Практика есеби
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 .ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Ұйымның жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 Ұйымның есеп.аналитикалық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5.6
2.БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Қысқа мерзімді активтер: ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7.10
2.2 Қысқа мерзімді активтер: сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық берешектер және өзге де дебиторлық берешектер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11.14
2.3 Қорлардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15.17
2.4 Негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17.18
2.5 Міндеттемелер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18.21
2.6 Еңбекақы және оның төлемінің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21.24
2.7 Капитал есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25.26
2.8 Инвестициялар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26.27
2.9 Өндіріс шығындарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27.29
2.10Дайын өнімді шығару және сату есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29.31
2.11Қаржылық есептілікті ұсыну ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31.33
3. ЖЫЛДЫҚ ТҮГЕНДЕУ ЖҮРГІЗУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.АНАЛИТИКАЛЫҚЖҰМЫС ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҰМЫС ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.САЛЫҚ САЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7.АУДИТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 .ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Ұйымның жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 Ұйымның есеп.аналитикалық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5.6
2.БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Қысқа мерзімді активтер: ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7.10
2.2 Қысқа мерзімді активтер: сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық берешектер және өзге де дебиторлық берешектер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11.14
2.3 Қорлардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15.17
2.4 Негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17.18
2.5 Міндеттемелер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18.21
2.6 Еңбекақы және оның төлемінің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21.24
2.7 Капитал есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25.26
2.8 Инвестициялар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26.27
2.9 Өндіріс шығындарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27.29
2.10Дайын өнімді шығару және сату есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29.31
2.11Қаржылық есептілікті ұсыну ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31.33
3. ЖЫЛДЫҚ ТҮГЕНДЕУ ЖҮРГІЗУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.АНАЛИТИКАЛЫҚЖҰМЫС ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҰМЫС ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.САЛЫҚ САЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7.АУДИТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сонымен қатар толық, сенімді ақпаратсыз – басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыруы мүмкін емес. Экономиканың барлық саласында кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайдағы шаруашылық жүргізуші субьектілердің күрделі экономиканың тетігін нақты қандай жағдайда болмасын бухгалтерлік есепті нақты белгіленген есептік саясатқа сәйкес жолға қоймайынша ол шаруашылықтың қызметі жөніндегі ақпараттардың ақиқаттылығына күмән туғызуы мүмкін, бұл кәсіпорының қаржылық жағдайын дұрыс жүргізілмеу салдарынан міндетті төлемдер жөніндегі заңдылықтарды толық орындамауына әкеледі. Сенімді ақпаратсыз кәсіпорныды сауатсыз басқару мүмкін емес сондықтан бухгалтерлік есепті толық және заңда көрсетілген талаптарға сай жүзеге асыру арқылы, кәсіпорының жағдайына талдау жасауға және алдағы уақытқа болжау жасауға өз ресурстарын бағалауға мүмкіндік береді.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сонымен қатар толық, сенімді ақпаратсыз – басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыруы мүмкін емес. Экономиканың барлық саласында кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайдағы шаруашылық жүргізуші субьектілердің күрделі экономиканың тетігін нақты қандай жағдайда болмасын бухгалтерлік есепті нақты белгіленген есептік саясатқа сәйкес жолға қоймайынша ол шаруашылықтың қызметі жөніндегі ақпараттардың ақиқаттылығына күмән туғызуы мүмкін, бұл кәсіпорының қаржылық жағдайын дұрыс жүргізілмеу салдарынан міндетті төлемдер жөніндегі заңдылықтарды толық орындамауына әкеледі. Сенімді ақпаратсыз кәсіпорныды сауатсыз басқару мүмкін емес сондықтан бухгалтерлік есепті толық және заңда көрсетілген талаптарға сай жүзеге асыру арқылы, кәсіпорының жағдайына талдау жасауға және алдағы уақытқа болжау жасауға өз ресурстарын бағалауға мүмкіндік береді.
Әдебиеттер тізімі:
1. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп»В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт, Алматы 2003 ж.
2. «Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп» О.Е. Нүрсейітов, Алматы 2009 ж
3. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» В.Л. Назарова, Алматы 2005 ж.
1. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп»В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт, Алматы 2003 ж.
2. «Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп» О.Е. Нүрсейітов, Алматы 2009 ж
3. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» В.Л. Назарова, Алматы 2005 ж.
Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университеті
Есеп және аудит кафедрасы
Өндірістік диплом алды тәжірибе бойынша
ЕСЕП БЕРУ
Орындаған студент: Есеп және аудит мамандығының 3 курс студенті Өтешова Гүлдана Маратқызы
Тәжірибе орны: ЖШС А-Property
Тәжірибе 2014ж. 03.02 бастап 12.04 дейін өтті.
Есеп беруді кафедраға өткізу мерзімі 14 сәуір 2014ж.
Тәжірибе жетекшісі:
Есеп беруді қорғау мерзімі: ___ _____________201_ж.
__________________________________
(жетекшінің қолы)
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 .ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Ұйымның жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Ұйымның есеп-аналитикалық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5-6
2.Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
2.1 Қысқа мерзімді активтер: ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7-10
2.2 Қысқа мерзімді активтер: сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық берешектер және өзге де дебиторлық берешектер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11-14
2.3 Қорлардың есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15-17
2.4 Негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17-18
2.5 Міндеттемелер есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18-21
2.6 Еңбекақы және оның төлемінің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .21-24
2.7 Капитал есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25-26
2.8 Инвестициялар есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26-27
2.9 Өндіріс шығындарының есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..27-29
2.10Дайын өнімді шығару және сату есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...29-31
2.11Қаржылық есептілікті ұсыну ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...31-3 3
3. Жылдық түгендеу жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.Аналитикалықжұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5.Құқықтық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.Салық салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7.Аудит ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сонымен қатар толық, сенімді ақпаратсыз - басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыруы мүмкін емес. Экономиканың барлық саласында кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайдағы шаруашылық жүргізуші субьектілердің күрделі экономиканың тетігін нақты қандай жағдайда болмасын бухгалтерлік есепті нақты белгіленген есептік саясатқа сәйкес жолға қоймайынша ол шаруашылықтың қызметі жөніндегі ақпараттардың ақиқаттылығына күмән туғызуы мүмкін, бұл кәсіпорының қаржылық жағдайын дұрыс жүргізілмеу салдарынан міндетті төлемдер жөніндегі заңдылықтарды толық орындамауына әкеледі. Сенімді ақпаратсыз кәсіпорныды сауатсыз басқару мүмкін емес сондықтан бухгалтерлік есепті толық және заңда көрсетілген талаптарға сай жүзеге асыру арқылы, кәсіпорының жағдайына талдау жасауға және алдағы уақытқа болжау жасауға өз ресурстарын бағалауға мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасынын бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп стандарттары негізінде және субьектілердің қаржылық - шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттардың типтік шоттардың жоспарымен, оларда бекітілген жалпы қағидалар мен ережелер негізінде құралады.
Өндірістік тәжірибені өту үшін, келесідей міндеттері қойылды:
Экономикалық қызметтердің жұмысының негізгі бағыттары бойынша нақтылы ұйымның жұмыс тәжірибесін зерттеу негізінде теориялық білімдерді жалпылау, бір жүйеге келтіру, нақтылау және бекіту;
Олардың алдында тұрған міндеттерді шешу бойынша өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын алу мақсатында ұйымның экономикалық қызметтерінің лауазымдарындағы ұйымдық және құқықтық жұмыстың тәжірибесін алу;
Болашақ кәсіптік қызметтің міндеттерін табысты шешудің аса маңызды шарты ретінде құқықтық мәдениетті дамыту;
Таңдаған мамандық бойынша алдыңғы қатарлы тәжірибені зерттеу;
алынған теориялық білімдердің негізінде басқару шешімдерін қабылдау және жүзеге асыру, сонымен қатар олардың орындалуына бақылау жасау әдістерін меңгеру;
Біліктілік (диплом) жұмысын даярлау және жазу үшін қажетті материалдарды жинау болып табылады.
1 Жалпы бөлім
1.1 Ұйымның жалпы сипаттамасы
А-Property жауапкершілігі шектеулі серіктестік Қазақстан Республикасының заңдылығы бойынша заңды тұлға болып табылады. Серіктестік жұмысшыларының жылдық орташа саны 250 адам, активтерінің құны жылына орташа шамамен алғанда 325000 айлық есептік көрсеткіштен аспайтын кіші кәсіпкерліктің субъектісі болып табылады. Серіктестіктің қызмет мерзімі шектелмеген.
Серіктестіктің негізін қалаушы Қожахмет Қанат Темірғалыұлы болып табылады. Серіктестіктің орналасқан жері - ҚР Алматы қаласы, Медеу ауданы Құрманғалиев көшесі 7 үй.
А-Property ЖШС-тің негізгі мақсаты - дербес шаруашылық қызметін жүзеге асыру барысында таза табыс алу болып табылады.
А-Property ЖШС-нің Жарғылық капиталы 103000 (жүз үш мың) теңгені құрайды. Серіктестіктің жарғылық капиталының салымдары - ақша; құнды қағаздар, заттар, мүліктік құқықтар, оның ішінде жер пайдалану құқықтары және басқа да мүліктер бола алады.
Серіктестіктің табысы бір жыл бойындағы қызметтерінің нәтижелері бойынша алынған таза табыстар негізінде анықталады. Серіктестіктің таза табысы еңбек ақысын төлеуге шыққан шығынның орнын толтыру және шаруашылық іс-әрекетінің нәтижесінде түскен заттық түсімнен тұрады. Серіктестіктің негізгі бағытының нәтижесі табыс табу болып табылады. Серіктестіктің салық төлегеннен кейін еңбек ақы және бюджетке басқа да төлем (таза пайда) төлегеннен кейін қалған пайда серіктестіктің меншігі болып саналады және ол ұйымның ары қарай дамуына жұмсалады.
А-Property ЖШС-нің ұйымдастырушылық - құқықтық нысанын анықтайтын құжаттар:
ұйымның жарғысы;
салық төлеушінің 12 разрядты нөмірі;
мемлекеттік лицензия;
статистикалық карточка;
мемлекеттік тіркеуге тіркелгені туралы куәлік;
ұйымның өз мөрі, штампы;
Қазақстан Республикасындағы банкілеріндегі есеп шоттары.
А-Property жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің келесідей қызмет түрлерімен айналысады:
ҚР аумағында және шетелде қонақ үй бизнесі, демалу зоналарын, денсаулық орталықтарын және қонақ-үй жинақтарын ұйымдастыру мен пайдалану;
Комплекстік қызметтерін ұсыну (автокөлік, қонақ үй, мәдениет бағдарлама т.б.)
Бар, кафе, ресторан, асхана және басқа қоғамдық тамақтану орындарын, қонақ үйлерді ұйымдастыру.
Теле-радио жарнамасын қосып, жарнама қызметінің барлық түрлерін жүзеге асыру;
Баспа қызметі;
ҚР қолданыстағы заңдылығымен белгіленген тәртіпке көрмелер, аукциондар, жәрмеңкелер, саудаларды өткізу және ұйымдастыру;
Автотұрақтар мен автосервистерді ашу;
Тұрғындар мен ұйымдарға көлік қызметтерін көрсету;
Тұрғындарға тұрмыстық қызметтер көрсету;
Брокерлік және маркетингтік қызметтер көрсету;
Жылжымайтын мүлік операциялары;
Геолог барлау және таулық - іздестіру жұмыстарын жүргізу;
Әлеуметтік зерттеулерін нарықтың конъюктурасын зерттеулерін жүргізу және қоғамдық көзқарасты, тауарлар мен қызметтер бойынша маркетингін шығару;
Коммерциялық оқыту, ақпарат-анықтама қызметтерімен айналысу;
Авто және жүк тасымалдау, соның ішінде ірі көлемдегі және ауыр салмақтағы жүкті және басқа да жүктерді ҚР аумағында және шетелде жүзеге асыру.
Көптеген кәсіпорындардағы сияқты аталған жауапкершілігі шектеулі серіктестік бірнеше бөлімшелерден тұрады. Олардың әрқайсысының өз атқаратын қызметтері болады.
А-Property ЖШС- ігінің құрамында келесідей бөлімдер бар:
# Өндірістік- техникалық бөлім.
# Бухгалтерлік есеп бөлімі.
# Қаржы бөлімі.
# Заң бөлімі.
# Тасымалдаушылар бөлімі.
# Материалдық - техникалық қамтамассыз ету және құрылыс бөлімі.
А-Property ЖШС-нің бухгалтерия құрылымында мынадай бухгалтерлер бар:
# Бас бухгалтер;
# Еңбекақы бойынша бухгалтер;
# Шаруашылық бойынша бухгалтер;
Субъектінің құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға кәсіпорынның бас бухгалтері басшылық етеді. Онда бас бухгалтердің ескертулері мен нені істеу керек екені жазылады. Егер де кәсіпорынның дербес бухгалтерлік қызметі болмаса, онда бухгалтерлік есеппен қаржылық есеп беру арнайы мамандандырылған фирмалардың немесе келісім шарттың негізінде жұмыс істейтін мамандардың көмегімен жүзеге асырады.
Субьект активтердің, меншік капиталының, міндеттемелерінің және олармен жасалатын шаруашылық операцияларының қосарлана немесе екі жақты жазылатын жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп шотарының Бас жоспарымен сәйкестендіріліп бухгалтерлік есебін жүргізеді.
Осы бөлімдердің арасындағы менің мамандығыммен тікелей байланысы бар бухгалтерлік есеп бөліміне тоқталсақ, бұл бөлімнің ең негізгі мақсаты - Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп берушілік туралы заңдарында белгіленген тәртіппен ұйым мен кәсіпкерлердің жағдайлары және жүргізілетін операциялары туралы ақпараттарды жинау, тіркеу жүйесін құру.
Бухгалтерияның негізгі міндеті- шаруашылық қызметінің оң нәтижелеріне қол жеткізу. Ол үшін келесілермен қамтамассыз етілуі қажет:
oo басқарудың барлық деңгейіне қажетті кәсіпорын қызметінің нақты нәтижелері туралы ақпараттар;
oo қаражаттардың сақталуын қадағалау және оның үнемді жұмсалуы;
oo кірістер мен шығыстардың дұрыс есебі.
oo бухгалтерлік есепті дұрыс және өз уақытында тапсыру.
Бухгалтерияның атқаратын негізгі функциялары келесілер болып табылады:
oo тауарлық- материалдық қорлардың есебі;
oo еңбекті төлеу бойынша есеп айырысу есебі;
oo қаржылық қызметінің есебі;
oo өндіріске жұмсалған шығындардың есебі;
oo бухгалтерлік есеп берушілікті құру.
Қаржы бөлімінің құрылымы келесідей болып табылады.
Келесі бөлімер де өздеріне жүктелген белгілі бір функцияларды атқарады.Бірақ олардың барлығының міндеті кәсіпорынның қызметінің тиімділігі мен іскерлік белсенділігін арттыруға өз септігін тигізу.
2.1 Қысқа мерзімді активтер: ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері
Ақша қаражаттарының сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық жүргізуші субъектінің касссасы болады. Касса орналасқан үй-жайы кассалардың техникалық жағынан беріктігі және өрттен-сақтау сигнализация құралдарымен жарақтандыру жөніндегі талаптарға сәйкес оқшаулануға әрі жабдықталуға тиіс. Субъектілер басшылары ақшаның кассада, сондай-ақ оны банктен жеткізетін немесе банкке өткізген кезде сақталуын қамтамасыз етуге тиіс. Белгілі бір субъектіге тиесілі емес қолда бар ақша мен басқа да құндылықтарды кассада сақтауға тыйым салынады.
Кассир -- материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбекақы мен басқа да төлемдерді беру үшін субъект басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынды.
Кассаға ақша қабылдау бас бухгалтер қол қоятын касса кіріс ордерлері бойынша жүзеге асырылады. Кассаға ақша салған жеке немесе заңды түлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны қабылдағаны туралы түбіртек (квитанция) беріледі. Төлемдерге ақша билеттері мен теңге ақшаларды қабылдаған кезде кассир Төлем таңбаларын анықгау тәртібі белгілерін басшылықңа алуға міндетті.
Кассалық операцияларды дайындау кезінде төмендегі құжаттар пайдаланылады:
- кіріс кассалық ордерлер;
- шығыс кассалық ордерлер,
- кіріс және шығыс кассалық ордерлерді тіркеу журналы,
- кассалық кітап.
Кассаға қолма-қол ақша кіріс кассалық ордер бойынша қабылданады,ал шығыс болуы- шығыс кассалық ордерлер бойынша жасалады.Оларға ақша алу немесе беруге негіз болған құжаттар қоса тіркеледі.
Ақша өткізетін тұлғаға кіріс кассалық ордерінің бөлігі болатын жыртылмалы квитанция беріледі.Қолма-қол ақша беру кезінде шығыс кассалық ордер немесе оған қоса тігілетін құжаттарда қаржы басқарушының қолтаңбасы болуы тиіс. Құжаттарға келсек,олар қайта пайдалану мүмкіндігін болдырмайтын күні,айы,жылы белгіленген "Алынды" немесе "Төленді" таңбасымен жойылады. Кіріс және шығыс кассалық ордерлерде ешқандай өшірулер мен түзетулер жол берілмейді.
Егер ақша бұл кәсіпорында жұмыс істемейтін тұлғаға берілетін жағдайда,сол шығыс ордерінде реквизиттері жазылатын төл құжат немесе оның орнына жүретін құжатын көрсету тиіс.
Кіріс және шығыс ордерлерге кезекті номер беріледі,тіркеу жулналында есепке алынады.
Кассаға түгендеу жасалған кезде, ақша қаражаттары және купюрлер бойынша бір бірлеп саналады. Бағалы қағаздар, қаржы құжаттары,арнайы есеп беру бланктері актіде түрлеріне байланысты көрсетіліп,олардың аты, нөмірі, сериясы, номиналдық құны жазылады және кассадағы басқа да бағалы заттар тексеріліп,есепке алынады. Қолма-қол ақшаны есептеген кезде, кассадағы нақты ақша қаражаттары мен бағалы қағаздар есепке алынады (акциялар, облигациялар, чектер, вексельдер және басқа да заңға сәйкес шығарылған бағалы қағаздар).
Қолма-қол ақша сомасы актіге купюрлар бойынша енгізіліп, көрсетіледі.
Түгендеу актісіндегі қолма -қол ақшаның мөлшері, түгендеу жасалған күндегі кассирдің есебімен, кассадағы бар ақша қалдығымен салыстырылып, нәтижесі шығарылады. Егер түгендеу кезінде кем, болмаса артық шыққан қаржы табылса, оның сомасы актіде көрсетіледі.
Жол үстіндегі ақша қаражаттарын түгендеу, осы счеттағы соманы тексеру арқылы жүргізіледі:
1) қолма - қол ақша тапсырылса - банк мекемелерінің, пошта бөлімшелерінің түбіртектерін, банк инкассаторларының өткізген ақшалары бойынша жасалған ведомостарының көшірмелерін ж.т.б. мәліметтерді салыстырады;
2) меншік иесінің аударған сомасы немесе басқа да мекемелерден келіп түскен ескерту (авизо) сомасы, көрсетілген уақытында, төлем тапсырмасының нөміріне, соманы аударуға қабылданған банк мекемесі болмаса пошта бөлімшелері бойынша тексеріледі.
1040 "Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаттары" - бұл активті баланстық шот.
Оның қалдығы айдың басына есеп айырысу шотында кәсіпорын қаражаттарының мөлшерін бейнелейді,дебет бойынша айналым - өнімді өткізуден, дебиторлық қарыздардың жабылуы есебінен, банк несиелерінің келуінен, кассаға қолма-қол ақша салымынан және т.б келген қаражаттарды есепке алу бейнеленеді. Кредит бойынша әр түрлі төлемдер нәтижесінде, сондай-ақ оларды кассаға өткізу нәтижесінде қаражаттардың кемуі көрсетіледі.
Ағымдағы шоттан жабдықтаушылардың алған тауарлық-материалдық қорлар үшін қойған шоттары төленеді, бюджетпен есеп айырысулар, еңбекақыға, зейнетақыға, жәрдемақыға, және шаруашылық қажеттіліктерге қолма-қол ақша беру жүргізіледі. Ағымдағы шотқа соманы есептеп жазу немесе есептен шығару жөніндегі операцияларды шоттың жазбаша өнімі негізінде ақшамен немесе олардың (жабықтаушылардың, мердігерлердің төлем құжаттарын төлеу) келісімімен, шаруашылық істері жөніндегі алқаның, соттардың, салық және қаржы органдарының шешімі бойынша даусыз тәртіппен өндірілетін төлемдерден басқасы, жүргізіледі. Ағымдық шоттағы қаражат жеткіліксіз немесе мерзімінде төленбеген барлық құжаттар қаржы түскен мүмкіндігіне қарай төленеді.
Бухгалтерлiк баланста шетелдік валютадағы шот бойынша қаржылардың қалдығы және шетелдiк валютамен көрсетiлген кредиторлық борыш есеп берiп отырған кезеңнiң соңғы күнiнде қолданылған Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген анықталған валюта айырбасының рыноктық бағамы бойынша шетелдiк валютамен қайта есептеу арқылы Қазақстан Республикасы Ұлттық валютасымен бейнеленедi. Сонымен бiрге аталған жазбалар есеп айырысулар мен төлемдер валютасымен жүзеге асырылады.
Шетелдік валютадағы шоттар бойынша операциялардың жасалу және ресiмдеу тәртiбi қолданылып жүрген заңдармен реттеледi. Шетелдік валютадағы шоттар қаражаттардың қозғалысы және шетелдiк валютамен операциялар бухгалтерлiк есепте ақша-есеп айырысу құжаттары жазылған күнi қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген анықталған валюта айырбасының рыноктық бағамы бойынша шетелдiк валютамен қайта есептеу арқылы алынған Қазақстан Республикасының валютасымен көрсетіледi. Осы операцияларды есепке алумен бiрге есеп айырысулар мен төлемдер валютамен жүргiзiледi. Бюджеттік қаражаттар есебiнен шетел валютасын сатып алу кезiнде Басқа дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысулар қосалқы шотына дебеттеледi және Бюджет бойынша лимиттер, Жергілікті бюджеттер бойынша лимиттер шотына кредиттеледi. Шетел валютасы шетелдік валютадағы шотқа түскен кезде Шетел валютасындағы шот қосалқы шотына дебеттеледi және Бекiтiлген сметаның шегiнде, басқа дебиторлармен және кредиторлармен жасалатын есептемелер кредиттеледi, сонымен бiрге екiншi жазба жазылады. Шетел валютасымен алынған сомаға Бюджет бойынша шығыстар шотының дебетiне және Шетел валютасындағы қаражат қоры қосалқы шотының кредитiне және комиссиондық алым сомасына Басқа дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысулар.
Есеп айырысудың айқын ұйымдастырылуы айналымдағы қаржылардың айналымдылығын тездетуге, төлемдердің мерзімін өткізіп алған жағдайларда кәсіпорынға айыппұлдар мен өсім төлеуден құтылу мүмкіндігін береді.
ҚР Президентінің Жарлығына сәйкес әрбір кәсіпорын, мекеме, ұйым өзінің негізгі қызметі бойынша операцияларды жүргізу үшін банк немесе басқа несие мекемесінде бір ағымдағы (есеп айрысу) және бюджеттік шот ашуына құқылы.
Көбінесе ұйымдардың арасында есеп айырысу банк жүйесінің жәрдемімен қолма-қол ақшасыз арқылы жүргізіледі. Есеп айырысу шотын ашу кәсіпорын банкіге төмендегі құжаттарды өткізеді:
* шот ашу жөнінде өтініш,
* кәсіпорын ұйымдастырылуының заңдылығы туралы құжат (нотариуспен бекітілген құрылтайшылардың шешімі) жарғы көшірмесінің бір данасы,
* мөрдің таңбасымен қоса кәсіпорынның қаржыларын басқарушылардың қол таңбалары қойылғын нотариуспен бекітілген екі карточка,
* кәсіпорынның тіркелуі туралы статистикалық органдарынан анықтама және есепке қою туралы салық инспекциясының анықтамасы.
Салық төлеушілер тоқсан сайын салық органдарына өздерінің Қазақстан Республикасы көлемінде, сондай-ақ шет елдерде ашылған барлық шоттары (валюталық , депозитті т.б) туралы мәліметтерді беріп тұруға міндетті.
Есеп айырысу шотынан қолма-қол ақшасыз есептер жүргізіледі, еңбекақы төлеу, іс-сапар, шаруашылық және өкілдік шығыстарына қолма-қол ақша беріледі. Қолма-қол ақша мәлімдемеге сәйкес босатылады.
Қолма-қол ақшасыз төлем жасау үшін ұйымның банкіде есеп шоты болуға тиіс. Шот ашу үшін арнаулы үлгідегі өтініш толтырылып, оған құрылтай құжаттарының көшірмесі, бірінші басшы мен қол үлгісінің карточкасына енгізілген қол қою құқығы бар басқа да тұлғалардың қызметке тағайындалғаны туралы бұйрықтардың көшірмелері қоса тапсырылады. Карточка толтырылып, ұйым қаржысын басқаруға құқылы тұлғалардың қолдары карточкаға қойылып, мөр басылады. Банкілік қызмет банкілік қызмет көрсету туралы Келісім шарт бойынша іске асырылады, келісім шартта міндетті түрде қызмет көрсетудің бағасы қосымша бойынша көрсетіледі.
Банк шоты бойынша операциялар мына негіздер бойынша іске асырылады:
шот иесінің тапсырысы;
шот иесімен акцептіленген үшінші тұлғалардың талаптары;
заң бойынша шот иесімен акцептіленуді талап етпейтін үшінші тұлғалардың талаптары;
ҚР заңнамалары мен келісім шартқа сәйкес шот иесінің пайдасына қарама қайшы болмайтын шот жүргізуші банктің жарлықтары.
Төлем тапсырмасы - бұл банкіге тиісті қаржыларды жеткізушілер, салық органдары және басқа ұйымдарға аудару туралы тапсырма.
Онда төлеуші мен оның банкісінің, алушы меноның банкісінің реквизиттері, сомасы мен тағайындалуы көрсетіледі. Банктің қызметкері төлем тапсырмасынорындауға қабылдап алып оның соңғы данасына таңба қояды одан соң ол операцияны есепте бейнелеу үшін бухгалтерге қайтып береді. Басылған бірақ банкіге өткізілмеген төлем - тапсырмасы он күн ішінде жарамды болып саналады.
Қазіргі уақытта "Интернет-банкинг" жүйесін қолдануға болады, ол арқылы төлем тапсырыстары мен банк хабарламасын алу электрондық түрде іске асырылады. Электрондық құжаттарды кез келген уақытта қағаз түріне алмастырып, оның түпнұсқа екендігін банкіде растап алуға болады. Мұндай тәсіл өте қолайлы, әрі уақыт үнемдеуге мүмкіндік береді.
Чек. Банктегі есеп шоттан қолма-қол ақша алу үшін, шот иесі чектерді, яғни арнаулы тапсырыс-бланкісін пайдаланады. 25-50 чек бір чек кітапшасына біріктірілген. Чек бір дана етіліп сиямен толтырылады. Чектің бірінші бетінде сома жазбаша түрде жазылып, ақша алушының тегі, аты, жөні, чектің жазылған күні, ұйымның атауы, есеп шотының нөмірі мен СТН-і көрсетіледі. Чектің келесі бетінде ақшаның қандай мақсатқа алынатыны, чекте көрсетілген адамның жеке төлқұжатының деректері жазылады. Сонымен қатар, чек кітапшасында сақталып қалатын чектің түбірі толтырылады. Толтырылған күннен бастап 10 күн ішінде чек заңды болып саналады. Чекке түзетулер енгізуге болмайды. Егер қателікке жол берілсе, бүлінген чек сызып тасталып, "жойылды" деген жазбасымен сақтау мерзімі аяқталғанға дейін чек түбірлерімен бірге сақталады (есеп саясатында көрсетілгендей). (Толтырылған чектің мысалы қосымша ретінде ұсынылады).
2.2 Қысқа мерзімді активтер: сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық берешектер және өзге де дебиторлық берешектер
Кассалық операцияларды жүзеге асыру тәртібіне сәйкес кәсіпорындар есепті қолма-қол ақшаларды осы ұйым қызметкерлеріне оперативті,шаруашылық және басқа да шығынлдарға беруіне болады.
Жұмсалынбаған есепті қолма-қол ақшалар ұйым кассасына оларды берген күннен 3 күннен кешіктірмей қайтарылуы тиіс.
Қолма-қол ақшаларды сонымен бірге қызметтік жолсапарлық шығындарды жабу үшін де беріледі.Қызметтік жолсапар деп-жұмысшы-қызметкердің кәсіпорын басшылығының өкімімен белгілі бір мерзімге еңбек міндетін атқару үшін жұмыс орнынан тыс жерге жолсапарын айтамыз.Жұмысшы-қызметкерлердің жоспарларының мерзімін ұйым басшысы анықтайды,бірақ ол жолдағы уақытты санамағанда 40 күннен аспауы тиіс. Қызметтік қажеттілік жағдайында осы ұйымның басшысы бұйрық шығаруы арқылы жолсапардың мерзімін ұзартуы тиіс.
Жолсапарға шығу күні болып жұмысшы-қызметкердің тұрақты жұмыс орны мекенінен жүретін поездің,ұшақтың,автобустың немесе басқада автокөлік құралының жөнелу күні саналады,ал келу күні болып аталған көліктердің тұрақты жұмыс мекеніне келу күні саналады.
Жолсапардағы жұмысшы- қызметкерге мыналар өтелінеді:
1. Жол құжаттары негізінде жолсапар мекеніне жетуіне және қайта оралуына кеткен нақты төленген шығындар;
2. Жол билеттерінің бронінің,қонақ үйдегі орнының және поездарда төсек-орнының құны (осы шығындарды растайтын құжаттардың бар болу шартымен);
3. Ұсынылған құжаттар бойынша тұрғын орныды жалдауға кеткен нақты шығындар.Растаушы құжаттар жоқ болған кезде тұрғын орынды жалдауға кеткен шығындаржолсапар бойынша күндік нормалардың 50% мөлшерінде өтеледі.
4. Жолсапарда болу уақытында тәуліктілер(суточные).
Жолсапарға шығу алдында жұмысшы -қызметкерге жол ақысына,орынды жалдау мен күндіктерге жұмсалынатын сомасындай ақшаны аванс ретінде береді. Жолсапардан қайтып келгенде жұмысшы-қызметкер 5 күн ішінде нақты жұмсалынған ақша қаражаттары жөнінде аванстық есепті тапсыруы тиіс.Аванстық есепке қосымша ретінде жолсапарлық куәлік,тұрғын үйдің жалы және жол ақысы туралы құжаттар тіркелінеді.
Есепті тұлғалардың есебі 1250 "Қызметкердің қысқа мерзімді берешегі" шотында жүргізіледі. Қолма-қол ақшаларды есепке алған кезде:
Дт 1250 "Қызметкердің қысқа мерзімді берешегі"
Кт 1010 "Кассадағы ақша қаражаттары"
1250 "Қызметкердің қысқа мерзімді берешегі" шотының кредитінде мына шоттар дебетінде көрсетілген сома көрсетіледі:
- 1300 " Қорлар" бөлімшесінің шоттары -алынған материалдар сомасына;
- 1010 " Кассадағы ақша қаражаттары" -аванстың жұмсалынбаған бөлігін қайтару;
- 8410 " Үстеме шығындар"-жұмысшылардың жолсапармен байланысты нақты шығындары ;
- 7210 "Әкімшілік шығындары" -әкімшілік басқару персоналының жолсапарымен байланысты нақты шығындары.
Алынған вексель шотында жөнелтілген тауарлар (жұмыстар, қызметтер) үшін алынған вексельдердің есебі жүргізіледі. Дебиторлық қарызды жабу ретінде вексель ұстаушының алған векселі бухгалтерлік есепте Алынған вексель шотында және Алынуға тиісті қарыз шоттың кредитінде көрсетіледі. Алынған вексель шотта пайыздық та, пайыздық емес те есептелінеді. Пайыздық вексель бойынша Алынған вексель шотында,
Вексель бойынша алынатын пайызы деп аталатын субшоты ашылуы мүмкін.
Пайыздық емес вексель (марапаттау сомасы жеке көрсетілмейтіндіктен, вексель номиналдық құны бойынша есептелінеді) бойынша екі қосымша шот ашылуы мүмкін.
Вексельдің алынған сомасынан марапаттау сомасы шегерілген (дисконт).
Вексель бойынша марапаттау сомасы (дисконт).
Кейбір жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлары үшін вексель алуы мүмкін. Алынған вексель анықталған мерзім ішінде белгіленген соманы төлеу бойынша жазбаша міндеттемені білдіреді.
Вексель дегеніміз - оның иесінің белгіленген мерзім, яғни уақыт біткен соң борышкердің ақша төлеуін талап ететін құқығын куәландыратын жазбаша борыштық міндеттемесі. Сатып алу және сату объектісі, сондай-ақ капиталды қысқа мерзімді инвестициялау құралы бола отырып, вексель құнды қағаздардың ерекше бір түрі ретінде қызмет етеді.
Жасалу үлгісі және қолданылуы бойынша вексельдер жәй және аударылмалы деп аталатын екі түрге бөлінеді.
Жай вексель дегеніміз төлем мерзімі келген кезде вексель ұстаушыға белгіленген сомада ақша төлеуді вексельді беруші өзіне ешқандай шарт қоймай-ақ міндеттейтін құжат болып табылады, яғни қарапайым тілмен айтқанда вексель берушінің вексель алушыға ақшалай төлем жасауға міндеттемесін білдіреді.
Аудармалы вексель - (тратта) кредитордың (транссангтың) қарызкерге (трассатқа) белгілі бір соманы үшінші заңды тұлғаға немесе жеке тұлғаға (ремитентке) төлеу жайлы жазбаша өкімі болып саналынады. Яғни оның жәй вексельден ерекшелігі, аударылмалы вексельде вексель ұстаушының төлеушіге вексельде көрсетілген ақша сомасын үшінші бір адамға эмитентке төлеу туралы жазбаша бұйрығын бере алады.
Вексельдерді сонымен қатар пайыздық және пайызсыздық деп екіге бөлуге болады.
+ Пайыздық вексельдердің атаулы құнында төленетін пайыз сомасы өз алдына бөлек көрсетіледі.
+ Пайызсыздық вексельдерде пайыздық сома өз алдына бөлек көрсетілмейді, бірақ ол вексельдің жалпы сомасында қарастырылады.
Вексельдер өздерінің түрлері бойынша коммерциялық, қаржылық және қазыналық болып үш түрге бөлінеді.
* Коммерциялық вексельдер өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол өнімді тұтынушы, яғни сатып алушы кәсіпорындар мен ұйымдардың төлем жасау мерзімінің кешіктірілу себебіне байланысты беретін коммерциялық несиесі ретінде рәсімделеді.
* Қазыналық вексельдер мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар Мемлекеттің ішкі қарыздарын өтеуіне байланысты шығарылады.
Шоттар бойынша жасалатын есептің ұйымдастырылуын қарастырайық. Алынуға тиісті қарыздар шотында жөнелтілген өнім (тауарлар), орындалған жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін төлеуге банк қабылдаған есептесу құжаттарын есепке алады. Алынуға тиісті дебиторлық қарыздар ағымдағы (немесе қысқа мерзімдегі) дебиторлық қарыздар, яғни бір есептік кезеңнің ішіндегі болып және ұзақ мерзімдегі дебиторлық қарыздар, яғни бірнеше есептік кезеңді қамтитын болып екіге бөлінеді.
Дебиторлық қарыздар деп - жеке азаматтардың,ұйымдардың және мекемелердің осы ұйым алдындағы ақшалай түріндегі міндеттемелері есептелінеді.Дебиторлық қарыз қарыз алушының шоттарды төлеу және төлейді деп күтілетін мерзімге байланысты қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді деп бөлінеді.дебиторлық қарыз тауарларды өткізу,қызметтерді көрсету сияқты операциялар нәтижесінде туындайды.
Мемлекеттік ұйымдардағы дебиторлық берешектер есебі Мемлекеттік мекемелердің дебиторлық берешек туралы есептерді жасау және ұсыну ережесіне сәйкес жүргізіледі.
Дебиторлық қарыздардың есебі - 1200 "Қысқа мерзімді дебиторлық берешектер" және 2100 " Ұзақ мерзімді дебиторлық берешектер" бөлім шоттарында жүргізіледі.
Қарыздар ұйым банкрот болса, жойылса,басқа себептер болса онда дебиторлық берешекті өндіріп алу күмәнді болып саналады.Күмәнді болып мерзімінде төленбеген дебиторлық қарыз,ал мерзімі қойылмаған болса онда төлеу мерзімі өтіп кеткен және кепілдермен қамтамасыз етілмеген қарыз есептелінеді.Үмітсіз дебиторлық қарыздарды есептен шығаруға байланысты мүмкін болатын шығындарды өтеу мақсатында күмәндіталаптар бойынша резервтер құрылады.
Сатып алушылар мен тапсырыс беруші заңды және жеке тұлғалардың төлем қабілеттілігін анықтау жүйесін қаншалықты арттырғанмен, оларға несиеге сатылған тауарлар немесе қызмет үшін уақытылы есеп айырыспай немесе алынуға тиісті сомалардың бір бөлігі ғана өтеліп, қалған бөлігінің алынбай қалуы іс-тәжірбиеде әрдайым кездесіп отырады. Мұндай жағдайлардың алғашқы нысандары болып борышкер кәсіпорындар мен ұйымдардың банкрот болып қалуы немесе ол кәсіпорындар мен ұйымдардың таратылуы, сондай-ақ берешекті талап ету мерзімінің өтіп кетуі табылады.
Сатып алушылардың келісімшартқа сәйкес белгіленген мерзімде төлемеген шоттары - Күмәнді қарыздар деп аталады. Күмәнді қарыздарға-уақытында төленбеген, жабылмаған және де тиісті кепілдікпен қамтамасыз етілмеген дебиторлық берешектер жатады. Қазақстан Республикасының заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен дебиторлық берешек күмәнді қарыз болып саналады. Өтелу-өтелмеуі белгісіз, күмән тудыратын берешектерді есептен шығарудың екі тәсілі бар:
# Тікелей есептен шығару әдісі, мұнда шығындар нақты шоттарды үмітсіз деп танығаннан кейін ғана тікелей есептен шығарылады.
# Резервтік әдіс, бұл жағдайда шығындар алдын ала қарастырылған тәсілмен есептеледі. Мұндай берешекке болжам жасалынады.
Тікелей есептен шығару әдісі бухгалтерлік есеп тұрғысынан қолайлы болып саналмайды. Өйткені ол кірістер мен шығындарды сәйкестілікке келтіре алмайды, яғни күмәнді берешектерді тауарлар жеткізіліп түсірілген немесе қызметтер көрсетілген сәтінде емес, оның күдікті деп танылған есептік мезетінде ғана шығындарға жатқызады.
Кәсіпорындар мен ұйымдар күмәнді қарыздарға шығындардың есебіне резерв жасай алады. Күмәнді қарыздар бойынша резервтердің есебі Күмәнді қарыздар бойынша резервтер шотында жүргізіледі. Күмәнді қарыздар бойынша резервтер есеп беретін жылдың соңында жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасында дебиторлық берешекке түгендеу жүргізу нәтижесіне сүйене отырып жасалынады. Азаматтық кодекстің бірінші бөліміндегі 178 бабына сәйкес берешектің өтелу мерзімінің жалпы уақыты 3 жыл болып белгіленеді. Үш жыл аралығында өтелмеген берешек күмәнді қарыздарғы жасалған резерв сомасының есебінен есептен шығарылады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен дебиторлық борыштар үмітсіз қарыз - деп танылады. Ал үмітсіз қарыздар сомасы құрылған күмәнді қарыз бойынша резерв есебінен есептен шығарылады. Егер кәсіпорындар мен ұйымдар күдікті қарыз бойынша резерв құрмаса және үмітсіз қарыздың айқындалу жағдайы пайда болса, онда бұл сома кезең шығындарына жатқызылып есептен шығарылады. Сондай-ақ бұл сома қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беруде көрсетілуі тиіс.
Кез келген кәсіпорындар мен ұйымдарды алып қарасақ та олардың барлығы да қай шоттардың төленбейтіндігін алдын ала болжап білуі мүмкін емес. Дегенмен де қаржылық есеп беруі кезінде жыл бойы жұмсалған шығындарды жабатын сомаларды анықтау қажет. Бұл уақыттағы бағалаудың салдарынан елеулі айырмашылықтардың пайда болуы ықтимал. Жалпы халықаралық тәжірбиеде күмәнді қарыздарды бағалау үшін мынадай екі әдісі қолданылады:
oo несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелінген пайыз әдісі (қаржы-шаруашылық қызметі туралы есеп беруде);
oo дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі (бухгалтерлік баланста).
Бұндағы бірінші аталған әдістің мақсаты күмәнді дебиторлық берешектердің нәтижесінде туындаған шығындарды дұрыс есептеу болса, екінші әдістің мақсаты дебиторлық берешектің таза өзіндік құнын дұрыс есептеу болып табылады. Көптеген кәсіпорындар мен ұйымдарда бұл әдістердің екеуі де кеңінен қолданылады.
Жоғарыда аталған несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген пайыз әдісіне тоқталатын болсақ, бұл әдіс сәйкестік принципіне бағытталған. Мұнда күмәнді берешектерден шеккен нақты шығындар мен несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелінген пайыз арасындағы қатынастардың орташа пайызы тәжірибеге сүйене отырып есептеледі. Содан кейін бұл пайыз күмәнді қарыздар көлемін анықтау үшін есеп беру кезеңіндегі сатылған нақты өнімге қолданылады.
Негізінен несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген пайыз әдісі бойынша әрдайым дебиторлық қарыздардың таза өзіндік құнын есептеп отыру мүмкін емес. Бұл әдістің тұжырымдамалық негізі болып сәйкестілік принципі қызмет етеді. Өйткені күдікті қарыз сатылым негізінде туындаған. Әдіс қолданылуы барысында өте қарапайымдылығымен және тиімділігімен ерекшелінеді. Ескеретін жағдай, несиеге сатылған тауарларға қолданылатын пайыз мөлшері әрдайым жаңартылып отыруы тиіс.
Күмәнді қарыздарды бағалау үшін қолданылатын дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі бухгалтерлік баланста таза дебиторлық қалдықтың қалуына негізделген. Бұл әдіс бойынша күдікті борыш пайызын анықтаған уақытта өткен кезең мәліметтері пайдаланылады. Әдістің негізгі мақсаты болып күтіп отырған күдікті дебиторлық борыштың нақты ақшалай өзіндік құнын анықтау есептеледі. Несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген пайыз әдісіне қарағанда дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі дебиторлық қарыздардың нақты өзіндік құнын өтеуге қажетті күмәнді қарыздарға жасалған резерв сомасының дұрыс жасалуына мүмкіндік береді. Кейіннен күдікті қарыздарға жасалған резерв сомасының ағымдағы қалдығы талап етілген қалдыққа сәйкес түзетіледі. Бұл жағдайда күмәнді қарыз берілген түзетілім сомасына дебиттелінеді. Жалпы күмәнді қарыздар бойынша жасалынған қажетті резерв сомасының мөлшерін анықтау үшін мыналар қолданылады:
oo негізгі дебиторлық берешекке жасалған бірыңғай құрамдастырылған мөлшерлеме;
oo алынуға тиісті шоттың мерзіміне сәйкес әрбір сомасына бөлек негізделген мөлшерлеме.
2.3 Қорлардың есебі
Тауарлық - материалдық қорлар - бұл шаруашылық субъектісінің өнімді өндіру, қызмет көрсету немесе жұмыстарды орындау мақсатындағы шаруашылық қызметте пайдалану үшін сатып алатын әр түрлі шикізаттар, материалдар, отындар, энергиялар, жартылай фабрикаттар.
Бұл бөлімнің шоттарында бюджеттік ұйымға тиесілі құрылыс материалдары, қондырғы жабдықтары, материалдар, тамақ өнімдері, отын мен жанармай, мал азығы, жем, ыдыс, машиналар мен жабдықтардың запас бөлшектері, қосалқы шаруашылықтардың өнімдері мен бұйымдары, малдың төлдері мен бордақыдағы малдар, оқулық, ғылыми және басқа мақсаттарға арналған материалдар, сондай-ақ ұзақ пайдаланылатын және лабораториялық сынақтағы материалдар, шаруашылық шарттарындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарына арналған арнаулы жабдықтар есептеледі.
Материалдық қорларды есептеудің негізгі міндеттері: барлық материалдық құндылықтардың сақталуын және қозғалысы мен дұрыс пайдаланылуын бақылауды қамтамасыз ету; запастар мен шығыстардың белгіленген нормаларын сақтау, белгіленген тәртіппен өткізуге жататын, пайдаланусыз материалдарды дер кезінде анықтау; бюджеттік ұйымның қоймаларында тұрған қалдықтар туралы нақты мәліметтер алу болып табылады. Материалдық құндылықтарды сақтау арнайы бейімделген бөлмелерде (қоймаларда) жүргізілуге тиіс. Материалдық құндылықтарды қоймалық жайларда орналастырудың тәртібі оларды қабылдау, беру және түгендеу жөніндегі операциялардың тездігін қамтамасыз етуі керек. Материалдық құндылықтарды қабылдау, сақтау және босату үшін жауапкершілік бюджеттік ұйым басшысының бұйрығымен тағайындалатын белгілі бір материалдық жауапты тұлғаға жүктеледі. Бұл тұлғалардың ауыстырылуы қоймаларда түгендеу жасаумен және бюджеттік ұйымның басшысы бекітетін қабылдау-тапсыру актілерін жасаумен бірге жүргізілуге тиіс.
Материалдық құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ету және есебін дұрыс жолға қою мақсатында, қоймалық есептің ойдағыдай ұйымдастырылуын қамтамасыз ету керек. Материалдық құндылықтарды сақтау арнайы бейімделген бөлмелерде (қоймаларда) жүргізілуге тиіс. Материалдық құндылықтарды қоймалық жайларда орналастырудың тәртібі оларды қабылдау, беру және түгендеу жөніндегі операциялардың тездігін қамтамасыз етуі керек. Материалдық құндылықтарды қабылдау, сақтау және босату үшін жауапкершілік бюджеттік ұйым басшысының бұйрығымен тағайындалатын белгілі бір материалдық жауапты тұлғаға жүктеледі. Бұл тұлғалардың ауыстырылуы қоймаларда түгендеу жасаумен және бюджеттік ұйымның басшысы бекітетін қабылдау-тапсыру актілерін жасаумен бірге жүргізілуге тиіс.
Материалдық құндылықтардың есебі материалдың атаулары және жауапты тұлғалар бойынша сандық және сомалық тұрғыда жүргізіледі.
Бухгалтерлік қызмет қоймадағы материалдық құндылықтардың келіп түсуін және бөлінуін бақылауды жүзеге асырады, сондай-ақ материалдардың есебі жөніндегі өз жазбаларын қоймада жүргізілетін жазбалармен салыстырып отырады.
Материалдық қорлар бухгалтерлік есепте мына әдістер негізінде бағаланады:
1. Арнайы сәйкестірілген есептеу әдісі
2. Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі
3. ФИФО әдісі
Арнайы сәйкестірілген есептеу әдісі. Арнайы сәйкестірілген есептеу әдісі әдетте бірімен-бірін алмастыруға болмайтын немесе кәсіпорында ерекше тәртіппен пайдаланылатын (асыл металдардың, асыл тастардың және т.б.) нақтылы бір материапдық қорлардың бағасын есептеуге арналған. Бұл әдіс жұмсалған материалдар мен істелген жұмыстардың нақты өзіндік құнын есептеп шығаруды көздейді. Сондай-ақ бұл есептеу әдісі сатылып алынғанына немесе кәсіпорынның өзінде өндірілгеніне қарамастан арнаулы жоспарлауға арналған материалдардың өзіндік құнын есептеуге арналған.
Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі. Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі бойынша кәсіпорынға кіріске алынған әрбір материалдық қорлардьщ бағасы олардың кіріске алынғандағы шоты бойынша бағасын анықтау мүмкін болмаған жағдайда жүргізіледі. Материалдық қорлар тобының (түрінің) орташа өзіндік құны ұйымдағы материалдардың есепті айдың басындағы қалған қалдығының құнымен ай бойы кіріске алынған материалдар құнының жиынтығын (косындысын) материалдардың ай басындағы сандарының қалдығымен ай бойы кіріске алынған тиісті материалдардың сандарының қосындысына бөлу арқылы аныкталады.
ФИФО әдісі. Есептен шығарылған материалдық қорларды олардың алғашқы кезекте кіріске алынғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып табылады. Бұл әдіс қағидасы бойынша материалдық қорлардың бірінші кезекте кіріске алынғаны алғашқы болып, яғни бірінші кезекте шығыс етіледі деп жорамалданады. Басқаша айтатын болсақ, барлық келіп кіріске алынған материалдар бірінен соң бірі кіріске алынғандағы кезегі бойынша шығыс етіледі деп есептелінеді. Бұл жағдайда ай соңында кәсіпорынның қоймасында қалған материалдардың өзіндік құны соңғы кіріске алынған материалдардың бағасымен бағаланады.
Қазақстан Республикасында осы күнгі қолданылып жүрген ереже бойынша кәсіпорындар жылына кем дегенде бір рет өздерінің меншігіндегі материалдық қорларына түгендеу жұмысын жүргізуі керек. Түгендеу жұмысы міндетті түрде мынадай жағдайда жүргізіледі:
oo жылдық есеп беру (жыл аяғында) алдында маусыммен жұмыс істейтін қайта өндіруші ұйымдар, сондай-ақ дайындаушы және басқа да ұйымдар материалдар мен шикізаттарға олардың қалдығының азайған кезінде түгендеу жұмысын жүргізе алады.
oo материалдық қорларды міндетті түрде түгендеу материалдарға жауапты адамның ауысуына байланысты, ұрлық және қиянат жасалғанда, сондай-ақ материалдық қорлар бұзылғанда, табиғи апат, өрт болғанда, ұйым таратылғанда (қайта құрылғанда) тағы да басқа жағдайларда жүргізіледі.
Түгендеу жүргізу үшін кәсіпорын басшысының бұйрығымен орталық түгендеу комиссиясы құрылады. Бұл комиссияны кәсіпорын басшысы немесе оның орынбасары басқарады.
Кәсіпорын басшысының бұйрығымен түгендеу жүргізу оның басталуы және аяқталуы мерзіміне жауапты адам тағайындалады. Түгендеу жұмысы материалдарға жауапты адамның жауапкершілігіндегі материалдардың түрлері
және олардың сақтаулы тұрған жерлері бойынша жүргізіледі. Кәсіпорында сақталып тұрған, бірақ оның өз меншігіне жатпайтын яғни басқа ұйымдардың немесе жеке адамның материалдарында түгендеу керек.
Түгендеу - бұл барлық материалдардың әрқайсысын біртіндеп санап шығып, одан кейін материалдардың нақтылы қалдығын бухгалтерлік баланстағы қалдығымен салыстыру. Түгендеу жұмысы материалдардың түгел сақталуын қамтамасыз етудің басты құралы болып табылады.
Негізгі құралдар - өндірісте ұзақ уақыт бойы (бір жылдан артық уақыт) пайдаланылатын, өзінің бастапқы заттай нысанын сақтай отырып, құнынын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке біртіндеп бөліп-бөліп есептелген амортизациялық аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық активтерді айтады.
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.
2.4Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын объектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек құралдарына (машина, құрал-жабдық, құрал-саймандар т.б.) әсер ету жүзеге асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материалдық жағдайын жасайды (ғимараттар, құрал-жабдықтар, өткізгіш қондырғылар).
Негізгі құралдарға мыналар жатады: жылжымайтын мүліктер (жер бөліктері, ғимараттар, құрылыстар, көпжылдық ағаштар және жермен тығыз байланысты, жылжытқанда олардың мақсатына зиян келтірілмеуі мүмкін емес, басқа объектілер), көлік құралдары, жабдықтар, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, ересек жұмыстық және өнім беретін мал, арнаулы құрал-саймандар, өзге негізгі құралдар.
Материалдық емес активтер - бұл өндiрiсте ұзақ мерзiм бойына пайдалану үшiн немесе тауарларды, сатуғa, әкiмшiлiк мақсатқа және басқа субъектiге жалға беруге арналған табиғи нысаны жоқ ақшалай емес активтер.
Бюджеттік ұйымдарда материалдық емес активтер негізгі құралдар құрамында Материалдық емес активтер қосалқы шотында есетеледі.
Материалдық емес активтерге: лицензиялық келiсiмдер, компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық құқықтар, тауар белгiлерi, қызмет ету белгiлерi, фирма атаулары, тәжiрибелi - конструкторлық жұмыстар және т.б.
Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу. Материалдық емес активтер құнына сәйкес қағидасы бойынша активтің әрекет ететін мерзім бойына жүйелі түрде есептен шығарылып отырылуы тиіс.
Материалдық емес активтердің пайдалы қызмет ету мерзімін субъектінің өзі дербес белгілей алады, егер де заңдармен басқаша жағдайы қарастырылмаса (патент, авторлық қүқық) немесе келісім-шартпен (лицензиондық келісім). Материалдық емес активтердің мерзімін дәл анықтау мүмкін болмаған жағдайда, оның пайдалы пайдалану ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Есеп және аудит кафедрасы
Өндірістік диплом алды тәжірибе бойынша
ЕСЕП БЕРУ
Орындаған студент: Есеп және аудит мамандығының 3 курс студенті Өтешова Гүлдана Маратқызы
Тәжірибе орны: ЖШС А-Property
Тәжірибе 2014ж. 03.02 бастап 12.04 дейін өтті.
Есеп беруді кафедраға өткізу мерзімі 14 сәуір 2014ж.
Тәжірибе жетекшісі:
Есеп беруді қорғау мерзімі: ___ _____________201_ж.
__________________________________
(жетекшінің қолы)
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 .ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Ұйымның жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Ұйымның есеп-аналитикалық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5-6
2.Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
2.1 Қысқа мерзімді активтер: ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7-10
2.2 Қысқа мерзімді активтер: сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық берешектер және өзге де дебиторлық берешектер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11-14
2.3 Қорлардың есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15-17
2.4 Негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17-18
2.5 Міндеттемелер есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18-21
2.6 Еңбекақы және оның төлемінің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .21-24
2.7 Капитал есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25-26
2.8 Инвестициялар есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26-27
2.9 Өндіріс шығындарының есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..27-29
2.10Дайын өнімді шығару және сату есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...29-31
2.11Қаржылық есептілікті ұсыну ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...31-3 3
3. Жылдық түгендеу жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.Аналитикалықжұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5.Құқықтық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.Салық салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7.Аудит ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сонымен қатар толық, сенімді ақпаратсыз - басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыруы мүмкін емес. Экономиканың барлық саласында кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайдағы шаруашылық жүргізуші субьектілердің күрделі экономиканың тетігін нақты қандай жағдайда болмасын бухгалтерлік есепті нақты белгіленген есептік саясатқа сәйкес жолға қоймайынша ол шаруашылықтың қызметі жөніндегі ақпараттардың ақиқаттылығына күмән туғызуы мүмкін, бұл кәсіпорының қаржылық жағдайын дұрыс жүргізілмеу салдарынан міндетті төлемдер жөніндегі заңдылықтарды толық орындамауына әкеледі. Сенімді ақпаратсыз кәсіпорныды сауатсыз басқару мүмкін емес сондықтан бухгалтерлік есепті толық және заңда көрсетілген талаптарға сай жүзеге асыру арқылы, кәсіпорының жағдайына талдау жасауға және алдағы уақытқа болжау жасауға өз ресурстарын бағалауға мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасынын бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп стандарттары негізінде және субьектілердің қаржылық - шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттардың типтік шоттардың жоспарымен, оларда бекітілген жалпы қағидалар мен ережелер негізінде құралады.
Өндірістік тәжірибені өту үшін, келесідей міндеттері қойылды:
Экономикалық қызметтердің жұмысының негізгі бағыттары бойынша нақтылы ұйымның жұмыс тәжірибесін зерттеу негізінде теориялық білімдерді жалпылау, бір жүйеге келтіру, нақтылау және бекіту;
Олардың алдында тұрған міндеттерді шешу бойынша өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын алу мақсатында ұйымның экономикалық қызметтерінің лауазымдарындағы ұйымдық және құқықтық жұмыстың тәжірибесін алу;
Болашақ кәсіптік қызметтің міндеттерін табысты шешудің аса маңызды шарты ретінде құқықтық мәдениетті дамыту;
Таңдаған мамандық бойынша алдыңғы қатарлы тәжірибені зерттеу;
алынған теориялық білімдердің негізінде басқару шешімдерін қабылдау және жүзеге асыру, сонымен қатар олардың орындалуына бақылау жасау әдістерін меңгеру;
Біліктілік (диплом) жұмысын даярлау және жазу үшін қажетті материалдарды жинау болып табылады.
1 Жалпы бөлім
1.1 Ұйымның жалпы сипаттамасы
А-Property жауапкершілігі шектеулі серіктестік Қазақстан Республикасының заңдылығы бойынша заңды тұлға болып табылады. Серіктестік жұмысшыларының жылдық орташа саны 250 адам, активтерінің құны жылына орташа шамамен алғанда 325000 айлық есептік көрсеткіштен аспайтын кіші кәсіпкерліктің субъектісі болып табылады. Серіктестіктің қызмет мерзімі шектелмеген.
Серіктестіктің негізін қалаушы Қожахмет Қанат Темірғалыұлы болып табылады. Серіктестіктің орналасқан жері - ҚР Алматы қаласы, Медеу ауданы Құрманғалиев көшесі 7 үй.
А-Property ЖШС-тің негізгі мақсаты - дербес шаруашылық қызметін жүзеге асыру барысында таза табыс алу болып табылады.
А-Property ЖШС-нің Жарғылық капиталы 103000 (жүз үш мың) теңгені құрайды. Серіктестіктің жарғылық капиталының салымдары - ақша; құнды қағаздар, заттар, мүліктік құқықтар, оның ішінде жер пайдалану құқықтары және басқа да мүліктер бола алады.
Серіктестіктің табысы бір жыл бойындағы қызметтерінің нәтижелері бойынша алынған таза табыстар негізінде анықталады. Серіктестіктің таза табысы еңбек ақысын төлеуге шыққан шығынның орнын толтыру және шаруашылық іс-әрекетінің нәтижесінде түскен заттық түсімнен тұрады. Серіктестіктің негізгі бағытының нәтижесі табыс табу болып табылады. Серіктестіктің салық төлегеннен кейін еңбек ақы және бюджетке басқа да төлем (таза пайда) төлегеннен кейін қалған пайда серіктестіктің меншігі болып саналады және ол ұйымның ары қарай дамуына жұмсалады.
А-Property ЖШС-нің ұйымдастырушылық - құқықтық нысанын анықтайтын құжаттар:
ұйымның жарғысы;
салық төлеушінің 12 разрядты нөмірі;
мемлекеттік лицензия;
статистикалық карточка;
мемлекеттік тіркеуге тіркелгені туралы куәлік;
ұйымның өз мөрі, штампы;
Қазақстан Республикасындағы банкілеріндегі есеп шоттары.
А-Property жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің келесідей қызмет түрлерімен айналысады:
ҚР аумағында және шетелде қонақ үй бизнесі, демалу зоналарын, денсаулық орталықтарын және қонақ-үй жинақтарын ұйымдастыру мен пайдалану;
Комплекстік қызметтерін ұсыну (автокөлік, қонақ үй, мәдениет бағдарлама т.б.)
Бар, кафе, ресторан, асхана және басқа қоғамдық тамақтану орындарын, қонақ үйлерді ұйымдастыру.
Теле-радио жарнамасын қосып, жарнама қызметінің барлық түрлерін жүзеге асыру;
Баспа қызметі;
ҚР қолданыстағы заңдылығымен белгіленген тәртіпке көрмелер, аукциондар, жәрмеңкелер, саудаларды өткізу және ұйымдастыру;
Автотұрақтар мен автосервистерді ашу;
Тұрғындар мен ұйымдарға көлік қызметтерін көрсету;
Тұрғындарға тұрмыстық қызметтер көрсету;
Брокерлік және маркетингтік қызметтер көрсету;
Жылжымайтын мүлік операциялары;
Геолог барлау және таулық - іздестіру жұмыстарын жүргізу;
Әлеуметтік зерттеулерін нарықтың конъюктурасын зерттеулерін жүргізу және қоғамдық көзқарасты, тауарлар мен қызметтер бойынша маркетингін шығару;
Коммерциялық оқыту, ақпарат-анықтама қызметтерімен айналысу;
Авто және жүк тасымалдау, соның ішінде ірі көлемдегі және ауыр салмақтағы жүкті және басқа да жүктерді ҚР аумағында және шетелде жүзеге асыру.
Көптеген кәсіпорындардағы сияқты аталған жауапкершілігі шектеулі серіктестік бірнеше бөлімшелерден тұрады. Олардың әрқайсысының өз атқаратын қызметтері болады.
А-Property ЖШС- ігінің құрамында келесідей бөлімдер бар:
# Өндірістік- техникалық бөлім.
# Бухгалтерлік есеп бөлімі.
# Қаржы бөлімі.
# Заң бөлімі.
# Тасымалдаушылар бөлімі.
# Материалдық - техникалық қамтамассыз ету және құрылыс бөлімі.
А-Property ЖШС-нің бухгалтерия құрылымында мынадай бухгалтерлер бар:
# Бас бухгалтер;
# Еңбекақы бойынша бухгалтер;
# Шаруашылық бойынша бухгалтер;
Субъектінің құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға кәсіпорынның бас бухгалтері басшылық етеді. Онда бас бухгалтердің ескертулері мен нені істеу керек екені жазылады. Егер де кәсіпорынның дербес бухгалтерлік қызметі болмаса, онда бухгалтерлік есеппен қаржылық есеп беру арнайы мамандандырылған фирмалардың немесе келісім шарттың негізінде жұмыс істейтін мамандардың көмегімен жүзеге асырады.
Субьект активтердің, меншік капиталының, міндеттемелерінің және олармен жасалатын шаруашылық операцияларының қосарлана немесе екі жақты жазылатын жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп шотарының Бас жоспарымен сәйкестендіріліп бухгалтерлік есебін жүргізеді.
Осы бөлімдердің арасындағы менің мамандығыммен тікелей байланысы бар бухгалтерлік есеп бөліміне тоқталсақ, бұл бөлімнің ең негізгі мақсаты - Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп берушілік туралы заңдарында белгіленген тәртіппен ұйым мен кәсіпкерлердің жағдайлары және жүргізілетін операциялары туралы ақпараттарды жинау, тіркеу жүйесін құру.
Бухгалтерияның негізгі міндеті- шаруашылық қызметінің оң нәтижелеріне қол жеткізу. Ол үшін келесілермен қамтамассыз етілуі қажет:
oo басқарудың барлық деңгейіне қажетті кәсіпорын қызметінің нақты нәтижелері туралы ақпараттар;
oo қаражаттардың сақталуын қадағалау және оның үнемді жұмсалуы;
oo кірістер мен шығыстардың дұрыс есебі.
oo бухгалтерлік есепті дұрыс және өз уақытында тапсыру.
Бухгалтерияның атқаратын негізгі функциялары келесілер болып табылады:
oo тауарлық- материалдық қорлардың есебі;
oo еңбекті төлеу бойынша есеп айырысу есебі;
oo қаржылық қызметінің есебі;
oo өндіріске жұмсалған шығындардың есебі;
oo бухгалтерлік есеп берушілікті құру.
Қаржы бөлімінің құрылымы келесідей болып табылады.
Келесі бөлімер де өздеріне жүктелген белгілі бір функцияларды атқарады.Бірақ олардың барлығының міндеті кәсіпорынның қызметінің тиімділігі мен іскерлік белсенділігін арттыруға өз септігін тигізу.
2.1 Қысқа мерзімді активтер: ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері
Ақша қаражаттарының сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық жүргізуші субъектінің касссасы болады. Касса орналасқан үй-жайы кассалардың техникалық жағынан беріктігі және өрттен-сақтау сигнализация құралдарымен жарақтандыру жөніндегі талаптарға сәйкес оқшаулануға әрі жабдықталуға тиіс. Субъектілер басшылары ақшаның кассада, сондай-ақ оны банктен жеткізетін немесе банкке өткізген кезде сақталуын қамтамасыз етуге тиіс. Белгілі бір субъектіге тиесілі емес қолда бар ақша мен басқа да құндылықтарды кассада сақтауға тыйым салынады.
Кассир -- материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбекақы мен басқа да төлемдерді беру үшін субъект басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынды.
Кассаға ақша қабылдау бас бухгалтер қол қоятын касса кіріс ордерлері бойынша жүзеге асырылады. Кассаға ақша салған жеке немесе заңды түлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны қабылдағаны туралы түбіртек (квитанция) беріледі. Төлемдерге ақша билеттері мен теңге ақшаларды қабылдаған кезде кассир Төлем таңбаларын анықгау тәртібі белгілерін басшылықңа алуға міндетті.
Кассалық операцияларды дайындау кезінде төмендегі құжаттар пайдаланылады:
- кіріс кассалық ордерлер;
- шығыс кассалық ордерлер,
- кіріс және шығыс кассалық ордерлерді тіркеу журналы,
- кассалық кітап.
Кассаға қолма-қол ақша кіріс кассалық ордер бойынша қабылданады,ал шығыс болуы- шығыс кассалық ордерлер бойынша жасалады.Оларға ақша алу немесе беруге негіз болған құжаттар қоса тіркеледі.
Ақша өткізетін тұлғаға кіріс кассалық ордерінің бөлігі болатын жыртылмалы квитанция беріледі.Қолма-қол ақша беру кезінде шығыс кассалық ордер немесе оған қоса тігілетін құжаттарда қаржы басқарушының қолтаңбасы болуы тиіс. Құжаттарға келсек,олар қайта пайдалану мүмкіндігін болдырмайтын күні,айы,жылы белгіленген "Алынды" немесе "Төленді" таңбасымен жойылады. Кіріс және шығыс кассалық ордерлерде ешқандай өшірулер мен түзетулер жол берілмейді.
Егер ақша бұл кәсіпорында жұмыс істемейтін тұлғаға берілетін жағдайда,сол шығыс ордерінде реквизиттері жазылатын төл құжат немесе оның орнына жүретін құжатын көрсету тиіс.
Кіріс және шығыс ордерлерге кезекті номер беріледі,тіркеу жулналында есепке алынады.
Кассаға түгендеу жасалған кезде, ақша қаражаттары және купюрлер бойынша бір бірлеп саналады. Бағалы қағаздар, қаржы құжаттары,арнайы есеп беру бланктері актіде түрлеріне байланысты көрсетіліп,олардың аты, нөмірі, сериясы, номиналдық құны жазылады және кассадағы басқа да бағалы заттар тексеріліп,есепке алынады. Қолма-қол ақшаны есептеген кезде, кассадағы нақты ақша қаражаттары мен бағалы қағаздар есепке алынады (акциялар, облигациялар, чектер, вексельдер және басқа да заңға сәйкес шығарылған бағалы қағаздар).
Қолма-қол ақша сомасы актіге купюрлар бойынша енгізіліп, көрсетіледі.
Түгендеу актісіндегі қолма -қол ақшаның мөлшері, түгендеу жасалған күндегі кассирдің есебімен, кассадағы бар ақша қалдығымен салыстырылып, нәтижесі шығарылады. Егер түгендеу кезінде кем, болмаса артық шыққан қаржы табылса, оның сомасы актіде көрсетіледі.
Жол үстіндегі ақша қаражаттарын түгендеу, осы счеттағы соманы тексеру арқылы жүргізіледі:
1) қолма - қол ақша тапсырылса - банк мекемелерінің, пошта бөлімшелерінің түбіртектерін, банк инкассаторларының өткізген ақшалары бойынша жасалған ведомостарының көшірмелерін ж.т.б. мәліметтерді салыстырады;
2) меншік иесінің аударған сомасы немесе басқа да мекемелерден келіп түскен ескерту (авизо) сомасы, көрсетілген уақытында, төлем тапсырмасының нөміріне, соманы аударуға қабылданған банк мекемесі болмаса пошта бөлімшелері бойынша тексеріледі.
1040 "Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаттары" - бұл активті баланстық шот.
Оның қалдығы айдың басына есеп айырысу шотында кәсіпорын қаражаттарының мөлшерін бейнелейді,дебет бойынша айналым - өнімді өткізуден, дебиторлық қарыздардың жабылуы есебінен, банк несиелерінің келуінен, кассаға қолма-қол ақша салымынан және т.б келген қаражаттарды есепке алу бейнеленеді. Кредит бойынша әр түрлі төлемдер нәтижесінде, сондай-ақ оларды кассаға өткізу нәтижесінде қаражаттардың кемуі көрсетіледі.
Ағымдағы шоттан жабдықтаушылардың алған тауарлық-материалдық қорлар үшін қойған шоттары төленеді, бюджетпен есеп айырысулар, еңбекақыға, зейнетақыға, жәрдемақыға, және шаруашылық қажеттіліктерге қолма-қол ақша беру жүргізіледі. Ағымдағы шотқа соманы есептеп жазу немесе есептен шығару жөніндегі операцияларды шоттың жазбаша өнімі негізінде ақшамен немесе олардың (жабықтаушылардың, мердігерлердің төлем құжаттарын төлеу) келісімімен, шаруашылық істері жөніндегі алқаның, соттардың, салық және қаржы органдарының шешімі бойынша даусыз тәртіппен өндірілетін төлемдерден басқасы, жүргізіледі. Ағымдық шоттағы қаражат жеткіліксіз немесе мерзімінде төленбеген барлық құжаттар қаржы түскен мүмкіндігіне қарай төленеді.
Бухгалтерлiк баланста шетелдік валютадағы шот бойынша қаржылардың қалдығы және шетелдiк валютамен көрсетiлген кредиторлық борыш есеп берiп отырған кезеңнiң соңғы күнiнде қолданылған Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген анықталған валюта айырбасының рыноктық бағамы бойынша шетелдiк валютамен қайта есептеу арқылы Қазақстан Республикасы Ұлттық валютасымен бейнеленедi. Сонымен бiрге аталған жазбалар есеп айырысулар мен төлемдер валютасымен жүзеге асырылады.
Шетелдік валютадағы шоттар бойынша операциялардың жасалу және ресiмдеу тәртiбi қолданылып жүрген заңдармен реттеледi. Шетелдік валютадағы шоттар қаражаттардың қозғалысы және шетелдiк валютамен операциялар бухгалтерлiк есепте ақша-есеп айырысу құжаттары жазылған күнi қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген анықталған валюта айырбасының рыноктық бағамы бойынша шетелдiк валютамен қайта есептеу арқылы алынған Қазақстан Республикасының валютасымен көрсетіледi. Осы операцияларды есепке алумен бiрге есеп айырысулар мен төлемдер валютамен жүргiзiледi. Бюджеттік қаражаттар есебiнен шетел валютасын сатып алу кезiнде Басқа дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысулар қосалқы шотына дебеттеледi және Бюджет бойынша лимиттер, Жергілікті бюджеттер бойынша лимиттер шотына кредиттеледi. Шетел валютасы шетелдік валютадағы шотқа түскен кезде Шетел валютасындағы шот қосалқы шотына дебеттеледi және Бекiтiлген сметаның шегiнде, басқа дебиторлармен және кредиторлармен жасалатын есептемелер кредиттеледi, сонымен бiрге екiншi жазба жазылады. Шетел валютасымен алынған сомаға Бюджет бойынша шығыстар шотының дебетiне және Шетел валютасындағы қаражат қоры қосалқы шотының кредитiне және комиссиондық алым сомасына Басқа дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысулар.
Есеп айырысудың айқын ұйымдастырылуы айналымдағы қаржылардың айналымдылығын тездетуге, төлемдердің мерзімін өткізіп алған жағдайларда кәсіпорынға айыппұлдар мен өсім төлеуден құтылу мүмкіндігін береді.
ҚР Президентінің Жарлығына сәйкес әрбір кәсіпорын, мекеме, ұйым өзінің негізгі қызметі бойынша операцияларды жүргізу үшін банк немесе басқа несие мекемесінде бір ағымдағы (есеп айрысу) және бюджеттік шот ашуына құқылы.
Көбінесе ұйымдардың арасында есеп айырысу банк жүйесінің жәрдемімен қолма-қол ақшасыз арқылы жүргізіледі. Есеп айырысу шотын ашу кәсіпорын банкіге төмендегі құжаттарды өткізеді:
* шот ашу жөнінде өтініш,
* кәсіпорын ұйымдастырылуының заңдылығы туралы құжат (нотариуспен бекітілген құрылтайшылардың шешімі) жарғы көшірмесінің бір данасы,
* мөрдің таңбасымен қоса кәсіпорынның қаржыларын басқарушылардың қол таңбалары қойылғын нотариуспен бекітілген екі карточка,
* кәсіпорынның тіркелуі туралы статистикалық органдарынан анықтама және есепке қою туралы салық инспекциясының анықтамасы.
Салық төлеушілер тоқсан сайын салық органдарына өздерінің Қазақстан Республикасы көлемінде, сондай-ақ шет елдерде ашылған барлық шоттары (валюталық , депозитті т.б) туралы мәліметтерді беріп тұруға міндетті.
Есеп айырысу шотынан қолма-қол ақшасыз есептер жүргізіледі, еңбекақы төлеу, іс-сапар, шаруашылық және өкілдік шығыстарына қолма-қол ақша беріледі. Қолма-қол ақша мәлімдемеге сәйкес босатылады.
Қолма-қол ақшасыз төлем жасау үшін ұйымның банкіде есеп шоты болуға тиіс. Шот ашу үшін арнаулы үлгідегі өтініш толтырылып, оған құрылтай құжаттарының көшірмесі, бірінші басшы мен қол үлгісінің карточкасына енгізілген қол қою құқығы бар басқа да тұлғалардың қызметке тағайындалғаны туралы бұйрықтардың көшірмелері қоса тапсырылады. Карточка толтырылып, ұйым қаржысын басқаруға құқылы тұлғалардың қолдары карточкаға қойылып, мөр басылады. Банкілік қызмет банкілік қызмет көрсету туралы Келісім шарт бойынша іске асырылады, келісім шартта міндетті түрде қызмет көрсетудің бағасы қосымша бойынша көрсетіледі.
Банк шоты бойынша операциялар мына негіздер бойынша іске асырылады:
шот иесінің тапсырысы;
шот иесімен акцептіленген үшінші тұлғалардың талаптары;
заң бойынша шот иесімен акцептіленуді талап етпейтін үшінші тұлғалардың талаптары;
ҚР заңнамалары мен келісім шартқа сәйкес шот иесінің пайдасына қарама қайшы болмайтын шот жүргізуші банктің жарлықтары.
Төлем тапсырмасы - бұл банкіге тиісті қаржыларды жеткізушілер, салық органдары және басқа ұйымдарға аудару туралы тапсырма.
Онда төлеуші мен оның банкісінің, алушы меноның банкісінің реквизиттері, сомасы мен тағайындалуы көрсетіледі. Банктің қызметкері төлем тапсырмасынорындауға қабылдап алып оның соңғы данасына таңба қояды одан соң ол операцияны есепте бейнелеу үшін бухгалтерге қайтып береді. Басылған бірақ банкіге өткізілмеген төлем - тапсырмасы он күн ішінде жарамды болып саналады.
Қазіргі уақытта "Интернет-банкинг" жүйесін қолдануға болады, ол арқылы төлем тапсырыстары мен банк хабарламасын алу электрондық түрде іске асырылады. Электрондық құжаттарды кез келген уақытта қағаз түріне алмастырып, оның түпнұсқа екендігін банкіде растап алуға болады. Мұндай тәсіл өте қолайлы, әрі уақыт үнемдеуге мүмкіндік береді.
Чек. Банктегі есеп шоттан қолма-қол ақша алу үшін, шот иесі чектерді, яғни арнаулы тапсырыс-бланкісін пайдаланады. 25-50 чек бір чек кітапшасына біріктірілген. Чек бір дана етіліп сиямен толтырылады. Чектің бірінші бетінде сома жазбаша түрде жазылып, ақша алушының тегі, аты, жөні, чектің жазылған күні, ұйымның атауы, есеп шотының нөмірі мен СТН-і көрсетіледі. Чектің келесі бетінде ақшаның қандай мақсатқа алынатыны, чекте көрсетілген адамның жеке төлқұжатының деректері жазылады. Сонымен қатар, чек кітапшасында сақталып қалатын чектің түбірі толтырылады. Толтырылған күннен бастап 10 күн ішінде чек заңды болып саналады. Чекке түзетулер енгізуге болмайды. Егер қателікке жол берілсе, бүлінген чек сызып тасталып, "жойылды" деген жазбасымен сақтау мерзімі аяқталғанға дейін чек түбірлерімен бірге сақталады (есеп саясатында көрсетілгендей). (Толтырылған чектің мысалы қосымша ретінде ұсынылады).
2.2 Қысқа мерзімді активтер: сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық берешектер және өзге де дебиторлық берешектер
Кассалық операцияларды жүзеге асыру тәртібіне сәйкес кәсіпорындар есепті қолма-қол ақшаларды осы ұйым қызметкерлеріне оперативті,шаруашылық және басқа да шығынлдарға беруіне болады.
Жұмсалынбаған есепті қолма-қол ақшалар ұйым кассасына оларды берген күннен 3 күннен кешіктірмей қайтарылуы тиіс.
Қолма-қол ақшаларды сонымен бірге қызметтік жолсапарлық шығындарды жабу үшін де беріледі.Қызметтік жолсапар деп-жұмысшы-қызметкердің кәсіпорын басшылығының өкімімен белгілі бір мерзімге еңбек міндетін атқару үшін жұмыс орнынан тыс жерге жолсапарын айтамыз.Жұмысшы-қызметкерлердің жоспарларының мерзімін ұйым басшысы анықтайды,бірақ ол жолдағы уақытты санамағанда 40 күннен аспауы тиіс. Қызметтік қажеттілік жағдайында осы ұйымның басшысы бұйрық шығаруы арқылы жолсапардың мерзімін ұзартуы тиіс.
Жолсапарға шығу күні болып жұмысшы-қызметкердің тұрақты жұмыс орны мекенінен жүретін поездің,ұшақтың,автобустың немесе басқада автокөлік құралының жөнелу күні саналады,ал келу күні болып аталған көліктердің тұрақты жұмыс мекеніне келу күні саналады.
Жолсапардағы жұмысшы- қызметкерге мыналар өтелінеді:
1. Жол құжаттары негізінде жолсапар мекеніне жетуіне және қайта оралуына кеткен нақты төленген шығындар;
2. Жол билеттерінің бронінің,қонақ үйдегі орнының және поездарда төсек-орнының құны (осы шығындарды растайтын құжаттардың бар болу шартымен);
3. Ұсынылған құжаттар бойынша тұрғын орныды жалдауға кеткен нақты шығындар.Растаушы құжаттар жоқ болған кезде тұрғын орынды жалдауға кеткен шығындаржолсапар бойынша күндік нормалардың 50% мөлшерінде өтеледі.
4. Жолсапарда болу уақытында тәуліктілер(суточные).
Жолсапарға шығу алдында жұмысшы -қызметкерге жол ақысына,орынды жалдау мен күндіктерге жұмсалынатын сомасындай ақшаны аванс ретінде береді. Жолсапардан қайтып келгенде жұмысшы-қызметкер 5 күн ішінде нақты жұмсалынған ақша қаражаттары жөнінде аванстық есепті тапсыруы тиіс.Аванстық есепке қосымша ретінде жолсапарлық куәлік,тұрғын үйдің жалы және жол ақысы туралы құжаттар тіркелінеді.
Есепті тұлғалардың есебі 1250 "Қызметкердің қысқа мерзімді берешегі" шотында жүргізіледі. Қолма-қол ақшаларды есепке алған кезде:
Дт 1250 "Қызметкердің қысқа мерзімді берешегі"
Кт 1010 "Кассадағы ақша қаражаттары"
1250 "Қызметкердің қысқа мерзімді берешегі" шотының кредитінде мына шоттар дебетінде көрсетілген сома көрсетіледі:
- 1300 " Қорлар" бөлімшесінің шоттары -алынған материалдар сомасына;
- 1010 " Кассадағы ақша қаражаттары" -аванстың жұмсалынбаған бөлігін қайтару;
- 8410 " Үстеме шығындар"-жұмысшылардың жолсапармен байланысты нақты шығындары ;
- 7210 "Әкімшілік шығындары" -әкімшілік басқару персоналының жолсапарымен байланысты нақты шығындары.
Алынған вексель шотында жөнелтілген тауарлар (жұмыстар, қызметтер) үшін алынған вексельдердің есебі жүргізіледі. Дебиторлық қарызды жабу ретінде вексель ұстаушының алған векселі бухгалтерлік есепте Алынған вексель шотында және Алынуға тиісті қарыз шоттың кредитінде көрсетіледі. Алынған вексель шотта пайыздық та, пайыздық емес те есептелінеді. Пайыздық вексель бойынша Алынған вексель шотында,
Вексель бойынша алынатын пайызы деп аталатын субшоты ашылуы мүмкін.
Пайыздық емес вексель (марапаттау сомасы жеке көрсетілмейтіндіктен, вексель номиналдық құны бойынша есептелінеді) бойынша екі қосымша шот ашылуы мүмкін.
Вексельдің алынған сомасынан марапаттау сомасы шегерілген (дисконт).
Вексель бойынша марапаттау сомасы (дисконт).
Кейбір жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлары үшін вексель алуы мүмкін. Алынған вексель анықталған мерзім ішінде белгіленген соманы төлеу бойынша жазбаша міндеттемені білдіреді.
Вексель дегеніміз - оның иесінің белгіленген мерзім, яғни уақыт біткен соң борышкердің ақша төлеуін талап ететін құқығын куәландыратын жазбаша борыштық міндеттемесі. Сатып алу және сату объектісі, сондай-ақ капиталды қысқа мерзімді инвестициялау құралы бола отырып, вексель құнды қағаздардың ерекше бір түрі ретінде қызмет етеді.
Жасалу үлгісі және қолданылуы бойынша вексельдер жәй және аударылмалы деп аталатын екі түрге бөлінеді.
Жай вексель дегеніміз төлем мерзімі келген кезде вексель ұстаушыға белгіленген сомада ақша төлеуді вексельді беруші өзіне ешқандай шарт қоймай-ақ міндеттейтін құжат болып табылады, яғни қарапайым тілмен айтқанда вексель берушінің вексель алушыға ақшалай төлем жасауға міндеттемесін білдіреді.
Аудармалы вексель - (тратта) кредитордың (транссангтың) қарызкерге (трассатқа) белгілі бір соманы үшінші заңды тұлғаға немесе жеке тұлғаға (ремитентке) төлеу жайлы жазбаша өкімі болып саналынады. Яғни оның жәй вексельден ерекшелігі, аударылмалы вексельде вексель ұстаушының төлеушіге вексельде көрсетілген ақша сомасын үшінші бір адамға эмитентке төлеу туралы жазбаша бұйрығын бере алады.
Вексельдерді сонымен қатар пайыздық және пайызсыздық деп екіге бөлуге болады.
+ Пайыздық вексельдердің атаулы құнында төленетін пайыз сомасы өз алдына бөлек көрсетіледі.
+ Пайызсыздық вексельдерде пайыздық сома өз алдына бөлек көрсетілмейді, бірақ ол вексельдің жалпы сомасында қарастырылады.
Вексельдер өздерінің түрлері бойынша коммерциялық, қаржылық және қазыналық болып үш түрге бөлінеді.
* Коммерциялық вексельдер өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол өнімді тұтынушы, яғни сатып алушы кәсіпорындар мен ұйымдардың төлем жасау мерзімінің кешіктірілу себебіне байланысты беретін коммерциялық несиесі ретінде рәсімделеді.
* Қазыналық вексельдер мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар Мемлекеттің ішкі қарыздарын өтеуіне байланысты шығарылады.
Шоттар бойынша жасалатын есептің ұйымдастырылуын қарастырайық. Алынуға тиісті қарыздар шотында жөнелтілген өнім (тауарлар), орындалған жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін төлеуге банк қабылдаған есептесу құжаттарын есепке алады. Алынуға тиісті дебиторлық қарыздар ағымдағы (немесе қысқа мерзімдегі) дебиторлық қарыздар, яғни бір есептік кезеңнің ішіндегі болып және ұзақ мерзімдегі дебиторлық қарыздар, яғни бірнеше есептік кезеңді қамтитын болып екіге бөлінеді.
Дебиторлық қарыздар деп - жеке азаматтардың,ұйымдардың және мекемелердің осы ұйым алдындағы ақшалай түріндегі міндеттемелері есептелінеді.Дебиторлық қарыз қарыз алушының шоттарды төлеу және төлейді деп күтілетін мерзімге байланысты қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді деп бөлінеді.дебиторлық қарыз тауарларды өткізу,қызметтерді көрсету сияқты операциялар нәтижесінде туындайды.
Мемлекеттік ұйымдардағы дебиторлық берешектер есебі Мемлекеттік мекемелердің дебиторлық берешек туралы есептерді жасау және ұсыну ережесіне сәйкес жүргізіледі.
Дебиторлық қарыздардың есебі - 1200 "Қысқа мерзімді дебиторлық берешектер" және 2100 " Ұзақ мерзімді дебиторлық берешектер" бөлім шоттарында жүргізіледі.
Қарыздар ұйым банкрот болса, жойылса,басқа себептер болса онда дебиторлық берешекті өндіріп алу күмәнді болып саналады.Күмәнді болып мерзімінде төленбеген дебиторлық қарыз,ал мерзімі қойылмаған болса онда төлеу мерзімі өтіп кеткен және кепілдермен қамтамасыз етілмеген қарыз есептелінеді.Үмітсіз дебиторлық қарыздарды есептен шығаруға байланысты мүмкін болатын шығындарды өтеу мақсатында күмәндіталаптар бойынша резервтер құрылады.
Сатып алушылар мен тапсырыс беруші заңды және жеке тұлғалардың төлем қабілеттілігін анықтау жүйесін қаншалықты арттырғанмен, оларға несиеге сатылған тауарлар немесе қызмет үшін уақытылы есеп айырыспай немесе алынуға тиісті сомалардың бір бөлігі ғана өтеліп, қалған бөлігінің алынбай қалуы іс-тәжірбиеде әрдайым кездесіп отырады. Мұндай жағдайлардың алғашқы нысандары болып борышкер кәсіпорындар мен ұйымдардың банкрот болып қалуы немесе ол кәсіпорындар мен ұйымдардың таратылуы, сондай-ақ берешекті талап ету мерзімінің өтіп кетуі табылады.
Сатып алушылардың келісімшартқа сәйкес белгіленген мерзімде төлемеген шоттары - Күмәнді қарыздар деп аталады. Күмәнді қарыздарға-уақытында төленбеген, жабылмаған және де тиісті кепілдікпен қамтамасыз етілмеген дебиторлық берешектер жатады. Қазақстан Республикасының заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен дебиторлық берешек күмәнді қарыз болып саналады. Өтелу-өтелмеуі белгісіз, күмән тудыратын берешектерді есептен шығарудың екі тәсілі бар:
# Тікелей есептен шығару әдісі, мұнда шығындар нақты шоттарды үмітсіз деп танығаннан кейін ғана тікелей есептен шығарылады.
# Резервтік әдіс, бұл жағдайда шығындар алдын ала қарастырылған тәсілмен есептеледі. Мұндай берешекке болжам жасалынады.
Тікелей есептен шығару әдісі бухгалтерлік есеп тұрғысынан қолайлы болып саналмайды. Өйткені ол кірістер мен шығындарды сәйкестілікке келтіре алмайды, яғни күмәнді берешектерді тауарлар жеткізіліп түсірілген немесе қызметтер көрсетілген сәтінде емес, оның күдікті деп танылған есептік мезетінде ғана шығындарға жатқызады.
Кәсіпорындар мен ұйымдар күмәнді қарыздарға шығындардың есебіне резерв жасай алады. Күмәнді қарыздар бойынша резервтердің есебі Күмәнді қарыздар бойынша резервтер шотында жүргізіледі. Күмәнді қарыздар бойынша резервтер есеп беретін жылдың соңында жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасында дебиторлық берешекке түгендеу жүргізу нәтижесіне сүйене отырып жасалынады. Азаматтық кодекстің бірінші бөліміндегі 178 бабына сәйкес берешектің өтелу мерзімінің жалпы уақыты 3 жыл болып белгіленеді. Үш жыл аралығында өтелмеген берешек күмәнді қарыздарғы жасалған резерв сомасының есебінен есептен шығарылады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен дебиторлық борыштар үмітсіз қарыз - деп танылады. Ал үмітсіз қарыздар сомасы құрылған күмәнді қарыз бойынша резерв есебінен есептен шығарылады. Егер кәсіпорындар мен ұйымдар күдікті қарыз бойынша резерв құрмаса және үмітсіз қарыздың айқындалу жағдайы пайда болса, онда бұл сома кезең шығындарына жатқызылып есептен шығарылады. Сондай-ақ бұл сома қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беруде көрсетілуі тиіс.
Кез келген кәсіпорындар мен ұйымдарды алып қарасақ та олардың барлығы да қай шоттардың төленбейтіндігін алдын ала болжап білуі мүмкін емес. Дегенмен де қаржылық есеп беруі кезінде жыл бойы жұмсалған шығындарды жабатын сомаларды анықтау қажет. Бұл уақыттағы бағалаудың салдарынан елеулі айырмашылықтардың пайда болуы ықтимал. Жалпы халықаралық тәжірбиеде күмәнді қарыздарды бағалау үшін мынадай екі әдісі қолданылады:
oo несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелінген пайыз әдісі (қаржы-шаруашылық қызметі туралы есеп беруде);
oo дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі (бухгалтерлік баланста).
Бұндағы бірінші аталған әдістің мақсаты күмәнді дебиторлық берешектердің нәтижесінде туындаған шығындарды дұрыс есептеу болса, екінші әдістің мақсаты дебиторлық берешектің таза өзіндік құнын дұрыс есептеу болып табылады. Көптеген кәсіпорындар мен ұйымдарда бұл әдістердің екеуі де кеңінен қолданылады.
Жоғарыда аталған несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген пайыз әдісіне тоқталатын болсақ, бұл әдіс сәйкестік принципіне бағытталған. Мұнда күмәнді берешектерден шеккен нақты шығындар мен несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелінген пайыз арасындағы қатынастардың орташа пайызы тәжірибеге сүйене отырып есептеледі. Содан кейін бұл пайыз күмәнді қарыздар көлемін анықтау үшін есеп беру кезеңіндегі сатылған нақты өнімге қолданылады.
Негізінен несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген пайыз әдісі бойынша әрдайым дебиторлық қарыздардың таза өзіндік құнын есептеп отыру мүмкін емес. Бұл әдістің тұжырымдамалық негізі болып сәйкестілік принципі қызмет етеді. Өйткені күдікті қарыз сатылым негізінде туындаған. Әдіс қолданылуы барысында өте қарапайымдылығымен және тиімділігімен ерекшелінеді. Ескеретін жағдай, несиеге сатылған тауарларға қолданылатын пайыз мөлшері әрдайым жаңартылып отыруы тиіс.
Күмәнді қарыздарды бағалау үшін қолданылатын дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі бухгалтерлік баланста таза дебиторлық қалдықтың қалуына негізделген. Бұл әдіс бойынша күдікті борыш пайызын анықтаған уақытта өткен кезең мәліметтері пайдаланылады. Әдістің негізгі мақсаты болып күтіп отырған күдікті дебиторлық борыштың нақты ақшалай өзіндік құнын анықтау есептеледі. Несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген пайыз әдісіне қарағанда дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі дебиторлық қарыздардың нақты өзіндік құнын өтеуге қажетті күмәнді қарыздарға жасалған резерв сомасының дұрыс жасалуына мүмкіндік береді. Кейіннен күдікті қарыздарға жасалған резерв сомасының ағымдағы қалдығы талап етілген қалдыққа сәйкес түзетіледі. Бұл жағдайда күмәнді қарыз берілген түзетілім сомасына дебиттелінеді. Жалпы күмәнді қарыздар бойынша жасалынған қажетті резерв сомасының мөлшерін анықтау үшін мыналар қолданылады:
oo негізгі дебиторлық берешекке жасалған бірыңғай құрамдастырылған мөлшерлеме;
oo алынуға тиісті шоттың мерзіміне сәйкес әрбір сомасына бөлек негізделген мөлшерлеме.
2.3 Қорлардың есебі
Тауарлық - материалдық қорлар - бұл шаруашылық субъектісінің өнімді өндіру, қызмет көрсету немесе жұмыстарды орындау мақсатындағы шаруашылық қызметте пайдалану үшін сатып алатын әр түрлі шикізаттар, материалдар, отындар, энергиялар, жартылай фабрикаттар.
Бұл бөлімнің шоттарында бюджеттік ұйымға тиесілі құрылыс материалдары, қондырғы жабдықтары, материалдар, тамақ өнімдері, отын мен жанармай, мал азығы, жем, ыдыс, машиналар мен жабдықтардың запас бөлшектері, қосалқы шаруашылықтардың өнімдері мен бұйымдары, малдың төлдері мен бордақыдағы малдар, оқулық, ғылыми және басқа мақсаттарға арналған материалдар, сондай-ақ ұзақ пайдаланылатын және лабораториялық сынақтағы материалдар, шаруашылық шарттарындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарына арналған арнаулы жабдықтар есептеледі.
Материалдық қорларды есептеудің негізгі міндеттері: барлық материалдық құндылықтардың сақталуын және қозғалысы мен дұрыс пайдаланылуын бақылауды қамтамасыз ету; запастар мен шығыстардың белгіленген нормаларын сақтау, белгіленген тәртіппен өткізуге жататын, пайдаланусыз материалдарды дер кезінде анықтау; бюджеттік ұйымның қоймаларында тұрған қалдықтар туралы нақты мәліметтер алу болып табылады. Материалдық құндылықтарды сақтау арнайы бейімделген бөлмелерде (қоймаларда) жүргізілуге тиіс. Материалдық құндылықтарды қоймалық жайларда орналастырудың тәртібі оларды қабылдау, беру және түгендеу жөніндегі операциялардың тездігін қамтамасыз етуі керек. Материалдық құндылықтарды қабылдау, сақтау және босату үшін жауапкершілік бюджеттік ұйым басшысының бұйрығымен тағайындалатын белгілі бір материалдық жауапты тұлғаға жүктеледі. Бұл тұлғалардың ауыстырылуы қоймаларда түгендеу жасаумен және бюджеттік ұйымның басшысы бекітетін қабылдау-тапсыру актілерін жасаумен бірге жүргізілуге тиіс.
Материалдық құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ету және есебін дұрыс жолға қою мақсатында, қоймалық есептің ойдағыдай ұйымдастырылуын қамтамасыз ету керек. Материалдық құндылықтарды сақтау арнайы бейімделген бөлмелерде (қоймаларда) жүргізілуге тиіс. Материалдық құндылықтарды қоймалық жайларда орналастырудың тәртібі оларды қабылдау, беру және түгендеу жөніндегі операциялардың тездігін қамтамасыз етуі керек. Материалдық құндылықтарды қабылдау, сақтау және босату үшін жауапкершілік бюджеттік ұйым басшысының бұйрығымен тағайындалатын белгілі бір материалдық жауапты тұлғаға жүктеледі. Бұл тұлғалардың ауыстырылуы қоймаларда түгендеу жасаумен және бюджеттік ұйымның басшысы бекітетін қабылдау-тапсыру актілерін жасаумен бірге жүргізілуге тиіс.
Материалдық құндылықтардың есебі материалдың атаулары және жауапты тұлғалар бойынша сандық және сомалық тұрғыда жүргізіледі.
Бухгалтерлік қызмет қоймадағы материалдық құндылықтардың келіп түсуін және бөлінуін бақылауды жүзеге асырады, сондай-ақ материалдардың есебі жөніндегі өз жазбаларын қоймада жүргізілетін жазбалармен салыстырып отырады.
Материалдық қорлар бухгалтерлік есепте мына әдістер негізінде бағаланады:
1. Арнайы сәйкестірілген есептеу әдісі
2. Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі
3. ФИФО әдісі
Арнайы сәйкестірілген есептеу әдісі. Арнайы сәйкестірілген есептеу әдісі әдетте бірімен-бірін алмастыруға болмайтын немесе кәсіпорында ерекше тәртіппен пайдаланылатын (асыл металдардың, асыл тастардың және т.б.) нақтылы бір материапдық қорлардың бағасын есептеуге арналған. Бұл әдіс жұмсалған материалдар мен істелген жұмыстардың нақты өзіндік құнын есептеп шығаруды көздейді. Сондай-ақ бұл есептеу әдісі сатылып алынғанына немесе кәсіпорынның өзінде өндірілгеніне қарамастан арнаулы жоспарлауға арналған материалдардың өзіндік құнын есептеуге арналған.
Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі. Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі бойынша кәсіпорынға кіріске алынған әрбір материалдық қорлардьщ бағасы олардың кіріске алынғандағы шоты бойынша бағасын анықтау мүмкін болмаған жағдайда жүргізіледі. Материалдық қорлар тобының (түрінің) орташа өзіндік құны ұйымдағы материалдардың есепті айдың басындағы қалған қалдығының құнымен ай бойы кіріске алынған материалдар құнының жиынтығын (косындысын) материалдардың ай басындағы сандарының қалдығымен ай бойы кіріске алынған тиісті материалдардың сандарының қосындысына бөлу арқылы аныкталады.
ФИФО әдісі. Есептен шығарылған материалдық қорларды олардың алғашқы кезекте кіріске алынғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып табылады. Бұл әдіс қағидасы бойынша материалдық қорлардың бірінші кезекте кіріске алынғаны алғашқы болып, яғни бірінші кезекте шығыс етіледі деп жорамалданады. Басқаша айтатын болсақ, барлық келіп кіріске алынған материалдар бірінен соң бірі кіріске алынғандағы кезегі бойынша шығыс етіледі деп есептелінеді. Бұл жағдайда ай соңында кәсіпорынның қоймасында қалған материалдардың өзіндік құны соңғы кіріске алынған материалдардың бағасымен бағаланады.
Қазақстан Республикасында осы күнгі қолданылып жүрген ереже бойынша кәсіпорындар жылына кем дегенде бір рет өздерінің меншігіндегі материалдық қорларына түгендеу жұмысын жүргізуі керек. Түгендеу жұмысы міндетті түрде мынадай жағдайда жүргізіледі:
oo жылдық есеп беру (жыл аяғында) алдында маусыммен жұмыс істейтін қайта өндіруші ұйымдар, сондай-ақ дайындаушы және басқа да ұйымдар материалдар мен шикізаттарға олардың қалдығының азайған кезінде түгендеу жұмысын жүргізе алады.
oo материалдық қорларды міндетті түрде түгендеу материалдарға жауапты адамның ауысуына байланысты, ұрлық және қиянат жасалғанда, сондай-ақ материалдық қорлар бұзылғанда, табиғи апат, өрт болғанда, ұйым таратылғанда (қайта құрылғанда) тағы да басқа жағдайларда жүргізіледі.
Түгендеу жүргізу үшін кәсіпорын басшысының бұйрығымен орталық түгендеу комиссиясы құрылады. Бұл комиссияны кәсіпорын басшысы немесе оның орынбасары басқарады.
Кәсіпорын басшысының бұйрығымен түгендеу жүргізу оның басталуы және аяқталуы мерзіміне жауапты адам тағайындалады. Түгендеу жұмысы материалдарға жауапты адамның жауапкершілігіндегі материалдардың түрлері
және олардың сақтаулы тұрған жерлері бойынша жүргізіледі. Кәсіпорында сақталып тұрған, бірақ оның өз меншігіне жатпайтын яғни басқа ұйымдардың немесе жеке адамның материалдарында түгендеу керек.
Түгендеу - бұл барлық материалдардың әрқайсысын біртіндеп санап шығып, одан кейін материалдардың нақтылы қалдығын бухгалтерлік баланстағы қалдығымен салыстыру. Түгендеу жұмысы материалдардың түгел сақталуын қамтамасыз етудің басты құралы болып табылады.
Негізгі құралдар - өндірісте ұзақ уақыт бойы (бір жылдан артық уақыт) пайдаланылатын, өзінің бастапқы заттай нысанын сақтай отырып, құнынын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке біртіндеп бөліп-бөліп есептелген амортизациялық аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық активтерді айтады.
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.
2.4Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын объектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек құралдарына (машина, құрал-жабдық, құрал-саймандар т.б.) әсер ету жүзеге асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материалдық жағдайын жасайды (ғимараттар, құрал-жабдықтар, өткізгіш қондырғылар).
Негізгі құралдарға мыналар жатады: жылжымайтын мүліктер (жер бөліктері, ғимараттар, құрылыстар, көпжылдық ағаштар және жермен тығыз байланысты, жылжытқанда олардың мақсатына зиян келтірілмеуі мүмкін емес, басқа объектілер), көлік құралдары, жабдықтар, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, ересек жұмыстық және өнім беретін мал, арнаулы құрал-саймандар, өзге негізгі құралдар.
Материалдық емес активтер - бұл өндiрiсте ұзақ мерзiм бойына пайдалану үшiн немесе тауарларды, сатуғa, әкiмшiлiк мақсатқа және басқа субъектiге жалға беруге арналған табиғи нысаны жоқ ақшалай емес активтер.
Бюджеттік ұйымдарда материалдық емес активтер негізгі құралдар құрамында Материалдық емес активтер қосалқы шотында есетеледі.
Материалдық емес активтерге: лицензиялық келiсiмдер, компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық құқықтар, тауар белгiлерi, қызмет ету белгiлерi, фирма атаулары, тәжiрибелi - конструкторлық жұмыстар және т.б.
Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу. Материалдық емес активтер құнына сәйкес қағидасы бойынша активтің әрекет ететін мерзім бойына жүйелі түрде есептен шығарылып отырылуы тиіс.
Материалдық емес активтердің пайдалы қызмет ету мерзімін субъектінің өзі дербес белгілей алады, егер де заңдармен басқаша жағдайы қарастырылмаса (патент, авторлық қүқық) немесе келісім-шартпен (лицензиондық келісім). Материалдық емес активтердің мерзімін дәл анықтау мүмкін болмаған жағдайда, оның пайдалы пайдалану ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz