Психологиялық қарым-қатынас және оның құрамы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ҚАРЫМ.ҚАТЫНАС ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰБЫЛЫС РЕТІНДЕГІ МӘНІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1Қарым.қатынас туралы жалпы ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Қарым.қатынастың түрлерi, стильдері және стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3Коммуникация және оның функциялары мен түрлерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҚАРЫМ.ҚАТЫНАС ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРАМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.1 Психологиялық қарым.қатынас және оның өзіндік рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2 Психологиялық қарым.қатынас және оның формалары мен түрлері ... ... ... ... ... ..23
2.3 Тұлғааралық қарым . қатынас және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.4 Психологиялық қарым.қатынас құрамы ретіндегі ортақтасу
психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ҚАРЫМ.ҚАТЫНАС ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰБЫЛЫС РЕТІНДЕГІ МӘНІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1Қарым.қатынас туралы жалпы ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Қарым.қатынастың түрлерi, стильдері және стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3Коммуникация және оның функциялары мен түрлерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҚАРЫМ.ҚАТЫНАС ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРАМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.1 Психологиялық қарым.қатынас және оның өзіндік рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2 Психологиялық қарым.қатынас және оның формалары мен түрлері ... ... ... ... ... ..23
2.3 Тұлғааралық қарым . қатынас және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.4 Психологиялық қарым.қатынас құрамы ретіндегі ортақтасу
психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
Кіріспе
Қазіргі таңда психологияның алдыңғы міндеттері қоғам дамуының бағдарламаларын анықтайды. Еңбек өнімінің дамуы, техника мен технологияның дамуына білім беру мен денсаулық сақтау жүйесін жақсарту, осының барлығы адамға қатысты мәселелерді ғылыми зерттеуді талап етеді. Жан-жақты дамыған тұлғаны қалыптастыру мемлекеттің ең басты міндеттердің бірі.
Өмір сүру барысында дамитын тұлғаның ерекшеліктерін меңгеретін білімнің көлемі мен сипаты, қызығушылығы, кез келген ортада қарым-қатынасқа түсе білуі, зейін қасиеттерінің жоғарғы деңгейде болуы, адамгершілік қасиеттері, осылардың барлығы адамның белгілі бір жағдайға еркін жауап қайтаруына белсенді және мақсатты түрде әсер етеді.
Студент тұлғасының қарым-қатынас үрдісіндегі зейін қасиеттерінің жоғарғы деңгейде болуы студенттердің оқуда, еңбекте, қоғамдық өмірде белсенділігін дамыту жолдарын ашуға мүмкіндік береді.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Әлеуметтік, экономикалық дамуды жылдамдатуда болашақ мамандарды дайындайтын жоғарғы оқу орнының жауапкершілігі артып отыр. Біздің қоғамның болашағы болашақ педагоктарды, психологтарды, өндіріс және ғылым басшыларын тағы басқа мамандарды тек сауаттылыққа ғана емес, сонымен қатар белсенділікке, алдына қойған міндеттерге қызығушылықтарын қарауға байланысты.Соның негізінде позицияны белсенді, өз күшіне сенімді, орынды іс-әрекетке шығарылуын қарайтын тұлға қалыптастырады. Әрине қарым-қатынаста зейін қасиеттерінің деңгейі қалыпты болмаған жағдайда осындай сапалардың көрініс беруі қиындайды.
Әлеуметтік психология мен жалпы психология аймағында қарым-қатынас проблемасы мен зейін проблемасы жан-жақты қаралған. А.А. Леонтьев «Қарым-қатынас» ұғымын әмбебап коммуникативті іс-әрекеткетеңейді.
В.А. Кан-Калик қарым-қатынасты адамгершілік құндылық потенциалына ие дейді.
Өзінің көріністерінде қарым-қатынас айналадағылармен контактқа түсудің рухани қажеттілігі ретінде болады.
Қарым-қатынас – екі немесе оданда көп адамдардың қатынастарын жасап, реттеуі мен ортақ нәтиже алуды мақсат етіп, келісім мен бірлестікке бағытталған өзара әрекеттерін айтамыз.
Сондай-ақ қарым-қатынас болашақ маман тұлғасының қалыптасуының бір факторы екені де белгілі. Ол студенттердің топтық іс-әрекетінің реттеушісі және адамгершілік, эстетикалық құндылықтарды, мінез-құлықтың топтық нормаларын қалыптастыру құралы болып табылады.
Сондықтанда жан-жақтан келіп, жаңа әлеуметтік ортаға бейімделудегі студенттердің оқыту-тәрбиелеу процесін тиімді ұйымдастыру үшін, олардың қарым-қатынастағы зейіндерінің деңгейлерін анықтау өзекті мәселелердің бірі.
Курстық жұмыстың мақсаты: Психологиялық қарым-қатынастың мәнін, құрамын қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеті:
- Қарым-қатынас туралы жалпы ұғым;
- Қарым-қатынастың түрлерi және стратегиясы;
- Коммуникация және оның функциялары мен түрлерi;
- Психологиялық қарым-қатынас және оның өзіндік рөлі;
- Психологиялық қарым-қатынас және оның формалары мен түрлері;
- Тұлғааралық қарым – қатынас және оның түрлері;
- Психологиялық қарым-қатынас құрамы ретіндегі ортақтасу психологиясы
Қазіргі таңда психологияның алдыңғы міндеттері қоғам дамуының бағдарламаларын анықтайды. Еңбек өнімінің дамуы, техника мен технологияның дамуына білім беру мен денсаулық сақтау жүйесін жақсарту, осының барлығы адамға қатысты мәселелерді ғылыми зерттеуді талап етеді. Жан-жақты дамыған тұлғаны қалыптастыру мемлекеттің ең басты міндеттердің бірі.
Өмір сүру барысында дамитын тұлғаның ерекшеліктерін меңгеретін білімнің көлемі мен сипаты, қызығушылығы, кез келген ортада қарым-қатынасқа түсе білуі, зейін қасиеттерінің жоғарғы деңгейде болуы, адамгершілік қасиеттері, осылардың барлығы адамның белгілі бір жағдайға еркін жауап қайтаруына белсенді және мақсатты түрде әсер етеді.
Студент тұлғасының қарым-қатынас үрдісіндегі зейін қасиеттерінің жоғарғы деңгейде болуы студенттердің оқуда, еңбекте, қоғамдық өмірде белсенділігін дамыту жолдарын ашуға мүмкіндік береді.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Әлеуметтік, экономикалық дамуды жылдамдатуда болашақ мамандарды дайындайтын жоғарғы оқу орнының жауапкершілігі артып отыр. Біздің қоғамның болашағы болашақ педагоктарды, психологтарды, өндіріс және ғылым басшыларын тағы басқа мамандарды тек сауаттылыққа ғана емес, сонымен қатар белсенділікке, алдына қойған міндеттерге қызығушылықтарын қарауға байланысты.Соның негізінде позицияны белсенді, өз күшіне сенімді, орынды іс-әрекетке шығарылуын қарайтын тұлға қалыптастырады. Әрине қарым-қатынаста зейін қасиеттерінің деңгейі қалыпты болмаған жағдайда осындай сапалардың көрініс беруі қиындайды.
Әлеуметтік психология мен жалпы психология аймағында қарым-қатынас проблемасы мен зейін проблемасы жан-жақты қаралған. А.А. Леонтьев «Қарым-қатынас» ұғымын әмбебап коммуникативті іс-әрекеткетеңейді.
В.А. Кан-Калик қарым-қатынасты адамгершілік құндылық потенциалына ие дейді.
Өзінің көріністерінде қарым-қатынас айналадағылармен контактқа түсудің рухани қажеттілігі ретінде болады.
Қарым-қатынас – екі немесе оданда көп адамдардың қатынастарын жасап, реттеуі мен ортақ нәтиже алуды мақсат етіп, келісім мен бірлестікке бағытталған өзара әрекеттерін айтамыз.
Сондай-ақ қарым-қатынас болашақ маман тұлғасының қалыптасуының бір факторы екені де белгілі. Ол студенттердің топтық іс-әрекетінің реттеушісі және адамгершілік, эстетикалық құндылықтарды, мінез-құлықтың топтық нормаларын қалыптастыру құралы болып табылады.
Сондықтанда жан-жақтан келіп, жаңа әлеуметтік ортаға бейімделудегі студенттердің оқыту-тәрбиелеу процесін тиімді ұйымдастыру үшін, олардың қарым-қатынастағы зейіндерінің деңгейлерін анықтау өзекті мәселелердің бірі.
Курстық жұмыстың мақсаты: Психологиялық қарым-қатынастың мәнін, құрамын қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеті:
- Қарым-қатынас туралы жалпы ұғым;
- Қарым-қатынастың түрлерi және стратегиясы;
- Коммуникация және оның функциялары мен түрлерi;
- Психологиялық қарым-қатынас және оның өзіндік рөлі;
- Психологиялық қарым-қатынас және оның формалары мен түрлері;
- Тұлғааралық қарым – қатынас және оның түрлері;
- Психологиялық қарым-қатынас құрамы ретіндегі ортақтасу психологиясы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Леонтьев А.А. Психология общения М.: 2005. с. 46-67, 159-199.
2. Бодалев А.А. Личность и общение М.: Педагогика1983. с. 21-54.
3. Столяренко Л.Д. Основы психологии Ростов-на-Дону: Феникс 2005. сс.150-156, 639-640.
4. Джакупов С.М., Абдрахманова Р.Б., Жұбаназарова Н.С., Тәжібаев Т.Б. Эксперименттік психологияның негіздері. Алматы: 1998. сс. 19-35, 36-39.
5. Елеусізова С. Қарым – қатынас психологиясы Алматы 1995 ж.
6. Алдамұратов Ә. Жалпы психология Алматы, 1996
7. Бодалев А.А. Личность и общение. - М., 1995.
8. Брудный А.А. О проблеме коммуникации.- М., «Наука», 1975.
9. Доценко Е.Л. Лекции по курсу «Психология общения».
10. Бап-Баба С. Жалпы психология. Алматы, 2006.
11. Бап-Баба С. Психология негіздері. Оқу-анықтамалық құрал. Алматы, 2007. 23. Болдырев Н. Класс жетекшісі. – А., Мектеп, 1980.
12. Богословский В. т.б. Жалпы психология. – А., Мектеп, 1980, 13 тарау.
13. Омаралиева Қ., Смак Қ. Психологиядағы қарым-қатынас мәселесінің өзіндік рөлі.
14. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. / Ред. басқарған А. Петровский. – А., Мектеп, 1987.
15. Оразбекова А.А. Отбасы психологиясы. – Алматы, 1997
16. Тәжібаев Т. Жалпы психология. – Алматы, 1993.
17. Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы. – Алматы, 1986.
18. Жарықбаев Қ. Психолоия. – Алматы: Білім, 1993.
1. Леонтьев А.А. Психология общения М.: 2005. с. 46-67, 159-199.
2. Бодалев А.А. Личность и общение М.: Педагогика1983. с. 21-54.
3. Столяренко Л.Д. Основы психологии Ростов-на-Дону: Феникс 2005. сс.150-156, 639-640.
4. Джакупов С.М., Абдрахманова Р.Б., Жұбаназарова Н.С., Тәжібаев Т.Б. Эксперименттік психологияның негіздері. Алматы: 1998. сс. 19-35, 36-39.
5. Елеусізова С. Қарым – қатынас психологиясы Алматы 1995 ж.
6. Алдамұратов Ә. Жалпы психология Алматы, 1996
7. Бодалев А.А. Личность и общение. - М., 1995.
8. Брудный А.А. О проблеме коммуникации.- М., «Наука», 1975.
9. Доценко Е.Л. Лекции по курсу «Психология общения».
10. Бап-Баба С. Жалпы психология. Алматы, 2006.
11. Бап-Баба С. Психология негіздері. Оқу-анықтамалық құрал. Алматы, 2007. 23. Болдырев Н. Класс жетекшісі. – А., Мектеп, 1980.
12. Богословский В. т.б. Жалпы психология. – А., Мектеп, 1980, 13 тарау.
13. Омаралиева Қ., Смак Қ. Психологиядағы қарым-қатынас мәселесінің өзіндік рөлі.
14. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. / Ред. басқарған А. Петровский. – А., Мектеп, 1987.
15. Оразбекова А.А. Отбасы психологиясы. – Алматы, 1997
16. Тәжібаев Т. Жалпы психология. – Алматы, 1993.
17. Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы. – Алматы, 1986.
18. Жарықбаев Қ. Психолоия. – Алматы: Білім, 1993.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Психология пәнінен
Тақырыбы: Психологиялық қарым-қатынас және оның құрамы
Тексерген ___________________
Орындаған __________________
Астана, 2015
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
1. Қарым-қатынас түсінігі және оның психологиялық құбылыс ретіндегі 5
мәні ... ... ... ... ... ... 5
1.1Қарым-қатынас туралы жалпы 8
ұғым ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
1.2 Қарым-қатынастың түрлерi, стильдері және стратегиясы ... ... ... 16
1.3Коммуникация және оның функциялары мен
түрлерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 21
21
2. Психологиялық қарым-қатынас және оның
құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 23
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 26
2.1 Психологиялық қарым-қатынас және оның өзіндік рөлі ... ... ... .
2.2 Психологиялық қарым-қатынас және оның формалары мен 30
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... . 36
2.3 Тұлғааралық қарым – қатынас және оның
түрлері ... ... ... ... ... .. 38
2.4 Психологиялық қарым-қатынас құрамы ретіндегі ортақтасу
психологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Қазіргі таңда психологияның алдыңғы міндеттері қоғам дамуының
бағдарламаларын анықтайды. Еңбек өнімінің дамуы, техника мен технологияның
дамуына білім беру мен денсаулық сақтау жүйесін жақсарту, осының барлығы
адамға қатысты мәселелерді ғылыми зерттеуді талап етеді. Жан-жақты дамыған
тұлғаны қалыптастыру мемлекеттің ең басты міндеттердің бірі.
Өмір сүру барысында дамитын тұлғаның ерекшеліктерін меңгеретін
білімнің көлемі мен сипаты, қызығушылығы, кез келген ортада қарым-қатынасқа
түсе білуі, зейін қасиеттерінің жоғарғы деңгейде болуы, адамгершілік
қасиеттері, осылардың барлығы адамның белгілі бір жағдайға еркін жауап
қайтаруына белсенді және мақсатты түрде әсер етеді.
Студент тұлғасының қарым-қатынас үрдісіндегі зейін қасиеттерінің
жоғарғы деңгейде болуы студенттердің оқуда, еңбекте, қоғамдық өмірде
белсенділігін дамыту жолдарын ашуға мүмкіндік береді.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Әлеуметтік, экономикалық дамуды
жылдамдатуда болашақ мамандарды дайындайтын жоғарғы оқу орнының
жауапкершілігі артып отыр. Біздің қоғамның болашағы болашақ педагоктарды,
психологтарды, өндіріс және ғылым басшыларын тағы басқа мамандарды тек
сауаттылыққа ғана емес, сонымен қатар белсенділікке, алдына қойған
міндеттерге қызығушылықтарын қарауға байланысты.Соның негізінде позицияны
белсенді, өз күшіне сенімді, орынды іс-әрекетке шығарылуын қарайтын тұлға
қалыптастырады. Әрине қарым-қатынаста зейін қасиеттерінің деңгейі қалыпты
болмаған жағдайда осындай сапалардың көрініс беруі қиындайды.
Әлеуметтік психология мен жалпы психология аймағында қарым-қатынас
проблемасы мен зейін проблемасы жан-жақты қаралған.
А.А. Леонтьев
Қарым-қатынас ұғымын әмбебап коммуникативті іс-әрекеткетеңейді.
В.А. Кан-Калик қарым-қатынасты адамгершілік құндылық потенциалына ие
дейді.
Өзінің көріністерінде қарым-қатынас айналадағылармен контактқа түсудің
рухани қажеттілігі ретінде болады.
Қарым-қатынас – екі немесе оданда көп адамдардың қатынастарын жасап,
реттеуі мен ортақ нәтиже алуды мақсат етіп, келісім мен бірлестікке
бағытталған өзара әрекеттерін айтамыз.
Сондай-ақ қарым-қатынас болашақ маман тұлғасының қалыптасуының бір
факторы екені де белгілі. Ол студенттердің топтық іс-әрекетінің реттеушісі
және адамгершілік, эстетикалық құндылықтарды, мінез-құлықтың топтық
нормаларын қалыптастыру құралы болып табылады.
Сондықтанда жан-жақтан келіп, жаңа әлеуметтік ортаға бейімделудегі
студенттердің оқыту-тәрбиелеу процесін тиімді ұйымдастыру үшін, олардың
қарым-қатынастағы зейіндерінің деңгейлерін анықтау өзекті мәселелердің
бірі.
Курстық жұмыстың мақсаты: Психологиялық қарым-қатынастың мәнін,
құрамын қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеті:
- Қарым-қатынас туралы жалпы ұғым;
- Қарым-қатынастың түрлерi және стратегиясы;
- Коммуникация және оның функциялары мен түрлерi;
- Психологиялық қарым-қатынас және оның өзіндік рөлі;
- Психологиялық қарым-қатынас және оның формалары мен түрлері;
- Тұлғааралық қарым – қатынас және оның түрлері;
- Психологиялық қарым-қатынас құрамы ретіндегі ортақтасу психологиясы
1. Қарым-қатынас түсінігі және оның психология-лық құбылыс ретіндегі
мәні
1.1 Қарым-қатынас туралы жалпы ұғым
Қарым-қатынас ұғымы, әлеуметтік психологияның кез-келген ұғымдары
сияқты, көптеген зерттеушілермен қарастырылған және әртүрлі түсіндірілген.
Қарым-қатынасқа әлеуметтанушылар, педагогтар және философтар да назар
аударған. Қарым-қатынасты зерттеу үдемелеп бара жатыр. Қарым-қатынас
адамдық өмір сүрудің, соның ішінде еңбек іс-әрекетінің қажетті шарты болып
табылады.
Қарым-қатынас мәселесі қазіргі кезде көпшілікке белгілі мәселелердің
бірі. Бұл, ең алдымен, әлеуметтік психологияның дамуымен және оның
психологиялық ғылымдар жүйесінің барлығына әсерінің күшеюімен байланысты.
Бірақ қарым-қатынас мәселесі өте кең мағынаға ие.
Қарым-қатынасты зерттеу тек қана арнайы психологиялық пәндермен ғана
емес, сонымен қатар психологияның жалпы теориясының да дамуының маңызды
шарты болып табылады. Сірә, қарым-қатынас мәселесі рөлінің дамуын барлық
психологиялық ғылымдар жүйесінің дамуының жалпы тенденциясы ретінде
қарастыруға болатын шығар.
Психологиялық тар мағынада қарым-қатынас адам арасындағы байланыстың
қойылу нәтижесі және процесі ретінде немесе субъектілердің түрлі белгілер
жүйесі арқылы өзара әрекеттесуі ретінде түсіндіріледі. А.В.Петровский және
М.Г.Ярошевский редакциясымен шыққан психологиялық сөздікте қарым-қатынас
біріккен іс-әрекетке қажеттіліктен туындайтын, өзіне ақпаратпен алмасуды,
өзара әрекеттің бір стратегиясын шығаруды кіргізетін, адамдар арасында
байланыс орнату және дамыту процесі ретінде қарастырылды [1]. Бұл анықтама
қарым-қатынастың негізгі мазмұнын бөліп шығарады: адамдардың ақпаратпен
алмасуы, өзара әрекетті, бір-бірін тануы. Мазмұнның осы 3 сипаттамасын
қарым-қатынастың аспектілерін қарастыру деп қабылданған. Ақпаратты беру
қарым-қатынастың коммуникативті аспектісі ретінде қарастырылады; өзара
әрекет қарым-қатынастың интерактивті аспектісі ретінде қарастырылады;
адамдардың бір-бірін түсінуі және тануы қарым-қатынастың перцептивті
аспектісі ретінде қарастырылады. Қарым-қатынас барлық үш аспектілер
бірлестігінде толығырақ зерттелуі мүмкін, бірақ феноменді талдауда әрбір
аспектіні жеке қарастырған жөн. Кейде коммуникация, перцепция және
интеракция қарым-қатынастың негізгі қызметтері ретінде зерттелінеді [2].
Қарым-қатынасты іс-әрекет категориясы арқылы анықтай отырып,
В.Г.Ананьев, А.А.Бодалев және т.б. психологтар қарым-қатынас амалына,
тәсіліне, мақсатына және мотивіне назарды шоғырлау арқылы оның материалды
сипатын көрсетеді. Қарым-қатынас үшін қарым-қатынас жағдайын қоспағанда
қарым-қатынастың мазмұнды жағы оны бұндай талдауда өзара әрекеттің заттық
сипатымен дәл сәйкес келеді, партнер да, онымен қарым-қатынас та біріккен
іс-әрекеттің заттық-практикалық мақсатына жету амалы болып табылады [3].
Қарым-қатынас[1] – адамдар арасында бірлескен іс-әрекет қажеттілігін
туғызып, байланыс орнататын күрделі процесс; екі немесе одан да көп
адамдардың арасындағы танымдық немесе эмоционалды ақпарат, тәжірибе,
білімдер, біліктер, дағдылар алмасу. Қарым-қатынас тұлғалар мен топтар
дамуының және қалыптасуының қажетті шарты болып табылады.[2]
Қарым-қатынас барысында
адамдардың танымдық хабарлармен,ақп аратпен, тәжірибемен, біліммен,
дағдылармен алмасуы және өзара түсінісуі, бірін-бірі қабылдауы жүзеге
асады. Қарым-қатынастың интерактивті,комму никативті, перцептивті деген үш
жағы және мезо, макро, микро, рухани,іск ер, т.б. деңгейлері болады.
Негізгі қызметі:
1) ақпараттық-коммуникативтік (ақпа рат алмасу және адамдардың бірін-
бірі тануымен байланысты);
2) реттеуші-коммуникативтік (адамда рдың іс-әрекетін реттеу және
біріккен әрекетті ұйымдастыру);
3) аффективті-коммуникативтік (адам ның эмоционалдық аясымен
байланысты).
Адамдар арасындағы қарым-қатынастың басты мақсаты – өзара түсіністікке
қол жеткізу. Қарым-қатынас жасауда қатынасқа түскен адамды тыңдап, түсіне
білудің маңызы зор. Бұл басқа адамның ішкі жан дүниесін түсініп, оған өз
ойын дұрыс жеткізуге мүмкіндік береді. Адамдар басқаларға өз ойлары мен
көзқарастарын түсіндіре отырып,түсініспеушілік, ұрыс-керіс пен дау-
жанжал секілді жағымсыз құбылыстарды болдырмауға әрекет жасайды. Адамдармен
жақсы қарым-қатынас орнатуға мынадай ережелердің орындалуы көмектеседі:
барлық адамдармен тең дәрежеде, дөрекілік пен жағымпаздық сыз қарым-қатынас
жасау; сұхбаттасушының жеке пікірін сыйлау; бұйрық емес, өтініш деңгейінде
қарым-қатынас жасау; басқа адамның пікірін сыйлау және тәжірибесін қабылдай
білу. Қарым-қатынас мәдениетін меңгерген тұлға өзімен қатынас жаса йтын
адамға құрметпен қарап, сыйластық білдіреді. Адамға сыйластықпен қарау
жақсы қарым-қатынас жасаудың негізгі өлшемі болып табылады.
Қарым – қатынастың қызметтері (функциялары):
1. Байланыстыру, прагматикалық қызмет.
2. Қалыптастыру, дамыту қызметі
3. растау қызметі
4. тұлғааралық эмоцияның қатынастарды ұйымдастыру мен іріктеу
қызметі
5. тұлғаішілік қызмет
Сонымен, біз қарым – қатынастың түрлерін, қызметтерін қарастырдық.
Қарым – қатынас психологиясында көбірек зерттелетін дәстүрлі мәселе –
тұлғааралық қарым – қатынас.
Жалпы қарым-қатынастағы этникалық ерекшеліктер қазіргі экономикалық
даму кезеңінде өте өзекті мәселе болып отыр, өйткені әр мемлекет, әр ел
өкілдері бір-бірімен достық, экономикалық, саяси, т.б. қатынастар орнатып,
жиі қарым-қатынасқа түсіп отырады. Осындай қарым-қатынас жағдайында әр
ұлттың этникалық ерекшеліктерін, этникалық өзіндік сана көріністерін ескеру
олардың арасындағы байланысты нығайта түсіп, арадағы мүмкін болатын
шиеленістерді азайтады деп ойлаймын. Олардың бір-бірінің өзіндік
бағалауын, өзін санасын, соның ішінде этникалық өзіндік санасын
төмендетпей, бір-біріне түсіністікпен қарауы, олардың арасындағы қарым-
қатынасын, достық қатынасын, т.б. нығайта түседі.
Адам және әртүрлі жоғарыда сатыдағы жануарлардың өмір сүру жағдайларын
қарастырсақ, онда олардың екі жақты байланысты жүзеге асыратынан байқаймыз.
Біріншісі – табиғатпен байланысы, ал екішісі байланыстың өзгешеліктері
тіршілік иелерінің бір-бірімен өзара әрекеттеліп, ақпарат алмасуында және
бұл байланыс түрі қарым-қатынас деп аталады.
Қарым-қатынас барлық тірі-тіршілік иелеріне тән қасиет, бірақ, адамдар
арасында өте жоғары дәрежедегі мәнге ие. Жалпы қарым-қатынас 3 аспектіден
тұрады: қарым-қатынас мазмұны, мақсаты және құрамы.
Қарым-қатынас - өте күрделі феномен. Оның әртүрлілігі көптеген
функцияларына тәуелді, ал көп қызметтілігі жеке адам мен қоғам
өміріндегі орын мен мағынасына байланысты.
Қарым-қатынастың ішкі құрылымы да өте күрделі, оны шартты түрде үш
жаққа бөлуге болады: коммуникация, перцепция, интеракция. Біртұтас, ішкі
бірлігі бұзылмас процесті біз ғылыми мақсатта, терең және жан-жақты талдау
үшін үшке бөлеміз.
Коммуникация (информативті) – арақатынас партнерлерінің бір-бірімен
ақпарат алмасуы, білімді, идеяны, пікірді, сезімді беру үрдісі.
Интеракция (интерактивті) – тұлғааралық қимыл ұйымдастыру,
қатысушылардың өзара қозғалыс пен әрекет алмасуы.
Перцепция (перцептивті) – адамдардың бірін-бірі тануы мен тәрбиелеуі
негізінде құрылатын белгілі тұлғааралық қатынастар.
Қарым-қатынас дегеніміз – байланыс жасау барысында өзара алмасатын
мәліметтердің сипаты. Мазмұнына қарай қарым-қатынас материалдық,
когнетивтік, кондициялық, мотивациялық және іс-әрекеттік болып бірнеше
түрге бөлінеді.
Материалдық – адамның өзара алмасатын заттары мен іс-әрекет
құралдары.
Когнетивтік - адамның бір-бірімен байланысы барысында алмасатын
мәліметтер: білім, ептілік т.б.
Кондициялық – адамдардың психикалық және физиологиялық күйлерінің
алмасуы.
Мотивациялық – адамдардың ізденушіліктерінің, мақсаттары мен
қызығушылықтарының, мотивтерінің айырбасы.
Іс-әрекеттік – адамдардың өзара іс-әрекеттері, іскерліктері, еңбек
дағдылары арасындағы байланыс.
Қарым-қатынасқа түсудің мақсаты анықтайтын аспектінің бірі бұл – қарым-
қатынас мақсаты. Адамдар арасында қарым-қатынасқа түсу мақсатының сандық
көрсеткіші күннен-күнге артуда.
Атап айтқанда: объективті түрде жан-жақты білім алу немесе білім беру,
оқу және тәрбие алу, жеке және іскерлік қатынас орнату т.б.
Мақсатына қарай, олардың қажеттіліктеріне сәйкес биологиялық және
әлеуметтік болып бөлінеді.
1.2 Қарым-қатынастың түрлерi, стильдері және стратегиясы
Соңғы жылдарда адамның жан дүниесімен сырласып, оның психологиясын
зерттеуде психологтар мен социолог мамандар, ұстаздар мен басқару
қызметіндегі жетекшілерге жете зер салып көңіл аударып отырған маңызды
мәселенің бірі адамдар арасындағы қарым-қатынас жасап, олардың өзара
тілдесе білулерінің құпия сыры және оның кілті неде? Деген мәселенің
шешімін табу қазіргі өмір талабы. Қарым-қатынас – бұл адамның басқа
адамдармен өзіндік өзара әсерлесуі және біріккен іс-әрекетте өзара
қатынасының дамуы. Қарым-қатынас адамзат қатынасының күрделі түрі.
А.Б.Добрович пікірінше, қарым-қатынас бірліктегі қызметті реттейді, сананың
алғашқы қалыптасуының және дамуының құралы болып табылады. Ол жеке тұлғаның
ойы мен іс-әрекетін анықтайды деген. Кез-келген қарым-қатынас, адамдар
арасындағы жай байланыс емес, біріккен іс- әрекет процесінде адамдар бір-
бірін қабылдайды, ақпарат алмасады. Сондықтан қарым- қатынас процесінде үш
түрлі өзара байланыс анықталды: - перцептивті (қарым-қатынаста өзара
қабылдау, өзара бағалау), - интерактивті (әңгімелесунінің өзара әсерлесуін
реттеу), - коммуникативті (ақпарат алмасу). Қарым-қатынас құралы – ақпарат
алмасу кезіндегі операция. Адамдар арасындағы қатынас екі негізгі қарым-
қатынас каналымен жүзеге асырылады: - вербалды, - вербалды емес. Вербалды
қарым-қатынас тіл, сөйлеу арқылы жүзеге асады. Тіл – сөз жүйесі, сөздерді
дұрыс құрастыру, ойды төзбен толық жеткізу, дыбыстың, интонацияның, сөздің
нақтылығы. Тілдік дыбыстық құбылыс – сөз темпі, дауыс ырғағы, ритм, тембор,
дикция. Вербалды емес қарым-қатынас - дене тілі, ым-ишара тілі деген
ұғымдармен байланысты. Бұл қарым-қатынас құралына – поза, ым-ишара, мимка,
визуалды қатынас, тұлға аралық дистанция. Альберт Мейербайн қарым-қатынаста
7% ақпарат Вербалды(сөз арқылы), 38% дыбыс құралдары (дауыс темры,
интонация, дыбыс күші), ал 55% ақпарат алмасудың Вербалды емес құралы
арқылы берілетіні дәлелдеді. Осыдан Публиций: Біз дауыс арқылы сөйлейміз,
ал денемен әңгімелесеміз деген. Ақпаратты жеткізу негізгі сөз арқылы
жүргізіледі. Әлеуметтік өмірдегі адамдардың іс-әрекеттерінің негізгі бір
түрі – сөйлеу. Сөйлеу күрделі психикалық процесс. Сөйлеу адамдардың қарым-
қатынас құралы.
Қарым-қатынас процесінің маңызды бөлігі-тыңдау шеберлігі .Зейін қойып,
тыңдап отырған адамда көзі ым-шиара, көзі қозғалуы, сөйлеушіге тугелдей
бөлгендігі айқын байқалады. Осы арқылы қарым-қатынас жасаудың белгілі
таңбалары пайда болады. Қатынас жасаушы көіл куйін, ойын толық жеткізуге
максималды ашуға мүмкіндік жасайды. Керісінше мен-мендік, сағырттық қарама-
қарсы нәтиже береді.Тыңдау мен естуде үлкен айырмашылық бар. Көбіне адамдар
сөзді айта алады, бірақ естімейді (түсіну,қабылдау), көбіне адамдар ести
алмайды. Бұдан адамдар тыңдай отырып өзінің басқа ойына тез ауысады. Адам
сөйлегеннен 4 рет жылдам ойланады. Айтылғандағы және оның мағынасын
қабылдауға 1сек уақыт кетеді. Егер сіз білмейтін сөз болса 3-5 сек. уақыт
кетеді, ал уақытты толық түсіну үшін 14-15 сек уақыт қажет. Адам 1минутта
60-70 сөздің мағынасын ұғынады. Қарым-қатынастық кедергілер қарым-
қатынастың нәтижелігі біздің қоршаған ортаны және адамдарды қабылдауымызға
байланысты. Олар психикалық кедергілер қарым-қатынастағы кедергілер адамның
өзара үйлесімді ара қатынас жасауына түрлі сатыдағы кедергілер. Кейде
біздің сөзіміз, іс-әрекетіміз қасымыздағы адамға немесе әріптесімізге дұрыс
айтылып дұрыс қабылданбайды .Сондықтан олар қатынастың жасалуынан қашады.
Мұның барлығы кез-келген коммуникация, екінші адамға әсер етуі, өзі туралы
басқа адамға қатынасы, жанның тыныштығы т.б. Бірақ барлық ақпарат қарым-
қатынаста кедергі бола бермейді. Мсыалы: ашықтар, көп жыл өмір сүрген ерлі-
зайыптылар бірін-бірі бірден көзқарас қисынынан түсінеді. Қарым-қатынастық
кедергілер қарым-қатынастың нәтижелігі біздің қоршаған ортаны және
адамдарды қабылдауымызға байланысты.Олар психикалық кедергілер қарым-
қатынастағы кедергілер адамның өзара үйлесімді ара қатынасжасауына түрлі
сатыдағы кедергілер кейде біздің сөзіміз,іс-әрекетіміз қасымыздағы адамға
немесе әріптесімізге дұрыс айтылып дұрыс қабылданбайды .Сондықтан олар
қатынастың жасалуынан қашады.Мұның барлығы кез-келген коммуникация ол
екінші адамға әсер ету өзі туралы,басқа адамға қатынасы,жанның тыныштығы
т.б. Бірақ барлық ақпарат қарым- қатынаста кедергі бола бермейді. Мсыалы;
ғашықтар,көп жыл өмір сүрген ерлі-заыптылар бір-бірін бірден көзқарас
қисынынан түсінеді. Қарым-қатынастық кедергілер түрлері. 1.Вербалды және
вербалды емес қатынастық кедергілер. Вербалды бұл сөзді бөлу талас
змоцияларды сөздер жабық түрдегі сұрақтардың қойылуы. Вербалды емес екінші
адам сізбен сөз қозғағысы келмейді,көзіне тіке қараудан қашады,қайта-қайта
сағатына қарап,арақашықтық сақтап және т.б әрекеттер жасайды. 2.Адамның
жеке өзіндік типтеріне байланысты ерекше (мінез- құлық,темперамент,жағымсыз
змоциялы жағдай) а)қарым-қатынастағы темпераментке байланысты түрлі типтегі
адамның қатынасы. б)мінез-құлықтың сәйкес келмеуі в)жағымсыз эмоция
г)жиіркену,жек көру д)қорқыныш бұл бірінші биологиялық себептерге
байланысиы болуы мүмкін.Ол адамның денсаулығы мен өмірге қорқыныш,ауру
жұқтыратырып алу. 3.Әлеуметтік моральдық,материалдық жағдай,қоғамдық
ортадағы статус,жазалаудан сақтану,бір жақтан қысым көрсету және т.б ж)ар-
ұят және күнә бұл жерде адамның өзінің епетейсіздігіне байланысты. З)Ұлттар
арасындағы кедергілер.
Вербалды қарым-қатынас Адамдар бір-бірімен түрлі деңгейде түсініп және
ақпаратты түрлі типте алмасады. Ақпарат ауызша және жазбаша қарым-қатынаста
болады. Вербалды қарым-қатынас тіл, сөйлеу арқылы жүзеге асады. Тіл – сөз
жүйесі, сөздерді дұрыс құрастыру, ойды төзбен толық жеткізу, дыбыстың,
интонацияның, сөздің нақтылығы. Тілдік дыбыстық құбылыс – сөз темпі, дауыс
ырғағы, ритм, тембор, дикция. Біз білеміз өте білімді және дұрыс ауызша
және жазбаша сөз ол адамдармен өзара әрекеттесудің жемісті нәтижесі. Сөздік
қарым-қатынастың құрылымына мыналар кіреді:- тіл – сөз жүйесі, келбеті,
айтылуы, олардың мағыларының дұрыс қосылуы. - Тілдік дыбыс құбылысы- сөз
темпі, ритм, тембр, дикция. Мұнда бірізді, қарапайым, жай, өлшемді сөз
манерасы маңызды. - Дауыстың мәнерлі сапасы - өзіндік дыбыс ерекшеліктері:
күлкі, жылау, сыбырлау, күрсіну, пауза, мысқылдау. Қарым-қатынастың
нәтижелігі екінші адамды үғыну, сөзді түсіну, интонацция, Вербалды емес
түрдегі ақпаратты оқи алуы. Қарым-қатынастың синтоникалық моделіне қол
жеткізу мақсатында тілді мазмұнды және кедергісіз қолдану репрезантивтік
жүйе деңгейіне байланысты. Яғни әңгімелесу мен іскерлік қатынастар
вербалдық формада (ағылшын тілінен аударғанда – verbal – сөз, ауызша деген
мағына береді) жүзеге асады. Бұл қарым-қатынасқа қатысушылардан тек
сауаттылықты ғана емес, сонымен қатар тілдік қарым-қатынас этикасын
сақтауды қажет етеді. Және де бірқатар сөз сапаларына да байланысты болады.
Оларға: сөз нақтылығы, сөз тазалығы, сөз жүйелігі, сөз мәнерлігі, сөз
байлығы, сөз орындылығы жатады. Бұл сөз сапалары білім субъектілері
арасындағы қарым-қатынастың тиімді болуында маңызды роль атқарады. Яғни: -
сөз тазалығы - әдеби тілден тыс сөздердің қолданылмауы, соның ішінде
диалектік, кәсіби, жаргон сөздер және т.б.; - сөз нақтылығы – сөз мазмұны
мен ақпарат мағынасының негізіне сәйкес келуі. Сөздің нақтылығы сөзді
орынды, нақты, сөз мағынасына қарай, синоним, антоним, омоним сөздерді
дұрыс қолдана алуға байланысты. Сөз нақтылығының маңызды шарты - лексикалық
нормалардың сақталуында. Егер сөйлеуші қажетті ақпаратты субъектіге
жеткізуде мағыналас сөздердің ішіндегі ең орындысын таңдаған кезде ғана,
сөз нақтылығы көрініс береді. - сөз жүйелігі – ойлау компоненттерінің
бөліктері мен сөйлеу компоненттерінің мағынасының қатынасының көрінісі; -
сөз мәнерлігі – тіл мәнерінің бар мүмкіндіктерін жүзеге асыру нәтижесінде
көрініс беретін сапа. Ол барлық деңгейлердегі тіл бірліктерімен жасалына
береді. Сонымен қатар, тілдің арнайы көркемдік қасиеттері болады (троптар,
стилистикалық фигуралар), олар айтылған ойды, әсерлі, образды, эмоционалды
етуге көмек береді; - сөз байлығы – ақпаратты барынша әсерлі жеткізе алуға
мүмкіндік беретін сөз бірліктерін еркін және кең қолдана алу; - сөз
орындылығы – тілдегі сөз бірліктерінің мақсатына, жағдайына, мағынасына
сәйкес қолданылуы. Аталмыш категориялар вербальды қарым-қатынас құралдары
болып табылады. Вербальды қарым-қатынас тек адамға ғана тән және тілді
меңгеру міндетті шарт болып табылады. Өзінің коммуникативтік
мүмкіндіктеріне қарай ол вербальды емес қарым- қатынастың барша түрлері мен
формаларынан бай, дегенмен оны толықтай алмастыра алмайды. Және де
вербальды қарым-қатынастың дамуы бастапқыда міндетті түрде коммуникацияның
вербальды емес құралдарына келіп тіреледі 435-б.. Жалпы адамдарда қарым-
қатынастың вербальды және вербальды емес түрлері маңызды болып табылады.
Вербальды емес қарым-қатынас дыбыстық сөйлеуді, табиғи тілді құрал ретінде
пайдалануды қажет етпейді. Вербальды емес қарым-қатынас – ол мимика, жест,
пантомимика, тура сенсорлы немесе жанасудың көмегімен жүзеге асады. Бұл
өзгелерден алынатын тактильді, көру, есту, иіс сезу және т.б. сезімдер мен
образдар. Немов Р.С.
Вербалды емес қарым-қатынас - дене тілі, ым-ишара тілі деген
ұғымдармен байланысты. Бұл қарым-қатынас құралына – поза, ым-ишара, мимка,
визуалды қатынас, тұлға аралық дистанция.Қарым-қатынаста Вербалды және
Вербалды емес қатынастық кедергілер бар. Вербалды– сөзді бөлу, талас,
эмоцияналды сөздер, жабық түрдегі сұрақтардың қойылуы. Вербалды емес екінші
адам сізбен сөз қозғағысы келмейді, көзіне тіке қараудан қашады, қайта-
қайта сағатына қарап, арақашықтық сақтап және т.б әрекеттер жасайды.
Вербалды емес қарым-қатынас құралдары: – поза, жест, жүріс. - мимка -
визиуалды контакт - тұлғааралық қашақтық. Вербалды емес тіл басқа адамның
сезімін түсінуге және өзінің сезімін жеткізуге қолайлы, басқа әдістер
ақпаратты жеткізе алмағанда маңызды, адамның айтқаны, қозғалыстың жасанды
және оның ақиқат екендігін түсуге ыңғайлы. Бұл тіл барлық ер және әйел
адамдарға, барлық мамандықтарға да толығымен түсінікті. Бірақ түрлі
көзқарастар әр түрлі ұлт өкілдеріне байланысты анықтау қиынға соғады.
Арнайы іскерлік сферада қарым-қатынас іскерлік мінездемеге ие болады қарым-
қатынас түскенде іскерлік және тұрмыстық деп бөлініун арнайы және арнайы
емес қарым- қатынас, формальды және фрмальды емес топтардың адамдардың
байланыстырған дұрысырақ. Формалбды топтарға ұйымдастырылған ұжымға анық
мақсаттар адамдарды должносттары бойынша орналастыру,онда құқықтары мен
міндеттері шарттарға сәйкес анықталады,ол қарым-қатынасқа түскенде міндетті
түрде көрінеді.Бірақтан әр ұжымда іскерлік қатынастың басқа тағы жекеше
қатынастың болатынын естен шығармауымыз керек. Іскерлік қарым-қатынас
деген сөздің өзі көбінесі іскер адамдардың арасындағы, бизнесмен, комерсант
пердпринимательдің арасындағы қарым-қатынас деп түсіндіріледі. Бірақ
іскерлік қарым-қатынас дегенді кең көлемде түсіну қажет яғни
ұйымдастырылған және служебный сферада (іскерлік әңгіме, әріптестердің,
служебный талас, класс жиналысы, бастықпен әңгіме, педсовет тағыда сол
сияқты.) Іскерлік қарым-қатынас бұл әңгімелесушілердің арасында бір-бірімен
ақпарат, тәжірибе алмасады, нақты мәселенің шешімін табу болады. Іскерлік
қатынастың басқа қатынастан өзгешелігі - бұл процесте өздерінің шешімін
табатын мақсат және нақты тапсырма қойылады. Қарапайым достық қатынастық
көбінесе нақты тапсырмалар қойылмайды, арнайы мақсат жоқ және ол кез-келген
уақытта тоқтатуға болады. Іскерлік қатынастың мақсаты қандайда бір
мәселенің шешімін табу құралы болу керек. Іскерлік қатынастың өзгешелігі
және телефон арқылы сөйлесу жатады. Ауызша қатынастың келесі түрлері
көрсетіледі: әңгіме, дисскусиялар, таластар. Ал жазбаша іскерлік қатынастың
түрлеріне көбінесе іскерлік хат, өтініш, мірбаян, нездеме,
түсініктеме,сенім хат, хаттама т.б. жатады. Қарым-қатынас жасағанда
әңгіменің шарттары маңызды роль атқарады, болатын орны, уақыты, көптеген
кедергілердің болмауы, телефонның дыбыстары, бөлмеде ықтият болуы және стол
үстінде қағаздарды реттемейут.б. Әңгімелесушінің қолы тимей жұмыс жасап
жатқан кезінде қатынасқа түспей-ақ қойған жөн. Қандай болмасын әңгімеге
алдын ала дайындалу керектігін ұмытпаған жөн. Егер әңгіме барысында көп
нәрсе білу керек болса, онда арнайы, қажетті сұрақтарды рет- ретімен жазып
алу керек. Алдын ала өзіңді дайындау маңызды. Мен әңгімені қалай бастаймын?
Қандай аргументтер келтіремін? Қандай қарсылықты күту керек? Мен оларды
қалай теріске шығарамын? Қандай соңғы шешуші аргумент қолданамын? Әңгіме
жылу жүзбен орташа ырғақпен сөйлеген дұрыс-ол оның бойында сенімділікті
ұялатады.Әңгіме белгіленген уақыт жайында ескертіп отыру қажет.Бірінші сөз
ол сізге таныс,таныс емесболсын әңгімелесе беріледі.Осыдан кейін өзіңіздің
көз қарасыңызды айта аласыз. Қарым-қатынастың болмауына келесі жағдайда
әсер етеді.1.Сенімсіздік көрсету.Кешірім сұраудан қашу керек яғни бұл
сенімсіздікті білдіреді. Кешіріңіз,кедергі жасасам. Мен тағы естісем деп
едім Өтініш,егер сізде есені тыңдауға уақыт болса. Керісінше,әңгімені
бастағанда кездесуге не түрлі болғанын айту керек.Серіктесіңізгеоның
сұрағының барлығына жауап бере алатыныңызды байқатыңыз. 2.Кездесу барысында
ыңғайсыздық көрсету яғни сізбен тесірек жағдайды қарастырайық. Мен өтіп
бара жатып сізге кіре салдым. Ал менде бұл жөнінде басқа пікір.
Қарым-қатынас ұғымының мағынасы тереңірек. Қарым-қатынас өзіне:
-топтар арасындағы, топтар мен ұйымдардағы әріптестер, әрекет субъектілері
арасындағы ақпарат алмасуын; -қатынас субъектілерінің бірлескен әрекет
стратегияларының өнімін; -бірлескен міндеттерді шешу процесіндегі
адамдардың бірін-бірі қабылдауы мен түсінуін топтастырады. Екі немесе
бірнеше субъектілер арасындағы қатынастар барлық жағдайда олардың
арасындағы қатынассыз байланыстар қатарына жатқызылмауы керек – бірлескен
әрекетті жүзеге асырушы топтарда, олар бірлескен әрекеттің мақсаттары,
құндылықтары және мазмұнынан алшақтап кете алмайды, бірлескен белсенді
әрекет нәтижесінде ұжым құндылық-бағдарлы біртұтастыққа жете алады.
Құндылық-бағдарлы біртұтастық – бұл әрекет мақсаты мен міндеттеріне деген
бағыттарында, ұжым тіршілігі үшін маңызды болып табылатын адамгершілік және
іскерлік аумақтарда, бағалау және сұрақтар позицияларында жақындасу.
Ұжымдағы қарым-қатынасты жақсартудың көптеген басқа нақты тәсілдері бар.
Біз өз зерттеулерімізде оқыту үдерісінде оқытушы мен студенттердің қарым-
қатынастарын қалай қалыптастыруға болатындығын тәжірибе нәтижелері бойынша
жинақтап қорытындылап, оқытушыларға арналған тәжірибелік нұсқаулар түрінде
ұсынамыз. 1. Бастапқы кезеңнен бастап жылы шырайлы қалыпты ұстануға тырысу.
2. Алғашқы сабақтарда қатарлардың арасынан жүрмеуге тырысу (студенттердің
психологиялық кеңістігіне кірмеу). 3. Алғашқы сабақтарды өткізу кезінде,
қолайлы сәттер болғанда, қолдарын екі жаққа жаюға болады, бірақ қолдарын
кеудесіне қусыруға мүлдем болмайды. 4. Оқытушы оқу материалын тиянақты
түрде және дауысынан шаршағанын білдірмей түсіндіру қажет. 5. Егер сабақ
барысында қателік жіберсеңіз немесе студенттің сұрағына бірден жауап бере
алмасаңыз, қатеңізді дереу жөндеуге тырысу керек немесе студенттерден
ойлануға уақыт беруін өтіну қажет (келесі сабаққа дейін қалдыруға да
болады). 6. Бірінші сабақтарда, сәті келген қолайлы жағдайда студентті
тақтаға шығару керек, осы арқылы бірден тәртіп және дәрісханамен қарым-
қатынас орнайды, бұдан кейін осы әдісті ұстануға болады. 7. Студенттердің
жұмыс істеу қабілетін тиісті деңгейде ұстау үшін, сабақ барысында
студенттің көңілін көтеретін әзілдер айтуға және тақырыптан уақытша
ауытқуға болады. Педагог жақсы тыңдаушы да бола білуі керек. 8. Сабақтың
аяғына қарай үзіліс уақыты жақындағанда, студенттердің назарын өзіне
аударту үшін Тағы бірнеше сөйлемді жазып қойыңыздар, Енді мына мәселеге
тоқталу қалды деген сияқты сөйлемдерді қолдануға болады. 9. Егер студент
сұраққа жауап беруде қателессе, оны қатал сынға алудың қажеті жоқ. Байсалды
қалыппен Жақсы немесе Болдыңыз, рахмет деп айту жеткілікті болады.
Студент оны сынамай-ақ түсінеді. Оның есесіне, студенттің дұрыс жауап
беруге тырысқаны үшін оны мақтап қойған дұрыс. 10. Студент жауап беріп
отырған кезде оның сөзін бөлмеу қажет. 11. Студенттің аты-жөнін атап, сіз
деп сөйлеу қажет, бұл тәсіл арадағы қатынастың мәденилігін көрсетеді.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, мынадай негізгі ойды тұжырымдауға
болады: студентке әрдайым сыйластық көзқараспен қарау қажет. Біз зерттеу
жұмысын жүргізу барысында оқу топтарында тұлғааралық қарым- қатынасты
қалыптастырудың тағы бір тәжірибелік нұсқауларына: оқыту үдерісіндегі
дидактикалық қарым-қатынас саласындағы шиеленіс түрлерін; оларды жоюдың
әдіс- тәсілдерін; оқыту үдерісіндегі студенттердің оқытушы қызметіне кері
әсерін және оларды тиімді шешу тәсілдерін де жатқызамыз: 1. Дидактикалық
қарым-қатынас саласындағы шиеленістер. Педагогтердің студенттермен қарым-
қатынасы барысында кездесетін елеусіз оқиғалармен қатар, қақтығысқа түсетін
екі жаққа да жағымсыз салдарлары болуы мүмкін шиеленістер де кездеседі.
Қайталану жиілігі жағынан екінші орында оқытушының дидактикалық
қателіктері, атап айтқанда, студенттердің білімі мен дағдыларын бағалау
әдістемесіндегі қателіктері тұрады. Бұл жерде педагог-зерттеушілер ұсынған
студенттерде интуициялық педагогикалық кәсіпқойлықтың қалыптасу
заңдылықтарына назар аудару қажет. Педагогикалық әріптестік нәтижесінде
студенттерде оқытушы еңбегінің нәтижелілігін студенттердің оқу пәндерін
меңгерудегі табысқа жету деңгейі бойынша бағалау критерийлері қалыптасатыны
дәлелденген. Оқытушылардың кәсіби-педагогикалық еңбегінің стилі мен
ерекшеліктерін бақылай отырып және әр түрлі оқытушылардың жетекшілігімен
когнитивтік операцияларға қатысу барысында студенттер өз ісінің шебері
болып табылатын білікті оқытушыларды, өз пәнін меңгерте алмайтын нашар
оқытушыларды қатесіз анықтайды.
Қарым-қатынас - әлеуметтік статусқа ие болатын барлық жас кезендерде
болатын іс әрекет түрі.
Қарым қатынас арқылы ақпарат аламыз және ойымызды жеткізе аламыз,
білеміз. Барлық адамдар күнделікті өмірде бірнеше сұрақ қою арқылы оның
жауабын да ести аламыз. Міндеттері ереже сияқты кім қарым- қатынас жасай
алады, адамдармен тіл табыса алады, оларды сенімді әңгімеге шақыру,
психологиялық тұрғыда толықтырып отыру. Сол сияқты қарым- қатынас адамдар
арасындағы психологиялық байланыстар дамуын өзара түсінікті ойларын өзіндік
бағалауларын ақпарат алмастыруда орнату. Мінез -құлық мәдениеті – адамшылық
қарым-қатынастың негізгі талаптары мен ережелерін сақтау,
айналасындағылармен дұрыс қарым-қатынас құра білу. Адамның жүріс-тұрыс, іс-
әрекетінің жиынтық көрінісі мінез-құлық ерекшелігін айқындайды. Мінез-
құлықты ерекшеліктер моральдық категорияға жатады. Ол – адамның қоғамдағы
мінез-құлқын реттеу қызметін атқаратын әлеуметтік институт, қоғам түгелдей
мақұлдаған заңды талаптардың орындалу барысымен анықталады. Құқықтың
моральдан айырмашылығы: біріншіден, қоғам мойындаған адамгершілік
талаптарын әр адамның орындауын барлық қоғам мүшелерінің қадағалауына
байланысты, екіншіден, мораль талаптарын орындау тек рухани әсер ету
формаларымен (қоғамдық баға беру, көрсетілген мінез–құлық ережелерінің
орындалуын мақұлдау немесе айыптау) өлшенеді. Мінез–құлық мәдениеті адамның
өскен ортасына, адамдармен күнделікті қарым –қатынасына, білім өресіне,
көрген–түйгеннен алған үлгі-өнегесіне байланысты.
Қарым-қатынас процесі 3 негізгі бөлімге бөлінеді:
- әңгімелесушінің танымы
- олармен сенімді қатынас құру
- өзіндік қарым-қатынас (сөйлесу, әңгімелесу, сұхбат, т.б)
Қарым-қатынас келесідей этаптарға бөлінеді:
- қажеттілік қарым-қатынас барысында басқа адамдармен байланыс
орнатқанда болады
- қарым-қатынас жағдайларында мақсатты жобалау
- әңгімелесушінің жеке жобалауы
- адам өзіне көрсетілген жоспарлар маңызы
- сапасыз (кейде саналы) адамда нақты тәсілдерді сөздік қорды таңдауда
қолданылады, шешіледі, қалай сөйлеу, өзін қалай ұстау керектігін таңдайды
- әңгімелесушінің қабылдауы және жауап реакциясының бағалауы, кері
байланысты орнату арқылы эфективті қарым-қатынасты реттеу
- қарым-қатынас әдістерін стилін бағыттарын коррекциялау
Эффективті коммуникацияға тән:
- партнерлардың өзара түсіністікке қол жеткізу
- қарым-қатынас пәнін жеке жағдайларын жақсы түсіну
Ақпаратты басқа адамға жіберуші коммуникатор деп, ал оны қабылдаушы
рецепиент деп аталады.
Нашар коммуникация себебі:
- Стереотиптер ойдың кемшілігіне қатысты жеке жағдайлар нәтижесінде
адамның жағдайын, мәселелерін түсіну жеке объективті талдау
- Алынған көрініс өзінің барлық көзқарастарын шектеуге бейімділік
- Адамдар арасындағы нашар қарым қатынас егер қатынас барысында
қиындықтар болса оны өзінің көз қарасына көндіру
- Әңгімелесушінің қызығуы мен зейінің болмауы, ал қызығу болады өзі
туралы ақпарат алу, осы ақпараттың көмегімен керегін алу
- Жеткілікті факторлардың жоқтығынан қорытынды шығару
- Басқа айтылулардың қателіктер, сөздерді дұрыс таңдамау, әлсіз
сенімділік, ойсыздық
- Қарым-қатынас тактикалар және дұрыс емес стратегияларды таңдау
Эвололюциялық дамудың ең жоғарғы сатысына көтерілген, қоршаған ортаға
белсенді ықпал етіп, тіршілік сырын танып білу иесіне айналған тұлға
мәселесі, оның даму ерекшеліктері қазіргі ғылымда көкейтесті мәселелердің
бірі болып табылады. Тұлға ұғымы әр түрлі ғылыми салаларында зерттелініп
жатқанымен, дамып келе жатқан әлеуметтік орта мұны жеткіліксіз деп
бағалайды. Қазіргі таңда әлеуметтік және психологиялық ғылым аймақтарының
негізгі зерттеу мәселелерінің бірі – тұлғаның әлеуметтік – психологиялық
ерекшеліктері.
Профессор Е.С.Кузьминнің тұжырымдамасына сүйенсек, адамның қарым-
қатынасқа түсуі, тұлғаның әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерінің
қалыптасуындағы, оның негізгі қатынастарының көтеріліс беруіндегі,
дамуындағы, негізгі бастау көзі болып келеді. Бұл қатынастар іс-әрекеттің
мәдени, мінез-құлықтық, танымдық, эмоционалды және ерік – жігерлік
қорытындыларды қамтиды. Осындай қатынастар адамның жалпы қоғамға, топтарға
және өзіне деген мінез-құлқының стратегиялық, тактикалық және жағдайлық
бағдарламасының негізін құрайды.
Ғалымдардың пайымдауларына сүйенсек, адамдардың әлеуметтік-
психологиялық мінездемелеріне байланысты тұлғаның ең негізгі құрылымдық
компоненттері ретінде мыналар есептелінеді: сана, мінез, қабілет,
интеллект, темперамент, тәжірибе, өзін-өзі бақылау.
Әлеуметтік қатынастар субъекті әрі әлеуметтік мәнді қасиеттердің
иегері ретін Жасөспірім шақта және жасөспірім кезеңінде де ересек жастағы
сияқты адам өзінің ішкі әлемін дамыған рефлексивті қабілеттері арқылы
ашады. Бұл сезім мен ой – тылсымдарын тануға бағытталған.
1.3 Коммуникация және оның функциялары мен түрлерi
Коммуникация түрлері:
1.Вербалды коммуникация құралады.
Қонақтарға қызмет көрсетудің негізі – мамандандырылған қарым-қатынас.
Қарым – қатынаста 3 жаққа бөлінеді:
1. комунакативтік
2. интерактивиік
3. перцентивтік
1. Әңгімелесуші адамның нақты мінез – құлқындағы әлсіз жақтың
ақпараттың алмасуы. Ақпараттың алмасуына қарым – қатынас барьері кедергісін
тигізеді. Бірнеше барьер түрлері бар:
Түсініксіздік барьері – жекелеген сөз немесе ойды білмеуден туындайды.
Фонетикалық барьері – анық емес сөйлеу.
Стимистикалық барьері – сөйлеу стилі мен қарым – қатынас жағдайының
сәйкессіздігі.
Логикалық – түсініксіз, я дұрыс ойлау қабілетінің аздығы.
Сонымен қатар, әлеуметтік – мәдени өзгешелік әлеуметтік, саяси, діни,
маманданған және қарым-қатынас барьері – коммуникаторға деген сенбеушілік.
2.Интерактивті – жеке адамдар арасындағы өзара байланыс ұйымдастыру.
Дәл сондықтан қарым-қатынас нәтижесінде жүріс – тұрыс және іс – әрекеті
өзгереді.
3.Қарым – қатынас бойынша бір – бірін серіктестік деп қабылдайтын және
өзара түсінік қалыптастыратын процесс.
Қарым – қатынас 2 деңгейде жүреді: вербальды және вербальды емес.
1.Шебер сөйлеу ережелері мен заңдарды білу қонақ үй ішінде өте
маңызды. Қонақжайдағы қызмет көрсетуде келесідей сөйлеу принциптері есепке
алынады: қол жетерлік, экспресивтілік, қабылдағыштық, интенсивтілік.
Қол жетерлік – мәдени, біліми деңгейі.
Экспресивтілік – эмоциялық сөйлеу, мимика, жест, поза.
Қабылдағыштық – коммуникативтік қарым қатынаста түс, жарық, дыбыс, сурет,
модельдер кең қолданады. Қонақ әсері кӛбірек болған сайын оның алған әсері
де тұрақты болады.
Интенсивтілік – ақпаратты беру темпі.
Қонақ үй қызметкерлерінің сөйлеу тиімділігі сөз арқылы қонақ ойы мен
сезіміне әсер ету. Тиімділік қарым – қатынасы үшін қонақтармен сөйлеу
байланысындағы коммуникациялық эффект туралы ойдың қалыпты болуы тиіс.
Оларға толық тоқталайық:
Визуалды бедел эффектісі – алғашқы әсер алатын адамның сыртқы келбеті.
Сондықтан, қызметкерлер бір ортақ стильдегі униформа киінуі.
Алғашқы сөздердің тиімділігі – алғашқы әсерді қалыптастырады немесе
түзетеді. Сондықтан қонаққа айтылған алғашқы сөздер оны қызықтыруы қажет.
Аргументация эффектісі – негізделген, сенімді және логикалық ақпарат
беру. Кез – келген қонақ үй қызметкерлері қалай логикалық сӛйлеуді ғана
емес, қонақ үй туралы нақты ақпарат беруі керек.
Порциялық ақпаратты тастау эффектісі жиі клиент кӛңілін таба білуден
тұрады. Яғни, жаңа ойлар және аргументерді уақытқа бөліп қою.
Релаксация эффектісі – жағдай лирик берсе юмор қолданады.
Сөйлеуді бұзатын солай айтқанда , жалпылай. Сөйлеу монерасы – дауыс
ырғағын дұрыс қоя білуге қалай жетуге болады:
1. Демді дұрыс қоя білу
2. Өзіңде сенімдік ұялату, әңгімелесу затымен айналыну, қызықты
фактілерді білген сайын адам ӛзін еркін сезінеді. Сөйлеу
темпі, Қонаққа сөйлеудің интонациясы.
Психологтар 20 астам интонация бар екендігін есептеген.
Қонақ үй қызмет көрсетуінде қонақпен сенімді байланыс құру өте маңызды.
Вербалды емес коммуникация визуалды, акустикалық, тактальдік
альфакторлық жүйеден тұрады.
Визуалды жүйе қарым – қатынасы тұрады:
- мимика, жест, поза
- тері реакциясы тері бӛліну, қызару
- кеңістік – уақыттық, қарым – қатынасты ұйымдастыру
- кӛздер контактісі
Акустикалық жүйе 2 жүйеден тұрады:
- паралингвистикалық қатты дауыс, темп, тембр, жоғарылық
- экстралингвистикалық пауза, күлкі, жӛтел, жылау
Тактилді жүйеге кіреді:
- жанасу және қол беру
- силасу және қол шапалақтау
- құшақтасу және сүйісу
Альфакторлық жүйеге кіреді:
- жағымды және жағымсыз қоршаған орта иістері
- табиғи дене және жасанды косметика иістері
Зерттелген вербальды емес және оның жекелеген әсер тигізетін бірнеше
факторларды бөледі:
- ұлттық тәуелділік әртүрлі халықтағы
- денсаулық жағдайы адамда ауру жағдайына кӛзқарасы, дауыс ырғағы
- адам мамандығы әлсіз қол беру әлсіздіктің белгісі емес, атқаратын
мамандық қолды аялауды талап ететін шығар
- мәдениет деңгейі, дұрыс тәрбие, байланысты
- адам статусы иерархиялық сатыға кӛтерілген сайын- – - азайып, сӛзге
кӛп кӛңіл бӛледі
- топқа тәуелділігі топтық дәстүрлер, нормалар, ережелер
- актерлік мүмкіндіктер кӛптеген адамдар тек сөзбен ғана емес,
вербалды емес белгілермен де ойнайды
- жасы статус сияқты жас қосылған сайын оның жылдамдылығы азаяды
- вербалды емес белгілердің қосындысы
- вербалды емес қарым – қатынасты анықтау және қабылдау мүмкіндіктері
телефонмен сӛйлескен кезде кедергі болады.
Вербалды қарым – қатынастарды өзара іс – әрекетінде орындалатын
бірнеше функциялар бар:
1. Толықтыру функциясы
2. Жоққа шығару. Оймен аз бақыланғандықтан, ол айтылғанды жоққа
шығаруы мүмкін.
3. Ауыстыру
4. Реттеу.
Қонақ үй қызметкерлерінің коммуникативтік мәдениеті – клиенттермен
психологиялық байланыс орнатуға мүмкіндік беретін, нақты қабылдау және
түсінуге жететін, олардың жүріс – тұрысын болжау және олардың қалаулы
нәтижеге жетелейтін қызмет кӛрсету ұйымдастырудағы білім және біліктік
жиынтығы.
Қонақ үй қызметкерлері коммуникативтік мәдениеті негізі келесідей
талаптардан тұрады:
1. сыпайылылық
2. корректность және ұстамдылық
3. Тактілік, қарапайымдылық, нақтылық және ұқыптылық, ескертушілік.
1. Жаңа қонақ келгенде, қонақ үй қызметкерлері сыпайы түрде қонаққа
тәртіпті орындау қажеттілігі туралы сыпайы жеткізе білу керек.
Коммуникативтік мәдениеттегі ең басты критерияның бірі – тыңдай білу.
Горничные, швейцар және багаж тасушылар қолдарын беруге немесе бас киімді
шешулері керек, өйткені олар униформада. Оларға бас июге немесе сәлемдесуге
ғана тиіс. Қызметкер сыпайылыққа көңіл бөлу, тыңдай білу, қызмет көрсету,
қажетті ақпаратты беру, тиімді әңгімені аяқтау, егер қонақ тосып қалса
кешірім сұрау. Қонақ уақытын тиімді қолдану – қонақ үйдегі негізгі
сыпайылық кӛрсету түрі. Номерге қонақ барда кірмеу немесе рұқсат сұрап
кіру.
2. Қатесіз болу – яғни өз ар – ұятыңды сақтау деген сөз. Шиеленіс
жағдайында. Шиеленіс тудыратын негізгі себептердің бірі – қонақ үй жұмыс
процесінің балансының тең болмауы, қонақтардың тұрақсыз келу графигі ,
жылдам орын даярлау және түрлі бұйрықттарды орындау, сонымен қатар
жекелеген қонақтардың дұрыс емес мінез – құлқы. Бұл жағдайда кешкі және
түнгі жұмыстарда әсерін тигізеді. Сондықтан, қонақ үй қызметкерлерінің
клиент алдында ӛзін ұстай білу керек.
3. Ырғақтылық – сезім шегі, қарым – қатынастағы түсінік шегі көрінеді
және бұлардың шегінен шығу адамда қолайсыз жағдай тудырады. Ырғықтылықы өз
бойыңда дамыту үшін оймен өзіңді басқа адамның орнына қою керек. Ырғақтылық
айқындау белгісіз бола білу, яғни клиент үшін өзіңді білдірмеу.
4. Баға берудегі ұстамдылық, адам талғамын құрметтеу.
5. Қонақ үй беделі үшін – пунктуалдылық.
6. Алдын – ала ескерту. Іскерлік этикет ерекшеліктері.Туризмдегі
іскерлік этикеттің принциптері.
Жұмыста жұмыс қызметкерлері кӛптеген жағдайларға ұрынады. Мысалы:
қарсы алу, ұсыну, телефондық соғулар, прощание, қоштасу және т.б. Бұл іс –
амалдарға белгілі тәртіппен формада ережелер құрылады оны басқа сөзбен
айтқанда – этикет деп айтамыз.
Яғни, іскерлік этикет деген сөз. Бұл туристтік кәсіпорында белгілі тәртіп
құрады. Олар туристтік кәсіпорынның қызметкерлерінің арасында және туристік
кәсіпорынның өздерінің клиенттерінің арасындағы байланыс және
персоналдардың бір – біріне қарама – қарсы қарым – қатынастары және
бастықтармен олардың жұмыскерлерінің қарым – қатынасы және қызмет кӛрсету
деңгейі бірдей жұмыскерлердің бір –бірімен қарым – қатынасы.
Бұл қызметкерлерге іскерлік этикеттің барлық талаптарына еру парыз емес. Ол
жұмыскерлер тек іскерлік этикеттің мағынасын түсініп, ол жерде не
айтылғанын білсе іскерлік тұрғыда араласуға жетеді.
1936 жылы Дейл Корнеги жазған: әр – бір адамның қаржылық істе
жетістікке жетуі 15 оның профессионалдық біліміне байланысты, ал 85
адамдармен қалай сӛйлесу керектігіне байланысты.
Бұл бизнесте іскерлік этикеттің керектігін айтады. Біз бұл іскерлік
этикетті оқып үйрену үшін оның принциптерінен бастауымыз керекпіз.
Р.Н.Ботавин ӛзінің Іскерлік этикет қатынастары деген кітабында, іскерлік
этикеттің келесі принциптерін белгіледі:
1. Таза ой. Іскерлік этикеттің талаптары айқын мағынаға ұқсауы керек.
Ал айқын мағынаға жұмыс уақытының экономикалық жағдайын болжайды, кәсіпорын
жағдайының дұрыстығын қамтамасыз етеді. Персоналдың ұйымшылдығына кӛмегін
беріп қолдаын көрсетеді.
2. Бостандық. Іскерлік этикеттің барлық принциптерін орында бұл сенің
сөйлесуіңнің арасында бөгет болып қалмау керек. Ол таңдауға бостандығы бар,
және қызметкерлер келген қонақтардың халықтың мәдениеті, дәстүрі және
мейрамдарына, яғни шетел қонақтарының жақсы қарау керек.
3. Мәдениеттілік. Бұл іскерлік этикет қағидасы моральдық болу. Әр –
бір қызметкер өздерінен бастап жақсыны қалап тұру керек, яғни көркем
мінезде болу керек. Ал егерде қызметкер клиентті алдаса ол бәрібірде
жақсылыққа алып келмейді.
4. Қолайлылық. Туристтік кәсіпорынның қызметкерлері. Бұл қызметте
қолайлылықты құру керек. Іскерлік этикеттің вербалы негізі.Іскерлік этикет-
дегеніміз адамның жұмыс кезіндегі және клиенттермен кездесу кезіндегі
тәртіп ережелері. Іскерлік этикет міндеттері:
1. Көзқарастың қалыптасуы
2. Іскерлік этикеттегі тәртіп
3. Сыпайылылық
4. Ұқыпты сӛйлеу
5. Көңіл аудару
6. Жұмыс тәртібі
7. Компания құпиясын сақтау
8. Клиент тілегін- бірінші кезекте болуы керек
9. Іскерлік мәдениеттіліктің болуы
10. Жұмыс күніне сай киініңіз
Пікір алмасу- сөйлесу
Сіздің өткізген пікір алмасыңыздан кӛӛптеген заттар белгілі болады.
егер Сіз өзіңіз туралы жақсы пікір тілек қалдырғыңыз келсе, Сізге ондай
жиналысқа ұқыпты дайындалуыңыз қажет.
Сіздің сыртқы келбетіңіз сондай жиналысқа сай болуы керек. егер пікір
алмасу жиналысы кеш басталса, Сіз өз ниетіңізбен риза емес кӛңіліңізді
білдірмеу керексіз. Сабырлы , салмақты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Психология пәнінен
Тақырыбы: Психологиялық қарым-қатынас және оның құрамы
Тексерген ___________________
Орындаған __________________
Астана, 2015
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
1. Қарым-қатынас түсінігі және оның психологиялық құбылыс ретіндегі 5
мәні ... ... ... ... ... ... 5
1.1Қарым-қатынас туралы жалпы 8
ұғым ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
1.2 Қарым-қатынастың түрлерi, стильдері және стратегиясы ... ... ... 16
1.3Коммуникация және оның функциялары мен
түрлерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 21
21
2. Психологиялық қарым-қатынас және оның
құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 23
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 26
2.1 Психологиялық қарым-қатынас және оның өзіндік рөлі ... ... ... .
2.2 Психологиялық қарым-қатынас және оның формалары мен 30
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... . 36
2.3 Тұлғааралық қарым – қатынас және оның
түрлері ... ... ... ... ... .. 38
2.4 Психологиялық қарым-қатынас құрамы ретіндегі ортақтасу
психологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Қазіргі таңда психологияның алдыңғы міндеттері қоғам дамуының
бағдарламаларын анықтайды. Еңбек өнімінің дамуы, техника мен технологияның
дамуына білім беру мен денсаулық сақтау жүйесін жақсарту, осының барлығы
адамға қатысты мәселелерді ғылыми зерттеуді талап етеді. Жан-жақты дамыған
тұлғаны қалыптастыру мемлекеттің ең басты міндеттердің бірі.
Өмір сүру барысында дамитын тұлғаның ерекшеліктерін меңгеретін
білімнің көлемі мен сипаты, қызығушылығы, кез келген ортада қарым-қатынасқа
түсе білуі, зейін қасиеттерінің жоғарғы деңгейде болуы, адамгершілік
қасиеттері, осылардың барлығы адамның белгілі бір жағдайға еркін жауап
қайтаруына белсенді және мақсатты түрде әсер етеді.
Студент тұлғасының қарым-қатынас үрдісіндегі зейін қасиеттерінің
жоғарғы деңгейде болуы студенттердің оқуда, еңбекте, қоғамдық өмірде
белсенділігін дамыту жолдарын ашуға мүмкіндік береді.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Әлеуметтік, экономикалық дамуды
жылдамдатуда болашақ мамандарды дайындайтын жоғарғы оқу орнының
жауапкершілігі артып отыр. Біздің қоғамның болашағы болашақ педагоктарды,
психологтарды, өндіріс және ғылым басшыларын тағы басқа мамандарды тек
сауаттылыққа ғана емес, сонымен қатар белсенділікке, алдына қойған
міндеттерге қызығушылықтарын қарауға байланысты.Соның негізінде позицияны
белсенді, өз күшіне сенімді, орынды іс-әрекетке шығарылуын қарайтын тұлға
қалыптастырады. Әрине қарым-қатынаста зейін қасиеттерінің деңгейі қалыпты
болмаған жағдайда осындай сапалардың көрініс беруі қиындайды.
Әлеуметтік психология мен жалпы психология аймағында қарым-қатынас
проблемасы мен зейін проблемасы жан-жақты қаралған.
А.А. Леонтьев
Қарым-қатынас ұғымын әмбебап коммуникативті іс-әрекеткетеңейді.
В.А. Кан-Калик қарым-қатынасты адамгершілік құндылық потенциалына ие
дейді.
Өзінің көріністерінде қарым-қатынас айналадағылармен контактқа түсудің
рухани қажеттілігі ретінде болады.
Қарым-қатынас – екі немесе оданда көп адамдардың қатынастарын жасап,
реттеуі мен ортақ нәтиже алуды мақсат етіп, келісім мен бірлестікке
бағытталған өзара әрекеттерін айтамыз.
Сондай-ақ қарым-қатынас болашақ маман тұлғасының қалыптасуының бір
факторы екені де белгілі. Ол студенттердің топтық іс-әрекетінің реттеушісі
және адамгершілік, эстетикалық құндылықтарды, мінез-құлықтың топтық
нормаларын қалыптастыру құралы болып табылады.
Сондықтанда жан-жақтан келіп, жаңа әлеуметтік ортаға бейімделудегі
студенттердің оқыту-тәрбиелеу процесін тиімді ұйымдастыру үшін, олардың
қарым-қатынастағы зейіндерінің деңгейлерін анықтау өзекті мәселелердің
бірі.
Курстық жұмыстың мақсаты: Психологиялық қарым-қатынастың мәнін,
құрамын қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеті:
- Қарым-қатынас туралы жалпы ұғым;
- Қарым-қатынастың түрлерi және стратегиясы;
- Коммуникация және оның функциялары мен түрлерi;
- Психологиялық қарым-қатынас және оның өзіндік рөлі;
- Психологиялық қарым-қатынас және оның формалары мен түрлері;
- Тұлғааралық қарым – қатынас және оның түрлері;
- Психологиялық қарым-қатынас құрамы ретіндегі ортақтасу психологиясы
1. Қарым-қатынас түсінігі және оның психология-лық құбылыс ретіндегі
мәні
1.1 Қарым-қатынас туралы жалпы ұғым
Қарым-қатынас ұғымы, әлеуметтік психологияның кез-келген ұғымдары
сияқты, көптеген зерттеушілермен қарастырылған және әртүрлі түсіндірілген.
Қарым-қатынасқа әлеуметтанушылар, педагогтар және философтар да назар
аударған. Қарым-қатынасты зерттеу үдемелеп бара жатыр. Қарым-қатынас
адамдық өмір сүрудің, соның ішінде еңбек іс-әрекетінің қажетті шарты болып
табылады.
Қарым-қатынас мәселесі қазіргі кезде көпшілікке белгілі мәселелердің
бірі. Бұл, ең алдымен, әлеуметтік психологияның дамуымен және оның
психологиялық ғылымдар жүйесінің барлығына әсерінің күшеюімен байланысты.
Бірақ қарым-қатынас мәселесі өте кең мағынаға ие.
Қарым-қатынасты зерттеу тек қана арнайы психологиялық пәндермен ғана
емес, сонымен қатар психологияның жалпы теориясының да дамуының маңызды
шарты болып табылады. Сірә, қарым-қатынас мәселесі рөлінің дамуын барлық
психологиялық ғылымдар жүйесінің дамуының жалпы тенденциясы ретінде
қарастыруға болатын шығар.
Психологиялық тар мағынада қарым-қатынас адам арасындағы байланыстың
қойылу нәтижесі және процесі ретінде немесе субъектілердің түрлі белгілер
жүйесі арқылы өзара әрекеттесуі ретінде түсіндіріледі. А.В.Петровский және
М.Г.Ярошевский редакциясымен шыққан психологиялық сөздікте қарым-қатынас
біріккен іс-әрекетке қажеттіліктен туындайтын, өзіне ақпаратпен алмасуды,
өзара әрекеттің бір стратегиясын шығаруды кіргізетін, адамдар арасында
байланыс орнату және дамыту процесі ретінде қарастырылды [1]. Бұл анықтама
қарым-қатынастың негізгі мазмұнын бөліп шығарады: адамдардың ақпаратпен
алмасуы, өзара әрекетті, бір-бірін тануы. Мазмұнның осы 3 сипаттамасын
қарым-қатынастың аспектілерін қарастыру деп қабылданған. Ақпаратты беру
қарым-қатынастың коммуникативті аспектісі ретінде қарастырылады; өзара
әрекет қарым-қатынастың интерактивті аспектісі ретінде қарастырылады;
адамдардың бір-бірін түсінуі және тануы қарым-қатынастың перцептивті
аспектісі ретінде қарастырылады. Қарым-қатынас барлық үш аспектілер
бірлестігінде толығырақ зерттелуі мүмкін, бірақ феноменді талдауда әрбір
аспектіні жеке қарастырған жөн. Кейде коммуникация, перцепция және
интеракция қарым-қатынастың негізгі қызметтері ретінде зерттелінеді [2].
Қарым-қатынасты іс-әрекет категориясы арқылы анықтай отырып,
В.Г.Ананьев, А.А.Бодалев және т.б. психологтар қарым-қатынас амалына,
тәсіліне, мақсатына және мотивіне назарды шоғырлау арқылы оның материалды
сипатын көрсетеді. Қарым-қатынас үшін қарым-қатынас жағдайын қоспағанда
қарым-қатынастың мазмұнды жағы оны бұндай талдауда өзара әрекеттің заттық
сипатымен дәл сәйкес келеді, партнер да, онымен қарым-қатынас та біріккен
іс-әрекеттің заттық-практикалық мақсатына жету амалы болып табылады [3].
Қарым-қатынас[1] – адамдар арасында бірлескен іс-әрекет қажеттілігін
туғызып, байланыс орнататын күрделі процесс; екі немесе одан да көп
адамдардың арасындағы танымдық немесе эмоционалды ақпарат, тәжірибе,
білімдер, біліктер, дағдылар алмасу. Қарым-қатынас тұлғалар мен топтар
дамуының және қалыптасуының қажетті шарты болып табылады.[2]
Қарым-қатынас барысында
адамдардың танымдық хабарлармен,ақп аратпен, тәжірибемен, біліммен,
дағдылармен алмасуы және өзара түсінісуі, бірін-бірі қабылдауы жүзеге
асады. Қарым-қатынастың интерактивті,комму никативті, перцептивті деген үш
жағы және мезо, макро, микро, рухани,іск ер, т.б. деңгейлері болады.
Негізгі қызметі:
1) ақпараттық-коммуникативтік (ақпа рат алмасу және адамдардың бірін-
бірі тануымен байланысты);
2) реттеуші-коммуникативтік (адамда рдың іс-әрекетін реттеу және
біріккен әрекетті ұйымдастыру);
3) аффективті-коммуникативтік (адам ның эмоционалдық аясымен
байланысты).
Адамдар арасындағы қарым-қатынастың басты мақсаты – өзара түсіністікке
қол жеткізу. Қарым-қатынас жасауда қатынасқа түскен адамды тыңдап, түсіне
білудің маңызы зор. Бұл басқа адамның ішкі жан дүниесін түсініп, оған өз
ойын дұрыс жеткізуге мүмкіндік береді. Адамдар басқаларға өз ойлары мен
көзқарастарын түсіндіре отырып,түсініспеушілік, ұрыс-керіс пен дау-
жанжал секілді жағымсыз құбылыстарды болдырмауға әрекет жасайды. Адамдармен
жақсы қарым-қатынас орнатуға мынадай ережелердің орындалуы көмектеседі:
барлық адамдармен тең дәрежеде, дөрекілік пен жағымпаздық сыз қарым-қатынас
жасау; сұхбаттасушының жеке пікірін сыйлау; бұйрық емес, өтініш деңгейінде
қарым-қатынас жасау; басқа адамның пікірін сыйлау және тәжірибесін қабылдай
білу. Қарым-қатынас мәдениетін меңгерген тұлға өзімен қатынас жаса йтын
адамға құрметпен қарап, сыйластық білдіреді. Адамға сыйластықпен қарау
жақсы қарым-қатынас жасаудың негізгі өлшемі болып табылады.
Қарым – қатынастың қызметтері (функциялары):
1. Байланыстыру, прагматикалық қызмет.
2. Қалыптастыру, дамыту қызметі
3. растау қызметі
4. тұлғааралық эмоцияның қатынастарды ұйымдастыру мен іріктеу
қызметі
5. тұлғаішілік қызмет
Сонымен, біз қарым – қатынастың түрлерін, қызметтерін қарастырдық.
Қарым – қатынас психологиясында көбірек зерттелетін дәстүрлі мәселе –
тұлғааралық қарым – қатынас.
Жалпы қарым-қатынастағы этникалық ерекшеліктер қазіргі экономикалық
даму кезеңінде өте өзекті мәселе болып отыр, өйткені әр мемлекет, әр ел
өкілдері бір-бірімен достық, экономикалық, саяси, т.б. қатынастар орнатып,
жиі қарым-қатынасқа түсіп отырады. Осындай қарым-қатынас жағдайында әр
ұлттың этникалық ерекшеліктерін, этникалық өзіндік сана көріністерін ескеру
олардың арасындағы байланысты нығайта түсіп, арадағы мүмкін болатын
шиеленістерді азайтады деп ойлаймын. Олардың бір-бірінің өзіндік
бағалауын, өзін санасын, соның ішінде этникалық өзіндік санасын
төмендетпей, бір-біріне түсіністікпен қарауы, олардың арасындағы қарым-
қатынасын, достық қатынасын, т.б. нығайта түседі.
Адам және әртүрлі жоғарыда сатыдағы жануарлардың өмір сүру жағдайларын
қарастырсақ, онда олардың екі жақты байланысты жүзеге асыратынан байқаймыз.
Біріншісі – табиғатпен байланысы, ал екішісі байланыстың өзгешеліктері
тіршілік иелерінің бір-бірімен өзара әрекеттеліп, ақпарат алмасуында және
бұл байланыс түрі қарым-қатынас деп аталады.
Қарым-қатынас барлық тірі-тіршілік иелеріне тән қасиет, бірақ, адамдар
арасында өте жоғары дәрежедегі мәнге ие. Жалпы қарым-қатынас 3 аспектіден
тұрады: қарым-қатынас мазмұны, мақсаты және құрамы.
Қарым-қатынас - өте күрделі феномен. Оның әртүрлілігі көптеген
функцияларына тәуелді, ал көп қызметтілігі жеке адам мен қоғам
өміріндегі орын мен мағынасына байланысты.
Қарым-қатынастың ішкі құрылымы да өте күрделі, оны шартты түрде үш
жаққа бөлуге болады: коммуникация, перцепция, интеракция. Біртұтас, ішкі
бірлігі бұзылмас процесті біз ғылыми мақсатта, терең және жан-жақты талдау
үшін үшке бөлеміз.
Коммуникация (информативті) – арақатынас партнерлерінің бір-бірімен
ақпарат алмасуы, білімді, идеяны, пікірді, сезімді беру үрдісі.
Интеракция (интерактивті) – тұлғааралық қимыл ұйымдастыру,
қатысушылардың өзара қозғалыс пен әрекет алмасуы.
Перцепция (перцептивті) – адамдардың бірін-бірі тануы мен тәрбиелеуі
негізінде құрылатын белгілі тұлғааралық қатынастар.
Қарым-қатынас дегеніміз – байланыс жасау барысында өзара алмасатын
мәліметтердің сипаты. Мазмұнына қарай қарым-қатынас материалдық,
когнетивтік, кондициялық, мотивациялық және іс-әрекеттік болып бірнеше
түрге бөлінеді.
Материалдық – адамның өзара алмасатын заттары мен іс-әрекет
құралдары.
Когнетивтік - адамның бір-бірімен байланысы барысында алмасатын
мәліметтер: білім, ептілік т.б.
Кондициялық – адамдардың психикалық және физиологиялық күйлерінің
алмасуы.
Мотивациялық – адамдардың ізденушіліктерінің, мақсаттары мен
қызығушылықтарының, мотивтерінің айырбасы.
Іс-әрекеттік – адамдардың өзара іс-әрекеттері, іскерліктері, еңбек
дағдылары арасындағы байланыс.
Қарым-қатынасқа түсудің мақсаты анықтайтын аспектінің бірі бұл – қарым-
қатынас мақсаты. Адамдар арасында қарым-қатынасқа түсу мақсатының сандық
көрсеткіші күннен-күнге артуда.
Атап айтқанда: объективті түрде жан-жақты білім алу немесе білім беру,
оқу және тәрбие алу, жеке және іскерлік қатынас орнату т.б.
Мақсатына қарай, олардың қажеттіліктеріне сәйкес биологиялық және
әлеуметтік болып бөлінеді.
1.2 Қарым-қатынастың түрлерi, стильдері және стратегиясы
Соңғы жылдарда адамның жан дүниесімен сырласып, оның психологиясын
зерттеуде психологтар мен социолог мамандар, ұстаздар мен басқару
қызметіндегі жетекшілерге жете зер салып көңіл аударып отырған маңызды
мәселенің бірі адамдар арасындағы қарым-қатынас жасап, олардың өзара
тілдесе білулерінің құпия сыры және оның кілті неде? Деген мәселенің
шешімін табу қазіргі өмір талабы. Қарым-қатынас – бұл адамның басқа
адамдармен өзіндік өзара әсерлесуі және біріккен іс-әрекетте өзара
қатынасының дамуы. Қарым-қатынас адамзат қатынасының күрделі түрі.
А.Б.Добрович пікірінше, қарым-қатынас бірліктегі қызметті реттейді, сананың
алғашқы қалыптасуының және дамуының құралы болып табылады. Ол жеке тұлғаның
ойы мен іс-әрекетін анықтайды деген. Кез-келген қарым-қатынас, адамдар
арасындағы жай байланыс емес, біріккен іс- әрекет процесінде адамдар бір-
бірін қабылдайды, ақпарат алмасады. Сондықтан қарым- қатынас процесінде үш
түрлі өзара байланыс анықталды: - перцептивті (қарым-қатынаста өзара
қабылдау, өзара бағалау), - интерактивті (әңгімелесунінің өзара әсерлесуін
реттеу), - коммуникативті (ақпарат алмасу). Қарым-қатынас құралы – ақпарат
алмасу кезіндегі операция. Адамдар арасындағы қатынас екі негізгі қарым-
қатынас каналымен жүзеге асырылады: - вербалды, - вербалды емес. Вербалды
қарым-қатынас тіл, сөйлеу арқылы жүзеге асады. Тіл – сөз жүйесі, сөздерді
дұрыс құрастыру, ойды төзбен толық жеткізу, дыбыстың, интонацияның, сөздің
нақтылығы. Тілдік дыбыстық құбылыс – сөз темпі, дауыс ырғағы, ритм, тембор,
дикция. Вербалды емес қарым-қатынас - дене тілі, ым-ишара тілі деген
ұғымдармен байланысты. Бұл қарым-қатынас құралына – поза, ым-ишара, мимка,
визуалды қатынас, тұлға аралық дистанция. Альберт Мейербайн қарым-қатынаста
7% ақпарат Вербалды(сөз арқылы), 38% дыбыс құралдары (дауыс темры,
интонация, дыбыс күші), ал 55% ақпарат алмасудың Вербалды емес құралы
арқылы берілетіні дәлелдеді. Осыдан Публиций: Біз дауыс арқылы сөйлейміз,
ал денемен әңгімелесеміз деген. Ақпаратты жеткізу негізгі сөз арқылы
жүргізіледі. Әлеуметтік өмірдегі адамдардың іс-әрекеттерінің негізгі бір
түрі – сөйлеу. Сөйлеу күрделі психикалық процесс. Сөйлеу адамдардың қарым-
қатынас құралы.
Қарым-қатынас процесінің маңызды бөлігі-тыңдау шеберлігі .Зейін қойып,
тыңдап отырған адамда көзі ым-шиара, көзі қозғалуы, сөйлеушіге тугелдей
бөлгендігі айқын байқалады. Осы арқылы қарым-қатынас жасаудың белгілі
таңбалары пайда болады. Қатынас жасаушы көіл куйін, ойын толық жеткізуге
максималды ашуға мүмкіндік жасайды. Керісінше мен-мендік, сағырттық қарама-
қарсы нәтиже береді.Тыңдау мен естуде үлкен айырмашылық бар. Көбіне адамдар
сөзді айта алады, бірақ естімейді (түсіну,қабылдау), көбіне адамдар ести
алмайды. Бұдан адамдар тыңдай отырып өзінің басқа ойына тез ауысады. Адам
сөйлегеннен 4 рет жылдам ойланады. Айтылғандағы және оның мағынасын
қабылдауға 1сек уақыт кетеді. Егер сіз білмейтін сөз болса 3-5 сек. уақыт
кетеді, ал уақытты толық түсіну үшін 14-15 сек уақыт қажет. Адам 1минутта
60-70 сөздің мағынасын ұғынады. Қарым-қатынастық кедергілер қарым-
қатынастың нәтижелігі біздің қоршаған ортаны және адамдарды қабылдауымызға
байланысты. Олар психикалық кедергілер қарым-қатынастағы кедергілер адамның
өзара үйлесімді ара қатынас жасауына түрлі сатыдағы кедергілер. Кейде
біздің сөзіміз, іс-әрекетіміз қасымыздағы адамға немесе әріптесімізге дұрыс
айтылып дұрыс қабылданбайды .Сондықтан олар қатынастың жасалуынан қашады.
Мұның барлығы кез-келген коммуникация, екінші адамға әсер етуі, өзі туралы
басқа адамға қатынасы, жанның тыныштығы т.б. Бірақ барлық ақпарат қарым-
қатынаста кедергі бола бермейді. Мсыалы: ашықтар, көп жыл өмір сүрген ерлі-
зайыптылар бірін-бірі бірден көзқарас қисынынан түсінеді. Қарым-қатынастық
кедергілер қарым-қатынастың нәтижелігі біздің қоршаған ортаны және
адамдарды қабылдауымызға байланысты.Олар психикалық кедергілер қарым-
қатынастағы кедергілер адамның өзара үйлесімді ара қатынасжасауына түрлі
сатыдағы кедергілер кейде біздің сөзіміз,іс-әрекетіміз қасымыздағы адамға
немесе әріптесімізге дұрыс айтылып дұрыс қабылданбайды .Сондықтан олар
қатынастың жасалуынан қашады.Мұның барлығы кез-келген коммуникация ол
екінші адамға әсер ету өзі туралы,басқа адамға қатынасы,жанның тыныштығы
т.б. Бірақ барлық ақпарат қарым- қатынаста кедергі бола бермейді. Мсыалы;
ғашықтар,көп жыл өмір сүрген ерлі-заыптылар бір-бірін бірден көзқарас
қисынынан түсінеді. Қарым-қатынастық кедергілер түрлері. 1.Вербалды және
вербалды емес қатынастық кедергілер. Вербалды бұл сөзді бөлу талас
змоцияларды сөздер жабық түрдегі сұрақтардың қойылуы. Вербалды емес екінші
адам сізбен сөз қозғағысы келмейді,көзіне тіке қараудан қашады,қайта-қайта
сағатына қарап,арақашықтық сақтап және т.б әрекеттер жасайды. 2.Адамның
жеке өзіндік типтеріне байланысты ерекше (мінез- құлық,темперамент,жағымсыз
змоциялы жағдай) а)қарым-қатынастағы темпераментке байланысты түрлі типтегі
адамның қатынасы. б)мінез-құлықтың сәйкес келмеуі в)жағымсыз эмоция
г)жиіркену,жек көру д)қорқыныш бұл бірінші биологиялық себептерге
байланысиы болуы мүмкін.Ол адамның денсаулығы мен өмірге қорқыныш,ауру
жұқтыратырып алу. 3.Әлеуметтік моральдық,материалдық жағдай,қоғамдық
ортадағы статус,жазалаудан сақтану,бір жақтан қысым көрсету және т.б ж)ар-
ұят және күнә бұл жерде адамның өзінің епетейсіздігіне байланысты. З)Ұлттар
арасындағы кедергілер.
Вербалды қарым-қатынас Адамдар бір-бірімен түрлі деңгейде түсініп және
ақпаратты түрлі типте алмасады. Ақпарат ауызша және жазбаша қарым-қатынаста
болады. Вербалды қарым-қатынас тіл, сөйлеу арқылы жүзеге асады. Тіл – сөз
жүйесі, сөздерді дұрыс құрастыру, ойды төзбен толық жеткізу, дыбыстың,
интонацияның, сөздің нақтылығы. Тілдік дыбыстық құбылыс – сөз темпі, дауыс
ырғағы, ритм, тембор, дикция. Біз білеміз өте білімді және дұрыс ауызша
және жазбаша сөз ол адамдармен өзара әрекеттесудің жемісті нәтижесі. Сөздік
қарым-қатынастың құрылымына мыналар кіреді:- тіл – сөз жүйесі, келбеті,
айтылуы, олардың мағыларының дұрыс қосылуы. - Тілдік дыбыс құбылысы- сөз
темпі, ритм, тембр, дикция. Мұнда бірізді, қарапайым, жай, өлшемді сөз
манерасы маңызды. - Дауыстың мәнерлі сапасы - өзіндік дыбыс ерекшеліктері:
күлкі, жылау, сыбырлау, күрсіну, пауза, мысқылдау. Қарым-қатынастың
нәтижелігі екінші адамды үғыну, сөзді түсіну, интонацция, Вербалды емес
түрдегі ақпаратты оқи алуы. Қарым-қатынастың синтоникалық моделіне қол
жеткізу мақсатында тілді мазмұнды және кедергісіз қолдану репрезантивтік
жүйе деңгейіне байланысты. Яғни әңгімелесу мен іскерлік қатынастар
вербалдық формада (ағылшын тілінен аударғанда – verbal – сөз, ауызша деген
мағына береді) жүзеге асады. Бұл қарым-қатынасқа қатысушылардан тек
сауаттылықты ғана емес, сонымен қатар тілдік қарым-қатынас этикасын
сақтауды қажет етеді. Және де бірқатар сөз сапаларына да байланысты болады.
Оларға: сөз нақтылығы, сөз тазалығы, сөз жүйелігі, сөз мәнерлігі, сөз
байлығы, сөз орындылығы жатады. Бұл сөз сапалары білім субъектілері
арасындағы қарым-қатынастың тиімді болуында маңызды роль атқарады. Яғни: -
сөз тазалығы - әдеби тілден тыс сөздердің қолданылмауы, соның ішінде
диалектік, кәсіби, жаргон сөздер және т.б.; - сөз нақтылығы – сөз мазмұны
мен ақпарат мағынасының негізіне сәйкес келуі. Сөздің нақтылығы сөзді
орынды, нақты, сөз мағынасына қарай, синоним, антоним, омоним сөздерді
дұрыс қолдана алуға байланысты. Сөз нақтылығының маңызды шарты - лексикалық
нормалардың сақталуында. Егер сөйлеуші қажетті ақпаратты субъектіге
жеткізуде мағыналас сөздердің ішіндегі ең орындысын таңдаған кезде ғана,
сөз нақтылығы көрініс береді. - сөз жүйелігі – ойлау компоненттерінің
бөліктері мен сөйлеу компоненттерінің мағынасының қатынасының көрінісі; -
сөз мәнерлігі – тіл мәнерінің бар мүмкіндіктерін жүзеге асыру нәтижесінде
көрініс беретін сапа. Ол барлық деңгейлердегі тіл бірліктерімен жасалына
береді. Сонымен қатар, тілдің арнайы көркемдік қасиеттері болады (троптар,
стилистикалық фигуралар), олар айтылған ойды, әсерлі, образды, эмоционалды
етуге көмек береді; - сөз байлығы – ақпаратты барынша әсерлі жеткізе алуға
мүмкіндік беретін сөз бірліктерін еркін және кең қолдана алу; - сөз
орындылығы – тілдегі сөз бірліктерінің мақсатына, жағдайына, мағынасына
сәйкес қолданылуы. Аталмыш категориялар вербальды қарым-қатынас құралдары
болып табылады. Вербальды қарым-қатынас тек адамға ғана тән және тілді
меңгеру міндетті шарт болып табылады. Өзінің коммуникативтік
мүмкіндіктеріне қарай ол вербальды емес қарым- қатынастың барша түрлері мен
формаларынан бай, дегенмен оны толықтай алмастыра алмайды. Және де
вербальды қарым-қатынастың дамуы бастапқыда міндетті түрде коммуникацияның
вербальды емес құралдарына келіп тіреледі 435-б.. Жалпы адамдарда қарым-
қатынастың вербальды және вербальды емес түрлері маңызды болып табылады.
Вербальды емес қарым-қатынас дыбыстық сөйлеуді, табиғи тілді құрал ретінде
пайдалануды қажет етпейді. Вербальды емес қарым-қатынас – ол мимика, жест,
пантомимика, тура сенсорлы немесе жанасудың көмегімен жүзеге асады. Бұл
өзгелерден алынатын тактильді, көру, есту, иіс сезу және т.б. сезімдер мен
образдар. Немов Р.С.
Вербалды емес қарым-қатынас - дене тілі, ым-ишара тілі деген
ұғымдармен байланысты. Бұл қарым-қатынас құралына – поза, ым-ишара, мимка,
визуалды қатынас, тұлға аралық дистанция.Қарым-қатынаста Вербалды және
Вербалды емес қатынастық кедергілер бар. Вербалды– сөзді бөлу, талас,
эмоцияналды сөздер, жабық түрдегі сұрақтардың қойылуы. Вербалды емес екінші
адам сізбен сөз қозғағысы келмейді, көзіне тіке қараудан қашады, қайта-
қайта сағатына қарап, арақашықтық сақтап және т.б әрекеттер жасайды.
Вербалды емес қарым-қатынас құралдары: – поза, жест, жүріс. - мимка -
визиуалды контакт - тұлғааралық қашақтық. Вербалды емес тіл басқа адамның
сезімін түсінуге және өзінің сезімін жеткізуге қолайлы, басқа әдістер
ақпаратты жеткізе алмағанда маңызды, адамның айтқаны, қозғалыстың жасанды
және оның ақиқат екендігін түсуге ыңғайлы. Бұл тіл барлық ер және әйел
адамдарға, барлық мамандықтарға да толығымен түсінікті. Бірақ түрлі
көзқарастар әр түрлі ұлт өкілдеріне байланысты анықтау қиынға соғады.
Арнайы іскерлік сферада қарым-қатынас іскерлік мінездемеге ие болады қарым-
қатынас түскенде іскерлік және тұрмыстық деп бөлініун арнайы және арнайы
емес қарым- қатынас, формальды және фрмальды емес топтардың адамдардың
байланыстырған дұрысырақ. Формалбды топтарға ұйымдастырылған ұжымға анық
мақсаттар адамдарды должносттары бойынша орналастыру,онда құқықтары мен
міндеттері шарттарға сәйкес анықталады,ол қарым-қатынасқа түскенде міндетті
түрде көрінеді.Бірақтан әр ұжымда іскерлік қатынастың басқа тағы жекеше
қатынастың болатынын естен шығармауымыз керек. Іскерлік қарым-қатынас
деген сөздің өзі көбінесі іскер адамдардың арасындағы, бизнесмен, комерсант
пердпринимательдің арасындағы қарым-қатынас деп түсіндіріледі. Бірақ
іскерлік қарым-қатынас дегенді кең көлемде түсіну қажет яғни
ұйымдастырылған және служебный сферада (іскерлік әңгіме, әріптестердің,
служебный талас, класс жиналысы, бастықпен әңгіме, педсовет тағыда сол
сияқты.) Іскерлік қарым-қатынас бұл әңгімелесушілердің арасында бір-бірімен
ақпарат, тәжірибе алмасады, нақты мәселенің шешімін табу болады. Іскерлік
қатынастың басқа қатынастан өзгешелігі - бұл процесте өздерінің шешімін
табатын мақсат және нақты тапсырма қойылады. Қарапайым достық қатынастық
көбінесе нақты тапсырмалар қойылмайды, арнайы мақсат жоқ және ол кез-келген
уақытта тоқтатуға болады. Іскерлік қатынастың мақсаты қандайда бір
мәселенің шешімін табу құралы болу керек. Іскерлік қатынастың өзгешелігі
және телефон арқылы сөйлесу жатады. Ауызша қатынастың келесі түрлері
көрсетіледі: әңгіме, дисскусиялар, таластар. Ал жазбаша іскерлік қатынастың
түрлеріне көбінесе іскерлік хат, өтініш, мірбаян, нездеме,
түсініктеме,сенім хат, хаттама т.б. жатады. Қарым-қатынас жасағанда
әңгіменің шарттары маңызды роль атқарады, болатын орны, уақыты, көптеген
кедергілердің болмауы, телефонның дыбыстары, бөлмеде ықтият болуы және стол
үстінде қағаздарды реттемейут.б. Әңгімелесушінің қолы тимей жұмыс жасап
жатқан кезінде қатынасқа түспей-ақ қойған жөн. Қандай болмасын әңгімеге
алдын ала дайындалу керектігін ұмытпаған жөн. Егер әңгіме барысында көп
нәрсе білу керек болса, онда арнайы, қажетті сұрақтарды рет- ретімен жазып
алу керек. Алдын ала өзіңді дайындау маңызды. Мен әңгімені қалай бастаймын?
Қандай аргументтер келтіремін? Қандай қарсылықты күту керек? Мен оларды
қалай теріске шығарамын? Қандай соңғы шешуші аргумент қолданамын? Әңгіме
жылу жүзбен орташа ырғақпен сөйлеген дұрыс-ол оның бойында сенімділікті
ұялатады.Әңгіме белгіленген уақыт жайында ескертіп отыру қажет.Бірінші сөз
ол сізге таныс,таныс емесболсын әңгімелесе беріледі.Осыдан кейін өзіңіздің
көз қарасыңызды айта аласыз. Қарым-қатынастың болмауына келесі жағдайда
әсер етеді.1.Сенімсіздік көрсету.Кешірім сұраудан қашу керек яғни бұл
сенімсіздікті білдіреді. Кешіріңіз,кедергі жасасам. Мен тағы естісем деп
едім Өтініш,егер сізде есені тыңдауға уақыт болса. Керісінше,әңгімені
бастағанда кездесуге не түрлі болғанын айту керек.Серіктесіңізгеоның
сұрағының барлығына жауап бере алатыныңызды байқатыңыз. 2.Кездесу барысында
ыңғайсыздық көрсету яғни сізбен тесірек жағдайды қарастырайық. Мен өтіп
бара жатып сізге кіре салдым. Ал менде бұл жөнінде басқа пікір.
Қарым-қатынас ұғымының мағынасы тереңірек. Қарым-қатынас өзіне:
-топтар арасындағы, топтар мен ұйымдардағы әріптестер, әрекет субъектілері
арасындағы ақпарат алмасуын; -қатынас субъектілерінің бірлескен әрекет
стратегияларының өнімін; -бірлескен міндеттерді шешу процесіндегі
адамдардың бірін-бірі қабылдауы мен түсінуін топтастырады. Екі немесе
бірнеше субъектілер арасындағы қатынастар барлық жағдайда олардың
арасындағы қатынассыз байланыстар қатарына жатқызылмауы керек – бірлескен
әрекетті жүзеге асырушы топтарда, олар бірлескен әрекеттің мақсаттары,
құндылықтары және мазмұнынан алшақтап кете алмайды, бірлескен белсенді
әрекет нәтижесінде ұжым құндылық-бағдарлы біртұтастыққа жете алады.
Құндылық-бағдарлы біртұтастық – бұл әрекет мақсаты мен міндеттеріне деген
бағыттарында, ұжым тіршілігі үшін маңызды болып табылатын адамгершілік және
іскерлік аумақтарда, бағалау және сұрақтар позицияларында жақындасу.
Ұжымдағы қарым-қатынасты жақсартудың көптеген басқа нақты тәсілдері бар.
Біз өз зерттеулерімізде оқыту үдерісінде оқытушы мен студенттердің қарым-
қатынастарын қалай қалыптастыруға болатындығын тәжірибе нәтижелері бойынша
жинақтап қорытындылап, оқытушыларға арналған тәжірибелік нұсқаулар түрінде
ұсынамыз. 1. Бастапқы кезеңнен бастап жылы шырайлы қалыпты ұстануға тырысу.
2. Алғашқы сабақтарда қатарлардың арасынан жүрмеуге тырысу (студенттердің
психологиялық кеңістігіне кірмеу). 3. Алғашқы сабақтарды өткізу кезінде,
қолайлы сәттер болғанда, қолдарын екі жаққа жаюға болады, бірақ қолдарын
кеудесіне қусыруға мүлдем болмайды. 4. Оқытушы оқу материалын тиянақты
түрде және дауысынан шаршағанын білдірмей түсіндіру қажет. 5. Егер сабақ
барысында қателік жіберсеңіз немесе студенттің сұрағына бірден жауап бере
алмасаңыз, қатеңізді дереу жөндеуге тырысу керек немесе студенттерден
ойлануға уақыт беруін өтіну қажет (келесі сабаққа дейін қалдыруға да
болады). 6. Бірінші сабақтарда, сәті келген қолайлы жағдайда студентті
тақтаға шығару керек, осы арқылы бірден тәртіп және дәрісханамен қарым-
қатынас орнайды, бұдан кейін осы әдісті ұстануға болады. 7. Студенттердің
жұмыс істеу қабілетін тиісті деңгейде ұстау үшін, сабақ барысында
студенттің көңілін көтеретін әзілдер айтуға және тақырыптан уақытша
ауытқуға болады. Педагог жақсы тыңдаушы да бола білуі керек. 8. Сабақтың
аяғына қарай үзіліс уақыты жақындағанда, студенттердің назарын өзіне
аударту үшін Тағы бірнеше сөйлемді жазып қойыңыздар, Енді мына мәселеге
тоқталу қалды деген сияқты сөйлемдерді қолдануға болады. 9. Егер студент
сұраққа жауап беруде қателессе, оны қатал сынға алудың қажеті жоқ. Байсалды
қалыппен Жақсы немесе Болдыңыз, рахмет деп айту жеткілікті болады.
Студент оны сынамай-ақ түсінеді. Оның есесіне, студенттің дұрыс жауап
беруге тырысқаны үшін оны мақтап қойған дұрыс. 10. Студент жауап беріп
отырған кезде оның сөзін бөлмеу қажет. 11. Студенттің аты-жөнін атап, сіз
деп сөйлеу қажет, бұл тәсіл арадағы қатынастың мәденилігін көрсетеді.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, мынадай негізгі ойды тұжырымдауға
болады: студентке әрдайым сыйластық көзқараспен қарау қажет. Біз зерттеу
жұмысын жүргізу барысында оқу топтарында тұлғааралық қарым- қатынасты
қалыптастырудың тағы бір тәжірибелік нұсқауларына: оқыту үдерісіндегі
дидактикалық қарым-қатынас саласындағы шиеленіс түрлерін; оларды жоюдың
әдіс- тәсілдерін; оқыту үдерісіндегі студенттердің оқытушы қызметіне кері
әсерін және оларды тиімді шешу тәсілдерін де жатқызамыз: 1. Дидактикалық
қарым-қатынас саласындағы шиеленістер. Педагогтердің студенттермен қарым-
қатынасы барысында кездесетін елеусіз оқиғалармен қатар, қақтығысқа түсетін
екі жаққа да жағымсыз салдарлары болуы мүмкін шиеленістер де кездеседі.
Қайталану жиілігі жағынан екінші орында оқытушының дидактикалық
қателіктері, атап айтқанда, студенттердің білімі мен дағдыларын бағалау
әдістемесіндегі қателіктері тұрады. Бұл жерде педагог-зерттеушілер ұсынған
студенттерде интуициялық педагогикалық кәсіпқойлықтың қалыптасу
заңдылықтарына назар аудару қажет. Педагогикалық әріптестік нәтижесінде
студенттерде оқытушы еңбегінің нәтижелілігін студенттердің оқу пәндерін
меңгерудегі табысқа жету деңгейі бойынша бағалау критерийлері қалыптасатыны
дәлелденген. Оқытушылардың кәсіби-педагогикалық еңбегінің стилі мен
ерекшеліктерін бақылай отырып және әр түрлі оқытушылардың жетекшілігімен
когнитивтік операцияларға қатысу барысында студенттер өз ісінің шебері
болып табылатын білікті оқытушыларды, өз пәнін меңгерте алмайтын нашар
оқытушыларды қатесіз анықтайды.
Қарым-қатынас - әлеуметтік статусқа ие болатын барлық жас кезендерде
болатын іс әрекет түрі.
Қарым қатынас арқылы ақпарат аламыз және ойымызды жеткізе аламыз,
білеміз. Барлық адамдар күнделікті өмірде бірнеше сұрақ қою арқылы оның
жауабын да ести аламыз. Міндеттері ереже сияқты кім қарым- қатынас жасай
алады, адамдармен тіл табыса алады, оларды сенімді әңгімеге шақыру,
психологиялық тұрғыда толықтырып отыру. Сол сияқты қарым- қатынас адамдар
арасындағы психологиялық байланыстар дамуын өзара түсінікті ойларын өзіндік
бағалауларын ақпарат алмастыруда орнату. Мінез -құлық мәдениеті – адамшылық
қарым-қатынастың негізгі талаптары мен ережелерін сақтау,
айналасындағылармен дұрыс қарым-қатынас құра білу. Адамның жүріс-тұрыс, іс-
әрекетінің жиынтық көрінісі мінез-құлық ерекшелігін айқындайды. Мінез-
құлықты ерекшеліктер моральдық категорияға жатады. Ол – адамның қоғамдағы
мінез-құлқын реттеу қызметін атқаратын әлеуметтік институт, қоғам түгелдей
мақұлдаған заңды талаптардың орындалу барысымен анықталады. Құқықтың
моральдан айырмашылығы: біріншіден, қоғам мойындаған адамгершілік
талаптарын әр адамның орындауын барлық қоғам мүшелерінің қадағалауына
байланысты, екіншіден, мораль талаптарын орындау тек рухани әсер ету
формаларымен (қоғамдық баға беру, көрсетілген мінез–құлық ережелерінің
орындалуын мақұлдау немесе айыптау) өлшенеді. Мінез–құлық мәдениеті адамның
өскен ортасына, адамдармен күнделікті қарым –қатынасына, білім өресіне,
көрген–түйгеннен алған үлгі-өнегесіне байланысты.
Қарым-қатынас процесі 3 негізгі бөлімге бөлінеді:
- әңгімелесушінің танымы
- олармен сенімді қатынас құру
- өзіндік қарым-қатынас (сөйлесу, әңгімелесу, сұхбат, т.б)
Қарым-қатынас келесідей этаптарға бөлінеді:
- қажеттілік қарым-қатынас барысында басқа адамдармен байланыс
орнатқанда болады
- қарым-қатынас жағдайларында мақсатты жобалау
- әңгімелесушінің жеке жобалауы
- адам өзіне көрсетілген жоспарлар маңызы
- сапасыз (кейде саналы) адамда нақты тәсілдерді сөздік қорды таңдауда
қолданылады, шешіледі, қалай сөйлеу, өзін қалай ұстау керектігін таңдайды
- әңгімелесушінің қабылдауы және жауап реакциясының бағалауы, кері
байланысты орнату арқылы эфективті қарым-қатынасты реттеу
- қарым-қатынас әдістерін стилін бағыттарын коррекциялау
Эффективті коммуникацияға тән:
- партнерлардың өзара түсіністікке қол жеткізу
- қарым-қатынас пәнін жеке жағдайларын жақсы түсіну
Ақпаратты басқа адамға жіберуші коммуникатор деп, ал оны қабылдаушы
рецепиент деп аталады.
Нашар коммуникация себебі:
- Стереотиптер ойдың кемшілігіне қатысты жеке жағдайлар нәтижесінде
адамның жағдайын, мәселелерін түсіну жеке объективті талдау
- Алынған көрініс өзінің барлық көзқарастарын шектеуге бейімділік
- Адамдар арасындағы нашар қарым қатынас егер қатынас барысында
қиындықтар болса оны өзінің көз қарасына көндіру
- Әңгімелесушінің қызығуы мен зейінің болмауы, ал қызығу болады өзі
туралы ақпарат алу, осы ақпараттың көмегімен керегін алу
- Жеткілікті факторлардың жоқтығынан қорытынды шығару
- Басқа айтылулардың қателіктер, сөздерді дұрыс таңдамау, әлсіз
сенімділік, ойсыздық
- Қарым-қатынас тактикалар және дұрыс емес стратегияларды таңдау
Эвололюциялық дамудың ең жоғарғы сатысына көтерілген, қоршаған ортаға
белсенді ықпал етіп, тіршілік сырын танып білу иесіне айналған тұлға
мәселесі, оның даму ерекшеліктері қазіргі ғылымда көкейтесті мәселелердің
бірі болып табылады. Тұлға ұғымы әр түрлі ғылыми салаларында зерттелініп
жатқанымен, дамып келе жатқан әлеуметтік орта мұны жеткіліксіз деп
бағалайды. Қазіргі таңда әлеуметтік және психологиялық ғылым аймақтарының
негізгі зерттеу мәселелерінің бірі – тұлғаның әлеуметтік – психологиялық
ерекшеліктері.
Профессор Е.С.Кузьминнің тұжырымдамасына сүйенсек, адамның қарым-
қатынасқа түсуі, тұлғаның әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерінің
қалыптасуындағы, оның негізгі қатынастарының көтеріліс беруіндегі,
дамуындағы, негізгі бастау көзі болып келеді. Бұл қатынастар іс-әрекеттің
мәдени, мінез-құлықтық, танымдық, эмоционалды және ерік – жігерлік
қорытындыларды қамтиды. Осындай қатынастар адамның жалпы қоғамға, топтарға
және өзіне деген мінез-құлқының стратегиялық, тактикалық және жағдайлық
бағдарламасының негізін құрайды.
Ғалымдардың пайымдауларына сүйенсек, адамдардың әлеуметтік-
психологиялық мінездемелеріне байланысты тұлғаның ең негізгі құрылымдық
компоненттері ретінде мыналар есептелінеді: сана, мінез, қабілет,
интеллект, темперамент, тәжірибе, өзін-өзі бақылау.
Әлеуметтік қатынастар субъекті әрі әлеуметтік мәнді қасиеттердің
иегері ретін Жасөспірім шақта және жасөспірім кезеңінде де ересек жастағы
сияқты адам өзінің ішкі әлемін дамыған рефлексивті қабілеттері арқылы
ашады. Бұл сезім мен ой – тылсымдарын тануға бағытталған.
1.3 Коммуникация және оның функциялары мен түрлерi
Коммуникация түрлері:
1.Вербалды коммуникация құралады.
Қонақтарға қызмет көрсетудің негізі – мамандандырылған қарым-қатынас.
Қарым – қатынаста 3 жаққа бөлінеді:
1. комунакативтік
2. интерактивиік
3. перцентивтік
1. Әңгімелесуші адамның нақты мінез – құлқындағы әлсіз жақтың
ақпараттың алмасуы. Ақпараттың алмасуына қарым – қатынас барьері кедергісін
тигізеді. Бірнеше барьер түрлері бар:
Түсініксіздік барьері – жекелеген сөз немесе ойды білмеуден туындайды.
Фонетикалық барьері – анық емес сөйлеу.
Стимистикалық барьері – сөйлеу стилі мен қарым – қатынас жағдайының
сәйкессіздігі.
Логикалық – түсініксіз, я дұрыс ойлау қабілетінің аздығы.
Сонымен қатар, әлеуметтік – мәдени өзгешелік әлеуметтік, саяси, діни,
маманданған және қарым-қатынас барьері – коммуникаторға деген сенбеушілік.
2.Интерактивті – жеке адамдар арасындағы өзара байланыс ұйымдастыру.
Дәл сондықтан қарым-қатынас нәтижесінде жүріс – тұрыс және іс – әрекеті
өзгереді.
3.Қарым – қатынас бойынша бір – бірін серіктестік деп қабылдайтын және
өзара түсінік қалыптастыратын процесс.
Қарым – қатынас 2 деңгейде жүреді: вербальды және вербальды емес.
1.Шебер сөйлеу ережелері мен заңдарды білу қонақ үй ішінде өте
маңызды. Қонақжайдағы қызмет көрсетуде келесідей сөйлеу принциптері есепке
алынады: қол жетерлік, экспресивтілік, қабылдағыштық, интенсивтілік.
Қол жетерлік – мәдени, біліми деңгейі.
Экспресивтілік – эмоциялық сөйлеу, мимика, жест, поза.
Қабылдағыштық – коммуникативтік қарым қатынаста түс, жарық, дыбыс, сурет,
модельдер кең қолданады. Қонақ әсері кӛбірек болған сайын оның алған әсері
де тұрақты болады.
Интенсивтілік – ақпаратты беру темпі.
Қонақ үй қызметкерлерінің сөйлеу тиімділігі сөз арқылы қонақ ойы мен
сезіміне әсер ету. Тиімділік қарым – қатынасы үшін қонақтармен сөйлеу
байланысындағы коммуникациялық эффект туралы ойдың қалыпты болуы тиіс.
Оларға толық тоқталайық:
Визуалды бедел эффектісі – алғашқы әсер алатын адамның сыртқы келбеті.
Сондықтан, қызметкерлер бір ортақ стильдегі униформа киінуі.
Алғашқы сөздердің тиімділігі – алғашқы әсерді қалыптастырады немесе
түзетеді. Сондықтан қонаққа айтылған алғашқы сөздер оны қызықтыруы қажет.
Аргументация эффектісі – негізделген, сенімді және логикалық ақпарат
беру. Кез – келген қонақ үй қызметкерлері қалай логикалық сӛйлеуді ғана
емес, қонақ үй туралы нақты ақпарат беруі керек.
Порциялық ақпаратты тастау эффектісі жиі клиент кӛңілін таба білуден
тұрады. Яғни, жаңа ойлар және аргументерді уақытқа бөліп қою.
Релаксация эффектісі – жағдай лирик берсе юмор қолданады.
Сөйлеуді бұзатын солай айтқанда , жалпылай. Сөйлеу монерасы – дауыс
ырғағын дұрыс қоя білуге қалай жетуге болады:
1. Демді дұрыс қоя білу
2. Өзіңде сенімдік ұялату, әңгімелесу затымен айналыну, қызықты
фактілерді білген сайын адам ӛзін еркін сезінеді. Сөйлеу
темпі, Қонаққа сөйлеудің интонациясы.
Психологтар 20 астам интонация бар екендігін есептеген.
Қонақ үй қызмет көрсетуінде қонақпен сенімді байланыс құру өте маңызды.
Вербалды емес коммуникация визуалды, акустикалық, тактальдік
альфакторлық жүйеден тұрады.
Визуалды жүйе қарым – қатынасы тұрады:
- мимика, жест, поза
- тері реакциясы тері бӛліну, қызару
- кеңістік – уақыттық, қарым – қатынасты ұйымдастыру
- кӛздер контактісі
Акустикалық жүйе 2 жүйеден тұрады:
- паралингвистикалық қатты дауыс, темп, тембр, жоғарылық
- экстралингвистикалық пауза, күлкі, жӛтел, жылау
Тактилді жүйеге кіреді:
- жанасу және қол беру
- силасу және қол шапалақтау
- құшақтасу және сүйісу
Альфакторлық жүйеге кіреді:
- жағымды және жағымсыз қоршаған орта иістері
- табиғи дене және жасанды косметика иістері
Зерттелген вербальды емес және оның жекелеген әсер тигізетін бірнеше
факторларды бөледі:
- ұлттық тәуелділік әртүрлі халықтағы
- денсаулық жағдайы адамда ауру жағдайына кӛзқарасы, дауыс ырғағы
- адам мамандығы әлсіз қол беру әлсіздіктің белгісі емес, атқаратын
мамандық қолды аялауды талап ететін шығар
- мәдениет деңгейі, дұрыс тәрбие, байланысты
- адам статусы иерархиялық сатыға кӛтерілген сайын- – - азайып, сӛзге
кӛп кӛңіл бӛледі
- топқа тәуелділігі топтық дәстүрлер, нормалар, ережелер
- актерлік мүмкіндіктер кӛптеген адамдар тек сөзбен ғана емес,
вербалды емес белгілермен де ойнайды
- жасы статус сияқты жас қосылған сайын оның жылдамдылығы азаяды
- вербалды емес белгілердің қосындысы
- вербалды емес қарым – қатынасты анықтау және қабылдау мүмкіндіктері
телефонмен сӛйлескен кезде кедергі болады.
Вербалды қарым – қатынастарды өзара іс – әрекетінде орындалатын
бірнеше функциялар бар:
1. Толықтыру функциясы
2. Жоққа шығару. Оймен аз бақыланғандықтан, ол айтылғанды жоққа
шығаруы мүмкін.
3. Ауыстыру
4. Реттеу.
Қонақ үй қызметкерлерінің коммуникативтік мәдениеті – клиенттермен
психологиялық байланыс орнатуға мүмкіндік беретін, нақты қабылдау және
түсінуге жететін, олардың жүріс – тұрысын болжау және олардың қалаулы
нәтижеге жетелейтін қызмет кӛрсету ұйымдастырудағы білім және біліктік
жиынтығы.
Қонақ үй қызметкерлері коммуникативтік мәдениеті негізі келесідей
талаптардан тұрады:
1. сыпайылылық
2. корректность және ұстамдылық
3. Тактілік, қарапайымдылық, нақтылық және ұқыптылық, ескертушілік.
1. Жаңа қонақ келгенде, қонақ үй қызметкерлері сыпайы түрде қонаққа
тәртіпті орындау қажеттілігі туралы сыпайы жеткізе білу керек.
Коммуникативтік мәдениеттегі ең басты критерияның бірі – тыңдай білу.
Горничные, швейцар және багаж тасушылар қолдарын беруге немесе бас киімді
шешулері керек, өйткені олар униформада. Оларға бас июге немесе сәлемдесуге
ғана тиіс. Қызметкер сыпайылыққа көңіл бөлу, тыңдай білу, қызмет көрсету,
қажетті ақпаратты беру, тиімді әңгімені аяқтау, егер қонақ тосып қалса
кешірім сұрау. Қонақ уақытын тиімді қолдану – қонақ үйдегі негізгі
сыпайылық кӛрсету түрі. Номерге қонақ барда кірмеу немесе рұқсат сұрап
кіру.
2. Қатесіз болу – яғни өз ар – ұятыңды сақтау деген сөз. Шиеленіс
жағдайында. Шиеленіс тудыратын негізгі себептердің бірі – қонақ үй жұмыс
процесінің балансының тең болмауы, қонақтардың тұрақсыз келу графигі ,
жылдам орын даярлау және түрлі бұйрықттарды орындау, сонымен қатар
жекелеген қонақтардың дұрыс емес мінез – құлқы. Бұл жағдайда кешкі және
түнгі жұмыстарда әсерін тигізеді. Сондықтан, қонақ үй қызметкерлерінің
клиент алдында ӛзін ұстай білу керек.
3. Ырғақтылық – сезім шегі, қарым – қатынастағы түсінік шегі көрінеді
және бұлардың шегінен шығу адамда қолайсыз жағдай тудырады. Ырғықтылықы өз
бойыңда дамыту үшін оймен өзіңді басқа адамның орнына қою керек. Ырғақтылық
айқындау белгісіз бола білу, яғни клиент үшін өзіңді білдірмеу.
4. Баға берудегі ұстамдылық, адам талғамын құрметтеу.
5. Қонақ үй беделі үшін – пунктуалдылық.
6. Алдын – ала ескерту. Іскерлік этикет ерекшеліктері.Туризмдегі
іскерлік этикеттің принциптері.
Жұмыста жұмыс қызметкерлері кӛптеген жағдайларға ұрынады. Мысалы:
қарсы алу, ұсыну, телефондық соғулар, прощание, қоштасу және т.б. Бұл іс –
амалдарға белгілі тәртіппен формада ережелер құрылады оны басқа сөзбен
айтқанда – этикет деп айтамыз.
Яғни, іскерлік этикет деген сөз. Бұл туристтік кәсіпорында белгілі тәртіп
құрады. Олар туристтік кәсіпорынның қызметкерлерінің арасында және туристік
кәсіпорынның өздерінің клиенттерінің арасындағы байланыс және
персоналдардың бір – біріне қарама – қарсы қарым – қатынастары және
бастықтармен олардың жұмыскерлерінің қарым – қатынасы және қызмет кӛрсету
деңгейі бірдей жұмыскерлердің бір –бірімен қарым – қатынасы.
Бұл қызметкерлерге іскерлік этикеттің барлық талаптарына еру парыз емес. Ол
жұмыскерлер тек іскерлік этикеттің мағынасын түсініп, ол жерде не
айтылғанын білсе іскерлік тұрғыда араласуға жетеді.
1936 жылы Дейл Корнеги жазған: әр – бір адамның қаржылық істе
жетістікке жетуі 15 оның профессионалдық біліміне байланысты, ал 85
адамдармен қалай сӛйлесу керектігіне байланысты.
Бұл бизнесте іскерлік этикеттің керектігін айтады. Біз бұл іскерлік
этикетті оқып үйрену үшін оның принциптерінен бастауымыз керекпіз.
Р.Н.Ботавин ӛзінің Іскерлік этикет қатынастары деген кітабында, іскерлік
этикеттің келесі принциптерін белгіледі:
1. Таза ой. Іскерлік этикеттің талаптары айқын мағынаға ұқсауы керек.
Ал айқын мағынаға жұмыс уақытының экономикалық жағдайын болжайды, кәсіпорын
жағдайының дұрыстығын қамтамасыз етеді. Персоналдың ұйымшылдығына кӛмегін
беріп қолдаын көрсетеді.
2. Бостандық. Іскерлік этикеттің барлық принциптерін орында бұл сенің
сөйлесуіңнің арасында бөгет болып қалмау керек. Ол таңдауға бостандығы бар,
және қызметкерлер келген қонақтардың халықтың мәдениеті, дәстүрі және
мейрамдарына, яғни шетел қонақтарының жақсы қарау керек.
3. Мәдениеттілік. Бұл іскерлік этикет қағидасы моральдық болу. Әр –
бір қызметкер өздерінен бастап жақсыны қалап тұру керек, яғни көркем
мінезде болу керек. Ал егерде қызметкер клиентті алдаса ол бәрібірде
жақсылыққа алып келмейді.
4. Қолайлылық. Туристтік кәсіпорынның қызметкерлері. Бұл қызметте
қолайлылықты құру керек. Іскерлік этикеттің вербалы негізі.Іскерлік этикет-
дегеніміз адамның жұмыс кезіндегі және клиенттермен кездесу кезіндегі
тәртіп ережелері. Іскерлік этикет міндеттері:
1. Көзқарастың қалыптасуы
2. Іскерлік этикеттегі тәртіп
3. Сыпайылылық
4. Ұқыпты сӛйлеу
5. Көңіл аудару
6. Жұмыс тәртібі
7. Компания құпиясын сақтау
8. Клиент тілегін- бірінші кезекте болуы керек
9. Іскерлік мәдениеттіліктің болуы
10. Жұмыс күніне сай киініңіз
Пікір алмасу- сөйлесу
Сіздің өткізген пікір алмасыңыздан кӛӛптеген заттар белгілі болады.
егер Сіз өзіңіз туралы жақсы пікір тілек қалдырғыңыз келсе, Сізге ондай
жиналысқа ұқыпты дайындалуыңыз қажет.
Сіздің сыртқы келбетіңіз сондай жиналысқа сай болуы керек. егер пікір
алмасу жиналысы кеш басталса, Сіз өз ниетіңізбен риза емес кӛңіліңізді
білдірмеу керексіз. Сабырлы , салмақты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz