Кәсіпкерлік қызметімен айналысатын жеке тұлғалардың салық салу («Павлодар облысы бойынша Салық комитеті» ММ материалдары бойынша)
Мазмұны
Кіріспе
1 Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға салық салудың теориялық аспектілері
1.1 Кәсіпкерлік қызмет табыстарына салық салудың шетелдік тәжірибесі
1.2. Қазақстан Республикасының жеке кәсіпкерлерінің табыстарына салық салу ерекшеліктері
2 Павлодар облысы жеке кәсіпкерлерінің табыстарына салық салу жағдайына құрылымдық талдау
2.1 Жеке кәсіпкерлердің арнаулы салық режимінің қолдануын талдау
2.2 Жалпы бекітілген тәртіпте шаруа қожалықтары мен кәсіпкерлерге салық салуды талдау
3 Дамуға ынталандыру мақсатында кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалардың табысына салық салуды жетілдіру
3.1 Салық реформасы және шағын бизнес субъектілерінің проблемасы
3.2 Шаруа (фермер) қожалықтарына салық салу проблемалары және шешу жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған деректер тізімі
Қосымша А Павлодар облысы бойынша кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалардың табыстарынан салық түсімдері
Қосымша Ә Экономикалық қызмет түрлері бойынша жұмыс істейтіндердің саны және Павлодар облысы бойынша шағын бизнес кәсіпорындарынан бюджетке салықтар мен төлемдердің түсуі
Қосымша Б 2006 және 2007 жылдың кезеңдері бойынша арнаулы салық режимінің шегінде Павлодар облысы бойынша шағын кәсіпкерліктің салық салынатын субъектілеріне салыстырмалы талдау жүргіздік
Қосымша В Графикалық бөлімі
Қосымша Г Декларация 910.00
Қосымша Д Декларация 912.00
Қосымша Е Декларация 920.00
Қосымша Ж Декларация 921.00
Кіріспе
1 Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға салық салудың теориялық аспектілері
1.1 Кәсіпкерлік қызмет табыстарына салық салудың шетелдік тәжірибесі
1.2. Қазақстан Республикасының жеке кәсіпкерлерінің табыстарына салық салу ерекшеліктері
2 Павлодар облысы жеке кәсіпкерлерінің табыстарына салық салу жағдайына құрылымдық талдау
2.1 Жеке кәсіпкерлердің арнаулы салық режимінің қолдануын талдау
2.2 Жалпы бекітілген тәртіпте шаруа қожалықтары мен кәсіпкерлерге салық салуды талдау
3 Дамуға ынталандыру мақсатында кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалардың табысына салық салуды жетілдіру
3.1 Салық реформасы және шағын бизнес субъектілерінің проблемасы
3.2 Шаруа (фермер) қожалықтарына салық салу проблемалары және шешу жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған деректер тізімі
Қосымша А Павлодар облысы бойынша кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалардың табыстарынан салық түсімдері
Қосымша Ә Экономикалық қызмет түрлері бойынша жұмыс істейтіндердің саны және Павлодар облысы бойынша шағын бизнес кәсіпорындарынан бюджетке салықтар мен төлемдердің түсуі
Қосымша Б 2006 және 2007 жылдың кезеңдері бойынша арнаулы салық режимінің шегінде Павлодар облысы бойынша шағын кәсіпкерліктің салық салынатын субъектілеріне салыстырмалы талдау жүргіздік
Қосымша В Графикалық бөлімі
Қосымша Г Декларация 910.00
Қосымша Д Декларация 912.00
Қосымша Е Декларация 920.00
Қосымша Ж Декларация 921.00
Кіріспе
Кез келген елде мемлекеттік реттеу мемлекеттік тапсырыс, кәсіпкерлік, несие-ақша реттеу және экономикаға бюджеттік салықтық ықпал сияқты ықпал ету аспаптарына негізделеді.
Мұндай салық саясатын ұлттық реттеу дәрежесіне көтере отырып мемлекет оның көмегімен экономикалық дамудағы цикілдік ауытқуларды жұмсартады, инфляциямен күрес жүргізеді, өндірістік және әлеуметтік құрылымды дамытады.
Демек салық жүйесі мемлекеттік реттеудің экономикалық аспаптарының арасында маңызды мәнге ие. Салық пен алымдар жүйесі фискалдық функциямен қатар қоғамдық өндіріске, оның құрылымы мен динамикасына, орналасуына, ғылыми техникалық үрдісті жеделдетуге экономиканың ықпалдық механизімі болып қызмет етеді.
Іскери белсенділік демек кәсіпкерлік қызметтің белгілі бір саласы дамуы салықтарымен ыңталандырылады немесе керісінше, шектеледі: әлемдік рынокта, ұлттық кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін өндіріс шығындапрын және жеке кәсіпорындардың айналымын төмендету үшін алғы шарт туғызады. Салықтардың көмегімен протекциялдық экономикалық саясат немесе товар рыногына еркіндікті қамтамасыз ету жүргізіледі.
Қазір республикамыздың салық механизмі аралық жағдайда тұрғандай: оның мазмұны мемлекеттік реттеудің әкімшілік – бөлу сипатын көрсетпейді, бірақ сонымен қатар экономиканы тікелей жанама мемлекеттік реттеудің тиімді құралы болмаған. Нарықтық реформалардың соңғы жылдардағы практикасы бюджеттік қаржыландырудың негізгі көзі – салықтың азайғаның көрсетті. Оған себеп салықтың кемуі немесе жиынтық сомасын кемуі емес салықтан «жалтару» аталатын жағдайлардың көбеюінде.
Салық жүйесінің өзі оған мүмкіншілік ашып беріп отыр. Себебі жеңілдік көбейген сайын оны заңды және заңсыз жолдармен алғысы келетіндер де көбеюде.
«Мемлекет салық арқылы бізді сыпырады, сондықтан қайткен күнде де одан қорғануға тиіспіз», - деген пікір қалыптасқан.
Оның үстіне соңғы уақытта салық үрдісі күрт күшейді. Алайда мұнда бір ұстанымды мезет назарынан тыс қалып отыр: Батыс елдердегі экономикалық дағдарыстар мен кейбір ортақ сипаттары болғанымен Қазақстанның экономикасындағы дағдарысты елеулі ерекшеліктер бар.
Солардың басшылығы – біздің дағдарыстың себебі аса өндіру емес, керісінше хроникалық сипатқа ие экономикамыздың тапшылығында.
Инфляция деңгейі, бюджет тапшылығы өндірістегі он өзгеріссіз төмендетуі болғанымен ол қысқа мерзімді және міндетті түрде әлеуметтік саясатты нашарлату есебінен жүзеге асырылады.
Жоғары салық ставкасы жағдайында салық факторы қате немесе жеткіліксіз есептеу мейлінше қолайсыз жағдайға немесе тіпті кәсіпорынның банкротқа ұшыруына соқтығуы мүмкін. Екінші жағынан салық заңдамасында көзделген жеңілдіктерді дұрыс пайдалану алынған қаржылық жинақтардың сақталуы ғана емес, салықтарды үнемдеу немесе тіпті салық төлемдерін қазынадан қайтару есебінен жаңа инвестиция қызметін кеңейтуді қаржыландыру мүмкіншілігін
Кез келген елде мемлекеттік реттеу мемлекеттік тапсырыс, кәсіпкерлік, несие-ақша реттеу және экономикаға бюджеттік салықтық ықпал сияқты ықпал ету аспаптарына негізделеді.
Мұндай салық саясатын ұлттық реттеу дәрежесіне көтере отырып мемлекет оның көмегімен экономикалық дамудағы цикілдік ауытқуларды жұмсартады, инфляциямен күрес жүргізеді, өндірістік және әлеуметтік құрылымды дамытады.
Демек салық жүйесі мемлекеттік реттеудің экономикалық аспаптарының арасында маңызды мәнге ие. Салық пен алымдар жүйесі фискалдық функциямен қатар қоғамдық өндіріске, оның құрылымы мен динамикасына, орналасуына, ғылыми техникалық үрдісті жеделдетуге экономиканың ықпалдық механизімі болып қызмет етеді.
Іскери белсенділік демек кәсіпкерлік қызметтің белгілі бір саласы дамуы салықтарымен ыңталандырылады немесе керісінше, шектеледі: әлемдік рынокта, ұлттық кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін өндіріс шығындапрын және жеке кәсіпорындардың айналымын төмендету үшін алғы шарт туғызады. Салықтардың көмегімен протекциялдық экономикалық саясат немесе товар рыногына еркіндікті қамтамасыз ету жүргізіледі.
Қазір республикамыздың салық механизмі аралық жағдайда тұрғандай: оның мазмұны мемлекеттік реттеудің әкімшілік – бөлу сипатын көрсетпейді, бірақ сонымен қатар экономиканы тікелей жанама мемлекеттік реттеудің тиімді құралы болмаған. Нарықтық реформалардың соңғы жылдардағы практикасы бюджеттік қаржыландырудың негізгі көзі – салықтың азайғаның көрсетті. Оған себеп салықтың кемуі немесе жиынтық сомасын кемуі емес салықтан «жалтару» аталатын жағдайлардың көбеюінде.
Салық жүйесінің өзі оған мүмкіншілік ашып беріп отыр. Себебі жеңілдік көбейген сайын оны заңды және заңсыз жолдармен алғысы келетіндер де көбеюде.
«Мемлекет салық арқылы бізді сыпырады, сондықтан қайткен күнде де одан қорғануға тиіспіз», - деген пікір қалыптасқан.
Оның үстіне соңғы уақытта салық үрдісі күрт күшейді. Алайда мұнда бір ұстанымды мезет назарынан тыс қалып отыр: Батыс елдердегі экономикалық дағдарыстар мен кейбір ортақ сипаттары болғанымен Қазақстанның экономикасындағы дағдарысты елеулі ерекшеліктер бар.
Солардың басшылығы – біздің дағдарыстың себебі аса өндіру емес, керісінше хроникалық сипатқа ие экономикамыздың тапшылығында.
Инфляция деңгейі, бюджет тапшылығы өндірістегі он өзгеріссіз төмендетуі болғанымен ол қысқа мерзімді және міндетті түрде әлеуметтік саясатты нашарлату есебінен жүзеге асырылады.
Жоғары салық ставкасы жағдайында салық факторы қате немесе жеткіліксіз есептеу мейлінше қолайсыз жағдайға немесе тіпті кәсіпорынның банкротқа ұшыруына соқтығуы мүмкін. Екінші жағынан салық заңдамасында көзделген жеңілдіктерді дұрыс пайдалану алынған қаржылық жинақтардың сақталуы ғана емес, салықтарды үнемдеу немесе тіпті салық төлемдерін қазынадан қайтару есебінен жаңа инвестиция қызметін кеңейтуді қаржыландыру мүмкіншілігін
Қолданған әдебиеттер тізімі
1 Салықтарда және басқалардың міндеттілердің төлемде қаражат туралы: РК кодексі изм. және доп.
2 Қазақстан онан арғыларды өлшемдерде орындаумен даму стратегиялары туралы 2030 жыл: РК президент қаулысы 17 февр. 2000 жылы № 344
3 2005-2007 жылға Қазақстан Республикасының фискальды саясатшыда үкіметтері туралы: Қазақстан Республикасының үкімет қаулысы 31 тамыз 2004 жылы
4 2004-2006 жылға Қазақстан даму мемлекеттік бағдарламасы туралы және республикада аз кәсіпкерлік сүйеулері: РК президент қаулысы 29 желтоқсан 2003 жылының
5 2006-2008 жылға Павлодар облыстар кәсіпкерліктің : сессия шешім маслихатамен даму бағдарламасына туралы және сүйеудің азды және ортаны Павлодар облыстық 3 шақыру 27 сәуір 2006 жылы
6 Аз және орта кәсіпкерлік субъектілерінің тексерулеріне мораторий жариялауы туралы: ҚР үкімет қаулысы 21 қаңтар 2008 жылы
7 Ұйым ережелерінің және жайлы тексерулердің басқаруының бақылау - экономикалық жұмыс күй-жағдайлары және сақтаудың Қазақстан Республикасының заң шығарулары салықтарды органдарда» бекіту туралы: төраға бұйрығы 12 сәуір 2006 жылы
8 Худяков Н. Салықтар: ұғым, элементтер, түрлер: оқулық. – Алматы : Юрист, 2001. – 250 б.
9 Юткина М. Налоги и налогообложение: учебник. – М. : ИНФРА-М, 1999. – 320 с.
10 Диірменші. Салық менеджменті: оқулық. – Алматы : Данекер,2000. – 220 б.
11 Русакова А.А. Салықтар дамығандарды елдерде: оқулық. – М. : Қаржылар және статистика, 1999. – 258 б.
12 Лермонтов М. Салық заң шығару түсіндірулері туралы // Салық хабаршы. – 2006. – № 10. – Б. 15-18.
13 Мамбеталиев Н. Салық келісу ағымдағы сұрақтары ЕврАзЭС мемлекеттердің - қатысушыларының саясатшылары // Салық хабаршы. – 2006. – № 9. – Б. 16-18.
14 Ертлесова Ж. НПА экспертизасы // Салық хабаршы. – 2007. – № 4. – Б. 10-15.
15 Салық заң шығаруға МСФО 17 ықпалын жасауы // Қазақстан салық төлеушілерінің палата Сайты: жаңалық бөлімі 1 февр. 2008 жыл.
16 Ильясов М. АҚШ-та салық салу жүйесі // Салық хабаршы. – 2007. – № 3. – Б. 15.
17 Путин В.В. Салық әкімшілік ету мемлекеттік проблемалардың шешім нәтижелі аспабымен тиісті болу // Финмаркет агенттігінің Ресей экономикалық жаңалықтары 25 марта 2005 жыл.
18 Искаков М. Ақпараттық технология тұрады Элементпен республика салық әкімшілік ету инфражүйелері Қазақстан // Бухгалтер бюллетені. – 2007. – № 48. – Б. 16-18.
19 Искаков М. Салық әкімшілік ету: 2007 жылға ақпараттық технологиялардың дамуы // Бухгалтер бюллетені. – 2007. – № 49. – Б. 25-28.
20 Панина Л. Ал қарсы салықтар жайлы // Салық хабаршы. – 2006. – № 11. – Б. 25-29.
21 Жаңа кәрі жүйе нәтижеге жұмыс істейді // Қазақстандық шын. – 2007. – 8 мамырдың.
22 Салық сфера - бір коррупциогенныхпен еңдердің // Литер. – 2007. – 10 мамырдың.
23 Дүниежүзілік тәжірибе талдауы бақыланатын шетел компаниялардың салық салуымен // Республика. – 2007. – 31 мамырдың.
24 Теория принциптары және тәжірибелілер дүниежүзілік азаматтардың кіріс салық салу жүйелері, кепілге берілгендер ресей федерация салық кодексінде // Салық хабаршы. – 2006. – № 1. – Б. 12-22.
25 Қазақстанда салық болады және керек төмендету // АиФ-Қазақстан. – 2006. – 28 қыркүйек.
26 Капиталдың Л. Табыс және сұрақтар салық - заңға сүйінген дифференцацияның оның Ресейде қайнарлардың және шекараның ар жағында // Ресей құқық журнал. – 2007. – № 1. – Б. 25-36.
27 Республикада 32 Рахметов әкімшілік реформа орындауын салық салу сферасында Қазақстан // НКМФРК төраға баяндама. – 2008. – 30 қаңтар.
28 Воскресенский И.Р. Өкімет және кәсіпкерлік: салық мифтар // Ақпартізімнің. – 2007. – 6 ақпан.
29 Салық қызмет органдарының қызмет нәтижелерінің жиынысы үшін 2002-2007 жыл және жоспарлар жақын арадағылар жылдар
30 2007 жыл 3 квартал жиыны және мақсаттың дәуір алдағы // Баяндама НКМФРК төрағасының. – 2007. – № 8.
31 www.tax.kz
32 www.stat.kz
33 www.govemment.kz
34 www.salyk.kz
35 www.minfin.kz
36 www.vedomosti.ru
1 Салықтарда және басқалардың міндеттілердің төлемде қаражат туралы: РК кодексі изм. және доп.
2 Қазақстан онан арғыларды өлшемдерде орындаумен даму стратегиялары туралы 2030 жыл: РК президент қаулысы 17 февр. 2000 жылы № 344
3 2005-2007 жылға Қазақстан Республикасының фискальды саясатшыда үкіметтері туралы: Қазақстан Республикасының үкімет қаулысы 31 тамыз 2004 жылы
4 2004-2006 жылға Қазақстан даму мемлекеттік бағдарламасы туралы және республикада аз кәсіпкерлік сүйеулері: РК президент қаулысы 29 желтоқсан 2003 жылының
5 2006-2008 жылға Павлодар облыстар кәсіпкерліктің : сессия шешім маслихатамен даму бағдарламасына туралы және сүйеудің азды және ортаны Павлодар облыстық 3 шақыру 27 сәуір 2006 жылы
6 Аз және орта кәсіпкерлік субъектілерінің тексерулеріне мораторий жариялауы туралы: ҚР үкімет қаулысы 21 қаңтар 2008 жылы
7 Ұйым ережелерінің және жайлы тексерулердің басқаруының бақылау - экономикалық жұмыс күй-жағдайлары және сақтаудың Қазақстан Республикасының заң шығарулары салықтарды органдарда» бекіту туралы: төраға бұйрығы 12 сәуір 2006 жылы
8 Худяков Н. Салықтар: ұғым, элементтер, түрлер: оқулық. – Алматы : Юрист, 2001. – 250 б.
9 Юткина М. Налоги и налогообложение: учебник. – М. : ИНФРА-М, 1999. – 320 с.
10 Диірменші. Салық менеджменті: оқулық. – Алматы : Данекер,2000. – 220 б.
11 Русакова А.А. Салықтар дамығандарды елдерде: оқулық. – М. : Қаржылар және статистика, 1999. – 258 б.
12 Лермонтов М. Салық заң шығару түсіндірулері туралы // Салық хабаршы. – 2006. – № 10. – Б. 15-18.
13 Мамбеталиев Н. Салық келісу ағымдағы сұрақтары ЕврАзЭС мемлекеттердің - қатысушыларының саясатшылары // Салық хабаршы. – 2006. – № 9. – Б. 16-18.
14 Ертлесова Ж. НПА экспертизасы // Салық хабаршы. – 2007. – № 4. – Б. 10-15.
15 Салық заң шығаруға МСФО 17 ықпалын жасауы // Қазақстан салық төлеушілерінің палата Сайты: жаңалық бөлімі 1 февр. 2008 жыл.
16 Ильясов М. АҚШ-та салық салу жүйесі // Салық хабаршы. – 2007. – № 3. – Б. 15.
17 Путин В.В. Салық әкімшілік ету мемлекеттік проблемалардың шешім нәтижелі аспабымен тиісті болу // Финмаркет агенттігінің Ресей экономикалық жаңалықтары 25 марта 2005 жыл.
18 Искаков М. Ақпараттық технология тұрады Элементпен республика салық әкімшілік ету инфражүйелері Қазақстан // Бухгалтер бюллетені. – 2007. – № 48. – Б. 16-18.
19 Искаков М. Салық әкімшілік ету: 2007 жылға ақпараттық технологиялардың дамуы // Бухгалтер бюллетені. – 2007. – № 49. – Б. 25-28.
20 Панина Л. Ал қарсы салықтар жайлы // Салық хабаршы. – 2006. – № 11. – Б. 25-29.
21 Жаңа кәрі жүйе нәтижеге жұмыс істейді // Қазақстандық шын. – 2007. – 8 мамырдың.
22 Салық сфера - бір коррупциогенныхпен еңдердің // Литер. – 2007. – 10 мамырдың.
23 Дүниежүзілік тәжірибе талдауы бақыланатын шетел компаниялардың салық салуымен // Республика. – 2007. – 31 мамырдың.
24 Теория принциптары және тәжірибелілер дүниежүзілік азаматтардың кіріс салық салу жүйелері, кепілге берілгендер ресей федерация салық кодексінде // Салық хабаршы. – 2006. – № 1. – Б. 12-22.
25 Қазақстанда салық болады және керек төмендету // АиФ-Қазақстан. – 2006. – 28 қыркүйек.
26 Капиталдың Л. Табыс және сұрақтар салық - заңға сүйінген дифференцацияның оның Ресейде қайнарлардың және шекараның ар жағында // Ресей құқық журнал. – 2007. – № 1. – Б. 25-36.
27 Республикада 32 Рахметов әкімшілік реформа орындауын салық салу сферасында Қазақстан // НКМФРК төраға баяндама. – 2008. – 30 қаңтар.
28 Воскресенский И.Р. Өкімет және кәсіпкерлік: салық мифтар // Ақпартізімнің. – 2007. – 6 ақпан.
29 Салық қызмет органдарының қызмет нәтижелерінің жиынысы үшін 2002-2007 жыл және жоспарлар жақын арадағылар жылдар
30 2007 жыл 3 квартал жиыны және мақсаттың дәуір алдағы // Баяндама НКМФРК төрағасының. – 2007. – № 8.
31 www.tax.kz
32 www.stat.kz
33 www.govemment.kz
34 www.salyk.kz
35 www.minfin.kz
36 www.vedomosti.ru
Қазақстан Республикасының ғылым және білім Министрлігі
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Есеп және қаржы кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДЖ. 050509. 26-04. 24. 08. ТЗ
Тақырып Кәсіпкерлік қызметімен айналысатын жеке тұлғалардың салық салу
(Павлодар облысы бойынша Салық комитеті ММ материалдары бойынша)
Ғылыми жетекші
(лауазымы, ғылыми атағы)
(аты, жөні, тегі)
(лауазымы, ғылыми атағы)
(аты, жөні, тегі)
Студент
Нормобақылаушы
(аты, жөні)
_______________________
(лауазымы, ғылыми атағы) ___________________
(қолы)
(күні)
(аты, жөні)
_______________________ (топ)
___________________
(қолы)
(күні)
Кафедра меңгерушісі ________________________
2009
Мазмұны
Кіріспе
1 Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға салық салудың
теориялық аспектілері
1.1 Кәсіпкерлік қызмет табыстарына салық салудың шетелдік тәжірибесі
1.2. Қазақстан Республикасының жеке кәсіпкерлерінің табыстарына салық
салу ерекшеліктері
2 Павлодар облысы жеке кәсіпкерлерінің табыстарына салық салу
жағдайына құрылымдық талдау
2.1 Жеке кәсіпкерлердің арнаулы салық режимінің қолдануын талдау
2.2 Жалпы бекітілген тәртіпте шаруа қожалықтары мен кәсіпкерлерге
салық салуды талдау
3 Дамуға ынталандыру мақсатында кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
жеке тұлғалардың табысына салық салуды жетілдіру
3.1 Салық реформасы және шағын бизнес субъектілерінің проблемасы
3.2 Шаруа (фермер) қожалықтарына салық салу проблемалары және шешу
жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған деректер тізімі
Қосымша А Павлодар облысы бойынша кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын жеке тұлғалардың табыстарынан салық түсімдері
Қосымша Ә Экономикалық қызмет түрлері бойынша жұмыс істейтіндердің
саны және Павлодар облысы бойынша шағын бизнес кәсіпорындарынан
бюджетке салықтар мен төлемдердің түсуі
Қосымша Б 2006 және 2007 жылдың кезеңдері бойынша арнаулы салық
режимінің шегінде Павлодар облысы бойынша шағын кәсіпкерліктің
салық салынатын субъектілеріне салыстырмалы талдау жүргіздік
Қосымша В Графикалық бөлімі
Қосымша Г Декларация 910.00
Қосымша Д Декларация 912.00
Қосымша Е Декларация 920.00
Қосымша Ж Декларация 921.00
Кіріспе
Кез келген елде мемлекеттік реттеу мемлекеттік тапсырыс, кәсіпкерлік,
несие-ақша реттеу және экономикаға бюджеттік салықтық ықпал сияқты ықпал
ету аспаптарына негізделеді.
Мұндай салық саясатын ұлттық реттеу дәрежесіне көтере отырып мемлекет
оның көмегімен экономикалық дамудағы цикілдік ауытқуларды жұмсартады,
инфляциямен күрес жүргізеді, өндірістік және әлеуметтік құрылымды дамытады.
Демек салық жүйесі мемлекеттік реттеудің экономикалық аспаптарының
арасында маңызды мәнге ие. Салық пен алымдар жүйесі фискалдық функциямен
қатар қоғамдық өндіріске, оның құрылымы мен динамикасына, орналасуына,
ғылыми техникалық үрдісті жеделдетуге экономиканың ықпалдық механизімі
болып қызмет етеді.
Іскери белсенділік демек кәсіпкерлік қызметтің белгілі бір саласы
дамуы салықтарымен ыңталандырылады немесе керісінше, шектеледі: әлемдік
рынокта, ұлттық кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін
өндіріс шығындапрын және жеке кәсіпорындардың айналымын төмендету үшін алғы
шарт туғызады. Салықтардың көмегімен протекциялдық экономикалық саясат
немесе товар рыногына еркіндікті қамтамасыз ету жүргізіледі.
Қазір республикамыздың салық механизмі аралық жағдайда тұрғандай:
оның мазмұны мемлекеттік реттеудің әкімшілік – бөлу сипатын көрсетпейді,
бірақ сонымен қатар экономиканы тікелей жанама мемлекеттік реттеудің тиімді
құралы болмаған. Нарықтық реформалардың соңғы жылдардағы практикасы
бюджеттік қаржыландырудың негізгі көзі – салықтың азайғаның көрсетті. Оған
себеп салықтың кемуі немесе жиынтық сомасын кемуі емес салықтан жалтару
аталатын жағдайлардың көбеюінде.
Салық жүйесінің өзі оған мүмкіншілік ашып беріп отыр. Себебі жеңілдік
көбейген сайын оны заңды және заңсыз жолдармен алғысы келетіндер де
көбеюде.
Мемлекет салық арқылы бізді сыпырады, сондықтан қайткен күнде де
одан қорғануға тиіспіз, - деген пікір қалыптасқан.
Оның үстіне соңғы уақытта салық үрдісі күрт күшейді. Алайда мұнда бір
ұстанымды мезет назарынан тыс қалып отыр: Батыс елдердегі экономикалық
дағдарыстар мен кейбір ортақ сипаттары болғанымен Қазақстанның
экономикасындағы дағдарысты елеулі ерекшеліктер бар.
Солардың басшылығы – біздің дағдарыстың себебі аса өндіру емес,
керісінше хроникалық сипатқа ие экономикамыздың тапшылығында.
Инфляция деңгейі, бюджет тапшылығы өндірістегі он өзгеріссіз
төмендетуі болғанымен ол қысқа мерзімді және міндетті түрде әлеуметтік
саясатты нашарлату есебінен жүзеге асырылады.
Жоғары салық ставкасы жағдайында салық факторы қате немесе жеткіліксіз
есептеу мейлінше қолайсыз жағдайға немесе тіпті кәсіпорынның банкротқа
ұшыруына соқтығуы мүмкін. Екінші жағынан салық заңдамасында көзделген
жеңілдіктерді дұрыс пайдалану алынған қаржылық жинақтардың сақталуы ғана
емес, салықтарды үнемдеу немесе тіпті салық төлемдерін қазынадан қайтару
есебінен жаңа инвестиция қызметін кеңейтуді қаржыландыру мүмкіншілігін
қамтамасыз ету. Салықты қолдану ведомстваның бағыныштылығына, кәсіпорын
меншік түрімен ұйымдық – ұлттық формасына қарамастан жалпы мемлекеттік
мүдделердің кәсіпкерлері мен кәсіпорындардың коммерциялық мүдделерімен
өзара байланысын қамтамасыз ету және басқарудың экономикалық әдістердің
бірі болып табылады.
Салықтардың көмегімен кәсіпкерлердің барлық меншік түріндегі
кәсіпорындардың мемлекеттік және бюджеттермен, банктермен сол сияқты жоғары
тұрған ұйымдармен өзара қатынастар анықталады. Салықтардың көмегімен
шетелдік инвестицияларды тартуды қоса алғанда сыртқы экономикамылық қызмет
реттеліп кәсіпорынның шаруашылығының есептегі табысы мен кірісі
жасақталады.
Салықтардың көмегімен мемлекет өзінің қоғамдық функцияларын орындауға
қажетті ресурстарды өз қарамағына алады. Салықтардың есебінен сол сияқты
табыстардың бөлінуін өзгертетін әлеуметтік қамтамасыз ету шығындары
қаржыландырылады. Салық салу жүйесі адамдар арасында түпкілікті бөлінуін
анықтайды. Басқарудың әкімшілік – директивалық әдістері экономиканың
әдістеріне көшу жағдайларына нарықтық экономика. Реттеуші ретінде
салықтардың халық шаруашылығының басымды салаларын кеңейту мен дамытуға
рөлі мен мәні күрт өседі, салық арқылы мемлекет ғылымды көп қажет ететін
өндірітерді дамытуға және шығын кәсіпорындарды таратуда қажырлы саясат
жүргізе алады.
Салықтар әскери олжа және кеден салықтарымен қоса мемлекеттің өзіне
ақша табудың ең көне кәсібі болып табылады. Революцияға дейінгі белгілі
қаржыгер П.П. Гензель осыған байланысты уже в древнем мире были прекрасно
известны технические приемы обложения, разнообразные кадастры и утонченные
способы взыскания деп атап көрсеткен. Осы заманғы ғалым М.Т. Оспанов
қазіргі салық салудың бастапқы формасын екі мың жылдар бойы қалыптасқан
христиандық және мұсылмандық діндеріне жатқанын айта келіп в условиях,
когда государства в совершенном виде еще не существовало и зачаточные формы
государственной организации проявились у одних народов в виде патриархально
организованных объединений (германские племена), у других управляющихся
олигархиями городов-государств (греческий мир и Аппенинский полуостров), об
общегосударственных законах здесь говорить не приходится: их вполне
заменяли тогда неписаные, но от этого не менее строгие, законы религиозных
общин, - деп тұжырымдаған.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің және қызметін қаржыландыру негізгі
көзі болып табылады. Сол үшін мемлекет әртүрлі салықтар жиынтығы кіретін
салық жүйесін жасақтайды.
Онда әр салық бойынша төлеушісі, салық салу объектісі, ставкасы, төлеу
тәртібі және жеңілдіктер беріледі. Сол сияқты салық құрылымы – күшті билік
өкілеттіктері берілген әсіресе салықты бақылауды жүзеге асыру бөлігінде
мамандырылған салық органдарының жүйесі жасақталады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
жеке тұлғалардың табыстарына салық салуды дамыту кезеңдерін зерттеу мен
ғылыми негіздеу, инвестициялық бағытын және экономикалық өсу стратегиясын
өткеруге мақсаттылығын күшейту мақсатында елдің қолданыстағы салық салуды
реформалау жөнінде ұсыныстар жасау, шаруашылық субъектілеріне тікелей салық
салу негізінде инвестициялық ынталандыру жүйесін қалыптастыру бағытын
анықтау диплом жұмысының мақсаты болып табылады.
Алға қойған мақсатқа сәйкес жұмыста келесі міндеттер қарастырылып
шешіледі:
- кәсіпкерлік қызмет табысына салық салудың шетелдік
тәжірибесін зерттеу;
- кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға салық
салуды дамытудың негізгі кезеңдерін (мерзімдерін) бөліп
көрсету;
- шағын кәсіпкерлік субъектілеріне салық салудың
қолданыстағы жағдайына салыстырмалық талдау жүргізу;
- жеке кәсіпкерліктің инвестициялық салық үрдістеріне
салық ықпалының ықтималды әдістерін жүйелеу іріктеу.
Отандық және шетелдік ғалымдардың салық реформасының
проблемалары жөніндегі еңбектері халықаралық және Республикамыздың ғылыми
практикалық конференция материалдары зерттеудің дерек көздері болып
табылады.
Диплом жұмысының құқықтық және ақпараттық қамтамасыз ету ретінде
Қазақстан Республикасының салық жүйесін реттейтін заңнамалық және
нормативтік актілері, Павлодар облысы бойынша салық комитетінің
материалдары пайдаланылды.
Жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға салық салудың
теориялық аспектілері
1.1 Кәсіпкерлік қызметтен түскен кіріске салық салудың шетелдік
тәжірибесі
Нарық экономикасы дамыған елдерге экономикалық өмірдің түрлі
салаларына кеңейтілген және күшейтілген араласу үрдісі тән. Айырмашылық тек
араласудың дәрежесінде жатыр. АҚШ-та бұл үрдіс аз болса, Швецияда көп.
Германия және Жапон елдерінде орташа. АҚШ-та бұрыннан бері мемлекеттік
реттеу америкалық шаруашылық механизмнің ажырамас бөлігіне айналды.
Мемлекеттік реттеудің негізгі құралы салық саясаты мен жеке
кәсіпкерлікее қаржылық ықпал ету болып табылады.
Салық салу, несиелеу, инвестициялау сияқты экономикалық реттеушілер
арқылы мемлекет қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыратын шаруашылық
әрекеттерінің нұсқаларын қабылдауға ыпал етеді.
Түрлі мемлекеттердің салық саясаты жеке капиталды тартуға
бағытталатыны белгілі. Бұл ретте салық жеңілдіктерінің ынталандыру ықпалын
кәсіпкерлік әрекеттің жанама жәрдем беру формасы ретінде қарастыруға
болады.
Тағы да бір жағдай туралы атап айтқан жөн. Дамыған елдердің
экономикасы еркін кәсіпкерлік әрекетке негізделінген. Бәсекелестік-нарықтық
механизмі ресурстарды үлестіруді реттейді табыстың орташа нормасын ескере
отырып өндірісте біркелкі бағалардың орнатуын қамтамасыз етеді. Алайда
монополиялардың пайда болуы кезінде бұл механизм күшін жояды, бұл
ресурстардың тиімсіз үлестірілуіне және қолдануына, бағалардың өсуі әкеліп
соқтыруы мүмкін.
Монополиялар әрекетінің кері нәтижесін шектеу бірнеше бағыт бойынша
жүруде. Олардың ішінде – фирмалар кірісіне прогрессивті салық салу, үстеме
табысқа салынатын салық.
Барлық мемлекеттерде антитресттік заң жүзеге асуда.
Сондай-ақ, бұл шараларға шағын бизнес кәсіпорындарын жан-жақты қолдау
да жатады.
Бұдан кейінгі сараптау үшін АҚШ, ФРГ және Францияда орнатылған салық
салу объектілерін қазіргі кейіпінде қарастырайық. АҚШ пен ФРГ елдерін
таңдау олардың федеративті құрлымымен түсіндіріледі, бұл ресейлік
федеративті құрлымына қатысты сараптау жүргізуді жеңілдетпек. Франция үшін
жыл сайын салық мөлшерлемесін саяси және нарықтық конъюктураға сәйкес
нақтылауға мүмкіндік беретін салық жүйесін орталықтандырылған басқару тән,
сондай-ақ бұл елде көптеген жеңілдіктер мен ережелерге жатпайтын
ерекшеліктер көп, бұл Ресейдің салықтық жүйесімен бара-барлығын салыстыруға
мүмкіндік береді.
Халықаралық экономикада көптеген шағын фирмалар, компаниялар мен
кәсіпорындар жұмыс істейді. Мысалы, Индияда шағын кәсіпорындардың саны
12 миллионнан, ал Жапонияда тоғыз миллионнан асады. Шағын және орта бизнес,
мысалы, тек АҚШ-та ұлттық өнімнің жартысына жақын өсімін және жаңа жұмыс
орындар өсімінің 23 бөлігін көрсетеді.
Германияда шағын кәсіпорындарға берілетін жәрдем қаражаттың көлемі
жылына шамамен төрт миллиард маркіні құрайды. АҚШ конгресінде шағын және
орта бизнестің проблемаларымен екі комитет айналысады. Шағын және орта
бизнес істері жөніндегі әкімшілік олардың жұмысына басшылық етеді.
Әкімшіліктің мақсаты – шағын бизнесті мемлекеттік деңгейде қолдау.
Жапонияда шағын кәсіпорындардың саны өте көп, онда нарықтық экономика
жағдайларында мемлекеттің көмегінсіз дами алмайтын кәсіпорындарға ерекше
назар аударылады.
Ресейде қолданылып жүрген салық жүйесінің негіздері 90-жылдар
қарсаңында орнатылды. 2006 жылы салық жүйесінің негіздері туралы заң
қабылданды.
Бірақ салық жүйесінің құрылымы Қазақстан Республикасы құрылысы
талаптарына сәйкес келмейді. Көптеген субъектілері бюджеттерінің
кірістері негізінен меншікті салықтардан емес, салықтардан түскен
аударылымдар есебінен қалыптасады. Бұл аймақтардың әлеуметтік-экономикалық
дамуына кері әсер етеді.
Қолданыстағы салық жүйесі экономикаға, әсіресе, өндірістік секторына
қысым жасады. Есептер көсеткендей, кәсіпорындар жаңадан құрылған құнның
46 пайызын бюджетке аударуға міндетті болады. Әлеуметтік-экономикалық
жағдайлары бар дамыған елдердің өзінде салықтардың жоғары мөлшерлемері
сирек кездеседі және бұл әдеттегідей экономикалық өсудің төмен қарқынына
әкеледі. Ресей кәспорындары батыс кәсіпорындарына қарағанда, меншікке
қатысты өзгерістерге лайықтануға, бірлескен басқару принциптерін меңгеруге,
бәсекелестікке бейімделуге тура келеді. Қолайсыз салық тәртібінде нәтиже
болмайды, бұны отандық тәжірибе де растап отыр.
Мемлекет кәсіпорындарға жоғары салықтармен қысым жасап, салық
жеңілдіктері арқылы ең болмаса, олардың бір бөлігін қолдауға тырысты. Бірақ
бұл экономикалық жағдайды нашарлатты. Біріншіден, жеңілдіктер тек кейбір
кәсіпорындарға берілді. Бұл шаруашылық басшылардың уәжіне әсер етті, оларды
кәсіпорынның жұмыс тиімділігіне емес, өкімет органдарымен ерекше
қатынастар орнатуға бағыттады. Екіншіден, жеңілдіктер жасырын экономиканы
дамытуға мүмкіндік берді және сыбайлас жемқорлық үшін негіз құрды.
Осы және басқа да көптеген проблемалар салық жүйесінің дағдарысын және
оны реформалау қажет екенін дәлелдеді.
Салық реформасының маңызды проблемаларының бірі шағын бизнесінің
кәсіпорындарына салық салу болып қалып отыр. Қолданыстағы заңнамамен аяғына
дейін реттелмеген осы мәселе Салық Кодексінде де шешімін тапқан жоқ.
Көптеген дамыған елдердің нарықтық экономикасындағы шағын
кәсіпорындардың рөлі аса маңызды. Дәл осы шағын кәсіпорындар Қазақстандағы
нақты экономикалық өзгерістердің жүзеге асырылуының маңызды бөлігі болып
табылады. Шетелдік тәжірибе шағын бизнестің экономикадағы жоғары үлесі
туралы куәландырады.
Шағын бизнестің бірқатар артықшылықтары бар. Ол бәсекелестік саланы
қалыптастырады, қосымша жұмыс орындарын құрады, оперативті түрде алдыңғы
қатарлы жетістіктерді енгізеді, сұраным мен ұсынымның арақатынасына
байланысты өндірісті қайта құрады, бастапқы көтеріңкі шығындарды талап
етпейді. Шағын кәсіпорындардың санын арттыру – аясы тар мақсат емес, бұл
нарықтық ортаны қалыптастыру, экономикалық жағынан өсу үшін жағдайларды
қамтамасыз ету және соның негізінде ресейліктердің әл-ауқатын жақсарту
жолындағы нақты қадам.
Шағын және орта бизнесті қолдау мен ынталандырудың мемлекеттік
саясатына байланысты шетел елдерінде кәсіпорындар, ұйымдар мен кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын жеке тұлғалар үшін пайданы есептеу мен төлеудің
арнайы тәртібі белгіленген. Мемлекеттік салық қызметінің өзгерістер мен
толықтырулары бар № 37 Нұсқауына, сондай-ақ 1995 жылғы 14 маусымдағы
Қазақстан Республикасы шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауы туралы
заңының ережелеріне сәйкес шағын кәсіпорындар мен жеке кәсіпкер-тұлғалар
коммерциялық қызметінің келесі түрлерін жүзеге асыра алады:
- ауыл шаруашылық өнімін шығару және қайта ендіруҢ
- тұрғын үй, өндірістік, әлеуметтік және табиғатты қорғау
объектілерінің құрылысын салуды жүзеге асыру;
- халық тұтынатын тауарларды, дәрілік заттар мен медицинада
қолданатын заттарды шығару.
Шағын және орта бизнесі субъектілерінің мәртебесін, құқықтары мен
міндеттерін реттейтін заңнама тағы бір шектеуді қарастырады – бұл жоғарыда
аталған қызмет түрлерінен алынған түсім түскен кірістердің жалпы көлемінен
жетпіс пайыздан кем болмау керек.
Қазақстан Республикасы шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауы
туралы Заңы ережелерін дамыту мақсатында 2006 жылы 22 желтоқсанда
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі шағын кәсіпкерлік субъектілері
үшін бухгалтерлік есеп жүргізу жөніндегі Нұсқауларды бекіту туралы арнайы
бұйрығын қабылдады. Қазақстан Республикасы заңмен шағын кәсіпкерлік
субъектілері үшін бухгалтерлік есеп жүргізу мен салық салудың 2006 жылғы
желтоқсандағы Шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін салық салудың, есеп
жүргізудің және есеп берудің жеңілдетілген жүйесі туралы ерекше тәртібі
енгізілді. Заңның ережелеріне сәйкес Жұмыс істейтіндердің шекті саны 15-ке
дейін адамды құрайтын (оның ішінде азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттарме
Қазақстан Республикасы жұмыс істейтіндер) шағын кәсіпорындар пайдаға салық
төлемейді. Олар үшін Қаржы министрлігінің 2006 жылғы 22 ақпандағы
бұйрығымен бекітілген бірыңғай салық төлеу түрінде жеңілдетілген есеп
жүргізу мен салық салу жүйесі және Кірістер мен шығыстарды есепке алу
кітабын жүргізу тәртібі орнатылды. Жеңілдетілген жүйеге көшкен шағын
кәсіпкерлік субъектілеріне Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары
қолданылмайды. Жоғарыда аталған Заң олар үшін салық салуға алынатын
кірістің сомасын азайтатын шығыстарға басқа шектеулер енгізеді.
Қазақстан Республикасы Президентімен заңдарына қол қойылды, заңдармен
Салық салудың жеңілдетілген жүйесі Салық Кодексінің тарауына өзгертулер
мен толықтырулар енгізілді.
Шағын бизнестің қызметіне табыс салығы үлкен ықпал еткендіктен,
салықтың бұл түрін толық қарастырымақпыз.
Соғыстан кейінгі кезеңде АҚШ-та ірі шаралардың бірі 1986 жылы
қабылданған салық реформасының жаңа заңын қабылдау болып табылады.
Реформаның нәтижесінде жеке табыс салығы мен корпорациялар табысына
салынатын салық жүйесінде біршама өзгерістер енгізілді.
Сөйтіп, прогрессивті табыс салығы (15%-дан 50%-ға дейін)
фиксацияланған мөлшері бар модификацияланған салықпен (15 пайыз және 28
пайыз) алмастырылды.
АҚШ-тағы барлық салық кірісінің басым бөлігін федералды салықтар
қамтамасыз етеді. Олардың құрамына келесі салықтар кіреді: федералды табыс
салығы; корпорация табысына салынатын салық; әлеуметтік сақтандыруға
салынатын салық; федералды акциздер; кедендік баж салығы; мирас пен
басыбайлыққа салынатын салық.
Федералды табыс салығы азаматтардың жеке кәсіпкерлік немесе өзге де
еңбек әрекетінің (корпоративті емес бизнес) нәтижесінде алынған жеке
табысына салынады. Табыс салығы кірістің үшке бөлінуі ескеріле отырып,
жалпы сомасынан алынады: жалпы табыс, яғни кез келген табыс көзінен
алынған кірістің жалпы жылдық сомасы, таза табыс, яғни шығындарды (арнайы
киімге, көлік және т.б. шығындар) есептемегендегі жалпы табыс, салынатын
салық, яғни бірқатар шығындар мен салынбайтын минимумдарды
алыптастағандағы таза кіріс.
Салық салынудан толық немесе жартылай кірістердің келесі түрлері
босатылады: ұзақ мерзімді активтерді жүзеге асырудан түскен табыс мысалы,
ие азаматта алты немесе одан да көп ай бойы болатын бағалы қағаздар,
штаттар үкіметі мен жергілікті атқару органдарымен шығарылған облигациялар
бойынша пайыздық төлемдер, трансферлық төлемдер (әлеуметтік сақтандырудың
мемлекеттік және жеке қорынан алынған төлемдер).
Тазартылған кірістен стандартты жеңілдіктер алынып тасталады, оның
мөлшері 1988 жылы жалғыз басты салық төлеушіге 3000 доллар, бірігіп
декларация толтырған ерлі-зайыптыларға 5000 доллар, жеке деларациялары бар
ерлі-зайыптыларға 2500 доллар, үй шаруасы қожайыны үшін 4400 долларды
құрады. Қарт адамдарға немесе зағип жандарға 600 долларды құрайтын қосымша
жеңілдік қарастырылған. 1989 жылдан бастап инфляция қарқынына байланысты
аталған жеңілдіктердің индексациясы енгізілді.
Тазартылған кірістен салынбайтын минимум алынып тасталады.
1989 жылы жалғыз басты салық төлеуші үшін ол 2000 долларды құраған еді,
1990 жылдан бастап инфляцияның өсу қарқынына байланысты салынбайтын
минимумының индексациясы енгізілді. Бұл жеңілдік салық төлеушінің жұмыс
істемейтін жары немесе өзге асырауындағы жандарға беріледі.
Штаттар салығына келесі салықтар жатады: сатылымына салынатын жалпы
салық; табыс салығы; корпорациялар табысына салынатын салық; мирас пен
басыбайлыққа салынатын салық.
Табыс салығы 44 штатта салынады (Флорида, Невада, Оңтүстік Дакота,
Техас, Вашингтон және Вайоминг штаттарынан басқалары). Оның федералды табыс
салығынан айырмашылығы мөлшерлемелер деңгейі және жеңілдіктер жүйесі мен
салық базасын есептегенде рұқсат етілген шегерілімдер деңгейінде жатыр.
Көптеген штаттарда табыс салығын есептеу прогрессияда жүзеге
асырылатынын атап айтқан жөн. Ол шамалы және 10-15 мың доллар табыста
мүлдем болмайды.
Жергілікті салықтарға келесі салықтар жатады: табыс салығы; корпорация
табысына салынатын салық; мирасқа салынатын салық; мүліктік салық;
акциздар, экологиялық салық.
Жергілікті табыс салығы салынатын объектілер әртүрлі және нақты штатта
орнатылған сәйкес заң нормаларына байланысты болып келеді. Мысалы, кейбір
штаттарда салық салу объектісі сол штатта тұратын және оның шекарасында
алынған азаматтар табысы болса, кейібірінде тек салық төлеушінің тұратын
штатынан тыс алынған табысы болып табылады, енді кейбір штаттарда сол
штатта тұратын әрі жұмыс істейтін азаматтардың сол штатта және штаттан тыс
жерден алынған табысы болып табылады.
Германиядағы салықтар мемлекет табысының маңызды кіріс көзі болып
табылады (шамамен 80 %), олардың құқықтық қамтамасыз етілу ерекшелігі
Германия Конституциясы арқылы орнатылған салық салу, өзара қатынас және
құзырлық арқылы орнатылды.
Конституциямен барлығы 45 салық орнатылды. Олардың ішінде негізгісі
табыс салығы (салықтан түсетін жалпы сомасының 90 %-ы) жоғары.
Табыс салығының салық салу объектісі заңды тұлғалардың олардың ауыл
және орман шаруашылығы, кәсіпкерлік әрекеті, жалға алу еңбегі, алға
алынбаған еңбек, жылжымалы немесе жылжымайтын мүлікті жалға беру немесе
капиталдан және өзге де табыс көздерінен (мысалы, мемлекеттік зейнетақы
сақтандыру қорынан табыс үлесімен бірге зейнетақыдан, алыпсатарлық
келісімшарттан түскен табыс) түске табыс болып табылады. Бұл ретте кіріс
болып тек табыс қана саналады, сондықтан кіріске салынатын салық сомасы
табысты алумен байланысты өндірістік шығындарды есептегенде азаюы мүмкін.
Сонымен қатар сома шектеусіз алынатын ерекше шығындар (мысалы, төленетін
шіркеулік шығындар), немесе отбасы жағдайына байланысты
дифференцияцияланатын максималды соманың (өмірлік қажеттіліктер –
сақтандыру төлемдері, тұрғын үй құрылысына төленетін төлемдер) шектелуіне
байланысты, немесе қатаң белгіленген сома түріндегі (жеке кәсіби білім алу
немесе жаңа кәсіп бойынша біліктілікті арттыру, жеке шаруашылықтағы
жұмыскерлерге жұмсалатын шығындар, мектеп шығындары) шығындар төмендете
алады.
Ерекше шығындар шектеусіз есепке жататын ерекше шығындар сомасы
жатады, оларға қатысты салық төлеуші ешқандай құжаттарды қажет етпейді.
Шығындардан алынатын максималды сома жалғыз басты адамдарға 1400 еуро,
ерлі-зайыптыларға 2700 еуроны құрайды. Бұған қосымша 20006000 еуро (жалғыз
басты ерлі-зайыптылар) көлемінде сақтандыру төлемдері алынбақ.
Ерекше шығындарға сонымен қатар ажырасқандардың алимент төлемдері
немесе ұзақ мерзім бойы бөлек тұратын ерлі-зайыптыларға жылына 10000 еуро
көлеміндегі төлемдер жатады. Мұндай төлемдер алимент төлеушіден алынады,
алайда алимент алушыда бұл сомаға өзге табыс көзі ретінде табыс салығы
салынады.
Сонымен қатар ерекше шығындарға қайырымдылық, шіркелік, діни, ғылыми,
сондай-ақ жәрдемге ерекше зәру коммерциялық емес салаларды қолдау жатады,
бұған қоса саяси партияларға төленетін төлемдер мен қайырымдылық төлемдері
де жатады.
Күтпеген жалпы типтегі шығындарға төлеушіге міндетті түрде төлеуге
мәжбүр болған, мысалы ауруханадағы ем үшін төленетін төлемдер жатады.
Күтпеген шығындарға сонымен қатар жалғыз басты ата-анаға 16 жасқа
дейінгі баланы тәрбиелеу кезіндегі тұрмыстық шығындар жатады.
Өз кезегінде салық салынатын табыс салық салынбайтын минимумнан асатын
сомадан алынады, ол жалғыз бастыерлі-зайыптылар үшін 26165232 еуроны
құрайды.
Салық салынатын соманың төменгі пропорционалды сомасы
41538307 еуродан 60041120083 еуроға дейін жетеді, табыс салығы тарифтік
прогрессия негізінде есептелінеді.
Прогессияланатын зонадағы ақырғы салықтық мөлшерлеремелер үнемі
ұлғаяды және түзу бойынша 19 %-дан 53 %-ға дейін. Жоғарыда көрсетілген
салық салынатын сомадан жоғары соманың әрбір өсімі 53 %-ды мөлшерлемесімен
салыққа ілігеді.
1993 жылдан бері Германияда салық салынудан сақтандыратын төменгі
күнкөріс деңгейінің минимумы енгізілгенін атап айтқан жөн. Қарапайым отбасы
үшін (ерлі-зайыптылар және екі бала) 1995 жылы жылдық еңбекақы 20879 еуро
мөлшерінде болса, табыс салығынан босатылады.
Германиядағыдай Франция елінде де салық салу мемлекет үшін орталық
бюджеттің табыстарын қалыптастырудың басты көзі болып табылады. Салықтар
оның табыс базасының 90 %-н құрайды.
Француз республикасы унитарлы мемлекет болса да, салықтар қатаң түрде
орталық және жергілікті болып екіге бөлінеді. Бұл ретте жергілікті салықтар
салықтардың жалпы сомасының үштен бір бөлігін құраса, ал жергілікті
бюджеттер өзін-өзі қаржыландыру және зиянға ұшырамау принципіне
негізделінген. Алайда орталық және жергілікті салықты жинау үрдісі бір
салық қызметімен жүзеге асырылады.
Францияда табыс салығының салық салу объектісі отбасының оның сандық
құрамына қарамастан жалпы табысы болып табылады (салық төлеу үшін жалғыз
басты азамат 18 жасынан бастап бір адамнан құралатын отбасыны құрамақ). Бұл
ретте табыс салығы орталық бюджеттің салықтан 20 %-н ғана құрайды. Бұл
салықтың осы түрінің позитивті әлеуметтік процестерін ынталандыруға, қор
жинауға, жылжымайтын мүлік, акцияға төлемдер салу үшін халықты
ынталандыруға, кәсіпкерлікті белсендету құралы қолдануға байланысты.
Салық прогрессивті болып табылады, прогрессия мөлшерлемесі 0-ден 56-ға
дейін, отбасының жалпы табысының мөлшерлемесіне байланысты 8 %.
Салықты есетеу жүйесі өте кең әрі күрделі, алайда оның қысқаша баяндап
кеткен эөн, өйткені ол жеңілдіктер мен бұл салықтың ынталандыру функциясын
ашуға мүмкіндік береді.
Ең алдымен салықты есептеу үшін салық төлеушінің табыстары жеті
категорияға бөлінеді: жұмысқа жалдану кезінде еңбек бойынша төлем; жер
кірістері (ғимараттар мен жерді жалға беру); айналым капиталынан түскен
табыс (дивиденттер мен проценттер); алыпсатудан түске табыс, олар өз ішінен
келесі табыстарға бөлінеді: ғимараттарды алыпсатудан; бағалы қағадарды
алыпсатудан түскен кіріс (акциялар мен облигациялар); акционерлік қоғам
болып табылмайтын кәсіпорындардың өнеркәсіп және сауда қызметінен түскен
табыстар; коммерциялық емес табыстар (еркін кәсіп иелерінің қызметінен
түскен); ауыл шаруашылық кірістер.
Барлық жетінші категория бойынша таза табыс сомасы, әрбір категорияда
таза табысты есептеудің өз әдісі болады, салынатын салық сомасын анықтайды.
Жалғы жұмыс істеу бойынша төлем категориясында салықтың 20 %-дық
төмендеуі қарастырылған, мұны мәжбүрленген адалдыққа берілетін жеңілдік-
деп атайды, себебі жалданған жұмыскерлер сатушылармен кәсіпкерлерге
қарағанда өз табыстарын салық салудан жасыра алмайды (жылына 500 мың
франктен асатын жалақыға қолданылмайды).
Акционерлік қоғам болып саналмайтын кәсіпорын табысының жалпы
сомасынан өндіріс пен сатылымға жұмсалатын шығындар алынады (шикізат,
амортизация, жалақы, несие және тағы басқалары).
Ауыл шаруашылық табыстарды есептеу кезінде келесілер ескеріледі:
- салық төлеушіге табыс 200 мың еуродан төмен болсе ұжымдық жеңілдік;
- табысы 200-ден 400 мың еуроға дейін болса, фермер өндірістік
шығындар мен алынған кіріскті ескере отырып, салық салынатын соманы
өзі анықтайды;
- табыс 400 мың еуродан асса, коммерсанттар үшін орнатылған салық
салу нормалына сәйкес нормалар күшіне енеді.
Францияда жеңілдікпен салық салу шараларын жүргізу негізіндегі
кооператвтік қозғалысты мемлекет тарапынан қолдау жүзеге асырылатынын атап
айтқан жөн. Өзге кәсіпорындар сияқты кооперативтер орталық және жергілікті
салықтарды төлейді, алайда оларға қарағанда үлкен жеңілдіктермен және
ережеге жатпайтын тәртіппен төлейді:
- олар табысқа төленетін салықтан босатылады;
- оларға қосылған құн салығының минималды мөлшерлемесі (5,5 %)
қолданылады, ал инвестициялау кезінде қосылған құн салығы
есептелінеді;
- оларға қатысты кәсіпке төленетін салық 50 % жеңілдікпен төленеді;
- олар құрылысқа төленетін салықтан босатылған (тыңайтқыштарды
сақтауға арналған қоймалық ғимараттарды есептемегенде).
Салықта есептеу үшін отбасының таза табысы келесі сызба бойынша
бөлінеді:
- жалғыз басты бір бөлік;
- ерлі-зайыптылар екі бөлік;
- бір бала қосымша жарты бөлік;
- екі бала қосымша бір бөлік;
- үш бала қосымша екі бөлік.
Бұдан кейін сәйкес ставкалар бойынша салық сомасы бір бөлікке
анықталады, бұдан кейін алынған нәтижелер қосылады, бұл салық прогрессиясын
жеңілдетуге және көп балалалы отбасылар үшін белгілі бір жеңілдіктермен
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Бұған қоса, салық шығындар сомасына 25 % қысқарылуы мүмкін:
- балалардың мектепке дейінгі мекемелерде тәрбие алуына;
- қарт адамдарға көмек көрсетуге;
- баспана алуға несиенің мөлшерлемесін төлеуге (несиенің орнатылған
шегі отбасы үшін 15 мың еуро, жалғыз бастыларға жеті мың еуро);
- өмірді сақтандыруға төленетін төлемдерге;
- акцияны сатып алуға салық саясатының өзгеруіне баланысты
ауыстырылып отырады.
Испанияның салық жүйесі үшбаспалдақты. Корпорациялар мен халық
федералды, аймақтық және жергілікті салықты төлейді. Федералды салықтарды
Испанияда салық қызметінің мемлекеттік агенттігі бақылайды, олардың
автономды территориялар мен елді-мекендерде өзінің өкілдері бар. Әрбір
заңды және жеке тұлғаның өзінің жеке Ішкі істер министрлігінің (NIE)
идентификациялық нөмірі болады.
Бюджеттің ең жоғары табысы жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының
арқасында қамтамасыз етіледі. Испаниядағы салықтар еуропалық көптеген
елдердегідей. Мәселен, жалақыдан, кәсіпкерлік және кәсіби әрекеттен,
капиталдан түскен девиденттен алынған табыстан басқа оған зейнетақы,
жұмыссыдарға берілетін жәрдемақы да енгізілген. Табыс салығы науқастық
бойынша жәрдемақыға, мемлекеттік стипендияларға, лотереялық ұтыстарға,
жұмыстан босату кезінде төленетін жәрдемақыға салынбайды.
Салық салынатын табыстан жылына 120 еуро әрбір бала және 65 жастан
жоғары отбасы асыруындағы жан үшін беріледі. Жылдық кірістен әлеуметтік
сақтандыру және кәсіп одақ төлемдері алынады, бірақ кірістің 5 % жоғары
және 1500 еуродан жоғары болмауы тиіс.
Салықты есептеу үшін кіріске жылжымайтын мүлік құнының 2 % қосылады.
Испанияда табыс салығы жеке немесе отбасымен төленеді. Салық
салынбайтын минимум бірінші жағдайда жылына 2400 еуроны құраса, екінші
жағдайда 4800 еуроны құрайды. Бұдан кейін кірістің өсіміне байланысты он
алты мөлшерлемеден құралатын прогрессивті шкала жүзеге асады. Минималды
мөлшерлеме – 20 %, ал максималды – 56 %. Соңғысы бір адамның табысы жылына
57000 еуродан жоғары болса немесе отбасы табысы 66000 еуродан жоғары болса
ғана қолданылады.
Испанияда тікелей салықтардың бірі корпорация табысы болып табылады.
Салық ставкасы – 35 %, яғни Ресейде қолданылатын салықпен бірдей.
Кооперативтер үшін мөлшерлемелер 26 %-ға дейін төмендейді. Инвестицияларға
5 % салық жеңілдігі беріледі. Әрбір қосымша жұмыс орны үшін салық салу
базасы 90 еуроға төмендейді. Испанияда мәдениетке, оның ішінде
киноөнеркәсіпке, білім беру, мамандарды кәсіби даярлау және тағы басқа
салаға капитал еңгізу салық жеңілдіктерімен ерекше бөленеді.
Жоғарыда аталған Испаниядағы екі салық федералды бюджет кірісінің 50 %
құрайды. Қалғаны – кедендік баж салығы, салық төлемдерін уақытында
төлемегені белгіленген өсім және салықтық емес төлемдер.
Испаниядағы аймақтық салымдар екі топ бойынша жіктеуге болады.
Біріншісі – аймақ үкіметімен орнатылатын жеке салықтар. Екіншісі – 1994
жылға дейін федералды болған, кейін олардың қардылық жағдайын күшейту үшін
территоияларға берілген салықтар, оларға:
- жеке меншшіке (мүлікке) салынатын салық жылына 0,2 %-дан 2,5 %
дейінгі мөлшерлемеде прогрессивті шкаламен есептелінеді. Испанияда
резидентпен (жеке тұлғамен) табыс салығымен бірге жылына бір рет егер салық
төлеушінің жалпы мүлігі 90000 еуродан артатын болса төленеді. Есепке:
жылжымайтын мүлік, көлік, банктердегі сальдо, депозиттер мен өзге де
қаржылық өнімдер, бағалы тастар, өнер туындылары және тағы бақсалары
алынады. Прогрессивті ставка 0,2 %-тен 2,5 %-ке дейін. Егер мүлік бір
адамға шаққанда 90000 еуродан төмен болса, онда декларацияны беру міндетті
емес. Салыққа тарихи және мәдени құндылықтар жатпайды;
- мирас немесе басыбайлық ретінде берілетін мүлікке салынатын салықтың
мөлшерлемесі 7,65 %-дан 34 %-ға дейін болады. Салық салу базаны анықтау
кезінде тіклей мұрагер үлкен жеңілдіктерге ие болады;
- жеке тұлғалардың мүлікті сатып алу немесе жалға алу кезінде
төленетін мүлікті беру салығы. Салықтың бұл түрі 4 % мөлшерлеме бойынша,
жылжымайтын мүлік 6 % мөлшерлеме бойынша салықпен салынады.
Әрбір зонадағы муниципалды салықтар бірдей болып табылады;
- мүлікке салынатын салық. Оған муниципалды өңірге жататын жер
учаскелері мен құрылыстар жатады. Бұл салық бойынша мөлшемелер
дифференцияланған және муниципалитетпен реттеледі;
- Экономикалық қызметке салынатын салық. Салықты кәсіпкерлікпен
айналысатын заңды және жеке тұлғалар төлейді. Салық мөлшері көптеген
факторларға байланысты: қызмет ету түрінен, орналасқан ғимараттың метрінен,
энергияны қолданудан, кәсіпорынның орналасқан жерінен, муниципалды
коэффициентінен және тағы басқаларынан.
Испанияда муниципалды салықтар өзге салықтар сияқты үлкен емес.
Салықтан және түрлі жеңілдіктен босатудың көптеген жағдайлары бар. Испания
мен Ресей федерациясы арасында 1985 жылдың 1- наурызынан бастап кірістер
мен мүлікке қайталама салық салудан сақтау туралы Үкіметаралық конвенсия
жүзеге асуда.
Испаниядағы резиденттерден емес алынатын салықтар: БАЖ, мүлікті беру
салығы, заңды құжаттандырылған актілер салығы, автокөлікке, жылжымайтын
мүлікке жалпы негізде салынатын салық.
Испаниямен қайталама салық салудан сақтау туралы конвенсиясы бар
елдерден шыққан және резиденттігің жоқытығы туралы анықтама немесе
декларация ұсынған азаматтар банктер тарапынан жоғарыда аталған шығындарды
өтемейді және табыс салығын жеңілдетілген форма және символикалық
мөлшерлеме бойынша резиденттер емес азаматтардың мүлігіне салынатын
салықпен бірге төлейді. Төлеу мерзімі – бір жыл ішінде.
Қазақстандағы қиын жағдай үшін дамыған елдердің салық салу тәжірибесін
қолдана отырып, салықтарды реттеу функциясын тиімді қолдану жағынан
халықтың әлеуметтік қамтамасызданған бөлігін қамтамасыз ету экономиканың
өсуіне ықпал ету қажеттілігі бойынша міндеттер арасында балансты табу
маңызды болып табылады.
1.2 Қазақстан Республикасы жеке кәсіпкерлерінің табыстарына салық салу
ерекшеліктері
Шағын кәсіпкерлікті қолдау және дамыту бүгінгі таңда мемлекеттік
экономикалық саясаттың басым саласы болып табылады. Елбасы Нұрсұлтан
Назарбаев айтқандай: Шағын бизнес – мемлекеттің стратегиялық курсын жүзеге
асырудың басты құралдарының бірі.
Шағын бизнесті дамыту – біздің заманымыздың өзекті мәселесі. Бұл шағын
бизнестің тұрғындарды жұмыспен қамту мәселесінің шешілуіне, бәсекелестік
ортаны қалыптастыруға, нарықтың отандық тауарлар мен қызмет көрсетулермен
толығуына, сонымен қатар бюджетке қосымша салымдарды қамтамасыз етуіне
ықпал етуімен түсіндіріледі.
Бүгінде Республиканың экономикалық өсуі кәсіпкерліктің сәтті дамуына
тікелей байланысты. Кәсіпкерлік субъетілерінің тұрақты өсуі тек жалпы
Республикада ғана емес, сонымен бірге Павлодар облысында да байқалуда,
жұмыссыздық азайып, қосымша және жаңа жұмыс орындары пайда болды.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының шағын бизнесі – бұл шағын
бизнестің жарты миллионнан астам тіркелген кәсіпорындары. Экономиканың бұл
секторында жұмыс істейтін адамдар саны 1 249,2 мың. Бүгінде шағын және орта
бизнес – Қазақстан Республикасыныңқарқынды дамып келе жатқан экономика
секторы.
Кәсіпкерлікті дамытуда мемлекеттің салық жүйесі ерекше рөл атқарады.
Шағын кәсіпкерлікті қолдау мақсатында салық кодексінің енгізілуімен арнаулы
салық режимдері орнатылды.
Қазақстан Республикасында арнаулы салық режимдері келесіге қатысты
қарастырылады:
- шағын бизнес субъектілеріне;
- шаруашылық (фермалық) қожалықтарына;
- заңды тұлғалар – ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілеріне;
- кәсіпкерліктің жеке түрлеріне.
Арнаулы салықтық режим шағын бизнес субъектілеріне әлеуметтік салық
және корпоративтік немесе жеке табыс салығының жеңілдетілген төлемін
қарастырады, бұл тек төлем көзінен ұсталып қалатын жеке табыс салығын
қоспағанда ғана жүзеге асады.
Салық салу объектісі үш түрлі табыстан тұратын, Қазақстан
Республикасының территориясы және одан тыс жерде салықтық кезеңде алынған
кіріс болып табылады.
Патент негізінде бюджетпен есептесетін жеке кәсіпкер үшін салықтық
кезең күнтізбелік жыл болып саналады. Жеңілдетілген декларация негізінде
бюджетпен есептесетін шағын бизнес субъектісі үшін – тоқсан болып табылады.
Патент құны қосылған құннан алынған салықтан; шаруашылық қызметтен
алынған кіріс салығынан; төлем көздерінен ұсталған кіріс салығынан; жер
салығынан, мүлік салығынан; көлік мүліктерінен алынған салықтан; әлеуметтік
сақтандыру қорына жіберілген аударымнан; міндетті зейнетақы жарналары мен
жол қорының аударымынан тұрады. Салық қызметі оны фиксалды сомалы салық
деп атайды, себебі оның басым көпшілігі бірыңғай ауылшаруашылық салығының
санатына сәйкес келеді.
Салықтар экономикалық санат ретінде қиын экономикалық үдерістерді
көрсетеді, сондықтан оларға пара пар болу керек. Бір жағдайда олар өзін
жүктелген функцияларды орындай алмауы мүмкін. Осы жағдайларды ескере отыра,
дамыған елдерде бірыңғай салықты іздестіру, әрине, бұрыннан тоқтатылған деп
сенеміз.
Арнаулы салықтық режимды қолданатын шағын бизнес субъектісімен бірнеше
кәсіпкерлік түрін жүзеге асырылған жағдайда табыс кәсіпкерліктің барлық
түрлерін жүзеге асырудан түскен сомадан анықталады.
Шағын бизнес субъетілері салық төлеудің төмендегі тәртібінің бірін
ғана өздігінен таңдауға құқылы, сонымен қатар олар бойынша салықтық есеп
беруі тиіс:
- жалпы белгіленген тәртіп;
- бір жолғы талон негізіндегі арнаулы салықтық режим;
- патент негізіндегі арнаулы салықтық режим; жеңілдетілген декларация
негізіндегі арнаулы салықтық режим.
Арнаулы салықтық режимдерді толығырақ қарастырайық.
Патент негізіндегі арнаулы салықтық режимді келесі тұлғалар қолдануы
мүмкін:
– жалданған жұмыскерлердің еңбегін пайдаланбайтын жеке кәсіпкерлер;
– жеке кәсіпкерлік формасында әрекеттерін жүзеге асырған жеке
кәсіпкерлер;
– табысы жылына 2 млн. теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер.
Арнаулы салықтық режимді әрекеттің келесі түрін жүзеге асыратын жеке
кәсіпкерлер қолдана алмайды:
– подакцизді өнімді өндіру;
– кеңес беру, қаржылық, бухгалтерлік қызмет көрсету;
– мұнай өнімдерін сату;
– шыны-аяқты жинау және қабылдау;
– недропайдалану;
– төменде көрсетілгеннен басқа лицензияланатын.
Патентті алуға қажетті құжаттар.
Патентті алу үшін жеке кәсіпкерге кәсіпкерлік әрекетін жүзеге асыру
орны бойынша салық органына:
– жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік;
– 912.00 формасы бойынша жеке кәсіпкерлер үшін патент алу үшін
өтініш;
Бюджетке келесі төлемдерді төлегенін растайтын квитанциялар:
– жеке табыс салығы;
– әлеуметтік салық;
– жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнеткерлік төлемдер;
– әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына әлеуметтік төлемдер.
– лицензиялануға жататын әрекетті жүзеге асыру жағдайында лицензияны
беруі тиіс.
Патентті беру мерзімі.
Патент салық органдарымен жоғарыда көрсетілген құжаттар ұсынғаннан
кейін бір күн ішінде күнтізбелік бір жыл ішінде бір ай мерзіміне беріледі.
Петант құнына кіретін салық түрлері.
Патент құнына:
- жеке табыс салығы;
- әлеуметтік салық кіреді.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті және шағын бизнесті
дамытуға қолдау жасау мақсатында еліміздің Салық кодексінде шағын
кәсіпкерлік субъектілеріне салық салу процедурасын оңайлатуға бағытталған
бірқатар шаралар көзделген.
Салық кодексі қабылданғанға дейін кәсіпкерлер үшін патент негізінде
салық салудың оңайлатылған режимі көзделген болатын. Осы режим 1995 жылғы
тамыздан бастап қолданылып келді. Алайда, осы тұста жұмыс тәжірибесі
жекелеген кемшіліктердің орын алғаның көрсетті. Олар:
- кәсіпкер патенттің құнын есептеу үшін қажетті бірқатар құжат,
мысалы, қызметкерлерді жалдау шартын, тұрақжайды жалға алу шартын,
асырауындағылардың бар екенін растайтын аңықтама және тағы басқаны өткізуге
тиіс;
- кәсіпкер жұмысын бастамай тұрып, өзінің болжамды табысы мен
шығыстарын алдын ала көрсетуге тиіс;
- есептеу жұмыстарын салық органының қызметкерлері жүргізетін де,
салық төлеушілер үшін бұл құжатты түсіну қиынға соғатын. Мәселен, кәсіпкер
есеп айырысу құжатын жасауға қатыспағандықтан,ал салық сомасы асырып
жіберілген деген күдіктен арылмайтын.
Сонымен қатар, әсіресе үлкен қалаларда, патенттің құнын есептеу
үшін кәсіпкердің табыс көзі болып табылатын объектінің орналасқан жерін
ескеру қажет болатын. Яғни патенттің құны қызметтің жүзеге асырылатын
орнына (қаланың орталығы, шеті немесе халық аз қоныстанған бөлігі)
байланысты болатын, соған қарай ұлғайту немесе азайту коэффициенті
қолданылатын. Мұндай есептеу салық төлеушілердің түсінуіне қиын еді.
Жеке кәсіпкер жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы төлемдері
мен әлеуметтік сақтандырудың Мемлекеттік қорына әлеуметтік төлемдерді
төлейтін болса, онда көрсетілген төлемдер патент құнымен бірге төленуі
тиіс.
Міндетті зейнеткерлік төлемдер мен әлеуметтік төлемдерден босатылған
тұлғалар.
Жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнеткерлік төлемдерден
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы зейнеткерлік
қамтамасыз ету туралы Заңының 9-бабына сәйкес зейнеткерлік жасқа жеткен
адамдар босатылады.
Әлеуметтік сақтандырудың Мемлекеттік қорына әлеуметтік төлем төлеуден
Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік қамтамасыз ету Заңына сәйкес
зейнетақы төлемдерін алатын барлық зейнеткерлік босатылады.
Патент құнының есептелінуі.
Патент құнының есептелінуі жеке кәсіпкермен болжанатын табысқа 3 %
мөлшерінде мөлшерлемені қолдану арқылы есептелінеді, бұл ретте табыс
кәсіпкерлікті жүзеге асыруға байланысты шығындар есептелінбейді.
Мысалы: жеке кәсіпкер С. Күлбаева өздігінен, жұмыскерлерді жалдаусыз
лицензиялануға жататын ветеринария саласында кәсіпкерлік етуде.
Бұған қоса, бұл кәсіпкер зейнеткер емес, сондықтан ол міндетті
зейнеткерлік және әлеуметтік төлемдерді төлеуші болып табылады.
2007 жылдың 1- сәуірінен 1 - мамырына дейін (бір ай) жеке кәсіпкер С.
Күлбаеваның болжалмалы табысы 150 300 теңге, табыс 912.00.006 жолында
көрсетілген.
Мұндай табыста бір айлық салық сомасы 3006 теңгені (150300*2 %), ол
912.00.005 жолында көрсетіледі. Алынған сома екіге бөлінеді (30062=0503
теңге). Бірінші жарты сома 1503 теңге жеке табыс салығының сомасы болып
табылады және 912.00.006 жолында көрсетіледі.
Кәсіпкер С. Күлбаева әлеуметтік төлемдерді төлеуші болғандықтан, ол
соманың екінші жартысын - әлеуметтік салық сомасы 1503 теңгені әлеуметтік
төлемдер сомасына азайта алады.
Жеке кәсіпкерге патент құнымен бірге болжалған кірістің 10 %-ы
көлемінде жинақтаушы зейнетақы қорына төлемдер төлеу керек, бірақ бір айлық
минималды жалақы мөлшерінен 10 %-дан кем емес және бір айлық минималды
жалақы мөлшерінен жетпіс бес мөлшерінен артық емес болуы керек.
Мәселен, жеке кәсіпкер 9200 теңге көлемінде – бір айлық минималды
жалақы көлемінде табысты белгілейді. Онда міндетті зейнетақы төлем сомасы
920 теңгені құрамақ.
Жеке кәсіпкер білуге міндетті:
- кезекті патентті алу үшін патентті алу өтінішін алдындағы патент
мерзімінің аяқталуына дейін беру қажет;
- кәсіпкермен өзінің кәсіпкерлікпен айналысқан жері бойынша салық
органына патентті алу өтінішін уақытында бермеуі жалпы орнатылған
тәртіпте салық төлеуге берген келісімі болып саналады,
кәсіпкерлікті уақытша тоқтату өтінішін беру жағдайын есептемегенде.
Салықты төлеудің жалпы орнатылған тәртібіне ауысу барысында арнаулы
салық режиміне келесі ауысымдар жалпы орнатылған тәртіпті екі жылдан кейін
қолдануынан бастап қана мүмкін болады.
Патент негізінде бюджтпен есептесетін жеке кәсіпкерлер (подакцизді
өнімді сататындардан басқа) фискльды жадысы бар бақылау-кассалық
машиналарды қолданудан босатылады.
Егер фактілі табыс өтініш беру кезіндегі болжалмалы табыстан жоғары
болса, кәсіпкер бес күннің ішінде артқан соманы жариялауы тиіс және бұл
сомадан салық төлеуі керек.
Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік бермейтін
жағдайда кәсіпкерге оңайлатылған декларация негізінде немесе салықты
төлеудің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Есеп және қаржы кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДЖ. 050509. 26-04. 24. 08. ТЗ
Тақырып Кәсіпкерлік қызметімен айналысатын жеке тұлғалардың салық салу
(Павлодар облысы бойынша Салық комитеті ММ материалдары бойынша)
Ғылыми жетекші
(лауазымы, ғылыми атағы)
(аты, жөні, тегі)
(лауазымы, ғылыми атағы)
(аты, жөні, тегі)
Студент
Нормобақылаушы
(аты, жөні)
_______________________
(лауазымы, ғылыми атағы) ___________________
(қолы)
(күні)
(аты, жөні)
_______________________ (топ)
___________________
(қолы)
(күні)
Кафедра меңгерушісі ________________________
2009
Мазмұны
Кіріспе
1 Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға салық салудың
теориялық аспектілері
1.1 Кәсіпкерлік қызмет табыстарына салық салудың шетелдік тәжірибесі
1.2. Қазақстан Республикасының жеке кәсіпкерлерінің табыстарына салық
салу ерекшеліктері
2 Павлодар облысы жеке кәсіпкерлерінің табыстарына салық салу
жағдайына құрылымдық талдау
2.1 Жеке кәсіпкерлердің арнаулы салық режимінің қолдануын талдау
2.2 Жалпы бекітілген тәртіпте шаруа қожалықтары мен кәсіпкерлерге
салық салуды талдау
3 Дамуға ынталандыру мақсатында кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
жеке тұлғалардың табысына салық салуды жетілдіру
3.1 Салық реформасы және шағын бизнес субъектілерінің проблемасы
3.2 Шаруа (фермер) қожалықтарына салық салу проблемалары және шешу
жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған деректер тізімі
Қосымша А Павлодар облысы бойынша кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын жеке тұлғалардың табыстарынан салық түсімдері
Қосымша Ә Экономикалық қызмет түрлері бойынша жұмыс істейтіндердің
саны және Павлодар облысы бойынша шағын бизнес кәсіпорындарынан
бюджетке салықтар мен төлемдердің түсуі
Қосымша Б 2006 және 2007 жылдың кезеңдері бойынша арнаулы салық
режимінің шегінде Павлодар облысы бойынша шағын кәсіпкерліктің
салық салынатын субъектілеріне салыстырмалы талдау жүргіздік
Қосымша В Графикалық бөлімі
Қосымша Г Декларация 910.00
Қосымша Д Декларация 912.00
Қосымша Е Декларация 920.00
Қосымша Ж Декларация 921.00
Кіріспе
Кез келген елде мемлекеттік реттеу мемлекеттік тапсырыс, кәсіпкерлік,
несие-ақша реттеу және экономикаға бюджеттік салықтық ықпал сияқты ықпал
ету аспаптарына негізделеді.
Мұндай салық саясатын ұлттық реттеу дәрежесіне көтере отырып мемлекет
оның көмегімен экономикалық дамудағы цикілдік ауытқуларды жұмсартады,
инфляциямен күрес жүргізеді, өндірістік және әлеуметтік құрылымды дамытады.
Демек салық жүйесі мемлекеттік реттеудің экономикалық аспаптарының
арасында маңызды мәнге ие. Салық пен алымдар жүйесі фискалдық функциямен
қатар қоғамдық өндіріске, оның құрылымы мен динамикасына, орналасуына,
ғылыми техникалық үрдісті жеделдетуге экономиканың ықпалдық механизімі
болып қызмет етеді.
Іскери белсенділік демек кәсіпкерлік қызметтің белгілі бір саласы
дамуы салықтарымен ыңталандырылады немесе керісінше, шектеледі: әлемдік
рынокта, ұлттық кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін
өндіріс шығындапрын және жеке кәсіпорындардың айналымын төмендету үшін алғы
шарт туғызады. Салықтардың көмегімен протекциялдық экономикалық саясат
немесе товар рыногына еркіндікті қамтамасыз ету жүргізіледі.
Қазір республикамыздың салық механизмі аралық жағдайда тұрғандай:
оның мазмұны мемлекеттік реттеудің әкімшілік – бөлу сипатын көрсетпейді,
бірақ сонымен қатар экономиканы тікелей жанама мемлекеттік реттеудің тиімді
құралы болмаған. Нарықтық реформалардың соңғы жылдардағы практикасы
бюджеттік қаржыландырудың негізгі көзі – салықтың азайғаның көрсетті. Оған
себеп салықтың кемуі немесе жиынтық сомасын кемуі емес салықтан жалтару
аталатын жағдайлардың көбеюінде.
Салық жүйесінің өзі оған мүмкіншілік ашып беріп отыр. Себебі жеңілдік
көбейген сайын оны заңды және заңсыз жолдармен алғысы келетіндер де
көбеюде.
Мемлекет салық арқылы бізді сыпырады, сондықтан қайткен күнде де
одан қорғануға тиіспіз, - деген пікір қалыптасқан.
Оның үстіне соңғы уақытта салық үрдісі күрт күшейді. Алайда мұнда бір
ұстанымды мезет назарынан тыс қалып отыр: Батыс елдердегі экономикалық
дағдарыстар мен кейбір ортақ сипаттары болғанымен Қазақстанның
экономикасындағы дағдарысты елеулі ерекшеліктер бар.
Солардың басшылығы – біздің дағдарыстың себебі аса өндіру емес,
керісінше хроникалық сипатқа ие экономикамыздың тапшылығында.
Инфляция деңгейі, бюджет тапшылығы өндірістегі он өзгеріссіз
төмендетуі болғанымен ол қысқа мерзімді және міндетті түрде әлеуметтік
саясатты нашарлату есебінен жүзеге асырылады.
Жоғары салық ставкасы жағдайында салық факторы қате немесе жеткіліксіз
есептеу мейлінше қолайсыз жағдайға немесе тіпті кәсіпорынның банкротқа
ұшыруына соқтығуы мүмкін. Екінші жағынан салық заңдамасында көзделген
жеңілдіктерді дұрыс пайдалану алынған қаржылық жинақтардың сақталуы ғана
емес, салықтарды үнемдеу немесе тіпті салық төлемдерін қазынадан қайтару
есебінен жаңа инвестиция қызметін кеңейтуді қаржыландыру мүмкіншілігін
қамтамасыз ету. Салықты қолдану ведомстваның бағыныштылығына, кәсіпорын
меншік түрімен ұйымдық – ұлттық формасына қарамастан жалпы мемлекеттік
мүдделердің кәсіпкерлері мен кәсіпорындардың коммерциялық мүдделерімен
өзара байланысын қамтамасыз ету және басқарудың экономикалық әдістердің
бірі болып табылады.
Салықтардың көмегімен кәсіпкерлердің барлық меншік түріндегі
кәсіпорындардың мемлекеттік және бюджеттермен, банктермен сол сияқты жоғары
тұрған ұйымдармен өзара қатынастар анықталады. Салықтардың көмегімен
шетелдік инвестицияларды тартуды қоса алғанда сыртқы экономикамылық қызмет
реттеліп кәсіпорынның шаруашылығының есептегі табысы мен кірісі
жасақталады.
Салықтардың көмегімен мемлекет өзінің қоғамдық функцияларын орындауға
қажетті ресурстарды өз қарамағына алады. Салықтардың есебінен сол сияқты
табыстардың бөлінуін өзгертетін әлеуметтік қамтамасыз ету шығындары
қаржыландырылады. Салық салу жүйесі адамдар арасында түпкілікті бөлінуін
анықтайды. Басқарудың әкімшілік – директивалық әдістері экономиканың
әдістеріне көшу жағдайларына нарықтық экономика. Реттеуші ретінде
салықтардың халық шаруашылығының басымды салаларын кеңейту мен дамытуға
рөлі мен мәні күрт өседі, салық арқылы мемлекет ғылымды көп қажет ететін
өндірітерді дамытуға және шығын кәсіпорындарды таратуда қажырлы саясат
жүргізе алады.
Салықтар әскери олжа және кеден салықтарымен қоса мемлекеттің өзіне
ақша табудың ең көне кәсібі болып табылады. Революцияға дейінгі белгілі
қаржыгер П.П. Гензель осыған байланысты уже в древнем мире были прекрасно
известны технические приемы обложения, разнообразные кадастры и утонченные
способы взыскания деп атап көрсеткен. Осы заманғы ғалым М.Т. Оспанов
қазіргі салық салудың бастапқы формасын екі мың жылдар бойы қалыптасқан
христиандық және мұсылмандық діндеріне жатқанын айта келіп в условиях,
когда государства в совершенном виде еще не существовало и зачаточные формы
государственной организации проявились у одних народов в виде патриархально
организованных объединений (германские племена), у других управляющихся
олигархиями городов-государств (греческий мир и Аппенинский полуостров), об
общегосударственных законах здесь говорить не приходится: их вполне
заменяли тогда неписаные, но от этого не менее строгие, законы религиозных
общин, - деп тұжырымдаған.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің және қызметін қаржыландыру негізгі
көзі болып табылады. Сол үшін мемлекет әртүрлі салықтар жиынтығы кіретін
салық жүйесін жасақтайды.
Онда әр салық бойынша төлеушісі, салық салу объектісі, ставкасы, төлеу
тәртібі және жеңілдіктер беріледі. Сол сияқты салық құрылымы – күшті билік
өкілеттіктері берілген әсіресе салықты бақылауды жүзеге асыру бөлігінде
мамандырылған салық органдарының жүйесі жасақталады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
жеке тұлғалардың табыстарына салық салуды дамыту кезеңдерін зерттеу мен
ғылыми негіздеу, инвестициялық бағытын және экономикалық өсу стратегиясын
өткеруге мақсаттылығын күшейту мақсатында елдің қолданыстағы салық салуды
реформалау жөнінде ұсыныстар жасау, шаруашылық субъектілеріне тікелей салық
салу негізінде инвестициялық ынталандыру жүйесін қалыптастыру бағытын
анықтау диплом жұмысының мақсаты болып табылады.
Алға қойған мақсатқа сәйкес жұмыста келесі міндеттер қарастырылып
шешіледі:
- кәсіпкерлік қызмет табысына салық салудың шетелдік
тәжірибесін зерттеу;
- кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға салық
салуды дамытудың негізгі кезеңдерін (мерзімдерін) бөліп
көрсету;
- шағын кәсіпкерлік субъектілеріне салық салудың
қолданыстағы жағдайына салыстырмалық талдау жүргізу;
- жеке кәсіпкерліктің инвестициялық салық үрдістеріне
салық ықпалының ықтималды әдістерін жүйелеу іріктеу.
Отандық және шетелдік ғалымдардың салық реформасының
проблемалары жөніндегі еңбектері халықаралық және Республикамыздың ғылыми
практикалық конференция материалдары зерттеудің дерек көздері болып
табылады.
Диплом жұмысының құқықтық және ақпараттық қамтамасыз ету ретінде
Қазақстан Республикасының салық жүйесін реттейтін заңнамалық және
нормативтік актілері, Павлодар облысы бойынша салық комитетінің
материалдары пайдаланылды.
Жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға салық салудың
теориялық аспектілері
1.1 Кәсіпкерлік қызметтен түскен кіріске салық салудың шетелдік
тәжірибесі
Нарық экономикасы дамыған елдерге экономикалық өмірдің түрлі
салаларына кеңейтілген және күшейтілген араласу үрдісі тән. Айырмашылық тек
араласудың дәрежесінде жатыр. АҚШ-та бұл үрдіс аз болса, Швецияда көп.
Германия және Жапон елдерінде орташа. АҚШ-та бұрыннан бері мемлекеттік
реттеу америкалық шаруашылық механизмнің ажырамас бөлігіне айналды.
Мемлекеттік реттеудің негізгі құралы салық саясаты мен жеке
кәсіпкерлікее қаржылық ықпал ету болып табылады.
Салық салу, несиелеу, инвестициялау сияқты экономикалық реттеушілер
арқылы мемлекет қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыратын шаруашылық
әрекеттерінің нұсқаларын қабылдауға ыпал етеді.
Түрлі мемлекеттердің салық саясаты жеке капиталды тартуға
бағытталатыны белгілі. Бұл ретте салық жеңілдіктерінің ынталандыру ықпалын
кәсіпкерлік әрекеттің жанама жәрдем беру формасы ретінде қарастыруға
болады.
Тағы да бір жағдай туралы атап айтқан жөн. Дамыған елдердің
экономикасы еркін кәсіпкерлік әрекетке негізделінген. Бәсекелестік-нарықтық
механизмі ресурстарды үлестіруді реттейді табыстың орташа нормасын ескере
отырып өндірісте біркелкі бағалардың орнатуын қамтамасыз етеді. Алайда
монополиялардың пайда болуы кезінде бұл механизм күшін жояды, бұл
ресурстардың тиімсіз үлестірілуіне және қолдануына, бағалардың өсуі әкеліп
соқтыруы мүмкін.
Монополиялар әрекетінің кері нәтижесін шектеу бірнеше бағыт бойынша
жүруде. Олардың ішінде – фирмалар кірісіне прогрессивті салық салу, үстеме
табысқа салынатын салық.
Барлық мемлекеттерде антитресттік заң жүзеге асуда.
Сондай-ақ, бұл шараларға шағын бизнес кәсіпорындарын жан-жақты қолдау
да жатады.
Бұдан кейінгі сараптау үшін АҚШ, ФРГ және Францияда орнатылған салық
салу объектілерін қазіргі кейіпінде қарастырайық. АҚШ пен ФРГ елдерін
таңдау олардың федеративті құрлымымен түсіндіріледі, бұл ресейлік
федеративті құрлымына қатысты сараптау жүргізуді жеңілдетпек. Франция үшін
жыл сайын салық мөлшерлемесін саяси және нарықтық конъюктураға сәйкес
нақтылауға мүмкіндік беретін салық жүйесін орталықтандырылған басқару тән,
сондай-ақ бұл елде көптеген жеңілдіктер мен ережелерге жатпайтын
ерекшеліктер көп, бұл Ресейдің салықтық жүйесімен бара-барлығын салыстыруға
мүмкіндік береді.
Халықаралық экономикада көптеген шағын фирмалар, компаниялар мен
кәсіпорындар жұмыс істейді. Мысалы, Индияда шағын кәсіпорындардың саны
12 миллионнан, ал Жапонияда тоғыз миллионнан асады. Шағын және орта бизнес,
мысалы, тек АҚШ-та ұлттық өнімнің жартысына жақын өсімін және жаңа жұмыс
орындар өсімінің 23 бөлігін көрсетеді.
Германияда шағын кәсіпорындарға берілетін жәрдем қаражаттың көлемі
жылына шамамен төрт миллиард маркіні құрайды. АҚШ конгресінде шағын және
орта бизнестің проблемаларымен екі комитет айналысады. Шағын және орта
бизнес істері жөніндегі әкімшілік олардың жұмысына басшылық етеді.
Әкімшіліктің мақсаты – шағын бизнесті мемлекеттік деңгейде қолдау.
Жапонияда шағын кәсіпорындардың саны өте көп, онда нарықтық экономика
жағдайларында мемлекеттің көмегінсіз дами алмайтын кәсіпорындарға ерекше
назар аударылады.
Ресейде қолданылып жүрген салық жүйесінің негіздері 90-жылдар
қарсаңында орнатылды. 2006 жылы салық жүйесінің негіздері туралы заң
қабылданды.
Бірақ салық жүйесінің құрылымы Қазақстан Республикасы құрылысы
талаптарына сәйкес келмейді. Көптеген субъектілері бюджеттерінің
кірістері негізінен меншікті салықтардан емес, салықтардан түскен
аударылымдар есебінен қалыптасады. Бұл аймақтардың әлеуметтік-экономикалық
дамуына кері әсер етеді.
Қолданыстағы салық жүйесі экономикаға, әсіресе, өндірістік секторына
қысым жасады. Есептер көсеткендей, кәсіпорындар жаңадан құрылған құнның
46 пайызын бюджетке аударуға міндетті болады. Әлеуметтік-экономикалық
жағдайлары бар дамыған елдердің өзінде салықтардың жоғары мөлшерлемері
сирек кездеседі және бұл әдеттегідей экономикалық өсудің төмен қарқынына
әкеледі. Ресей кәспорындары батыс кәсіпорындарына қарағанда, меншікке
қатысты өзгерістерге лайықтануға, бірлескен басқару принциптерін меңгеруге,
бәсекелестікке бейімделуге тура келеді. Қолайсыз салық тәртібінде нәтиже
болмайды, бұны отандық тәжірибе де растап отыр.
Мемлекет кәсіпорындарға жоғары салықтармен қысым жасап, салық
жеңілдіктері арқылы ең болмаса, олардың бір бөлігін қолдауға тырысты. Бірақ
бұл экономикалық жағдайды нашарлатты. Біріншіден, жеңілдіктер тек кейбір
кәсіпорындарға берілді. Бұл шаруашылық басшылардың уәжіне әсер етті, оларды
кәсіпорынның жұмыс тиімділігіне емес, өкімет органдарымен ерекше
қатынастар орнатуға бағыттады. Екіншіден, жеңілдіктер жасырын экономиканы
дамытуға мүмкіндік берді және сыбайлас жемқорлық үшін негіз құрды.
Осы және басқа да көптеген проблемалар салық жүйесінің дағдарысын және
оны реформалау қажет екенін дәлелдеді.
Салық реформасының маңызды проблемаларының бірі шағын бизнесінің
кәсіпорындарына салық салу болып қалып отыр. Қолданыстағы заңнамамен аяғына
дейін реттелмеген осы мәселе Салық Кодексінде де шешімін тапқан жоқ.
Көптеген дамыған елдердің нарықтық экономикасындағы шағын
кәсіпорындардың рөлі аса маңызды. Дәл осы шағын кәсіпорындар Қазақстандағы
нақты экономикалық өзгерістердің жүзеге асырылуының маңызды бөлігі болып
табылады. Шетелдік тәжірибе шағын бизнестің экономикадағы жоғары үлесі
туралы куәландырады.
Шағын бизнестің бірқатар артықшылықтары бар. Ол бәсекелестік саланы
қалыптастырады, қосымша жұмыс орындарын құрады, оперативті түрде алдыңғы
қатарлы жетістіктерді енгізеді, сұраным мен ұсынымның арақатынасына
байланысты өндірісті қайта құрады, бастапқы көтеріңкі шығындарды талап
етпейді. Шағын кәсіпорындардың санын арттыру – аясы тар мақсат емес, бұл
нарықтық ортаны қалыптастыру, экономикалық жағынан өсу үшін жағдайларды
қамтамасыз ету және соның негізінде ресейліктердің әл-ауқатын жақсарту
жолындағы нақты қадам.
Шағын және орта бизнесті қолдау мен ынталандырудың мемлекеттік
саясатына байланысты шетел елдерінде кәсіпорындар, ұйымдар мен кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын жеке тұлғалар үшін пайданы есептеу мен төлеудің
арнайы тәртібі белгіленген. Мемлекеттік салық қызметінің өзгерістер мен
толықтырулары бар № 37 Нұсқауына, сондай-ақ 1995 жылғы 14 маусымдағы
Қазақстан Республикасы шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауы туралы
заңының ережелеріне сәйкес шағын кәсіпорындар мен жеке кәсіпкер-тұлғалар
коммерциялық қызметінің келесі түрлерін жүзеге асыра алады:
- ауыл шаруашылық өнімін шығару және қайта ендіруҢ
- тұрғын үй, өндірістік, әлеуметтік және табиғатты қорғау
объектілерінің құрылысын салуды жүзеге асыру;
- халық тұтынатын тауарларды, дәрілік заттар мен медицинада
қолданатын заттарды шығару.
Шағын және орта бизнесі субъектілерінің мәртебесін, құқықтары мен
міндеттерін реттейтін заңнама тағы бір шектеуді қарастырады – бұл жоғарыда
аталған қызмет түрлерінен алынған түсім түскен кірістердің жалпы көлемінен
жетпіс пайыздан кем болмау керек.
Қазақстан Республикасы шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауы
туралы Заңы ережелерін дамыту мақсатында 2006 жылы 22 желтоқсанда
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі шағын кәсіпкерлік субъектілері
үшін бухгалтерлік есеп жүргізу жөніндегі Нұсқауларды бекіту туралы арнайы
бұйрығын қабылдады. Қазақстан Республикасы заңмен шағын кәсіпкерлік
субъектілері үшін бухгалтерлік есеп жүргізу мен салық салудың 2006 жылғы
желтоқсандағы Шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін салық салудың, есеп
жүргізудің және есеп берудің жеңілдетілген жүйесі туралы ерекше тәртібі
енгізілді. Заңның ережелеріне сәйкес Жұмыс істейтіндердің шекті саны 15-ке
дейін адамды құрайтын (оның ішінде азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттарме
Қазақстан Республикасы жұмыс істейтіндер) шағын кәсіпорындар пайдаға салық
төлемейді. Олар үшін Қаржы министрлігінің 2006 жылғы 22 ақпандағы
бұйрығымен бекітілген бірыңғай салық төлеу түрінде жеңілдетілген есеп
жүргізу мен салық салу жүйесі және Кірістер мен шығыстарды есепке алу
кітабын жүргізу тәртібі орнатылды. Жеңілдетілген жүйеге көшкен шағын
кәсіпкерлік субъектілеріне Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары
қолданылмайды. Жоғарыда аталған Заң олар үшін салық салуға алынатын
кірістің сомасын азайтатын шығыстарға басқа шектеулер енгізеді.
Қазақстан Республикасы Президентімен заңдарына қол қойылды, заңдармен
Салық салудың жеңілдетілген жүйесі Салық Кодексінің тарауына өзгертулер
мен толықтырулар енгізілді.
Шағын бизнестің қызметіне табыс салығы үлкен ықпал еткендіктен,
салықтың бұл түрін толық қарастырымақпыз.
Соғыстан кейінгі кезеңде АҚШ-та ірі шаралардың бірі 1986 жылы
қабылданған салық реформасының жаңа заңын қабылдау болып табылады.
Реформаның нәтижесінде жеке табыс салығы мен корпорациялар табысына
салынатын салық жүйесінде біршама өзгерістер енгізілді.
Сөйтіп, прогрессивті табыс салығы (15%-дан 50%-ға дейін)
фиксацияланған мөлшері бар модификацияланған салықпен (15 пайыз және 28
пайыз) алмастырылды.
АҚШ-тағы барлық салық кірісінің басым бөлігін федералды салықтар
қамтамасыз етеді. Олардың құрамына келесі салықтар кіреді: федералды табыс
салығы; корпорация табысына салынатын салық; әлеуметтік сақтандыруға
салынатын салық; федералды акциздер; кедендік баж салығы; мирас пен
басыбайлыққа салынатын салық.
Федералды табыс салығы азаматтардың жеке кәсіпкерлік немесе өзге де
еңбек әрекетінің (корпоративті емес бизнес) нәтижесінде алынған жеке
табысына салынады. Табыс салығы кірістің үшке бөлінуі ескеріле отырып,
жалпы сомасынан алынады: жалпы табыс, яғни кез келген табыс көзінен
алынған кірістің жалпы жылдық сомасы, таза табыс, яғни шығындарды (арнайы
киімге, көлік және т.б. шығындар) есептемегендегі жалпы табыс, салынатын
салық, яғни бірқатар шығындар мен салынбайтын минимумдарды
алыптастағандағы таза кіріс.
Салық салынудан толық немесе жартылай кірістердің келесі түрлері
босатылады: ұзақ мерзімді активтерді жүзеге асырудан түскен табыс мысалы,
ие азаматта алты немесе одан да көп ай бойы болатын бағалы қағаздар,
штаттар үкіметі мен жергілікті атқару органдарымен шығарылған облигациялар
бойынша пайыздық төлемдер, трансферлық төлемдер (әлеуметтік сақтандырудың
мемлекеттік және жеке қорынан алынған төлемдер).
Тазартылған кірістен стандартты жеңілдіктер алынып тасталады, оның
мөлшері 1988 жылы жалғыз басты салық төлеушіге 3000 доллар, бірігіп
декларация толтырған ерлі-зайыптыларға 5000 доллар, жеке деларациялары бар
ерлі-зайыптыларға 2500 доллар, үй шаруасы қожайыны үшін 4400 долларды
құрады. Қарт адамдарға немесе зағип жандарға 600 долларды құрайтын қосымша
жеңілдік қарастырылған. 1989 жылдан бастап инфляция қарқынына байланысты
аталған жеңілдіктердің индексациясы енгізілді.
Тазартылған кірістен салынбайтын минимум алынып тасталады.
1989 жылы жалғыз басты салық төлеуші үшін ол 2000 долларды құраған еді,
1990 жылдан бастап инфляцияның өсу қарқынына байланысты салынбайтын
минимумының индексациясы енгізілді. Бұл жеңілдік салық төлеушінің жұмыс
істемейтін жары немесе өзге асырауындағы жандарға беріледі.
Штаттар салығына келесі салықтар жатады: сатылымына салынатын жалпы
салық; табыс салығы; корпорациялар табысына салынатын салық; мирас пен
басыбайлыққа салынатын салық.
Табыс салығы 44 штатта салынады (Флорида, Невада, Оңтүстік Дакота,
Техас, Вашингтон және Вайоминг штаттарынан басқалары). Оның федералды табыс
салығынан айырмашылығы мөлшерлемелер деңгейі және жеңілдіктер жүйесі мен
салық базасын есептегенде рұқсат етілген шегерілімдер деңгейінде жатыр.
Көптеген штаттарда табыс салығын есептеу прогрессияда жүзеге
асырылатынын атап айтқан жөн. Ол шамалы және 10-15 мың доллар табыста
мүлдем болмайды.
Жергілікті салықтарға келесі салықтар жатады: табыс салығы; корпорация
табысына салынатын салық; мирасқа салынатын салық; мүліктік салық;
акциздар, экологиялық салық.
Жергілікті табыс салығы салынатын объектілер әртүрлі және нақты штатта
орнатылған сәйкес заң нормаларына байланысты болып келеді. Мысалы, кейбір
штаттарда салық салу объектісі сол штатта тұратын және оның шекарасында
алынған азаматтар табысы болса, кейібірінде тек салық төлеушінің тұратын
штатынан тыс алынған табысы болып табылады, енді кейбір штаттарда сол
штатта тұратын әрі жұмыс істейтін азаматтардың сол штатта және штаттан тыс
жерден алынған табысы болып табылады.
Германиядағы салықтар мемлекет табысының маңызды кіріс көзі болып
табылады (шамамен 80 %), олардың құқықтық қамтамасыз етілу ерекшелігі
Германия Конституциясы арқылы орнатылған салық салу, өзара қатынас және
құзырлық арқылы орнатылды.
Конституциямен барлығы 45 салық орнатылды. Олардың ішінде негізгісі
табыс салығы (салықтан түсетін жалпы сомасының 90 %-ы) жоғары.
Табыс салығының салық салу объектісі заңды тұлғалардың олардың ауыл
және орман шаруашылығы, кәсіпкерлік әрекеті, жалға алу еңбегі, алға
алынбаған еңбек, жылжымалы немесе жылжымайтын мүлікті жалға беру немесе
капиталдан және өзге де табыс көздерінен (мысалы, мемлекеттік зейнетақы
сақтандыру қорынан табыс үлесімен бірге зейнетақыдан, алыпсатарлық
келісімшарттан түскен табыс) түске табыс болып табылады. Бұл ретте кіріс
болып тек табыс қана саналады, сондықтан кіріске салынатын салық сомасы
табысты алумен байланысты өндірістік шығындарды есептегенде азаюы мүмкін.
Сонымен қатар сома шектеусіз алынатын ерекше шығындар (мысалы, төленетін
шіркеулік шығындар), немесе отбасы жағдайына байланысты
дифференцияцияланатын максималды соманың (өмірлік қажеттіліктер –
сақтандыру төлемдері, тұрғын үй құрылысына төленетін төлемдер) шектелуіне
байланысты, немесе қатаң белгіленген сома түріндегі (жеке кәсіби білім алу
немесе жаңа кәсіп бойынша біліктілікті арттыру, жеке шаруашылықтағы
жұмыскерлерге жұмсалатын шығындар, мектеп шығындары) шығындар төмендете
алады.
Ерекше шығындар шектеусіз есепке жататын ерекше шығындар сомасы
жатады, оларға қатысты салық төлеуші ешқандай құжаттарды қажет етпейді.
Шығындардан алынатын максималды сома жалғыз басты адамдарға 1400 еуро,
ерлі-зайыптыларға 2700 еуроны құрайды. Бұған қосымша 20006000 еуро (жалғыз
басты ерлі-зайыптылар) көлемінде сақтандыру төлемдері алынбақ.
Ерекше шығындарға сонымен қатар ажырасқандардың алимент төлемдері
немесе ұзақ мерзім бойы бөлек тұратын ерлі-зайыптыларға жылына 10000 еуро
көлеміндегі төлемдер жатады. Мұндай төлемдер алимент төлеушіден алынады,
алайда алимент алушыда бұл сомаға өзге табыс көзі ретінде табыс салығы
салынады.
Сонымен қатар ерекше шығындарға қайырымдылық, шіркелік, діни, ғылыми,
сондай-ақ жәрдемге ерекше зәру коммерциялық емес салаларды қолдау жатады,
бұған қоса саяси партияларға төленетін төлемдер мен қайырымдылық төлемдері
де жатады.
Күтпеген жалпы типтегі шығындарға төлеушіге міндетті түрде төлеуге
мәжбүр болған, мысалы ауруханадағы ем үшін төленетін төлемдер жатады.
Күтпеген шығындарға сонымен қатар жалғыз басты ата-анаға 16 жасқа
дейінгі баланы тәрбиелеу кезіндегі тұрмыстық шығындар жатады.
Өз кезегінде салық салынатын табыс салық салынбайтын минимумнан асатын
сомадан алынады, ол жалғыз бастыерлі-зайыптылар үшін 26165232 еуроны
құрайды.
Салық салынатын соманың төменгі пропорционалды сомасы
41538307 еуродан 60041120083 еуроға дейін жетеді, табыс салығы тарифтік
прогрессия негізінде есептелінеді.
Прогессияланатын зонадағы ақырғы салықтық мөлшерлеремелер үнемі
ұлғаяды және түзу бойынша 19 %-дан 53 %-ға дейін. Жоғарыда көрсетілген
салық салынатын сомадан жоғары соманың әрбір өсімі 53 %-ды мөлшерлемесімен
салыққа ілігеді.
1993 жылдан бері Германияда салық салынудан сақтандыратын төменгі
күнкөріс деңгейінің минимумы енгізілгенін атап айтқан жөн. Қарапайым отбасы
үшін (ерлі-зайыптылар және екі бала) 1995 жылы жылдық еңбекақы 20879 еуро
мөлшерінде болса, табыс салығынан босатылады.
Германиядағыдай Франция елінде де салық салу мемлекет үшін орталық
бюджеттің табыстарын қалыптастырудың басты көзі болып табылады. Салықтар
оның табыс базасының 90 %-н құрайды.
Француз республикасы унитарлы мемлекет болса да, салықтар қатаң түрде
орталық және жергілікті болып екіге бөлінеді. Бұл ретте жергілікті салықтар
салықтардың жалпы сомасының үштен бір бөлігін құраса, ал жергілікті
бюджеттер өзін-өзі қаржыландыру және зиянға ұшырамау принципіне
негізделінген. Алайда орталық және жергілікті салықты жинау үрдісі бір
салық қызметімен жүзеге асырылады.
Францияда табыс салығының салық салу объектісі отбасының оның сандық
құрамына қарамастан жалпы табысы болып табылады (салық төлеу үшін жалғыз
басты азамат 18 жасынан бастап бір адамнан құралатын отбасыны құрамақ). Бұл
ретте табыс салығы орталық бюджеттің салықтан 20 %-н ғана құрайды. Бұл
салықтың осы түрінің позитивті әлеуметтік процестерін ынталандыруға, қор
жинауға, жылжымайтын мүлік, акцияға төлемдер салу үшін халықты
ынталандыруға, кәсіпкерлікті белсендету құралы қолдануға байланысты.
Салық прогрессивті болып табылады, прогрессия мөлшерлемесі 0-ден 56-ға
дейін, отбасының жалпы табысының мөлшерлемесіне байланысты 8 %.
Салықты есетеу жүйесі өте кең әрі күрделі, алайда оның қысқаша баяндап
кеткен эөн, өйткені ол жеңілдіктер мен бұл салықтың ынталандыру функциясын
ашуға мүмкіндік береді.
Ең алдымен салықты есептеу үшін салық төлеушінің табыстары жеті
категорияға бөлінеді: жұмысқа жалдану кезінде еңбек бойынша төлем; жер
кірістері (ғимараттар мен жерді жалға беру); айналым капиталынан түскен
табыс (дивиденттер мен проценттер); алыпсатудан түске табыс, олар өз ішінен
келесі табыстарға бөлінеді: ғимараттарды алыпсатудан; бағалы қағадарды
алыпсатудан түскен кіріс (акциялар мен облигациялар); акционерлік қоғам
болып табылмайтын кәсіпорындардың өнеркәсіп және сауда қызметінен түскен
табыстар; коммерциялық емес табыстар (еркін кәсіп иелерінің қызметінен
түскен); ауыл шаруашылық кірістер.
Барлық жетінші категория бойынша таза табыс сомасы, әрбір категорияда
таза табысты есептеудің өз әдісі болады, салынатын салық сомасын анықтайды.
Жалғы жұмыс істеу бойынша төлем категориясында салықтың 20 %-дық
төмендеуі қарастырылған, мұны мәжбүрленген адалдыққа берілетін жеңілдік-
деп атайды, себебі жалданған жұмыскерлер сатушылармен кәсіпкерлерге
қарағанда өз табыстарын салық салудан жасыра алмайды (жылына 500 мың
франктен асатын жалақыға қолданылмайды).
Акционерлік қоғам болып саналмайтын кәсіпорын табысының жалпы
сомасынан өндіріс пен сатылымға жұмсалатын шығындар алынады (шикізат,
амортизация, жалақы, несие және тағы басқалары).
Ауыл шаруашылық табыстарды есептеу кезінде келесілер ескеріледі:
- салық төлеушіге табыс 200 мың еуродан төмен болсе ұжымдық жеңілдік;
- табысы 200-ден 400 мың еуроға дейін болса, фермер өндірістік
шығындар мен алынған кіріскті ескере отырып, салық салынатын соманы
өзі анықтайды;
- табыс 400 мың еуродан асса, коммерсанттар үшін орнатылған салық
салу нормалына сәйкес нормалар күшіне енеді.
Францияда жеңілдікпен салық салу шараларын жүргізу негізіндегі
кооператвтік қозғалысты мемлекет тарапынан қолдау жүзеге асырылатынын атап
айтқан жөн. Өзге кәсіпорындар сияқты кооперативтер орталық және жергілікті
салықтарды төлейді, алайда оларға қарағанда үлкен жеңілдіктермен және
ережеге жатпайтын тәртіппен төлейді:
- олар табысқа төленетін салықтан босатылады;
- оларға қосылған құн салығының минималды мөлшерлемесі (5,5 %)
қолданылады, ал инвестициялау кезінде қосылған құн салығы
есептелінеді;
- оларға қатысты кәсіпке төленетін салық 50 % жеңілдікпен төленеді;
- олар құрылысқа төленетін салықтан босатылған (тыңайтқыштарды
сақтауға арналған қоймалық ғимараттарды есептемегенде).
Салықта есептеу үшін отбасының таза табысы келесі сызба бойынша
бөлінеді:
- жалғыз басты бір бөлік;
- ерлі-зайыптылар екі бөлік;
- бір бала қосымша жарты бөлік;
- екі бала қосымша бір бөлік;
- үш бала қосымша екі бөлік.
Бұдан кейін сәйкес ставкалар бойынша салық сомасы бір бөлікке
анықталады, бұдан кейін алынған нәтижелер қосылады, бұл салық прогрессиясын
жеңілдетуге және көп балалалы отбасылар үшін белгілі бір жеңілдіктермен
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Бұған қоса, салық шығындар сомасына 25 % қысқарылуы мүмкін:
- балалардың мектепке дейінгі мекемелерде тәрбие алуына;
- қарт адамдарға көмек көрсетуге;
- баспана алуға несиенің мөлшерлемесін төлеуге (несиенің орнатылған
шегі отбасы үшін 15 мың еуро, жалғыз бастыларға жеті мың еуро);
- өмірді сақтандыруға төленетін төлемдерге;
- акцияны сатып алуға салық саясатының өзгеруіне баланысты
ауыстырылып отырады.
Испанияның салық жүйесі үшбаспалдақты. Корпорациялар мен халық
федералды, аймақтық және жергілікті салықты төлейді. Федералды салықтарды
Испанияда салық қызметінің мемлекеттік агенттігі бақылайды, олардың
автономды территориялар мен елді-мекендерде өзінің өкілдері бар. Әрбір
заңды және жеке тұлғаның өзінің жеке Ішкі істер министрлігінің (NIE)
идентификациялық нөмірі болады.
Бюджеттің ең жоғары табысы жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының
арқасында қамтамасыз етіледі. Испаниядағы салықтар еуропалық көптеген
елдердегідей. Мәселен, жалақыдан, кәсіпкерлік және кәсіби әрекеттен,
капиталдан түскен девиденттен алынған табыстан басқа оған зейнетақы,
жұмыссыдарға берілетін жәрдемақы да енгізілген. Табыс салығы науқастық
бойынша жәрдемақыға, мемлекеттік стипендияларға, лотереялық ұтыстарға,
жұмыстан босату кезінде төленетін жәрдемақыға салынбайды.
Салық салынатын табыстан жылына 120 еуро әрбір бала және 65 жастан
жоғары отбасы асыруындағы жан үшін беріледі. Жылдық кірістен әлеуметтік
сақтандыру және кәсіп одақ төлемдері алынады, бірақ кірістің 5 % жоғары
және 1500 еуродан жоғары болмауы тиіс.
Салықты есептеу үшін кіріске жылжымайтын мүлік құнының 2 % қосылады.
Испанияда табыс салығы жеке немесе отбасымен төленеді. Салық
салынбайтын минимум бірінші жағдайда жылына 2400 еуроны құраса, екінші
жағдайда 4800 еуроны құрайды. Бұдан кейін кірістің өсіміне байланысты он
алты мөлшерлемеден құралатын прогрессивті шкала жүзеге асады. Минималды
мөлшерлеме – 20 %, ал максималды – 56 %. Соңғысы бір адамның табысы жылына
57000 еуродан жоғары болса немесе отбасы табысы 66000 еуродан жоғары болса
ғана қолданылады.
Испанияда тікелей салықтардың бірі корпорация табысы болып табылады.
Салық ставкасы – 35 %, яғни Ресейде қолданылатын салықпен бірдей.
Кооперативтер үшін мөлшерлемелер 26 %-ға дейін төмендейді. Инвестицияларға
5 % салық жеңілдігі беріледі. Әрбір қосымша жұмыс орны үшін салық салу
базасы 90 еуроға төмендейді. Испанияда мәдениетке, оның ішінде
киноөнеркәсіпке, білім беру, мамандарды кәсіби даярлау және тағы басқа
салаға капитал еңгізу салық жеңілдіктерімен ерекше бөленеді.
Жоғарыда аталған Испаниядағы екі салық федералды бюджет кірісінің 50 %
құрайды. Қалғаны – кедендік баж салығы, салық төлемдерін уақытында
төлемегені белгіленген өсім және салықтық емес төлемдер.
Испаниядағы аймақтық салымдар екі топ бойынша жіктеуге болады.
Біріншісі – аймақ үкіметімен орнатылатын жеке салықтар. Екіншісі – 1994
жылға дейін федералды болған, кейін олардың қардылық жағдайын күшейту үшін
территоияларға берілген салықтар, оларға:
- жеке меншшіке (мүлікке) салынатын салық жылына 0,2 %-дан 2,5 %
дейінгі мөлшерлемеде прогрессивті шкаламен есептелінеді. Испанияда
резидентпен (жеке тұлғамен) табыс салығымен бірге жылына бір рет егер салық
төлеушінің жалпы мүлігі 90000 еуродан артатын болса төленеді. Есепке:
жылжымайтын мүлік, көлік, банктердегі сальдо, депозиттер мен өзге де
қаржылық өнімдер, бағалы тастар, өнер туындылары және тағы бақсалары
алынады. Прогрессивті ставка 0,2 %-тен 2,5 %-ке дейін. Егер мүлік бір
адамға шаққанда 90000 еуродан төмен болса, онда декларацияны беру міндетті
емес. Салыққа тарихи және мәдени құндылықтар жатпайды;
- мирас немесе басыбайлық ретінде берілетін мүлікке салынатын салықтың
мөлшерлемесі 7,65 %-дан 34 %-ға дейін болады. Салық салу базаны анықтау
кезінде тіклей мұрагер үлкен жеңілдіктерге ие болады;
- жеке тұлғалардың мүлікті сатып алу немесе жалға алу кезінде
төленетін мүлікті беру салығы. Салықтың бұл түрі 4 % мөлшерлеме бойынша,
жылжымайтын мүлік 6 % мөлшерлеме бойынша салықпен салынады.
Әрбір зонадағы муниципалды салықтар бірдей болып табылады;
- мүлікке салынатын салық. Оған муниципалды өңірге жататын жер
учаскелері мен құрылыстар жатады. Бұл салық бойынша мөлшемелер
дифференцияланған және муниципалитетпен реттеледі;
- Экономикалық қызметке салынатын салық. Салықты кәсіпкерлікпен
айналысатын заңды және жеке тұлғалар төлейді. Салық мөлшері көптеген
факторларға байланысты: қызмет ету түрінен, орналасқан ғимараттың метрінен,
энергияны қолданудан, кәсіпорынның орналасқан жерінен, муниципалды
коэффициентінен және тағы басқаларынан.
Испанияда муниципалды салықтар өзге салықтар сияқты үлкен емес.
Салықтан және түрлі жеңілдіктен босатудың көптеген жағдайлары бар. Испания
мен Ресей федерациясы арасында 1985 жылдың 1- наурызынан бастап кірістер
мен мүлікке қайталама салық салудан сақтау туралы Үкіметаралық конвенсия
жүзеге асуда.
Испаниядағы резиденттерден емес алынатын салықтар: БАЖ, мүлікті беру
салығы, заңды құжаттандырылған актілер салығы, автокөлікке, жылжымайтын
мүлікке жалпы негізде салынатын салық.
Испаниямен қайталама салық салудан сақтау туралы конвенсиясы бар
елдерден шыққан және резиденттігің жоқытығы туралы анықтама немесе
декларация ұсынған азаматтар банктер тарапынан жоғарыда аталған шығындарды
өтемейді және табыс салығын жеңілдетілген форма және символикалық
мөлшерлеме бойынша резиденттер емес азаматтардың мүлігіне салынатын
салықпен бірге төлейді. Төлеу мерзімі – бір жыл ішінде.
Қазақстандағы қиын жағдай үшін дамыған елдердің салық салу тәжірибесін
қолдана отырып, салықтарды реттеу функциясын тиімді қолдану жағынан
халықтың әлеуметтік қамтамасызданған бөлігін қамтамасыз ету экономиканың
өсуіне ықпал ету қажеттілігі бойынша міндеттер арасында балансты табу
маңызды болып табылады.
1.2 Қазақстан Республикасы жеке кәсіпкерлерінің табыстарына салық салу
ерекшеліктері
Шағын кәсіпкерлікті қолдау және дамыту бүгінгі таңда мемлекеттік
экономикалық саясаттың басым саласы болып табылады. Елбасы Нұрсұлтан
Назарбаев айтқандай: Шағын бизнес – мемлекеттің стратегиялық курсын жүзеге
асырудың басты құралдарының бірі.
Шағын бизнесті дамыту – біздің заманымыздың өзекті мәселесі. Бұл шағын
бизнестің тұрғындарды жұмыспен қамту мәселесінің шешілуіне, бәсекелестік
ортаны қалыптастыруға, нарықтың отандық тауарлар мен қызмет көрсетулермен
толығуына, сонымен қатар бюджетке қосымша салымдарды қамтамасыз етуіне
ықпал етуімен түсіндіріледі.
Бүгінде Республиканың экономикалық өсуі кәсіпкерліктің сәтті дамуына
тікелей байланысты. Кәсіпкерлік субъетілерінің тұрақты өсуі тек жалпы
Республикада ғана емес, сонымен бірге Павлодар облысында да байқалуда,
жұмыссыздық азайып, қосымша және жаңа жұмыс орындары пайда болды.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының шағын бизнесі – бұл шағын
бизнестің жарты миллионнан астам тіркелген кәсіпорындары. Экономиканың бұл
секторында жұмыс істейтін адамдар саны 1 249,2 мың. Бүгінде шағын және орта
бизнес – Қазақстан Республикасыныңқарқынды дамып келе жатқан экономика
секторы.
Кәсіпкерлікті дамытуда мемлекеттің салық жүйесі ерекше рөл атқарады.
Шағын кәсіпкерлікті қолдау мақсатында салық кодексінің енгізілуімен арнаулы
салық режимдері орнатылды.
Қазақстан Республикасында арнаулы салық режимдері келесіге қатысты
қарастырылады:
- шағын бизнес субъектілеріне;
- шаруашылық (фермалық) қожалықтарына;
- заңды тұлғалар – ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілеріне;
- кәсіпкерліктің жеке түрлеріне.
Арнаулы салықтық режим шағын бизнес субъектілеріне әлеуметтік салық
және корпоративтік немесе жеке табыс салығының жеңілдетілген төлемін
қарастырады, бұл тек төлем көзінен ұсталып қалатын жеке табыс салығын
қоспағанда ғана жүзеге асады.
Салық салу объектісі үш түрлі табыстан тұратын, Қазақстан
Республикасының территориясы және одан тыс жерде салықтық кезеңде алынған
кіріс болып табылады.
Патент негізінде бюджетпен есептесетін жеке кәсіпкер үшін салықтық
кезең күнтізбелік жыл болып саналады. Жеңілдетілген декларация негізінде
бюджетпен есептесетін шағын бизнес субъектісі үшін – тоқсан болып табылады.
Патент құны қосылған құннан алынған салықтан; шаруашылық қызметтен
алынған кіріс салығынан; төлем көздерінен ұсталған кіріс салығынан; жер
салығынан, мүлік салығынан; көлік мүліктерінен алынған салықтан; әлеуметтік
сақтандыру қорына жіберілген аударымнан; міндетті зейнетақы жарналары мен
жол қорының аударымынан тұрады. Салық қызметі оны фиксалды сомалы салық
деп атайды, себебі оның басым көпшілігі бірыңғай ауылшаруашылық салығының
санатына сәйкес келеді.
Салықтар экономикалық санат ретінде қиын экономикалық үдерістерді
көрсетеді, сондықтан оларға пара пар болу керек. Бір жағдайда олар өзін
жүктелген функцияларды орындай алмауы мүмкін. Осы жағдайларды ескере отыра,
дамыған елдерде бірыңғай салықты іздестіру, әрине, бұрыннан тоқтатылған деп
сенеміз.
Арнаулы салықтық режимды қолданатын шағын бизнес субъектісімен бірнеше
кәсіпкерлік түрін жүзеге асырылған жағдайда табыс кәсіпкерліктің барлық
түрлерін жүзеге асырудан түскен сомадан анықталады.
Шағын бизнес субъетілері салық төлеудің төмендегі тәртібінің бірін
ғана өздігінен таңдауға құқылы, сонымен қатар олар бойынша салықтық есеп
беруі тиіс:
- жалпы белгіленген тәртіп;
- бір жолғы талон негізіндегі арнаулы салықтық режим;
- патент негізіндегі арнаулы салықтық режим; жеңілдетілген декларация
негізіндегі арнаулы салықтық режим.
Арнаулы салықтық режимдерді толығырақ қарастырайық.
Патент негізіндегі арнаулы салықтық режимді келесі тұлғалар қолдануы
мүмкін:
– жалданған жұмыскерлердің еңбегін пайдаланбайтын жеке кәсіпкерлер;
– жеке кәсіпкерлік формасында әрекеттерін жүзеге асырған жеке
кәсіпкерлер;
– табысы жылына 2 млн. теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер.
Арнаулы салықтық режимді әрекеттің келесі түрін жүзеге асыратын жеке
кәсіпкерлер қолдана алмайды:
– подакцизді өнімді өндіру;
– кеңес беру, қаржылық, бухгалтерлік қызмет көрсету;
– мұнай өнімдерін сату;
– шыны-аяқты жинау және қабылдау;
– недропайдалану;
– төменде көрсетілгеннен басқа лицензияланатын.
Патентті алуға қажетті құжаттар.
Патентті алу үшін жеке кәсіпкерге кәсіпкерлік әрекетін жүзеге асыру
орны бойынша салық органына:
– жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік;
– 912.00 формасы бойынша жеке кәсіпкерлер үшін патент алу үшін
өтініш;
Бюджетке келесі төлемдерді төлегенін растайтын квитанциялар:
– жеке табыс салығы;
– әлеуметтік салық;
– жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнеткерлік төлемдер;
– әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына әлеуметтік төлемдер.
– лицензиялануға жататын әрекетті жүзеге асыру жағдайында лицензияны
беруі тиіс.
Патентті беру мерзімі.
Патент салық органдарымен жоғарыда көрсетілген құжаттар ұсынғаннан
кейін бір күн ішінде күнтізбелік бір жыл ішінде бір ай мерзіміне беріледі.
Петант құнына кіретін салық түрлері.
Патент құнына:
- жеке табыс салығы;
- әлеуметтік салық кіреді.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті және шағын бизнесті
дамытуға қолдау жасау мақсатында еліміздің Салық кодексінде шағын
кәсіпкерлік субъектілеріне салық салу процедурасын оңайлатуға бағытталған
бірқатар шаралар көзделген.
Салық кодексі қабылданғанға дейін кәсіпкерлер үшін патент негізінде
салық салудың оңайлатылған режимі көзделген болатын. Осы режим 1995 жылғы
тамыздан бастап қолданылып келді. Алайда, осы тұста жұмыс тәжірибесі
жекелеген кемшіліктердің орын алғаның көрсетті. Олар:
- кәсіпкер патенттің құнын есептеу үшін қажетті бірқатар құжат,
мысалы, қызметкерлерді жалдау шартын, тұрақжайды жалға алу шартын,
асырауындағылардың бар екенін растайтын аңықтама және тағы басқаны өткізуге
тиіс;
- кәсіпкер жұмысын бастамай тұрып, өзінің болжамды табысы мен
шығыстарын алдын ала көрсетуге тиіс;
- есептеу жұмыстарын салық органының қызметкерлері жүргізетін де,
салық төлеушілер үшін бұл құжатты түсіну қиынға соғатын. Мәселен, кәсіпкер
есеп айырысу құжатын жасауға қатыспағандықтан,ал салық сомасы асырып
жіберілген деген күдіктен арылмайтын.
Сонымен қатар, әсіресе үлкен қалаларда, патенттің құнын есептеу
үшін кәсіпкердің табыс көзі болып табылатын объектінің орналасқан жерін
ескеру қажет болатын. Яғни патенттің құны қызметтің жүзеге асырылатын
орнына (қаланың орталығы, шеті немесе халық аз қоныстанған бөлігі)
байланысты болатын, соған қарай ұлғайту немесе азайту коэффициенті
қолданылатын. Мұндай есептеу салық төлеушілердің түсінуіне қиын еді.
Жеке кәсіпкер жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы төлемдері
мен әлеуметтік сақтандырудың Мемлекеттік қорына әлеуметтік төлемдерді
төлейтін болса, онда көрсетілген төлемдер патент құнымен бірге төленуі
тиіс.
Міндетті зейнеткерлік төлемдер мен әлеуметтік төлемдерден босатылған
тұлғалар.
Жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнеткерлік төлемдерден
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы зейнеткерлік
қамтамасыз ету туралы Заңының 9-бабына сәйкес зейнеткерлік жасқа жеткен
адамдар босатылады.
Әлеуметтік сақтандырудың Мемлекеттік қорына әлеуметтік төлем төлеуден
Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік қамтамасыз ету Заңына сәйкес
зейнетақы төлемдерін алатын барлық зейнеткерлік босатылады.
Патент құнының есептелінуі.
Патент құнының есептелінуі жеке кәсіпкермен болжанатын табысқа 3 %
мөлшерінде мөлшерлемені қолдану арқылы есептелінеді, бұл ретте табыс
кәсіпкерлікті жүзеге асыруға байланысты шығындар есептелінбейді.
Мысалы: жеке кәсіпкер С. Күлбаева өздігінен, жұмыскерлерді жалдаусыз
лицензиялануға жататын ветеринария саласында кәсіпкерлік етуде.
Бұған қоса, бұл кәсіпкер зейнеткер емес, сондықтан ол міндетті
зейнеткерлік және әлеуметтік төлемдерді төлеуші болып табылады.
2007 жылдың 1- сәуірінен 1 - мамырына дейін (бір ай) жеке кәсіпкер С.
Күлбаеваның болжалмалы табысы 150 300 теңге, табыс 912.00.006 жолында
көрсетілген.
Мұндай табыста бір айлық салық сомасы 3006 теңгені (150300*2 %), ол
912.00.005 жолында көрсетіледі. Алынған сома екіге бөлінеді (30062=0503
теңге). Бірінші жарты сома 1503 теңге жеке табыс салығының сомасы болып
табылады және 912.00.006 жолында көрсетіледі.
Кәсіпкер С. Күлбаева әлеуметтік төлемдерді төлеуші болғандықтан, ол
соманың екінші жартысын - әлеуметтік салық сомасы 1503 теңгені әлеуметтік
төлемдер сомасына азайта алады.
Жеке кәсіпкерге патент құнымен бірге болжалған кірістің 10 %-ы
көлемінде жинақтаушы зейнетақы қорына төлемдер төлеу керек, бірақ бір айлық
минималды жалақы мөлшерінен 10 %-дан кем емес және бір айлық минималды
жалақы мөлшерінен жетпіс бес мөлшерінен артық емес болуы керек.
Мәселен, жеке кәсіпкер 9200 теңге көлемінде – бір айлық минималды
жалақы көлемінде табысты белгілейді. Онда міндетті зейнетақы төлем сомасы
920 теңгені құрамақ.
Жеке кәсіпкер білуге міндетті:
- кезекті патентті алу үшін патентті алу өтінішін алдындағы патент
мерзімінің аяқталуына дейін беру қажет;
- кәсіпкермен өзінің кәсіпкерлікпен айналысқан жері бойынша салық
органына патентті алу өтінішін уақытында бермеуі жалпы орнатылған
тәртіпте салық төлеуге берген келісімі болып саналады,
кәсіпкерлікті уақытша тоқтату өтінішін беру жағдайын есептемегенде.
Салықты төлеудің жалпы орнатылған тәртібіне ауысу барысында арнаулы
салық режиміне келесі ауысымдар жалпы орнатылған тәртіпті екі жылдан кейін
қолдануынан бастап қана мүмкін болады.
Патент негізінде бюджтпен есептесетін жеке кәсіпкерлер (подакцизді
өнімді сататындардан басқа) фискльды жадысы бар бақылау-кассалық
машиналарды қолданудан босатылады.
Егер фактілі табыс өтініш беру кезіндегі болжалмалы табыстан жоғары
болса, кәсіпкер бес күннің ішінде артқан соманы жариялауы тиіс және бұл
сомадан салық төлеуі керек.
Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік бермейтін
жағдайда кәсіпкерге оңайлатылған декларация негізінде немесе салықты
төлеудің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz