Бизнес – жоспарлаудың мәні мен мазмұны лекция
1 - тақырып. Бизнес – жоспарлаудың мәні мен мазмұны
Дәріс мақсаты: Студенттерге бизнес жоспар туралы түсінік беру, оның
өндіріс үшін маңыздылығын түсіндіру. Оның негізгі
принциптерімен, бизнес – жоспардың негізгі мақсаты,
қажеттіліктері, артқаратын қызметтері, негіздемелері
және тәсілдерін таныстыру.
Дәріс жоспары:
1.1. Бизнес – жоспарлаудың мәні, мазмұны.
1.2. Бизнес – жоспардың атқаратын қызметтері.
1.3. Бизнес – жоспарлаудың негіздемелері мен тәсілдері.
1.1. Бизнес – жоспарлаудың мәні, мазмұны.
Жоспарлау – бұл әрбір кәсіпкерлік жұмыстардың нормасы болып табылады. Бизнес–жоспарлау фирманың жеке кәсіпкерлік жұмыстарының әділ бағасы бола отырып, нарық талаптарын шешудегі қажетті құрал ролінде атқарады, яғни кәсіпорынның негізгі аспектілері сипатталады. Бизнес–жоспарлау – бұл ғылыми зерттеу және жобаларды жасау жұмысы болып табылады.
Бизнес–жоспарлауды кәсіпорынды басқарудың негізі десек, асыра сілтеген болмаймыз. Бизнес–жоспарлау арқылы кәсіпорын басшысы өз кәсіпорынының қате кемшіліктерін, жетістіктерін көру мүмкіндігіне ие болады.
Бизнес–жоспарлаудың негізгі мақсаттары несие алу, немесе инвестициялар енгізу, фирманың стратегиялық және физикалық жұмыстарын анықтау т. б. болып есептеледі.
Бизнес–жоспарлау кәсіпорынның алдында тұрған стратегиялық мәселелерді шешудің жолдарын қарастырады:
- кәсіпорынның ұйымдастыру – басқару және қаржы экономикалық
жағдайын бағалау;
- кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің потенциялдық мүмкіндіктерін
анықтау, оның күшті және әлсіз жақтарын зерттеу;
Бизнес – жоспарлауды төмедегілер негіздейді:
- нарық жағдайында кәсіпорындардың қызмет етуінің жалпы және
меншікті деңгейлері;
- бәсекенің стртегиясын және тактикасын таңдау;
- кәсіпорын мақсаттарына жету үшін қажетті болған қаржылық,
материялдық және еңбек ресустарын бағалау;
Бизнес жоспарлау өндірістің дамуының мүмкіндіктерінің әділ ұсыныстарын белгілеп береді, нарықтағы тауарды өткізудің әдістерін, бағаны, пайданы, тәуекелділік зоносын белгілейді. Оларды төмендетудің жолдарын ұсынады. Бұнда кәсіпорынды басқаруға байланысты ішкі және сыртқы мәселелерді, яғни басқа фирмалармен өзара қатнастардың жолдары да
Дәріс мақсаты: Студенттерге бизнес жоспар туралы түсінік беру, оның
өндіріс үшін маңыздылығын түсіндіру. Оның негізгі
принциптерімен, бизнес – жоспардың негізгі мақсаты,
қажеттіліктері, артқаратын қызметтері, негіздемелері
және тәсілдерін таныстыру.
Дәріс жоспары:
1.1. Бизнес – жоспарлаудың мәні, мазмұны.
1.2. Бизнес – жоспардың атқаратын қызметтері.
1.3. Бизнес – жоспарлаудың негіздемелері мен тәсілдері.
1.1. Бизнес – жоспарлаудың мәні, мазмұны.
Жоспарлау – бұл әрбір кәсіпкерлік жұмыстардың нормасы болып табылады. Бизнес–жоспарлау фирманың жеке кәсіпкерлік жұмыстарының әділ бағасы бола отырып, нарық талаптарын шешудегі қажетті құрал ролінде атқарады, яғни кәсіпорынның негізгі аспектілері сипатталады. Бизнес–жоспарлау – бұл ғылыми зерттеу және жобаларды жасау жұмысы болып табылады.
Бизнес–жоспарлауды кәсіпорынды басқарудың негізі десек, асыра сілтеген болмаймыз. Бизнес–жоспарлау арқылы кәсіпорын басшысы өз кәсіпорынының қате кемшіліктерін, жетістіктерін көру мүмкіндігіне ие болады.
Бизнес–жоспарлаудың негізгі мақсаттары несие алу, немесе инвестициялар енгізу, фирманың стратегиялық және физикалық жұмыстарын анықтау т. б. болып есептеледі.
Бизнес–жоспарлау кәсіпорынның алдында тұрған стратегиялық мәселелерді шешудің жолдарын қарастырады:
- кәсіпорынның ұйымдастыру – басқару және қаржы экономикалық
жағдайын бағалау;
- кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің потенциялдық мүмкіндіктерін
анықтау, оның күшті және әлсіз жақтарын зерттеу;
Бизнес – жоспарлауды төмедегілер негіздейді:
- нарық жағдайында кәсіпорындардың қызмет етуінің жалпы және
меншікті деңгейлері;
- бәсекенің стртегиясын және тактикасын таңдау;
- кәсіпорын мақсаттарына жету үшін қажетті болған қаржылық,
материялдық және еңбек ресустарын бағалау;
Бизнес жоспарлау өндірістің дамуының мүмкіндіктерінің әділ ұсыныстарын белгілеп береді, нарықтағы тауарды өткізудің әдістерін, бағаны, пайданы, тәуекелділік зоносын белгілейді. Оларды төмендетудің жолдарын ұсынады. Бұнда кәсіпорынды басқаруға байланысты ішкі және сыртқы мәселелерді, яғни басқа фирмалармен өзара қатнастардың жолдары да
1. ҚР-ның Конституциясы. Алматы-1995 ж.
2. И.В.Попов «Бизнес планирование», М-2002 ж.
3. Ким М.Т. «Как разработать бизнес – план», Алматы – 2001 ж.
4. Мейірбеков А.Қ. Әлімбетов К.Ә.«Кәсіпорын экономикасы», Алматы
2. И.В.Попов «Бизнес планирование», М-2002 ж.
3. Ким М.Т. «Как разработать бизнес – план», Алматы – 2001 ж.
4. Мейірбеков А.Қ. Әлімбетов К.Ә.«Кәсіпорын экономикасы», Алматы
1 - тақырып. Бизнес – жоспарлаудың мәні мен мазмұны
Дәріс мақсаты: Студенттерге бизнес жоспар туралы түсінік беру, оның
өндіріс үшін маңыздылығын түсіндіру. Оның
негізгі
принциптерімен, бизнес – жоспардың негізгі
мақсаты,
қажеттіліктері, артқаратын қызметтері,
негіздемелері
және тәсілдерін таныстыру.
Дәріс жоспары:
1.1. Бизнес – жоспарлаудың мәні, мазмұны.
1.2. Бизнес – жоспардың атқаратын қызметтері.
1.3. Бизнес – жоспарлаудың негіздемелері мен тәсілдері.
1.1. Бизнес – жоспарлаудың мәні, мазмұны.
Жоспарлау – бұл әрбір кәсіпкерлік жұмыстардың нормасы болып
табылады. Бизнес–жоспарлау фирманың жеке кәсіпкерлік жұмыстарының әділ
бағасы бола отырып, нарық талаптарын шешудегі қажетті құрал ролінде
атқарады, яғни кәсіпорынның негізгі аспектілері сипатталады.
Бизнес–жоспарлау – бұл ғылыми зерттеу және жобаларды жасау жұмысы болып
табылады.
Бизнес–жоспарлауды кәсіпорынды басқарудың негізі десек, асыра
сілтеген болмаймыз. Бизнес–жоспарлау арқылы кәсіпорын басшысы өз
кәсіпорынының қате кемшіліктерін, жетістіктерін көру мүмкіндігіне ие
болады.
Бизнес–жоспарлаудың негізгі мақсаттары несие алу, немесе
инвестициялар енгізу, фирманың стратегиялық және физикалық жұмыстарын
анықтау т. б. болып есептеледі.
Бизнес–жоспарлау кәсіпорынның алдында тұрған стратегиялық
мәселелерді шешудің жолдарын қарастырады:
- кәсіпорынның ұйымдастыру – басқару және қаржы экономикалық
жағдайын бағалау;
- кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің потенциялдық мүмкіндіктерін
анықтау, оның күшті және әлсіз жақтарын зерттеу;
Бизнес – жоспарлауды төмедегілер негіздейді:
- нарық жағдайында кәсіпорындардың қызмет етуінің жалпы және
меншікті деңгейлері;
- бәсекенің стртегиясын және тактикасын таңдау;
- кәсіпорын мақсаттарына жету үшін қажетті болған қаржылық,
материялдық және еңбек ресустарын бағалау;
Бизнес жоспарлау өндірістің дамуының мүмкіндіктерінің әділ
ұсыныстарын белгілеп береді, нарықтағы тауарды өткізудің әдістерін,
бағаны, пайданы, тәуекелділік зоносын белгілейді. Оларды төмендетудің
жолдарын ұсынады. Бұнда кәсіпорынды басқаруға байланысты ішкі және
сыртқы мәселелерді, яғни басқа фирмалармен өзара қатнастардың жолдары
да қарастырылады. Бизнес-жоспарлауға тапсырыс берушілер негізінен
кәсіпкерлік қызмет жасаушы юридикалық және физикалық жақтар болу мүмкін.
Бизнес-жоспарлауды орындаушылар - бұл маркетингтік зерттеу бойынша
жобаластыруға мамандандырылған фирмалар, авторлар ұжымы және эксперттер
болуы мүмкін.
Нарықтық экономикада бизнес жоспарды кәсіпкерліктің барлық саласына
қолданылатын жұмыс құралы болып табылады. Бұл жоспар фирманың қызмет
ету процесіне сипаттама береді, фирма басшылары қойылған міндеттердің
орындалуын қалай жүзеге асыратындықтарын көрсетеді, ең бірінші кезекте –
компанияның табыс көзін жақсарту. Жақсы құрылған жоспар фирманың өсуіне,
ол қызмет ететін нарықта жаңа позицияларды иемденуге, өзінің дамуында
неғұрлым жақсы преспективті жоспарлар, жаңа тауарлар мен қызмет көрсету
өндірісінің тұжырымдамаларын құруға және оларды жүзеге асыруда
неғұрлым ұтымды әдістерді таңдауға көмек береді.
Бизнес – жоспар, ережеге сай, жүйелі түрде жиналып отырады,
оған фирма ішінде болатын ауыстырулар сияқты фирма қызмет ететін
нарықтағы және тұтастай экономикадағы ауыстыруларға байланысты
өзгертулер енгізіледі. Осылайша бизнес – жоспар кәсіпкерге фирма ішілік
және макроэкономикалық талдау негізінде өз ісінің жемісін бағалауға және
ағымдағы операцияларды бақылауға көмектеседі.
Бизнес – жоспарды құрудың негізгі мақсаты нарық қажеттіліктері мен
қажетті ресустарды алу мүмкіндіктеріне сәйкес жақын және алыс кезеңдерге
фирманың шаруашылық қызметін жоспарлау болып табылады. Бизенс – жоспар
құрудың басқа мақсаттары әр түрлі болулары мүмкін, мысалы:
• көзделген нәтижелерге жетудің шынайлылық деңгейін анықтау;
• тұлғаның белгілі бір тобын әрекет етуші фирманың немесе жаңасын
құрудың жұмыстарын қайта ұйымдастырудың орындылығын дәлелдеу;
• компания қызметкерлерін жобада белгіленген және т.б сандық немесе
сапалық көрсеткіштердің орындалу мүмкіндігіне сендіру.
Бизнес – жоспар, сондай-ақ, кәсіпкердің фирманың жұмыс жасауына
байланысты келесідей негізгі міндеттерді шешуіне көмек беруге арналған:
• қызметтің нақты бағыттарын, өнімнің перспективті нарықтарын және осы
нарықтағы фирманың алар орнын анықтау;
• өнімнің дайындалуы мен өтуі үшін қажетті шығындарды бағалау, оларды
жобаның потенциялды табыстыдығын анықтау үшін тауардың сатылатын
бағасымен салыстыру;
• фирманың коды мен шартын, олардың еңбегін мотивациялау үшін қойылған
мақсаттардың орындалуы бойынша талаптарға сәйкестілігін анықтау;
• фирманың материалдық және кадрлық жағдайын талдау, материалдық және
қаржылық ресустардың көзделген мақсаттарды орындауға сәйкестілігін
анықтау;
• тәуекелдерді сынау және бизнес – жоспардың орындалуына кедергі болуы
мүмкін қиындықтарды алдын ала қарастыру.
1.2. Бизнес – жоспардың атқаратын қызметтері.
Қазіргі тәжірбиеде бизнес – жоспар төрт қызмет атқарады.
Біріншісі оның бизнес стратегиясын жасау үшін орындалу
мүмкіндігімен байланысты. Бұл қызымет кәсіпорындарды құру кезінде,
сондай-ақ қызметтің жаңа бағыттарын табу кезінде өте қажет.
Екінші қызмет – жоспарлау ол қызметтің жаңа бағыттарының даму
мүмкіндіктерін бағалауға, фирма ішілік процесстерді бақылауға
мүмкіндік береді.
Үшінші қызметі қаржылық құралдарды – ссудаларды, несиелерді табуға
мүмкіндік береді. Қазіргі ресейлік жағдайда несие ресустарынсыз
қандайда бір маңызды жобаны жүзеге асыру мүмкін емес, алайда несие
алуда оңай емес, несиенің еселенген қайтарымсыздығында. Мұндай жағдайда
банктер қаржы құралдарының қайтарылуын қамтамасыз ету бойынша тұтас
шаралар кешенін жасайды, олардың ішінен банктік кепілдіктер, аманаттар
және т.б. айтуға болады, алайда несие беру кезіндегі шешуші фактор
құрылған бизнес – жоспардың болуы болып табылады.
Төртінші қызмет компания жоспарының орындалуына өндіріске өз
капиталын немесе өздерінде бар технологияларды салғысы келетін
потенциялды серіктестерді тартуға мүмкіндік береді. Капиталдар,
ресустар немесе технологиялармен қамтамассыз ету туралы мәселені
белгілі бір уақыт ішінде компанияның даму курсын көрсететін бизнес –
жоспар болғанда ғана шешуге болады.
Осылайша, фирма ішілік жоспарлау кез келген кәсіпорынның
ажырамас бөлігі болып табылады. Бизнес – жоспар бәсекелестік жағдайда
бизнестің басталуы немесе кеңеюі үшін мүмкіндіктерді талдауды қорытады
және осы потенциялды белгілі бір компания менджменті қалай
қолданатыны жөнінде нақты көрсетіп береді. Оның маңызы жұмысшы
серіктестерді тарту үшін де, біріккен кәсіпорын құру үшін де өте
зор. Сондай-ақ, қаржыландыру үшін де.
Бизнес – жоспардың дайындалуы мен тиімді қолданылуы, осылайша,
бірінші дәрежелі мәнге ие болады. Бұл жоспарды менеджер, басшы фирма,
фирма тобы немесе консалтингтік ұйымның тобы құруы мүмкін. Ірі
фирманың даму стратегиясын анықтау үшін кең жайылған бизнес – жоспар
құрылады. Оның дайындау сатыларында потенциалды серіктестіктер мен
инвесторларды анықтау қазірде аз емес.
Бизнес – жоспарлаудың уақытша аспектісіне келер болсақ, онда
фирмалардың көбі жоспарды бір жылға құрады. Оларда сол кезеңге
фирманың әр түрлі қызмет бағыттары мұхият қарастырылады және жеңіл –
желпі болашақтағы дамуы сипатталады. Кейбір фирмалар жоспарды 5 жыл
мерзімге құрады, ал тек жақсы көтерілген ірі компаниялар ғана бес
жылдан көп мерзімге жоспарлайды.
1.3. Бизнес – жоспарлаудың негіздемелері мен тәсілдері.
Бизнес – жоспар жасаудың екі негізгі тәсілі бар. Біріншісінде
бизнес – жоспарды жалдаған мамандар тобы құрады, ал жобаны бастаушылар
бұған бастапқы мәліметтерді дайындау арқылы қатысады.
Екінші тәсіл – мұнда жобаны бастаушылар бизнес – жоспарды өздері
құрады, ал әдістемелік кепілдемелерді мамандардан, көбінесе инвесторлардан
алады. Ресейлік тәжірбиеде екінші тәсіл неғұрлым дұрыс болып саналады.
Жобаны бастаушылар әдетте өндірістің мамандары болып табылмақ, бірақ,
ережеге сай, жобаны қаржылай қамтамассыз ету және өнім өтімінде әлсіз
болып келеді. Мұндай мәселелерді жалдамалы мамандар жасайды.
Бизнес – жоспарда фирманың ішіндегі, сондай- ақ сыртқы перспективті
жағдайлары бағаланады. Ол әсіресе, акционерлік меншік жағдайында
басшыларға жөн табу үшін қажет, себебі бизнес – жоспарлаудың
көмегімен ғана компания басшылары табысты жинау және оның бөлігін
акционерлер арасында дивиденд түрінде бөлу туралы шешім қабылдайды.
Бұл жоспар фирманың ұйымдастырушылық - өндірістік құрылымының жетілуі
мен дамуы бойынша шаралар жасау кезінде, көбіне басқарудың орталықтану
және қызметкерлердің жауапкершілік деңгейін тұрақтандыру үшін
қолданылады.
Көрсетілген жоспардың серіктес фирмалардың қызметін үйлестіруге,
бірдей және өзара толықтырушы өнімдерді дайындау және қайталаумен
байланысты фирма тобының дамуын бірге жоспарлауды ұйымдастыруға
көмектесетінін айта кеткен жөн. Мұндай жағдайда фирма серіктестер
ортақ қаржыландыруды жүзеге асырады.
Фирма ішілік қызметпен қатар, бизнес – жоспарлау макро деңгейдегі
жосипарлау стратегиясын анықтау кезінде де зор мәніге ие. Кәсіпорындардың
ұзақ мерзімді бизнес – жоспарының жиынтығы экономиканы мемлекеттік
реттеу шеңберінде жоспарлаудың ұлттық саясатын жасаудың негізі болып
табылатын ақпараттық базаны құрайды.
Осылайша, көп жағдайда бизнес – жоспар инвесторларды іздеукезінде
фирмадан тыс, сондай-ақ оның ішінде нарықтық жағдайды бағалауда
қолданылады. Ол ірі кәсіпкерлердің өз істерін басқа фирманың акциясын
сатып алу не жаңа өндірістік құрлымды ұйымдастыру арқылы кеңейтулеріне
көмектесе алады, сондай-ақ жоспарлаудың жалпы мемлекеттік
стратегиясын қалыптастырудың негізі бола алады.
Бизнес – жоспардың күрделі құжаты – компанияны сипаттау, оның
потенциялы, бизнестің ішкі және сыртқы ортасын бағалау, фирма дамуы
туралы нақты мәліметтер - білдіретін құрлымы аса маңызды болып келеді.
Алайда, бизнес – жоспарлар сырттай бір – бірінен өзгеше болулары
мүмкін, олардың бөлімдерінің құрамы негізінен өзгеріссіз қалады,
дәлірек айтсақ, қысқаша мазмұны салаларының сипаттамасы, құрылушы
компаниялар мен оның қызмет көрсетуі және өндірістік өнімдердің
сипаты, нарықтың зерттелуі мен талдануы, маркетингтің жоспарлары,
өндірістік және қаржылық жоспарлар, сондай- ақ мүмкән тәуекелдер мен
сақтандыруларды бағалау.
Бизнес – жоспардың безендірілуі оның мұқабасын дайындаудан
басталады. Ол бірден бір құжатты кім, қашан, қайда құрғаны туралы
ақпараттар мен қамтамасыз етілуі тиіс. Сондай-ақ мұнда бизнес –
жоспардың идеясын қысқа әрі нақты тұжырымдайтын жобаның аты
көрсетіледі.
Жоспардың екінші беті оның құрлымын бейнелейтін мазмұнынан
тұрады. Бұл – бөлімдер немесе параметрлер номенкулатурасы.
Кез – келген нұсқада мазмұн міндетті түрле нақты цифрлануы тиіс
және ол араб цифрлары болы тиіс. Одан соң кіріспе бөлімі тұрады, онда
бизнес – жоспардың құрылу міндеті және оның бағытталған тұлғалар ортасы
көрсетіледі. Сондай-ақ мұнда жобаны құру қажеттілігі неліктен туғандығын
көрсеткен жөн.
Фирма мүмкіндіктері бөлімнің көлемі бірнеше беттен аспауы тиіс.
Бұл бөлімде потенциялды инвесторлармен бағаланатын және түсіндірілетін
барлық маңызды нәрселер көрсетіледі, яғни фирма туралы түсінік
беретін ақпараттар мен оның коммерциялық қызметін сипаттайтын, барлық
қажеттіліктермен қамтамасыз ететін мәліметтер көрсетіледі. әрбір бағыт
бойынша мақсатты нарықтар мен жауапты мақсаттарын, сондай-ақ оның
нақты міндеттерін қысқа да нұсқа тұжырымдаулары тиіс. Осылайша,
бөлімде фирманың негізгі мақсаттары көрсетілуі қажет. Оның
стратегиясы, оны орындау үшін жасалған нақты шаралар.
Бұл мәліметтерді кесте түрінде көрсеткен орынды, оған фирма
қолданылатын іскерлік әдістер мен оларға сәйкес келетін, таңдалған
стратегия шеңберінде нақты міндеттерді шешуге бағытталған шараларды
сипаттау кіреді. Сондай-ақ, кестеде әр түрлі шаралардың орындалуына
жауапты тұлғалар тобын анықтаған жөн. Сндай-ақ, мұнда орындалу
мерзімін көрсету жоспарды құраушы үшін де, потенциялды инвестор үшін
де маңызды.
Пысықтау сұрақтары:
1. Бизнес жоспар не үшін керек?
2. Стратегиялық жоспардың ерекшеліктері қандай?
3. Жоспарлау әдістері қандай?
4. Жоспарды дайындауға қандай талаптар қойылады?
Әдебиеттер:
1. ҚР-ның Конституциясы. Алматы-1995 ж.
2. И.В.Попов Бизнес планирование, М-2002 ж.
3. Ким М.Т. Как разработать бизнес – план, Алматы – 2001 ж.
4. Мейірбеков А.Қ. Әлімбетов К.Ә.Кәсіпорын экономикасы, Алматы.2003.
5. Мамыров Н.А. Государства и бизнес, Алмата – 1999ж.
2-тақырып. Бизнес – жоспарлаудың мақсаты, жоспарлау принцптері
Дәріс мақсаты: Студенттерге жоспарлаудың принциптерін, ашық
жүйе туралы түсінік беру, бизнес – жоспарлауға
қойылатын негізгі талаптар, оның техникалық –
экономикалық негіздемелерін және құралдарын
түсіндіру.
Дәріс жоспары:
2.1. Бизнес – жоспарлаудың мақсаты, негізгі талаптар.
2.2. Техникалық–экономикалық негіздеме мен бизнес – жоспар дайындау.
2.3. Бизнес – жоспар (техникалы – экономикалық негіздеме)
дайындаудағы біздің қызметтер.
2.1. Бизнес – жоспарлаудың мақсаты, негізгі талаптар.
Фирманың өндірістік – шаруашылық қызметтерінің стратегиясы мен
тактикасын жасау әрбір бизнес үшін ең маңызды мәселе болып
табылады.
Бизнес – жоспарлаудың мақсаты – нарық талабына сәйкес қысқа және
ұзақ жылдарға фирманың шаруашылық қызметтерін жобаластыру болып
саналады. Бизнес – жоспарлау кәсіпкерлерге төмендегі негізгі мәселелерді
шешуде көмек береді:
– фирмалардың қызметінің нақты бағытын анықтау мақсатында
нарықты және бұл нарықта фирмалардың орнын анықтау;
– фирмалардың қысқа және ұзақ мерзімдегі мақсаттарын,
стратегиясын
және тактикасын ұйымдастыру;
– фирма кадрларының сәйкестіктерін анықтау;
– мақсаттарға жету үшін фирманың қаржы жағдайын және оның
қаржылық – материалдық ресустарымен сәйкестіктерін бағалау;
– бизнес – жоспарлаудың практикалық орындалуына кері әсер
жасайтын қиыншылықтарды қарастыру;
Егер де жоспар дұрыс жасалса, ол фирманың дамуының келешегін
белгілейді, кәсіпкер үшін ең керекті болған сұрақтарға, бұл іс үшін
ақша шығаруға болама, жоқ па, ол пайда келтіреме, жұмсалған барлық
шығындар өтеле ме, жоқ па?,т.б.
Бизнес – жоспарлауға деген талап төмендегі өзекті мәселелерді
шешуде пайда болады:
– несие алу үшін жаңадан пайда болған фирмалардың
өтініштерін
дайындау;
– мемлекеттік кәсіпорындарды меншіктестіру бойынша
ұсыныстардың
дәйектелендіруі;
– сыртқы нарыққа шығу және шетел инвистициясын тарту.
Жоспарлауды жасауға, бұл процеске басшының қатысуы өте маңызды
болып табылады.
Бизнес – жоспарлау - бұл болашақты және оны бірнеше қатар
жылға алдын жоспарлауды ұсынады.
Бизнес – жоспарлауды дайындауда негізгі кепілдеме бұл:
– қысқалық, яғни бөлімдердің тек басты – бастылары
көрсетіледі;
– жеткілікті, түсінікті болуы;
– сенерлік болуы керек;
Қазіргі практикада бизнес – жоспарлау 4 функцияны атқарады:
1. Бизнес стратегиясын жасауды пайдалану мүмкіндігіне
байланыстылығы.
2. Жоспарлау.
3. Сырттан ақшалай қаражат қарастыруға рұқсат беру.
4. Өздерінде бар технологияны және жеке потенциялдарын өндіріске енгізуге
тілек білдіруші потенциялды серіктес компаниялардың жоспардың
орындауына қатысуға рұқсат беру.
Техникалық – экономикалық негіздеме мен бизнес – жоспар дайындау
Бизнес – жоспар бизнесті тиімді жоспарлау және басқару үшін
дайындалып, қызметінің тиімділігін анықтайтын кәсіпорынды басқарудың
бірден – бір құралы болып табылады. Бизнес – жоспар – бұл инвестициялық
жобаның мақсаттары мен міндеттері, оны жүзеге асыру тәсілдері мен
кәсіпорынның техника – экономикалық немесе жобаның жүзеге асқанын
кейінгі көрсеткіштері көрсетілген жан – жақты құжат. Бизнес –
жоспардың құрлымы және оның дәйектелінуі ойластырылған істің
бағытталуы мен көлеміне, яғни обьектінің ерекшелігі, компания
қызметінің саласы, ұйымдастырылу жағдайы, көзделген нарық өлшемі,
бәсекелестердің болуы мен өсу перспективасына байланысты анықталады.
Біздің мамандар Сіз үшін кез – келген бизнес – жоспардың түрін – ішкі
жоспарлау үшін де, әлеуетті инвесторлар мен несиелеушілерден
қаржыландыру көздерін тарту үшін де дайындай алады. Бізге тапсырыс
беру арқылы сіз белгілі бір инвесторлар үшін сапалы бизнес – жоспарға
қол жеткізе аласыз.
Табысқа жеткізер бизнес – жоспарлау үшін өте көп уақыт жұмсау,
ақпараттың көп көлемін жинап, оны талдау, сондай-ақ қаржы
менджерлерінің, талдаушылардың, бухалтерлердің біліктілігі қажет. Біз
әр жобаны оның ерекшеліктерін ескере отырып, инвесторлар мен
несиелеушілердің, тапсырыс берушілердің нақты талаптарына сай етіп
жасаймыз, ал ондай талаптардың болмаған жағдайда Еуропа Даму және
Қайта құру Банкінің, UNIDO сияқты мекемелердің ұсыныстарын ескереміз.
Бизнес – жоспардың қаржылық бөлімі қаржылық және есеп берудің
Қазақстандық және халқаралық үлгіге негізделіп есептеледі.
Бизнес – жоспар (техникалы – экономикалық негіздеме)
дайындаудағы біздің қызметтер.
▪ Бизнес – жоспарға қойылатын талаптарды анықтау, жасау, талдау,
және келістіру
▪ Сіздің кәсіпорныңыздың қаржылық жағдайын жедел – талдауын
жүргізу.
▪ Сіздің есептік құжаттыңыз негізінде болашақ кезеңге ақшалай
ағымдарыңыздың қозғалысын жасау.
▪ Жобаның қаржыландыру стратегиясын анықтау
▪ Маркетинг концепциясын және нарықтық талдау жасау
▪ Инвесторлар, несиелеушілер және тапсырыс берушілердің талаптарын
ескеретін бизнес – жоспар жасау.
▪ Жобаның өзектілігін алты ай бойы сақтап тұру.
UNIDO – ның стандартына сәйкес бизнес – жоспардың жалпы құрлымы
келесідей болуы керек:
1. резюме (Компания мен оның негізгі иелері жөніндегі ақпарат);
2. мақсаттар мен міндеттер (жобаның негізгі қағидалары жұмыстарының
жоспары);
3. өнім қызмет (өндірістің технологиясы, ерекшеліктері, сипаттамасы,
өнімнің бәсекелестігін бағалау, оның сапалығын қамтамассыз етудің
әдістері және т.б);
4. нарықты талдау (саладағы жағдай, негізгі қажеттіліктер, нарық
сегменттері, бәсекелестік орта, бизнестің тиімділігін және дамуының
мүмкіндіктері )
5. маркетинг жоспары (бағаның құрылуы, сатуды үдейту әдістері, сатудың
оңтайлы көлемдері, таратылу сызбалары, жарнамалық жобалар және
т.б);
6. өндірістің жоспары (қажетті материялдар, жабдықтар мен өндіріс
қуаттылығы, оларды жеткізу көздері, қосалқы мердігерлер, өндірісс
технологиясы және т.б.);
7. мамандар мен басшылар ( қызметкерлер мен басшылардың ара –қатнасының
сызбасы, кадырлық құрлым, еңбекті төлеу түрлері, мамандардың
біліктілігі және т.б.);
8. қажетті қаржынының көлемі мен көздері ( қажетті қаржынының көлемі мен
көздері, оның қайтарылым шарттары, бос қаржының болуы және т.б.);
9. қаржылық жоспардың негіздері мен тәуекелдерді бағалау (сату
көлемдерінің және пайда шығындарының көлемін болжау, мүмкін
болатын барлық қатерлер, түсімдер мен шығыстардың толық жоспары,
елдегі және белгілі – бір аймақтағы жалпы әлеуметті – саяси жағдай,
онымен байланысты тәуекелдер, дебиттік және кредиттік қарыздарды
қамтамассыз ету сызбалары және т.б.);
10. егжей – тегжейлі қаржылық жоспар бюджет (тоқсандық ақшалай ағымдарды
талдау, өнімнің өзіндік құнын анықтау, пайда мен шығындардың
тоқсандық бағасы, қаржылық ағымдарды анықтау және т.б.);
Жобаның бизнес – жоспарлауының құны мен дайындау мерзімі
келесідей бірнеше факторларға байланысты:
– жоспарлау үшін қажетті ақпарат – егер ақпарат жеткіліксіз
болса, біздің мамандар сыртқы ортаны зерттеу арқылы,
сондай-ақ ішкі аудит негізінде жинауға көмек бере алады.
– бизнес – жоспарлауының алушысы - бизнес – жоспар кім үшін
жасалуда: өзіңіз үшін, несиелеуші үшін, инвесторлар және
басқа мақсаттар үшін;
– жобаның қиындығы және оны нақтылау қажеттілігі;
тәуекелдер – тәекелдер неғұрлым көп болған жағдайда жобаны
соғұрлым байсалдылықпен жасау керек.
Пысықтау сұрақтары:
1. Жүйе деп нені түсінеміз?
2. Қаржылық тұрақтылық және өсу деген не?
3. Бағдарламаның орны қандай?
4. Ашық жүйе деген не?
5. Ресурстарды қалай бағалайды?
Әдебиеттер:
1. ҚР-ның Конституциясы. Алматы-1995 ж.
2. И.В.Попов Бизнес планирование, М-2002 ж.
3. Ким М.Т. Как разработать бизнес – план, Алматы – 2001 ж.
4. Мейірбеков А.Қ. Әлімбетов К.Ә.Кәсіпорын экономикасы, Алматы –
5. Мамыров Н.А. Государства и бизнес, Алмата – 1999ж.
3-тақырып. Бизнес – жоспарлаудың әдістемесі мен ұйымдастырылуы
Дәріс мақсаты. Студенттерге жоспарлаудың негізгі әдістемелерін және
ұйымдастыру түрлерін түсіндіру. Жобаны жасау, оның
әлсіз және күшті жақтарын талдау.
Дәріс жоспары:
3.1. Бизнестің түрлері және мақсаты.
3.2. Бизнес-жоспарлауды қалай жасау керек.
3.1. Бизнестің түрлері және мақсаты.
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту ол – кез келген ел
экономикасының негізі. Дамыған елдердің тәжірибелері көрсетіп отырғандай,
шағын және орта бизнесті қалыптастыру мен дамыту экономиканы нығайту үшін
қолайлы алғышарттар жасайды. Атап айтқанда, салалық және өңірлік монополизм
жойылады, нарықта тауарлар мен қызметтер көбейеді, жаңа жұмыс орындары
ашылады, ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктері өмірге енгізіледі, қоғам
тұрақтылығының кепілі болып табылатын орта тап қалыптасады. Нәтижесінде
шағын және орта кәсіпкерлік жүздеген мың адамдар үшін тартымды сипатқа ие
болып, нарық экономикасының қажетті элементіне айналады.
Сөз жоқ, шағын және орта бизнесті дамыту мемлекеттен ішкі қолайлы
жағдайлар туғызуды талап етеді. Мәселен, Шығыс және Орталық Еуропа
елдерінде шағын және орта кәсіпорындарға тиесілі ІЖӨ үлесінің айтарлықтай
өсуіне мақсатты бюджеттік субсидиялар мен салық салудағы айтарлықтай
жеңілдіктер арқылы қол жеткізілді. Оның сыртында көптеген басқа да
елдердегі сияқты Венгрияда да қолданыстағы заңдарға өзгертулер енгізген
кезде ол өзгерістердің шағын және орта кәсіпкерлікке қалай әсер ететіні
туралы қорытынды жасау міндетті болып табылады.
Біздің елімізде де шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттік
саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады. Ел басшылығы ол істі
табысты жүзеге асырудың мемлекеттің одан әрі экономикалық және саяси дамуын
айқындайтынын жақсы түсінеді. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы
Президентінің Қазақстан халқына Жолдауында шағын және орта бизнеске қолдау
көрсетудің жүйелі іс-қимылдары баяндала отырып, кәсіпкерлік ортаны одан әрі
нығайтуға айрықша көңіл бөлінген.
Елде қазірдің өзінде шағын және орта бизнесті дамыту үшін негіз
қалыптасқанын мойындау қажет. Тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
саны жылдан жылға өсіп келеді. Мәселен, соңғы 5 жылда олардың саны 2 есе
артты. Жұмыс істеп тұрған бүкіл шаруашылық субъектілері құрылымындағы
олардың үлесінің 91,4 пайыз құрауы да осыны нақты айғақтайды. Қазіргі таңда
елде 106 мыңға жуық шағын және орта бизнес кәсіпорындары жұмыс істейді.
Шағын және орта кәсіпкерлік өндірген өнімдер мен қызметтер елдің ІЖӨ
құрылымында қазірдің өзінде 30 пайыздан асады.
Бизнес – жоспарлауды қалай жасау керек?
Бизнес – жоспарды жасау екі бөлімшіден тұрады:
А. Ақпараттарды жинау
Бизнес – жоспарды жасаудың алдында, сіз алға қойған іс туралы
келесі мәліметтерді білуіңіз қажет:
– Іскерліксіз не істеп жатырсыз немесе не істегіңіз келетініңізді
анықтау керек.
– Нарықта сіздің тұтынушыңыз кім? Олардың сұраныстары қандай? Сіздің
бәсекелестеріңіз кім?
– Қаржысыз тұтынушыларды қанағаттандыраласыз ба және де пайда табасыз ба?
В. Бизнес – жоспардың құрлымы:
1. Титулдық қағазы.
2. Мазмұны.
3. Қысқаша баяндамасы.
4. Бизнесті баяндау.
5. Нарық.
6. Басқару және ұйымдастыру.
7. Қаржылық жоспарлар.
8. Қосымшала
Бизнес – жоспарлаудың мазмұны.
БИЗНЕС - ФИРМА
- ОБЫЛЫСЫ
- МАҚСАТТАР
НАРЫҚ - ТҰТЫНУШЫЛАР
- ТАУАР ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ
- НАРЫҚ СЕГМЕНТІ
- БӘСЕКЕЛЕСТЕР
БАҚАРУ - ҚҰРЛЫМ
- БАСҚАРУ
- ПЕРСОНАЛ
ҚАРЖЫ - ТАБЫСТАР
- ШЫҒЫСТАР
- ФОНДТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ
- ҚАРЖЫЛЫҚ БОЛЖАУЛАР
Бизнес мағынасы
А. ФИРМА
– Сіздің фирмаңыз қашан және қалай құрылды?
– Сіздің фирмаңыз қандай іспен айналысады?
– Қандай тауарлармен қымет көрсетулерді ұсынасыз?
– Неге сіз осы іс жетістікке жетеді деп ойлайсыз?
– Сіздің ісіңіздің даму дәрежесі қандай?
– Қандай істің обылысында сіз өзіңізді бәсекелік күресте көргіңіз
келеді?
– Сіздің ісіңіздің обылысы қандай сатыда тұр?
С. МАҚСАТТАР
– Қандай стратегияны сіз қабылдайсыз? Сізді бизнесіңіздің келесі 2-5
жылдарға байланысты мақсаттары қандай?
Нарық
А. ТҰТЫНУШЫЛАР
– Сіздің тұтынушыларыңыз кім?
– Сіз ұстанатын тауарлар қызмет көрсетулерді тұтынушылардың сатып
алуына не әсер етеді?
– Олар қаншалықты жиі сатып алады?
– Олар қанша ақша жұмсайды?
– Тауарлар мен қызмет көрсетулерде қандай жаңашылдықтарды көргісі
келеді?
– Қандай бағаны төлеуге дайын?
– Сіз неге сіздің тауарыңызды олар сатып алады деп ойлайсыз?
В. ТАУАР ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ
– Сіз өзіңіздің тауар қызмет көрсетуді анықтаңыз:
– Нарықта қандай тауар қызмет көрсетуді ұсынасыз?
– Қандай сұранысты ол қанағаттандыра алады?
– Қалай ол сатылады?
– Сіздің тауар қызмет көрсету туралы сатып алушы қалай біледі?
– Сіздің тауар қызмет көрсету қандай экономикалық параметрлерге
сай?
– Қанлай бағамен сатылады?
– Қандай шығындар болады?
– Қаншалықты ол пайдалы және бәсеклі?
С. НАРЫҚ СЕГМЕНТІ
– Сіздің нарығыңыз қайда орналасқан?
– Қаншалықты сіздің нарығыңыз үлкен?
– Бұл дамып келе жатқан нарық па? Оның өсуі қаншалықты?
– Сіздің нарығыңыздың қандайда бір ерекшелігі барма?
D. БӘСЕКЕЛЕСТІК
– Сіздің негізгі бәсекелесіңіз кім?
– Бәсекелестердің тауарлар қызмет көрсетулерінің сапасы қандай?
– Олар өз тауарлар қызмет көрсетулерін қалай жүргізеді?
– Олардың нарық сегменті қаншалықты жоғары?
Осы сұрақтарға жауап бергесін сіз өзіңіздң тауарлар
қызмет көрсетулер үшін МАҚСАТТЫҚ НАРЫҒЫН анықтай аласыз.
Мақсаттық нарық – бұл сіз назар аударатын тұтынушылар
тобы. Егер сіз дұрыс мақсаттық нарығын анықтасаңыз және де оны
қанағаттандыру үшін барлық жағдай жасаңыз, онда сіздіің жетістікке
жетуге мүмкіндігіңіз жоғарлайды.
Келесі бөлімшеде бизнес – жоспар үшін өте маңызды:
Басқару және ұйымдастыру. Сіздің бизнесіңізді басқару және құрастыру
әдісі туралы.
А. ӨНЕРКӘСІПТІК ПРОЦЕСС
– Өнеркәсіптік процесс туралы және де олардың дәрежелерін баяндаңыз.
Олардың әрқайысысы үшін белгілі фондтарды және де уақытты
белгілеңіз.
– Өнеркәсіпке керек заттарды: шикі зат, тасмалдаушылар, сапаны бағалау
әдісі және т.б. белгілеу.
– Қандай машиналар құрал жабдықтарды пайдаланасыз?
– Сіз қалай өнеркәсіптік процесс және де тауарлар қызмет көрсетулер
үшін дүкен ,офис ұйымдастырғыңыз келеді?
В. БАСҚАРУ
– Фирманың ұйымдық құрлымы қандай?
– Бизнесті басқаратын кім?
– Басқарушылардың жұмыстары қандай?
– Штатты бақылау қалай жүргізіледі?
С. ШТАТ
– Сізге неше жұмысшылар қажет?
– Олардың квалификациясы қандай болу керек?
– Сізге қажет жұмысшыларды қай жерден табасыз?
– Сіз оларды қалай оқытқыңыз келеді және қайта даяарлау процесі қалай
жүргізіледі?
– Сіз олардың еңбегін қалай төлейсіз?
– Сізге олардың қандай сыртқы көмегі қажет?
Бизнес – жоспарлаудың соңғы өте маңызды бөлімшесі болып:
Қаржылық жағдайды және сіздің бизнесіңіздің пайдасы.
– Сіз бір жыл ішінде өз қажеттілігіңіз үшін қанша ақша жұмсайсыз?
– Бір жылдық табыс бағасы қанша?
– Фирманың білімі неше тұрады?
– Сіздің қаржылық қажеттіліктеріңіз қанша?
– Келесі 3 жылға қандай табысты болжайсыз?
Пысықтау сұрақтары:
1. Жоспарлаудың әдістер деп неге айтамыз?
2. Шешім қабылдау ережелері қандай ?
3. Жоспарды дайындауға қойылатын талаптар?
4. Уақыт жиектері деген не?
Әдебиеттер:
1. ҚР-ның Конституциясы. Алматы-1995 ж.
2. И.В.Попов Бизнес планирование, М-2002 ж.
3. Ким М.Т. Как разработать бизнес – план, Алматы – 2001 ж.
4. Мейірбеков А.Қ. Әлімбетов К.Ә.Кәсіпорын экономикасы, Алматы
5. Мамыров Н.А. Государства и бизнес, Алмата – 1999ж.
6. Алтынбаев Б.А. Основы маркетинга, Алмата – 2002ж.
7. Грузинов В.П. Экономика предприятия, М – 2002ж.
8. Малов В.М. Бизнес планирование, М – 2002ж.
Бизнес – жоспарда маркетингтік зерттеу және маркетингтің
стратегиясы
Дәріс мақсаты. Маркетингтік қызмет туралы толық түсінік беру және
оның бизнес жоспардағы рөлін анықтау, базалық
көрсеткіштер, маркетинг түрлері, маркетингтік
орта
түсінігі, маркетинг стратегиясы және маркетинг
ортасына
әсер етуші факторларды анықтау.
Дәріс жоспары:
4.1. Маркетингтік зерттеудегі базалық көрсеткіштер.
4.2. Маркетингтің түрлері.
4.3. Бизнес-жоспарлаудағы маркетингтік орта.
4.4. Маркетинг стратегиясы.
4.1. Маркетингтік зерттеудегі базалық көрсеткіштер.
Маркетингтік зерттеу бизнес – жоспарлаудың ең маңызды бөлімі
болып табылады. Ол фирма қызметтінің ішінде ғана емес, ал сыртқы
инвесторлар және де кәсіпкер әріптестермен жұмыстар істеуге қызмет
жасайды.
Әріптестер мен бизнес – жоспарды талқылағанда, ең бірінші
тауарларды өткізудің сызбасын, бағаларды анықтау тәсілдерін,
рентабілділіктің динамикасын және де басқада маркетингтік саясаттың
басты сұрақтарын зертеу маңызды роль атқарады.
Қолайлықты таңдау маркетингтік стратегия шартында ең бірінші
орында тұрады. Жоспарды жасауда өнімнің сапасы туралы сұрақтарға
айрықша назар аудару керек.
Жоспарлаудың маркетингтік бөлімін зерттеуде төмендегілер
нақтылануы тиіс:
1. Жалпы маркетинг стратегиясы.
2. Баға қалыптасуы.
3. Өнімді сату, ынталандыру.
4. Сатудан кейінгі қызмет көрсету маңыздылығы және кепілділік.
5. Маркетинг стратегиясындағы жарнаманың орны мен маңыздылығы
6. Өнімді өткізу.
7. Сатуды болжау.
8. Өндірістік жоспар бағдарламасы.
9. Өндірістік цикл.
10. Өндірістік қуаттылық және оның дамуы.
11. Мемлекеттік және құқықтық реттеу.
12. Дербес – менджмент.
13. Басқару командасы.
Басқару командасы бөлімін жоспарлауда төмендегілер бейнеленеді:
– ұйымдастыру құрлымы;
– фирма басшылары олардың құқықы мен міндеттері;
– еңбекті ынталандыру шарттары;
– өзге инвесторлар;
– директорлар кеңесі;
– акция иегерлері;
– маманды кеңесшілер;
– персоналдар;
– мамандықтарын жетілдіру мүмкіндіктері.
14. Бизнестегі тәуекелділік.
15. Қаржы жоспары.
– ақшалай кіріс және шығыс балансы;
– кіріс және шығыс таблициясы;
– актив және пассивтердің өгей балансы;
– қаржы саясаты, көздері, бақылау;
– қаржы салудың тиімділігі;
– қаржыландырудың стратегиясы.
16. Іс кестесі.
17. Бизнес – жоспарлаудың қосымшалары.
Маркетинг – бұл нарық үлесін кеңейтуге, өнімнің бәсекелестігін,
өнімді ең жоғарғы деңгейде өткізу де фирманың қызметінің ұйымдастыру
және басқару жүйесі болып саналады. Қазіргі кезде маркетингтің көптеген
анықтамалары бар.
4.2. Маркетингтің түрлері.
– Сыртқы орталық маркетингі. Бұған экономикалық, демографиялық, саяси,
құқық, мәдениет жатады.
– Дифференциалды маркетинг.
– Тұтыну тауарлары маркетингі.
– Өндіріс құралдары маркетигі.
– Демаркетинг.
– Конверциялық маркетинг.
– Қарсы әрекет етуші маркетинг.
– Жетілдіруші маркетинг.
– Баға маркетингі.
– Ынталандыру маркетингі.
Маркетингтік статегиясы – кәсіпорындардың өндірістік өнім өткізу
қызметтінің болашағы үлкен мақсаттарын, олардың ұзақ мерзімге арналған
қызметтінің тиімділігін барынша артыруға қол жеткізу үшін бәсекелестік
күреспен маркетинг тұжырымдамасының оңтайлы формаларын таңдап алу болып
табылады.
Маркетингтік статегиясы мыналардың негізінде жасалады:
– Нарық сыйымдылығын үйрену, оның сандық және сапалық сипаттамаларын
білу.
– Бағдарламаны дамытудың мақсаттары және мәселелері.
– Мақсаттарға жету және алға қойған мәселелерді орындау үшін тиісті
шараларды жобаластыру.
Маркетингтік жобаларға 9 көрсеткіш кіреді:
1. Клиенттер.
2. Олардың алатын пайдалары.
3. Өткізу.
4. Бәсекелестік.
5. Нарық сыйымдылығы.
6. Жарнама.
7. Баға қалыптасуы.
8. Маркетинг шығындары.
9. Нарық стратегиясы.
Маркетингтік статегиясы – жалпы шарушылықты дамыту болжамын, нарық
жүйесіндегі құрлымдық өзгерістерді, өнімнің сапасы мен бағаларындағы
маркетингтік ой пікірін қадағалауы тиіс.
Маркетингтік зерттеу - Маркетингтік қызметінің аса маңызды саласы
болып, нарықты зерттеумен шектелмейді, қайта жаңа тауар идеясын
іздестіруден бастап, оны тұтынушылардың алуына дейінгі кезеңдегі
күллі процестерді қамтиды. Тиісінше, маркетингтің бүкіл қызметінің
түрлері мен салаларын атқарады. Бұлар – тауар, нарық, тауар түрлері,
тауар сатудың салаларымен бөліс, өткізу тәсілдері, жарнама, сатуды
ынталандыру және т.б.
4.3. Бизнес жоспардағы марекетингтік орта.
Фирманың нарықтағы қызметіне әсер етуші субьект және күштердің
жиынтығы фирманың маркетингтік орталығы деп аталады. Ол 2 түрге бөлінеді:
1. Ішкі орталық – бір фирманың құрлымдық ұйымдастырылуына байланысты
күштер, менджмент, маркетинг.
2. Сыртқы орталық – фирманың өзара қатнасына болатын күштер жиынтығы.
Маркетингтің жалпы атқаратын 10 функциясы бар:
1. Сатып алу.
2. Сату және өтім.
3. Сатуға әсер жасау.
4. Жарнама.
5. Халықпен байланыста болу.
6. Тасымалдау.
7. Стандарттау.
8. Маркетингтік қаржылану.
9. Тәуекелділікті төмендету.
10. Сатудың алдындағы және кейінгі қызмет.
Фирманың макроортасы – бұл кеңейтілген ұғым, макроортаның барлық
элементтеріне әсер ететін факторларды қосады. Бұлар: демографиялық
экономикалық, табиғи, ғылыми – техникаклық, саяси жағдайларды және де
белгілі мемлекеттегі мәдениет.
Бұдан макро ортаның келесідей факторлары шығады:
– Демогафиялық;
– Экономикалық;
– Ғылыми – техникалық;
– Саяси;
– Мәдени орта;
– Табиғи;
Нарық мүмкіндігіне анализ жасаған кезде демографиялық факторларға
зерттеу жүргізу ең басты орын алады. Маркетинг балалардың туылу,
халықтың жас құрлымы туралы сұрақтарды қарастыру керек. Бұл өндірушінің
қандай және қанша тауар шығару үшін керек. Егер туылу аз болса, бұл
үлкен жастағы адамдардың санының өсуіне алып келеді, бұдан балаларға
арналған тауарлар санына ұсыныс азайып, керсінше үлкен жастағы адамға
қажетті тауарларға сұраныс артады.
Демографиялық жағдай жанұяны да қозғайды. Бұл жанұя
құрамындағы адамдардың орташа жасы, балалардың орташа жасы, айырлысу
деңгейі және т.б. анықтау. әрбір жанұя топтарының классификациясына
байланысты әр түлі тауарлар мен қызмет көрсетулерді талап етуін, әрбір
топтың өзіндік бюджетін маркетинг мамандары зерттеуі қажет.
Демографиялық процсестің барлық тенденцияларын жинай отырып, оның
фирма қызметіне ықпалын анықтауға мүмкіндік береді.
Экономикалық факторлары да өте маңызды болып табылады. Бұнда
адамдардың тауарды немесе қызмет көрсетуді қаншалықты деңгейде сатып
алатыны көрсетіледі. Мемлекеттің экономикалық даму деңгейін, жалақы
көлемін және жұмыссыздықты анықтауға көмектеседі.
Ғылыми – техникалық фактор да маркетингтің қарамағында болуы керек.
әртүрлі жаңалықтар ескі тауарлар үлгісін шығарып тастауға қауіп туғызады.
Фирма ішіндегі зерттеулер бәсекелестіктердің көңілін аудармау үшін жасырын
жүргізіледі. Осыған байланысты ғылыми зерттеулерге және тәжірбиелік –
конструкторлық өндеулерге шығынның жұмсалуы да көбейе түседі.
Ғылыми – техникалық прогресс жағдайында әртүрлі жетілдірудің және
рационаизаторлық ұсыныстардың мағнасы өседі, бұл жапондық фирмалардың
мінездемелеріне тән.
Ғылыми – зерттеулер жұмысын жүргізу – бұл қиын процесс және де
көптеген ішкі және сыртқы факторлар маркетинг бөлім қызметкерлерінің
шешімімен қабылдануы тиіс.
Саяси факторларға біріншіден мемлекеттік органдар тарапыннан
қабылданған нормативтік актілер, олардың орындалуын мемлекет тарапыннан
бақылау, және де әр түрлі қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер жатады.
Кәсіпкерлік қызметті мемлекет тарапыннан реттеу қажеттілігі біздің
еліміздегі және батыстағы көптеген аспектілерінен айрықша. Біздің
кәсіпкерліктің заңды базасы әлсіз және ол тек мемлекеттің фискалдық
функциясын қанағаттандыру үшін бағытталған. Заңды білу фирмалар үшін
нарық туралы дұрыс хабардар болу, инвестиция бағытын таңдауға мүмкіндік
береді.
Мәдени орта факторы көбінесе қоғам мүшелерінің мінез – құлқын
анықтайды. Қоғамда қабылданған тұрақты нормалар үлкен күшке ие. Маркетинг
тек қана екінші дәрежелі мәдени құндылықтардың күйіне әсер ете алады.
Маркетингтің мақсаты мәдени орта тенденцияларын анықтау.
Маркетингтік ортаны зерттеу нарықтық мүмкіндіктеріне анализ жасаудың
маңызды этапы болып табылады. Фирма мен субекті арасындағы қарым –
қатнас әртүрлі, және де олар фирма тарапыннан бақыланатын және
бақыланбайтын болуы мүмкін. Демек, фирманың тапсырмасы бақыланбайтын
ортаны минимумге жеткізу.
4.4. Бизнес – жоспардың маркетингтік стратегиясы.
Маркетингтік жоспар бизнес – жоспардың бөлігі ретінде тек қана фирма
ішіндегі қызметтерге ғана емес, сонымен қатар басқа да фирмалардың
әріптестерімен, инвесторлармен қарым-қатнас орнатуға негіз болып табылады.
Бизнес – жоспарды құрған кезде ең алдымен тауарларды таратудың нақты
схемасын , бағаны анықтау әдістерін, салынған капитал салымдарының
рентабельділік деңгейін және де тағы да басқа маркетингтік саясатқа
қатысты сұрақтарды анықтау қажет.
Маркетингтік стратегия бизнес идеясының пайда болуынан бастап,
тауарлардың нарыққа шыққаннан және де тауарды сатудан кейінгі қызмет
көрсетулерді қамтиды.
Сіздің тауарыңызды бәсекеге қабілетті ететін не? Тауарды өндіру
кезінде, тасмалдау және жеткізу кезінде қандай және қалай пайда көруге
болатынын, тұтынушылардан қалай жауап алуға болады? Деген сұрақтарға жауап
беру өзіне нарық талаптарын анықтаумен қатар тәуеклділік деңгейін де
ескеру қажет. Баға саясатын қалыптастыруда тек қана баға деңгейін
анықтап қою қажет емес, сонымен қатар нарықтағы әр тауар түрі бойынша
фирманың жүргізіп жатқан бағаның стратегиялық тізбегін анықтау тиіс.
Баға стратегиясы - әр нақты келсім бойынша сату бағасына байланысты
шешім қабылдау.
Ең бастысы өнім сапасына көп көңіл бөлу маңызды. өйткені сол
арқылы нарықтың бәсекелестік күресінде мақсатты жетістікке жетуге
мүмкіндік болады. Сонымен қатар маңызды рольді нарық сегментінде
тұтынушылардың қызығушылығын қанағаттандыруға дизайн орын алады.
Тауардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда қатар жүретін тауарлар
мен қызмет көрсетулердің сапасын арттыру болып табылады.
Маркетинг құралдарының тиімді үйлесімі тауарлардың өмірлік циклының
ерекшеліктеріне тәуелді. Яғни стандартты 4 сатыдан өтеді: өндіру, нарыққа
шығару, өркендету, бәсендеу.
Жалпы маркетингтік стратегия компания немесе фирма өз өнімін
нарыққа шығарар алдында нарық философиясымен, содан соң фирма
міндеттерімен стратегиясын зерттеп, өнімді өткізу тұтынушылардың қай
тобына бағытталатынын білу. Тауарлар мен қызмет көрсетулердің
ерекшеліктері тиімді өтімнің болуына стимул болып табылады. Сонымен
қатар жаңаша маркетингтік концепциялар жасау тауар өтіміне негіз бола
алады. Мысалы, аренда немесе шектелген уақыт мерзіміне ақысыз тауар
айналымын жасау мүмкіндігі.
Тауар немесе қызметтің алғашқы кезде қандай этапта болатынын
анықтау маңызды. Яғни әлемдік деңгейде ме, ел ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дәріс мақсаты: Студенттерге бизнес жоспар туралы түсінік беру, оның
өндіріс үшін маңыздылығын түсіндіру. Оның
негізгі
принциптерімен, бизнес – жоспардың негізгі
мақсаты,
қажеттіліктері, артқаратын қызметтері,
негіздемелері
және тәсілдерін таныстыру.
Дәріс жоспары:
1.1. Бизнес – жоспарлаудың мәні, мазмұны.
1.2. Бизнес – жоспардың атқаратын қызметтері.
1.3. Бизнес – жоспарлаудың негіздемелері мен тәсілдері.
1.1. Бизнес – жоспарлаудың мәні, мазмұны.
Жоспарлау – бұл әрбір кәсіпкерлік жұмыстардың нормасы болып
табылады. Бизнес–жоспарлау фирманың жеке кәсіпкерлік жұмыстарының әділ
бағасы бола отырып, нарық талаптарын шешудегі қажетті құрал ролінде
атқарады, яғни кәсіпорынның негізгі аспектілері сипатталады.
Бизнес–жоспарлау – бұл ғылыми зерттеу және жобаларды жасау жұмысы болып
табылады.
Бизнес–жоспарлауды кәсіпорынды басқарудың негізі десек, асыра
сілтеген болмаймыз. Бизнес–жоспарлау арқылы кәсіпорын басшысы өз
кәсіпорынының қате кемшіліктерін, жетістіктерін көру мүмкіндігіне ие
болады.
Бизнес–жоспарлаудың негізгі мақсаттары несие алу, немесе
инвестициялар енгізу, фирманың стратегиялық және физикалық жұмыстарын
анықтау т. б. болып есептеледі.
Бизнес–жоспарлау кәсіпорынның алдында тұрған стратегиялық
мәселелерді шешудің жолдарын қарастырады:
- кәсіпорынның ұйымдастыру – басқару және қаржы экономикалық
жағдайын бағалау;
- кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің потенциялдық мүмкіндіктерін
анықтау, оның күшті және әлсіз жақтарын зерттеу;
Бизнес – жоспарлауды төмедегілер негіздейді:
- нарық жағдайында кәсіпорындардың қызмет етуінің жалпы және
меншікті деңгейлері;
- бәсекенің стртегиясын және тактикасын таңдау;
- кәсіпорын мақсаттарына жету үшін қажетті болған қаржылық,
материялдық және еңбек ресустарын бағалау;
Бизнес жоспарлау өндірістің дамуының мүмкіндіктерінің әділ
ұсыныстарын белгілеп береді, нарықтағы тауарды өткізудің әдістерін,
бағаны, пайданы, тәуекелділік зоносын белгілейді. Оларды төмендетудің
жолдарын ұсынады. Бұнда кәсіпорынды басқаруға байланысты ішкі және
сыртқы мәселелерді, яғни басқа фирмалармен өзара қатнастардың жолдары
да қарастырылады. Бизнес-жоспарлауға тапсырыс берушілер негізінен
кәсіпкерлік қызмет жасаушы юридикалық және физикалық жақтар болу мүмкін.
Бизнес-жоспарлауды орындаушылар - бұл маркетингтік зерттеу бойынша
жобаластыруға мамандандырылған фирмалар, авторлар ұжымы және эксперттер
болуы мүмкін.
Нарықтық экономикада бизнес жоспарды кәсіпкерліктің барлық саласына
қолданылатын жұмыс құралы болып табылады. Бұл жоспар фирманың қызмет
ету процесіне сипаттама береді, фирма басшылары қойылған міндеттердің
орындалуын қалай жүзеге асыратындықтарын көрсетеді, ең бірінші кезекте –
компанияның табыс көзін жақсарту. Жақсы құрылған жоспар фирманың өсуіне,
ол қызмет ететін нарықта жаңа позицияларды иемденуге, өзінің дамуында
неғұрлым жақсы преспективті жоспарлар, жаңа тауарлар мен қызмет көрсету
өндірісінің тұжырымдамаларын құруға және оларды жүзеге асыруда
неғұрлым ұтымды әдістерді таңдауға көмек береді.
Бизнес – жоспар, ережеге сай, жүйелі түрде жиналып отырады,
оған фирма ішінде болатын ауыстырулар сияқты фирма қызмет ететін
нарықтағы және тұтастай экономикадағы ауыстыруларға байланысты
өзгертулер енгізіледі. Осылайша бизнес – жоспар кәсіпкерге фирма ішілік
және макроэкономикалық талдау негізінде өз ісінің жемісін бағалауға және
ағымдағы операцияларды бақылауға көмектеседі.
Бизнес – жоспарды құрудың негізгі мақсаты нарық қажеттіліктері мен
қажетті ресустарды алу мүмкіндіктеріне сәйкес жақын және алыс кезеңдерге
фирманың шаруашылық қызметін жоспарлау болып табылады. Бизенс – жоспар
құрудың басқа мақсаттары әр түрлі болулары мүмкін, мысалы:
• көзделген нәтижелерге жетудің шынайлылық деңгейін анықтау;
• тұлғаның белгілі бір тобын әрекет етуші фирманың немесе жаңасын
құрудың жұмыстарын қайта ұйымдастырудың орындылығын дәлелдеу;
• компания қызметкерлерін жобада белгіленген және т.б сандық немесе
сапалық көрсеткіштердің орындалу мүмкіндігіне сендіру.
Бизнес – жоспар, сондай-ақ, кәсіпкердің фирманың жұмыс жасауына
байланысты келесідей негізгі міндеттерді шешуіне көмек беруге арналған:
• қызметтің нақты бағыттарын, өнімнің перспективті нарықтарын және осы
нарықтағы фирманың алар орнын анықтау;
• өнімнің дайындалуы мен өтуі үшін қажетті шығындарды бағалау, оларды
жобаның потенциялды табыстыдығын анықтау үшін тауардың сатылатын
бағасымен салыстыру;
• фирманың коды мен шартын, олардың еңбегін мотивациялау үшін қойылған
мақсаттардың орындалуы бойынша талаптарға сәйкестілігін анықтау;
• фирманың материалдық және кадрлық жағдайын талдау, материалдық және
қаржылық ресустардың көзделген мақсаттарды орындауға сәйкестілігін
анықтау;
• тәуекелдерді сынау және бизнес – жоспардың орындалуына кедергі болуы
мүмкін қиындықтарды алдын ала қарастыру.
1.2. Бизнес – жоспардың атқаратын қызметтері.
Қазіргі тәжірбиеде бизнес – жоспар төрт қызмет атқарады.
Біріншісі оның бизнес стратегиясын жасау үшін орындалу
мүмкіндігімен байланысты. Бұл қызымет кәсіпорындарды құру кезінде,
сондай-ақ қызметтің жаңа бағыттарын табу кезінде өте қажет.
Екінші қызмет – жоспарлау ол қызметтің жаңа бағыттарының даму
мүмкіндіктерін бағалауға, фирма ішілік процесстерді бақылауға
мүмкіндік береді.
Үшінші қызметі қаржылық құралдарды – ссудаларды, несиелерді табуға
мүмкіндік береді. Қазіргі ресейлік жағдайда несие ресустарынсыз
қандайда бір маңызды жобаны жүзеге асыру мүмкін емес, алайда несие
алуда оңай емес, несиенің еселенген қайтарымсыздығында. Мұндай жағдайда
банктер қаржы құралдарының қайтарылуын қамтамасыз ету бойынша тұтас
шаралар кешенін жасайды, олардың ішінен банктік кепілдіктер, аманаттар
және т.б. айтуға болады, алайда несие беру кезіндегі шешуші фактор
құрылған бизнес – жоспардың болуы болып табылады.
Төртінші қызмет компания жоспарының орындалуына өндіріске өз
капиталын немесе өздерінде бар технологияларды салғысы келетін
потенциялды серіктестерді тартуға мүмкіндік береді. Капиталдар,
ресустар немесе технологиялармен қамтамассыз ету туралы мәселені
белгілі бір уақыт ішінде компанияның даму курсын көрсететін бизнес –
жоспар болғанда ғана шешуге болады.
Осылайша, фирма ішілік жоспарлау кез келген кәсіпорынның
ажырамас бөлігі болып табылады. Бизнес – жоспар бәсекелестік жағдайда
бизнестің басталуы немесе кеңеюі үшін мүмкіндіктерді талдауды қорытады
және осы потенциялды белгілі бір компания менджменті қалай
қолданатыны жөнінде нақты көрсетіп береді. Оның маңызы жұмысшы
серіктестерді тарту үшін де, біріккен кәсіпорын құру үшін де өте
зор. Сондай-ақ, қаржыландыру үшін де.
Бизнес – жоспардың дайындалуы мен тиімді қолданылуы, осылайша,
бірінші дәрежелі мәнге ие болады. Бұл жоспарды менеджер, басшы фирма,
фирма тобы немесе консалтингтік ұйымның тобы құруы мүмкін. Ірі
фирманың даму стратегиясын анықтау үшін кең жайылған бизнес – жоспар
құрылады. Оның дайындау сатыларында потенциалды серіктестіктер мен
инвесторларды анықтау қазірде аз емес.
Бизнес – жоспарлаудың уақытша аспектісіне келер болсақ, онда
фирмалардың көбі жоспарды бір жылға құрады. Оларда сол кезеңге
фирманың әр түрлі қызмет бағыттары мұхият қарастырылады және жеңіл –
желпі болашақтағы дамуы сипатталады. Кейбір фирмалар жоспарды 5 жыл
мерзімге құрады, ал тек жақсы көтерілген ірі компаниялар ғана бес
жылдан көп мерзімге жоспарлайды.
1.3. Бизнес – жоспарлаудың негіздемелері мен тәсілдері.
Бизнес – жоспар жасаудың екі негізгі тәсілі бар. Біріншісінде
бизнес – жоспарды жалдаған мамандар тобы құрады, ал жобаны бастаушылар
бұған бастапқы мәліметтерді дайындау арқылы қатысады.
Екінші тәсіл – мұнда жобаны бастаушылар бизнес – жоспарды өздері
құрады, ал әдістемелік кепілдемелерді мамандардан, көбінесе инвесторлардан
алады. Ресейлік тәжірбиеде екінші тәсіл неғұрлым дұрыс болып саналады.
Жобаны бастаушылар әдетте өндірістің мамандары болып табылмақ, бірақ,
ережеге сай, жобаны қаржылай қамтамассыз ету және өнім өтімінде әлсіз
болып келеді. Мұндай мәселелерді жалдамалы мамандар жасайды.
Бизнес – жоспарда фирманың ішіндегі, сондай- ақ сыртқы перспективті
жағдайлары бағаланады. Ол әсіресе, акционерлік меншік жағдайында
басшыларға жөн табу үшін қажет, себебі бизнес – жоспарлаудың
көмегімен ғана компания басшылары табысты жинау және оның бөлігін
акционерлер арасында дивиденд түрінде бөлу туралы шешім қабылдайды.
Бұл жоспар фирманың ұйымдастырушылық - өндірістік құрылымының жетілуі
мен дамуы бойынша шаралар жасау кезінде, көбіне басқарудың орталықтану
және қызметкерлердің жауапкершілік деңгейін тұрақтандыру үшін
қолданылады.
Көрсетілген жоспардың серіктес фирмалардың қызметін үйлестіруге,
бірдей және өзара толықтырушы өнімдерді дайындау және қайталаумен
байланысты фирма тобының дамуын бірге жоспарлауды ұйымдастыруға
көмектесетінін айта кеткен жөн. Мұндай жағдайда фирма серіктестер
ортақ қаржыландыруды жүзеге асырады.
Фирма ішілік қызметпен қатар, бизнес – жоспарлау макро деңгейдегі
жосипарлау стратегиясын анықтау кезінде де зор мәніге ие. Кәсіпорындардың
ұзақ мерзімді бизнес – жоспарының жиынтығы экономиканы мемлекеттік
реттеу шеңберінде жоспарлаудың ұлттық саясатын жасаудың негізі болып
табылатын ақпараттық базаны құрайды.
Осылайша, көп жағдайда бизнес – жоспар инвесторларды іздеукезінде
фирмадан тыс, сондай-ақ оның ішінде нарықтық жағдайды бағалауда
қолданылады. Ол ірі кәсіпкерлердің өз істерін басқа фирманың акциясын
сатып алу не жаңа өндірістік құрлымды ұйымдастыру арқылы кеңейтулеріне
көмектесе алады, сондай-ақ жоспарлаудың жалпы мемлекеттік
стратегиясын қалыптастырудың негізі бола алады.
Бизнес – жоспардың күрделі құжаты – компанияны сипаттау, оның
потенциялы, бизнестің ішкі және сыртқы ортасын бағалау, фирма дамуы
туралы нақты мәліметтер - білдіретін құрлымы аса маңызды болып келеді.
Алайда, бизнес – жоспарлар сырттай бір – бірінен өзгеше болулары
мүмкін, олардың бөлімдерінің құрамы негізінен өзгеріссіз қалады,
дәлірек айтсақ, қысқаша мазмұны салаларының сипаттамасы, құрылушы
компаниялар мен оның қызмет көрсетуі және өндірістік өнімдердің
сипаты, нарықтың зерттелуі мен талдануы, маркетингтің жоспарлары,
өндірістік және қаржылық жоспарлар, сондай- ақ мүмкән тәуекелдер мен
сақтандыруларды бағалау.
Бизнес – жоспардың безендірілуі оның мұқабасын дайындаудан
басталады. Ол бірден бір құжатты кім, қашан, қайда құрғаны туралы
ақпараттар мен қамтамасыз етілуі тиіс. Сондай-ақ мұнда бизнес –
жоспардың идеясын қысқа әрі нақты тұжырымдайтын жобаның аты
көрсетіледі.
Жоспардың екінші беті оның құрлымын бейнелейтін мазмұнынан
тұрады. Бұл – бөлімдер немесе параметрлер номенкулатурасы.
Кез – келген нұсқада мазмұн міндетті түрле нақты цифрлануы тиіс
және ол араб цифрлары болы тиіс. Одан соң кіріспе бөлімі тұрады, онда
бизнес – жоспардың құрылу міндеті және оның бағытталған тұлғалар ортасы
көрсетіледі. Сондай-ақ мұнда жобаны құру қажеттілігі неліктен туғандығын
көрсеткен жөн.
Фирма мүмкіндіктері бөлімнің көлемі бірнеше беттен аспауы тиіс.
Бұл бөлімде потенциялды инвесторлармен бағаланатын және түсіндірілетін
барлық маңызды нәрселер көрсетіледі, яғни фирма туралы түсінік
беретін ақпараттар мен оның коммерциялық қызметін сипаттайтын, барлық
қажеттіліктермен қамтамасыз ететін мәліметтер көрсетіледі. әрбір бағыт
бойынша мақсатты нарықтар мен жауапты мақсаттарын, сондай-ақ оның
нақты міндеттерін қысқа да нұсқа тұжырымдаулары тиіс. Осылайша,
бөлімде фирманың негізгі мақсаттары көрсетілуі қажет. Оның
стратегиясы, оны орындау үшін жасалған нақты шаралар.
Бұл мәліметтерді кесте түрінде көрсеткен орынды, оған фирма
қолданылатын іскерлік әдістер мен оларға сәйкес келетін, таңдалған
стратегия шеңберінде нақты міндеттерді шешуге бағытталған шараларды
сипаттау кіреді. Сондай-ақ, кестеде әр түрлі шаралардың орындалуына
жауапты тұлғалар тобын анықтаған жөн. Сндай-ақ, мұнда орындалу
мерзімін көрсету жоспарды құраушы үшін де, потенциялды инвестор үшін
де маңызды.
Пысықтау сұрақтары:
1. Бизнес жоспар не үшін керек?
2. Стратегиялық жоспардың ерекшеліктері қандай?
3. Жоспарлау әдістері қандай?
4. Жоспарды дайындауға қандай талаптар қойылады?
Әдебиеттер:
1. ҚР-ның Конституциясы. Алматы-1995 ж.
2. И.В.Попов Бизнес планирование, М-2002 ж.
3. Ким М.Т. Как разработать бизнес – план, Алматы – 2001 ж.
4. Мейірбеков А.Қ. Әлімбетов К.Ә.Кәсіпорын экономикасы, Алматы.2003.
5. Мамыров Н.А. Государства и бизнес, Алмата – 1999ж.
2-тақырып. Бизнес – жоспарлаудың мақсаты, жоспарлау принцптері
Дәріс мақсаты: Студенттерге жоспарлаудың принциптерін, ашық
жүйе туралы түсінік беру, бизнес – жоспарлауға
қойылатын негізгі талаптар, оның техникалық –
экономикалық негіздемелерін және құралдарын
түсіндіру.
Дәріс жоспары:
2.1. Бизнес – жоспарлаудың мақсаты, негізгі талаптар.
2.2. Техникалық–экономикалық негіздеме мен бизнес – жоспар дайындау.
2.3. Бизнес – жоспар (техникалы – экономикалық негіздеме)
дайындаудағы біздің қызметтер.
2.1. Бизнес – жоспарлаудың мақсаты, негізгі талаптар.
Фирманың өндірістік – шаруашылық қызметтерінің стратегиясы мен
тактикасын жасау әрбір бизнес үшін ең маңызды мәселе болып
табылады.
Бизнес – жоспарлаудың мақсаты – нарық талабына сәйкес қысқа және
ұзақ жылдарға фирманың шаруашылық қызметтерін жобаластыру болып
саналады. Бизнес – жоспарлау кәсіпкерлерге төмендегі негізгі мәселелерді
шешуде көмек береді:
– фирмалардың қызметінің нақты бағытын анықтау мақсатында
нарықты және бұл нарықта фирмалардың орнын анықтау;
– фирмалардың қысқа және ұзақ мерзімдегі мақсаттарын,
стратегиясын
және тактикасын ұйымдастыру;
– фирма кадрларының сәйкестіктерін анықтау;
– мақсаттарға жету үшін фирманың қаржы жағдайын және оның
қаржылық – материалдық ресустарымен сәйкестіктерін бағалау;
– бизнес – жоспарлаудың практикалық орындалуына кері әсер
жасайтын қиыншылықтарды қарастыру;
Егер де жоспар дұрыс жасалса, ол фирманың дамуының келешегін
белгілейді, кәсіпкер үшін ең керекті болған сұрақтарға, бұл іс үшін
ақша шығаруға болама, жоқ па, ол пайда келтіреме, жұмсалған барлық
шығындар өтеле ме, жоқ па?,т.б.
Бизнес – жоспарлауға деген талап төмендегі өзекті мәселелерді
шешуде пайда болады:
– несие алу үшін жаңадан пайда болған фирмалардың
өтініштерін
дайындау;
– мемлекеттік кәсіпорындарды меншіктестіру бойынша
ұсыныстардың
дәйектелендіруі;
– сыртқы нарыққа шығу және шетел инвистициясын тарту.
Жоспарлауды жасауға, бұл процеске басшының қатысуы өте маңызды
болып табылады.
Бизнес – жоспарлау - бұл болашақты және оны бірнеше қатар
жылға алдын жоспарлауды ұсынады.
Бизнес – жоспарлауды дайындауда негізгі кепілдеме бұл:
– қысқалық, яғни бөлімдердің тек басты – бастылары
көрсетіледі;
– жеткілікті, түсінікті болуы;
– сенерлік болуы керек;
Қазіргі практикада бизнес – жоспарлау 4 функцияны атқарады:
1. Бизнес стратегиясын жасауды пайдалану мүмкіндігіне
байланыстылығы.
2. Жоспарлау.
3. Сырттан ақшалай қаражат қарастыруға рұқсат беру.
4. Өздерінде бар технологияны және жеке потенциялдарын өндіріске енгізуге
тілек білдіруші потенциялды серіктес компаниялардың жоспардың
орындауына қатысуға рұқсат беру.
Техникалық – экономикалық негіздеме мен бизнес – жоспар дайындау
Бизнес – жоспар бизнесті тиімді жоспарлау және басқару үшін
дайындалып, қызметінің тиімділігін анықтайтын кәсіпорынды басқарудың
бірден – бір құралы болып табылады. Бизнес – жоспар – бұл инвестициялық
жобаның мақсаттары мен міндеттері, оны жүзеге асыру тәсілдері мен
кәсіпорынның техника – экономикалық немесе жобаның жүзеге асқанын
кейінгі көрсеткіштері көрсетілген жан – жақты құжат. Бизнес –
жоспардың құрлымы және оның дәйектелінуі ойластырылған істің
бағытталуы мен көлеміне, яғни обьектінің ерекшелігі, компания
қызметінің саласы, ұйымдастырылу жағдайы, көзделген нарық өлшемі,
бәсекелестердің болуы мен өсу перспективасына байланысты анықталады.
Біздің мамандар Сіз үшін кез – келген бизнес – жоспардың түрін – ішкі
жоспарлау үшін де, әлеуетті инвесторлар мен несиелеушілерден
қаржыландыру көздерін тарту үшін де дайындай алады. Бізге тапсырыс
беру арқылы сіз белгілі бір инвесторлар үшін сапалы бизнес – жоспарға
қол жеткізе аласыз.
Табысқа жеткізер бизнес – жоспарлау үшін өте көп уақыт жұмсау,
ақпараттың көп көлемін жинап, оны талдау, сондай-ақ қаржы
менджерлерінің, талдаушылардың, бухалтерлердің біліктілігі қажет. Біз
әр жобаны оның ерекшеліктерін ескере отырып, инвесторлар мен
несиелеушілердің, тапсырыс берушілердің нақты талаптарына сай етіп
жасаймыз, ал ондай талаптардың болмаған жағдайда Еуропа Даму және
Қайта құру Банкінің, UNIDO сияқты мекемелердің ұсыныстарын ескереміз.
Бизнес – жоспардың қаржылық бөлімі қаржылық және есеп берудің
Қазақстандық және халқаралық үлгіге негізделіп есептеледі.
Бизнес – жоспар (техникалы – экономикалық негіздеме)
дайындаудағы біздің қызметтер.
▪ Бизнес – жоспарға қойылатын талаптарды анықтау, жасау, талдау,
және келістіру
▪ Сіздің кәсіпорныңыздың қаржылық жағдайын жедел – талдауын
жүргізу.
▪ Сіздің есептік құжаттыңыз негізінде болашақ кезеңге ақшалай
ағымдарыңыздың қозғалысын жасау.
▪ Жобаның қаржыландыру стратегиясын анықтау
▪ Маркетинг концепциясын және нарықтық талдау жасау
▪ Инвесторлар, несиелеушілер және тапсырыс берушілердің талаптарын
ескеретін бизнес – жоспар жасау.
▪ Жобаның өзектілігін алты ай бойы сақтап тұру.
UNIDO – ның стандартына сәйкес бизнес – жоспардың жалпы құрлымы
келесідей болуы керек:
1. резюме (Компания мен оның негізгі иелері жөніндегі ақпарат);
2. мақсаттар мен міндеттер (жобаның негізгі қағидалары жұмыстарының
жоспары);
3. өнім қызмет (өндірістің технологиясы, ерекшеліктері, сипаттамасы,
өнімнің бәсекелестігін бағалау, оның сапалығын қамтамассыз етудің
әдістері және т.б);
4. нарықты талдау (саладағы жағдай, негізгі қажеттіліктер, нарық
сегменттері, бәсекелестік орта, бизнестің тиімділігін және дамуының
мүмкіндіктері )
5. маркетинг жоспары (бағаның құрылуы, сатуды үдейту әдістері, сатудың
оңтайлы көлемдері, таратылу сызбалары, жарнамалық жобалар және
т.б);
6. өндірістің жоспары (қажетті материялдар, жабдықтар мен өндіріс
қуаттылығы, оларды жеткізу көздері, қосалқы мердігерлер, өндірісс
технологиясы және т.б.);
7. мамандар мен басшылар ( қызметкерлер мен басшылардың ара –қатнасының
сызбасы, кадырлық құрлым, еңбекті төлеу түрлері, мамандардың
біліктілігі және т.б.);
8. қажетті қаржынының көлемі мен көздері ( қажетті қаржынының көлемі мен
көздері, оның қайтарылым шарттары, бос қаржының болуы және т.б.);
9. қаржылық жоспардың негіздері мен тәуекелдерді бағалау (сату
көлемдерінің және пайда шығындарының көлемін болжау, мүмкін
болатын барлық қатерлер, түсімдер мен шығыстардың толық жоспары,
елдегі және белгілі – бір аймақтағы жалпы әлеуметті – саяси жағдай,
онымен байланысты тәуекелдер, дебиттік және кредиттік қарыздарды
қамтамассыз ету сызбалары және т.б.);
10. егжей – тегжейлі қаржылық жоспар бюджет (тоқсандық ақшалай ағымдарды
талдау, өнімнің өзіндік құнын анықтау, пайда мен шығындардың
тоқсандық бағасы, қаржылық ағымдарды анықтау және т.б.);
Жобаның бизнес – жоспарлауының құны мен дайындау мерзімі
келесідей бірнеше факторларға байланысты:
– жоспарлау үшін қажетті ақпарат – егер ақпарат жеткіліксіз
болса, біздің мамандар сыртқы ортаны зерттеу арқылы,
сондай-ақ ішкі аудит негізінде жинауға көмек бере алады.
– бизнес – жоспарлауының алушысы - бизнес – жоспар кім үшін
жасалуда: өзіңіз үшін, несиелеуші үшін, инвесторлар және
басқа мақсаттар үшін;
– жобаның қиындығы және оны нақтылау қажеттілігі;
тәуекелдер – тәекелдер неғұрлым көп болған жағдайда жобаны
соғұрлым байсалдылықпен жасау керек.
Пысықтау сұрақтары:
1. Жүйе деп нені түсінеміз?
2. Қаржылық тұрақтылық және өсу деген не?
3. Бағдарламаның орны қандай?
4. Ашық жүйе деген не?
5. Ресурстарды қалай бағалайды?
Әдебиеттер:
1. ҚР-ның Конституциясы. Алматы-1995 ж.
2. И.В.Попов Бизнес планирование, М-2002 ж.
3. Ким М.Т. Как разработать бизнес – план, Алматы – 2001 ж.
4. Мейірбеков А.Қ. Әлімбетов К.Ә.Кәсіпорын экономикасы, Алматы –
5. Мамыров Н.А. Государства и бизнес, Алмата – 1999ж.
3-тақырып. Бизнес – жоспарлаудың әдістемесі мен ұйымдастырылуы
Дәріс мақсаты. Студенттерге жоспарлаудың негізгі әдістемелерін және
ұйымдастыру түрлерін түсіндіру. Жобаны жасау, оның
әлсіз және күшті жақтарын талдау.
Дәріс жоспары:
3.1. Бизнестің түрлері және мақсаты.
3.2. Бизнес-жоспарлауды қалай жасау керек.
3.1. Бизнестің түрлері және мақсаты.
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту ол – кез келген ел
экономикасының негізі. Дамыған елдердің тәжірибелері көрсетіп отырғандай,
шағын және орта бизнесті қалыптастыру мен дамыту экономиканы нығайту үшін
қолайлы алғышарттар жасайды. Атап айтқанда, салалық және өңірлік монополизм
жойылады, нарықта тауарлар мен қызметтер көбейеді, жаңа жұмыс орындары
ашылады, ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктері өмірге енгізіледі, қоғам
тұрақтылығының кепілі болып табылатын орта тап қалыптасады. Нәтижесінде
шағын және орта кәсіпкерлік жүздеген мың адамдар үшін тартымды сипатқа ие
болып, нарық экономикасының қажетті элементіне айналады.
Сөз жоқ, шағын және орта бизнесті дамыту мемлекеттен ішкі қолайлы
жағдайлар туғызуды талап етеді. Мәселен, Шығыс және Орталық Еуропа
елдерінде шағын және орта кәсіпорындарға тиесілі ІЖӨ үлесінің айтарлықтай
өсуіне мақсатты бюджеттік субсидиялар мен салық салудағы айтарлықтай
жеңілдіктер арқылы қол жеткізілді. Оның сыртында көптеген басқа да
елдердегі сияқты Венгрияда да қолданыстағы заңдарға өзгертулер енгізген
кезде ол өзгерістердің шағын және орта кәсіпкерлікке қалай әсер ететіні
туралы қорытынды жасау міндетті болып табылады.
Біздің елімізде де шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттік
саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады. Ел басшылығы ол істі
табысты жүзеге асырудың мемлекеттің одан әрі экономикалық және саяси дамуын
айқындайтынын жақсы түсінеді. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы
Президентінің Қазақстан халқына Жолдауында шағын және орта бизнеске қолдау
көрсетудің жүйелі іс-қимылдары баяндала отырып, кәсіпкерлік ортаны одан әрі
нығайтуға айрықша көңіл бөлінген.
Елде қазірдің өзінде шағын және орта бизнесті дамыту үшін негіз
қалыптасқанын мойындау қажет. Тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
саны жылдан жылға өсіп келеді. Мәселен, соңғы 5 жылда олардың саны 2 есе
артты. Жұмыс істеп тұрған бүкіл шаруашылық субъектілері құрылымындағы
олардың үлесінің 91,4 пайыз құрауы да осыны нақты айғақтайды. Қазіргі таңда
елде 106 мыңға жуық шағын және орта бизнес кәсіпорындары жұмыс істейді.
Шағын және орта кәсіпкерлік өндірген өнімдер мен қызметтер елдің ІЖӨ
құрылымында қазірдің өзінде 30 пайыздан асады.
Бизнес – жоспарлауды қалай жасау керек?
Бизнес – жоспарды жасау екі бөлімшіден тұрады:
А. Ақпараттарды жинау
Бизнес – жоспарды жасаудың алдында, сіз алға қойған іс туралы
келесі мәліметтерді білуіңіз қажет:
– Іскерліксіз не істеп жатырсыз немесе не істегіңіз келетініңізді
анықтау керек.
– Нарықта сіздің тұтынушыңыз кім? Олардың сұраныстары қандай? Сіздің
бәсекелестеріңіз кім?
– Қаржысыз тұтынушыларды қанағаттандыраласыз ба және де пайда табасыз ба?
В. Бизнес – жоспардың құрлымы:
1. Титулдық қағазы.
2. Мазмұны.
3. Қысқаша баяндамасы.
4. Бизнесті баяндау.
5. Нарық.
6. Басқару және ұйымдастыру.
7. Қаржылық жоспарлар.
8. Қосымшала
Бизнес – жоспарлаудың мазмұны.
БИЗНЕС - ФИРМА
- ОБЫЛЫСЫ
- МАҚСАТТАР
НАРЫҚ - ТҰТЫНУШЫЛАР
- ТАУАР ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ
- НАРЫҚ СЕГМЕНТІ
- БӘСЕКЕЛЕСТЕР
БАҚАРУ - ҚҰРЛЫМ
- БАСҚАРУ
- ПЕРСОНАЛ
ҚАРЖЫ - ТАБЫСТАР
- ШЫҒЫСТАР
- ФОНДТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ
- ҚАРЖЫЛЫҚ БОЛЖАУЛАР
Бизнес мағынасы
А. ФИРМА
– Сіздің фирмаңыз қашан және қалай құрылды?
– Сіздің фирмаңыз қандай іспен айналысады?
– Қандай тауарлармен қымет көрсетулерді ұсынасыз?
– Неге сіз осы іс жетістікке жетеді деп ойлайсыз?
– Сіздің ісіңіздің даму дәрежесі қандай?
– Қандай істің обылысында сіз өзіңізді бәсекелік күресте көргіңіз
келеді?
– Сіздің ісіңіздің обылысы қандай сатыда тұр?
С. МАҚСАТТАР
– Қандай стратегияны сіз қабылдайсыз? Сізді бизнесіңіздің келесі 2-5
жылдарға байланысты мақсаттары қандай?
Нарық
А. ТҰТЫНУШЫЛАР
– Сіздің тұтынушыларыңыз кім?
– Сіз ұстанатын тауарлар қызмет көрсетулерді тұтынушылардың сатып
алуына не әсер етеді?
– Олар қаншалықты жиі сатып алады?
– Олар қанша ақша жұмсайды?
– Тауарлар мен қызмет көрсетулерде қандай жаңашылдықтарды көргісі
келеді?
– Қандай бағаны төлеуге дайын?
– Сіз неге сіздің тауарыңызды олар сатып алады деп ойлайсыз?
В. ТАУАР ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ
– Сіз өзіңіздің тауар қызмет көрсетуді анықтаңыз:
– Нарықта қандай тауар қызмет көрсетуді ұсынасыз?
– Қандай сұранысты ол қанағаттандыра алады?
– Қалай ол сатылады?
– Сіздің тауар қызмет көрсету туралы сатып алушы қалай біледі?
– Сіздің тауар қызмет көрсету қандай экономикалық параметрлерге
сай?
– Қанлай бағамен сатылады?
– Қандай шығындар болады?
– Қаншалықты ол пайдалы және бәсеклі?
С. НАРЫҚ СЕГМЕНТІ
– Сіздің нарығыңыз қайда орналасқан?
– Қаншалықты сіздің нарығыңыз үлкен?
– Бұл дамып келе жатқан нарық па? Оның өсуі қаншалықты?
– Сіздің нарығыңыздың қандайда бір ерекшелігі барма?
D. БӘСЕКЕЛЕСТІК
– Сіздің негізгі бәсекелесіңіз кім?
– Бәсекелестердің тауарлар қызмет көрсетулерінің сапасы қандай?
– Олар өз тауарлар қызмет көрсетулерін қалай жүргізеді?
– Олардың нарық сегменті қаншалықты жоғары?
Осы сұрақтарға жауап бергесін сіз өзіңіздң тауарлар
қызмет көрсетулер үшін МАҚСАТТЫҚ НАРЫҒЫН анықтай аласыз.
Мақсаттық нарық – бұл сіз назар аударатын тұтынушылар
тобы. Егер сіз дұрыс мақсаттық нарығын анықтасаңыз және де оны
қанағаттандыру үшін барлық жағдай жасаңыз, онда сіздіің жетістікке
жетуге мүмкіндігіңіз жоғарлайды.
Келесі бөлімшеде бизнес – жоспар үшін өте маңызды:
Басқару және ұйымдастыру. Сіздің бизнесіңізді басқару және құрастыру
әдісі туралы.
А. ӨНЕРКӘСІПТІК ПРОЦЕСС
– Өнеркәсіптік процесс туралы және де олардың дәрежелерін баяндаңыз.
Олардың әрқайысысы үшін белгілі фондтарды және де уақытты
белгілеңіз.
– Өнеркәсіпке керек заттарды: шикі зат, тасмалдаушылар, сапаны бағалау
әдісі және т.б. белгілеу.
– Қандай машиналар құрал жабдықтарды пайдаланасыз?
– Сіз қалай өнеркәсіптік процесс және де тауарлар қызмет көрсетулер
үшін дүкен ,офис ұйымдастырғыңыз келеді?
В. БАСҚАРУ
– Фирманың ұйымдық құрлымы қандай?
– Бизнесті басқаратын кім?
– Басқарушылардың жұмыстары қандай?
– Штатты бақылау қалай жүргізіледі?
С. ШТАТ
– Сізге неше жұмысшылар қажет?
– Олардың квалификациясы қандай болу керек?
– Сізге қажет жұмысшыларды қай жерден табасыз?
– Сіз оларды қалай оқытқыңыз келеді және қайта даяарлау процесі қалай
жүргізіледі?
– Сіз олардың еңбегін қалай төлейсіз?
– Сізге олардың қандай сыртқы көмегі қажет?
Бизнес – жоспарлаудың соңғы өте маңызды бөлімшесі болып:
Қаржылық жағдайды және сіздің бизнесіңіздің пайдасы.
– Сіз бір жыл ішінде өз қажеттілігіңіз үшін қанша ақша жұмсайсыз?
– Бір жылдық табыс бағасы қанша?
– Фирманың білімі неше тұрады?
– Сіздің қаржылық қажеттіліктеріңіз қанша?
– Келесі 3 жылға қандай табысты болжайсыз?
Пысықтау сұрақтары:
1. Жоспарлаудың әдістер деп неге айтамыз?
2. Шешім қабылдау ережелері қандай ?
3. Жоспарды дайындауға қойылатын талаптар?
4. Уақыт жиектері деген не?
Әдебиеттер:
1. ҚР-ның Конституциясы. Алматы-1995 ж.
2. И.В.Попов Бизнес планирование, М-2002 ж.
3. Ким М.Т. Как разработать бизнес – план, Алматы – 2001 ж.
4. Мейірбеков А.Қ. Әлімбетов К.Ә.Кәсіпорын экономикасы, Алматы
5. Мамыров Н.А. Государства и бизнес, Алмата – 1999ж.
6. Алтынбаев Б.А. Основы маркетинга, Алмата – 2002ж.
7. Грузинов В.П. Экономика предприятия, М – 2002ж.
8. Малов В.М. Бизнес планирование, М – 2002ж.
Бизнес – жоспарда маркетингтік зерттеу және маркетингтің
стратегиясы
Дәріс мақсаты. Маркетингтік қызмет туралы толық түсінік беру және
оның бизнес жоспардағы рөлін анықтау, базалық
көрсеткіштер, маркетинг түрлері, маркетингтік
орта
түсінігі, маркетинг стратегиясы және маркетинг
ортасына
әсер етуші факторларды анықтау.
Дәріс жоспары:
4.1. Маркетингтік зерттеудегі базалық көрсеткіштер.
4.2. Маркетингтің түрлері.
4.3. Бизнес-жоспарлаудағы маркетингтік орта.
4.4. Маркетинг стратегиясы.
4.1. Маркетингтік зерттеудегі базалық көрсеткіштер.
Маркетингтік зерттеу бизнес – жоспарлаудың ең маңызды бөлімі
болып табылады. Ол фирма қызметтінің ішінде ғана емес, ал сыртқы
инвесторлар және де кәсіпкер әріптестермен жұмыстар істеуге қызмет
жасайды.
Әріптестер мен бизнес – жоспарды талқылағанда, ең бірінші
тауарларды өткізудің сызбасын, бағаларды анықтау тәсілдерін,
рентабілділіктің динамикасын және де басқада маркетингтік саясаттың
басты сұрақтарын зертеу маңызды роль атқарады.
Қолайлықты таңдау маркетингтік стратегия шартында ең бірінші
орында тұрады. Жоспарды жасауда өнімнің сапасы туралы сұрақтарға
айрықша назар аудару керек.
Жоспарлаудың маркетингтік бөлімін зерттеуде төмендегілер
нақтылануы тиіс:
1. Жалпы маркетинг стратегиясы.
2. Баға қалыптасуы.
3. Өнімді сату, ынталандыру.
4. Сатудан кейінгі қызмет көрсету маңыздылығы және кепілділік.
5. Маркетинг стратегиясындағы жарнаманың орны мен маңыздылығы
6. Өнімді өткізу.
7. Сатуды болжау.
8. Өндірістік жоспар бағдарламасы.
9. Өндірістік цикл.
10. Өндірістік қуаттылық және оның дамуы.
11. Мемлекеттік және құқықтық реттеу.
12. Дербес – менджмент.
13. Басқару командасы.
Басқару командасы бөлімін жоспарлауда төмендегілер бейнеленеді:
– ұйымдастыру құрлымы;
– фирма басшылары олардың құқықы мен міндеттері;
– еңбекті ынталандыру шарттары;
– өзге инвесторлар;
– директорлар кеңесі;
– акция иегерлері;
– маманды кеңесшілер;
– персоналдар;
– мамандықтарын жетілдіру мүмкіндіктері.
14. Бизнестегі тәуекелділік.
15. Қаржы жоспары.
– ақшалай кіріс және шығыс балансы;
– кіріс және шығыс таблициясы;
– актив және пассивтердің өгей балансы;
– қаржы саясаты, көздері, бақылау;
– қаржы салудың тиімділігі;
– қаржыландырудың стратегиясы.
16. Іс кестесі.
17. Бизнес – жоспарлаудың қосымшалары.
Маркетинг – бұл нарық үлесін кеңейтуге, өнімнің бәсекелестігін,
өнімді ең жоғарғы деңгейде өткізу де фирманың қызметінің ұйымдастыру
және басқару жүйесі болып саналады. Қазіргі кезде маркетингтің көптеген
анықтамалары бар.
4.2. Маркетингтің түрлері.
– Сыртқы орталық маркетингі. Бұған экономикалық, демографиялық, саяси,
құқық, мәдениет жатады.
– Дифференциалды маркетинг.
– Тұтыну тауарлары маркетингі.
– Өндіріс құралдары маркетигі.
– Демаркетинг.
– Конверциялық маркетинг.
– Қарсы әрекет етуші маркетинг.
– Жетілдіруші маркетинг.
– Баға маркетингі.
– Ынталандыру маркетингі.
Маркетингтік статегиясы – кәсіпорындардың өндірістік өнім өткізу
қызметтінің болашағы үлкен мақсаттарын, олардың ұзақ мерзімге арналған
қызметтінің тиімділігін барынша артыруға қол жеткізу үшін бәсекелестік
күреспен маркетинг тұжырымдамасының оңтайлы формаларын таңдап алу болып
табылады.
Маркетингтік статегиясы мыналардың негізінде жасалады:
– Нарық сыйымдылығын үйрену, оның сандық және сапалық сипаттамаларын
білу.
– Бағдарламаны дамытудың мақсаттары және мәселелері.
– Мақсаттарға жету және алға қойған мәселелерді орындау үшін тиісті
шараларды жобаластыру.
Маркетингтік жобаларға 9 көрсеткіш кіреді:
1. Клиенттер.
2. Олардың алатын пайдалары.
3. Өткізу.
4. Бәсекелестік.
5. Нарық сыйымдылығы.
6. Жарнама.
7. Баға қалыптасуы.
8. Маркетинг шығындары.
9. Нарық стратегиясы.
Маркетингтік статегиясы – жалпы шарушылықты дамыту болжамын, нарық
жүйесіндегі құрлымдық өзгерістерді, өнімнің сапасы мен бағаларындағы
маркетингтік ой пікірін қадағалауы тиіс.
Маркетингтік зерттеу - Маркетингтік қызметінің аса маңызды саласы
болып, нарықты зерттеумен шектелмейді, қайта жаңа тауар идеясын
іздестіруден бастап, оны тұтынушылардың алуына дейінгі кезеңдегі
күллі процестерді қамтиды. Тиісінше, маркетингтің бүкіл қызметінің
түрлері мен салаларын атқарады. Бұлар – тауар, нарық, тауар түрлері,
тауар сатудың салаларымен бөліс, өткізу тәсілдері, жарнама, сатуды
ынталандыру және т.б.
4.3. Бизнес жоспардағы марекетингтік орта.
Фирманың нарықтағы қызметіне әсер етуші субьект және күштердің
жиынтығы фирманың маркетингтік орталығы деп аталады. Ол 2 түрге бөлінеді:
1. Ішкі орталық – бір фирманың құрлымдық ұйымдастырылуына байланысты
күштер, менджмент, маркетинг.
2. Сыртқы орталық – фирманың өзара қатнасына болатын күштер жиынтығы.
Маркетингтің жалпы атқаратын 10 функциясы бар:
1. Сатып алу.
2. Сату және өтім.
3. Сатуға әсер жасау.
4. Жарнама.
5. Халықпен байланыста болу.
6. Тасымалдау.
7. Стандарттау.
8. Маркетингтік қаржылану.
9. Тәуекелділікті төмендету.
10. Сатудың алдындағы және кейінгі қызмет.
Фирманың макроортасы – бұл кеңейтілген ұғым, макроортаның барлық
элементтеріне әсер ететін факторларды қосады. Бұлар: демографиялық
экономикалық, табиғи, ғылыми – техникаклық, саяси жағдайларды және де
белгілі мемлекеттегі мәдениет.
Бұдан макро ортаның келесідей факторлары шығады:
– Демогафиялық;
– Экономикалық;
– Ғылыми – техникалық;
– Саяси;
– Мәдени орта;
– Табиғи;
Нарық мүмкіндігіне анализ жасаған кезде демографиялық факторларға
зерттеу жүргізу ең басты орын алады. Маркетинг балалардың туылу,
халықтың жас құрлымы туралы сұрақтарды қарастыру керек. Бұл өндірушінің
қандай және қанша тауар шығару үшін керек. Егер туылу аз болса, бұл
үлкен жастағы адамдардың санының өсуіне алып келеді, бұдан балаларға
арналған тауарлар санына ұсыныс азайып, керсінше үлкен жастағы адамға
қажетті тауарларға сұраныс артады.
Демографиялық жағдай жанұяны да қозғайды. Бұл жанұя
құрамындағы адамдардың орташа жасы, балалардың орташа жасы, айырлысу
деңгейі және т.б. анықтау. әрбір жанұя топтарының классификациясына
байланысты әр түлі тауарлар мен қызмет көрсетулерді талап етуін, әрбір
топтың өзіндік бюджетін маркетинг мамандары зерттеуі қажет.
Демографиялық процсестің барлық тенденцияларын жинай отырып, оның
фирма қызметіне ықпалын анықтауға мүмкіндік береді.
Экономикалық факторлары да өте маңызды болып табылады. Бұнда
адамдардың тауарды немесе қызмет көрсетуді қаншалықты деңгейде сатып
алатыны көрсетіледі. Мемлекеттің экономикалық даму деңгейін, жалақы
көлемін және жұмыссыздықты анықтауға көмектеседі.
Ғылыми – техникалық фактор да маркетингтің қарамағында болуы керек.
әртүрлі жаңалықтар ескі тауарлар үлгісін шығарып тастауға қауіп туғызады.
Фирма ішіндегі зерттеулер бәсекелестіктердің көңілін аудармау үшін жасырын
жүргізіледі. Осыған байланысты ғылыми зерттеулерге және тәжірбиелік –
конструкторлық өндеулерге шығынның жұмсалуы да көбейе түседі.
Ғылыми – техникалық прогресс жағдайында әртүрлі жетілдірудің және
рационаизаторлық ұсыныстардың мағнасы өседі, бұл жапондық фирмалардың
мінездемелеріне тән.
Ғылыми – зерттеулер жұмысын жүргізу – бұл қиын процесс және де
көптеген ішкі және сыртқы факторлар маркетинг бөлім қызметкерлерінің
шешімімен қабылдануы тиіс.
Саяси факторларға біріншіден мемлекеттік органдар тарапыннан
қабылданған нормативтік актілер, олардың орындалуын мемлекет тарапыннан
бақылау, және де әр түрлі қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер жатады.
Кәсіпкерлік қызметті мемлекет тарапыннан реттеу қажеттілігі біздің
еліміздегі және батыстағы көптеген аспектілерінен айрықша. Біздің
кәсіпкерліктің заңды базасы әлсіз және ол тек мемлекеттің фискалдық
функциясын қанағаттандыру үшін бағытталған. Заңды білу фирмалар үшін
нарық туралы дұрыс хабардар болу, инвестиция бағытын таңдауға мүмкіндік
береді.
Мәдени орта факторы көбінесе қоғам мүшелерінің мінез – құлқын
анықтайды. Қоғамда қабылданған тұрақты нормалар үлкен күшке ие. Маркетинг
тек қана екінші дәрежелі мәдени құндылықтардың күйіне әсер ете алады.
Маркетингтің мақсаты мәдени орта тенденцияларын анықтау.
Маркетингтік ортаны зерттеу нарықтық мүмкіндіктеріне анализ жасаудың
маңызды этапы болып табылады. Фирма мен субекті арасындағы қарым –
қатнас әртүрлі, және де олар фирма тарапыннан бақыланатын және
бақыланбайтын болуы мүмкін. Демек, фирманың тапсырмасы бақыланбайтын
ортаны минимумге жеткізу.
4.4. Бизнес – жоспардың маркетингтік стратегиясы.
Маркетингтік жоспар бизнес – жоспардың бөлігі ретінде тек қана фирма
ішіндегі қызметтерге ғана емес, сонымен қатар басқа да фирмалардың
әріптестерімен, инвесторлармен қарым-қатнас орнатуға негіз болып табылады.
Бизнес – жоспарды құрған кезде ең алдымен тауарларды таратудың нақты
схемасын , бағаны анықтау әдістерін, салынған капитал салымдарының
рентабельділік деңгейін және де тағы да басқа маркетингтік саясатқа
қатысты сұрақтарды анықтау қажет.
Маркетингтік стратегия бизнес идеясының пайда болуынан бастап,
тауарлардың нарыққа шыққаннан және де тауарды сатудан кейінгі қызмет
көрсетулерді қамтиды.
Сіздің тауарыңызды бәсекеге қабілетті ететін не? Тауарды өндіру
кезінде, тасмалдау және жеткізу кезінде қандай және қалай пайда көруге
болатынын, тұтынушылардан қалай жауап алуға болады? Деген сұрақтарға жауап
беру өзіне нарық талаптарын анықтаумен қатар тәуеклділік деңгейін де
ескеру қажет. Баға саясатын қалыптастыруда тек қана баға деңгейін
анықтап қою қажет емес, сонымен қатар нарықтағы әр тауар түрі бойынша
фирманың жүргізіп жатқан бағаның стратегиялық тізбегін анықтау тиіс.
Баға стратегиясы - әр нақты келсім бойынша сату бағасына байланысты
шешім қабылдау.
Ең бастысы өнім сапасына көп көңіл бөлу маңызды. өйткені сол
арқылы нарықтың бәсекелестік күресінде мақсатты жетістікке жетуге
мүмкіндік болады. Сонымен қатар маңызды рольді нарық сегментінде
тұтынушылардың қызығушылығын қанағаттандыруға дизайн орын алады.
Тауардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда қатар жүретін тауарлар
мен қызмет көрсетулердің сапасын арттыру болып табылады.
Маркетинг құралдарының тиімді үйлесімі тауарлардың өмірлік циклының
ерекшеліктеріне тәуелді. Яғни стандартты 4 сатыдан өтеді: өндіру, нарыққа
шығару, өркендету, бәсендеу.
Жалпы маркетингтік стратегия компания немесе фирма өз өнімін
нарыққа шығарар алдында нарық философиясымен, содан соң фирма
міндеттерімен стратегиясын зерттеп, өнімді өткізу тұтынушылардың қай
тобына бағытталатынын білу. Тауарлар мен қызмет көрсетулердің
ерекшеліктері тиімді өтімнің болуына стимул болып табылады. Сонымен
қатар жаңаша маркетингтік концепциялар жасау тауар өтіміне негіз бола
алады. Мысалы, аренда немесе шектелген уақыт мерзіміне ақысыз тауар
айналымын жасау мүмкіндігі.
Тауар немесе қызметтің алғашқы кезде қандай этапта болатынын
анықтау маңызды. Яғни әлемдік деңгейде ме, ел ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz