Қабілеттілік және оның дамуы

1. Қабілет туралы жалпы түсінік. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .3
2. Қабілеттілік түрлері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
3. Қабілеттіліктің дамуы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..5
4. Қабілет саласындағы дара айырмашылықтар және оларды қалыптастыру. .. . . .6
5. Пайдаланылған әдебиеттер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..10

Күнделікті ауызекі сөзде "кабілет " деген атауды жиі қолданамыз. Мәселен, мүғалім оқушысына мінездеме бере отырып, осы баланың математика пәніне кабілеті күшті екенін айтады. Мектепте оқушыларға түрлі қоғамдық жұмыстар жүктелгенде де олардьщ кейбіреулерінің ұйымдастырғыштық, екіншісінің — музыкалық, үшіншісінің - суретшілік қабілеті еске алынып, бұған ерекше мән беріліп отырылады. Бұл мысалдар әр адамның әрекеті бір түріне жарамдылығын көрсететін дара ерскшелігі болатынын байқатады. Мұндай ерекшеліктер іс-әрекетті орындау үстінде, әсіресе, оның нәтижесінен жақсы көрініп отырады. Мәселен, біреу қолына алған ісін бұрқыратьп тез бітіріп тастайды және оны өте нәтижелі етіп шығарады. Ал екінші біреу өте баяу кимылдап әрі істі сапасыз етіп орындайды. Бұл мысалда да бірінші адамның іске қабілсттілігі екінщіге қарағанда әлдеқайда жоғары екендігі көрініп тұр.

1.Алдамұратов Ә., Мұқанов М. Психология пәнінен лабораториялықпрактикалықсабақгар. Біріішп бөлім. -Алматы,
456
1978, Екінпп бөлім, -Алматы, 1979.
Гоноболин Ф.Н. Психологая /педучилищелерге арналған окуқұралы/. -Алматы, Мектеп, 1976.
Жарықбаев Қ. Психология /пединститут студенттері мен педучилище оқушылары үшін. -Алматы,/К^з.оку пед.бас, 1962.
Жарықбаев Қ., Әбдірахманов Ә. Психология терминдерінің орысша-казақша сөздігі. -Алматы, Мектеп, 1976.
Жарықбаев Қ. К^ізақ психологиясынын тарихы. -Алматы, Кдзақстан, 1996
Жарықбаев Қ. Жантану негіздері. -Алматы, 2002.
Жарықбаев Қ. Үстаздык еткен жалықпас/ психология очерктері/ -Алматы, Мектеп, 1986.
Жалпы психологая. В.В.Богословский т.б. редакциясымен. -Алматы, Мектеп, 1980.
Жас жоне педагогикалық психология /оқу қүралы. А.В.Петровскийдіңредакциясымен. -Алматы, Мектеп, 1986.

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

1. Қабілет туралы жалпы түсінік. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . -3
2. Қабілеттілік түрлері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -5
3. Қабілеттіліктің дамуы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .-5
4. Қабілет саласындағы дара айырмашылықтар және оларды қалыптастыру. .. .
. -6
5. Пайдаланылған әдебиеттер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .-10

Күнделікті ауызекі сөзде "кабілет " деген атауды жиі қолданамыз.
Мәселен, мүғалім оқушысына мінездеме бере отырып, осы баланың математика
пәніне кабілеті күшті екенін айтады. Мектепте оқушыларға түрлі қоғамдық
жұмыстар жүктелгенде де олардьщ кейбіреулерінің ұйымдастырғыштық,
екіншісінің — музыкалық, үшіншісінің - суретшілік қабілеті еске алынып,
бұған ерекше мән беріліп отырылады. Бұл мысалдар әр адамның әрекеті бір
түріне жарамдылығын көрсететін дара ерскшелігі болатынын байқатады. Мұндай
ерекшеліктер іс-әрекетті орындау үстінде, әсіресе, оның нәтижесінен жақсы
көрініп отырады. Мәселен, біреу қолына алған ісін бұрқыратьп тез бітіріп
тастайды және оны өте нәтижелі етіп шығарады. Ал екінші біреу өте баяу
кимылдап әрі істі сапасыз етіп орындайды. Бұл мысалда да бірінші адамның
іске қабілсттілігі екінщіге қарағанда әлдеқайда жоғары екендігі көрініп
тұр.
Қандай да болмасын бірер нәрсеге қабілеті жоқ адам болмайды. Ол
біреуде күшті, біреуде шамалы болып келуі мүмкін. Тажірибе мен парасат
адамдардың кабілст саласында тең емес екенін дәлелдейді.
Қабілеттіліктің өлшемі - белгілі бір істің нәтижелі болып
орыңдалуында. Кабілет адамның іс-әрекетінің белгілі бір түріне, өнер
саласының біріне жарамдылығын жақсы көрсете алады. Белгілі бір істі үздік
орындауға мүмкіндік беретін адамның әр түрлі жеке қасиеттерінің (музыкалық
саңылау, түстерді жақсы ажырата алу, колдың икемділігі т.б.) қиысып келуін,
яғни адам қасиеттерінің синтезін кабілет деп атайды.
Қабілеттің дамуы оны қажет ететін қызмет саласында және әрекетке
үйрену үстінде көрініп отырады.
Қабілеттің ойдағыдай дамуы адамда тиісті білім жүйесінің, икемділік
пен дағдының болуына байланысты болады. Мәселен, оқушыда техникалық
кабілеттің ойдағыдай дамуы үшін техникалық конструкциялардың құылысын жақсы
білуі, оны тәжірибе жүзінде пайдалана алуы қажет. Баланың білімі тереңдеп,
икемділігі артьп, дағдысы көбейе түссе, оның кабілеті де ойдағьдай дамып
отырады. Мәселсн, кейбір мұғалімдер өз оқушыларының (тіпті ол жаксы оқитын
оқушы болса да)
үлгеріміне көңілі онша тола коймайды. Ол өз оқушысының бар мүмкіндігімен
жұмыс істемейтіндігін айта келіп, егер ол сабаққа бар ынтасымен кірісетін
болса, бұдан да гөрі жақсы оқи алар еді-ау деп кынжылады. Бұл жерде мұғалім
қолынан істесе іс келетін, дағдыға тез машықтанғыш баланың, кажырлы
әрекетке бойын жөнді ұсына алмағандықтан, қабілетін жөнді көрсете алмай
отырғанын айтып отыр.
Оқу тәрбие процесінде қабілет, білім, дағды, ептілік сияқты
психологиялық ұғымдарды өз мәніңде түсіне алмау — мұғалімдерді
педагогикалық қателерге ұшырауы да мүмкін. Мұны дәлелдейтін мысалдар көп.
Сурет академиясына оқуға келген Суриковтың арнаулы кабілеті ерте
көрінгенмен де, сурет салуға қажетті дағды мен білімі болмаған. Сондыктан
да ол академияға кабылданбаған. Академияның мұғалімдері Суриковтың сурет
өнеріне тиісті білімі мен дағдысының жоқтығына қарап, оның зор
кабілеттілігін көре алмай, үлкен қате жіберген. Кейін ал өзінің зор
қабілетінің арқасьнда сурет өнеріне қажетті білім мен дағдыны екі-үш ай
ішінде меңгереді де, академияға түсуге право алады. Бұл жайт
академиядағылардың Суриков жөніңдегі пікірлері жаңсақ болғаңдығын
анғартады. Бұл мысал адамның кабілеттілігі білімі мен икемділігі,
дағдыларды тез меңгеруге жағдай туғызатынын, сондай-ақ балалардың
кабілеттерін дұрыс байқай алып, онымен санасып отырудың қажеттілігіне
мұғалімдердің зер салуын керек етеді.
Қабілет негізінен үшке бөлінеді. Оның құрылысы төмендегі таблицада
көрсетілген.

Адамның ақыл-ой өзгешеліктерінің жеке қасиеттерін көрсететін кез-
келген адамнан табылатын қабілет жалпы қабілет деп аталады. Ақылдың
орамдылығы мен сыншылдығы, материалды еске тез қалдыра алу, зейінділік пен
бақылағыштық, зеректік пен тапқырлық т.б. осы секілді ақыл-ой әрекетінде
көрінетін өзгешеліктер жалпы қабілет болып табылады.
Іс-әрекеттің жеке салаларьнда ғана көрініп, оның нәтижелі орындалуына
мүмкіндік беретін кабілетті арнаулы кабілет деп атайды. Бұған суретшінің,
музыканттың, акітердің, спортшының, математик-ғалымның ақын-жазушының
кабілеттерін жатқызуға болады. Соңғы кездері кейбір зерттеушілер қабілеттің
үшінші түрі деп практикалык, іске қабілеттілікті айтып жүр. Бұған
ұйымдастырғыштық, педагогтік, конструктивті-техникалық қабілеттерді
жатқызады. Қабілеттердің осы түрлері іс-әрекеттің басты салаларына (ғылым,
өнер, практика) орайлас бөлінеді.
Адам кабілетінің дамуы қоғамдық прогреске, оның әлеуметтік сипатына
ғылыми-техникалық прогресс байланысты болып отырады. Мәселен, капитализм
қалыптасып келе жатқан дәуірде, ғылымның сан алуан салаларының дамуына
буржуазия қоғамы кең өріс беріп отырды, өйткені қауырт дамып келе жатқан
капиталистік өндіріс барған сайын жаңа ғылыми білімдерді талап ете бастады.
Мұның өзі білімді адамдардың көбейе түсуіне қолайлы жағдай туғызды. Сол
кездері жан-жақты қабілетті, аса дарыңды адамдар көп болды, өйткені бұл
қоғамның қажетінен туған құбылыс еді. Ф. Энгельс "Кайта өрлеу дәуіріне"
берген сипаттамасында сол дәуірді: "Күшті ой - өрісі, құштарлығы мен
сипаты, сан қырлылығы, ғылымдығы жағынан алыптарды керек еткен және сондай
алыптарды туғызған заман болды. Ол кезде алысқа сапар шекпеген, төрт-бес
тілде сөйлемеген, творчествоның бірнеше саласында жарқырап көзге түспеген
бірде-бір ірі адам болған жоқ дерлік еді. Леонардо да Винчи ұлы художник
болып қана қойған жоқ, сонымен қатар, ұлы математик, механик және инженер
болды, физиканың сан- алуан тарауларында табылған маңызды жаңалықтар соның
арқасы. Альбрехт Дюрер суретші, гравер, скульптор, архитектор болды, оның
үстіне өзіндік кейбір идеялары бар фортификация системасын ойлап тапты. Бұл
идеяларды көп заман өткеннен кейін барып, Монталамбер және фортификация
жайындағы ең жаңа неміс ілімі қайтадан көтеріп кетті. Макиавелли мемлекет
қайраткері, тарихшы, ақын болды, оның үстіне жаңа замандағы ауызға алуға
лайықты бірінші әскери жазушы болды. Ол замандағы геройлар кісінің өрісін
тарылтатын, сыңар жақтық туғызатын, олардың ізбасарларының бойынан ықпалы
бізге сондай жиі байқалып жүрген еңбек бөлінісінің құлдары бола қойған
жоқты. Ф. Энгельс айтып отырған Орта ғасырдағы "кайта гүлдену" (дұрысы
Қайта өрлеу. Қ. Ж.) XX ғасырдың бас кезінде қазақ қоғамында да белең алған
еді. Осы кезден тарихи аренаға жан-жақты кабілетті адамдар Ш.Қүдайбердиев,
А.Байтүрсынов, Х.Досмұхамедов, М.Дулатов, Ж.Аймауытов, М.Шоқаев,
М.Жұмабаев, т. б. шыққандары белгілі.
Адам қабілеттерінің жан-жақты жетілуі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.