Автокөлікті сақтандыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. САҚТАНДЫРУ ШАРТЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Сақтандыру туралы заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Сақтандыру шарт ұғымы, мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 Сақтандыру құқығының негiзгi түсiнiктерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
II. АВТОКӨЛІКТІ САҚТАНДЫРУДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1 Қазақстандағы сақтандыру қызмет нарығының қалыптасуы ... ... ... ... ...15
2.2 Сақтандыру түрлері, заңды және жеке тұлғалардың автокөліктерін сақтандыруды анықтау және есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.3 Азаматтардың жеке автокөлігін ерікті сақтандыру, сақтандыру компаниясының сипаттамасы және басқару жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. САҚТАНДЫРУ ШАРТЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Сақтандыру туралы заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Сақтандыру шарт ұғымы, мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 Сақтандыру құқығының негiзгi түсiнiктерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
II. АВТОКӨЛІКТІ САҚТАНДЫРУДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1 Қазақстандағы сақтандыру қызмет нарығының қалыптасуы ... ... ... ... ...15
2.2 Сақтандыру түрлері, заңды және жеке тұлғалардың автокөліктерін сақтандыруды анықтау және есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.3 Азаматтардың жеке автокөлігін ерікті сақтандыру, сақтандыру компаниясының сипаттамасы және басқару жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
КІРІСПЕ
Біздің қоғамымыздағы сақтандыру өзінің қалыптасуы мен даму процесіне байланысты айтарлықтай өзгерістерге төтеп берді. Сақтандыру жиырмасыншы жылдан бастап, сала ретінде өндіріс процестерінің дамуына және ұлттық табысты бөлуге, осылар арқылы материалдық игіліктерді жасауға ықпал ете бастады. Бұл әрине экономиканы басқарудағы қаржылық – несиелік механизмді пайдаланудың барлық жаңа жолдарын қарастыруды талап етті. Бұл жерде мемлекеттік субъектілердің шаруашылық қызметіндегі сақтандыру мәселелері, сондай-ақ тұрғындардың барлық топтарының нарыққа ойдағыдай өту үшін материалдық жағдайының қандай екендігі үлкен рөл атқарады. Сондықтан осы курстық жұмыстың өзеклігі ретінде қарастыруға болады.
Курстық жұмыстың мақсаты:
-Сақтандыру шарты жалпы мағынасын түсіндіру;
-Автокөлікті сақтандыру Қазақстанда калыптасуын;
-Автоеөлікті сқтандыру тараптарын анықтап, есептеу.
Соңғы жылдар ішінде сақтандыру жүйелері түбегейлі қайта құралуларға төтеп берді. Осыған орай мүліктік сақтандыру нарығын демонополизациялаудың фактісі болып әрі осының жалғасы ретінде айтарлықтай жеделдікпен альтернативтік сақтандыру компаниялары пайда бола бастады. Қазір сақтандырушылардың қызметтері үшін үлкен кеңістік бар. Ондаған тіпті жүздеген әр түрлі мәртебедегі әрі сан алуан меншіктік нысандағы сақтандыру ұйымдары құрылуда. Сақтандырудың бұрынғыларынан түбегейлі өзгеше жаңа түрлері пайда болды, бұл жерде сақтандыру жағдайындағы орын алған кемшіліктер ескерілген. Бұл процес біршама өтіп жатыр. Сақтандыру туралы қабылданған заңда бірқатар кемшіліктер мен істеліп бітпеген жайлар бар, әрине бұларды таяу уақыттарда жөнге келтіру керек.
Біздің қоғамымыздағы сақтандыру өзінің қалыптасуы мен даму процесіне байланысты айтарлықтай өзгерістерге төтеп берді. Сақтандыру жиырмасыншы жылдан бастап, сала ретінде өндіріс процестерінің дамуына және ұлттық табысты бөлуге, осылар арқылы материалдық игіліктерді жасауға ықпал ете бастады. Бұл әрине экономиканы басқарудағы қаржылық – несиелік механизмді пайдаланудың барлық жаңа жолдарын қарастыруды талап етті. Бұл жерде мемлекеттік субъектілердің шаруашылық қызметіндегі сақтандыру мәселелері, сондай-ақ тұрғындардың барлық топтарының нарыққа ойдағыдай өту үшін материалдық жағдайының қандай екендігі үлкен рөл атқарады. Сондықтан осы курстық жұмыстың өзеклігі ретінде қарастыруға болады.
Курстық жұмыстың мақсаты:
-Сақтандыру шарты жалпы мағынасын түсіндіру;
-Автокөлікті сақтандыру Қазақстанда калыптасуын;
-Автоеөлікті сқтандыру тараптарын анықтап, есептеу.
Соңғы жылдар ішінде сақтандыру жүйелері түбегейлі қайта құралуларға төтеп берді. Осыған орай мүліктік сақтандыру нарығын демонополизациялаудың фактісі болып әрі осының жалғасы ретінде айтарлықтай жеделдікпен альтернативтік сақтандыру компаниялары пайда бола бастады. Қазір сақтандырушылардың қызметтері үшін үлкен кеңістік бар. Ондаған тіпті жүздеген әр түрлі мәртебедегі әрі сан алуан меншіктік нысандағы сақтандыру ұйымдары құрылуда. Сақтандырудың бұрынғыларынан түбегейлі өзгеше жаңа түрлері пайда болды, бұл жерде сақтандыру жағдайындағы орын алған кемшіліктер ескерілген. Бұл процес біршама өтіп жатыр. Сақтандыру туралы қабылданған заңда бірқатар кемшіліктер мен істеліп бітпеген жайлар бар, әрине бұларды таяу уақыттарда жөнге келтіру керек.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Назарбаев Н.А. Казахстан - 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана. - Казахстанская Правда, 11 октября 1997г
2. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. Алматы, 2003
3. Карминский А.М., Нестеров П.В. “Информатизация бизнеса”.
4. “Азаматтық кодекс. Ерекше бөлімі. 1991 жыдың 1 шілде
5. Н.Б.Бралиева, Қ.С.Байшоланова, Н.Л.Гагарина “Экономикада-ғы ақпараттық жүйелері”. Оқу құралы. Алматы, 2001
6. Н.Б.Бралиева, Л.А.Байбөлекова, Қ.Т.Балашов “Ақпараттық менеджмент негіздері”. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2000
7. Е.Г.Неверова “Исследование проблем баз данных для информационных систем”. Сборник статей “Информационные системы в экономике”. Алматы: Экономика, 1997
8. Н.Б.Бралиева, В.Ф.Тимошенко, Н.Л.Гагарина “Информационные системы бизнеса”. Алматы, 1994
9. Қ.С.Байшоланова “Ақпараттық жүйелер теориясы”. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2002
10. Н.Л.Гагарина “Анализ данных на компьютере”. Алматы: Экономика, 2002
11. Е.Т.Тулегенов, Н.Б.Бралиева, Л.А.Стороженко, И.А.Матвеева “Бухгалтерские информационные системы”. Алматы: Экономика, 2000
12. А.Ө.Биярова “Экономикалық кибернетика”. Оқу құралы. Алматы, 2001
13. К.Ильясов, В.Саткалиева, А.Зейнельгабдин, Б.Сапарбаев, П.Исахова “Государственный бюджет”. Алматы: Республиканский издательский кабинет, 1994
14. Н.Г.Семенова “Автомотизированные информационные технологий в экономике”. Москва, 2000
15. Г.А.Титоренко “Автомотизированные информационные технологий в экономике”. Москва, 2000
16. “Информационные системы в экономике”. Учебник под редакцией Дика В.В., Москва, 1999
17. Қазақстан Республикасының Президентінің №359 14 маусым-нан 2000 жыл. “2000-2003 жылға Қазақстан Республикасы мемлекетінің ақпараттық қауіпсіздігінің программалық жабдықтауы”.
19. К.Қ.Жүйріков “Қазақстандағы сақтандыру: күрделі мәселелер мен дамудың болашағы”. Алматы, 1994
20. Тимошенко В.Ф. “Информационные системы менеджмента”
21. Бралиева Н.Б., Куличихин А.А. “Информационные аспекты создания и функционирования автоматизированных информационных систем”
22. “Автоматизированные информационные технологии в банковской деятельности”. Учеб. пособие для ВУЗ-ов. Под ред. Г.А.Титаренко, В.И. Суворова
23. “Банковское дело” Учебник для ВУЗ-ов. Под ред. В.И.Колесникова и Кроливецкой Л. П.
24. “Страхование: принципы и практика” Дэвид Б.
1. Назарбаев Н.А. Казахстан - 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана. - Казахстанская Правда, 11 октября 1997г
2. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. Алматы, 2003
3. Карминский А.М., Нестеров П.В. “Информатизация бизнеса”.
4. “Азаматтық кодекс. Ерекше бөлімі. 1991 жыдың 1 шілде
5. Н.Б.Бралиева, Қ.С.Байшоланова, Н.Л.Гагарина “Экономикада-ғы ақпараттық жүйелері”. Оқу құралы. Алматы, 2001
6. Н.Б.Бралиева, Л.А.Байбөлекова, Қ.Т.Балашов “Ақпараттық менеджмент негіздері”. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2000
7. Е.Г.Неверова “Исследование проблем баз данных для информационных систем”. Сборник статей “Информационные системы в экономике”. Алматы: Экономика, 1997
8. Н.Б.Бралиева, В.Ф.Тимошенко, Н.Л.Гагарина “Информационные системы бизнеса”. Алматы, 1994
9. Қ.С.Байшоланова “Ақпараттық жүйелер теориясы”. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2002
10. Н.Л.Гагарина “Анализ данных на компьютере”. Алматы: Экономика, 2002
11. Е.Т.Тулегенов, Н.Б.Бралиева, Л.А.Стороженко, И.А.Матвеева “Бухгалтерские информационные системы”. Алматы: Экономика, 2000
12. А.Ө.Биярова “Экономикалық кибернетика”. Оқу құралы. Алматы, 2001
13. К.Ильясов, В.Саткалиева, А.Зейнельгабдин, Б.Сапарбаев, П.Исахова “Государственный бюджет”. Алматы: Республиканский издательский кабинет, 1994
14. Н.Г.Семенова “Автомотизированные информационные технологий в экономике”. Москва, 2000
15. Г.А.Титоренко “Автомотизированные информационные технологий в экономике”. Москва, 2000
16. “Информационные системы в экономике”. Учебник под редакцией Дика В.В., Москва, 1999
17. Қазақстан Республикасының Президентінің №359 14 маусым-нан 2000 жыл. “2000-2003 жылға Қазақстан Республикасы мемлекетінің ақпараттық қауіпсіздігінің программалық жабдықтауы”.
19. К.Қ.Жүйріков “Қазақстандағы сақтандыру: күрделі мәселелер мен дамудың болашағы”. Алматы, 1994
20. Тимошенко В.Ф. “Информационные системы менеджмента”
21. Бралиева Н.Б., Куличихин А.А. “Информационные аспекты создания и функционирования автоматизированных информационных систем”
22. “Автоматизированные информационные технологии в банковской деятельности”. Учеб. пособие для ВУЗ-ов. Под ред. Г.А.Титаренко, В.И. Суворова
23. “Банковское дело” Учебник для ВУЗ-ов. Под ред. В.И.Колесникова и Кроливецкой Л. П.
24. “Страхование: принципы и практика” Дэвид Б.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. САҚТАНДЫРУ ШАРТЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ..5
1.1 Сақтандыру туралы
заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5
1.2 Сақтандыру шарт ұғымы,
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 Сақтандыру құқығының негiзгi
түсiнiктерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
II. АВТОКӨЛІКТІ
САҚТАНДЫРУДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.1 Қазақстандағы сақтандыру қызмет нарығының
қалыптасуы ... ... ... ... ...15
2.2 Сақтандыру түрлері, заңды және жеке тұлғалардың автокөліктерін
сақтандыруды анықтау және
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.3 Азаматтардың жеке автокөлігін ерікті сақтандыру, сақтандыру
компаниясының сипаттамасы және басқару
жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...26
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 28
КІРІСПЕ
Біздің қоғамымыздағы сақтандыру өзінің қалыптасуы мен даму процесіне
байланысты айтарлықтай өзгерістерге төтеп берді. Сақтандыру жиырмасыншы
жылдан бастап, сала ретінде өндіріс процестерінің дамуына және ұлттық
табысты бөлуге, осылар арқылы материалдық игіліктерді жасауға ықпал ете
бастады. Бұл әрине экономиканы басқарудағы қаржылық – несиелік механизмді
пайдаланудың барлық жаңа жолдарын қарастыруды талап етті. Бұл жерде
мемлекеттік субъектілердің шаруашылық қызметіндегі сақтандыру мәселелері,
сондай-ақ тұрғындардың барлық топтарының нарыққа ойдағыдай өту үшін
материалдық жағдайының қандай екендігі үлкен рөл атқарады. Сондықтан осы
курстық жұмыстың өзеклігі ретінде қарастыруға болады.
Курстық жұмыстың мақсаты:
-Сақтандыру шарты жалпы мағынасын түсіндіру;
-Автокөлікті сақтандыру Қазақстанда калыптасуын;
-Автоеөлікті сқтандыру тараптарын анықтап, есептеу.
Соңғы жылдар ішінде сақтандыру жүйелері түбегейлі қайта құралуларға
төтеп берді. Осыған орай мүліктік сақтандыру нарығын демонополизациялаудың
фактісі болып әрі осының жалғасы ретінде айтарлықтай жеделдікпен
альтернативтік сақтандыру компаниялары пайда бола бастады. Қазір
сақтандырушылардың қызметтері үшін үлкен кеңістік бар. Ондаған тіпті
жүздеген әр түрлі мәртебедегі әрі сан алуан меншіктік нысандағы сақтандыру
ұйымдары құрылуда. Сақтандырудың бұрынғыларынан түбегейлі өзгеше жаңа
түрлері пайда болды, бұл жерде сақтандыру жағдайындағы орын алған
кемшіліктер ескерілген. Бұл процес біршама өтіп жатыр. Сақтандыру туралы
қабылданған заңда бірқатар кемшіліктер мен істеліп бітпеген жайлар бар,
әрине бұларды таяу уақыттарда жөнге келтіру керек.
Сақтандыру объектісі бойынша сақтандыру қатынастарының барлық
жиынтығының екі үлкен салаға бөлуге болады. Олар автокөлікті сақтандыру
және жеке тұлғаның сақтануы.
Автокөлікті сақтандырудағы сақтандырушылық қатынастардың объектісі-
оның барлық түрлеріндегі автокөлік болып табылады. Автокөлікты
сақтандырудың экономикалық бағыты – сақтандырушылық жағдай салдарынан пайда
болған зиянның орнын толтыруда қорытындылады.
Сақтанған болып сақтанушының меншігіндегі, сонай-ақ оның сеніміндегі,
қолданылуындағы және өкілеттігіндегі автокөлік бола алады.
2002 жылы 3 қазанынан Сақтандыру туралы заңды күші бар Қазақстан
Республикасының Президентінің Жарлығының 7 бабына сәйкес автокөлікті
сақтандыруға сонымен қатар тәуекелдерді және азаматтық –құқықтық
сақтандыруда жатады.
Азаматтық – құқықтық жауапкершілікті сақтандыру кезінде сақтандыру
объектісі басқа адамдардың өміріне, денсаулығына зиян келтіру салдарынан
пайда болатын, сонымен қатар келісімдерден немесе басқа да негіздерден
пайда болатын міндеттемелер бойынша жауапкершілік тәуекелі болып табылалы.
Қауіптер сипаттары бойынша сыныптау тек қана автокөлікті сақтандыру
қамтиды және бір-бірінен иерархиялық байланыста емес бес негізгі буындарды
бөлінеді. Олар
1. Оттан және стихиялық жағдайлардан сақтандыру .
2. Зиянкестердің және тиімді емес табиғат жағдайларынан сақтандыру.
3. Көліктің барлық түрлерін апаттардан , айдап кетулерден және басқада
қателерден сақтандыру.
4. Техногендік апаттар мен катастрофалардан сақтандыру.
5. Қаржылық тәуекелдерден сақтандыру.
I САҚТАНДЫРУ ШАРТЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1.1Сақтандыру туралы заңнама
Қазiргi жағдайда сақтандыру – бұл өмiрдiң əртүрлi салаларында барынша
жиi болатын жағдайлардың терiс əсерiнен заңды тұлғалар мен азаматтардың
мүдделерiн қорғау əдiстерiнiң бiрi. [2]
Ендi сақтандыру жинақтау – қаражат сақтау мiндетiн де атқаруы қажет.
Сақтандырудың мəнi бiр қатар факторлармен анықталады. Ол мемлекет тарапынан
қаралған шаралар көлемi мен сипатынан тəуелсiз халық пен ұйымдардың əртүрлi
мүдделерiн қосымша қорғауды ұсынуға мүмкiндiк бередi. Табиғи жəне
техногендiк апаттар, серлерiн жою бойынша шығындардың негiзгi ауыртпалығы
қазiргi уақытта оның мүмкiншiлiктерi объективтi шектеулi болып келетiн
мемлекеттiк бюджетке түседi. Сақтандыру осы қолайсыздықты жоюы тиiс. Бұдан
басқа сақтандыру механизмiн пайдалану өндiрiсте қолданылып жүрген
технологияның жетiлдiрiлуiне, кəсiпкерлiк қызметтiң жедел дамуына
мүмкiншiлiк бередi. Сақтандыру жүйесi республика экономикасы тұрақты
дамуына, халықты əлеуметтiк қорғауды көтеру үшiн қосымша негiздi құруға,
азаматтар мен шаруашылық субъектiлер мүлкiн сақтандыруға əсер етуi қажет.
Қазiргi заманғы сақтандыру индустриясын құру мемлекетке келесi мiндеттер
қатарын шешуге мүмкiндiк бередi:
1) табиғитехногендiк сипаттағы қарастырылмаған шығындарды толтыруда
мемлекеттiк бюджетке ауыртпалықты азайтудың;
2) нарықтық экономика қағидаларына сай сақтандыру жəрдемiмен əлеуметтiк
қамтамасыз етудiң жекелеген мəселелерiн шешуге жинақталған зейнетақыны
төлеуге, еңбекке қабiлеттiлiктi жоғалтуға, асыраушының қайтыс болуына,
жұмыссыздыққа жəрдем ақылдарды төлеуге,денсаулық сақтауға қатысты
шығындардың орнын толтыруға;
3) халық пен ұйымдардың қаражаттарын ұзақ мерзiмдi негiзде ұлттық
экономикаға шоғырландыруға. Мемлекет бұдан бұрын жеткiлiктi қуатты
əлеуметтiк кепiлдiктер жүйесiн қамтамасыз етуге қабiлетсiз болып шықты.
Кепiлдiктердi қамтамасыз ету мiндетi қазiр сақтандырудың “иығында” болып
тұр. Осымен бiрге бiр қатар мамандықтардың қауiптiлiгiнiң дəрежесiне өсе
түстi. Құқық қорғау органдары ұйымдасқан (кəсiби) қылмыспен бетпебет келдi,
техногендiк апаттар саны артты. Нарық жағдайында (жаңа еңбек
қатынастарында) адамның өмiр сүруi үшiн өмiр мен денсаулыққа келтiрiлген
зардаптарды қалпына келтiруде қандай да болсын бiр мүмкiншiлiгi болуы өте
маңызды. Жоғары қауiптiлiк көздерiмен келтiрiлген зардаптардың орнын
толтыру, соның iшiнде автомобиль көлiгi ж.б. мəселе де өзектi. Мұның
барлығы Қазақстан Республикасында нарықтық қайта қалыптасу кезеңiнде
сақтандыру саласында ең маңызды өзгерiстер басталуына негiз қалаған
заңдардың, өзге нормативтiқұқықтық актiлердiң қабылдануына əкелдi. Бiрiншi
кезекте өзiн тиымсыз қылып көрсеткен сақтандырудың толығынан мемлекеттiк
жүйесiнен бас тартылады. Бəсекеге негiзделген сақтандыруға жол берiлдi.
Сақтандыру кəсiпкерлiк түрлерiнiң бiрiне айналды, жəне қазiр ол
кəсiпкерлiктiң ең жоғары ұйымдастырылған түрлерiнiң бiрi.[6]
Сақтандырумен əлеуметтiк мiндеттердi орындалудың маңыздылығын есепке
ала отырып, мемлекет сақтандыру дамуын бақылаусыз өз бетiмен жiбере алмады.
Сондықтан сақтандырудың дамуы қазiргi заманғы құқықтық салалардың бiрiнiң
сақтандыру құқығының дамуымен бiрге болды. А.И.Худяковтың анықтамасына
сəйкес: “Сақтандыру құқығы елдегi сақтандыру iсiн ұйымдастыру жəне
сақтандыру қызметiн жүзеге асырумен байланысты пайда болатын қоғамдық
қатынастарды реттейтiн құқықтық нормалар жиынтығы” Сақтандыру iсiнiң дұрыс
ұйымдастыру мəнiн төмендетпей, сақтандыруға жататын жағдайлар əсерiнен
зардап шеккен тұлғаларға мүлiктiк өтем жасау мақсатына жетудi қамтамасыз
ететiн тiкелей құралы болып жеке жасалған азаматтыққұқықтық шарт келетiнiн
айтып кетейiк. А.И.Худяков азаматтық құқық үлесiне шарттық сақтандыру
мiндеттемесiнiң жалпы құрылысын анықтауды жатқызады. Бiздiң көзқарасымыз
бойынша, азаматтық құқық көзқарасынан шарттық қатынастар шеңберiнде пайда
болатын барлық мəселелердi қажеттi реттеу, сақтандыру қатынастарын
ықылассыз қатысушыларына азаматтық құқықтық əсер етудiң шегi мен мазмұнын
анықтау қажет. Шарттың толық құнарлы жүйесiнiң болмауы, бiздiң көзқарасымыз
бойынша, КСРО кезiндегi қалыптасқан сақтандырудың əлсiз жақтарының бiрi
болды. Сақтандыру шартын қарастыруда бiз əкiмшiлiк (қаржылық) құқық
саласына жататын құқықтық нормалар əрекетiн ескермесек болмайды.
Сақтандыруға арналған заң актiлерiнде аталған шартты қарастыруда да
пайдаланылатын түсiнiктер жиынтығы бар.[8]
Осыған дейiн бiршама уақыт бұрын сақтандыру қатынастарын кешендi
реттейтiн заң актiсi болып Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1995 жылдың
3 қазанынан “Сақтандыру туралы” заң күшi бар Жарлығы саналды. 2000 жылдың
18 желтоқсанында Қазақстан Республикасының “Сақтандыру қызметi туралы” жаңа
Заңы қабылданды, қазiр ол заңгерлер тарапынан жоғарғы бағаланады. Онда
сақтандыру iсiн ұйымдастыруды қазiргi заманғы талаптарға сəйкес келтiрудi
қамтамасыз ететiн шаралар қарастырылған. Азаматтық құқықтық қатынастарды
реттейтiн нормалар көбiнесе Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнiң
803,845,баптарын қамтитын 40шы “Сақтандыру” деп аталатын тарауында
мазмұндалған. Сақтандырудың жекелеген түрлерiн реттейтiн бөлек нормативтiк
актiлердiң де бiрқатар саны бар, мысалы 1996 жылдың 31 қазанынан №1319
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысымен 1997 жылдың 2 сəуiрiндегi №
460 Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысымен бекiтiлген жəне т.б.
Сақтандыру қызметiне бақылау жүргiзу туралы ережелер.[2]
1.2 Сақтандыру шартының ұғымы, мазмұны
Сақтандыру шарты бойынша бiр тарап (сақтанушы) сақтандыру сыйлықақысын
төлеуге мiндеттенедi, ал екiншi тарап (сақтандырушы) сақтандыру жағдайы
басталған кезде сақтанушыға немесе шартта белгiленген сома (сақтандыру
сомасы) шегiнде өзiнiң пайдасына шарт жасалған өзге тұлғаға (пайда алушыға)
сақтандыру төлемiн төлеуге мiндеттенедi.[1]
Сақтандыру шарттық қатынастарының ерекшелiгi: сақтандырушы шығаратын
ережелердекөрсетiлген жағдайларға сақтанушы қосылу керек. Өз кезегiнде
сақтандырушы заңның барлық талаптарының жəне оның қызметiн тұтынушылардың
мүддесiн сақтау бойынша мiндетiн атқарады. Егер сақтанушының қызметiн
бақылайтын өкiлеттi мемлекеттiк орган заңның бұзылуын ережелерде көрсе,
онда ол сол немесе басқа сақтандыру қызметiн жүргiзуге лицензия (рұқсат)
бермеудiң негiзi болып есептеледi. Сақтандыру ережелерi сақтандырушымен
сақтандырудың əр түрi үшiн бөлек дайындалады жəне сақтандырудың тиiстi
түрiн жүргiзуi үшiн лицензияны (рұқсатты) беру құқығы өкiлеттi мемлекеттiк
органымен келiсуге жатқызылады. Шартта қарастырылмаған жағдайларға
байланысты даулар пайда болса, онда басшылыққа сақтандыру ережелерiндегi
жағдайлар алынуы тиiс.[1]
Сақтандыру ережелерi мыналарды қарастыруы керек:
1) сақтандыру объектiлерiнiң тiзiмiн;
2) сақтандыру сомаларын анықтаудың тəртiбiн;
3) сақтандыру тəуекелдердi;
4) сақтандыру жағдайларының қатарынан алып тастаулар жəне сақтандыруға шек
қоюлар;
5) сақтандыру шарты қолданылуының мерзiмi мен орнын;
6) сақтандыру шартын жасаудың тəртiбiн;
7) тараптардың құқықтары мен мiндеттерiн;
8) сақтандыру жағдайы орын алғандағы сақтанушы жасауы тиiс əрекеттердi;
9) сақтандыру жағдайының орын алғанын анықтайтын құжаттар тiзiмiн;
10) сақтандыру төлемдерiн жасаудың жағдайлары мен тəртiбiн;
11) сақтандыру төлемi немесе сақтандыру төлемiнен бас тарту жөнiнде шешiм
қабылдау
мерзiмiн;
12) сақтандыру шарты жағдайларының тоқтатылуын;
13) дауларды шешудiң тəртiбiн;
14) сақтандыру тарифтерiн жəне оларды экономикалық негiздеу;
15) ерекше жағдайлар.
Сақтандыру ережелерiндегi жағдайларды сақтандырудың əдет ғұрып
нормаларына жатқызуға болады деп айта аламыз. Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексiнiң 825-1бабының 4тармағының мазмұны осыны дəлелдейдi.
Келiсiм бойынша сақтанушы мен сақтандырушының арасында қосымша жағдайларды
ескеретiн сақтандыру шарты жасалуы мүмкiн. Қосымша жағдайлар үш еседен көп
қайталанса, сақтандырушы заңнама қарастырған тəртiпте сақтандырудың белгiлi
түрi бойынша ережелердi өзгертуге мiндеттi. Яғни, бұл жағдайлар
сақтандырушының тұрақтанған тəжiрибесiнiң бөлiгi ретiнде қарастырылады.
Сақтандыру шартының сипаттамаларын қарастырайық. Заңнамадағы анықтамасына
сəйкес сақтандыру шарты консенсуалды болып қаралады. Бiрақ, Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексiнiң 827б. сəйкес, сақтандыру шарты
сақтанушы сақтандыру сыйлық ақысын төлеген кезден бастап, ал оны бөлiп
бөлiп төлеу қарастырылса бiрiншi сақтандыру жарнасы
төленген кезден бастап күшiне енедi жəне тараптар үшiн мiндеттi болады.
Осыны ескерсек iс жүзiнде жалпы тəртiп бойынша сақтандыру шарты реалды
болып келетiнi түсiнiктi. Сақтандыру шартына консенсуалдық мiнез
тараптардың келiсiмiмен немесе жеке заң актiлерiмен берiлуi мүмкiн.[24]
Сақтандыру шарты – ақылы шарт, тараптардың əрқайсысы берiлгеннiң
орнына мүлiктiк қанағат алады. Сақтандырушы тарапы сақтандыру сыйлық
ақылары түрiнде мүлiктiк қанағат алады, ал сақтанушы тарабы болса немесе
пайда табушы сақтандыру төлемiн алған ретте мүлiктiк қанағаттандыруға қол
жеткiзедi. Сақтандыру шартының ақылығы сақтандыру төлемi барлық жағдайларда
жасалмайтынына қарамастан сақтала бередi.Оның орнатылуы мен алынуы
сақтандыру шартын жасау кезiнде тараптардың ниетiмен қамтылады.[23]
Сақтандыру шартының нысаны. Сақтандыру шарты жағдайларына қарамастан
жазбаша нысанда жасалуы керек. Сақтандыру шартының жазбаша нысанын сақтамау
оның сақтандыру шартын рəсiмдейтiн құжаттар арасында таңдауға мүмкiншiлiк
бередi. Тараптар шарттың барлық жағдайлары көрсетiлетiн бiр құжатты жасап
оған қолдарын қоя алады. Мұндай шартты жасау жеке келiсiлген жағдайларға,
бiр бiрiне сай келмейтiн
тəуекелдерге байланысты сақтандыру жасалғанда қолданымдырақ болып
келедi.[17]
Сақтандыру сақтанушыны бiр жақты тəртiпте сақтандырушы əзiрлеген
үлгiлiк шарттарға (сақтандыру ережелерiне) қосылу жолымен де жасалады.
Мұндай шарт өзiнiң заңды табиғаты бойынша қосылу шарты болып келедi.
Қазiргi азаматтық заңнама шартты жалпы полис беру арқылы жасасу
мүмкiншiлiгiн де қарастырады. Шарттың мұндай нысаны сөз бiр тектi
мүлiктердiң əртүрлi партиясын белгiлi кезең iшiнде негiзiнен бiрдей
жағдайлармен жүйелi сақтандыру жөнiнде жүрген жағдайда қолданылады. Содан
басқа, жалпы полис бойынша сақтандыруды жүзеге асырудың мiндеттi
талабы болып сақтанушы мен сақтандырушының арасында келiсiмнiң болуы
келедi. Сақтанушының талабы бойынша сақтандырушы оған жалпы полис əсер
ететiн мүлiктiң жеке партияларына бөлек сақтандыру полистерiн берiп тұруға
мiндеттi. Жалпы полиске сақтандыру полисiнiң мазмұнына сəйкес келмеген
жағдайларда артықшылық сақтандыру полисiнде болады (соған көңiл бөлiнедi).
[12]
Сақтандыру шартының мазмұны. Сақтандыру шарты көбiне нақты (реалды)
шартболғандықтан, оның мазмұнын талдауды сақтанушының мiндетiнен жəне оған
қарама қарсыболып келетiн сақтандырушының құқығынан бастау керек. Ең
басында (бiрiншi кезекте) сақтанушы сақтандырушыға сақтандыру сыйақысын
төлеуге мiндеттi. Сақтанушы осы өзiнiңмiндетiн сақтандырылған адамға да,
пайда алушыға да жүктей алмайды. Мұндай мiндетоларға заңды актiлерiмен де
жүктелмейдi. Сақтандыру сыйақыларының мөлшерлерi шартпен белгiлi ақша
сомасы ретiнде қарастырылады. Сақтанушы шартпен сəйкес, сақтандыру
объектiсi мен сақтандыру тəуекелiнiң сипатын ескере отырып, сақтандыру
сомасының көлемiне (мөлшерiне) қарап есептелетiн сақтандыру сыйлық ақысының
мөлшерiн белгiлейтiн сақтандырушы əзiрлеген сақтандыру тарифiне байланысты
сақтандыру сыйлық ақыларын төлеуге мiндеттенедi. Сақтандырудың мiндеттi
түрлерi кезiнде сақтандыру сыйлық ақыларының мөлшерлерi заңды актiлерiмен
орнатылған олардың мөлшерлерiнен көп болмауы керек. Мысалы, автокөлiк
құжаттарының иелерiнiң азаматтыққұқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi түрде
сақтандыру жөнiндегi Ережелерге сəйкес, жеңiл көлiк иелерiнiң, 1200 кубтық
сантиметрге дейiнгi
двигатель мөлшерi бар микроавтобус иелерiнiң жауапкершiлiгiн сақтандыру
үшiн, үш айлық есептiк көрсеткiштер көлемiнде сыйлық ақысы алынады, ал
1200ден 1600 кубтық сантиметрге дейiн кiргiзiлетiн сақтандыру сыйлық ақысы
төрт айлық есептiк көрсеткiштер көлемiнде орнатылады жəне т.б. Сақтандыру
компаниялары клиенттердi мiндеттi түрдегi сақтандырудың осы түрлерiне тарту
мақсатында алынатын сақтандыру сыйлық ақыларының мөлшерiн азайтып тұрады.
Сақтандыру сыйлық ақыларын төлеудiң тəртiбi мен мерзiмдерi шартпен
белгiленедi. Сақтандырудың мiндеттi түрлерi бойынша олар заңдармен
белгiленуi мүмкiн. Сақтандыру сыйлық ақысы əдетте бiр уақтылы төлемдi[15]
1.3 Сақтандыру құқығының негiзгi түсiнiктерi.
Сақтандыру құқығы онда арнайы түсiндiрудi талап ететiн терминдердiң
елеулi қолданылатын құқықтық салалардың бiрiне жатады. Түсiндiру түсiнiктер
(терминдер) қолданылатын нормаларды талқылаған кезде оларды əртүрлi түсiну
қаупiмен қорғайды. Сонымен бiрге түсiнiктердi анықтау бұл қазiргi құқықта
кең қолданылатын тəсiл, ол нормативтiк актiлердi заң техникасы көзқарасынан
жетiктеу қылуға мүмкiншiлiк бередi (материалды артық қайталамауға
мүмкiншiлiк бередi). Сақтандыру құқығының негiзгi түсiнiктерi Қазақстан
Республикасының “Сақтандыру қызметi туралы” Заңының 3,4баптарында,
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнiң 817,820баптарында, Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексiнiң 817,820баптарында жəне т.б.
ашылады.[4]
Сақтандыру – сақтандыру шартымен анықталған, сақтандыру ұйымының жеке
активтерi есебiмен тiкелей сақтандыру төлемдерiн қалыптастыратын сақтандыру
жағдайы немесе басқа жағдайлардың пайда болуындағы заңды жəне жеке
тұлғалардың заңды қызығушылығын мүлiктiк қорғау жөнiнде қатынастар кешенiн
ұсынады.[7]
Сақтандыру қызметi – Қазақстан Республикасы заң талаптарына сəйкес
мемлекеттiң өкiлеттi органының лицензиясы негiзiнде қалыптасатын сақтандыру
шарттарын орындау жəне бекiтумен байланысты сақтандыру ұйымдарының қызметi.
Сақтандыру жағдайы – сақтандыру шарты сақтандыру төлемiн төлеудi
қарастыратын жағдай. Сақтандыру жағдайы – табиғи əсер, техногендiк сипат
жəне нақты адам əрекетi ретiнде өз пайда болу себебiн иемденетiн жағдай.
Жағдай орын алудың ықтималдылығы мен кездей соқтығының талаптары жинақтау
сақтандыру шарттары бойынша қарастырылатын фактiлерге (оқиғаларға)
қолданылмайды (ҚР АК 817 бабы, 3 т.). Сақтандыру жағдайларының түрi заң
актiлерiмен (сақтандыру мiндетi болып келген кезде) жəне шарттарымен
(сақтандыру ерiктi болып келген кезде) анықталады.
Актуарий – сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының қажеттi төлем
қабiлеттiлiгi мен қаржылық тұрақтылық деңгейiн қамтамасыз ету мақсатында
сақтандыру жəне қайта сақтандыру шарттары бойынша мiндеттемелер мөлшерiнiң
экономикалық – математикалық есептеулерiн жүзеге асыруға байланысты
қызметтi атқаратын жеке тұлға;
Сақтандыру ережелерi – белгiлi бiр сақтандыру түрi бойынша
сақтандыруды жүзеге асыру талаптарын айқындайтын сақтандыру ұйымының
құжаты.
Қайта сақтандырушы (цедент) – өзi қабылдаған сақтандыру тəуекелдерiн
қайта сақтандыруға берудi жүзеге асыратын сақтандыру немесе қайта
сақтандыру ұйымы.
Қайта сақтандыру – сақтандыру шарты бойынша сақтандыру ұйымы қабылдап,
кейiннен өздерiнiң арасында жасалған қайта сақтандыру шартына сəйкес қайта
сақтандыру ұйымына сақтандыру тəкеуелдерiнiң бəрiн немесе бiр бөлiгiн
беруге байланысты қызмет жəне соған байланысты туындайтын қатынастар.
Сақтандыру сомасы – сақтандыру объектiсi сақтандырылған жəне
сақтандыру жағдайының пайда болуындағы жауапкершiлiктiң шектеулi көлемiн
ұсынатын ақша сомасы.
Сақтандыру төлемi – жинақтаушы сақтандыру шартында анықталған,
сақтандыру жағдайының келiп түсуiнде немесе мерзiмнiң келiп түсуiндегi
сақтандыру сомасы мөлшерiнде сақтандырушы мен сақтанушыға төленетiн ақша
сомасы. Келтiрiлген түсiнiктер тiзiмi аяқты болып табылмайды, бiрақ олардың
кейбiреулерiн сақтандыру қатынастарын одан əрi қарастыру жүрiсiнде ашу
орынды болып келедi. Күшiндегi сақтандыру туралы заңнама сақтандырудың
қолданылатын жiктелуiнiң күрделенуiмен ерекшеленедi. Қазiр қазақстан
Республикасының Сақтандыру қызметi туралы” Заңының 6 бабына сəйкес
сақтандыру салаларға, класстарға, түрлерге жiктеледi. Сақтандыруды
салаларға бөлу сақтандырудың əртүрлi объектiлерiмен байланысты.
Сақтандырудың барлық түрлерiн екi сомаға бөлу қарастырылған, олар:
— өмiрдi сақтандыру;
— жалпы сақтандыру;
Аталған сақтандыру саласының бiрiншiсi заңмен қорғалатын игiлiктердiң
арасындағы ең жоғарғы құндылық болып табылатын азаматтар өмiрiне қатысты
болып келедi. Өмiрдi сақтандыру саласы бiрқатар болмай қоймайтын
объективтiк сипаты бар өмiрлiк жағдайларда сақтандырылған (пайда алушы)
тұлғаға ақша төленуiн қарастырады. [13]
Жалпы сақтандыру белгiлi бiр сақтандыру жағдайларының келiп түсуiнде
заңды жəне жеке тұлғалардың аймақтық бұзылған құқықтары мен
қызығушылықтарын орнын төлеудi қамтамасыз етуде дəстүрлi жолда болып
келедi. Қазiргi кезде жалпы сақтандыруды кластарға бөлу кеңейтiлген тiзiмдi
қамтиды, оған шолу жасасақ қазiргi кезеңде азаматтық құқықтық қатынастар
субъектiлерiнiң құқықтарын қамтамасыз етуде сақтандырудың мəнi бұрынғыға
қарағанда салыстырымсыз жоғары болып келедi деген пiкiрде орнығуымыз
мүмкiн. [19]
Мiндеттi сақтандыру азаматтық құқықтық жауапкершiлiктi сақтандыру
саласында дамыған, яғни автомобиль көлiгi иелерiнiң азаматтық құқықтық
жауапкершiлiгi, нотариустардың жəне кейбiр өзге субъектiлердiң азаматтық
құқықтық жауапкершiлiгi мiндеттi сақтандыруға жатады. [1]
II. АВТОКӨЛІКТІ САҚТАНДЫРУ
2.1 Қазақстандағы сақтандырудың қызмет нарығының қалыптасуы
Сақтандыру объектісі бойынша сақтандыру қатынастарының барлық
жиынтығын екі үлкен салаға бөлуге болады: автокөлікті сақтандыру мен жеке
тұлғаны сақтандыру.[21]
Автокөлікті сақтандырудағы сақтандырушылық қатынастардың объектісі -
оның барлық түрлеріндегі автокөлік болып табылады. Автокөлікті
сақтандырудың экономикалық бағыты – сақтандырушылық жағдай салдарынан пайда
болған зиянның орнын толтыруда қорытындылады. [21]
Сақтанған болып сақтанушының меншігіндегі, сондай-ақ оның сеніміндегі,
қолдануындағы және өкілеттігіндегі автокөлік бола алады. Сақтандырушылар
болып – тек қана автокөлік меншіктері ғана емес, сонымен қатар автокөліктің
сақталуына жауап беретін басқа да заңды және жеке тұлғалар бола алады
2002ж. 3 қазанынан “Сақтандыру туралы” заңды күші бар Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығының 7 бабына сәйкес автокөлікті
сақтандыруға сонымен қатар кәсіпкерлік тәуекелдерді және азаматтық –
құқықтық жауапкершілікті сақтандыру да жатады [2]
Кәсіпкерлік қызметте кәсіпкер контрагенттерімен өздерінің
міндеттемелерінің бұзылуынан немесе кәсіпкерге тәуелді емес жағдайлардан
осы қызмет шараларының өзгеруінен күтілетін табыстарды алмаумен тәуекел
сақтанады. Азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру кезінде сақтандыру
объектісі болып басқа адамдардың өміріне, денсаулығына зиян келтіру
салдарынан пайда болатын, сонымен қатар келісімдерден немесе басқа да
негіздерден пайда болатын міндеттемелер бойынша жауапкершілік тәуекелі
болып табылады.[22]
Сақтандыру түрлерінің саны тәжірибеде шектелмеген және әлеуетті
сақтанушылардың мүдделерінің шексіз әртүрлігіне адекватты болып табылады
Мысалға, бізде ең көп таралған сақтандырудың кейбірін келтірейік. Заңды
және жеке тұлғалардың автокөліктерін сақтандыруда бұл көлік құралдарын,
материалдарды сақтандыру болып табылады. Жауапкершілікті сақтандыру
бойынша – автокөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру, тасымалдаушылардың жауапкершілігін сақтандыру, жұмыс
берушілердің жауапкершілігін сақтандыру, үшінші жақтарға зиян үшін
кәсіпорындардың азаматтық жауапкершілігін сақтандыру (экологиялық
сақтандыру), кәсіби жауапкершілікті сақтандыру, зейнеткерлік қорлардың
жауапкершілігін сақтандыру болып табылады. Кәсіпкерлік тәуекелдерді
сақтандырудың түрлері өндіріс үрдісінде немесе қызметтерді ұсынудағы нақты
тәуекелдерге байланысты. Олар: жаңа техниканы иемдену, валюта бағамдарының
ауытқуы, өндірістегі үзіліс және т.б. [10]
Қазақстан Республикасында сақтандыру бизнесін реттеудің заңдық жүйесін
дамыту үрдісі созылып кетті. “Қазақстан Республикасындағы сақтандыру
туралы” алғашқы Заңы тек 2002ж. 3 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. САҚТАНДЫРУ ШАРТЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ..5
1.1 Сақтандыру туралы
заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5
1.2 Сақтандыру шарт ұғымы,
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 Сақтандыру құқығының негiзгi
түсiнiктерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
II. АВТОКӨЛІКТІ
САҚТАНДЫРУДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.1 Қазақстандағы сақтандыру қызмет нарығының
қалыптасуы ... ... ... ... ...15
2.2 Сақтандыру түрлері, заңды және жеке тұлғалардың автокөліктерін
сақтандыруды анықтау және
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.3 Азаматтардың жеке автокөлігін ерікті сақтандыру, сақтандыру
компаниясының сипаттамасы және басқару
жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...26
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 28
КІРІСПЕ
Біздің қоғамымыздағы сақтандыру өзінің қалыптасуы мен даму процесіне
байланысты айтарлықтай өзгерістерге төтеп берді. Сақтандыру жиырмасыншы
жылдан бастап, сала ретінде өндіріс процестерінің дамуына және ұлттық
табысты бөлуге, осылар арқылы материалдық игіліктерді жасауға ықпал ете
бастады. Бұл әрине экономиканы басқарудағы қаржылық – несиелік механизмді
пайдаланудың барлық жаңа жолдарын қарастыруды талап етті. Бұл жерде
мемлекеттік субъектілердің шаруашылық қызметіндегі сақтандыру мәселелері,
сондай-ақ тұрғындардың барлық топтарының нарыққа ойдағыдай өту үшін
материалдық жағдайының қандай екендігі үлкен рөл атқарады. Сондықтан осы
курстық жұмыстың өзеклігі ретінде қарастыруға болады.
Курстық жұмыстың мақсаты:
-Сақтандыру шарты жалпы мағынасын түсіндіру;
-Автокөлікті сақтандыру Қазақстанда калыптасуын;
-Автоеөлікті сқтандыру тараптарын анықтап, есептеу.
Соңғы жылдар ішінде сақтандыру жүйелері түбегейлі қайта құралуларға
төтеп берді. Осыған орай мүліктік сақтандыру нарығын демонополизациялаудың
фактісі болып әрі осының жалғасы ретінде айтарлықтай жеделдікпен
альтернативтік сақтандыру компаниялары пайда бола бастады. Қазір
сақтандырушылардың қызметтері үшін үлкен кеңістік бар. Ондаған тіпті
жүздеген әр түрлі мәртебедегі әрі сан алуан меншіктік нысандағы сақтандыру
ұйымдары құрылуда. Сақтандырудың бұрынғыларынан түбегейлі өзгеше жаңа
түрлері пайда болды, бұл жерде сақтандыру жағдайындағы орын алған
кемшіліктер ескерілген. Бұл процес біршама өтіп жатыр. Сақтандыру туралы
қабылданған заңда бірқатар кемшіліктер мен істеліп бітпеген жайлар бар,
әрине бұларды таяу уақыттарда жөнге келтіру керек.
Сақтандыру объектісі бойынша сақтандыру қатынастарының барлық
жиынтығының екі үлкен салаға бөлуге болады. Олар автокөлікті сақтандыру
және жеке тұлғаның сақтануы.
Автокөлікті сақтандырудағы сақтандырушылық қатынастардың объектісі-
оның барлық түрлеріндегі автокөлік болып табылады. Автокөлікты
сақтандырудың экономикалық бағыты – сақтандырушылық жағдай салдарынан пайда
болған зиянның орнын толтыруда қорытындылады.
Сақтанған болып сақтанушының меншігіндегі, сонай-ақ оның сеніміндегі,
қолданылуындағы және өкілеттігіндегі автокөлік бола алады.
2002 жылы 3 қазанынан Сақтандыру туралы заңды күші бар Қазақстан
Республикасының Президентінің Жарлығының 7 бабына сәйкес автокөлікті
сақтандыруға сонымен қатар тәуекелдерді және азаматтық –құқықтық
сақтандыруда жатады.
Азаматтық – құқықтық жауапкершілікті сақтандыру кезінде сақтандыру
объектісі басқа адамдардың өміріне, денсаулығына зиян келтіру салдарынан
пайда болатын, сонымен қатар келісімдерден немесе басқа да негіздерден
пайда болатын міндеттемелер бойынша жауапкершілік тәуекелі болып табылалы.
Қауіптер сипаттары бойынша сыныптау тек қана автокөлікті сақтандыру
қамтиды және бір-бірінен иерархиялық байланыста емес бес негізгі буындарды
бөлінеді. Олар
1. Оттан және стихиялық жағдайлардан сақтандыру .
2. Зиянкестердің және тиімді емес табиғат жағдайларынан сақтандыру.
3. Көліктің барлық түрлерін апаттардан , айдап кетулерден және басқада
қателерден сақтандыру.
4. Техногендік апаттар мен катастрофалардан сақтандыру.
5. Қаржылық тәуекелдерден сақтандыру.
I САҚТАНДЫРУ ШАРТЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1.1Сақтандыру туралы заңнама
Қазiргi жағдайда сақтандыру – бұл өмiрдiң əртүрлi салаларында барынша
жиi болатын жағдайлардың терiс əсерiнен заңды тұлғалар мен азаматтардың
мүдделерiн қорғау əдiстерiнiң бiрi. [2]
Ендi сақтандыру жинақтау – қаражат сақтау мiндетiн де атқаруы қажет.
Сақтандырудың мəнi бiр қатар факторлармен анықталады. Ол мемлекет тарапынан
қаралған шаралар көлемi мен сипатынан тəуелсiз халық пен ұйымдардың əртүрлi
мүдделерiн қосымша қорғауды ұсынуға мүмкiндiк бередi. Табиғи жəне
техногендiк апаттар, серлерiн жою бойынша шығындардың негiзгi ауыртпалығы
қазiргi уақытта оның мүмкiншiлiктерi объективтi шектеулi болып келетiн
мемлекеттiк бюджетке түседi. Сақтандыру осы қолайсыздықты жоюы тиiс. Бұдан
басқа сақтандыру механизмiн пайдалану өндiрiсте қолданылып жүрген
технологияның жетiлдiрiлуiне, кəсiпкерлiк қызметтiң жедел дамуына
мүмкiншiлiк бередi. Сақтандыру жүйесi республика экономикасы тұрақты
дамуына, халықты əлеуметтiк қорғауды көтеру үшiн қосымша негiздi құруға,
азаматтар мен шаруашылық субъектiлер мүлкiн сақтандыруға əсер етуi қажет.
Қазiргi заманғы сақтандыру индустриясын құру мемлекетке келесi мiндеттер
қатарын шешуге мүмкiндiк бередi:
1) табиғитехногендiк сипаттағы қарастырылмаған шығындарды толтыруда
мемлекеттiк бюджетке ауыртпалықты азайтудың;
2) нарықтық экономика қағидаларына сай сақтандыру жəрдемiмен əлеуметтiк
қамтамасыз етудiң жекелеген мəселелерiн шешуге жинақталған зейнетақыны
төлеуге, еңбекке қабiлеттiлiктi жоғалтуға, асыраушының қайтыс болуына,
жұмыссыздыққа жəрдем ақылдарды төлеуге,денсаулық сақтауға қатысты
шығындардың орнын толтыруға;
3) халық пен ұйымдардың қаражаттарын ұзақ мерзiмдi негiзде ұлттық
экономикаға шоғырландыруға. Мемлекет бұдан бұрын жеткiлiктi қуатты
əлеуметтiк кепiлдiктер жүйесiн қамтамасыз етуге қабiлетсiз болып шықты.
Кепiлдiктердi қамтамасыз ету мiндетi қазiр сақтандырудың “иығында” болып
тұр. Осымен бiрге бiр қатар мамандықтардың қауiптiлiгiнiң дəрежесiне өсе
түстi. Құқық қорғау органдары ұйымдасқан (кəсiби) қылмыспен бетпебет келдi,
техногендiк апаттар саны артты. Нарық жағдайында (жаңа еңбек
қатынастарында) адамның өмiр сүруi үшiн өмiр мен денсаулыққа келтiрiлген
зардаптарды қалпына келтiруде қандай да болсын бiр мүмкiншiлiгi болуы өте
маңызды. Жоғары қауiптiлiк көздерiмен келтiрiлген зардаптардың орнын
толтыру, соның iшiнде автомобиль көлiгi ж.б. мəселе де өзектi. Мұның
барлығы Қазақстан Республикасында нарықтық қайта қалыптасу кезеңiнде
сақтандыру саласында ең маңызды өзгерiстер басталуына негiз қалаған
заңдардың, өзге нормативтiқұқықтық актiлердiң қабылдануына əкелдi. Бiрiншi
кезекте өзiн тиымсыз қылып көрсеткен сақтандырудың толығынан мемлекеттiк
жүйесiнен бас тартылады. Бəсекеге негiзделген сақтандыруға жол берiлдi.
Сақтандыру кəсiпкерлiк түрлерiнiң бiрiне айналды, жəне қазiр ол
кəсiпкерлiктiң ең жоғары ұйымдастырылған түрлерiнiң бiрi.[6]
Сақтандырумен əлеуметтiк мiндеттердi орындалудың маңыздылығын есепке
ала отырып, мемлекет сақтандыру дамуын бақылаусыз өз бетiмен жiбере алмады.
Сондықтан сақтандырудың дамуы қазiргi заманғы құқықтық салалардың бiрiнiң
сақтандыру құқығының дамуымен бiрге болды. А.И.Худяковтың анықтамасына
сəйкес: “Сақтандыру құқығы елдегi сақтандыру iсiн ұйымдастыру жəне
сақтандыру қызметiн жүзеге асырумен байланысты пайда болатын қоғамдық
қатынастарды реттейтiн құқықтық нормалар жиынтығы” Сақтандыру iсiнiң дұрыс
ұйымдастыру мəнiн төмендетпей, сақтандыруға жататын жағдайлар əсерiнен
зардап шеккен тұлғаларға мүлiктiк өтем жасау мақсатына жетудi қамтамасыз
ететiн тiкелей құралы болып жеке жасалған азаматтыққұқықтық шарт келетiнiн
айтып кетейiк. А.И.Худяков азаматтық құқық үлесiне шарттық сақтандыру
мiндеттемесiнiң жалпы құрылысын анықтауды жатқызады. Бiздiң көзқарасымыз
бойынша, азаматтық құқық көзқарасынан шарттық қатынастар шеңберiнде пайда
болатын барлық мəселелердi қажеттi реттеу, сақтандыру қатынастарын
ықылассыз қатысушыларына азаматтық құқықтық əсер етудiң шегi мен мазмұнын
анықтау қажет. Шарттың толық құнарлы жүйесiнiң болмауы, бiздiң көзқарасымыз
бойынша, КСРО кезiндегi қалыптасқан сақтандырудың əлсiз жақтарының бiрi
болды. Сақтандыру шартын қарастыруда бiз əкiмшiлiк (қаржылық) құқық
саласына жататын құқықтық нормалар əрекетiн ескермесек болмайды.
Сақтандыруға арналған заң актiлерiнде аталған шартты қарастыруда да
пайдаланылатын түсiнiктер жиынтығы бар.[8]
Осыған дейiн бiршама уақыт бұрын сақтандыру қатынастарын кешендi
реттейтiн заң актiсi болып Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1995 жылдың
3 қазанынан “Сақтандыру туралы” заң күшi бар Жарлығы саналды. 2000 жылдың
18 желтоқсанында Қазақстан Республикасының “Сақтандыру қызметi туралы” жаңа
Заңы қабылданды, қазiр ол заңгерлер тарапынан жоғарғы бағаланады. Онда
сақтандыру iсiн ұйымдастыруды қазiргi заманғы талаптарға сəйкес келтiрудi
қамтамасыз ететiн шаралар қарастырылған. Азаматтық құқықтық қатынастарды
реттейтiн нормалар көбiнесе Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнiң
803,845,баптарын қамтитын 40шы “Сақтандыру” деп аталатын тарауында
мазмұндалған. Сақтандырудың жекелеген түрлерiн реттейтiн бөлек нормативтiк
актiлердiң де бiрқатар саны бар, мысалы 1996 жылдың 31 қазанынан №1319
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысымен 1997 жылдың 2 сəуiрiндегi №
460 Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысымен бекiтiлген жəне т.б.
Сақтандыру қызметiне бақылау жүргiзу туралы ережелер.[2]
1.2 Сақтандыру шартының ұғымы, мазмұны
Сақтандыру шарты бойынша бiр тарап (сақтанушы) сақтандыру сыйлықақысын
төлеуге мiндеттенедi, ал екiншi тарап (сақтандырушы) сақтандыру жағдайы
басталған кезде сақтанушыға немесе шартта белгiленген сома (сақтандыру
сомасы) шегiнде өзiнiң пайдасына шарт жасалған өзге тұлғаға (пайда алушыға)
сақтандыру төлемiн төлеуге мiндеттенедi.[1]
Сақтандыру шарттық қатынастарының ерекшелiгi: сақтандырушы шығаратын
ережелердекөрсетiлген жағдайларға сақтанушы қосылу керек. Өз кезегiнде
сақтандырушы заңның барлық талаптарының жəне оның қызметiн тұтынушылардың
мүддесiн сақтау бойынша мiндетiн атқарады. Егер сақтанушының қызметiн
бақылайтын өкiлеттi мемлекеттiк орган заңның бұзылуын ережелерде көрсе,
онда ол сол немесе басқа сақтандыру қызметiн жүргiзуге лицензия (рұқсат)
бермеудiң негiзi болып есептеледi. Сақтандыру ережелерi сақтандырушымен
сақтандырудың əр түрi үшiн бөлек дайындалады жəне сақтандырудың тиiстi
түрiн жүргiзуi үшiн лицензияны (рұқсатты) беру құқығы өкiлеттi мемлекеттiк
органымен келiсуге жатқызылады. Шартта қарастырылмаған жағдайларға
байланысты даулар пайда болса, онда басшылыққа сақтандыру ережелерiндегi
жағдайлар алынуы тиiс.[1]
Сақтандыру ережелерi мыналарды қарастыруы керек:
1) сақтандыру объектiлерiнiң тiзiмiн;
2) сақтандыру сомаларын анықтаудың тəртiбiн;
3) сақтандыру тəуекелдердi;
4) сақтандыру жағдайларының қатарынан алып тастаулар жəне сақтандыруға шек
қоюлар;
5) сақтандыру шарты қолданылуының мерзiмi мен орнын;
6) сақтандыру шартын жасаудың тəртiбiн;
7) тараптардың құқықтары мен мiндеттерiн;
8) сақтандыру жағдайы орын алғандағы сақтанушы жасауы тиiс əрекеттердi;
9) сақтандыру жағдайының орын алғанын анықтайтын құжаттар тiзiмiн;
10) сақтандыру төлемдерiн жасаудың жағдайлары мен тəртiбiн;
11) сақтандыру төлемi немесе сақтандыру төлемiнен бас тарту жөнiнде шешiм
қабылдау
мерзiмiн;
12) сақтандыру шарты жағдайларының тоқтатылуын;
13) дауларды шешудiң тəртiбiн;
14) сақтандыру тарифтерiн жəне оларды экономикалық негiздеу;
15) ерекше жағдайлар.
Сақтандыру ережелерiндегi жағдайларды сақтандырудың əдет ғұрып
нормаларына жатқызуға болады деп айта аламыз. Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексiнiң 825-1бабының 4тармағының мазмұны осыны дəлелдейдi.
Келiсiм бойынша сақтанушы мен сақтандырушының арасында қосымша жағдайларды
ескеретiн сақтандыру шарты жасалуы мүмкiн. Қосымша жағдайлар үш еседен көп
қайталанса, сақтандырушы заңнама қарастырған тəртiпте сақтандырудың белгiлi
түрi бойынша ережелердi өзгертуге мiндеттi. Яғни, бұл жағдайлар
сақтандырушының тұрақтанған тəжiрибесiнiң бөлiгi ретiнде қарастырылады.
Сақтандыру шартының сипаттамаларын қарастырайық. Заңнамадағы анықтамасына
сəйкес сақтандыру шарты консенсуалды болып қаралады. Бiрақ, Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексiнiң 827б. сəйкес, сақтандыру шарты
сақтанушы сақтандыру сыйлық ақысын төлеген кезден бастап, ал оны бөлiп
бөлiп төлеу қарастырылса бiрiншi сақтандыру жарнасы
төленген кезден бастап күшiне енедi жəне тараптар үшiн мiндеттi болады.
Осыны ескерсек iс жүзiнде жалпы тəртiп бойынша сақтандыру шарты реалды
болып келетiнi түсiнiктi. Сақтандыру шартына консенсуалдық мiнез
тараптардың келiсiмiмен немесе жеке заң актiлерiмен берiлуi мүмкiн.[24]
Сақтандыру шарты – ақылы шарт, тараптардың əрқайсысы берiлгеннiң
орнына мүлiктiк қанағат алады. Сақтандырушы тарапы сақтандыру сыйлық
ақылары түрiнде мүлiктiк қанағат алады, ал сақтанушы тарабы болса немесе
пайда табушы сақтандыру төлемiн алған ретте мүлiктiк қанағаттандыруға қол
жеткiзедi. Сақтандыру шартының ақылығы сақтандыру төлемi барлық жағдайларда
жасалмайтынына қарамастан сақтала бередi.Оның орнатылуы мен алынуы
сақтандыру шартын жасау кезiнде тараптардың ниетiмен қамтылады.[23]
Сақтандыру шартының нысаны. Сақтандыру шарты жағдайларына қарамастан
жазбаша нысанда жасалуы керек. Сақтандыру шартының жазбаша нысанын сақтамау
оның сақтандыру шартын рəсiмдейтiн құжаттар арасында таңдауға мүмкiншiлiк
бередi. Тараптар шарттың барлық жағдайлары көрсетiлетiн бiр құжатты жасап
оған қолдарын қоя алады. Мұндай шартты жасау жеке келiсiлген жағдайларға,
бiр бiрiне сай келмейтiн
тəуекелдерге байланысты сақтандыру жасалғанда қолданымдырақ болып
келедi.[17]
Сақтандыру сақтанушыны бiр жақты тəртiпте сақтандырушы əзiрлеген
үлгiлiк шарттарға (сақтандыру ережелерiне) қосылу жолымен де жасалады.
Мұндай шарт өзiнiң заңды табиғаты бойынша қосылу шарты болып келедi.
Қазiргi азаматтық заңнама шартты жалпы полис беру арқылы жасасу
мүмкiншiлiгiн де қарастырады. Шарттың мұндай нысаны сөз бiр тектi
мүлiктердiң əртүрлi партиясын белгiлi кезең iшiнде негiзiнен бiрдей
жағдайлармен жүйелi сақтандыру жөнiнде жүрген жағдайда қолданылады. Содан
басқа, жалпы полис бойынша сақтандыруды жүзеге асырудың мiндеттi
талабы болып сақтанушы мен сақтандырушының арасында келiсiмнiң болуы
келедi. Сақтанушының талабы бойынша сақтандырушы оған жалпы полис əсер
ететiн мүлiктiң жеке партияларына бөлек сақтандыру полистерiн берiп тұруға
мiндеттi. Жалпы полиске сақтандыру полисiнiң мазмұнына сəйкес келмеген
жағдайларда артықшылық сақтандыру полисiнде болады (соған көңiл бөлiнедi).
[12]
Сақтандыру шартының мазмұны. Сақтандыру шарты көбiне нақты (реалды)
шартболғандықтан, оның мазмұнын талдауды сақтанушының мiндетiнен жəне оған
қарама қарсыболып келетiн сақтандырушының құқығынан бастау керек. Ең
басында (бiрiншi кезекте) сақтанушы сақтандырушыға сақтандыру сыйақысын
төлеуге мiндеттi. Сақтанушы осы өзiнiңмiндетiн сақтандырылған адамға да,
пайда алушыға да жүктей алмайды. Мұндай мiндетоларға заңды актiлерiмен де
жүктелмейдi. Сақтандыру сыйақыларының мөлшерлерi шартпен белгiлi ақша
сомасы ретiнде қарастырылады. Сақтанушы шартпен сəйкес, сақтандыру
объектiсi мен сақтандыру тəуекелiнiң сипатын ескере отырып, сақтандыру
сомасының көлемiне (мөлшерiне) қарап есептелетiн сақтандыру сыйлық ақысының
мөлшерiн белгiлейтiн сақтандырушы əзiрлеген сақтандыру тарифiне байланысты
сақтандыру сыйлық ақыларын төлеуге мiндеттенедi. Сақтандырудың мiндеттi
түрлерi кезiнде сақтандыру сыйлық ақыларының мөлшерлерi заңды актiлерiмен
орнатылған олардың мөлшерлерiнен көп болмауы керек. Мысалы, автокөлiк
құжаттарының иелерiнiң азаматтыққұқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi түрде
сақтандыру жөнiндегi Ережелерге сəйкес, жеңiл көлiк иелерiнiң, 1200 кубтық
сантиметрге дейiнгi
двигатель мөлшерi бар микроавтобус иелерiнiң жауапкершiлiгiн сақтандыру
үшiн, үш айлық есептiк көрсеткiштер көлемiнде сыйлық ақысы алынады, ал
1200ден 1600 кубтық сантиметрге дейiн кiргiзiлетiн сақтандыру сыйлық ақысы
төрт айлық есептiк көрсеткiштер көлемiнде орнатылады жəне т.б. Сақтандыру
компаниялары клиенттердi мiндеттi түрдегi сақтандырудың осы түрлерiне тарту
мақсатында алынатын сақтандыру сыйлық ақыларының мөлшерiн азайтып тұрады.
Сақтандыру сыйлық ақыларын төлеудiң тəртiбi мен мерзiмдерi шартпен
белгiленедi. Сақтандырудың мiндеттi түрлерi бойынша олар заңдармен
белгiленуi мүмкiн. Сақтандыру сыйлық ақысы əдетте бiр уақтылы төлемдi[15]
1.3 Сақтандыру құқығының негiзгi түсiнiктерi.
Сақтандыру құқығы онда арнайы түсiндiрудi талап ететiн терминдердiң
елеулi қолданылатын құқықтық салалардың бiрiне жатады. Түсiндiру түсiнiктер
(терминдер) қолданылатын нормаларды талқылаған кезде оларды əртүрлi түсiну
қаупiмен қорғайды. Сонымен бiрге түсiнiктердi анықтау бұл қазiргi құқықта
кең қолданылатын тəсiл, ол нормативтiк актiлердi заң техникасы көзқарасынан
жетiктеу қылуға мүмкiншiлiк бередi (материалды артық қайталамауға
мүмкiншiлiк бередi). Сақтандыру құқығының негiзгi түсiнiктерi Қазақстан
Республикасының “Сақтандыру қызметi туралы” Заңының 3,4баптарында,
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнiң 817,820баптарында, Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексiнiң 817,820баптарында жəне т.б.
ашылады.[4]
Сақтандыру – сақтандыру шартымен анықталған, сақтандыру ұйымының жеке
активтерi есебiмен тiкелей сақтандыру төлемдерiн қалыптастыратын сақтандыру
жағдайы немесе басқа жағдайлардың пайда болуындағы заңды жəне жеке
тұлғалардың заңды қызығушылығын мүлiктiк қорғау жөнiнде қатынастар кешенiн
ұсынады.[7]
Сақтандыру қызметi – Қазақстан Республикасы заң талаптарына сəйкес
мемлекеттiң өкiлеттi органының лицензиясы негiзiнде қалыптасатын сақтандыру
шарттарын орындау жəне бекiтумен байланысты сақтандыру ұйымдарының қызметi.
Сақтандыру жағдайы – сақтандыру шарты сақтандыру төлемiн төлеудi
қарастыратын жағдай. Сақтандыру жағдайы – табиғи əсер, техногендiк сипат
жəне нақты адам əрекетi ретiнде өз пайда болу себебiн иемденетiн жағдай.
Жағдай орын алудың ықтималдылығы мен кездей соқтығының талаптары жинақтау
сақтандыру шарттары бойынша қарастырылатын фактiлерге (оқиғаларға)
қолданылмайды (ҚР АК 817 бабы, 3 т.). Сақтандыру жағдайларының түрi заң
актiлерiмен (сақтандыру мiндетi болып келген кезде) жəне шарттарымен
(сақтандыру ерiктi болып келген кезде) анықталады.
Актуарий – сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының қажеттi төлем
қабiлеттiлiгi мен қаржылық тұрақтылық деңгейiн қамтамасыз ету мақсатында
сақтандыру жəне қайта сақтандыру шарттары бойынша мiндеттемелер мөлшерiнiң
экономикалық – математикалық есептеулерiн жүзеге асыруға байланысты
қызметтi атқаратын жеке тұлға;
Сақтандыру ережелерi – белгiлi бiр сақтандыру түрi бойынша
сақтандыруды жүзеге асыру талаптарын айқындайтын сақтандыру ұйымының
құжаты.
Қайта сақтандырушы (цедент) – өзi қабылдаған сақтандыру тəуекелдерiн
қайта сақтандыруға берудi жүзеге асыратын сақтандыру немесе қайта
сақтандыру ұйымы.
Қайта сақтандыру – сақтандыру шарты бойынша сақтандыру ұйымы қабылдап,
кейiннен өздерiнiң арасында жасалған қайта сақтандыру шартына сəйкес қайта
сақтандыру ұйымына сақтандыру тəкеуелдерiнiң бəрiн немесе бiр бөлiгiн
беруге байланысты қызмет жəне соған байланысты туындайтын қатынастар.
Сақтандыру сомасы – сақтандыру объектiсi сақтандырылған жəне
сақтандыру жағдайының пайда болуындағы жауапкершiлiктiң шектеулi көлемiн
ұсынатын ақша сомасы.
Сақтандыру төлемi – жинақтаушы сақтандыру шартында анықталған,
сақтандыру жағдайының келiп түсуiнде немесе мерзiмнiң келiп түсуiндегi
сақтандыру сомасы мөлшерiнде сақтандырушы мен сақтанушыға төленетiн ақша
сомасы. Келтiрiлген түсiнiктер тiзiмi аяқты болып табылмайды, бiрақ олардың
кейбiреулерiн сақтандыру қатынастарын одан əрi қарастыру жүрiсiнде ашу
орынды болып келедi. Күшiндегi сақтандыру туралы заңнама сақтандырудың
қолданылатын жiктелуiнiң күрделенуiмен ерекшеленедi. Қазiр қазақстан
Республикасының Сақтандыру қызметi туралы” Заңының 6 бабына сəйкес
сақтандыру салаларға, класстарға, түрлерге жiктеледi. Сақтандыруды
салаларға бөлу сақтандырудың əртүрлi объектiлерiмен байланысты.
Сақтандырудың барлық түрлерiн екi сомаға бөлу қарастырылған, олар:
— өмiрдi сақтандыру;
— жалпы сақтандыру;
Аталған сақтандыру саласының бiрiншiсi заңмен қорғалатын игiлiктердiң
арасындағы ең жоғарғы құндылық болып табылатын азаматтар өмiрiне қатысты
болып келедi. Өмiрдi сақтандыру саласы бiрқатар болмай қоймайтын
объективтiк сипаты бар өмiрлiк жағдайларда сақтандырылған (пайда алушы)
тұлғаға ақша төленуiн қарастырады. [13]
Жалпы сақтандыру белгiлi бiр сақтандыру жағдайларының келiп түсуiнде
заңды жəне жеке тұлғалардың аймақтық бұзылған құқықтары мен
қызығушылықтарын орнын төлеудi қамтамасыз етуде дəстүрлi жолда болып
келедi. Қазiргi кезде жалпы сақтандыруды кластарға бөлу кеңейтiлген тiзiмдi
қамтиды, оған шолу жасасақ қазiргi кезеңде азаматтық құқықтық қатынастар
субъектiлерiнiң құқықтарын қамтамасыз етуде сақтандырудың мəнi бұрынғыға
қарағанда салыстырымсыз жоғары болып келедi деген пiкiрде орнығуымыз
мүмкiн. [19]
Мiндеттi сақтандыру азаматтық құқықтық жауапкершiлiктi сақтандыру
саласында дамыған, яғни автомобиль көлiгi иелерiнiң азаматтық құқықтық
жауапкершiлiгi, нотариустардың жəне кейбiр өзге субъектiлердiң азаматтық
құқықтық жауапкершiлiгi мiндеттi сақтандыруға жатады. [1]
II. АВТОКӨЛІКТІ САҚТАНДЫРУ
2.1 Қазақстандағы сақтандырудың қызмет нарығының қалыптасуы
Сақтандыру объектісі бойынша сақтандыру қатынастарының барлық
жиынтығын екі үлкен салаға бөлуге болады: автокөлікті сақтандыру мен жеке
тұлғаны сақтандыру.[21]
Автокөлікті сақтандырудағы сақтандырушылық қатынастардың объектісі -
оның барлық түрлеріндегі автокөлік болып табылады. Автокөлікті
сақтандырудың экономикалық бағыты – сақтандырушылық жағдай салдарынан пайда
болған зиянның орнын толтыруда қорытындылады. [21]
Сақтанған болып сақтанушының меншігіндегі, сондай-ақ оның сеніміндегі,
қолдануындағы және өкілеттігіндегі автокөлік бола алады. Сақтандырушылар
болып – тек қана автокөлік меншіктері ғана емес, сонымен қатар автокөліктің
сақталуына жауап беретін басқа да заңды және жеке тұлғалар бола алады
2002ж. 3 қазанынан “Сақтандыру туралы” заңды күші бар Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығының 7 бабына сәйкес автокөлікті
сақтандыруға сонымен қатар кәсіпкерлік тәуекелдерді және азаматтық –
құқықтық жауапкершілікті сақтандыру да жатады [2]
Кәсіпкерлік қызметте кәсіпкер контрагенттерімен өздерінің
міндеттемелерінің бұзылуынан немесе кәсіпкерге тәуелді емес жағдайлардан
осы қызмет шараларының өзгеруінен күтілетін табыстарды алмаумен тәуекел
сақтанады. Азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру кезінде сақтандыру
объектісі болып басқа адамдардың өміріне, денсаулығына зиян келтіру
салдарынан пайда болатын, сонымен қатар келісімдерден немесе басқа да
негіздерден пайда болатын міндеттемелер бойынша жауапкершілік тәуекелі
болып табылады.[22]
Сақтандыру түрлерінің саны тәжірибеде шектелмеген және әлеуетті
сақтанушылардың мүдделерінің шексіз әртүрлігіне адекватты болып табылады
Мысалға, бізде ең көп таралған сақтандырудың кейбірін келтірейік. Заңды
және жеке тұлғалардың автокөліктерін сақтандыруда бұл көлік құралдарын,
материалдарды сақтандыру болып табылады. Жауапкершілікті сақтандыру
бойынша – автокөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру, тасымалдаушылардың жауапкершілігін сақтандыру, жұмыс
берушілердің жауапкершілігін сақтандыру, үшінші жақтарға зиян үшін
кәсіпорындардың азаматтық жауапкершілігін сақтандыру (экологиялық
сақтандыру), кәсіби жауапкершілікті сақтандыру, зейнеткерлік қорлардың
жауапкершілігін сақтандыру болып табылады. Кәсіпкерлік тәуекелдерді
сақтандырудың түрлері өндіріс үрдісінде немесе қызметтерді ұсынудағы нақты
тәуекелдерге байланысты. Олар: жаңа техниканы иемдену, валюта бағамдарының
ауытқуы, өндірістегі үзіліс және т.б. [10]
Қазақстан Республикасында сақтандыру бизнесін реттеудің заңдық жүйесін
дамыту үрдісі созылып кетті. “Қазақстан Республикасындағы сақтандыру
туралы” алғашқы Заңы тек 2002ж. 3 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz