Тұрақты даму

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

«Тұрақты даму» (“sustainable development”) дегеніміз - қазіргі ұрпақтың қажеттіліктерін қанағаттандыратын және келер ұрпақтың өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндіктеріне қатер төндірмейтін даму болып табылады.

«Тұрақты даму» туралы ой - пікірлер XX ғасырдың 70 - жылдарында пайда бола бастады. Адамзаттың дамуы, сонымен қатар дүниежүзілік даму мәселесі бойынша болжауларды қарастырғанда адам және табиғаттың арасындағы қайшылықтар өте ерте пайда болғанын айта кету керек. Көптеген болжауларда «осы қайшылықтарда табиғат жеңуі тиіс» деген ойлар қалыптасқан. Тіпті, Хеопс пирамидасындағы иероглифтік петроглифте: «Адамдар дүниенің шынай күшін білмегендіктен және табиғат күшін дұрыс пайдалана алмағандықтан жапа шегеді» деп жазылған екен. Осындай сөздер ертедегі парсылардың, үнділердің дінінде де, библияда да айтылған. Белгілі жаратылыстанушылар 1809 жылы Жан Батист Ламарк: «Адам ең алдымен жер бетін өмір сүруге жарамсыз халге жеткізіп алып, содан кейін өзінің ата тегін жою үшін жаратылған десе де болады», деген. Ф. Рамад (1981ж. ), П. Г. Олдак (1995ж. ) сияқты ғалымдардың айтулары бойынша, адамзат өзінің таңдаған жолымен дамуын тоқтатпаса (тек табиғаттан алу, пайдалану, ал табиғат үшін ешқандай пайдалы шара қолданбау), өте қиын жағдайға душар болады. Осындай ойларға себеп болған XX ғасырдың 70 - жылдары алғаш рет пайда бола бастаған дүниежүзілік даму жөніндегі ғылыми болжаулар еді. ^[1]

ҚАЗАҚСТАН ТҰРАҚТЫ ДАМУҒА ӨТУ ЖОЛЫНДА

XX ғасырдың басында орыс ғалымы В. И. Вернадский биосфера туралы ілімнің негізін салды, оның негізгі концепцияларының бірі - биосфераның эволюциясы туралы, яғни биосфераның жоғары даму кезеңі -ноосфера туралы болды. Бұл ілім бойынша, биосфера, адамның ақыл-ойы, іс-әрекеті мен ғылыми жетістіктері, оның дамуын анықтайтын негізгі фактор ретінде, өзінің табиғатқа әсері бойнша, тарихи геологиялық процестермен бірдей сас қуатты күш болып саналатын кезеңі - ноосфераға өтті. Бұнымен бірге В. И. Вернадский, сол кездің өзінде-ақ антропогендік факторлардың табиғатқа зиянды әсер ететінін алдын ала көре білді. Сондықтан, адамзат қоғамы табиғатпен гармониялы жағдайда дамуы керектігін ескертті. ^[2]

Қоғам мен табиғат арасындағы қарым - қатынастар саласындағы өте күшті қайшылықтардың туындауына себеп болған, қоғам мүшелерінің санасында ғасырлар бойы қалыптасқан табиғатқа байланысты тек қана тұтынушылық қатынас. Адам баласы Жер бетіде пайда болған күннен бастап, табиғаттың байлықтарын өз қажеттіліктері үшін үнемі ала беруге үйреніп алды. Бірнеше мыңдаған жылдар бойы, ол ормандарды кесіп, аңдар мен басқа да жануарларды аулап, табиғат түзген топырақтың құнарлылығын пайдаланды. Біршама уақытқа дейін табиғат, экожүйелердегі бұзылған тепе-теңдікті қайта қалпына келтіретін жағдайда болды, бұл адам санасында табиғи байлықтар шексіз, сондықтан оларды әрқашан, еш қайтарымсыз пайдалануға болады деген түсініктің берік орнығуына себеп болды.

Шамамен, 200 жыл бұрын қоғамның дамуында өндірістік кезең басталды. Техникалық даму жаппай энергия пайдаланумен қатар жүрді, ғылым мен мәдениет қарқынды дамыды, өкінішке орай, бұл даму биосферасының деградациялануымен бірге жүрді, нәтижесінде, XX ғасырдың соңында экологиялық кризис глобальды орын алды. Адамзат біртіндеп, өнеркәсіп өндірістерінің дамуы, егер табиғи факторларға өз дәрежесінде мән берілмейтін болса, жаппай қырып жоятын қарудың күшімен бірдей жойқын құбылыстарға әкеп соғатынын түсіне бастады. Осыған байланысты, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі БҰҰ Стокгольм конференциясы (1972), Бүкіл әлемдік табиғат партиясы (1982 және әсіресе, қоршаған орта мен даму жөніндегі халықаралық Рио-де-Жанейро конференциясы(1992) ) маңызды роль атқарды.

Тұрақты қоғам дегеніміз - халық саны мен капиталдың өсу үйлесімділігін жүзеге асыра алатын, олардың арасындағы оң байланыстар мен өзгерістерді бақылап отыруға қабілетті информациялық, әлеуметтік және институционалдық механимдердің қамтамасыз етілген қоғам, қоғамдағы қазіргі таңдағы азаматтардың қажеттіліктерін, болашақтағы ұрпақтың қажеттіліктеріне нұқсан келтірмей қамтамасыз ететін қоғам.

Біздің елімізде 14 қарашада 2006 жылы ҚР Президентінің Жарлығымен аса маңызды саяси құжат - «ҚР 2007-2024 жылдарға тұрақты дамуға өту жөніндегі Концепциясы» қабылданды. Қазақстан Республикасы, Еуропа, Азия мемлекеттері арасындағы саяси, мәдени және экономикалық жағынан осы құрлық елдері арасындағы байланыстырушы көпір ретінде континенттегі ландшафттық және экономикалық жүйелердің дамуында да осындай функция атқарады. Қазақстанның географиялық орналасу ерекшеліктеріне, сонымен қатар, климат, су және басқа да факторларға байланысты бүкіл Еуразия территориясындағы экологиялық жағдай Қазақстандағы тікелей тұрақтылыққа тәуелді деуге болады. ҚР дүниежүзілік қауымдастықтың толыққанды мүшесі ретінде ХХI ғасырдың күн тәртібіндегі (Рио-де-Жанейро, 1992), мыңжылдық Саммиттің (Нью-Йорк, 2000), және тұрақты даму жөніндегі Дүниежүзілік саммиттің (Йоханнесбург, 2002) декларацияларында қойылған міндеттерді орындауға белсене ат салысуда. Осы мақсатта ҚР бірқатар маңызды құжаттарды қабылдады. Ең алдымен Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясы, Қазақстан үкіметінің 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасында тұрақты даму принциптері негізінде ҚР бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету негізгі стратегиялық міндет етіп қойылды. ҚР тұраұқты дамуға өту жөніндегі Концепциясы ұзақ жылдар бойы жинақталған мәліметтерді өңдеу, талдау, математикалық модельдеу, бекітілген қолайлы параметрлерді есептеу арқылы ғылыми методологиялық негізде қалыптасты. Осы талдаулар нәтижесінде, Қазақстан Республикасындағы көптеген әлеуметтік-экономикалық мәселелердің негізінде, елдегі табиғи ресурстарды пайдалану мен өндіру арасындағы үлкен алшақтық бар екені анықталды. Концепцияның осы теңсіздіктер мен сәйкессіздіктерді жоюға арналған құжат болып саналады. Оның мақсаты - Қазақстан Республикасындағы халықтың әл-ауқатын жақсарту және елдің алдағы ұзақ жылдар бойына бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін экономикалық, әлеуметтік, экологиялық және саяси салалардағы сәйкестікті қалыптастыру болып табылады. ^[3]

Тұрақты даму концепциясы шеңберінде Жер бетінде экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің үш жолы бар, біріншіден табиғи экожүйелердің, ең алдымен адамның тіршілік ортасының қалыпты динамикалық тепе-теңдігінің кепілі болып саналатын, орта түзуші функция атқаратын өсімдіктер қауымдастықтарының кеңейтілген өндірістерін қорғау; екіншіден, табиғи-шаруашылық жүйлереді басқару; үшіншіден, адамның шаруашылық әрекеті түрлерінде, оның қолайсыз әсер ететін зардаптарын жоюға бағытталған экологиялық тиімді технологияларды пайдалану. ^[4]

РИО-ДЕ-ЖАНЕЙРО ДЕКЛАРАЦИЯСЫ

Рио-де-Жанейро қаласында өткен конференцияда 114 елдің, 1600 үкіметтік емес ұйымдaрдың өкілдері қатысып, тұрақты даму концепциясы шеңберінде халықаралық экономикалық және экологиялық мәселелердің байланысы талқыланды. Концепцияда «XXI ғасырдың күн тәртібі» деп аталатын, қоғамның экономикалық, экологиялық және әлеуметтік тұрғыдан тұрақты дамуын қамтамасыз ететін бағдарлама болып саналатын аса маңызды құжат қабылданды.

Біріккен Ұлттар Ұйымының қоршаған орта және даму бойынша Конференциясы,

̶ 1992 жылы 3 маусымнан 14 маусымға дейін Рио-де-Жанейрода өтіп,

̶ 1972 жылы 16 маусымда Стокгольмда қабылданған Біріккен Ұлттар Ұйымының Конференциясының адамды қоршаған ортаның проблемалары бойынша Декларациясын растай отырып, және оны дамытуға ұмтылу үстінде,

̶ мемлекеттер арасындағы, қоғамның негізгі секторларының және адамдар арасындағы қызметтестіктің жаңа деңгейлерін жасау арқылы, жаһандық әріптестіктің жаңа әділ механизмін қалыптастыру мақсат тұтып,

̶ барлығының қызығушылықтарын сыйлауды, сонымен қатар қоршаған ортаны қорғаудың және дамудың жаһандық жүйесінің біртұтастығын сақтауды қамтамасыз ететін, халықаралық келісімдер жасауды мақсат тұтып,

̶ Жердің, біздің мекеніміздің кешенді және бір-біріне тәуелді сипаттарын мойындай отырып, келесі ұстанымдарды жариялайды.

1 - ұстаным

Адамға қамқорлық жасау тұрақты дамуды қамтамасыз ететін іс-әрекеттердің орталық буыны болып табылады. Адамдар табиғатпен гармонияда болып, жақсы денсаулықпен өмір сүруге және тиімді түрде еңбек етуге құқықты.

2 - ұстаным

БҰҰ Уставына және халықаралық құқықтың ұстанымдарына сәйкес мемлекеттер өздерінің меншікті ресурстарын қоршаған орта және даму саласындағы саясатына сәйкес өңдеуге егеменді түрде құқықты, сонымен қатар олардың юрисдикциясымен және бақылауымен жүргізілетін іс-әрекеттер олардың ұлттық юрисдикциясынан тыс ораналасқан мемлекеттердің немесе аймақтардың қоршаған ортасына зиян келтірмеуін қамтамасыз етуі тиіс.

3 - ұстаным

Дамуға құқықты сақтау барысында қоршаған орта және даму саласындағы қазіргі және болашақ буындардың қажеттілігі қанағаттандырылуы тиіс.

4 - ұстаным

Тұрақты дамуға қол жеткізу шін қоршаған ортаны қорғау даму үдерісінің маңызды бөлігі болуы тиіс және одан бөлек қарастырылмауы тиіс.

5 - ұстаным

Барлық мемлекеттер мен барлық халықтар аса маңызды болып табылатын проблеманы - кедейлікті жоюды шешуде қызметтестікке бірігеді.

6 - ұстаным

Дамып келе жатқан, оның ішінде аз дамыған және экологиялық тұрғыдан әлсіреген елдердің қажеттіліктеріне және ерекше жағдайына айырықша көңіл бөлінеді. Қоршаған орта және даму саласында орындалатын халықаралық іс-әрекеттер аясында барлық елдердің қажеттіліктері мен қызығушылықтары ескерілуі тиіс.

7 - ұстаным

Мемлекеттер Жер экожүйесінің біртұтастығын және тазалығын сақтау, қорғау және қалпына келтіру мақсатында жаһандық әріптестік рухында қызметтестікті іске асырады.

8 - ұстаным

Тұрақты дамуға және барлық адамдардың анағұрлым жоғары сапалы өміріне қол жеткізу үшін мемлекеттер тиімсіз өндіру мен тұтынудың масштабтарын қысқартуы, содан кейін жоюы тиіс және сәйкесінше демографиялық саясатты қолдануы тиіс.

9 - ұстаным

Мемлекеттер ғылыми техникалық білім мен технологияларды, оның ішінде жаңа озық технологияларды жасау, бейімдеу, тарату, және алмастыруды кеңейту әдістерімен ғылыми түсінікті тереңдету арқылы тұрақты дамуды қамтамасыз ететін ұлттық потенциалды өсіруге бағытталған іс-әрекеттерді нығайту мақсатында қызметтестікті іске асыруы тиіс.

10 - ұстаным

Экологиялық мәселелер өз деңгейінде қызығушылық білдірген барлық азаматтардың қатысуына өте тиімді түрде қарастырылады. Ұлттық деңгейде әрбір адам мемлекеттік органдардың құзырында болатын қоршаған орта жөніндегі ақпаратқа, оның ішінде қауіпті материалдар мен олардың аясындағы іс-әрекеттер туралы ақпаратқа қол жеткізе, сонымен қатар шешімдер қабылдау үдерістеріне қатыса алады.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР