Сан есімнің мәні

Жоспар

І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

ІІ.Негізгі бөлім.
1 Сан есімнің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
2.Сан есім тақырыбында етістіктермен қабыса байланысыда дидактикалық материалдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
3.Сан есім тақырыбын таныстырудағы дидактикалық материалдар ... 16

ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24

IV.Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26

КІРІСПЕ
Методика ғылымында қағидалар жүйесін теория қарастырады. Қазақ тілі методикасы дидактика теориясына айланысты зерттеледі. Білім беру теориясын педагогика ғылымында дидактика деп атайды. Дидактика — грек тілінің — «өсиет» деген мағынадағы сөзі бойынша жасалған термин. Сондықтан бұл сөз білім беру мен оқыту теориясы деген мағынаны аңғартады. Дидактика білім берудің мазмұнын, ұйымдастыру мәселелерін, талаптары мен тәсілдерін қарастырып, мектепте оқытылатын пәндердін, жалпы заңдылықтарын белгідейді.
Қазақ тілі методикасы білім берудің негізгі құралдарын ідестірсе, ал дидактика білім беру мен оқытудың теориялық мәселелерін, оның формалары мен әдістерін зерттейді. Дидактикалық пайымдаулар әр пәнді оқыту метрдикасының, соның ішінде қазақ тілі методикасынын; теориялық негізі болып табылады: Мектепте қазақ тілі оқыту жұмыстары дидактиканың оқыту, білім беру жөніндегі теориялық қағидаларына сүйенеді, яғни қазақ тілі методикасы дидактика мәліметтеріне негізделе отырып дамыды.
Бұл еңбекте қазақ тілі методикасынын, жалпы мәселелері қазақ тілінен білім берудің мазмұны, оқушыларға қазақ тілінен берілетін білім қөлемі, қазақ тілін оқытудың жүйесі, білім берудегі негізгі принциптер, әдістер мен тәсілдер, олардың жіктелуі мен құрылымы, өтілетін сабақ жүйесі, оларды топтастыру, құрылымдық элементтері және сабак жоспарлары мен құрылымы дидактикалықк теориялар негізінде баяндалады. Сан есімдер сөйлемдегі сөздердің барлығымен бірдей карым-катынасқа түсе бермейді. Демек, тікелей кез келген сөздермен жапа-тармағай тіркесе бермейді.Олардың тікелей тіркесетін негізгі сөздері — зат есімдер, зат есімнен жасалған туынды сын есімдер және етістіктер ғана. Өзге сөз таптарынан басқа да сөздерді алғамайтын ғана, ақ демеуліктерін атауға болады. Ал сан есімдердің өз ара бір-бірімен тіркесуі күрделі сан есімдерде кездеседі.

Әдебиеттер.
1.Қайдаров.Ә. Түріктануға кіріспе.-Алматы,2001.
2.Қордабаев.Т. Қазақ тілі білімінің қалыптасу, даму жолдары.-
Алмата,1999.
3.Исаев.С. Қазақ әдеби тілінің тарихы.-Алматы,1996.
4.Қарабаев.Т. Түркология және қазақ тіл білімі.-Алматы,1998.
5.Аханов.Қ. Тіл білімінің неғіздері.-Алмата,2000
6.Қазақ тілі әдістемесі.-Алматы,2001.
7.Сан есім қайталау сабақ.-Қазақтілі мен әдебиеті,2004.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
ІІ.Негізгі бөлім.
1 Сан есімнің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 4
2.Сан есім тақырыбында етістіктермен қабыса байланысыда дидактикалық
материалдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .9
3.Сан есім тақырыбын таныстырудағы дидактикалық материалдар ... 16
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..24
IV.Әдебиеттер ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 26

КІРІСПЕ

Методика ғылымында қағидалар жүйесін теория қарастырады. Қазақ тілі
методикасы дидактика теориясына айланысты зерттеледі. Білім беру теориясын
педагогика ғылымында дидактика деп атайды. Дидактика — грек тілінің —
өсиет деген мағынадағы сөзі бойынша жасалған термин. Сондықтан бұл сөз
білім беру мен оқыту теориясы деген мағынаны аңғартады. Дидактика білім
берудің мазмұнын, ұйымдастыру мәселелерін, талаптары мен тәсілдерін
қарастырып, мектепте оқытылатын пәндердін, жалпы заңдылықтарын белгідейді.

Қазақ тілі методикасы білім берудің негізгі құралдарын ідестірсе, ал
дидактика білім беру мен оқытудың теориялық мәселелерін, оның формалары мен
әдістерін зерттейді. Дидактикалық пайымдаулар әр пәнді оқыту метрдикасының,
соның ішінде қазақ тілі методикасынын; теориялық негізі болып табылады:
Мектепте қазақ тілі оқыту жұмыстары дидактиканың оқыту, білім беру
жөніндегі теориялық қағидаларына сүйенеді, яғни қазақ тілі методикасы
дидактика мәліметтеріне негізделе отырып дамыды.
Бұл еңбекте қазақ тілі методикасынын, жалпы мәселелері қазақ тілінен
білім берудің мазмұны, оқушыларға қазақ тілінен берілетін білім қөлемі,
қазақ тілін оқытудың жүйесі, білім берудегі негізгі принциптер, әдістер мен
тәсілдер, олардың жіктелуі мен құрылымы, өтілетін сабақ жүйесі, оларды
топтастыру, құрылымдық элементтері және сабак жоспарлары мен құрылымы
дидактикалықк теориялар негізінде баяндалады. Сан есімдер сөйлемдегі
сөздердің барлығымен бірдей карым-катынасқа түсе бермейді. Демек, тікелей
кез келген сөздермен жапа-тармағай тіркесе бермейді.Олардың тікелей
тіркесетін негізгі сөздері — зат есімдер, зат есімнен жасалған туынды сын
есімдер және етістіктер ғана. Өзге сөз таптарынан басқа да сөздерді
алғамайтын ғана, ақ демеуліктерін атауға болады. Ал сан есімдердің өз ара
бір-бірімен тіркесуі күрделі сан есімдерде кездеседі.

3. Сан есімнің мәні

Сан есімнің заттың санын, ретін, сандық мөлшерін, бөлшегін білдіру
үшін қолданылатынын түсіндіру үшін, ішінде сан есімнен болған мүшелері
бар сөйлемдер келтіріп, солардан оқушыларға сан есімдерді таптыртып,
олардың заттың санын қалайша білдіріп тұрғанын сұрау керек. Оқушылардың
өздеріне де сан есімді келтіртіп, сөйлем ойлатып құратуға да болады. Осы
әдіспен балалардың бастауыш мектепте сан есім туралы алған мәліметін
қайталап, еске түсіру қажет.
Бұл сөйлемдерде кездесетін сан есімдерді талдағанда, оқушыларға олардың
есептік, реттік санды, кейбіреуі жинақтық санды, қайсыбірі болжалдық санды
білдіретінін айтып, сан есімнің мағынасына қарай алты түрге бөлінетінін
схемамен керсетуге болады. Бұлай ету сан есімнің түрлерін көрнекті түрде
ұғуға көмектеседі.
Сан есім түрлерінің схемасы.

Сан есімнің түрлері

Сан есімнің мағынасына қарай бөлінетін алты түрін жоғарыда
көрсетілген схема бойынша түсіндіргеннен кейін, бұлардың әрқайсысын
оқыту керек.
Реттік сан есім

Есептік сан есім басқа сан есімдердің жасалуына негіз
болатындықтан, сан есімнің есептік түрінен басқасын осы түрімен (есептік
сан есіммен) салыстырып үйреткен жөн. Бұл белгілі арқылы белгісізді
үйрету деген дидактикалық қағидаға сай келеді. Тақтаны ортасынан тік
сызықпен сызып, сол жағына бірнеше есептік сан есімді жазып, ал оң
жағына осылардың реттік түрлерін жазу керек, мұндай таблицаны үлкен ақ
қағазға үйден әзірлеп келуге де болады. Реттік сан есім жасайтын
жұрнақтарды не астын сызып, не ірілеу жазып, немесе басқа түсті бояумен
белгілеп көрсеткен жөн. Бұл — реттік сан есім жасайтын жұрнақтарды
көрнекті түрде түсіндіру үшін қажет.
Есептік сан есім мен реттік сан есімді осылайша салыстырып
оқытқанда,- реттік сан есім есептік сан есімге- -інші, -ыншы, нші, -ншы
жұрнақтарының қосылуы арқылы жасалатыны айқын көрінеді. Бұл жұрнақтардың
жалғану жолдары оқушылардың өздерін ойлата отырып түсіндіріледі.
Реттіқ сан есім жасайтын жұрнақ есептік сан есімге қосылумен қатар
орта деген сөзге де қосылып, ортаншы болып қолданылатынын да айта кету
керек.
Осылайша түсіндіргеннен кейін, балаларға реттік сан есім заттың рет
санын білдіру үшін қолданылып, нешінші? деген сұраққа жауап болатыны
белгілі болады.
Реттік сан есімге байланысты жаттығуға төмендегі сөйлемдерді
пайдалануға болады.
Сейлемдердегі реттік сан есімдерді тауып, олардың қалай жасалып
тұрғанын айтындар.
1. Мейрам бұл уақиғаны есептеп келе, 1914 жыл деп шамалады. 2.
Қөмірлі Қарағанды, бір жағынан, қауырт жасалып жатса, екінші жағынан,
біртіндеп ескілері жойылып та жатыр. Мейрам әр өзгерісті бұлжытпай танып
келеді (Ғ. Мұстафин). 3. Зейнекүл он жылдық мектептің сегізінші класында
оқиды. .4. 1924 жылы жетпіс пұт шыққан қорытпаны көрдім. Уылдырығы 14
пұт шықты. Қесер басының өзі 18 пұт шықты (С. Мұқанов). 5. Жақыпбек екі
саланы әңгіме етіп отыр: біршіні сала-мектеп, екінші сала — колхоз (М.
Иманжанов). 6. Ол — жиырма сегізінші жылдың жазы еді (Ғ. Мүсірепов).
Жинақтық сан есім

Жинақтық сан есімге жататын сан өте аз болғандықтан, мұның бәрін де
есептік сан есіммен салыстырып ету қажет. Мысалы: Беске екіні қосса,
жетеу болады. Жетіден екіні алып тастасақ, бесеу қалады деген
сейлемдерде жеті, бес деген есептік сан есімдерге -еу жұрнағы қосылып,
жинақтық сан есім жасалып тұр. Оқушыларға жинақтық сан есімді осылайша
түсіндіргенде, таныс арқылы таныс еместі білдіретін боламыз. Бұл әдіс
дидактиканың белгілі арқылы белгісізді түсіндіру керек деген принципіне
сай келеді. Жинақтық сан есімді төмендегідей түрде көрнекі етіп, есептік
сан есіммен салыстырып оқытқан жөн.
Бұлайша салыстырудан мынадай қорытынды шығаруға болады:
1) Жинақтық сан есім бірден жетіге шейінгі есептік сан есімге –ау-
еу — жұрнағы қосылу арқылы жасалады;

2) екі, алты, жеті деген есептік сан есімдерге — ау-еу , жұрғнағы
қосылғанда, бұл сан есімдердің соңғы ы, і дауысты дыбысы түсіп қалады.
Осыдан кейін жинақтық сан есімнің нешеу? деген сұраққа жауап беріп,
заттың санын жинақтау үшін қол-данылатыны айтылады.
Жаттығу. Сөйлемдерді оқып шығып, жинақтық сан есімдерді табыңдар.
1. Үшеуі Үкілітастың шығысына таман Көкдолыдан асыра салынған
кішкене көпір арқылы өтіп, биігіректегі омартаға өрлегең-ді. 2. Ол
екеуіміз ілгері жортып кеттік. 3. От басында үш кісі отыр да, жаңтайып
және біреу жатыр (Ғ. Сланов). 4. Қозылы қойбесеу болды. 5. Атадан алтау,
анадан төртеу, — жалғыздық көрер жерім жоқ (Абай). 6. Төртке үшті
қоссақ, жетеу болады. 7. Ат даярла: үш қонаққа үшеу, маған біреу
–төртеу:. 8. Рахмет, екі шал, Масақбай тертеуі қала берді (С. Мүқанов).
Болжалдық санесім

Болжалдық сан есім есептік сан есімге жұрнақтар қосылу арқылы,
көптік жалғаулы сан есімнің септелуі арқылы, есептік сан есімдердің
қосарлануымен де, есептік сан есімдер мен шамалы, қаралы, таяу, жақын,
жуық, шақты, таман, тарта сияқты шаманы, мөлшерді бірдіретін сөздердің
тіркесуі арқылы да жасалатындықтан, бұның (болжалды сан есімнің)
жасалуын таблицамен көрнекі етіп түсіндіру қажет.

Бөлшектік санесім

Бөлшектік сан есім де есептік сан есімнің негізінде жасалатынын
салыстырып көрсету керек. Мысалы: бір — бір жарым, екі — үштен екісі
т.б.
Бөлшектік сан есім заттың бөлшегін білдіру үшін қолданы
лады. Бөлшектік сан есім көбінесе есептік сан есімдердің тіркесуімен
жасалады. Бөлшектік сан есім жасайтын есептік сан есім
мен жарым, жарты, ширек сияқты сөздердің тіркесуі былайша
болады:
1) Бөлшектің алымы атауда тұрып, бөлімі шығыс септікте тұрады.
Мысалы: екіден бір, төрттен бір, бестен төрт, оннан жеті т. б.
2) Бөлшектің алымы тәуелдік жалғауда, бәлімі ілік жалғауда тұруы да
мүмкін. Мысалы: онның бірі, мыңның бірі, жүздің екісі т. б.
3) Жарты, жарым, ширегі деген сөздер есептік сан есіммен
тіркескенде, есептік сан есім ілік жалғауда қолданылады да жарты,
жарым, ширек сөздері тәуелдік жалғауда тұрады. Мысалы: жүздің жартысы,
онның жарымы, бірдің ширегі т. б.
4) Бүтін сандар мен бөлшек сандар аралас келгенде, бүтін саннан
кейін бүтін деген сөз айтылып, содан кейін бөлшек сандар келеді.
Мысалы: үш бүтін сегізден жеті, үш бүтін жетіден екі т.б.
Оқушыларға бөлшектік сан есімді келтіріп сөйлем құрату керек. Бұл
жаттығу жұмысын оқушыларға класта да, үйде де орындатуға болады.

Дара және күрделі сан есімдар

Сан есімдердің құрылысына қарай дара және күрделі болып бөлінетінін
де салыстыру арқылы түсіндіруге болады.

Осылайша салыстырғанда, дара сан есімнің бір сөзден, ал күрделі сан
есімнің ең кем дегенде екі сөзден, не онан да көп сезден құралатыны
байқалады. Сан есімнің жинақтық түрі дара сан есімге жатады. Ал сан
есімнің басқа түрлері дара және күрделі болып келе береді. Мысалы: елу,
жүз елу, тоғызыншы, тоқсан тоғызыншы, жиырмалаған,жүз жиырмалаған,
ондарда, жүз ондарда, ондап, он бестеп, жүзден аса, отыз шамалы, қырықа
тарта т. б.

Бұған байланысты мынадай жаттығу жүргізуге болады.Сөйлемдерден сан
есімдерді табыңдар да, олардың дарасын бір белек, күрделісін екінші
бөлек етіп жазып, сан есімнің қай түріне жататынын айтыңдар.

1. Суыр дегеніңіз қаптап кетті. Адам аяғын салмаған жерден он бес
ұя ордалы суыр апан қазып жатқанын керіп келдім. 2. Сыртқы есіктең адам
аяғының тықыры естілді, үшеуі де елең ете түсті (Ғ. Мүстафин). 3. Залда
жиырма шақты ғана адам қалды (Ғ. Мүсірепов). 4. Қереге жал қара айғырды
жетелеп, он қой, бес ешкіні айдап, шал Шотаяқ шықты. 5. Қөп белестердің
бірінде үш-төрт экскаватор көрінеді (Ғ. Мұстафин). 6. Қодардың алдында
жүз қаралы жиын тұр (М Әуезов). 7. 1955 жылы 1950 жылғымен
салыстырғанда, Қазақстанда қорғасын 2,2 есе, мырыш 2,5 есе өсті. 8.
Алтыншы бесжылдықта Қазақстанда мыс өндіру 1,9 есе, қорғасын 1,4 есе
арттырылады.

2.Сан есім тақырыбында етістіктермен қабыса байланысыда
дидактикалық материалдар.

Сөз тіркесі сөйлем сияқты, біріншіден, лексика-грамматикалық құрамда
келсе, екіншіден, ондағы сөздер бірімен-бірі мағыналық байланыста айтылады.
Осы қатынас қосымша жаңа грамматикалық мағана пайда болады. Осындай
байланысты сөздердің тіркесу қабілеттілігі деп атаймыз.
Сөздердің тіркесу қабілетгілігі - сөз тіркесін құрауын басты шарты. Сөз
тіркесінің әрбір компоненті бірімек-бірі мағыналық байланыста айтылмаса,
сөз тіркесін де кұрай алмаған болар еді.
Сөз тіркесі жүйесі талай тарихи дамудың жемісі екендігі айта келіп
профессор М.Балақаев тілдегі лексикалық және синтаксистік құрылыстың
дамуына байланысты сөз бен сөздер тіркесу аясының келе-келе кеңейетіндігін
айтады: (Структурные особенности словосочетаний в тюркскил языках. Сб.-
Казахский государственный университет имени С.Кирова к сороколетию
республики, А., 1961, 466-6.).
Сан есімдердің етістіктермен қабыса байланысуы өте көп ұшырайды. Бұл
кезде сан есім бағыныңқы, ал етістік басыңқылық қызмет атқарады. Сан
есімдер етістікпен түрлі жолмен қабыса байланысады.
1) Сан есімдер етістікпен тікелей байланысады. Мысалы:
үш кесті, екі алды,
2) Сан есімдер түрлі қосарлы сездер арқылы барын
тіркеседі. Ондай сөздер мыналар: дүркін, мөрте, қашпара.
шамалы, қабат, есе, рет.
Сан есім мен етістіктер бір-бірімен тіркескен кезде қимылдың шегін5
бөлшегін, мөлшерін және қимылдық қайталануын білдіруі мүмкін. Енді осыларды
мысалдан керелік.
Қарлығаштың өңі бір ағарып, бір қызарды. (Қ.Жұмадшов, Көкейкесті)
Жиырмадан асып, жиырма беске келгенше бесіктен белі шығатын түрлері бар.
(Қ.Жұмаділов. Қарауыл). Даусы күбір-күбір етіп, бір үзіліп, бір естіледі.
(М.Әуезов. Қилы заман). Ұрқия түскелі он жылға айналып барады, жасы жиырма
жетіге келді. (Ж.Аймауытов. Ақбілек). Екеуі сөйлеспейді, бірінен-бірі көзін
алмайды, арбасып түрған сияқты (С.Ерубаев. Менің құрдастарым). Өмірге екі
туып, екі келмей, арманда, есіл ерім, кетесің-ау. (С.Ерубаев). Одан әрі
аспан да, тау да, дала да пәниден өткен елестей жарқ-жұрқ етіп бір~бір
көріпеді де ызым-қайым жоқ болды. (С.Сыматаев. Елім-ай). Бейқам тынысы бір
қалыпты соғады. (С.Сыматаев). Ол әжесі екеуі шығарып салуға барған.
(Қ.Жүмаділов. Көкейкесті). Соңғы сн жыл аралығында (1989-1999ж.) республика
тұрғындары саны 1 млн. 247 мыңға қысқарды. (Ә.Ғали. Қазақ қайтсе көбейеді
"Егемен Қазақстан'3). Екі-үш ұмсынып барып әрең тұрды. (С.Сыматаев). Қара
күз келіп. станса басып қара суық құрсай бастған кезде "Олжа " жинайтын үш
арба алтау болды. (Ә.Тарази). Қырғыздар разы емес, Әшпекенің араласатын не
орны бар, қарақалпақты екітуып, бір калғаным дейтін шығар. (М.Есламғали.
Әйтеке би. "Жұлдыз"). Сөйткен Амеркаңыз БСҰ-ға мүше болып кірердің алдында
жүз ойланып, мың толғанып. (Ә.Мелдебай. "БСҮ-ға кіру бізге пайдалыма?".
"Зерде").
Сан есімдердің турлі қосарлы сөздер арқылы келген түрлерінің де өзара
айырмашықтары барлығы байкалады. Етістікпен жапатармағай байланыса бермей,
тек табиғи мағыналық жақындығы бар сан есімдер мен етістіктер тіркеседі.
Әсіресе -"рет" сөзімен келген сан есімдердің етістікпен тіркесуде аясы кең.
Ал басқалары адамның, не заттың қимыл әрекетіне байланысты, хабарлауға,
кейбір адамның көңіл күйіне байланысты етістіктермен ғана тіркесе алады.
Рет, дүркін, мәрте, қайтара, қабат сөздері сан есімдермен қосарласып
келіп, етістікті сөз тіркесі кұрамыңда қимылдың дүркінділігін білдіреді.
Мысалы. Бекболат ауруханада жатқанда, Төлеген екі-уш рет келіп} көңілін
сұрап кеткен. (Ж.Аймауытов). Міне, менің кейіпкерімнің ақ көңілдігі, таза
жандылығы, шын жүректен сөйлейтіні бірінші рет осылай көрінген еді.
(С.Ерубаев). Оның арқасы бірінші рет көрпеге емес, даладағы жерге тиген еді
(СЕрубаев). Бір рет сұарсаң - сұрамайтыны жоқ (С.Сыматаев). Осымен үшінші
рет машина ауыстырды. (Ү.Шойбеков. Жүт). Уысыңыздан шығарът алсақ, екінші
рет мұндай сәт келе бермейді.
Сан есімдер "есе" сөзімен қосарланып етістікпен тіркескенде кимылдың сандық
тұрғысан даму дәрежесін білдіреді. Мысалы: Бұл жол Ресеймен ғана емес,
Монголияға баратын бұрынғы жолды төрт есе кысқартады: екен. (М.Мәжитов.
Тәуелсіздік белесінде. "Ақиқат").

Сан есімдер соңғы кезде синтаксисте қаралып, оның ішінде сөз тіркесіндегі
тіркесу қабілеті байланыс формалры мен байланысу тәсілдері, мағыналық
топтары мен синтасистік қызметі арнайы сөз бола бастады.
Осы уақытқа дейін көбіне есімдіктердің етістікпен тіркесі сөз етілген
болса, профессор Т.Сайрамбаев сан есіндердін күрделі сөз тіркесін
жасаудағы ерекшеліктері, оның бағыныңқы жұмсалуы туралы өз еңбектерінде
ерекше тоқталады. (Қазіргі қазақ тіліндегі күрделі сөз тіркестері, 1981).
Сан есімнің көбінесе тіркесетін сөзі зат есім деп есептейміз. Өйткені
сан есім мен зат есім тығыз мағыналық байланыста айтылды. Бірақ тіл
дамуының нәтижесінде оның байланысы тек затпен шектеліп қоймай, етістікпен
де тіркесетін болған.
Сонда сан есім пысықтауыштық қатынаста қимыл процесін саңдық сапа
тұрғысынан пысықтайды .
Сан есімдермен етістіктердің тіркесуі туралы алғашқы мағлұматгы
М.Балақаевіың "Основные тапы словосочетаний в казахском языке" (1957) деген
кітабынан алуға болады. Онда сан есімдер етістікті сөз тіркестерінің
құрамында айтылып, оның ерекшеліктері сөз болады және олар байланысу
формасына қарай екіге бөліп қарастырылады.
1. Қабыса байланысқан етістікті сөз тіркестері.
2. Меңгеріле байланысқан етістікті сөз тіркестері. Мұндай сөз тіркестерінде
сан есім оның бағыныңқы сыңары ретінде пысықтауыш не толықтауыштың
қатынаста жұмсалатыны көрсетіледі.
Сан есімдер етістіктермен меңгеріле байланысқанда, олар заттық мағынаға
ие болады. Бірақ қанша заттық мағынаға ие болғанымен, олар өзінің сандық
мағынасынан біржола ажырап қалмайды. Оларда әрі заттық, әрі сандық ұғым
болады.
Сан есімдер етістшіен меңгерше байланысқанда барыс, табыс? жатыс,
шығыс, көмектес септіктерінің бірін қабылдайды.
І.-Барыс жалғаулы сан есім. Барыс жалғаулы сан есімі есім және етістік
меңгереді. Бірақ есім меңгеруі аз кездеседі. Барыс жалғаулы сан есімдер
әрі пысықтауыштық, толықтауыштық қатынаста жұмсалады. Барыс жалғауға сан
есімдерді адамның қимыл-күйін, жуықтау, кейбір психикалық құбылысты
білдіретінн, сол сияқты түрлі заттарға байланысты үміттену, талпыну,
аяқтау, тұжырымдарды білдіретін көптеген етістіктер меңгере алады,
Олар қимылдық бағытын, мақсатын, бірете арналуын, мезгілін, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.