Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты
Жоспар
Кіріспе
1. Бухгалтерлік есептің жалпы мәселесін ұйымдастыру.
1.1. Шаруашылық етуші субъектілердің түрлері және олардың қызметін ұйымдастыру.
1.2. Шауашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты.
1.3. Ұйымдардың есеп саясаты.
2. Туристік компаниялардағы бухгалтерлік есептің ерекшеліктері.
2.1. Туристік қызмет көрсетулер және олардың мәні.
2.2. Турбизнес кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
2.3. Шағын құрамы және туристік азық.түліктердің өзіндік құндарын калькуляциялау.
2.4. Туристік азық.түліктерді өткізуден түскен табыстар мен шығындар есебі.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
1. Бухгалтерлік есептің жалпы мәселесін ұйымдастыру.
1.1. Шаруашылық етуші субъектілердің түрлері және олардың қызметін ұйымдастыру.
1.2. Шауашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты.
1.3. Ұйымдардың есеп саясаты.
2. Туристік компаниялардағы бухгалтерлік есептің ерекшеліктері.
2.1. Туристік қызмет көрсетулер және олардың мәні.
2.2. Турбизнес кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
2.3. Шағын құрамы және туристік азық.түліктердің өзіндік құндарын калькуляциялау.
2.4. Туристік азық.түліктерді өткізуден түскен табыстар мен шығындар есебі.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе Қазақстан Республикасының аймағында әрекет етіп тұрған барлық субъектілерге қаржылық есеп беруді және бухгалтерлік есепті жүргізу міндеттілігі жүктеледі. Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері,ережелері мен қағидалары белгіленген,онда әрбір кәсіпорындардың техникалық базасына,олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы қызметкерлердің біліктілігіне қарап нақтыланған. Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған тәсілдер жиынтығы,құндық өлшемдері,ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік есептегі шаруашылық қызметіне жасалған қорытынды шолу фактілері кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы тиіс.Басқаша айтқанда,есептік саясат-бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі. Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі нормативтік-құқықтық құжаттарда белгіленген. Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты келесідей жорамалдардан алынғаны жөн: -кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы; -толассыз қызметі; -есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі; -шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы. Пайдаланатын есеп саясатының басты мақсаты мен негізгі арналымы-кәсіпорынның қызметін барынша пара-пар көрсету,іс мүддесі үшін осы қызметтің тиімділігін реттеу мақсатында толық, обьективті және шынайы ақпаратпен қаптастыру. Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек: әдістемелік, техникалық, ұйымдық жақтарын: Әдістемелік аспектісі деп кәспорында өнімнің өзіндік құнын есептеу, амортизацияны шығару,міндеттеме мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын әдістерін айтады;
техникалық деп осы әдістердің синтетикалық шоттарында көрсету сызбасы есеп регистрлерінде осы әдістің қалай жүзеге асқандығын айтады;
ұйымдық деп осы әдістердің бухгалтерлік қызмет тұрысынан жүзеге асқандығын,оның кәсіпорында басқару құрылымындағы алатын орнын айтады. Шаруашылық жүргізуші субъектісі өзінің нақты жағдайына,көлеміне және қызмет түріне қарап бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жүзеге асырады: бухгалтрлік жұмысты ұйымдастыру нысандарын дербес белгілейді; есптік саясатын қалыптастырады; қаржылық пен өндірістік есептері бойынша қызмет ету аясын белгілейді; шаруашылық операцияларына бақылау тәртібін әзірлейді,сондай-ақ бухгалтерлік есепті ұйымдастыру үшін басқа да қажет шешімдерді жасайды. Субъектіде бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға,шаруашылық операцияларын орындаған кезде оның заңдылығын сақтауға кәсіпорынның басшысы жауапты болып келеді. Субъектінің құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға кәсіпорынның бас бухгалтері басшылық етеді.Егер де кәсіпорынның дербес бухгалтерлік қызметі болмаса,онда бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру арнайы мамандандырылған фирмалардың немесе келісімшарттың негізінде жұмыс істейтін мамандардың көмегімен жүзеге асырылады. Бас бухгалтерді қызметтен босатқан кезде ол жаңадан тағайындалған бас бухгалтерге субъектінің басшысы бекіткен тәртіпке сай істерді өткізіп береді,өткізу барысында бухгалтерлік есептің жағдайына және есеп мәліметтерінің дұрыстығына тиісті актілер жасалады. Субъект активтердің,меншік капиталының,міндеттемелерінің және олармен жасалатын шаруашылық операцияларының қосарлана немесе екі жақты жазылатын жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп шоттарының Бас жоспарымен сәйкестендіріліп бухгалтерлік есебін жүргізеді. Бухгалтерлік қызметтің басты мақсаты субъектіні жедел басқару үшін қажет ақпараттармен,субектінің қаржылық нәтижесі мен шаруашылық процестері туралы дұрыс және толық ақпараттармен қамтамасыз ету,сондай-ақ инвесторларға,жабдықтаушыларға,сатып алушыларға, кредиторларға,мемлекеттік органдарға,банктерге және басқа да мүдделі тұлғаларға бухгалтерлік есептің стандартына сәйкес қаржылық есеп беруді жасау болып табылады. Осы курстық жұмысымның бөлімдері,тараулары мен тармақтары 2 бөлім негізінде жазылды: Бірінші бөлімде-ұйым шеңберінде іске асырылатын есеп саясатын жасау мен қалыптастыру, бухгалтерлік есептің жалпы мәселесін ұйымдастыру,есеп саясатының негізгі міндеттері мен мақсаттары туралы ; Екінші бөлімде-қазіргі кезде жиі кездесетін және өзекті мәселе ретінде қарастырылатын туристік компаниялардағы бухгалтерлік есептің ерекшеліктері туралы жазып кеттім. Сонымен есеп саясаты деп-ұйымдар шаруашылық қызметі өрісінің іс-тәжірибесінде қолданылатын,таңдалып алынған және сабақтастықпен жүргізілетін бухгалтерлік есеп жүйесіне тән ішкі ережелер жиынтығын айтамыз.
Есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын орындау барысында қателер жібермеу,фактілерді бұрмаламау,ұйымдардың қаржы жағдайын бағалау,шаруашылық қызметінің үздіксіздігін қамтамасыз ету,материалды активтерді бағалау мен есептен шығару,таза пайда резервін құру бағытындағы мейлінше жоғары дәрежедегі икемді есеп ақпараттарын қалыптастыру болып табылады.
техникалық деп осы әдістердің синтетикалық шоттарында көрсету сызбасы есеп регистрлерінде осы әдістің қалай жүзеге асқандығын айтады;
ұйымдық деп осы әдістердің бухгалтерлік қызмет тұрысынан жүзеге асқандығын,оның кәсіпорында басқару құрылымындағы алатын орнын айтады. Шаруашылық жүргізуші субъектісі өзінің нақты жағдайына,көлеміне және қызмет түріне қарап бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жүзеге асырады: бухгалтрлік жұмысты ұйымдастыру нысандарын дербес белгілейді; есптік саясатын қалыптастырады; қаржылық пен өндірістік есептері бойынша қызмет ету аясын белгілейді; шаруашылық операцияларына бақылау тәртібін әзірлейді,сондай-ақ бухгалтерлік есепті ұйымдастыру үшін басқа да қажет шешімдерді жасайды. Субъектіде бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға,шаруашылық операцияларын орындаған кезде оның заңдылығын сақтауға кәсіпорынның басшысы жауапты болып келеді. Субъектінің құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға кәсіпорынның бас бухгалтері басшылық етеді.Егер де кәсіпорынның дербес бухгалтерлік қызметі болмаса,онда бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру арнайы мамандандырылған фирмалардың немесе келісімшарттың негізінде жұмыс істейтін мамандардың көмегімен жүзеге асырылады. Бас бухгалтерді қызметтен босатқан кезде ол жаңадан тағайындалған бас бухгалтерге субъектінің басшысы бекіткен тәртіпке сай істерді өткізіп береді,өткізу барысында бухгалтерлік есептің жағдайына және есеп мәліметтерінің дұрыстығына тиісті актілер жасалады. Субъект активтердің,меншік капиталының,міндеттемелерінің және олармен жасалатын шаруашылық операцияларының қосарлана немесе екі жақты жазылатын жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп шоттарының Бас жоспарымен сәйкестендіріліп бухгалтерлік есебін жүргізеді. Бухгалтерлік қызметтің басты мақсаты субъектіні жедел басқару үшін қажет ақпараттармен,субектінің қаржылық нәтижесі мен шаруашылық процестері туралы дұрыс және толық ақпараттармен қамтамасыз ету,сондай-ақ инвесторларға,жабдықтаушыларға,сатып алушыларға, кредиторларға,мемлекеттік органдарға,банктерге және басқа да мүдделі тұлғаларға бухгалтерлік есептің стандартына сәйкес қаржылық есеп беруді жасау болып табылады. Осы курстық жұмысымның бөлімдері,тараулары мен тармақтары 2 бөлім негізінде жазылды: Бірінші бөлімде-ұйым шеңберінде іске асырылатын есеп саясатын жасау мен қалыптастыру, бухгалтерлік есептің жалпы мәселесін ұйымдастыру,есеп саясатының негізгі міндеттері мен мақсаттары туралы ; Екінші бөлімде-қазіргі кезде жиі кездесетін және өзекті мәселе ретінде қарастырылатын туристік компаниялардағы бухгалтерлік есептің ерекшеліктері туралы жазып кеттім. Сонымен есеп саясаты деп-ұйымдар шаруашылық қызметі өрісінің іс-тәжірибесінде қолданылатын,таңдалып алынған және сабақтастықпен жүргізілетін бухгалтерлік есеп жүйесіне тән ішкі ережелер жиынтығын айтамыз.
Есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын орындау барысында қателер жібермеу,фактілерді бұрмаламау,ұйымдардың қаржы жағдайын бағалау,шаруашылық қызметінің үздіксіздігін қамтамасыз ету,материалды активтерді бағалау мен есептен шығару,таза пайда резервін құру бағытындағы мейлінше жоғары дәрежедегі икемді есеп ақпараттарын қалыптастыру болып табылады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» В.К. Радостовец,
Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт.
Алматы 2002 ж
2. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп»
В.Л Назарова Алматы
Экономика 2005 ж
3. «Бухгалтерлік есеп теориясы және тәжірибесі» Б.С. Мырзалиев,
А.А. Сәтмырзаев, Р.С. Әбдішүкіров
Алматы 2008 ж
4. «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері»
Қ.К. Кеулімжаев, Н.А. Құдайбергенов
Алматы 2006 ж
5. «Бухгалтерлік есеп» С.Б. Баймұханов,Ә.Ж.Баланов
6. «Бухгалтер» Н.Қ. Қабылова, Ш.А. Доспалинова, Е.Н. Оразалинов
Астана 2007 ж
1. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» В.К. Радостовец,
Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт.
Алматы 2002 ж
2. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп»
В.Л Назарова Алматы
Экономика 2005 ж
3. «Бухгалтерлік есеп теориясы және тәжірибесі» Б.С. Мырзалиев,
А.А. Сәтмырзаев, Р.С. Әбдішүкіров
Алматы 2008 ж
4. «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері»
Қ.К. Кеулімжаев, Н.А. Құдайбергенов
Алматы 2006 ж
5. «Бухгалтерлік есеп» С.Б. Баймұханов,Ә.Ж.Баланов
6. «Бухгалтер» Н.Қ. Қабылова, Ш.А. Доспалинова, Е.Н. Оразалинов
Астана 2007 ж
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Бухгалтерлік есеп пәнінен
курстық жұмыс
Тақырыбы: Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты
Жоспар
Кіріспе
1. Бухгалтерлік есептің жалпы мәселесін ұйымдастыру.
1.1. Шаруашылық етуші субъектілердің түрлері және олардың қызметін
ұйымдастыру.
1.2. Шауашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты.
1.3. Ұйымдардың есеп саясаты.
2. Туристік компаниялардағы бухгалтерлік есептің ерекшеліктері.
2.1. Туристік қызмет көрсетулер және олардың мәні.
2.2. Турбизнес кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
2.3. Шағын құрамы және туристік азық-түліктердің өзіндік құндарын
калькуляциялау.
2.4. Туристік азық-түліктерді өткізуден түскен табыстар мен шығындар есебі.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасының аймағында әрекет етіп тұрған барлық
субъектілерге қаржылық есеп беруді және бухгалтерлік есепті жүргізу
міндеттілігі жүктеледі.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін
жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері,ережелері
мен қағидалары белгіленген,онда әрбір кәсіпорындардың техникалық
базасына,олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы
қызметкерлердің біліктілігіне қарап нақтыланған.
Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған
тәсілдер жиынтығы,құндық өлшемдері,ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік
есептегі шаруашылық қызметіне жасалған қорытынды шолу фактілері
кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы тиіс.Басқаша айтқанда,есептік
саясат-бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі
нормативтік-құқықтық құжаттарда белгіленген.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты
келесідей жорамалдардан алынғаны жөн:
-кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы;
-толассыз қызметі;
-есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі;
-шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы.
Пайдаланатын есеп саясатының басты мақсаты мен негізгі арналымы-
кәсіпорынның қызметін барынша пара-пар көрсету,іс мүддесі үшін осы
қызметтің тиімділігін реттеу мақсатында толық, обьективті және шынайы
ақпаратпен қаптастыру.
Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек: әдістемелік,
техникалық, ұйымдық жақтарын:
Әдістемелік аспектісі деп кәспорында өнімнің өзіндік құнын есептеу,
амортизацияны шығару,міндеттеме мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын
әдістерін айтады;
техникалық деп осы әдістердің синтетикалық шоттарында көрсету
сызбасы есеп регистрлерінде осы әдістің қалай жүзеге асқандығын айтады;
ұйымдық деп осы әдістердің бухгалтерлік қызмет тұрысынан жүзеге
асқандығын,оның кәсіпорында басқару құрылымындағы алатын орнын айтады.
Шаруашылық жүргізуші субъектісі өзінің нақты жағдайына,көлеміне және
қызмет түріне қарап бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жүзеге асырады:
бухгалтрлік жұмысты ұйымдастыру нысандарын дербес белгілейді;
есптік саясатын қалыптастырады;
қаржылық пен өндірістік есептері бойынша қызмет ету аясын белгілейді;
шаруашылық операцияларына бақылау тәртібін әзірлейді,сондай-ақ
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру үшін басқа да қажет шешімдерді жасайды.
Субъектіде бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға,шаруашылық операцияларын
орындаған кезде оның заңдылығын сақтауға кәсіпорынның басшысы жауапты болып
келеді.
Субъектінің құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге
асыруға кәсіпорынның бас бухгалтері басшылық етеді.Егер де кәсіпорынның
дербес бухгалтерлік қызметі болмаса,онда бухгалтерлік есеп пен қаржылық
есеп беру арнайы мамандандырылған фирмалардың немесе келісімшарттың
негізінде жұмыс істейтін мамандардың көмегімен жүзеге асырылады.
Бас бухгалтерді қызметтен босатқан кезде ол жаңадан тағайындалған
бас бухгалтерге субъектінің басшысы бекіткен тәртіпке сай істерді өткізіп
береді,өткізу барысында бухгалтерлік есептің жағдайына және есеп
мәліметтерінің дұрыстығына тиісті актілер жасалады.
Субъект активтердің,меншік капиталының,міндеттемелерінің және олармен
жасалатын шаруашылық операцияларының қосарлана немесе екі жақты жазылатын
жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп шоттарының Бас жоспарымен сәйкестендіріліп
бухгалтерлік есебін жүргізеді.
Бухгалтерлік қызметтің басты мақсаты субъектіні жедел басқару үшін
қажет ақпараттармен,субектінің қаржылық нәтижесі мен шаруашылық процестері
туралы дұрыс және толық ақпараттармен қамтамасыз ету,сондай-ақ
инвесторларға,жабдықтаушыларға,саты п алушыларға, кредиторларға,мемлекеттік
органдарға,банктерге және басқа да мүдделі тұлғаларға бухгалтерлік есептің
стандартына сәйкес қаржылық есеп беруді жасау болып табылады.
Осы курстық жұмысымның бөлімдері,тараулары мен тармақтары 2 бөлім
негізінде жазылды:
Бірінші бөлімде-ұйым шеңберінде іске асырылатын есеп саясатын
жасау мен қалыптастыру, бухгалтерлік есептің жалпы мәселесін
ұйымдастыру,есеп саясатының негізгі міндеттері мен мақсаттары туралы ;
Екінші бөлімде-қазіргі кезде жиі кездесетін және өзекті мәселе
ретінде қарастырылатын туристік компаниялардағы бухгалтерлік есептің
ерекшеліктері туралы жазып кеттім.
Сонымен есеп саясаты деп-ұйымдар шаруашылық қызметі өрісінің іс-
тәжірибесінде қолданылатын,таңдалып алынған және сабақтастықпен
жүргізілетін бухгалтерлік есеп жүйесіне тән ішкі ережелер жиынтығын
айтамыз.
Есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын орындау
барысында қателер жібермеу,фактілерді бұрмаламау,ұйымдардың қаржы
жағдайын бағалау,шаруашылық қызметінің үздіксіздігін қамтамасыз
ету,материалды активтерді бағалау мен есептен шығару,таза пайда резервін
құру бағытындағы мейлінше жоғары дәрежедегі икемді есеп ақпараттарын
қалыптастыру болып табылады.
1. Бухгалтерлік есептің жалпы мәселесін ұйымдастыру.
1.1. Шаруашылық етуші субъектілердің түрлері және олардың қызметін
ұйымдастыру.
Сот алдында жауап беретін және сотқа шағымдана алатын,өз алдынан жеке
мүліктік құқын жүзеге асыра алатын, сол мүліктерді өз қалауынша
оперативтік тұрғыда басқара алатын немесе шаруашылықты жүргізуге
меншік құқығы бар ұйымдарды заңды тұлғалар деп атайды немесе солай деп
танылады.
Филиалдар бұл заңды тұлғалардың тұрған жерінен тыс жерде орналасқан
және оның барлық немесе кейбір қызмет түрлерін жүзеге асыратын дараланған
бөлімшелері болып табылады, оның ішіне өкілдік қызметі де кіреді.
Филиал да, өкілдікте заңды тұлға боп табылмайды. Заңды тұлға
коммерциялық та, коммерциялық емес те болуы мүмкін, біріншісінің мақсаты
барынша табыс табу және оны өз қалауынша тарата алады, ал екіншісінің өз
қалауынша табыс табу мүмкіндігі де және таза табысын өз қатысушыларының
арасында болу жағдайында шектелген.
Коммерциялық ұйымдар тек келесідей нысанда құрылуы мүмкін:
-шаруашылық серіктестіктер;
-акционерлік қоғамдар;
-өндірістік кооперативтер;
-мемлекеттік кәсіпорындар.
Коммерциялық емес ұйымдар заң актілерімен қаралған діни
бірлестіктерден, қоғамдық қорлардан, тұтыну кооперативтерінен, акционерлік
қоғамдардан, қоғамдық бірлестіктерден және тағы басқа
ұйымдық нысандандарынан құрылуы мүмкін.
1.Шаруашылық серіктестіктер.Құрылтайшылардың қосқан үлесі бөліп
көрсетілген жарлық капиталы бар, коммерциялық ұйымдар шаруашылдық
серіктестігі болып табылады. Құылтайшылардың салымдарының есебінен
құрылған, сондай-ақ серіктестіктің шаруашылдық қызметінде шығарылған және
сатып алынған мүліктер серіктестіктердің меншігіне жатады.
Қазіргі кезде шаруашылық серіктестіктер толық және коммандиттік
серіктестіктер болып құрылады.
Толық серіктестік- серіктестіктің қатысушылары толық серіктестіктің
мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда оның міндеттемелері бойынша өздеріне
тиесілі барлық мүлікке ортақ жауапкершілікте болады.
Коммандиттік серіктестік –серіктестік міндеттемелері бойынша өзінің
барлық мүлкімен қосымша жауап беретін толық серіктестіктерден және
серіктестіктің кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыруына араласпайтын,
жауапкершілігі серіктестік мүлкіне өздері салған салымдардың жиынтығымен
шектелетін қатысушылардан тұрады. Коммандиттік серіктестіктердің
қызметіне араласатын толық серіктестіктің құқылы ережесі және олардың
міндеттемелері бойынша жауапкершілігі толық серіктестіктің құқылы
ережесі және олардың міедеттемелері бойынша жауапкершілігі толық
сріктестіктің тәртібімен анықталады.
2.Қосымша және жауапкершілігі шектеулі серіктестік.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС ).ЖШС жарлық капиталы бір
немесе бірнеше серіктестік деп танылады , олардың қосқан үлесі
құрылтайшылардың құжаттарында бөліп көрсетіледі; олар өздерінің қосқан
салымдардың құны шегінде ғана алған міндеттемесі мен тәуекелділік залалы
бойынша жауап береді. Серіктестікке қатысушылардың саны елуден аспауы
керек. Олбір ғана тұлғадан тұратын, басқа да серіктестіктердің жалғыз
қатысушысы ретінде болуына болмайды.
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік. Мұндай серіктестіктің
қатысушылары оның міндеттемелері бойынша өздерінің жарғылық капиталдағы
салымдарымен, ал бұл сомалар жеткіліксіз болған жағдайда –қосымша өздері
еселеген мөлшерінде салған салымдармен өздеріне тиесілі мүлкіне жауап
береді.
3.Акционерлік қоғам - өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражаттарды
тарту мақсатында акция шығарумен айналысатын заңды тұлға. Қоғам
акционерлері өзінің міндеттемесі бойынша жауап бермейді және олардың
қызметімен байланысты өздеріне жарататын акцияларының құнының шегінде
тәуекелділіктен алған зиянды шегеді. Акционерлік қоғам ашық, жабық және
ашық халықтық қоғам болып бөлінуі мүмкін.
Ашық акционерлік қоғам- өздерінің шығарған акциясын
ашық,жеке,жабық түрде орналастыруына құқығы бар.Мұндай қоғамның
қатысушылары өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің
келісімінсіз иеліктен шығара алады.
Жабық акционерлік қоғам.Мұндай қоғамның акциялары тек қана өз
құрылтайшылары ішінде немесе алдын ала белгіленген тұлғалар шеңберінде
таратылады.Егер де жабық акционерлік қоғамның акционелерінің саны жүзден
асып кетсе,онда келесі үш айдың барысында акционерлердің жалпы
жиналысында қоғамның типін өзгертуге,яғни ашық акционерлік қоғамға
айналуына шешім қабылдауына болады.
Ашық қоғамның акциялары,бағалы қағаздардың нарығына қарап бағаланады
және ондағы активтердің құны екі жүз мың айлық есепті көрсеткішті құраса
және акционерлердің саны бес жүзден кем болса,онда ол ашық халықтық қоғам
болып табылады.
4.Өндірістік кооператив-бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік
негізінде,олар өзінің еңбек етуімен тікелей қатысуының негізінде және
мүліктік пайларын мүшесі ретінде біріктірудің негізінде құрылған
азаматтық ерікті бірлестік.Кооператив мүшесі екіден кем болмауы
тиіс.Кооператив мүшелері заңда қаралған тәртіп пен деңгейде қосымша
міндеттемелері бойынша жауапкершілікте болады.
5.Мемлекеттік кәсіпорын.Мемлекеттік кәсіпорынға жататындар:
-шаруашылықты жүргізу құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорын.Ол өз
міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікке жауап береді,бірақ
мемлекет міндеттемелері үшін жауапты болмайды;
-ағымдағы басқару құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорын,Қазақстан
Республикасы үкіметінің немесе жергілікті атқару органының шешімімен
құрылады.Қазыналық кәсіпорынның шаруашылық қызметі оның Жарғысында
көрсетілген мақсаттармен және міндеттермен анықталады.Қазақстан
Республикасы немесе жергілікті әкімшілік-аумақтық бөлініс қазыналық
кәсіпорынның міндеттемелері бойынша жәрдем беру жауапкершілігін өз
мойнына алады.
6.Комерциялық емес ұйымдар.Оларға:мекемелер,қоғамдық
бірлестіктер,қоғамдық қорлар,тұтыну кооперативтері,діни
бірлестіктер,қауымдастық нысанындағы бірлестіктер жатады.
Шаруашылық жүргізуші субъект қызметінің мақсаттарын оның меншік
иесі белгілейді.Ол егер заңмен тыйым салынбаса және субъектінің
жарғысына жауап беретін болса,онда ол кез келген қызмет түрін жүзеге
асыруына болады.
Мемлекеттік мүлікті басқаруға уәкілетті органдар,басқа заңды және
жеке тұлғалар субъектінің құрылтайшылары бола алады.Шаруашылық жүргізуші
субъектіні бір немесе бірнеше құрылтайшылар құрып,ол мемлекеттік
тіркеуден өткен күннен бастап заңды тұлға құқығына ие болуы мүмкін.Меншік
иесінің рұқсатымен шаруашылық жүргізуші субъект заңды тұлға құқығы бар
еншілес субъектілерді,сондай-ақ филиалдар,өкілдіктер,бөлімдер және басқа
да ерекшеленген бөлімшелер құра алады.
Субъектінің құрылтайшылары бекіткен жарғы негізінде қызмет
етеді.Жарғының мазмұны заңға қайшы келмеуі керек.Жарғыда шаруашылық
жүргізуші субъектілерінің түрлері,оның атауы,орналасқан жері,қызметінің
мәні мен мақсаттары,басшысының өкілеттіктері,басқару және бақылау
органдары,олардың қабілеттілігі,субъектінің мүлікті қалыптастыру және
табысты бөлу тәртібі,қайта құру және қызметін тоқтату тәртібі
белгіленеді.
Негізгі қорлар мен айналым қаражаттары,сондай-ақ субъектінің дербес
балансында көрсетілетін құндылықтары субъектінің мүлкін құрайды.
Субъектінің мүлкін қалыптастырушы көзі болып мыналар
саналады:құрылтайшылардың ақшалай,материалдық және басқа да
жарналары;қызмет нәтижесінен алынған табыстары;бағалы қағаздардан түскен
табыстары;банктер мен басқа несие берушілердің кредиттері;бюджеттен
берілген күрделі салымдары және демеу қаражаттары;қайтарусыз немесе
қайырымдылық жарналары;ұйымдардың,кәсіпорындарды ң және азаматтардың
құрбандықтары;Қазақстан Республикасы заңдары тыйым салмайтын өзге де
табыс көздері.
1.2. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты
Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты шаруашылық
ахуалынан,олардың қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп
Стандартының біршама рұқсатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі
бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады.Егер де стандартты
бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір объектілері көрсетілмесе,онда
бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен заң талаптарына
сәйкес,кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің процедурасын дербес әзірлей
алады.
Кәсіп бухгалтерлік есептің келесідей ережелерін өз бетінше шешуіне
болады:
-келіп түскен негізгі құралдар объектісін бағалау-бухгалтерлік
есептің №6-шы Негізгі құралдардың есебінің стандарттарындағы
әдістемелік ұсынысына сәйкес, пайдалануға берілген және кәсіпорынның
сатып алуға нақты шығындар негізінде, негізгі құралдар объектісінің
бастапқы нүктесі анықталады; құрылтайшылардың берген объектілері-олардың
өзара келісім бойынша; тегін берілген объектілер-эксперттік жолмен немесе
алыс-беріс актілерінің мәліметі бойынша; ал кәсіпорынның өзі дайындаған
объектілерінің-нақты өзіндік құны бойынша; айырбас нәтижесінде алынған
объектілері- ағымдағы бағалары бойынша анықталады;
-негізгі құралдың амортизатциясы-бухгалтерлік есептің №6-шы Негізгі
құралдардың есебінің стандарындағы әдістемелік ұсынысына сәйкес,
амортизацияны есептеудің келесідей тәсілдерінің бірін немесе бірнешеуін
пайдалануына болады:құнын есептен шығарудың бірқалыпты әдісі;құнын
есептен шығару үшін орындалған жұмыстардың пропорционалды түрде
есептелінетін әдісі;құнын есептен шығарудың сандық сомасы бойынша
есептелінетін әдісі;қалдық құнын азайтатын әдісі.Екі және одан да көп
әдісті пайдаланған кезде, амортизацияны есептейтін тәсілін және негізгі
құралдың қандай түрі бойынша пайдаланатындығын көрсету керек.Негізгі
құралдың бір түрі бойынша амортизацияны есептеудің бір ғана әдісі
пайдаланады;негізгі құралдың бір түрі бойынша амортизациялаудың әртүрлі
әдісін пайдалануға болмайды;пайдалы қызмет ету мерзімі-кезеңі,негізгі
құралды пайдаланудан алынатын экономикалық олжаны жобалау кезеңі;жою құны-
есептен шығарылуымен байланысты шығындары,негізгі құралды жою барысында
алынған запас бөлшектердің,қайтып пайдалануға жарайтын құндылықтардың
құнын алып тастағаннан шығады;
-негізгі құралдарды жөндеу-жөндеу жұмысын жүргізудің кезеңдегі мен
жөндеу жұмысының мерзімі;негізгі құралды жөндеуге арналған резерв
қорларын жасауы;жөндеуді жүргізудің тәсілі туралы мәселені кәсіпорынның
өзі шешеді;
-материалдық емес активтердің амортизациясы-әрбір материалдық емес
активтердің әрбір түрінің пайдалануына қарап пайдалы мерзімі және
амортизацияны есептеу әдісін әрбір кәсіпорын өз бетінше анықтай алады;
-болашақ кезеңнің шығыстары-кезеңдері нақты анықталмаған жағдайда,кезең
барысында ол өнімнің өзіндік құнына жатқызылуы мүмкін,немесе басқа да
көздерінің есебінен есептен шығарылуы мүмкін,бірақ аталған жағдайлардың
барлығы да,яғни олардың кезеңін және есептеп шығару тәртібін кәсіпорынның
өзі анықтайды;
-алдағы шығыстар мен төлем резервтері-кәсіпорын қандай резервтерді және
қандай көлемде құруды және олардың пайдалану тәртібін анықтап өзі шешеді,
-күмәнді қарыздар бойынша резервтері- кәсінорын түгендеу мәліметтерінің
негізінде дебиторлық қарыздардың қандайы күмәнді болып
табылмайтындығын,резервтерді құрудың әдісін және резервтеуге жататын
шығындарын өзі таңдай алады;
-қаржылық инвестиция-кәсіпорын ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияны есепке
алудың жолдарын өзі қарастырады;қайта бағаланатын құнын ескере отырып,
сатып алу құны бойынша немесе ағымдағы мен сатып алу құндарынан алынған
ең кіші бағасы бойынша;ұзақ мерзімді инвестицияның қайта бағаланған
сомасын қалай көрсетудің мәселесін шешеді:демек ол табыс ретінде
де,немесе таратылмаған табыс ретінде болуы мүмкін.
Еншілес,тәуелді және бірлесіп бақыланатын шаруашылық
серіктестіктердің инвестициясын есептеудің әдісін кәсіпорынның өзі
таңдайды:үлестік қатысу әдісін немесе құндық әдісін.
-табысты тану-№5 Табыс деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартына
сәйкес табыстар келесідей жағдайларды сақтаған кезде танылады:табыс
сомасы бойынша дәлденген деңгейі бойынша бағаланады;экономикалық олжа
дасалған мәмілемен байланысты,сондықтан оны алу ықтималдығы бар болса
ғана,оны субъекті алады.Жалпы қағидасымен қатар,кейбір операциялары
бойынша табысты танудың қосымша жағдайлары қарастырылуы мүмкін:
-тауарды сату бойынша-субъектінің сатып алушыға меншік құқығын
беру;мәміле бойынша күтілетін немесе нақты шығыстар, барынша дәлденген
деңгейде бағалануы мүмкін;
- көрсетілген қызметі бойынша-есептік күнге жасалған мәміленің біту
сатысын барынша дәлденген деңгейде анықталады;мәмілені жүргізу кезіндегі
жасалған мәмілені аяқтау үшін қажет шығыстары барынша дәлденген деңгейде
анықталады;
-дивиденттер,пайыздар түріндегі табыстар-пайыздар активтерден алынатын
нақты табыстарды ескеріп уақытша қатынастық негізде танылуы
тиіс;роялтилер келісім-шарттың мазмұнына сәйкес есептелген әдісі бойынша
танылуы тиіс;дивиденттер акционерлер оны алу құқын белгілнеген жағдайда
ғана танылуы тиіс.Жоғарыда аталған барлық жағдайда табысты тек есептеу
әдісі бойынша танылатындығы қарастырылған.Есеп саясатының техникалық
бөлігін әзірлеген кезде келесідей мәселелер қарастырылуы тиіс:
-негізгі құралдарды жөндеу есебі.Негізгі құралды жөндеу бухгалтерлік
есепте,оның құнын өсірмейтін сызбасының бірін қолдануы мүмкін:жөндеу
жұмысының атқарылуына қарап ол өнімнің нақты өзіндік құнына жатқызылуы
мүмкін немесе алдын ала құрылған жөндеу қорына жатқызылуы мүмкін.Аталған
схемалардың бірін таңдау, кәсіпорынның қай салаға жататындығымен де
байланысты болып келеді;
-материалдардың есебі.Өндіріске жатқызылатын материалдық ресурыстарының
нақты өзіндік құнын анықтау тәсілі туралы шешім қабылдау қажет:орташа
өлшенген құны бойынша әдісін;ФИФО әдісін,ЛИФО әдісін немесе арнайы
теңестірілген әдісін таңдайды.Шаруашылық жүргізуші субъекті аталған
әдістердің бірін ғана таңдай алады және ол барлық тауарлы-материалдық
құндылықтарға пайдалануы тиіс,мысалы:
Іске асырылып келе жатқан бухгалтерлік есеп ережелеріне сай ұйымдар өз
иелігіндегі тауарлы-материалды босалқыларды көптеген әдістермен,тәсілдер
арқылы бағалауына және қайта бағалауына болады.
ТМБ:нақтылы өзіндік құнымен,есепті бағамен,орташа өлшенген
бағамен,ФИФО,ЛИФО әдістерімен,бөлшек саудадағы бағамен бағаланады.
ТМБ-ны өзіндік құнымен бағалау-құндылықтарды сатып алуға немесе
дайындауға жұмсалған шығындар сомасынан тұрады.ТМБ-ны есепті бағамен
бағалау арнайы мерзімде қайта бағаланып отыратын белгілі кезеңде
көрсетілген есепті баға мөлшерінен тұрады.Есепті бағамен бағаланған
құндылықтар алдағы жұмсалатын шығындарға тән болады.
Орташа өлшенген баға сатуға жарайтын құндылықтардың орташа құнын
есептеу арқылы шығарылып отырады.Орташа құн барлық босалқылар сомасын
босалқылардың санына бөлу арқылы шығарылады.
Келесі әдіс ФИФО әдісі.Бұл әдістің мағынасы-бірінші түскен ТМБ-ның
құнымен-бірінші кезекте сатылады немесе бұрынғы түскен ТМБ ең әуелі
сатылады.
ЛИФО әдісі бойынша алғашқы сатылып алынған босалқыларды бағалау.Бұл
әдістің мақсаты-сатылған өнімдердің өзіндік құнын соңғы сатылып алынған
шығындар сомасына барынша жақындату.
Бөлшек саудадағы бағамен ағалау-есептегі тауарлар бұларды сатуға
дейін сатып алу бағасымен бағаланады.
Мысал: Босалқыларды бағалау әдісін төмендегі мәлеметтермен
көрсетеміз.
Алғашқы саны бағасы (теңге) сомасы
мәліметтер саны
Босалқылар қалдығы400 15 6000
Түсті (5.04.2007) 300 17 5100
Сатылды 200 -? --?
(7.04.2007)
Түсті (15.04.2007)400 13 5200
Сатылды 300 -? --?
(18.04.2007)
Түсті (24.04.2007)100 12 1200
Орташа бағамен бағалау әдісі
Босалқылар қалдығы 400x15=6000теңге
Сатып алынды 300x17+400x13+100x12=11500теңге
Сатуға жарамды тауарлар 1000 өлшем 11200 теңге
Орташа баға (11200:1000)=11,2 теңге
Соңғы қалдық 300x11,2=3360 теңге
Сатылған өнімнің өқіндік құны 11200-3360=7840 теңге
Орташа бағамен бағалау әдісін сабақтастық жолдармен көрсету
Ай-күні Түскені, теңге Сатылғаны, теңге Қалдығы, теңге
1 сәуір - - 400x15=6000
5 сәуір 300x17=5100 - 11100 теңге,орташа
баға=11100:700=15,9
7 сәуір - 200x15,9=3180 500x15,9=7950
15 сәуір 400x13=5200 - 13150теңге, орташа
баға=13150:900=14,6
18 сәуір - 300x14,6=4380 600x14=14,6=8760
24 сәуір - 9960 теңге,орташа
баға=9960:700=14,2
Жинағы X 7500теңге 9960 теңге
ФИФО әдісі
Ай-күні Түскені, теңге Сатылғаны, теңге Қалдығы, теңге
1 сәуір - - 400x15=6000
5 сәуір 300x17=5100 - 400x15=6000
300x17=5100
7 сәуір - 100x15=1500 500х17=8500
100x17=1700
15 сәуір 400x13=5200 - 500x17=8500
400x13=5200
18 сәуір - 100x17=1700 600x13=7800
200x13=2600
24 сәуір 100x12 - 600x13=7800
100х12=1200
Жинағы - 7500теңге 9000 теңге
ЛИФО әдісі
Ай-күні Түскені, теңге Сатылғаны,теңге Қалдығы, теңге
1 сәуір - - 400х15=6000
5 сәуір 300х17=5100 - 400х15=6000
300х17=5100
7 сәуір - 100х15=1500 500х15=7500
100х17=1700
15 сәуір 400х13=5200 - 500х15=7500
400х13=5200
18 сәуір - 300х13=3900 500х15=7500
100х13=1300
24 сәуір 100х12=1200 - 500х15=7500
100х13=1300
100х12=1200
Жинағы - 7100 теңге 10000 теңге
ТМБ-ны бағалау әдістерін өзара салыстыру
Әдістер Сатылғаны,теңге Қалдығы,теңге
Орташа баға 7560 9960
Фифо 7500 9000
Лифо әдісі 7100 10000
Салыстыру нәтижесінен,біздер бағаның өсуі жағдайында ФИФО әдісін
қолдануда табыс сомасы көбейетіндігін,ал ЛИФО әдісі табыстың
азаюын,сондай-ақ,біздер өзіндік құн-аралық орта көрсеткіштері
көрсететіндігін көрдік.
- басқарушы есеп.Есептің бұл түрі сыртқы пайдаланушылардың кең түрде
пайдалануына арналмаған,сонымен қоса,оның есеп беру талабына сай келетін
үйлестірілген регистрлері де жоқ,сондықтан оны ішкі бақылау мен жоспарлау
мақсатында пайдаланады.Жалпы тұрғыдан алғанда,кәсіпорын ол үшін шоттардың
Бас жоспарындағы шоттарды немесе өндіріс шоттарының жүйесіне қосымша
немесе жекелеген шоттарын қолдануына болады.Бірақ ол кезде кәсіпорынның
құрамы,құрылымы және ұйымдық ерекшеліктері ескеріледі;
-өндіріске кеткен шығындар мен өнімнің өзіндік құны калькуляциялау
есебінің әдісі.Кәсіпорын калькулясиялау мен есеп объектісін,шығындарды
жанама мен тікелей көрсету тәртібін анықтайды.Кәсіпорын өзінің негізгі
қызметінің сипатына байланысты өзіндік құнның калькулясиялануы мен
өндіріске кеткен шығынын есептеу үшін нормативтік немесе
тапсырыстық,немесе бөлістік әдістерінің бірін немесе бірнешеуінің
үйлескен түрін таңдай алады.
Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі шалафабрикаттық немесе
шалафабрикатсыз нұсқамасымен жүргізілуі мүмкін.
-үстеме шығыстарын есептеу және тарату.Кәсіпорын №7 Тауарлы
материалдық-материалдық запастардың бухгалтерлік есеп стандартында
келтірілген әдістемелік ұсыныстамасында үстеме шығыстарын құрайтын
шығындар тізіміне өндіріс қызметінің ерекшеліктерін ескере отырып,
қосымшалар мен өзгерістерді енгізуге құқылы;құрал-жабдық пен машинаны
пайдалану және күтіп ұстау шығыстары,өндірісті игеруге және пайдалануға
кеткен шығыстары және басқа да осындай жағдайларға кеткен шығыстары
үстеме шығыстарының құрамында,олардың үлес салмағы айтарлықтай көп
болмаса,онда олардың есебі жекелеген субшоттарда жүргізілуі мүмкін;үстеме
шығыстардың сметалық мөлшерлемесін есептеудің әдістемесі мен олардың
тарату тәртібі де көрсетіледі:жоспарлы калькулясияға енген,үстеме
шығыстарының нормативтік деңгейіне пара-пар етіп, тікелей материалдық
шығыстарына пара-пар етіп, тікелей нақты еңбекақы шығыстарына пара-пар
етіп,немесе оңайлатылған экономикалық әдістерді пайдалану арқылы жанама
шығындары таратылды,мысалға,бұйымның тұтыну қасиетін және оның өңдеу
шығысынан алынған күрделендірілген коэффициенттері бойынша;
-мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу.Міндетті түгендеумен
қоса,құндылықтардың нақты барын тексеру үшін біршама қосымша түгендеулер
де жүргізілуі мүмкін.Бұл кезде кәсіпорын олардың кезектігін,түгендеуді
жүргізудің күнін, мүліктер мен міндеттемелердің тізімін белгілейді;
-бухгалтерлік есеп нысаны.Кәсіпорын бухгалтерлік есеп нысанын өзі
таңдай алады,олардың тізімін және есеп регистрлерін,жүйелілігін,жасау
техникасын,өзара байланысын анықтайды;
-нақты пайдаланылатын шоттар жоспары.Кәсіпорын шоттардың Бас жоспарын
басшылыққа ала отырып,өздеріне пайдаланатын шоттарын іріктей алады,яғни
оның құрамына кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметін және қаржылық
жағдайын,мүліктік құрамын көрсететін синтетикалық шоттарын енгізеді.Содан
кейін синтетикалық шоттарына тиісті субшоттарының тізімін жасайды.Сонымен
қатар,кәсіпорын аналитикалық есептерінің де толық номенклатуралық
объектілерін және олардың кодтық белгілерін белгілейді.Бұл кезде
басқарудың,талдаудың,бақылаудың және есеп берудің мақсатын ескереді.
Қажет болған жағдайда,арнайы операцияларды көрсету үшін,шоттардың Бас
жоспарына кәсіпорын қосымша шоттарды пайдалануына болады.Бірақ ол
жағдайда,ол шоттардың Бас жоспарында қаралған негізгі әдістемелік
қағидасын сақтауы керек;
-өндіріс ішіндегі есеп беру.Ішкі есеп беруді жүргізудің барлық
мәселесін кәсіпорынның өзі шешеді,оның кезектілігін,есеп беру нысаны мен
құрамын және есепті беру мерзімін,сондай-ақ потенциалды
пайдаланушыларын,есепті жасауға жауапты тұлғаларын анықтайды.Есеп
саясатының ұйымдастырушылық бөлігі келесідей мәселелерді қарастырады:
-бухгалтерлік қызметтің құрылымы мен ұйымдастырушылық нысаны.Кәсіпорын
құрылымдық бөлімше ретінде,өзінде бухгалтерияны ұстау керек пе,жоқ, әлде
келісімшарттық негізде тиісті мамандарды жалдау керек пе;бухгалтерлік
қызметтің жұмысын қалай ұйымдастыру керек,яғни есеп персоналдарының саны
қандай болуы керек,қандай бөлімдер қажет,олардың бағыныштылығы қалай
болуы керек деген мәселелерді өзі шешеді.Бірақ барлық жағдайда
кәсіпорынның басшысы бухгалтерлік есептің дұрыс ұйымдастырылуына қажетті
жағдайларды жасауы керек.
-есепті орталықтандыру деңгейі.Кәсіпорынның нақты қызметінің жағдайына
байланысты есеп орталықтандырылған нысанда ұйымдастырылуы мүмкін,ол
кезде кәсіпорынның барлық бөлімшелері біртұтас есептік жұмысқа
біріктіріледі;ал орталықтандырылмаған жағдайда,кәсіпорынның жекелеген
құрылымдық бөлімшелері дербес бухгалтерия құрып,балансқа дейінгі есеп
жұмысының барлық циклын толығымен аяқтап,кәсіпорынға тек балансты жасауға
тиісті мәліметтерді береді;
-ішкі өндірістік бақылау.Кәсіпорын ішкі өндірістік бақылау жүйесінің
қандай болуын және олардың басты элементтерін анықтап,олардың ішінен
алғашқы есептік құжаттарды жасап және рәсімдеп отыратын жауапты
тұлғаларды белгілеп бөліп отыруын,олардың есеп қызметіне дер кезінде
берілуін және т.б. осы сияқты мәселелерін шешеді.Әрбір қызмткерлердің
жауап беретін аясы мен міндеттері айқындалады.
Есеп саясатын негіздеу және талдау кезінде барынша жалпы танылған
талаптар мен қағидалар басшылыққа алынады және оны сақтаған жағдайда
кәсіпорын үшін де,жалпы республика бойынша да шаруашылық жағдайына
бейімделген есеп саясатын қалыптастыру мүмкіндігі туады.
Есеп саясатын құрудың негізгі қағидалары мен талаптары №1 БЕС жан-
жақты берілген.
Атап айтқанда,есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз мүліктері
мен міндеттемелерін басқа кәсіпорынның мүліктері мен міндеттемелерінен
бөліп көрсетуі тиіс,кәсіпорын өзінің көз жетерлік болашақ кезеңінде өз
қызметін тоқтату жөнінде ниетінің жоқтығын білдірсе ,онда
толассыздық,үздіксіздік қағидасын сақтаған болып табылады,кәсіпорын өзі
таңдап алған бухгалтерлік есепті жүргізудің тәсілін жүйелі пайдаланып,тек
тиімді түзетулерді ғана жасап отырса,онда ол жүйелік қағидасын
сақтағаны,ал егер кәсіпорында орын алған барлық шаруашылық фактілерін сол
кезеңіне жатқызылатын болса,онда мерзімділігі анықталған қағидасын
ұстағаны болып табылады.Бұдан басқа,мынадай талаптарды да ұстағаны
жөн,атап айтқанда:
-шаруашлық қызметінің барлық фактілерін бухгалтерлік есепте толығымен
көрсету;
-сақтық жағдайын ұстау керек,яғни бухгалтерлік есепте жоғалту мен
пассивтерді көрсетуге дайын болуы тиіс,активтер мен пассивтерге
қарағанда;
-шаруашылық нысанының басымдылық мазұнын,яғни шаруашылық қызметінің
барлық фактілерін есепте көрсетілуін қамтамасыз ету керек,демек оның тек
құқықтық негізін ғана емес,сонымен қатар,пайда болған шаруашылық
ахуалын,оның экономикалық мазмұнын да қамтуы керек;
-қайшылықсыз деп әрқилы есеп түрлерінен қалыптасқан мәліметтердің
сәйкестігін,бухгалтерлік есеп беру көрсеткіштерінің және
синтетикалық,аналитикалық есеп мәліметтерінің ұқсастылығын айтады;
-ұйымдылық кәсіпорынның көлемімен,оның қызмет масштабына лайықты
келетін есепті жүргізудің қолайлылығын білдіреді.
Аталған қағидалар мен талаптар кез келген кәсіпорынның есептік
саясатын әзірлеу барысында оның негізін қалайды.Егер де олар толығымен
сақталмаса,онда бухгалтерлік есепті жүргізудің дұрыс еместігі ретінде
танылуы және кәсіпорынның мәліметтерінің бұрмалануы мүмкін.
1.3.Ұйымдардың есеп саясаты
Бұл тараудың мақсаты:
-есеп саясатының мақсаты мен мәнін,мазмұнын ашу;
-қаржылық қорытынды есепті пайдаланылушыларға ұйымдардың есеп саясатын
қосымша түсіндірілетін ақпарат көзі ретінде тәжірибеде қолданудың
қажеттілігін қарастыру;
-бухгалтерлік есеп тәжірибесінде қолданылатын және ұйымдардың есеп
жүргізу ерекшіліктерін көрсететін есеп саясатының қажеттілігін көрсету;
-есеп саясатының қандай мақсаттарға және не үшін қалыптасатындығын
түсіндіру;
-есеп саясатын қалыптастырудың тәжірибедегі құрылымы мен қолдану
бағытын және есеп саясатын өзгеріске түсіретін жағдайларды қарастыру.
Есеп саясатының мәні мен мақсаты
Қазақстандық бухалтерлік есеп тәжірибесіне есеп саясаты термині
кезіндегі Қазақстан Республикасы Бугалтерлік есеп жөніндегі ұлттық
комиссияның 13 қазан 1996 жылғы №2 Қаржылық қорытынды есеп дайындау және
тапсыру жөніндегі тұжырымдама деп аталған қаулысымен енгізілген.Бұдан соң
есеп саясаты ұғымы Қазақстандық бухалтерлік есеп стандарттарының №1
Есеп саясаты және оны ашу стандартында көрсетіліп, меншік түрі мен қызмет
ерекшеліктеріне қарамастан барлық ұйымдар өздеріне тән есеп саясатын
қалыптастыратындығы міндеттелді.
Кейіннен Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 17 қаңтар 2003
жылғы №14 бұйрығымен: №1 есеп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бухгалтерлік есеп пәнінен
курстық жұмыс
Тақырыбы: Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты
Жоспар
Кіріспе
1. Бухгалтерлік есептің жалпы мәселесін ұйымдастыру.
1.1. Шаруашылық етуші субъектілердің түрлері және олардың қызметін
ұйымдастыру.
1.2. Шауашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты.
1.3. Ұйымдардың есеп саясаты.
2. Туристік компаниялардағы бухгалтерлік есептің ерекшеліктері.
2.1. Туристік қызмет көрсетулер және олардың мәні.
2.2. Турбизнес кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
2.3. Шағын құрамы және туристік азық-түліктердің өзіндік құндарын
калькуляциялау.
2.4. Туристік азық-түліктерді өткізуден түскен табыстар мен шығындар есебі.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасының аймағында әрекет етіп тұрған барлық
субъектілерге қаржылық есеп беруді және бухгалтерлік есепті жүргізу
міндеттілігі жүктеледі.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін
жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері,ережелері
мен қағидалары белгіленген,онда әрбір кәсіпорындардың техникалық
базасына,олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы
қызметкерлердің біліктілігіне қарап нақтыланған.
Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған
тәсілдер жиынтығы,құндық өлшемдері,ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік
есептегі шаруашылық қызметіне жасалған қорытынды шолу фактілері
кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы тиіс.Басқаша айтқанда,есептік
саясат-бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі
нормативтік-құқықтық құжаттарда белгіленген.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты
келесідей жорамалдардан алынғаны жөн:
-кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы;
-толассыз қызметі;
-есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі;
-шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы.
Пайдаланатын есеп саясатының басты мақсаты мен негізгі арналымы-
кәсіпорынның қызметін барынша пара-пар көрсету,іс мүддесі үшін осы
қызметтің тиімділігін реттеу мақсатында толық, обьективті және шынайы
ақпаратпен қаптастыру.
Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек: әдістемелік,
техникалық, ұйымдық жақтарын:
Әдістемелік аспектісі деп кәспорында өнімнің өзіндік құнын есептеу,
амортизацияны шығару,міндеттеме мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын
әдістерін айтады;
техникалық деп осы әдістердің синтетикалық шоттарында көрсету
сызбасы есеп регистрлерінде осы әдістің қалай жүзеге асқандығын айтады;
ұйымдық деп осы әдістердің бухгалтерлік қызмет тұрысынан жүзеге
асқандығын,оның кәсіпорында басқару құрылымындағы алатын орнын айтады.
Шаруашылық жүргізуші субъектісі өзінің нақты жағдайына,көлеміне және
қызмет түріне қарап бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жүзеге асырады:
бухгалтрлік жұмысты ұйымдастыру нысандарын дербес белгілейді;
есптік саясатын қалыптастырады;
қаржылық пен өндірістік есептері бойынша қызмет ету аясын белгілейді;
шаруашылық операцияларына бақылау тәртібін әзірлейді,сондай-ақ
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру үшін басқа да қажет шешімдерді жасайды.
Субъектіде бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға,шаруашылық операцияларын
орындаған кезде оның заңдылығын сақтауға кәсіпорынның басшысы жауапты болып
келеді.
Субъектінің құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге
асыруға кәсіпорынның бас бухгалтері басшылық етеді.Егер де кәсіпорынның
дербес бухгалтерлік қызметі болмаса,онда бухгалтерлік есеп пен қаржылық
есеп беру арнайы мамандандырылған фирмалардың немесе келісімшарттың
негізінде жұмыс істейтін мамандардың көмегімен жүзеге асырылады.
Бас бухгалтерді қызметтен босатқан кезде ол жаңадан тағайындалған
бас бухгалтерге субъектінің басшысы бекіткен тәртіпке сай істерді өткізіп
береді,өткізу барысында бухгалтерлік есептің жағдайына және есеп
мәліметтерінің дұрыстығына тиісті актілер жасалады.
Субъект активтердің,меншік капиталының,міндеттемелерінің және олармен
жасалатын шаруашылық операцияларының қосарлана немесе екі жақты жазылатын
жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп шоттарының Бас жоспарымен сәйкестендіріліп
бухгалтерлік есебін жүргізеді.
Бухгалтерлік қызметтің басты мақсаты субъектіні жедел басқару үшін
қажет ақпараттармен,субектінің қаржылық нәтижесі мен шаруашылық процестері
туралы дұрыс және толық ақпараттармен қамтамасыз ету,сондай-ақ
инвесторларға,жабдықтаушыларға,саты п алушыларға, кредиторларға,мемлекеттік
органдарға,банктерге және басқа да мүдделі тұлғаларға бухгалтерлік есептің
стандартына сәйкес қаржылық есеп беруді жасау болып табылады.
Осы курстық жұмысымның бөлімдері,тараулары мен тармақтары 2 бөлім
негізінде жазылды:
Бірінші бөлімде-ұйым шеңберінде іске асырылатын есеп саясатын
жасау мен қалыптастыру, бухгалтерлік есептің жалпы мәселесін
ұйымдастыру,есеп саясатының негізгі міндеттері мен мақсаттары туралы ;
Екінші бөлімде-қазіргі кезде жиі кездесетін және өзекті мәселе
ретінде қарастырылатын туристік компаниялардағы бухгалтерлік есептің
ерекшеліктері туралы жазып кеттім.
Сонымен есеп саясаты деп-ұйымдар шаруашылық қызметі өрісінің іс-
тәжірибесінде қолданылатын,таңдалып алынған және сабақтастықпен
жүргізілетін бухгалтерлік есеп жүйесіне тән ішкі ережелер жиынтығын
айтамыз.
Есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын орындау
барысында қателер жібермеу,фактілерді бұрмаламау,ұйымдардың қаржы
жағдайын бағалау,шаруашылық қызметінің үздіксіздігін қамтамасыз
ету,материалды активтерді бағалау мен есептен шығару,таза пайда резервін
құру бағытындағы мейлінше жоғары дәрежедегі икемді есеп ақпараттарын
қалыптастыру болып табылады.
1. Бухгалтерлік есептің жалпы мәселесін ұйымдастыру.
1.1. Шаруашылық етуші субъектілердің түрлері және олардың қызметін
ұйымдастыру.
Сот алдында жауап беретін және сотқа шағымдана алатын,өз алдынан жеке
мүліктік құқын жүзеге асыра алатын, сол мүліктерді өз қалауынша
оперативтік тұрғыда басқара алатын немесе шаруашылықты жүргізуге
меншік құқығы бар ұйымдарды заңды тұлғалар деп атайды немесе солай деп
танылады.
Филиалдар бұл заңды тұлғалардың тұрған жерінен тыс жерде орналасқан
және оның барлық немесе кейбір қызмет түрлерін жүзеге асыратын дараланған
бөлімшелері болып табылады, оның ішіне өкілдік қызметі де кіреді.
Филиал да, өкілдікте заңды тұлға боп табылмайды. Заңды тұлға
коммерциялық та, коммерциялық емес те болуы мүмкін, біріншісінің мақсаты
барынша табыс табу және оны өз қалауынша тарата алады, ал екіншісінің өз
қалауынша табыс табу мүмкіндігі де және таза табысын өз қатысушыларының
арасында болу жағдайында шектелген.
Коммерциялық ұйымдар тек келесідей нысанда құрылуы мүмкін:
-шаруашылық серіктестіктер;
-акционерлік қоғамдар;
-өндірістік кооперативтер;
-мемлекеттік кәсіпорындар.
Коммерциялық емес ұйымдар заң актілерімен қаралған діни
бірлестіктерден, қоғамдық қорлардан, тұтыну кооперативтерінен, акционерлік
қоғамдардан, қоғамдық бірлестіктерден және тағы басқа
ұйымдық нысандандарынан құрылуы мүмкін.
1.Шаруашылық серіктестіктер.Құрылтайшылардың қосқан үлесі бөліп
көрсетілген жарлық капиталы бар, коммерциялық ұйымдар шаруашылдық
серіктестігі болып табылады. Құылтайшылардың салымдарының есебінен
құрылған, сондай-ақ серіктестіктің шаруашылдық қызметінде шығарылған және
сатып алынған мүліктер серіктестіктердің меншігіне жатады.
Қазіргі кезде шаруашылық серіктестіктер толық және коммандиттік
серіктестіктер болып құрылады.
Толық серіктестік- серіктестіктің қатысушылары толық серіктестіктің
мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда оның міндеттемелері бойынша өздеріне
тиесілі барлық мүлікке ортақ жауапкершілікте болады.
Коммандиттік серіктестік –серіктестік міндеттемелері бойынша өзінің
барлық мүлкімен қосымша жауап беретін толық серіктестіктерден және
серіктестіктің кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыруына араласпайтын,
жауапкершілігі серіктестік мүлкіне өздері салған салымдардың жиынтығымен
шектелетін қатысушылардан тұрады. Коммандиттік серіктестіктердің
қызметіне араласатын толық серіктестіктің құқылы ережесі және олардың
міндеттемелері бойынша жауапкершілігі толық серіктестіктің құқылы
ережесі және олардың міедеттемелері бойынша жауапкершілігі толық
сріктестіктің тәртібімен анықталады.
2.Қосымша және жауапкершілігі шектеулі серіктестік.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС ).ЖШС жарлық капиталы бір
немесе бірнеше серіктестік деп танылады , олардың қосқан үлесі
құрылтайшылардың құжаттарында бөліп көрсетіледі; олар өздерінің қосқан
салымдардың құны шегінде ғана алған міндеттемесі мен тәуекелділік залалы
бойынша жауап береді. Серіктестікке қатысушылардың саны елуден аспауы
керек. Олбір ғана тұлғадан тұратын, басқа да серіктестіктердің жалғыз
қатысушысы ретінде болуына болмайды.
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік. Мұндай серіктестіктің
қатысушылары оның міндеттемелері бойынша өздерінің жарғылық капиталдағы
салымдарымен, ал бұл сомалар жеткіліксіз болған жағдайда –қосымша өздері
еселеген мөлшерінде салған салымдармен өздеріне тиесілі мүлкіне жауап
береді.
3.Акционерлік қоғам - өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражаттарды
тарту мақсатында акция шығарумен айналысатын заңды тұлға. Қоғам
акционерлері өзінің міндеттемесі бойынша жауап бермейді және олардың
қызметімен байланысты өздеріне жарататын акцияларының құнының шегінде
тәуекелділіктен алған зиянды шегеді. Акционерлік қоғам ашық, жабық және
ашық халықтық қоғам болып бөлінуі мүмкін.
Ашық акционерлік қоғам- өздерінің шығарған акциясын
ашық,жеке,жабық түрде орналастыруына құқығы бар.Мұндай қоғамның
қатысушылары өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің
келісімінсіз иеліктен шығара алады.
Жабық акционерлік қоғам.Мұндай қоғамның акциялары тек қана өз
құрылтайшылары ішінде немесе алдын ала белгіленген тұлғалар шеңберінде
таратылады.Егер де жабық акционерлік қоғамның акционелерінің саны жүзден
асып кетсе,онда келесі үш айдың барысында акционерлердің жалпы
жиналысында қоғамның типін өзгертуге,яғни ашық акционерлік қоғамға
айналуына шешім қабылдауына болады.
Ашық қоғамның акциялары,бағалы қағаздардың нарығына қарап бағаланады
және ондағы активтердің құны екі жүз мың айлық есепті көрсеткішті құраса
және акционерлердің саны бес жүзден кем болса,онда ол ашық халықтық қоғам
болып табылады.
4.Өндірістік кооператив-бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік
негізінде,олар өзінің еңбек етуімен тікелей қатысуының негізінде және
мүліктік пайларын мүшесі ретінде біріктірудің негізінде құрылған
азаматтық ерікті бірлестік.Кооператив мүшесі екіден кем болмауы
тиіс.Кооператив мүшелері заңда қаралған тәртіп пен деңгейде қосымша
міндеттемелері бойынша жауапкершілікте болады.
5.Мемлекеттік кәсіпорын.Мемлекеттік кәсіпорынға жататындар:
-шаруашылықты жүргізу құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорын.Ол өз
міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікке жауап береді,бірақ
мемлекет міндеттемелері үшін жауапты болмайды;
-ағымдағы басқару құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорын,Қазақстан
Республикасы үкіметінің немесе жергілікті атқару органының шешімімен
құрылады.Қазыналық кәсіпорынның шаруашылық қызметі оның Жарғысында
көрсетілген мақсаттармен және міндеттермен анықталады.Қазақстан
Республикасы немесе жергілікті әкімшілік-аумақтық бөлініс қазыналық
кәсіпорынның міндеттемелері бойынша жәрдем беру жауапкершілігін өз
мойнына алады.
6.Комерциялық емес ұйымдар.Оларға:мекемелер,қоғамдық
бірлестіктер,қоғамдық қорлар,тұтыну кооперативтері,діни
бірлестіктер,қауымдастық нысанындағы бірлестіктер жатады.
Шаруашылық жүргізуші субъект қызметінің мақсаттарын оның меншік
иесі белгілейді.Ол егер заңмен тыйым салынбаса және субъектінің
жарғысына жауап беретін болса,онда ол кез келген қызмет түрін жүзеге
асыруына болады.
Мемлекеттік мүлікті басқаруға уәкілетті органдар,басқа заңды және
жеке тұлғалар субъектінің құрылтайшылары бола алады.Шаруашылық жүргізуші
субъектіні бір немесе бірнеше құрылтайшылар құрып,ол мемлекеттік
тіркеуден өткен күннен бастап заңды тұлға құқығына ие болуы мүмкін.Меншік
иесінің рұқсатымен шаруашылық жүргізуші субъект заңды тұлға құқығы бар
еншілес субъектілерді,сондай-ақ филиалдар,өкілдіктер,бөлімдер және басқа
да ерекшеленген бөлімшелер құра алады.
Субъектінің құрылтайшылары бекіткен жарғы негізінде қызмет
етеді.Жарғының мазмұны заңға қайшы келмеуі керек.Жарғыда шаруашылық
жүргізуші субъектілерінің түрлері,оның атауы,орналасқан жері,қызметінің
мәні мен мақсаттары,басшысының өкілеттіктері,басқару және бақылау
органдары,олардың қабілеттілігі,субъектінің мүлікті қалыптастыру және
табысты бөлу тәртібі,қайта құру және қызметін тоқтату тәртібі
белгіленеді.
Негізгі қорлар мен айналым қаражаттары,сондай-ақ субъектінің дербес
балансында көрсетілетін құндылықтары субъектінің мүлкін құрайды.
Субъектінің мүлкін қалыптастырушы көзі болып мыналар
саналады:құрылтайшылардың ақшалай,материалдық және басқа да
жарналары;қызмет нәтижесінен алынған табыстары;бағалы қағаздардан түскен
табыстары;банктер мен басқа несие берушілердің кредиттері;бюджеттен
берілген күрделі салымдары және демеу қаражаттары;қайтарусыз немесе
қайырымдылық жарналары;ұйымдардың,кәсіпорындарды ң және азаматтардың
құрбандықтары;Қазақстан Республикасы заңдары тыйым салмайтын өзге де
табыс көздері.
1.2. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты
Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты шаруашылық
ахуалынан,олардың қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп
Стандартының біршама рұқсатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі
бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады.Егер де стандартты
бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір объектілері көрсетілмесе,онда
бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен заң талаптарына
сәйкес,кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің процедурасын дербес әзірлей
алады.
Кәсіп бухгалтерлік есептің келесідей ережелерін өз бетінше шешуіне
болады:
-келіп түскен негізгі құралдар объектісін бағалау-бухгалтерлік
есептің №6-шы Негізгі құралдардың есебінің стандарттарындағы
әдістемелік ұсынысына сәйкес, пайдалануға берілген және кәсіпорынның
сатып алуға нақты шығындар негізінде, негізгі құралдар объектісінің
бастапқы нүктесі анықталады; құрылтайшылардың берген объектілері-олардың
өзара келісім бойынша; тегін берілген объектілер-эксперттік жолмен немесе
алыс-беріс актілерінің мәліметі бойынша; ал кәсіпорынның өзі дайындаған
объектілерінің-нақты өзіндік құны бойынша; айырбас нәтижесінде алынған
объектілері- ағымдағы бағалары бойынша анықталады;
-негізгі құралдың амортизатциясы-бухгалтерлік есептің №6-шы Негізгі
құралдардың есебінің стандарындағы әдістемелік ұсынысына сәйкес,
амортизацияны есептеудің келесідей тәсілдерінің бірін немесе бірнешеуін
пайдалануына болады:құнын есептен шығарудың бірқалыпты әдісі;құнын
есептен шығару үшін орындалған жұмыстардың пропорционалды түрде
есептелінетін әдісі;құнын есептен шығарудың сандық сомасы бойынша
есептелінетін әдісі;қалдық құнын азайтатын әдісі.Екі және одан да көп
әдісті пайдаланған кезде, амортизацияны есептейтін тәсілін және негізгі
құралдың қандай түрі бойынша пайдаланатындығын көрсету керек.Негізгі
құралдың бір түрі бойынша амортизацияны есептеудің бір ғана әдісі
пайдаланады;негізгі құралдың бір түрі бойынша амортизациялаудың әртүрлі
әдісін пайдалануға болмайды;пайдалы қызмет ету мерзімі-кезеңі,негізгі
құралды пайдаланудан алынатын экономикалық олжаны жобалау кезеңі;жою құны-
есептен шығарылуымен байланысты шығындары,негізгі құралды жою барысында
алынған запас бөлшектердің,қайтып пайдалануға жарайтын құндылықтардың
құнын алып тастағаннан шығады;
-негізгі құралдарды жөндеу-жөндеу жұмысын жүргізудің кезеңдегі мен
жөндеу жұмысының мерзімі;негізгі құралды жөндеуге арналған резерв
қорларын жасауы;жөндеуді жүргізудің тәсілі туралы мәселені кәсіпорынның
өзі шешеді;
-материалдық емес активтердің амортизациясы-әрбір материалдық емес
активтердің әрбір түрінің пайдалануына қарап пайдалы мерзімі және
амортизацияны есептеу әдісін әрбір кәсіпорын өз бетінше анықтай алады;
-болашақ кезеңнің шығыстары-кезеңдері нақты анықталмаған жағдайда,кезең
барысында ол өнімнің өзіндік құнына жатқызылуы мүмкін,немесе басқа да
көздерінің есебінен есептен шығарылуы мүмкін,бірақ аталған жағдайлардың
барлығы да,яғни олардың кезеңін және есептеп шығару тәртібін кәсіпорынның
өзі анықтайды;
-алдағы шығыстар мен төлем резервтері-кәсіпорын қандай резервтерді және
қандай көлемде құруды және олардың пайдалану тәртібін анықтап өзі шешеді,
-күмәнді қарыздар бойынша резервтері- кәсінорын түгендеу мәліметтерінің
негізінде дебиторлық қарыздардың қандайы күмәнді болып
табылмайтындығын,резервтерді құрудың әдісін және резервтеуге жататын
шығындарын өзі таңдай алады;
-қаржылық инвестиция-кәсіпорын ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияны есепке
алудың жолдарын өзі қарастырады;қайта бағаланатын құнын ескере отырып,
сатып алу құны бойынша немесе ағымдағы мен сатып алу құндарынан алынған
ең кіші бағасы бойынша;ұзақ мерзімді инвестицияның қайта бағаланған
сомасын қалай көрсетудің мәселесін шешеді:демек ол табыс ретінде
де,немесе таратылмаған табыс ретінде болуы мүмкін.
Еншілес,тәуелді және бірлесіп бақыланатын шаруашылық
серіктестіктердің инвестициясын есептеудің әдісін кәсіпорынның өзі
таңдайды:үлестік қатысу әдісін немесе құндық әдісін.
-табысты тану-№5 Табыс деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартына
сәйкес табыстар келесідей жағдайларды сақтаған кезде танылады:табыс
сомасы бойынша дәлденген деңгейі бойынша бағаланады;экономикалық олжа
дасалған мәмілемен байланысты,сондықтан оны алу ықтималдығы бар болса
ғана,оны субъекті алады.Жалпы қағидасымен қатар,кейбір операциялары
бойынша табысты танудың қосымша жағдайлары қарастырылуы мүмкін:
-тауарды сату бойынша-субъектінің сатып алушыға меншік құқығын
беру;мәміле бойынша күтілетін немесе нақты шығыстар, барынша дәлденген
деңгейде бағалануы мүмкін;
- көрсетілген қызметі бойынша-есептік күнге жасалған мәміленің біту
сатысын барынша дәлденген деңгейде анықталады;мәмілені жүргізу кезіндегі
жасалған мәмілені аяқтау үшін қажет шығыстары барынша дәлденген деңгейде
анықталады;
-дивиденттер,пайыздар түріндегі табыстар-пайыздар активтерден алынатын
нақты табыстарды ескеріп уақытша қатынастық негізде танылуы
тиіс;роялтилер келісім-шарттың мазмұнына сәйкес есептелген әдісі бойынша
танылуы тиіс;дивиденттер акционерлер оны алу құқын белгілнеген жағдайда
ғана танылуы тиіс.Жоғарыда аталған барлық жағдайда табысты тек есептеу
әдісі бойынша танылатындығы қарастырылған.Есеп саясатының техникалық
бөлігін әзірлеген кезде келесідей мәселелер қарастырылуы тиіс:
-негізгі құралдарды жөндеу есебі.Негізгі құралды жөндеу бухгалтерлік
есепте,оның құнын өсірмейтін сызбасының бірін қолдануы мүмкін:жөндеу
жұмысының атқарылуына қарап ол өнімнің нақты өзіндік құнына жатқызылуы
мүмкін немесе алдын ала құрылған жөндеу қорына жатқызылуы мүмкін.Аталған
схемалардың бірін таңдау, кәсіпорынның қай салаға жататындығымен де
байланысты болып келеді;
-материалдардың есебі.Өндіріске жатқызылатын материалдық ресурыстарының
нақты өзіндік құнын анықтау тәсілі туралы шешім қабылдау қажет:орташа
өлшенген құны бойынша әдісін;ФИФО әдісін,ЛИФО әдісін немесе арнайы
теңестірілген әдісін таңдайды.Шаруашылық жүргізуші субъекті аталған
әдістердің бірін ғана таңдай алады және ол барлық тауарлы-материалдық
құндылықтарға пайдалануы тиіс,мысалы:
Іске асырылып келе жатқан бухгалтерлік есеп ережелеріне сай ұйымдар өз
иелігіндегі тауарлы-материалды босалқыларды көптеген әдістермен,тәсілдер
арқылы бағалауына және қайта бағалауына болады.
ТМБ:нақтылы өзіндік құнымен,есепті бағамен,орташа өлшенген
бағамен,ФИФО,ЛИФО әдістерімен,бөлшек саудадағы бағамен бағаланады.
ТМБ-ны өзіндік құнымен бағалау-құндылықтарды сатып алуға немесе
дайындауға жұмсалған шығындар сомасынан тұрады.ТМБ-ны есепті бағамен
бағалау арнайы мерзімде қайта бағаланып отыратын белгілі кезеңде
көрсетілген есепті баға мөлшерінен тұрады.Есепті бағамен бағаланған
құндылықтар алдағы жұмсалатын шығындарға тән болады.
Орташа өлшенген баға сатуға жарайтын құндылықтардың орташа құнын
есептеу арқылы шығарылып отырады.Орташа құн барлық босалқылар сомасын
босалқылардың санына бөлу арқылы шығарылады.
Келесі әдіс ФИФО әдісі.Бұл әдістің мағынасы-бірінші түскен ТМБ-ның
құнымен-бірінші кезекте сатылады немесе бұрынғы түскен ТМБ ең әуелі
сатылады.
ЛИФО әдісі бойынша алғашқы сатылып алынған босалқыларды бағалау.Бұл
әдістің мақсаты-сатылған өнімдердің өзіндік құнын соңғы сатылып алынған
шығындар сомасына барынша жақындату.
Бөлшек саудадағы бағамен ағалау-есептегі тауарлар бұларды сатуға
дейін сатып алу бағасымен бағаланады.
Мысал: Босалқыларды бағалау әдісін төмендегі мәлеметтермен
көрсетеміз.
Алғашқы саны бағасы (теңге) сомасы
мәліметтер саны
Босалқылар қалдығы400 15 6000
Түсті (5.04.2007) 300 17 5100
Сатылды 200 -? --?
(7.04.2007)
Түсті (15.04.2007)400 13 5200
Сатылды 300 -? --?
(18.04.2007)
Түсті (24.04.2007)100 12 1200
Орташа бағамен бағалау әдісі
Босалқылар қалдығы 400x15=6000теңге
Сатып алынды 300x17+400x13+100x12=11500теңге
Сатуға жарамды тауарлар 1000 өлшем 11200 теңге
Орташа баға (11200:1000)=11,2 теңге
Соңғы қалдық 300x11,2=3360 теңге
Сатылған өнімнің өқіндік құны 11200-3360=7840 теңге
Орташа бағамен бағалау әдісін сабақтастық жолдармен көрсету
Ай-күні Түскені, теңге Сатылғаны, теңге Қалдығы, теңге
1 сәуір - - 400x15=6000
5 сәуір 300x17=5100 - 11100 теңге,орташа
баға=11100:700=15,9
7 сәуір - 200x15,9=3180 500x15,9=7950
15 сәуір 400x13=5200 - 13150теңге, орташа
баға=13150:900=14,6
18 сәуір - 300x14,6=4380 600x14=14,6=8760
24 сәуір - 9960 теңге,орташа
баға=9960:700=14,2
Жинағы X 7500теңге 9960 теңге
ФИФО әдісі
Ай-күні Түскені, теңге Сатылғаны, теңге Қалдығы, теңге
1 сәуір - - 400x15=6000
5 сәуір 300x17=5100 - 400x15=6000
300x17=5100
7 сәуір - 100x15=1500 500х17=8500
100x17=1700
15 сәуір 400x13=5200 - 500x17=8500
400x13=5200
18 сәуір - 100x17=1700 600x13=7800
200x13=2600
24 сәуір 100x12 - 600x13=7800
100х12=1200
Жинағы - 7500теңге 9000 теңге
ЛИФО әдісі
Ай-күні Түскені, теңге Сатылғаны,теңге Қалдығы, теңге
1 сәуір - - 400х15=6000
5 сәуір 300х17=5100 - 400х15=6000
300х17=5100
7 сәуір - 100х15=1500 500х15=7500
100х17=1700
15 сәуір 400х13=5200 - 500х15=7500
400х13=5200
18 сәуір - 300х13=3900 500х15=7500
100х13=1300
24 сәуір 100х12=1200 - 500х15=7500
100х13=1300
100х12=1200
Жинағы - 7100 теңге 10000 теңге
ТМБ-ны бағалау әдістерін өзара салыстыру
Әдістер Сатылғаны,теңге Қалдығы,теңге
Орташа баға 7560 9960
Фифо 7500 9000
Лифо әдісі 7100 10000
Салыстыру нәтижесінен,біздер бағаның өсуі жағдайында ФИФО әдісін
қолдануда табыс сомасы көбейетіндігін,ал ЛИФО әдісі табыстың
азаюын,сондай-ақ,біздер өзіндік құн-аралық орта көрсеткіштері
көрсететіндігін көрдік.
- басқарушы есеп.Есептің бұл түрі сыртқы пайдаланушылардың кең түрде
пайдалануына арналмаған,сонымен қоса,оның есеп беру талабына сай келетін
үйлестірілген регистрлері де жоқ,сондықтан оны ішкі бақылау мен жоспарлау
мақсатында пайдаланады.Жалпы тұрғыдан алғанда,кәсіпорын ол үшін шоттардың
Бас жоспарындағы шоттарды немесе өндіріс шоттарының жүйесіне қосымша
немесе жекелеген шоттарын қолдануына болады.Бірақ ол кезде кәсіпорынның
құрамы,құрылымы және ұйымдық ерекшеліктері ескеріледі;
-өндіріске кеткен шығындар мен өнімнің өзіндік құны калькуляциялау
есебінің әдісі.Кәсіпорын калькулясиялау мен есеп объектісін,шығындарды
жанама мен тікелей көрсету тәртібін анықтайды.Кәсіпорын өзінің негізгі
қызметінің сипатына байланысты өзіндік құнның калькулясиялануы мен
өндіріске кеткен шығынын есептеу үшін нормативтік немесе
тапсырыстық,немесе бөлістік әдістерінің бірін немесе бірнешеуінің
үйлескен түрін таңдай алады.
Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі шалафабрикаттық немесе
шалафабрикатсыз нұсқамасымен жүргізілуі мүмкін.
-үстеме шығыстарын есептеу және тарату.Кәсіпорын №7 Тауарлы
материалдық-материалдық запастардың бухгалтерлік есеп стандартында
келтірілген әдістемелік ұсыныстамасында үстеме шығыстарын құрайтын
шығындар тізіміне өндіріс қызметінің ерекшеліктерін ескере отырып,
қосымшалар мен өзгерістерді енгізуге құқылы;құрал-жабдық пен машинаны
пайдалану және күтіп ұстау шығыстары,өндірісті игеруге және пайдалануға
кеткен шығыстары және басқа да осындай жағдайларға кеткен шығыстары
үстеме шығыстарының құрамында,олардың үлес салмағы айтарлықтай көп
болмаса,онда олардың есебі жекелеген субшоттарда жүргізілуі мүмкін;үстеме
шығыстардың сметалық мөлшерлемесін есептеудің әдістемесі мен олардың
тарату тәртібі де көрсетіледі:жоспарлы калькулясияға енген,үстеме
шығыстарының нормативтік деңгейіне пара-пар етіп, тікелей материалдық
шығыстарына пара-пар етіп, тікелей нақты еңбекақы шығыстарына пара-пар
етіп,немесе оңайлатылған экономикалық әдістерді пайдалану арқылы жанама
шығындары таратылды,мысалға,бұйымның тұтыну қасиетін және оның өңдеу
шығысынан алынған күрделендірілген коэффициенттері бойынша;
-мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу.Міндетті түгендеумен
қоса,құндылықтардың нақты барын тексеру үшін біршама қосымша түгендеулер
де жүргізілуі мүмкін.Бұл кезде кәсіпорын олардың кезектігін,түгендеуді
жүргізудің күнін, мүліктер мен міндеттемелердің тізімін белгілейді;
-бухгалтерлік есеп нысаны.Кәсіпорын бухгалтерлік есеп нысанын өзі
таңдай алады,олардың тізімін және есеп регистрлерін,жүйелілігін,жасау
техникасын,өзара байланысын анықтайды;
-нақты пайдаланылатын шоттар жоспары.Кәсіпорын шоттардың Бас жоспарын
басшылыққа ала отырып,өздеріне пайдаланатын шоттарын іріктей алады,яғни
оның құрамына кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметін және қаржылық
жағдайын,мүліктік құрамын көрсететін синтетикалық шоттарын енгізеді.Содан
кейін синтетикалық шоттарына тиісті субшоттарының тізімін жасайды.Сонымен
қатар,кәсіпорын аналитикалық есептерінің де толық номенклатуралық
объектілерін және олардың кодтық белгілерін белгілейді.Бұл кезде
басқарудың,талдаудың,бақылаудың және есеп берудің мақсатын ескереді.
Қажет болған жағдайда,арнайы операцияларды көрсету үшін,шоттардың Бас
жоспарына кәсіпорын қосымша шоттарды пайдалануына болады.Бірақ ол
жағдайда,ол шоттардың Бас жоспарында қаралған негізгі әдістемелік
қағидасын сақтауы керек;
-өндіріс ішіндегі есеп беру.Ішкі есеп беруді жүргізудің барлық
мәселесін кәсіпорынның өзі шешеді,оның кезектілігін,есеп беру нысаны мен
құрамын және есепті беру мерзімін,сондай-ақ потенциалды
пайдаланушыларын,есепті жасауға жауапты тұлғаларын анықтайды.Есеп
саясатының ұйымдастырушылық бөлігі келесідей мәселелерді қарастырады:
-бухгалтерлік қызметтің құрылымы мен ұйымдастырушылық нысаны.Кәсіпорын
құрылымдық бөлімше ретінде,өзінде бухгалтерияны ұстау керек пе,жоқ, әлде
келісімшарттық негізде тиісті мамандарды жалдау керек пе;бухгалтерлік
қызметтің жұмысын қалай ұйымдастыру керек,яғни есеп персоналдарының саны
қандай болуы керек,қандай бөлімдер қажет,олардың бағыныштылығы қалай
болуы керек деген мәселелерді өзі шешеді.Бірақ барлық жағдайда
кәсіпорынның басшысы бухгалтерлік есептің дұрыс ұйымдастырылуына қажетті
жағдайларды жасауы керек.
-есепті орталықтандыру деңгейі.Кәсіпорынның нақты қызметінің жағдайына
байланысты есеп орталықтандырылған нысанда ұйымдастырылуы мүмкін,ол
кезде кәсіпорынның барлық бөлімшелері біртұтас есептік жұмысқа
біріктіріледі;ал орталықтандырылмаған жағдайда,кәсіпорынның жекелеген
құрылымдық бөлімшелері дербес бухгалтерия құрып,балансқа дейінгі есеп
жұмысының барлық циклын толығымен аяқтап,кәсіпорынға тек балансты жасауға
тиісті мәліметтерді береді;
-ішкі өндірістік бақылау.Кәсіпорын ішкі өндірістік бақылау жүйесінің
қандай болуын және олардың басты элементтерін анықтап,олардың ішінен
алғашқы есептік құжаттарды жасап және рәсімдеп отыратын жауапты
тұлғаларды белгілеп бөліп отыруын,олардың есеп қызметіне дер кезінде
берілуін және т.б. осы сияқты мәселелерін шешеді.Әрбір қызмткерлердің
жауап беретін аясы мен міндеттері айқындалады.
Есеп саясатын негіздеу және талдау кезінде барынша жалпы танылған
талаптар мен қағидалар басшылыққа алынады және оны сақтаған жағдайда
кәсіпорын үшін де,жалпы республика бойынша да шаруашылық жағдайына
бейімделген есеп саясатын қалыптастыру мүмкіндігі туады.
Есеп саясатын құрудың негізгі қағидалары мен талаптары №1 БЕС жан-
жақты берілген.
Атап айтқанда,есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз мүліктері
мен міндеттемелерін басқа кәсіпорынның мүліктері мен міндеттемелерінен
бөліп көрсетуі тиіс,кәсіпорын өзінің көз жетерлік болашақ кезеңінде өз
қызметін тоқтату жөнінде ниетінің жоқтығын білдірсе ,онда
толассыздық,үздіксіздік қағидасын сақтаған болып табылады,кәсіпорын өзі
таңдап алған бухгалтерлік есепті жүргізудің тәсілін жүйелі пайдаланып,тек
тиімді түзетулерді ғана жасап отырса,онда ол жүйелік қағидасын
сақтағаны,ал егер кәсіпорында орын алған барлық шаруашылық фактілерін сол
кезеңіне жатқызылатын болса,онда мерзімділігі анықталған қағидасын
ұстағаны болып табылады.Бұдан басқа,мынадай талаптарды да ұстағаны
жөн,атап айтқанда:
-шаруашлық қызметінің барлық фактілерін бухгалтерлік есепте толығымен
көрсету;
-сақтық жағдайын ұстау керек,яғни бухгалтерлік есепте жоғалту мен
пассивтерді көрсетуге дайын болуы тиіс,активтер мен пассивтерге
қарағанда;
-шаруашылық нысанының басымдылық мазұнын,яғни шаруашылық қызметінің
барлық фактілерін есепте көрсетілуін қамтамасыз ету керек,демек оның тек
құқықтық негізін ғана емес,сонымен қатар,пайда болған шаруашылық
ахуалын,оның экономикалық мазмұнын да қамтуы керек;
-қайшылықсыз деп әрқилы есеп түрлерінен қалыптасқан мәліметтердің
сәйкестігін,бухгалтерлік есеп беру көрсеткіштерінің және
синтетикалық,аналитикалық есеп мәліметтерінің ұқсастылығын айтады;
-ұйымдылық кәсіпорынның көлемімен,оның қызмет масштабына лайықты
келетін есепті жүргізудің қолайлылығын білдіреді.
Аталған қағидалар мен талаптар кез келген кәсіпорынның есептік
саясатын әзірлеу барысында оның негізін қалайды.Егер де олар толығымен
сақталмаса,онда бухгалтерлік есепті жүргізудің дұрыс еместігі ретінде
танылуы және кәсіпорынның мәліметтерінің бұрмалануы мүмкін.
1.3.Ұйымдардың есеп саясаты
Бұл тараудың мақсаты:
-есеп саясатының мақсаты мен мәнін,мазмұнын ашу;
-қаржылық қорытынды есепті пайдаланылушыларға ұйымдардың есеп саясатын
қосымша түсіндірілетін ақпарат көзі ретінде тәжірибеде қолданудың
қажеттілігін қарастыру;
-бухгалтерлік есеп тәжірибесінде қолданылатын және ұйымдардың есеп
жүргізу ерекшіліктерін көрсететін есеп саясатының қажеттілігін көрсету;
-есеп саясатының қандай мақсаттарға және не үшін қалыптасатындығын
түсіндіру;
-есеп саясатын қалыптастырудың тәжірибедегі құрылымы мен қолдану
бағытын және есеп саясатын өзгеріске түсіретін жағдайларды қарастыру.
Есеп саясатының мәні мен мақсаты
Қазақстандық бухалтерлік есеп тәжірибесіне есеп саясаты термині
кезіндегі Қазақстан Республикасы Бугалтерлік есеп жөніндегі ұлттық
комиссияның 13 қазан 1996 жылғы №2 Қаржылық қорытынды есеп дайындау және
тапсыру жөніндегі тұжырымдама деп аталған қаулысымен енгізілген.Бұдан соң
есеп саясаты ұғымы Қазақстандық бухалтерлік есеп стандарттарының №1
Есеп саясаты және оны ашу стандартында көрсетіліп, меншік түрі мен қызмет
ерекшеліктеріне қарамастан барлық ұйымдар өздеріне тән есеп саясатын
қалыптастыратындығы міндеттелді.
Кейіннен Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 17 қаңтар 2003
жылғы №14 бұйрығымен: №1 есеп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz