзгерістер жайында түсінік беріп отыру Салық комитетінің жақыс дәстүріне айналғандығын атап өтті. Демек мұндай кездесулер Қазақстанның басқа қалалары мен облыстарында өту үстінде.
Сондай-ақ комитет төрағасы қазіргі күні камералдық бақылау тек қосымша құн салығы бойынша іске асырылып отырғандығын және соның өзінде елеулі нәтиже бере бастағандығын, мәселен, бюджетке түсетін түсімдер 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда – 153 пайызға, ал 2006 жылдың 2 айында өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 166 пайызға орындалғандығын атап өтті. Ал енді осы жоғарыда аталып кеткен мәселелерге толығырақ тоқтола кетейік.
Курстық жұысқа кіріспес бұрын біз алдымен салық дегеніміз не? соған
Салықтар - мемлекет бiржақты тәртiппен заң жүзiнде белгiлеген, белгiлi бiр мөлшерде жүргiзетiн, қайтарымсыз және өтеусiз сипатта болатын бюджетке төленетiн мiндеттi ақшалай төлемдер.
Қазақстан Республикасында салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.
Бірінші кезең 1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің «Қаз КСР мемлекеттік салық қызметін құру туралы» Жарлығымен Қаз КСР-нің басты мемлекеттік салық инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін қарастыратын салық жөніндегі заң актілері пакеті қабылданды.
Екінші кезең 1995 жылғы 24 сәуірдегі «Бюджетке төленетін салық және басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы өз қаржы жүйемізді құруға ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу жүйесі ықшамдалып, салық саны 45-тен 11-ге дейін қысқартылды. Қосылған құн салығы енгізілді.
Үшінші кезең 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізілді.
Салық кодексі қабылданғаннан бері бірнеше толықтырулар мен өзгерістер жасалды.
Қазақстан Республикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі ерекшеліктері және қол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден ажырата отырып, оны «ерекше тауар» түрінде қарастырылғанын атап өтуге болады.
Салықтар және салық салу пәнін оқып меңгеру заман талабы, себебі салықтар мемлекеттің экономикалық, есептік саясатына ықпал етеді. Сондықтан да студенттерге нормативтік актілерді өз бетінше оқып, оларды салыстыруға, кемшіліктерін тауып, жетілдіру жолдарын айқындауға үйрету сияқты талап қойылады. Аталған талаптарға сәйкес болудың негізгі жолы «Салықтар және салық салу» пәні бойынша негізгі тақырыптарды оқып үйрену, салық жүйесін толық меңгеру, салықтардың түрлері бойынша есептер шығару.
Астанадағы Конгресс-хол ғимаратында ҚР Қаржы министрлігі Салық комитетінің басшылық құрамының Астана қаласының салық төлеушілермен кездесуі болып өтті. Кездесуге Қазақстан кәсіпкерлері ассоцициясының мүшелері, салық комитетінің қызметкерлері де қатысты.
Кездесу салық заңдары мен салықтық әкімшіліктендірудің нормаларын қолдануға байланысты мәселелерді салық төлеушілерге түсіндіру, салық төлеушілер мен салық қызметкерлерінің арасында дұрыс түсінік қалыптастыру, салық мәдениетін арттыру мақсатында өткізілді.
Салық комитетінің басшылары кездесуге қатысушыларды Елбасының Жолдауында айтылған міндеттерді жүзеге асыру мақсатында атқарып жатқан істерімен таныстыра келе, соған сәйкес салық заңдарына төмендегідей өзгерістер енгізудің ұсынылатындығы туралы хабардар етті, оның ішінде:
2007 жылдан бастап қосылған құн салығының ставкасын 1 пайызға, ал 2008-2009 жылдарда тағыда 1-2 пайызға төмендету;
2007 жылдан бастап барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының 10 пайыздық бекітілген ставкасын енгізу;
2007 жылдың 1 қаңтарынан шағын бизнес субьектілері үшін салық салудың кемітілген бірыңғай салық ставкасын енгізу;
2008 жылдан бастап әлеуметтік салықты орта есеппен 30 пайызға төмендету және басқалар.
Жиында сөз алған Қаржы министрлігі Салық комитетінің төрағасы Нұрлан Рахметов жыл сайын салық заңнамасына өзгертулер енгізу және жыл басында салық төлеушілермен кездесу өткізіп, бухгалтерлер мен қаржы қызметі басшыларына, кәсіпкерлерге сол өзгерістер жайында түсінік беріп отыру Салық комитетінің жақыс дәстүріне айналғандығын атап өтті. Демек мұндай кездесулер Қазақстанның басқа қалалары мен облыстарында өту үстінде.
Сондай-ақ комитет төрағасы қазіргі күні камералдық бақылау тек қосымша құн салығы бойынша іске асырылып отырғандығын және соның өзінде елеулі нәтиже бере бастағандығын, мәселен, бюджетке түсетін түсімдер 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда – 153 пайызға, ал 2006 жылдың 2 айында өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 166 пайызға орындалғандығын атап өтті. Ал енді осы жоғарыда аталып кеткен мәселелерге толығырақ тоқтола кетейік.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 7-24
1. ҚР-да салық жүйесінің қалыптасу
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 7
1.2Салық жүйесінің элементтері мен оның
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... .. 13
2. Салықтардың мәні мен оның атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... .. 25-
35
2.1 салықтардың пайда болуы экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 салықтардың атқаратын қызметтері мен оның
түрлері ... ... ... ... ... ... . 35
3. ҚР-дағы салық жүйесінің даму ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... . 36-38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. 39
Кіріспе
Курстық жұысқа кіріспес бұрын біз алдымен салық дегеніміз не? соған
Салықтар - мемлекет бiржақты тәртiппен заң жүзiнде белгiлеген,
белгiлi бiр мөлшерде жүргiзетiн, қайтарымсыз және өтеусiз сипатта болатын
бюджетке төленетiн мiндеттi ақшалай төлемдер.
Қазақстан Республикасында салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен
өтті.
Бірінші кезең 1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің Қаз
КСР мемлекеттік салық қызметін құру туралы Жарлығымен Қаз КСР-нің басты
мемлекеттік салық инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27
жергілікті салық түрін қарастыратын салық жөніндегі заң актілері пакеті
қабылданды.
Екінші кезең 1995 жылғы 24 сәуірдегі Бюджетке төленетін салық және
басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығы өз қаржы жүйемізді құруға ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу
жүйесі ықшамдалып, салық саны 45-тен 11-ге дейін қысқартылды. Қосылған құн
салығы енгізілді.
Үшінші кезең 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа
Салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізілді.
Салық кодексі қабылданғаннан бері бірнеше толықтырулар мен
өзгерістер жасалды.
Қазақстан Республикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі
ерекшеліктері және қол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден ажырата отырып, оны
ерекше тауар түрінде қарастырылғанын атап өтуге болады.
Салықтар және салық салу пәнін оқып меңгеру заман талабы, себебі
салықтар мемлекеттің экономикалық, есептік саясатына ықпал етеді. Сондықтан
да студенттерге нормативтік актілерді өз бетінше оқып, оларды салыстыруға,
кемшіліктерін тауып, жетілдіру жолдарын айқындауға үйрету сияқты талап
қойылады. Аталған талаптарға сәйкес болудың негізгі жолы Салықтар және
салық салу пәні бойынша негізгі тақырыптарды оқып үйрену, салық жүйесін
толық меңгеру, салықтардың түрлері бойынша есептер шығару.
Астанадағы Конгресс-хол ғимаратында ҚР Қаржы министрлігі Салық
комитетінің басшылық құрамының Астана қаласының салық төлеушілермен
кездесуі болып өтті. Кездесуге Қазақстан кәсіпкерлері ассоцициясының
мүшелері, салық комитетінің қызметкерлері де қатысты.
Кездесу салық заңдары мен салықтық әкімшіліктендірудің нормаларын
қолдануға байланысты мәселелерді салық төлеушілерге түсіндіру, салық
төлеушілер мен салық қызметкерлерінің арасында дұрыс түсінік қалыптастыру,
салық мәдениетін арттыру мақсатында өткізілді.
Салық комитетінің басшылары кездесуге қатысушыларды Елбасының
Жолдауында айтылған міндеттерді жүзеге асыру мақсатында атқарып жатқан
істерімен таныстыра келе, соған сәйкес салық заңдарына төмендегідей
өзгерістер енгізудің ұсынылатындығы туралы хабардар етті, оның ішінде:
2007 жылдан бастап қосылған құн салығының ставкасын 1 пайызға, ал
2008-2009 жылдарда тағыда 1-2 пайызға төмендету;
2007 жылдан бастап барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының 10
пайыздық бекітілген ставкасын енгізу;
2007 жылдың 1 қаңтарынан шағын бизнес субьектілері үшін салық
салудың кемітілген бірыңғай салық ставкасын енгізу;
2008 жылдан бастап әлеуметтік салықты орта есеппен 30 пайызға
төмендету және басқалар.
Жиында сөз алған Қаржы министрлігі Салық комитетінің төрағасы Нұрлан
Рахметов жыл сайын салық заңнамасына өзгертулер енгізу және жыл басында
салық төлеушілермен кездесу өткізіп, бухгалтерлер мен қаржы қызметі
басшыларына, кәсіпкерлерге сол өзгерістер жайында түсінік беріп отыру Салық
комитетінің жақыс дәстүріне айналғандығын атап өтті. Демек мұндай
кездесулер Қазақстанның басқа қалалары мен облыстарында өту үстінде.
Сондай-ақ комитет төрағасы қазіргі күні камералдық бақылау тек
қосымша құн салығы бойынша іске асырылып отырғандығын және соның өзінде
елеулі нәтиже бере бастағандығын, мәселен, бюджетке түсетін түсімдер 2005
жылы 2004 жылмен салыстырғанда – 153 пайызға, ал 2006 жылдың 2 айында өткен
жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 166 пайызға орындалғандығын атап өтті.
Ал енді осы жоғарыда аталып кеткен мәселелерге толығырақ тоқтола кетейік.
1 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның элементтері
1.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесіннің қалыптасу кезеңдері
Қазақстан Республикасы өз алдына егемендік алып, тәуелсіз мемлекет
болғасын, экономиканы дербес түрде басқарды. Мемлекеттік басқару жүйелеріне
көптеген өзгерістер жасалып, бірнеше заң жобалары қабылданды. Оларға
қаншама өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Дамыған мемлекеттер мен
көрші мемлекеттердің жүргізіп отырған саясаттарын сараптай отырып,
өзіміздің ұлттық менталитетке сай, қажетті жақтарын алып отырды.
Нарықты экономика мен мемлекеттiң салық саясатының негiзгi мақсаты -
бюджеттiң кіріс бөлiгiн қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады.
Салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесiн құру және оның тиiмді
қызмет етуiне мүмкiндiк беретiн салық механизмiн iске асыру.
Мемлекеттiң салық қызметi келесi бағыттардан тұрады:
• мемлекеттiң салық жүйесiнiң қалыптасуы;
• салық салу саласында мемлекет органдарының мiндетiн анықтау;
• арнайы салық органдарының жүйесiн қалыптастыру;
• салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды жүзеге
асыру;
Салық жүйесі де өз алдына сала болып қалыптасуы үшін, біршама
қиындықтарды бастан кешіре отырып, көптеген өзгерістер мен толықтырулар
жасалынып, қазіргі кезде тұрақты жүйеге түсті.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен
өтті.
Бірінші кезең
1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің ҚазКСР мемлекеттік
салық қызметін құру туралы Жарлығымен ҚазКСР-нің басты мемлекеттік салық
инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін
қарастыратын салық жөніндегі заң актілері пакеті қабылданды.
1991 жылғы қабылданған Қазақстан Республикасының Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесі туралы Заңына сәйкес сол кездегі салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түрлеріне тоқталып өтейік.
І. Жалпы мемлекеттік салықтардың түрлері:
Қосылған құнға салынатын салық.
Пайдаға салынатын салық.
Акциздер.
Бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан алынатын салық.
Экспорт пен импортқа салынатын салық.
Кеден тарифі және баж салығы.
Пайдалы қазбаларды геологиялық барлау және геологиялық іздестіру
жұмыстарына байланысты шығындарды өтеуге жұмсалатын алым.
Тіркелген (ренталық) төлемдер.
Транспорт құралдарына салынатын салық.
Автотранспорт құралдарын сатып алуға салынатын салық.
Автотранспорт құралдарының Қазақстан Республикасына келіп кіргені
үшін төленетін ақы.
Заңды ұйымдардың мүлкіне салынатын салық.
Қазақстан Республикасы азаматтарынан, шетел азаматтарынан және
азаматтығы жоқ адамдардан алынатын табыс салығы.
Мемлекеттік баж салығы.
Табиғат ресурстарына салынатын салық.
Колхозшылардың еңбегіне ақы төлеу қорына салынатын салық.
ІІ. Жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдар:
Жер салығы.
Жеке адамдардың мүлкіне салынатын салық.
Орман табысы.
Су үшін төленетін ақы.
Табысқа салынатын салық.
Кәсіпкерлік қызметті тіркеу үшін алынатын алым.
Кәсіпкерлік қызметтің субьектілері ретінде тіркелмеген азаматтардан
алынатын алым.
Заңды ұйымдарды мемлекеттік тіркеуден өткізгені үшін алынатын алым.
Елтаңбалық алым.
Мұрагерлік және сыйға тарту тәртібімен ауысқан мүлікке салынатын
салық.
ІІІ. Жергілікті салықтар мен алымдар:
Курорттық аймақта өндірістік мақсаттағы обьектілер құрылысына
салынатын салық.
Курорттық алым.
Азаматтардан алынатын мақсатты алым.
Жарнамаға салынатын салық.
Автотранспорт құралдарын, есептеу техникасы және жеке компьютерлерді
қайта сатуға салынатын салық.
Автотранспортты аялдауға қойғаны үшін алынатын алым.
Жергілікті символиканы пайдалану құқығы үшін алым.
Ипподромдарда ат жарысына қатысқаны үшін алынатын алым.
Ат жарысындағы ұтысы үшін алынатын алым.
Ипподромдарда тотализатор ойынына қатысушы адамдардан алынатын
алым.
Тауар биржаларында және валютаны сату және сатып алу кезінде
жасалған мәмілелерден алынатын алым.
Аукциондық сатудан алынатын алым.
Кино-телетүсірімдер өткізу құқығы үшін алынатын алым.
Пәтер алуға берілген рұқсат қағаз (ордер) үшін алынатын алым.
Ит иелерінен алынатын алым.
Спиртті ішімдіктермен сауда-саттық жасау құқығы үшін алынатын
лицензиялық алым.
Жергілікті аукциондар өткізу және лотереялар ойнату құқығы үшін
алынатын лицензиялық алым.
Екінші кезең
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық
реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдады, онда еліміздің салық
жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық стандарт салық салу
принциптеріне сәйкестендіру көзделген еді. Осыған орай 1995 жылы 24 сәуірде
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығы шықты. Бұл өз қаржы жүйемізді құруға
ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу жүйесі ықшамдалып, салық саны 45-тен 11-
ге дейін қысқартылды. Оның ішінде бесеуі мемлекеттік, алтауы жергілікті
салықтар.
Жалпы мемлекеттік салықтар:
Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
Қосылған құнға салынатын салық.
Акциздер.
Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық.
Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
Жер салығы.
Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық.
Көлік құралдарына салынатын салық.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым.
Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын алым.
Аукциондардан алынатын алым.
Қазақстан Республикасы Президентінің бұл жарлығы Қазақстан
Республикасының 1999 жылы 16 шілдеде ғ440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін
алды.
Осы кезде Қазақстан Республикасында салықтар, алымдар және басқа да
міндетті төлемдердің мынадай түрлері қолданылды:
1) заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2) қосылған құнға салынатын салық;
3) акциздер;
4) бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені және мемлекеттік тіркеуге
жатпайтын акциялар эмиссиясының ұлттық бірыңғайландыру нөмірін
бергені үшін алынатын алымдар;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары;
6) әлеуметтік салық;
7) автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша
жүргені үшін алынатын алымдар;
8) жер салығы;
9) заңды және жеке тұлғалардың мүліктеріне салынатын салық;
10) көлік құралдарына салынатын салық;
10-1) бірыңғай жер салығы;
11) кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым;
12) қызметтің жекеленген түрлерімен айналысу құқығын бергені үшін
алынатын лицензиялық алым;
13) аукциондық сатудан алынатын алым;
14) Қазақстан Республикасының базарларында тауарларды сату құқығын
бергені үшін алынатын алым;
15) Қазақстан Республикасының радиожиілік ресурстарын пайдаланғаны
үшін төленетін төлем;
16) заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәміздерін өз
фирмалық атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында
пайдаланғаны үшін алынатын алым;
16-1) заңды (мемлекеттік кәсіпорындарды, мемлекеттік мекемелер мен
коммерциялық емес ұйымдарды қоспағанда) және жеке тұлғалардың “Қазақстан,”
“Республика”, “Ұлттық” деген сөздерді (түбір сөз, сондай-ақ олардың кез-
келген туынды сөзі түрінде) өздерінің фирмалық атауларында, қызмет көрсету
таңбаларында, тауар таңбаларында пайдаланғаны үшін алым;
17) жеке тұлғалардың ставкасы есептеу базасының 1 пайызынан жоғары
белгіленбейтін қолма-қол шетел валютасын сатып алғаны үшін алынатын алым.
Үшінші кезең
2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексі
қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілді.
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердi белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртiбi жөніндегі билiк
қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейдi.
Қазақстан Республикасының салық заңдары Салық кодексінен, сондай-ақ
қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтiк құқықтық актiлерден
тұрады.
Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеу
жөніндегі Салық кодексінде көзделмеген мiндет ешкiмге жүктелуге тиiс емес.
Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер Салық
кодексінде белгiленген тәртiпте және жағдайларда белгіленедi, енгiзiледi,
өзгертiледi немесе күшiн жояды.
Салық кодексі мен Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерiнiң
арасында қайшылықтар болған кезде, салық салу мақсатында Салық кодексінің
нормалары қолданылады. Салық кодексінде көзделген жағдайларды қоспағанда,
салық қатынастарын реттейтiн нормаларды салықтық емес заңдарға енгiзуге
тыйым салынады.
Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында қолданыста
болады, сонымен бірге жеке тұлғалар және заңды тұлғалар мен олардың
құрылымдық бөлiмшелерi қолданады.
Салық кодексіне жаңа салықтар және бюджетке төленетiн басқа да
мiндеттi төлемдер белгiлеу, қолданыстағы салық және бюджетке төленетiн
басқа да мiндеттi төлемдер ставкалары мен салық базасын өзгерту бойынша
өзгерiстер мен толықтырулар енгiзетін Қазақстан Республикасының заң
актілері ағымдағы жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей қабылдануы және олар
қабылданған жылдан кейінгі жылдың 1 қаңтарынан бастап қана қолданысқа
енгізiлуi мүмкін.
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес салықтың 9 түрі
бар. 2005 жылы акциз салығына қосымша ретінде “экспортталатын шикі мұнайға,
газ конденсатына рента салығы” қосылды.
Салықтың түрлері:
Корпорациялық табыс салығы.
Жеке табыс салығы.
Қосылған құн салығы.
Акциздер.
Экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына рента салығы.
Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері.
Әлеуметтік салық.
Жер салығы.
Көлік салығы.
Мүлік салығы.
Алым дегеніміз белгілі бір қызмет түрін бастар алдында немесе осы
қызмет түріне құқық берер кезде төленетін міндетті төлем.
Алым - анықталған құқықтық мәртебенi бергенi үшiн төлем болып
саналады.
Алым - белгiлi бiр қызметтi жүзеге асыру құқығын бергені үшiн алынған
төлем.
2002 жылы алымның 13 түрі болды. 2003 жылдан бастап “елтаңбалық
алым ”алынып тасталды. 2005 жылы алымдарға өзгерістер енгізілді, яғни:
“жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым” және “кеменің
немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу үшін” және
туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiне құқықтарды, туындылар мен
сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға лицензиялық шарттарды
мемлекеттiк тiркеу үшiн алымдары қосылды.
Алымдардың түрлері:
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым (2005 жылы 1
қаңтардан).
Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым.
Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
Кеменінің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік
тіркеу үшін алым (2005 жылы 1 қаңтардан).
Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiне құқықтарды, туындылар
мен сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға лицензиялық шарттарды
мемлекеттiк тiркеу үшiн алым (2006 жылы 1 қаңтардан).
Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру
алымы.
Аукциондардан алынатын алым.
Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.
Төлемақы дегеніміз белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде
төленетін міндетті төлем.
Төлемақы – мемлекет меншiгiндегi объектілердi пайдаланғаны үшiн төлем
болып саналады.
Төлемақының 9 түрі бар. 2005 жылы төлемақыға өзгеріс енгізілді.
Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақыға қосымша ретінде
“қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы”
төлейді.
Төлемақының түрлері:
Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
Қоршаған ортаны ластаған үшін төлемақы.
Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы
(2005 жылы 1 қаңтардан).
Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы.
Мемлекеттік баж дегеніміз - уәкiлдiк берiлген мемлекеттiк
органдардың немесе лауазымды адамдардың заңдық мәнi бар iс-қимылдар
жасағаны үшiн және құжаттарды бергенi үшiн алынатын мiндеттi төлем.
Баж салығы - алып келiнген, сыртқа шығарылатын, сондай-ақ транзиттi
тауарлар, бұйымдар мен қызметтерден алынатын салықтар.
Мемлекеттiк баж салығы - төленетiн қызмет тiзiмi заңды және жеке
тұлғалар мүддесi үшiн жасалатын әрекеттердi iздену арыздарын қамтиды.
Кеден төлемдері
• кеден бажы;
• кеден алымдары;
• алдын-ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы;
1.2 Салық жүйесінің элементтері мен оның атқаратын қызметтері
Салық элементтерi - салық заңы регламенттелген салықтың қолданылу
жағдайын анықтайтын құрамдас бөлiктерi.
Салықтың бірнеше элементтері бар, атап айтқанда (1-сурет):
• салық субьектісі;
• салық обьектісі;
• салық көзі;
• салық мөлшері;
• салық жеңілдіктері;
• салық ставкасы;
• салық кезеңі;
• салықты есептеу тәртібі;
• салық есептілігі;
• салықты төлеу тәртібі.
Салық субьектісі
Салық субьектісі – заңды немесе жеке тұлға, яғни салықты
төлеушілерді атаймыз.
Салықты төлеушілер:
• қызметкерлер - өз еңбегімен материалдық және материалдық емес
игілік жасайтын, сонымен бірге белгілі бір түсім алатындар,
яғни жеке тұлғалар;
• шаруашылық субьектілері – капитал иелері, яғни заңды тұлғалар.
Салық төлеушi - салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердi төлеушi болып табылатын тұлға.
Тұлға - жеке тұлға және заңды тұлға болып бөлінеді.
Жеке тұлға - Қазақстан Республикасының азаматы, шет мемлекеттің
азаматы, азаматтығы жоқ адам.
Салық тасымалдаушылар - іс жүзiнде салық ауыртпалығы түсетiн жеке
тұлғалар, соңғы салық төлеушiлер, яғни мемлекет азаматтары.
Заңды тұлға - Қазақстан Республикасының немесе шет мемлекеттiң
заңдарына сәйкес азаматтық, оның ішінде шаруашылық құқықтар мен міндеттер
субьектісі ретінде әрекет ететін ұйым (шетелдiк заңды тұлға) немесе
кәсіпорын. Шет мемлекеттің заңдарына сәйкес құрылған компания, ұйым немесе
басқа да корпорациялық құралым.
Заңды тұлғаның өз балансы, елтаңбасы, мөрі және банкіде есеп айырысу
шот есебі болады.
Салық кодексінiң мақсаттары үшiн олар құрылған шет мемлекеттің заңды
тұлғасы мәртебесiне ие ме, жоқ па - оған қарамастан дербес заңды тұлғалар
ретiнде қарастырылады.
Салық обьектісі
Салық обьектісі – салық есептелетін база, яғни салық не үшін
төленетінін қарастырады, мәселен: табыс, мүлік, тауар, мұра, жер және т.б.
Осы аталғандардан салық төленеді.
Мүлік - жылжитын және жылжымайтын мүлік болып бөлінеді.
Тауар - қажеттілік пен тұтынуды қанағаттандыратын зат. Айналымнан
алынбаған, сатуға немесе айырбасқа арналған кез-келген еңбек өнімі болып
табылады.
Мұра – қайтыс болған азамат мүлкінің оның мұрагерлеріне көшуі.
Көптеген мемлекеттерде мұраға салық салынады.
Жер – белгілі бір өлшемдегі пайдалану мүмкіндігі орасан зор табиғи
байлық. Күнделікті пайдаланылады.
Салық көзі
Салық көзі – салық төлеу үшін белгіленген және қолданылатын ақша
қаражаттары, бұл - жалақы, кіріс, дивидендтер, яғни салық неден төленеді.
Салық көзi - салық төлеуге арналған немесе қолданылатын ақша
қаржылары.
Салықтың заемдық қаржылар көзi тек мәселенiң қысқа мерзiмде шешiлуiн
көрсетеді.
Макроэкономикалық деңгейде салық төлеудiң негiзгi көзi ретiнде -
ұлттық табыс қатысады.
Салық төлеушілерде салық төлеу үшін негізінен 5 көзі бар:
• табыс;
• қор және жинақ;
• өндірістік капиталдың ақша бөлігі, айналым қаражаттары қорын
қоса алғанда;
• қаражаттар, мүлікті өткізуден түскен, оның ішінде өндірістік
капиталдың мүліктік бөлігі, негізгі қорды қосқанда;
• қарыз қаражаттары.
Табыс – ұлттық табысты бөлу барысында мемлекетке, кәсіпорынға,
мекемеге немесе жеке тұлғаға түсетін ақшалай немесе материалдық ресурстар.
Салық төлеушілердің, яғни жеке және заңды тұлғалардың салық төлеу
көздерінің айырмашылықтары бар.
Салық төлеушілердің табыстары, бұл кімнің табысы болып саналатынына
байланысты болады және бірнеше нысандары бар:
• тауарды (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс;
• дивидендтер, рента;
• сыйақы, ұтыстар, роялти;
• жалақы, зейнетақы, стипендия, сақтандыру төлемдері (бұларға
табыс салығында толығырақ тоқталамыз).
Қор - мемлекеттің, кәсіпорынның немесе жеке тұлғаның әлде бір
мақсатқа арналған ақша қаражаты немесе материалдық құндылықтар.
Жинақ - кәсіпорынның немесе жеке тұлғалардың банкілерге және жинақ
мекемелеріне салған, әдетте, талап ету мерзімі көрсетілмеген ақшалай
қаражаттар.
Айналым қаражаттары - өнім өндіру мен өткізудің жоспарлы және
үздіксіз процесін қамтамасыз ететін өндірістік айналым қорлары мен айналыс
қорларын құру үшін бірлестіктерге, кәсіпорындарға, ұйымдарға авансыланған
ақшалай қаражаттың жиынтығы.
Қарыз қаражаттары – бір жақ (қарыз беруші) екінші жаққа (қарыз
алушыға) меншікті немесе оперативті басқаруды, ақшаны немесе түр-түсі
белгіленген заттарды табыстайтын, ал қарыз алушы сол тектес және сапасы
сондай затты немесе ақшаны қайтаруға міндеттенетін шартқа сәйкес берілетін
қаражаттар.
Рента – алушыдан кәсіпкерлік қызметті талап етпейтін капиталдан,
мүліктен немесе жерден ұдайы алынып отыратын табыс; көптеген капиталистік
елдерде – меншік иесінің мемлекеттік заем облигациялары бойынша алатын
табысы.
Жалақы – біріншіден, әрбір қызметкер жұмсаған еңбектің саны мен
сапасына қарай бөлініп, олардың жеке тұтынуына берілетін ұлттық табыстың
ақша түріндегі табысы; екіншіден, еңбек үшін сыйақы.
Салық мөлшері
Салық мөлшері – салық төлеушінің табысына қарай алынатын салық
сомасын білдіреді және ол шекті, жеңілдікпен, орташа, нөлдік болып
бөлінеді.
Салықтың шекті мөлшері – табыстың әр қосымша бірлігінен түсетін
үстеме салықты білдіреді, мәселен жеке табыс салығы, әлеуметтік салық, жеке
тұлғалардың мүлік салығы.
Салықтың жеңілдік мөлшері болады, оны мемлекет өз тарапынан белгілі
бір салық төлеушілерге әлеуметтік жағдайын ескере отырып, салық ставкалары
бойынша жеңілдік жасайды (мәселен, салықты төлеу мерзімін ұзартады,
мүгедектерге немесе жалғыз басты азаматтарға, көп балалы аналарға,
мемлекетке еңбек сіңірген азаматтарға және басқа да).
Салықтың орташа мөлшері деп салық төлеушінің табыстарын орта есеппен
алады да, сол сомадан салық төлейді. Мысал ретінде патентті алуға болады.
Бюджетке түсетін салық түсімдерін есептеу үшін салықтың орташа мөлшері
қолданылады.
Ал нөлдік салық мөлшері, бұл салық төлеуден босатылады (мысалы,
қосылған құн салығында нөлдік ставка бойынша салық төлеушілер бар, бұл
мәселеге кейін толығырақ тоқталамыз).
Салық жеңілдіктері
Салық жеңiлдiктері - төлем қабiлетiн, қоғамдық өндiрiске қатысу және
басқа да факторларды ескерiп заңмен қарастырылған жалпы ережеден шығару.
Салық жеңiлдiктерi - заңға сәйкес салық төлеушiнi бiртiндеп немесе
салық төлеуден түгел босату.
Салық жеңілдіктерін бірнеше белгілер бойынша топтауға болады:
Салық субьектілері бойынша жеңілдіктер
Салық төлеушілердің өзіне салық жеңілдіктері беріледі. Жеке
тұлғалардың мүлік салығында мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді
қызметтен өту (оқу) кезеңінде салық төлеуден босатылады.
Салық обьектісі бойынша жеңілдіктер
Бұл жерде салық салу обьектілеріне жеңілдік беріледі. Мысалы: көлік
құралдары салығында мамандандырылған медициналық көлік құралдары салық
төлеуден босатылған.
Салық базасы бойынша жеңілдіктер
Мәселен, жеке табыс салығы бойынша салық базасына мемлекеттік бағалы
қағаздармен және агенттік облигациялармен жасалған операциялардан түскен
табыс қосылмайды.
Салық ставкасы бойынша жеңілдіктер
Корпорациялық табыс салығында салық төлеушілер негізінен 30 пайыздық
ставка бойынша салық төлесе, негізгі өндіріс құралы жер болып табылатын
салық төлеушілер 10 пайыздық ставка бойынша салық төлейді.
Салық кезеңдері бойынша жеңілдіктер
Мәселен, қосылған құн салығы бойынша салық кезеңі – күнтізбелік ай
болса, ал ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар үшін салық
кезеңі бір жыл болып табылады.
Салықты есептеу тәртібі бойынша жеңілдіктер
Шағын бизнес субьектілерінің белгілі бір бөлігі оңайлатылған
декларация негізінде салық төлейді.
Салық төлеу тәртібі бойынша жеңілдіктер
Мәселен шағын бизнестің кейбір субьектілері салықты бір жолғы талон
немесе патент негізінде төлейді.
Қазіргі кезде кең тараған салық жеңілдіктерінің түрлерін
С.Г.Пепеляев ұсынған еді, яғни олар 3 топқа бөлінеді:
• алып тастау;
• жеңілдіктер;
• босату.
Алып тастау – салық салудың жекелеген обьектілері салық салудан
алынып тасталады.
Жеңілдіктер – салық базасын қысқарту.
Босату – салық ставкаларын төмендетуге бағытталған жеңілдіктер.
Салық жеңілдіктерінің мазмұнын былайша баяндауға болады:
Біріншіден, салық төлеуден босату жөніндегі жеңілдіктер
Салықтың түрі бойынша салық төлеушілердің жекелеген тұлғалары салық
төлеуден босатылады. Мәселен, жер салығын иелігінде жер учаскесі бар
тұлғалар төлеуі тиіс. Ал Ұлы Отан соғысына қатысқандар, мүгедектер жер
салығын төлеуден босатылады. Мұнда мемлекеттің әлеуметтік саясаты жүзеге
асырылады, яғни мемлекет әлеуметтік топтардың жекелеген түрлеріне салық
төлеуде жеңілдіктер қарастырған.
Салық төлеуден толық босатылу, салық салуға жатпайтын мүліктерде
(табыс) жүзеге асырылады. Жеке табыс салығын есептеген кезде, жеке
тұлғалардың зейнетақысына салық салынбайды. Егер жеке тұлға үшін зейнетақы
төлемдері негізгі табыс көзі болса, онда ол салық төлеуден толық
босатылады.
Екіншіден, салық мөлшерін төмендету арқылы жасалатын жеңілдіктер
Бұл негізінен үш бағыт бойынша жүзеге асырылады:
• салық төлеушілердің кейбір санаттарына немесе мүліктердің
(табыс) жекелеген түрлеріне қатысты төмендетілген салық
ставкаларын белгілеу. Мәселен, корпорациялық табыс салығын
төлеушілер үшін 30 проценттік салық ставкалары бекітілген, ал
негізгі өндіріс құралы жер болып табылатын салық төлеушілер
үшін 10 проценттік салық ставкасы берілген, яғни мұнда мемлекет
ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілерге салық жеңілдіктерін
қарастырған;
• салық салу кезінде мүліктердің (табыс) белгілі бір түрін есепке
алмау немесе кейбір мүліктер (табыс) салық салынуға жатпайды.
Жеке табыс салығын төлеу кезінде салық салынатын табыс есепке
алынады, ал осы табыстың құрамына балаларға немесе асырауындағы
адамдарға алынған алимент кірмейді;
• салық төлеушілердің кейбір санаттары үшін олардың қызметтеріне
жеңілдіктер беру тәртібінде салық базасын қатаң түрде есепке
алады, оның ішінде ерекше шегерімдерге құқық беріледі.
Салық салудың обьектісі ретінде есепке алмау немесе салық салудан
алып тастау салық мөлшерін төмендетуге әкеледі, кейде шектелген немесе
шектелмеген салық мөлшері болуы мүмкін.
Салық мөлшерін төмендетудің шектелуі - салық салу обьектісі ретінде
есепке алмауға немесе салық салудан алып тастауға сәйкес келетін заң
бойынша қарастырылған мүліктер (табыстар) бар. Мысалы, Ұлы Отан соғысы
ардагерлерінің, бірінші және екінші топ мүгедектерінің табыстары жеке табыс
салығы бойынша салық салудан босатылады, бірақта 480 айлық есептік
көрсеткіш мөлшерінде ғана.
Салық мөлшерін төмендетудің шектелмеуі – мүліктер (табыс) салық салу
обьектісі ретінде толық көлемінде есепке алынбайды немесе салық салудан
алып тастауға сәйкес келетін мүліктер. Бұған мысал ретінде, мемлекеттік
төлем орталығынан берілетін зейнетақы төлемдерін алуға болады. Салық
төлеуші қандай көлемде зейнетақы алса да, бұл сомадан ешқандай салық
төлемейді.
Үшіншіден, салық төлеудің мерзімін ұзарту
Бұл салық төлеушілердің материалдық жағдайы қиындағанда немесе
кездейсоқ оқиғаларға сәйкес берілетін салық жеңілдіктері ретінде
қарастырылады.
Мұны уәкілетті мемлекеттік органдардың салық міндеттемелерін орындау
кезіндегі мүмкінсіздіктеріне қарай мерзімді ұзартуымен шатастыруға
болмайды.
Салық есебін жүргізуді немесе немесе салық міндеттемелерін орындау
тәртібін оңайлату арқылы берілетін жеңілдіктер
Бұл салық төлеушілердің белгілі бір санаттарына ғана беріледі. Салық
төлеушілердің кейбір түрлеріне арнаулы салық режимін қолдану – салық
сомасын анықтауда және оны төлеуде жеңілдетілген тәртіп беру, бұл, салық
міндеттемелерін орындауда жалпы тәртіпті оңайлату мақсатында жүзеге
асырылады.
Салық жеңілдіктері субьект персондарына немесе олардың көрсеткен
қызметтеріне қарай жасалады:
• бірінші жағдайда мемлекет алдында ерекше еңбек сіңірген
тұлғаларға жасалады. Мәселен, Ұлы Отан соғысына қатысқандар,
жоғары мемлекеттік наградалармен марапатталғандар, “Халық
Қаһарманы” атағын алғандар. Бұлардың қатарына әлеуметтік
қорғалмаған тұлғаларда кіреді, атап айтқанда: зейнеткерлер,
мүгедектер, жетімдер. Бұл жерде мемлекет әлсіздерді әлеуметтік
қорғау қызметін атқарады, яғни салықтар мемлекеттің әлеуметтік
қызметін жүргізудегі әдісі ретінде қолданылады.
• екінші жағдайда мемлекет салық салуды қоғамның экономикалық
дамуына әсер ететін құрал ретінде іске асырады. Мемлекет
жеңілдіктер бере отырып, экономиканың осы салаларын дамытуды
ынталандырады.
Преференциялар - үшiншi елге қатысты емес бiр жақты тәртiпте немесе
өзара қатынас басында бiр мемлекеттiң екiншiсiне беретiн айрықша
жеңiлдiктерi.
Қорыта айтқанда, мемлекет салық жеңілдіктерін экономикалық және
әлеуметтік процестерге әсер етуші құрал ретінде қолдана алады.
Сонымен бірге, салық ғылымында мынадай заңдылық бар:
“Неғұрлым салық жеңілдіктері көп болса, солғұрлым салық ставкалары
жоғары болады және керісінше, салық жеңілдіктері аз болса, салық ставкалары
төмен болады”.
Салық ставкасы
Салық ставкасы - салық базасының өлшем бірлігіне салық
есептеулерінің шамасын білдіреді.
Салық ставкасы – салық салу объектiсiне пайызбен бекiтiлген салық
мөлшерi. Салық ставкасы - салық өлшемi ретінде қарастырылады.
Салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігіне пайызбен немесе
абсалютті сомамен белгіленеді.
Салық ставкасы бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:
Салық сомасын анықтау тәсілі бойынша:
• тең;
• тұрлаулы (қатаң);
• пайызды.
Тең ставка – кез-келген салық төлеушіге бірдей мөлшерде салық сомасы
белгіленеді.
Тұрлаулы ставка – салық салудың әрбір бірлігіне бекітілген салық
мөлшері. Мысалы, өндірілген акцизделетін тауарлардың әрбір литріне 1
теңгеден.
Пайызды ставка – салық базасының құндық шамасынан белгілі бір пайыз
түріндегі салық мөлшері. Мысалы, адвокаттар мен жеке нотариустардың
табыстарына салық салынатын табысына 10 пайыз салық салынады.
Салық ставкаларын қолдану сипатына қарай:
• жалпы;
• жоғарылатылған;
• төмендетілген.
Жалпы ставка салық салудың жалпы режимінде көрініс табады. Салықтың
барлық түрі бойынша салық ставкаларын қамтиды.
Жоғарылатылған ставка мемлекеттің өндіріс саласында қолданылады.
Табысы жоғары қызметтерге жоғары салық ставкасын жүзеге асыру.
Төмендетілген ставка әлеуметтік жағдайларға байланысты реттеліп
отырады. Салық салуда салық жеңілдіктері беріледі.
Салық ставкасының мазмұнына байланысты:
• маргинальды;
• нақты;
• экономикалық болып бөлінеді.
Маргинальды ставка деп (marginal, латын сөзінің margо – аймақ,
шекара) салық заңдылықтарына байланысты бекітілген салық ставкаларын
атаймыз.
Нақты ставка төленетін салықтың салық базасына қатынасы ретінде
анықталады.
Экономикалық ставка – төленетін салықтың сомасы алынған жалпы
табысқа қатынасы ретінде анықталады.
Салық салу процесінде көбіне маргиналды ставка қолданылады, ол салық
төлеушілердің салық міндеттемелерінің мөлшерін анықтайды.
Ал нақты және экономикалық ставкалар экономикалық талдаудың
мақсаттары үшін қолданылады, яғни салық ауыртпалықтарының деңгейін және
салық төлеушілердің алған жалпы табыстарын бөлу параметрлерін анықтауда,
мемлекеттің салық саясатының тиімділігін айқындау кезінде және басқа да
жағдайларда.
Салық базасы дегеніміз салық салу обьектісі мен салық салуға
байланысты обьектінің құн, физикалық немесе өзге де сипаттамалары, олардың
негізінде бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті төлемдер
сомасы айқындалады.
Салық кезеңдері
Салық базасын анықтап және салық сомасын есептеп, төленуге тиісті
салықтарды төлеудің белгілі бір кезеңдері болады.
Салық кезеңі – салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерге қатысты белгіленген уақыт кезеңі, ол аяқталған соң салық базасы
айқындалады және бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті
төлемдер сомасы есептеледі.
Көптеген салықтар үшін салық кезеңі - күнтізбелік жыл болып
саналады.
Сонымен қатар мынадай салық кезеңдері бар:
• бір күндік - салық кезеңі - күнтізбелік күн болып саналады, бір жолғы
талон негізінде салық төлеушілер;
• он күндік (декада) - салық кезеңі - күнтізбелік он күн болып табылады,
акциз салығында он күн ішінде жасалған операциялар бойынша салықты
есептейді;
• айлық - салық кезеңі - күнтізбелік ай болып саналады, қосылған құн
салығы бойынша кейбір салық төлеушілер, жеке табыс және әлеуметтік
салығын төлеушілер, патент негізінде салық төлеушілер;
• тоқсандық - салық кезеңі - күнтізбелік тоқсан болып есептеледі,
қосылған құн салығын төлеушілер, оңайлатылған декларация негізінде,
корпорациялық табыс салығы бойынша аванс төлеушілер;
• жылдық - салық кезеңі - күнтізбелік жыл болып саналады, мәселен,
корпорациялық табыс салығы, жер салығы, мүлік салығы, көлік құралдары
салығын төлеушілер.
Салық жылы - күнтiзбелiк жыл болып табылады.
Жеңiлдiк кезеңi - салық бойынша заңмен бекiтiлген жеңiлдiк жарайтын
уақыт мерзiмi.
Салықты есептеу тәртібі
Негізінде салықты есептеудің 5 кезеңі бар:
• бірінші, салық салынатын обьектіні есепке алу;
• екінші, салық салу обьектісінен салық базасын есептеу;
• үшінші, салық ставкаларын қолдану;
• төртінші, салық жеңілдіктерін қолдану;
• бесінші, салық сомасын есептеу.
Салық сомасын есептеуде мыналарға міндеттілік жүктеледі:
• біріншіден, салық төлеушілердің өзіне (мәселен, корпорациялық табыс
салығын төлеген кезде);
• екіншіден, салық органдарына (жеке тұлғалардың жер салығын төлеуі);
• үшіншіден, салық агенттеріне (жеке табыс салығы).
Салық есептеуді жүзеге асыруға байланысты салық қызметақылы (салық
органдары есептейді) және қызметақысыз (салық төлеушілердің өздері немесе
басқа тұлғалар есептейді) болып бөлінеді.
Қызметақылы салықты есептеу салық төлеушіге жіберілген салық
хабарламасы арқылы жүзеге асырылады.
Салық кодексінде көрсетілгендей салық хабарламасында:
• салық төлеушілердің тегі, аты, әкесінің аты немесе толық атауы;
• салық төлеушілердің тіркеу нөмірі;
• салық міндеттемесінің орындалуы жөнінде талаптар;
• шағым беру тәртібі көрсетілуі тиіс.
Қызметақылы салықты есептеуде салықты есептеудің кадастр (тізімдеме)
тәсілі қолданылуы мүмкін.
Кадастр - салық салынуға тиіс адамдардың тізімі; тиісті
обьектілерді ұдайы бақылау жолымен мезгіл-мезгіл құрастыратын жүйеленген
мәліметтер жинағы (мәселен, жер, су мәліметтерінің жинағы).
Кадастр құндық немесе натуралдық сипатта болуы мүмкін. Әдетте,
кадастр жер салығын есептеу кезінде қолданылады. Салық салу кезінде
обьектілердің сыртқы белгілері есепке алынады, мәселен, жер салығында жер
учаскесінің көлемі және топырақтың сапасы; құрылыс салығында құрылыстың
көлеміне сәйкес есік пен терезелердің саны, жұмысшылар мен құрал-
жабдықтардың саны.
Қазіргі кезеңде кадастрлық тәсіл жер салығын, жеке тұлғалардың мүлік
салығын (тұрғын үй, пәтер, саяжай, гараж) төлеу кезінде қолданылады, яғни
салық базасы обьектілердің сыртқы белгілеріне емес, оның түгенделген құнына
орай есептеледі.
Қызметақысыз салықта салық төлеушілердің өздері төлеуге тиісті салық
сомасын есептейді.
Салық алу бiрлiгi - салық объектiсін өлшеу бiрлiгi болып табылады.
Салық алудан толығымен босатылатын салық объектiсінiң ең аз бөлiгi -
салық алынбайтын минимум болып саналады.
Салық есептілігі
Салық есептілігі дегеніміз салық төлеуші және салық агенті салық
органдарына табыс ететін, салық міндеттемелерін есептеу туралы ақпараты бар
құжаттама.
Салық төлеушілер салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты
обьектілерді Қазақстан Республикасының Салық кодексінде белгіленген тәртіп
пен шарттар бойынша есептеу әдісімен айқындайды.
Салық есептілігінде салық обьектілерін анықтауда және салық базасын
есептеуде негізінен екі әдіс қолданылады:
• есептеу әдісі;
• кассалық әдіс.
Салық базасын есептеудің әдісі табыстар мен шегерімдер жұмыстар
орындалғанда, қызметтер көрсетілгенде, сатып алушыларға тауарларды
жеткізген кезде есепке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 7-24
1. ҚР-да салық жүйесінің қалыптасу
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 7
1.2Салық жүйесінің элементтері мен оның
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... .. 13
2. Салықтардың мәні мен оның атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... .. 25-
35
2.1 салықтардың пайда болуы экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 салықтардың атқаратын қызметтері мен оның
түрлері ... ... ... ... ... ... . 35
3. ҚР-дағы салық жүйесінің даму ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... . 36-38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. 39
Кіріспе
Курстық жұысқа кіріспес бұрын біз алдымен салық дегеніміз не? соған
Салықтар - мемлекет бiржақты тәртiппен заң жүзiнде белгiлеген,
белгiлi бiр мөлшерде жүргiзетiн, қайтарымсыз және өтеусiз сипатта болатын
бюджетке төленетiн мiндеттi ақшалай төлемдер.
Қазақстан Республикасында салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен
өтті.
Бірінші кезең 1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің Қаз
КСР мемлекеттік салық қызметін құру туралы Жарлығымен Қаз КСР-нің басты
мемлекеттік салық инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27
жергілікті салық түрін қарастыратын салық жөніндегі заң актілері пакеті
қабылданды.
Екінші кезең 1995 жылғы 24 сәуірдегі Бюджетке төленетін салық және
басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығы өз қаржы жүйемізді құруға ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу
жүйесі ықшамдалып, салық саны 45-тен 11-ге дейін қысқартылды. Қосылған құн
салығы енгізілді.
Үшінші кезең 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа
Салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізілді.
Салық кодексі қабылданғаннан бері бірнеше толықтырулар мен
өзгерістер жасалды.
Қазақстан Республикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі
ерекшеліктері және қол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден ажырата отырып, оны
ерекше тауар түрінде қарастырылғанын атап өтуге болады.
Салықтар және салық салу пәнін оқып меңгеру заман талабы, себебі
салықтар мемлекеттің экономикалық, есептік саясатына ықпал етеді. Сондықтан
да студенттерге нормативтік актілерді өз бетінше оқып, оларды салыстыруға,
кемшіліктерін тауып, жетілдіру жолдарын айқындауға үйрету сияқты талап
қойылады. Аталған талаптарға сәйкес болудың негізгі жолы Салықтар және
салық салу пәні бойынша негізгі тақырыптарды оқып үйрену, салық жүйесін
толық меңгеру, салықтардың түрлері бойынша есептер шығару.
Астанадағы Конгресс-хол ғимаратында ҚР Қаржы министрлігі Салық
комитетінің басшылық құрамының Астана қаласының салық төлеушілермен
кездесуі болып өтті. Кездесуге Қазақстан кәсіпкерлері ассоцициясының
мүшелері, салық комитетінің қызметкерлері де қатысты.
Кездесу салық заңдары мен салықтық әкімшіліктендірудің нормаларын
қолдануға байланысты мәселелерді салық төлеушілерге түсіндіру, салық
төлеушілер мен салық қызметкерлерінің арасында дұрыс түсінік қалыптастыру,
салық мәдениетін арттыру мақсатында өткізілді.
Салық комитетінің басшылары кездесуге қатысушыларды Елбасының
Жолдауында айтылған міндеттерді жүзеге асыру мақсатында атқарып жатқан
істерімен таныстыра келе, соған сәйкес салық заңдарына төмендегідей
өзгерістер енгізудің ұсынылатындығы туралы хабардар етті, оның ішінде:
2007 жылдан бастап қосылған құн салығының ставкасын 1 пайызға, ал
2008-2009 жылдарда тағыда 1-2 пайызға төмендету;
2007 жылдан бастап барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының 10
пайыздық бекітілген ставкасын енгізу;
2007 жылдың 1 қаңтарынан шағын бизнес субьектілері үшін салық
салудың кемітілген бірыңғай салық ставкасын енгізу;
2008 жылдан бастап әлеуметтік салықты орта есеппен 30 пайызға
төмендету және басқалар.
Жиында сөз алған Қаржы министрлігі Салық комитетінің төрағасы Нұрлан
Рахметов жыл сайын салық заңнамасына өзгертулер енгізу және жыл басында
салық төлеушілермен кездесу өткізіп, бухгалтерлер мен қаржы қызметі
басшыларына, кәсіпкерлерге сол өзгерістер жайында түсінік беріп отыру Салық
комитетінің жақыс дәстүріне айналғандығын атап өтті. Демек мұндай
кездесулер Қазақстанның басқа қалалары мен облыстарында өту үстінде.
Сондай-ақ комитет төрағасы қазіргі күні камералдық бақылау тек
қосымша құн салығы бойынша іске асырылып отырғандығын және соның өзінде
елеулі нәтиже бере бастағандығын, мәселен, бюджетке түсетін түсімдер 2005
жылы 2004 жылмен салыстырғанда – 153 пайызға, ал 2006 жылдың 2 айында өткен
жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 166 пайызға орындалғандығын атап өтті.
Ал енді осы жоғарыда аталып кеткен мәселелерге толығырақ тоқтола кетейік.
1 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның элементтері
1.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесіннің қалыптасу кезеңдері
Қазақстан Республикасы өз алдына егемендік алып, тәуелсіз мемлекет
болғасын, экономиканы дербес түрде басқарды. Мемлекеттік басқару жүйелеріне
көптеген өзгерістер жасалып, бірнеше заң жобалары қабылданды. Оларға
қаншама өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Дамыған мемлекеттер мен
көрші мемлекеттердің жүргізіп отырған саясаттарын сараптай отырып,
өзіміздің ұлттық менталитетке сай, қажетті жақтарын алып отырды.
Нарықты экономика мен мемлекеттiң салық саясатының негiзгi мақсаты -
бюджеттiң кіріс бөлiгiн қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады.
Салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесiн құру және оның тиiмді
қызмет етуiне мүмкiндiк беретiн салық механизмiн iске асыру.
Мемлекеттiң салық қызметi келесi бағыттардан тұрады:
• мемлекеттiң салық жүйесiнiң қалыптасуы;
• салық салу саласында мемлекет органдарының мiндетiн анықтау;
• арнайы салық органдарының жүйесiн қалыптастыру;
• салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды жүзеге
асыру;
Салық жүйесі де өз алдына сала болып қалыптасуы үшін, біршама
қиындықтарды бастан кешіре отырып, көптеген өзгерістер мен толықтырулар
жасалынып, қазіргі кезде тұрақты жүйеге түсті.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен
өтті.
Бірінші кезең
1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің ҚазКСР мемлекеттік
салық қызметін құру туралы Жарлығымен ҚазКСР-нің басты мемлекеттік салық
инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін
қарастыратын салық жөніндегі заң актілері пакеті қабылданды.
1991 жылғы қабылданған Қазақстан Республикасының Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесі туралы Заңына сәйкес сол кездегі салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түрлеріне тоқталып өтейік.
І. Жалпы мемлекеттік салықтардың түрлері:
Қосылған құнға салынатын салық.
Пайдаға салынатын салық.
Акциздер.
Бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан алынатын салық.
Экспорт пен импортқа салынатын салық.
Кеден тарифі және баж салығы.
Пайдалы қазбаларды геологиялық барлау және геологиялық іздестіру
жұмыстарына байланысты шығындарды өтеуге жұмсалатын алым.
Тіркелген (ренталық) төлемдер.
Транспорт құралдарына салынатын салық.
Автотранспорт құралдарын сатып алуға салынатын салық.
Автотранспорт құралдарының Қазақстан Республикасына келіп кіргені
үшін төленетін ақы.
Заңды ұйымдардың мүлкіне салынатын салық.
Қазақстан Республикасы азаматтарынан, шетел азаматтарынан және
азаматтығы жоқ адамдардан алынатын табыс салығы.
Мемлекеттік баж салығы.
Табиғат ресурстарына салынатын салық.
Колхозшылардың еңбегіне ақы төлеу қорына салынатын салық.
ІІ. Жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдар:
Жер салығы.
Жеке адамдардың мүлкіне салынатын салық.
Орман табысы.
Су үшін төленетін ақы.
Табысқа салынатын салық.
Кәсіпкерлік қызметті тіркеу үшін алынатын алым.
Кәсіпкерлік қызметтің субьектілері ретінде тіркелмеген азаматтардан
алынатын алым.
Заңды ұйымдарды мемлекеттік тіркеуден өткізгені үшін алынатын алым.
Елтаңбалық алым.
Мұрагерлік және сыйға тарту тәртібімен ауысқан мүлікке салынатын
салық.
ІІІ. Жергілікті салықтар мен алымдар:
Курорттық аймақта өндірістік мақсаттағы обьектілер құрылысына
салынатын салық.
Курорттық алым.
Азаматтардан алынатын мақсатты алым.
Жарнамаға салынатын салық.
Автотранспорт құралдарын, есептеу техникасы және жеке компьютерлерді
қайта сатуға салынатын салық.
Автотранспортты аялдауға қойғаны үшін алынатын алым.
Жергілікті символиканы пайдалану құқығы үшін алым.
Ипподромдарда ат жарысына қатысқаны үшін алынатын алым.
Ат жарысындағы ұтысы үшін алынатын алым.
Ипподромдарда тотализатор ойынына қатысушы адамдардан алынатын
алым.
Тауар биржаларында және валютаны сату және сатып алу кезінде
жасалған мәмілелерден алынатын алым.
Аукциондық сатудан алынатын алым.
Кино-телетүсірімдер өткізу құқығы үшін алынатын алым.
Пәтер алуға берілген рұқсат қағаз (ордер) үшін алынатын алым.
Ит иелерінен алынатын алым.
Спиртті ішімдіктермен сауда-саттық жасау құқығы үшін алынатын
лицензиялық алым.
Жергілікті аукциондар өткізу және лотереялар ойнату құқығы үшін
алынатын лицензиялық алым.
Екінші кезең
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық
реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдады, онда еліміздің салық
жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық стандарт салық салу
принциптеріне сәйкестендіру көзделген еді. Осыған орай 1995 жылы 24 сәуірде
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығы шықты. Бұл өз қаржы жүйемізді құруға
ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу жүйесі ықшамдалып, салық саны 45-тен 11-
ге дейін қысқартылды. Оның ішінде бесеуі мемлекеттік, алтауы жергілікті
салықтар.
Жалпы мемлекеттік салықтар:
Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
Қосылған құнға салынатын салық.
Акциздер.
Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық.
Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
Жер салығы.
Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық.
Көлік құралдарына салынатын салық.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым.
Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын алым.
Аукциондардан алынатын алым.
Қазақстан Республикасы Президентінің бұл жарлығы Қазақстан
Республикасының 1999 жылы 16 шілдеде ғ440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін
алды.
Осы кезде Қазақстан Республикасында салықтар, алымдар және басқа да
міндетті төлемдердің мынадай түрлері қолданылды:
1) заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2) қосылған құнға салынатын салық;
3) акциздер;
4) бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені және мемлекеттік тіркеуге
жатпайтын акциялар эмиссиясының ұлттық бірыңғайландыру нөмірін
бергені үшін алынатын алымдар;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары;
6) әлеуметтік салық;
7) автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша
жүргені үшін алынатын алымдар;
8) жер салығы;
9) заңды және жеке тұлғалардың мүліктеріне салынатын салық;
10) көлік құралдарына салынатын салық;
10-1) бірыңғай жер салығы;
11) кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым;
12) қызметтің жекеленген түрлерімен айналысу құқығын бергені үшін
алынатын лицензиялық алым;
13) аукциондық сатудан алынатын алым;
14) Қазақстан Республикасының базарларында тауарларды сату құқығын
бергені үшін алынатын алым;
15) Қазақстан Республикасының радиожиілік ресурстарын пайдаланғаны
үшін төленетін төлем;
16) заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәміздерін өз
фирмалық атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында
пайдаланғаны үшін алынатын алым;
16-1) заңды (мемлекеттік кәсіпорындарды, мемлекеттік мекемелер мен
коммерциялық емес ұйымдарды қоспағанда) және жеке тұлғалардың “Қазақстан,”
“Республика”, “Ұлттық” деген сөздерді (түбір сөз, сондай-ақ олардың кез-
келген туынды сөзі түрінде) өздерінің фирмалық атауларында, қызмет көрсету
таңбаларында, тауар таңбаларында пайдаланғаны үшін алым;
17) жеке тұлғалардың ставкасы есептеу базасының 1 пайызынан жоғары
белгіленбейтін қолма-қол шетел валютасын сатып алғаны үшін алынатын алым.
Үшінші кезең
2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексі
қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілді.
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердi белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртiбi жөніндегі билiк
қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейдi.
Қазақстан Республикасының салық заңдары Салық кодексінен, сондай-ақ
қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтiк құқықтық актiлерден
тұрады.
Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеу
жөніндегі Салық кодексінде көзделмеген мiндет ешкiмге жүктелуге тиiс емес.
Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер Салық
кодексінде белгiленген тәртiпте және жағдайларда белгіленедi, енгiзiледi,
өзгертiледi немесе күшiн жояды.
Салық кодексі мен Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерiнiң
арасында қайшылықтар болған кезде, салық салу мақсатында Салық кодексінің
нормалары қолданылады. Салық кодексінде көзделген жағдайларды қоспағанда,
салық қатынастарын реттейтiн нормаларды салықтық емес заңдарға енгiзуге
тыйым салынады.
Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында қолданыста
болады, сонымен бірге жеке тұлғалар және заңды тұлғалар мен олардың
құрылымдық бөлiмшелерi қолданады.
Салық кодексіне жаңа салықтар және бюджетке төленетiн басқа да
мiндеттi төлемдер белгiлеу, қолданыстағы салық және бюджетке төленетiн
басқа да мiндеттi төлемдер ставкалары мен салық базасын өзгерту бойынша
өзгерiстер мен толықтырулар енгiзетін Қазақстан Республикасының заң
актілері ағымдағы жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей қабылдануы және олар
қабылданған жылдан кейінгі жылдың 1 қаңтарынан бастап қана қолданысқа
енгізiлуi мүмкін.
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес салықтың 9 түрі
бар. 2005 жылы акциз салығына қосымша ретінде “экспортталатын шикі мұнайға,
газ конденсатына рента салығы” қосылды.
Салықтың түрлері:
Корпорациялық табыс салығы.
Жеке табыс салығы.
Қосылған құн салығы.
Акциздер.
Экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына рента салығы.
Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері.
Әлеуметтік салық.
Жер салығы.
Көлік салығы.
Мүлік салығы.
Алым дегеніміз белгілі бір қызмет түрін бастар алдында немесе осы
қызмет түріне құқық берер кезде төленетін міндетті төлем.
Алым - анықталған құқықтық мәртебенi бергенi үшiн төлем болып
саналады.
Алым - белгiлi бiр қызметтi жүзеге асыру құқығын бергені үшiн алынған
төлем.
2002 жылы алымның 13 түрі болды. 2003 жылдан бастап “елтаңбалық
алым ”алынып тасталды. 2005 жылы алымдарға өзгерістер енгізілді, яғни:
“жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым” және “кеменің
немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу үшін” және
туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiне құқықтарды, туындылар мен
сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға лицензиялық шарттарды
мемлекеттiк тiркеу үшiн алымдары қосылды.
Алымдардың түрлері:
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым (2005 жылы 1
қаңтардан).
Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым.
Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
Кеменінің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік
тіркеу үшін алым (2005 жылы 1 қаңтардан).
Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiне құқықтарды, туындылар
мен сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға лицензиялық шарттарды
мемлекеттiк тiркеу үшiн алым (2006 жылы 1 қаңтардан).
Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру
алымы.
Аукциондардан алынатын алым.
Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.
Төлемақы дегеніміз белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде
төленетін міндетті төлем.
Төлемақы – мемлекет меншiгiндегi объектілердi пайдаланғаны үшiн төлем
болып саналады.
Төлемақының 9 түрі бар. 2005 жылы төлемақыға өзгеріс енгізілді.
Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақыға қосымша ретінде
“қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы”
төлейді.
Төлемақының түрлері:
Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
Қоршаған ортаны ластаған үшін төлемақы.
Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы
(2005 жылы 1 қаңтардан).
Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы.
Мемлекеттік баж дегеніміз - уәкiлдiк берiлген мемлекеттiк
органдардың немесе лауазымды адамдардың заңдық мәнi бар iс-қимылдар
жасағаны үшiн және құжаттарды бергенi үшiн алынатын мiндеттi төлем.
Баж салығы - алып келiнген, сыртқа шығарылатын, сондай-ақ транзиттi
тауарлар, бұйымдар мен қызметтерден алынатын салықтар.
Мемлекеттiк баж салығы - төленетiн қызмет тiзiмi заңды және жеке
тұлғалар мүддесi үшiн жасалатын әрекеттердi iздену арыздарын қамтиды.
Кеден төлемдері
• кеден бажы;
• кеден алымдары;
• алдын-ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы;
1.2 Салық жүйесінің элементтері мен оның атқаратын қызметтері
Салық элементтерi - салық заңы регламенттелген салықтың қолданылу
жағдайын анықтайтын құрамдас бөлiктерi.
Салықтың бірнеше элементтері бар, атап айтқанда (1-сурет):
• салық субьектісі;
• салық обьектісі;
• салық көзі;
• салық мөлшері;
• салық жеңілдіктері;
• салық ставкасы;
• салық кезеңі;
• салықты есептеу тәртібі;
• салық есептілігі;
• салықты төлеу тәртібі.
Салық субьектісі
Салық субьектісі – заңды немесе жеке тұлға, яғни салықты
төлеушілерді атаймыз.
Салықты төлеушілер:
• қызметкерлер - өз еңбегімен материалдық және материалдық емес
игілік жасайтын, сонымен бірге белгілі бір түсім алатындар,
яғни жеке тұлғалар;
• шаруашылық субьектілері – капитал иелері, яғни заңды тұлғалар.
Салық төлеушi - салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердi төлеушi болып табылатын тұлға.
Тұлға - жеке тұлға және заңды тұлға болып бөлінеді.
Жеке тұлға - Қазақстан Республикасының азаматы, шет мемлекеттің
азаматы, азаматтығы жоқ адам.
Салық тасымалдаушылар - іс жүзiнде салық ауыртпалығы түсетiн жеке
тұлғалар, соңғы салық төлеушiлер, яғни мемлекет азаматтары.
Заңды тұлға - Қазақстан Республикасының немесе шет мемлекеттiң
заңдарына сәйкес азаматтық, оның ішінде шаруашылық құқықтар мен міндеттер
субьектісі ретінде әрекет ететін ұйым (шетелдiк заңды тұлға) немесе
кәсіпорын. Шет мемлекеттің заңдарына сәйкес құрылған компания, ұйым немесе
басқа да корпорациялық құралым.
Заңды тұлғаның өз балансы, елтаңбасы, мөрі және банкіде есеп айырысу
шот есебі болады.
Салық кодексінiң мақсаттары үшiн олар құрылған шет мемлекеттің заңды
тұлғасы мәртебесiне ие ме, жоқ па - оған қарамастан дербес заңды тұлғалар
ретiнде қарастырылады.
Салық обьектісі
Салық обьектісі – салық есептелетін база, яғни салық не үшін
төленетінін қарастырады, мәселен: табыс, мүлік, тауар, мұра, жер және т.б.
Осы аталғандардан салық төленеді.
Мүлік - жылжитын және жылжымайтын мүлік болып бөлінеді.
Тауар - қажеттілік пен тұтынуды қанағаттандыратын зат. Айналымнан
алынбаған, сатуға немесе айырбасқа арналған кез-келген еңбек өнімі болып
табылады.
Мұра – қайтыс болған азамат мүлкінің оның мұрагерлеріне көшуі.
Көптеген мемлекеттерде мұраға салық салынады.
Жер – белгілі бір өлшемдегі пайдалану мүмкіндігі орасан зор табиғи
байлық. Күнделікті пайдаланылады.
Салық көзі
Салық көзі – салық төлеу үшін белгіленген және қолданылатын ақша
қаражаттары, бұл - жалақы, кіріс, дивидендтер, яғни салық неден төленеді.
Салық көзi - салық төлеуге арналған немесе қолданылатын ақша
қаржылары.
Салықтың заемдық қаржылар көзi тек мәселенiң қысқа мерзiмде шешiлуiн
көрсетеді.
Макроэкономикалық деңгейде салық төлеудiң негiзгi көзi ретiнде -
ұлттық табыс қатысады.
Салық төлеушілерде салық төлеу үшін негізінен 5 көзі бар:
• табыс;
• қор және жинақ;
• өндірістік капиталдың ақша бөлігі, айналым қаражаттары қорын
қоса алғанда;
• қаражаттар, мүлікті өткізуден түскен, оның ішінде өндірістік
капиталдың мүліктік бөлігі, негізгі қорды қосқанда;
• қарыз қаражаттары.
Табыс – ұлттық табысты бөлу барысында мемлекетке, кәсіпорынға,
мекемеге немесе жеке тұлғаға түсетін ақшалай немесе материалдық ресурстар.
Салық төлеушілердің, яғни жеке және заңды тұлғалардың салық төлеу
көздерінің айырмашылықтары бар.
Салық төлеушілердің табыстары, бұл кімнің табысы болып саналатынына
байланысты болады және бірнеше нысандары бар:
• тауарды (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс;
• дивидендтер, рента;
• сыйақы, ұтыстар, роялти;
• жалақы, зейнетақы, стипендия, сақтандыру төлемдері (бұларға
табыс салығында толығырақ тоқталамыз).
Қор - мемлекеттің, кәсіпорынның немесе жеке тұлғаның әлде бір
мақсатқа арналған ақша қаражаты немесе материалдық құндылықтар.
Жинақ - кәсіпорынның немесе жеке тұлғалардың банкілерге және жинақ
мекемелеріне салған, әдетте, талап ету мерзімі көрсетілмеген ақшалай
қаражаттар.
Айналым қаражаттары - өнім өндіру мен өткізудің жоспарлы және
үздіксіз процесін қамтамасыз ететін өндірістік айналым қорлары мен айналыс
қорларын құру үшін бірлестіктерге, кәсіпорындарға, ұйымдарға авансыланған
ақшалай қаражаттың жиынтығы.
Қарыз қаражаттары – бір жақ (қарыз беруші) екінші жаққа (қарыз
алушыға) меншікті немесе оперативті басқаруды, ақшаны немесе түр-түсі
белгіленген заттарды табыстайтын, ал қарыз алушы сол тектес және сапасы
сондай затты немесе ақшаны қайтаруға міндеттенетін шартқа сәйкес берілетін
қаражаттар.
Рента – алушыдан кәсіпкерлік қызметті талап етпейтін капиталдан,
мүліктен немесе жерден ұдайы алынып отыратын табыс; көптеген капиталистік
елдерде – меншік иесінің мемлекеттік заем облигациялары бойынша алатын
табысы.
Жалақы – біріншіден, әрбір қызметкер жұмсаған еңбектің саны мен
сапасына қарай бөлініп, олардың жеке тұтынуына берілетін ұлттық табыстың
ақша түріндегі табысы; екіншіден, еңбек үшін сыйақы.
Салық мөлшері
Салық мөлшері – салық төлеушінің табысына қарай алынатын салық
сомасын білдіреді және ол шекті, жеңілдікпен, орташа, нөлдік болып
бөлінеді.
Салықтың шекті мөлшері – табыстың әр қосымша бірлігінен түсетін
үстеме салықты білдіреді, мәселен жеке табыс салығы, әлеуметтік салық, жеке
тұлғалардың мүлік салығы.
Салықтың жеңілдік мөлшері болады, оны мемлекет өз тарапынан белгілі
бір салық төлеушілерге әлеуметтік жағдайын ескере отырып, салық ставкалары
бойынша жеңілдік жасайды (мәселен, салықты төлеу мерзімін ұзартады,
мүгедектерге немесе жалғыз басты азаматтарға, көп балалы аналарға,
мемлекетке еңбек сіңірген азаматтарға және басқа да).
Салықтың орташа мөлшері деп салық төлеушінің табыстарын орта есеппен
алады да, сол сомадан салық төлейді. Мысал ретінде патентті алуға болады.
Бюджетке түсетін салық түсімдерін есептеу үшін салықтың орташа мөлшері
қолданылады.
Ал нөлдік салық мөлшері, бұл салық төлеуден босатылады (мысалы,
қосылған құн салығында нөлдік ставка бойынша салық төлеушілер бар, бұл
мәселеге кейін толығырақ тоқталамыз).
Салық жеңілдіктері
Салық жеңiлдiктері - төлем қабiлетiн, қоғамдық өндiрiске қатысу және
басқа да факторларды ескерiп заңмен қарастырылған жалпы ережеден шығару.
Салық жеңiлдiктерi - заңға сәйкес салық төлеушiнi бiртiндеп немесе
салық төлеуден түгел босату.
Салық жеңілдіктерін бірнеше белгілер бойынша топтауға болады:
Салық субьектілері бойынша жеңілдіктер
Салық төлеушілердің өзіне салық жеңілдіктері беріледі. Жеке
тұлғалардың мүлік салығында мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді
қызметтен өту (оқу) кезеңінде салық төлеуден босатылады.
Салық обьектісі бойынша жеңілдіктер
Бұл жерде салық салу обьектілеріне жеңілдік беріледі. Мысалы: көлік
құралдары салығында мамандандырылған медициналық көлік құралдары салық
төлеуден босатылған.
Салық базасы бойынша жеңілдіктер
Мәселен, жеке табыс салығы бойынша салық базасына мемлекеттік бағалы
қағаздармен және агенттік облигациялармен жасалған операциялардан түскен
табыс қосылмайды.
Салық ставкасы бойынша жеңілдіктер
Корпорациялық табыс салығында салық төлеушілер негізінен 30 пайыздық
ставка бойынша салық төлесе, негізгі өндіріс құралы жер болып табылатын
салық төлеушілер 10 пайыздық ставка бойынша салық төлейді.
Салық кезеңдері бойынша жеңілдіктер
Мәселен, қосылған құн салығы бойынша салық кезеңі – күнтізбелік ай
болса, ал ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар үшін салық
кезеңі бір жыл болып табылады.
Салықты есептеу тәртібі бойынша жеңілдіктер
Шағын бизнес субьектілерінің белгілі бір бөлігі оңайлатылған
декларация негізінде салық төлейді.
Салық төлеу тәртібі бойынша жеңілдіктер
Мәселен шағын бизнестің кейбір субьектілері салықты бір жолғы талон
немесе патент негізінде төлейді.
Қазіргі кезде кең тараған салық жеңілдіктерінің түрлерін
С.Г.Пепеляев ұсынған еді, яғни олар 3 топқа бөлінеді:
• алып тастау;
• жеңілдіктер;
• босату.
Алып тастау – салық салудың жекелеген обьектілері салық салудан
алынып тасталады.
Жеңілдіктер – салық базасын қысқарту.
Босату – салық ставкаларын төмендетуге бағытталған жеңілдіктер.
Салық жеңілдіктерінің мазмұнын былайша баяндауға болады:
Біріншіден, салық төлеуден босату жөніндегі жеңілдіктер
Салықтың түрі бойынша салық төлеушілердің жекелеген тұлғалары салық
төлеуден босатылады. Мәселен, жер салығын иелігінде жер учаскесі бар
тұлғалар төлеуі тиіс. Ал Ұлы Отан соғысына қатысқандар, мүгедектер жер
салығын төлеуден босатылады. Мұнда мемлекеттің әлеуметтік саясаты жүзеге
асырылады, яғни мемлекет әлеуметтік топтардың жекелеген түрлеріне салық
төлеуде жеңілдіктер қарастырған.
Салық төлеуден толық босатылу, салық салуға жатпайтын мүліктерде
(табыс) жүзеге асырылады. Жеке табыс салығын есептеген кезде, жеке
тұлғалардың зейнетақысына салық салынбайды. Егер жеке тұлға үшін зейнетақы
төлемдері негізгі табыс көзі болса, онда ол салық төлеуден толық
босатылады.
Екіншіден, салық мөлшерін төмендету арқылы жасалатын жеңілдіктер
Бұл негізінен үш бағыт бойынша жүзеге асырылады:
• салық төлеушілердің кейбір санаттарына немесе мүліктердің
(табыс) жекелеген түрлеріне қатысты төмендетілген салық
ставкаларын белгілеу. Мәселен, корпорациялық табыс салығын
төлеушілер үшін 30 проценттік салық ставкалары бекітілген, ал
негізгі өндіріс құралы жер болып табылатын салық төлеушілер
үшін 10 проценттік салық ставкасы берілген, яғни мұнда мемлекет
ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілерге салық жеңілдіктерін
қарастырған;
• салық салу кезінде мүліктердің (табыс) белгілі бір түрін есепке
алмау немесе кейбір мүліктер (табыс) салық салынуға жатпайды.
Жеке табыс салығын төлеу кезінде салық салынатын табыс есепке
алынады, ал осы табыстың құрамына балаларға немесе асырауындағы
адамдарға алынған алимент кірмейді;
• салық төлеушілердің кейбір санаттары үшін олардың қызметтеріне
жеңілдіктер беру тәртібінде салық базасын қатаң түрде есепке
алады, оның ішінде ерекше шегерімдерге құқық беріледі.
Салық салудың обьектісі ретінде есепке алмау немесе салық салудан
алып тастау салық мөлшерін төмендетуге әкеледі, кейде шектелген немесе
шектелмеген салық мөлшері болуы мүмкін.
Салық мөлшерін төмендетудің шектелуі - салық салу обьектісі ретінде
есепке алмауға немесе салық салудан алып тастауға сәйкес келетін заң
бойынша қарастырылған мүліктер (табыстар) бар. Мысалы, Ұлы Отан соғысы
ардагерлерінің, бірінші және екінші топ мүгедектерінің табыстары жеке табыс
салығы бойынша салық салудан босатылады, бірақта 480 айлық есептік
көрсеткіш мөлшерінде ғана.
Салық мөлшерін төмендетудің шектелмеуі – мүліктер (табыс) салық салу
обьектісі ретінде толық көлемінде есепке алынбайды немесе салық салудан
алып тастауға сәйкес келетін мүліктер. Бұған мысал ретінде, мемлекеттік
төлем орталығынан берілетін зейнетақы төлемдерін алуға болады. Салық
төлеуші қандай көлемде зейнетақы алса да, бұл сомадан ешқандай салық
төлемейді.
Үшіншіден, салық төлеудің мерзімін ұзарту
Бұл салық төлеушілердің материалдық жағдайы қиындағанда немесе
кездейсоқ оқиғаларға сәйкес берілетін салық жеңілдіктері ретінде
қарастырылады.
Мұны уәкілетті мемлекеттік органдардың салық міндеттемелерін орындау
кезіндегі мүмкінсіздіктеріне қарай мерзімді ұзартуымен шатастыруға
болмайды.
Салық есебін жүргізуді немесе немесе салық міндеттемелерін орындау
тәртібін оңайлату арқылы берілетін жеңілдіктер
Бұл салық төлеушілердің белгілі бір санаттарына ғана беріледі. Салық
төлеушілердің кейбір түрлеріне арнаулы салық режимін қолдану – салық
сомасын анықтауда және оны төлеуде жеңілдетілген тәртіп беру, бұл, салық
міндеттемелерін орындауда жалпы тәртіпті оңайлату мақсатында жүзеге
асырылады.
Салық жеңілдіктері субьект персондарына немесе олардың көрсеткен
қызметтеріне қарай жасалады:
• бірінші жағдайда мемлекет алдында ерекше еңбек сіңірген
тұлғаларға жасалады. Мәселен, Ұлы Отан соғысына қатысқандар,
жоғары мемлекеттік наградалармен марапатталғандар, “Халық
Қаһарманы” атағын алғандар. Бұлардың қатарына әлеуметтік
қорғалмаған тұлғаларда кіреді, атап айтқанда: зейнеткерлер,
мүгедектер, жетімдер. Бұл жерде мемлекет әлсіздерді әлеуметтік
қорғау қызметін атқарады, яғни салықтар мемлекеттің әлеуметтік
қызметін жүргізудегі әдісі ретінде қолданылады.
• екінші жағдайда мемлекет салық салуды қоғамның экономикалық
дамуына әсер ететін құрал ретінде іске асырады. Мемлекет
жеңілдіктер бере отырып, экономиканың осы салаларын дамытуды
ынталандырады.
Преференциялар - үшiншi елге қатысты емес бiр жақты тәртiпте немесе
өзара қатынас басында бiр мемлекеттiң екiншiсiне беретiн айрықша
жеңiлдiктерi.
Қорыта айтқанда, мемлекет салық жеңілдіктерін экономикалық және
әлеуметтік процестерге әсер етуші құрал ретінде қолдана алады.
Сонымен бірге, салық ғылымында мынадай заңдылық бар:
“Неғұрлым салық жеңілдіктері көп болса, солғұрлым салық ставкалары
жоғары болады және керісінше, салық жеңілдіктері аз болса, салық ставкалары
төмен болады”.
Салық ставкасы
Салық ставкасы - салық базасының өлшем бірлігіне салық
есептеулерінің шамасын білдіреді.
Салық ставкасы – салық салу объектiсiне пайызбен бекiтiлген салық
мөлшерi. Салық ставкасы - салық өлшемi ретінде қарастырылады.
Салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігіне пайызбен немесе
абсалютті сомамен белгіленеді.
Салық ставкасы бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:
Салық сомасын анықтау тәсілі бойынша:
• тең;
• тұрлаулы (қатаң);
• пайызды.
Тең ставка – кез-келген салық төлеушіге бірдей мөлшерде салық сомасы
белгіленеді.
Тұрлаулы ставка – салық салудың әрбір бірлігіне бекітілген салық
мөлшері. Мысалы, өндірілген акцизделетін тауарлардың әрбір литріне 1
теңгеден.
Пайызды ставка – салық базасының құндық шамасынан белгілі бір пайыз
түріндегі салық мөлшері. Мысалы, адвокаттар мен жеке нотариустардың
табыстарына салық салынатын табысына 10 пайыз салық салынады.
Салық ставкаларын қолдану сипатына қарай:
• жалпы;
• жоғарылатылған;
• төмендетілген.
Жалпы ставка салық салудың жалпы режимінде көрініс табады. Салықтың
барлық түрі бойынша салық ставкаларын қамтиды.
Жоғарылатылған ставка мемлекеттің өндіріс саласында қолданылады.
Табысы жоғары қызметтерге жоғары салық ставкасын жүзеге асыру.
Төмендетілген ставка әлеуметтік жағдайларға байланысты реттеліп
отырады. Салық салуда салық жеңілдіктері беріледі.
Салық ставкасының мазмұнына байланысты:
• маргинальды;
• нақты;
• экономикалық болып бөлінеді.
Маргинальды ставка деп (marginal, латын сөзінің margо – аймақ,
шекара) салық заңдылықтарына байланысты бекітілген салық ставкаларын
атаймыз.
Нақты ставка төленетін салықтың салық базасына қатынасы ретінде
анықталады.
Экономикалық ставка – төленетін салықтың сомасы алынған жалпы
табысқа қатынасы ретінде анықталады.
Салық салу процесінде көбіне маргиналды ставка қолданылады, ол салық
төлеушілердің салық міндеттемелерінің мөлшерін анықтайды.
Ал нақты және экономикалық ставкалар экономикалық талдаудың
мақсаттары үшін қолданылады, яғни салық ауыртпалықтарының деңгейін және
салық төлеушілердің алған жалпы табыстарын бөлу параметрлерін анықтауда,
мемлекеттің салық саясатының тиімділігін айқындау кезінде және басқа да
жағдайларда.
Салық базасы дегеніміз салық салу обьектісі мен салық салуға
байланысты обьектінің құн, физикалық немесе өзге де сипаттамалары, олардың
негізінде бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті төлемдер
сомасы айқындалады.
Салық кезеңдері
Салық базасын анықтап және салық сомасын есептеп, төленуге тиісті
салықтарды төлеудің белгілі бір кезеңдері болады.
Салық кезеңі – салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерге қатысты белгіленген уақыт кезеңі, ол аяқталған соң салық базасы
айқындалады және бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті
төлемдер сомасы есептеледі.
Көптеген салықтар үшін салық кезеңі - күнтізбелік жыл болып
саналады.
Сонымен қатар мынадай салық кезеңдері бар:
• бір күндік - салық кезеңі - күнтізбелік күн болып саналады, бір жолғы
талон негізінде салық төлеушілер;
• он күндік (декада) - салық кезеңі - күнтізбелік он күн болып табылады,
акциз салығында он күн ішінде жасалған операциялар бойынша салықты
есептейді;
• айлық - салық кезеңі - күнтізбелік ай болып саналады, қосылған құн
салығы бойынша кейбір салық төлеушілер, жеке табыс және әлеуметтік
салығын төлеушілер, патент негізінде салық төлеушілер;
• тоқсандық - салық кезеңі - күнтізбелік тоқсан болып есептеледі,
қосылған құн салығын төлеушілер, оңайлатылған декларация негізінде,
корпорациялық табыс салығы бойынша аванс төлеушілер;
• жылдық - салық кезеңі - күнтізбелік жыл болып саналады, мәселен,
корпорациялық табыс салығы, жер салығы, мүлік салығы, көлік құралдары
салығын төлеушілер.
Салық жылы - күнтiзбелiк жыл болып табылады.
Жеңiлдiк кезеңi - салық бойынша заңмен бекiтiлген жеңiлдiк жарайтын
уақыт мерзiмi.
Салықты есептеу тәртібі
Негізінде салықты есептеудің 5 кезеңі бар:
• бірінші, салық салынатын обьектіні есепке алу;
• екінші, салық салу обьектісінен салық базасын есептеу;
• үшінші, салық ставкаларын қолдану;
• төртінші, салық жеңілдіктерін қолдану;
• бесінші, салық сомасын есептеу.
Салық сомасын есептеуде мыналарға міндеттілік жүктеледі:
• біріншіден, салық төлеушілердің өзіне (мәселен, корпорациялық табыс
салығын төлеген кезде);
• екіншіден, салық органдарына (жеке тұлғалардың жер салығын төлеуі);
• үшіншіден, салық агенттеріне (жеке табыс салығы).
Салық есептеуді жүзеге асыруға байланысты салық қызметақылы (салық
органдары есептейді) және қызметақысыз (салық төлеушілердің өздері немесе
басқа тұлғалар есептейді) болып бөлінеді.
Қызметақылы салықты есептеу салық төлеушіге жіберілген салық
хабарламасы арқылы жүзеге асырылады.
Салық кодексінде көрсетілгендей салық хабарламасында:
• салық төлеушілердің тегі, аты, әкесінің аты немесе толық атауы;
• салық төлеушілердің тіркеу нөмірі;
• салық міндеттемесінің орындалуы жөнінде талаптар;
• шағым беру тәртібі көрсетілуі тиіс.
Қызметақылы салықты есептеуде салықты есептеудің кадастр (тізімдеме)
тәсілі қолданылуы мүмкін.
Кадастр - салық салынуға тиіс адамдардың тізімі; тиісті
обьектілерді ұдайы бақылау жолымен мезгіл-мезгіл құрастыратын жүйеленген
мәліметтер жинағы (мәселен, жер, су мәліметтерінің жинағы).
Кадастр құндық немесе натуралдық сипатта болуы мүмкін. Әдетте,
кадастр жер салығын есептеу кезінде қолданылады. Салық салу кезінде
обьектілердің сыртқы белгілері есепке алынады, мәселен, жер салығында жер
учаскесінің көлемі және топырақтың сапасы; құрылыс салығында құрылыстың
көлеміне сәйкес есік пен терезелердің саны, жұмысшылар мен құрал-
жабдықтардың саны.
Қазіргі кезеңде кадастрлық тәсіл жер салығын, жеке тұлғалардың мүлік
салығын (тұрғын үй, пәтер, саяжай, гараж) төлеу кезінде қолданылады, яғни
салық базасы обьектілердің сыртқы белгілеріне емес, оның түгенделген құнына
орай есептеледі.
Қызметақысыз салықта салық төлеушілердің өздері төлеуге тиісті салық
сомасын есептейді.
Салық алу бiрлiгi - салық объектiсін өлшеу бiрлiгi болып табылады.
Салық алудан толығымен босатылатын салық объектiсінiң ең аз бөлiгi -
салық алынбайтын минимум болып саналады.
Салық есептілігі
Салық есептілігі дегеніміз салық төлеуші және салық агенті салық
органдарына табыс ететін, салық міндеттемелерін есептеу туралы ақпараты бар
құжаттама.
Салық төлеушілер салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты
обьектілерді Қазақстан Республикасының Салық кодексінде белгіленген тәртіп
пен шарттар бойынша есептеу әдісімен айқындайды.
Салық есептілігінде салық обьектілерін анықтауда және салық базасын
есептеуде негізінен екі әдіс қолданылады:
• есептеу әдісі;
• кассалық әдіс.
Салық базасын есептеудің әдісі табыстар мен шегерімдер жұмыстар
орындалғанда, қызметтер көрсетілгенде, сатып алушыларға тауарларды
жеткізген кезде есепке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz