Шет мемлекеттерде муниципалды қызметті жүргізу ерекшеліктері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Шет мемлекеттерде муниципалды басқарудың тәжрибесінің мәні мен теориялық негіздері
1.1. Шетел ғылымдарының муниципалды экономииканы басқарудағы ғылыми теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Муниципалды басқарудың шетелдік тәжрибесінің мәні мен түсінігі ... ... ... .9
1.3. Шетел тәжрибесінде муниципалды басқаруды ұйымдастыру үлгілері ... ... 12
ІІ Шет мемлекеттерегі муиципалды басқарудың әдістері мен ерекшеліктері
2.1. Муниципалды басқарудың шетел тәжрибесіндегі бағдарламалық әдісі мен жоспарлау механизмдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2. Муниципалды басқарудың шетел тәжрибесіндегі қаржы ресурстарының қалыптасуы және оларды басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.3. Шетелдердегі муниципалды басқару тәжрибесін елімізде қолдану барысымен жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Шет мемлекеттерде муниципалды басқарудың тәжрибесінің мәні мен теориялық негіздері
1.1. Шетел ғылымдарының муниципалды экономииканы басқарудағы ғылыми теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Муниципалды басқарудың шетелдік тәжрибесінің мәні мен түсінігі ... ... ... .9
1.3. Шетел тәжрибесінде муниципалды басқаруды ұйымдастыру үлгілері ... ... 12
ІІ Шет мемлекеттерегі муиципалды басқарудың әдістері мен ерекшеліктері
2.1. Муниципалды басқарудың шетел тәжрибесіндегі бағдарламалық әдісі мен жоспарлау механизмдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2. Муниципалды басқарудың шетел тәжрибесіндегі қаржы ресурстарының қалыптасуы және оларды басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.3. Шетелдердегі муниципалды басқару тәжрибесін елімізде қолдану барысымен жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Кіріспе
Кіріспенің мазмұнына келер болсақ жалпы қазіргі кездегі муниципалды басқарудың шетел тәжірибесін қолданудың тиімділігімен ерекшеліктері әр мемлекетте әр түрлі дамыған, айталық, оның шығыс-еуропалық, азиялық, латын америкалық, арабиялық сияқты үлгілері бар Бұл үлгілердің даму барысында ұлттық, діни, нәсілдік, әлеуметтік-экономикалық және тағы да баска көптеген факторлар ескерілген.
Осы үлгілер басты үш топқа бөлінеді, олар: англосаксондық (Англия, АҚШ, Австралия, Жана Зеландия), франщздық (Фран-ция, Италия, Бельгия, Голландия, Швейцария) және аралас үлгі (Германия, Австрия, Жапония). Оларға жеке-жеке сипаттама берер болсақ. англосаксондық үлгі мемлекеттік басқару құрылымын орталықсыздандыруды және билікті бөлшектеуді, сонымен бірге жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінін барлық төменгі деңгейлерде (штаттарда, провинцияларда) болуын білдіреді. Бұл үлгіде мем-лекет саналы түрде елде қалыптасқан тарихи және құқыктық жағдайға байланысты аймақтық және жергілікті мәселелерді осы басқару органдарына табыстайды. Шетелдердің басым бөлігінде (АҚШ-та, Канадада, Жапонияда) жергілікті басқару органдарын ұйымдастыруға әсер етуші әр түрлі факторларды есепке ала отырып, әкімшілік-аумақтық бірлік жүйесінің негізі салынады. Атақты оқымыстылар Н.М. Коркуновтың, Н.И. Лазаревскийдің жариялау құқығы бар занды тұлғасы ретінде танылатын кауымды аумақтық корпарация ретінде қарастыруға болады деп тұжырым жасауына осы жағдай себеп болған еді. Америкада коғамдастықтар муниципалдық үлгілерді таңдауда дербес. Себебі, ондай үлгілердің саны елу шақты. Соның ішінде муниципалдық басқарудың алты түрін атауға болады, олар: графство. қалалар, бороу, виллиджи, гаун, тауншиптар (вилиджи 17 штаттан, таун 30, бороу — 13 штаттан, Солтүстік-Батыста - тауншиптардан тұрады). Басқару жүйесін орталықсыздандыру коғам өміріне мемлекеттіңүнемі тікелей араласуынан туындайды да, ұлттық деңгейде қабылданатын шешімдерде көбінесе жергілікті халықтың мүддесі ескерілмей қалады. Италия мен Германия мемлекеттерінің басқару құрылымы «интеграцияланған» мемлекеттердің басқару құрылымынан түбегейлі түрде ерекшеленеді. Бұл, әрине, аймақтық саясаттың жасақталу, жүзеге асу барысын айқындайды. Мысалы, Германияда аймақтық саясатты жүргізу жауапкершілігі «Жерлерге жүктелген, ал итальяндық жүйенің көпшілік элементтер орталықтандырылған сипатқа ие. Германияда аймақтық саясат саласындағы федералды үкіметтің негізгі функциясы (Біріккен оперативті топ) шеңберінде Жерлермен серіктестер қатынастар құру. Нидерландыда Экономика министрлігі мен провинциялар әкімшілігі аймақтық саясат мәселелерімен айналысатын негізгі ведомоствалар болып табылады. Экономика министрлігі аймақтарға көмек көрсетуде 10 млн.флориннан асатын инвестициялар көлеміндегі жобаларға жауап береді, ал одан төмен көлемдегі басқа жобалар орталықсыздаңдыру түрінде іске асырылады. Ұлыбританияда аймақтық саясат мәселелерімен сауда және өнеркәсіп министрі және Шотлаңдия мен Уэльс істері жөніндегі министр айналысады.
Кіріспенің мазмұнына келер болсақ жалпы қазіргі кездегі муниципалды басқарудың шетел тәжірибесін қолданудың тиімділігімен ерекшеліктері әр мемлекетте әр түрлі дамыған, айталық, оның шығыс-еуропалық, азиялық, латын америкалық, арабиялық сияқты үлгілері бар Бұл үлгілердің даму барысында ұлттық, діни, нәсілдік, әлеуметтік-экономикалық және тағы да баска көптеген факторлар ескерілген.
Осы үлгілер басты үш топқа бөлінеді, олар: англосаксондық (Англия, АҚШ, Австралия, Жана Зеландия), франщздық (Фран-ция, Италия, Бельгия, Голландия, Швейцария) және аралас үлгі (Германия, Австрия, Жапония). Оларға жеке-жеке сипаттама берер болсақ. англосаксондық үлгі мемлекеттік басқару құрылымын орталықсыздандыруды және билікті бөлшектеуді, сонымен бірге жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінін барлық төменгі деңгейлерде (штаттарда, провинцияларда) болуын білдіреді. Бұл үлгіде мем-лекет саналы түрде елде қалыптасқан тарихи және құқыктық жағдайға байланысты аймақтық және жергілікті мәселелерді осы басқару органдарына табыстайды. Шетелдердің басым бөлігінде (АҚШ-та, Канадада, Жапонияда) жергілікті басқару органдарын ұйымдастыруға әсер етуші әр түрлі факторларды есепке ала отырып, әкімшілік-аумақтық бірлік жүйесінің негізі салынады. Атақты оқымыстылар Н.М. Коркуновтың, Н.И. Лазаревскийдің жариялау құқығы бар занды тұлғасы ретінде танылатын кауымды аумақтық корпарация ретінде қарастыруға болады деп тұжырым жасауына осы жағдай себеп болған еді. Америкада коғамдастықтар муниципалдық үлгілерді таңдауда дербес. Себебі, ондай үлгілердің саны елу шақты. Соның ішінде муниципалдық басқарудың алты түрін атауға болады, олар: графство. қалалар, бороу, виллиджи, гаун, тауншиптар (вилиджи 17 штаттан, таун 30, бороу — 13 штаттан, Солтүстік-Батыста - тауншиптардан тұрады). Басқару жүйесін орталықсыздандыру коғам өміріне мемлекеттіңүнемі тікелей араласуынан туындайды да, ұлттық деңгейде қабылданатын шешімдерде көбінесе жергілікті халықтың мүддесі ескерілмей қалады. Италия мен Германия мемлекеттерінің басқару құрылымы «интеграцияланған» мемлекеттердің басқару құрылымынан түбегейлі түрде ерекшеленеді. Бұл, әрине, аймақтық саясаттың жасақталу, жүзеге асу барысын айқындайды. Мысалы, Германияда аймақтық саясатты жүргізу жауапкершілігі «Жерлерге жүктелген, ал итальяндық жүйенің көпшілік элементтер орталықтандырылған сипатқа ие. Германияда аймақтық саясат саласындағы федералды үкіметтің негізгі функциясы (Біріккен оперативті топ) шеңберінде Жерлермен серіктестер қатынастар құру. Нидерландыда Экономика министрлігі мен провинциялар әкімшілігі аймақтық саясат мәселелерімен айналысатын негізгі ведомоствалар болып табылады. Экономика министрлігі аймақтарға көмек көрсетуде 10 млн.флориннан асатын инвестициялар көлеміндегі жобаларға жауап береді, ал одан төмен көлемдегі басқа жобалар орталықсыздаңдыру түрінде іске асырылады. Ұлыбританияда аймақтық саясат мәселелерімен сауда және өнеркәсіп министрі және Шотлаңдия мен Уэльс істері жөніндегі министр айналысады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасының заңы., "Заң", №3, 2001ж. 9-26 бет.
2. Мәдинов Р. "Сағым" идеядан сақтанған абзал немесе билікті орталық пен аймақтар арасында бөлуді жеделдеткісі келетіндердің көксегені не?/ "Егемен Қазақстан", 16.04.2002ж.
3. Медведева Н.П. "Местное самоуправление в зарубежных странах" (Информационный обзор) М., 1994г.
4. Никифорова Н. Предпосылки новой стратегии государственного управления национальной экономикой/ АльПари, №3, 2001ж.
5. Нүкенов А.: "Жергілікті басқаруды жетілдіру мәселелері". "Саясат" №7., 2003ж., 26-31 бет.
6. Танкиева А.: "Жергілікті басқаруда экономикалық механизмдерді қолдану жолдары". "Саясат" №4, 2004ж, 62-67 бет.
7. Топорнин Б.Н. Федерализм: теория, институты, отношения (сравнительно - правовое исследование) / М., 2001г.
8. Тоқтыбеков Ә.: "Мемлекеттік басқарудың жетілдірудің жолдары: тұжырымдамалар мен әдістер". "Ақиқат", №1 қаңтар, 2003 ж. 30 - 36 бет.
9. Тоқтыбеков Ә.: "Мемлекеттік басқаруды демократияландырудың кейбір әдістері", №6 маусым, 2003ж. 39 - 42 бет.
1. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасының заңы., "Заң", №3, 2001ж. 9-26 бет.
2. Мәдинов Р. "Сағым" идеядан сақтанған абзал немесе билікті орталық пен аймақтар арасында бөлуді жеделдеткісі келетіндердің көксегені не?/ "Егемен Қазақстан", 16.04.2002ж.
3. Медведева Н.П. "Местное самоуправление в зарубежных странах" (Информационный обзор) М., 1994г.
4. Никифорова Н. Предпосылки новой стратегии государственного управления национальной экономикой/ АльПари, №3, 2001ж.
5. Нүкенов А.: "Жергілікті басқаруды жетілдіру мәселелері". "Саясат" №7., 2003ж., 26-31 бет.
6. Танкиева А.: "Жергілікті басқаруда экономикалық механизмдерді қолдану жолдары". "Саясат" №4, 2004ж, 62-67 бет.
7. Топорнин Б.Н. Федерализм: теория, институты, отношения (сравнительно - правовое исследование) / М., 2001г.
8. Тоқтыбеков Ә.: "Мемлекеттік басқарудың жетілдірудің жолдары: тұжырымдамалар мен әдістер". "Ақиқат", №1 қаңтар, 2003 ж. 30 - 36 бет.
9. Тоқтыбеков Ә.: "Мемлекеттік басқаруды демократияландырудың кейбір әдістері", №6 маусым, 2003ж. 39 - 42 бет.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Шет мемлекеттерде муниципалды қызметті жүргізу ерекшеліктері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Шет мемлекеттерде муниципалды басқарудың тәжрибесінің мәні мен теориялық
негіздері
1.1. Шетел ғылымдарының муниципалды экономииканы басқарудағы ғылыми
теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Муниципалды басқарудың шетелдік тәжрибесінің мәні мен
түсінігі ... ... ... .9
1.3. Шетел тәжрибесінде муниципалды басқаруды ұйымдастыру
үлгілері ... ... 12
ІІ Шет мемлекеттерегі муиципалды басқарудың әдістері мен ерекшеліктері
2.1. Муниципалды басқарудың шетел тәжрибесіндегі бағдарламалық әдісі мен
жоспарлау
механизмдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..18
2.2. Муниципалды басқарудың шетел тәжрибесіндегі қаржы ресурстарының
қалыптасуы және оларды
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .22
2.3. Шетелдердегі муниципалды басқару тәжрибесін елімізде қолдану барысымен
жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .33
Кіріспе
Кіріспенің мазмұнына келер болсақ жалпы қазіргі кездегі муниципалды
басқарудың шетел тәжірибесін қолданудың тиімділігімен ерекшеліктері әр
мемлекетте әр түрлі дамыған, айталық, оның шығыс-еуропалық, азиялық, латын
америкалық, арабиялық сияқты үлгілері бар Бұл үлгілердің даму барысында
ұлттық, діни, нәсілдік, әлеуметтік-экономикалық және тағы да баска көптеген
факторлар ескерілген.
Осы үлгілер басты үш топқа бөлінеді, олар: англосаксондық (Англия, АҚШ,
Австралия, Жана Зеландия), франщздық (Фран-ция, Италия, Бельгия, Голландия,
Швейцария) және аралас үлгі (Германия, Австрия, Жапония). Оларға жеке-жеке
сипаттама берер болсақ. англосаксондық үлгі мемлекеттік басқару құрылымын
орталықсыздандыруды және билікті бөлшектеуді, сонымен бірге жергілікті өзін-
өзі басқару жүйесінін барлық төменгі деңгейлерде (штаттарда,
провинцияларда) болуын білдіреді. Бұл үлгіде мем-лекет саналы түрде елде
қалыптасқан тарихи және құқыктық жағдайға байланысты аймақтық және
жергілікті мәселелерді осы басқару органдарына табыстайды. Шетелдердің
басым бөлігінде (АҚШ-та, Канадада, Жапонияда) жергілікті басқару органдарын
ұйымдастыруға әсер етуші әр түрлі факторларды есепке ала отырып, әкімшілік-
аумақтық бірлік жүйесінің негізі салынады. Атақты оқымыстылар Н.М.
Коркуновтың, Н.И. Лазаревскийдің жариялау құқығы бар занды тұлғасы ретінде
танылатын кауымды аумақтық корпарация ретінде қарастыруға болады деп
тұжырым жасауына осы жағдай себеп болған еді. Америкада коғамдастықтар
муниципалдық үлгілерді таңдауда дербес. Себебі, ондай үлгілердің саны елу
шақты. Соның ішінде муниципалдық басқарудың алты түрін атауға болады, олар:
графство. қалалар, бороу, виллиджи, гаун, тауншиптар (вилиджи 17 штаттан,
таун 30, бороу — 13 штаттан, Солтүстік-Батыста - тауншиптардан тұрады).
Басқару жүйесін орталықсыздандыру коғам өміріне мемлекеттіңүнемі тікелей
араласуынан туындайды да, ұлттық деңгейде қабылданатын шешімдерде көбінесе
жергілікті халықтың мүддесі ескерілмей қалады. Италия мен Германия
мемлекеттерінің басқару құрылымы интеграцияланған мемлекеттердің басқару
құрылымынан түбегейлі түрде ерекшеленеді. Бұл, әрине, аймақтық саясаттың
жасақталу, жүзеге асу барысын айқындайды. Мысалы, Германияда аймақтық
саясатты жүргізу жауапкершілігі Жерлерге жүктелген, ал итальяндық жүйенің
көпшілік элементтер орталықтандырылған сипатқа ие. Германияда аймақтық
саясат саласындағы федералды үкіметтің негізгі функциясы (Біріккен
оперативті топ) шеңберінде Жерлермен серіктестер қатынастар құру.
Нидерландыда Экономика министрлігі мен провинциялар әкімшілігі аймақтық
саясат мәселелерімен айналысатын негізгі ведомоствалар болып табылады.
Экономика министрлігі аймақтарға көмек көрсетуде 10 млн.флориннан асатын
инвестициялар көлеміндегі жобаларға жауап береді, ал одан төмен көлемдегі
басқа жобалар орталықсыздаңдыру түрінде іске асырылады. Ұлыбританияда
аймақтық саясат мәселелерімен сауда және өнеркәсіп министрі және Шотлаңдия
мен Уэльс істері жөніндегі министр айналысады.
І Шет мемлекеттерде муниципалды басқарудың тәжрибесінің мәні мен теориялық
негіздері
1.1. Шетел ғылымдарының муниципалды экономииканы басқарудағы ғылыми
теориялық негіздері
Жергілікті басқаруды жетілдіру мәселесіне тереңірек үңілсек, оның
еңбек бөлінісімен тығыз байланыста екеніне көз жеткіземіз және оған
экономика ғылымы ойшылдарының пікірлері де дәлел бола алады. Мәселен, бір
топ ғалымдар (Вильям Петти, Адам Смит, Давид Рикардо, Джон Мейнард Кейнс,
Милтон Фридман) еңбектін өндіргіш күшінің дамуының, жетістігінің және
ептілік пен зеректілігінің белгілі бір бағытта болуының өзі оның
бөлінісінің нәтижесінде көрінеді деген түйін жасайды. Саяси экономияның
негізін қалаушылардың бірі Адам Смит Халықтар байлығы (1776 ж.) атты
еңбегінде тұрмыстык жағдайдың еңбектің бөлінісімен байланысты болатынына
көз жеткізіп, мынадай терең ой айтады: егер әр адам өзінің жұмыс орнында әр
түрлі еңбек операцияларын орындауға толық маманданса, онда еңбек өнімділігі
көтеріліп. оның бөлінісі тиімді түрде жүзеге асады, ал еңбектің бөлінісі
дұрыс болуы үшін барлық өндіріс факторлары мен дайын өнім өзара байланыста
болуы шарт. Осы логиканы ұстанатын болсақ, онда еңбек бөлінісінің
тереңдеуі алға қойылған өндірістік мақсатқа, оған жеткізу үшін
қолданылатын материалдык құрал-жабдықтарға байланысты. Басқаша айтқанда,
қоғамның өндіргіш күштерінің дамуы пайдалы еңбектің бөлінісіне тікелей
байланысты екендігін атап ке-туіміз керек. Неміс идеологиясы атты
еңбегінде К. Маркс және Ф. Энгельс осы байланысқа анықтама бере отырып,
ұлттың өндіргіш күштерінің даму деңгейінің көрнектілігін ондағы еңбектің
белінісі дәрежесінен білуге болады деп көрсетуі кездейсоқ айтылған сөз емес
екенін тәжірибе дәлелдеді. Осы тұжырымға коса олар еңбек бөлінісі үрдісінің
қоғамдық, салалық және аумақтық астарларын да ғылыми тұрғыдан зерделеген
болатын. Сонымен қатар. кез келген коғамдық-экономикалық жүиені тауарлы
шаруашылық жағдайында қоғамдық еңбек жиынтығы жекелеген іс-әрекетке және
оның қосалқы түрлеріне, сфераларға бөлінетіні туралы да алғашқы
дәлелдемелерді ғылыми еңбектерінде келтірген. Ал тауарлы шаруашылықта
өндіріс нысандары көбейіп, өндірушілер мен тұтынушылардың мүдделерінің тең
дәрежеде сақталуын қамтамасыз ету үшін мемлекеттік реттеу және басқару
қажет бола түседі.
К. Маркстің пікірінше, еңбектің аумақтық бөлінісі аудандардың нақты
өндіріс салаларына мамандануы болса, аймақтанушы Н.Н. Баранскийдің
ұстанымында ол - жалпы, жеке және бірыңғай еңбек бөлінісі түрлерінің
кеңістіктегі өзара байланысы. Ал профессор И.С. Судеревский еңбектің
аумақтық бөлінісі оның тек жалпы және жеке даму үрдісін көрсететін аумақтық
астары десе, П.М. Алампиев, В.Е. Комаров, В.М. Москвич және басқалар оны
тек жеке еңбек бөлінісінің бір түрі деп ұйғарым жасаған.
Осылайша, еңбек белінісінің күрделілігі әр түрлі жағдайлармен
түсіндіріледі және олардың қатарына мыналарды жатқызуға болады:
1. адам еңбегінің көп түрлілігі, оның сұранысының жан-жақтылығы және
оларды бір технологиялық процесс базасында қанағаттандырудың мүмкін
еместігі;
2. адам еңбегінің өндірімділігін арттыратын ғылым мен техниканың жоғары
деңгейде дамып, шаруашылық субъектілерінің әр түрлі өндіріс өнімін
шығаруға мамандануы;
3. белгілі бір өнімді шығару үшін бір технологиялық үрдісте көптеген
еңбек түрлерінің кооперациялануы.
Қоғамдық өндіріс өндірістік күштер мен өндірістік қатынастардан тұрады.
Өндірістік күштер жұмыс күшінен, өндіріс техиологиясынан, өндіріс
құралдарынан (өндіріс заты мен құралы) тұрса, өндірістік қатынастар
әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық, техникалық бөліктерден құралады.
Өндірістік қатынастарға кіретін бөліктер еңбектің бөлінісін (қоғамдық,
салалық, аймақтық, халықаралық), өндірістің мамандануын (технологиялық,
салалық, аймақтық, тораптық және заттық) және өндірістік байланыстардың
кооперациясын (қарапайым және күрделі қалыптастырады. Соның ішінде еңбектің
аумақтық бөлінісі қоғамдық еңбек бөлінісінің түрлері мен нысандарында
ерекше орын алып, оның мәні мен қоғамдық ұдайы өндірістегі рөлі қоғамдық
еңбек жиынтығының әр алуан түрлерін өзара байланыста қарастыру арқылы
толығырақ ашыла түседі. Сонымен, еңбектің аумақтық бөлінісі аумақты
басқарудың объективті негізі ретінде ондағы шаруашылықтардың мамандануы мен
маманданушы аумақтар арасында экономикалык байланыстардын даму дәрежесін
білдіреді, яғни бұл үрдіс белгілі бір салаға маманданған ауданды
қалыптастырудың басты элементі. Осыдан келіп пайда болатын маманданған
экономикалык аудан туралы пікірді аймақтанушы - ғалым Н.Н. Колосовский
төрт негізгі топқа бөліп көрсетеді:
4. теориялық: экономикалық аудандастырудың қалыптасуының ғылыми негіздері
мен заңдылықтары;
5. тарихи: экономикалық аудандастырудың даму тарихын ескеріп, ғылыми
ойлардың сол мемлекетте дамуы;
6. әдістемелік: зерттелетін объектінің ғылыми әдістерін (тәсілдерін)
дайындау;
7. қолданбалы: экономикалық аудандастыру теориясын тәжірибеде пайдалану.
Сонымен, аудандарда еңбек бөлінісі негізінде экономикалық жүйелердің
қалыптасу барысын зерделеудің мақсаты елдің өндіргіш күштерін ұйымдастыруда
ең жоғары тиімділікке қол жеткізу болып табылады. Осылайша, еңбектің
аумақтық бөлінісі өндірістің жекелеген салаларының белгілі бір аумақтарда
болуын және оған тән табиғи, климаттық, экономикалық (географиялық
орналасуы, жұмыс күшінің саны мен сапасы, шаруашылықтың қалыптасу тарихы)
ерекшеліктерін сипаттайды. Егер осы мәселелерді жергілікті басқару және
жергілікті шаруашылықпен байланыстыратын болсақ, онда оның қалыптасу
заңдылықтарын еңбектің аумақтық бөлінісімен ұштастыра түсіндіруге тура
келеді. Әрине, еңбектің аумақтық бөлінісін оның салалық бөлінісінен ажырата
карастыру белгілі бір шарттылықты талап етеді. Өйткені еңбек бөлінісінің
бұл екі түрі де өзара өте тығыз байланыста өрбитін құбылыс. Сондықтан
жергілікті шаруашылықтын қалыптасуы
қауым еркіндігінің идеясы жергілікті басқаруды дамытудың қоғамдық
теориясына айнала бастады және бұл теорияның негізгі белгілері төмендегідей
болды (оның негізін салушы ресейлік ғалымдар Н.М. Коркунов, П.П. Гронский,
Н.И. Лазаревский, М.Д. Загряцков және т.б):
'• жергілікті басқару органдарының іс-әрекеттері мемлекеттік емес және
олардың шаруашылык сипаты басым;
1. жүргізілетін мәселелердің нақты тізімінің жоқтығы;
1. қоғамдық мүдденің мемлекеттікпен сәйкес келмеуі және т.б.
Бірақ бұл аталған негізгі белгілердің сипаты казіргі кезде толықтай
өзгерген. XIX ғасырдың ортасында-ақ, мемлекетке орталық пен жергілікті
билік арасында заңды түрде қарым-қатынас орнап, жергілікті билік заң
шеңберінде дербес белгілі бір аумақта өмір сүріп жатқан халықтың
мәселелерін шешуде белсенділік таныта бастады. Одан кейін жергілікті
биліктің кайта калыптасуы Кеңес дәуірінің соңғы жылдары біліне бастады.
1990-1991 жж. Кеңестік социалистік республикалар одағы жергілікті өзін-өзі
басқару және жергілікті шаруашылықтың жалпы басталуы туралы Заңы елімізде
жергілікті басқарудың қалыптасуына негіз болды деп айтуға болады. Ал, 1991
жылдың ақпанында Жергілікті өзін-өзі басқару және Қазақстан
Республикасының жергілікті кеңестерінің халық депутаттары туралы Заңы
қабылданғанымен, ол заң бұрынғы кеңестік дәуірдің ағымымен жұмыс істеді. Іс
жүзінде жергілікті шаруашылықты басқару органдарының қызметі екі бағытқа
негізделеді, олар: биліктік және экономикалық. Олардың экономикалық негізін
кәсіпорындар мен мекемелер арасындағы шаруашылық байланыстар және қоғамдық
сұраныстарды жүзеге асырушы субъектілер құрайды. Бұл субъектілердің рөлдері
әр түрлі. Кәсіпорындар өз пайдасын немесе тауарын я қызметін қоғамдық
сұранысты қанағаттандыруға бағыттаса, кейбіреулері нормативті (заңды
негізде) және қоғамдык (өз еріктерімен) негізде халықтың мүддесін қорғауға
қатысады, ал жергілікті басқару органдарының міндеті аталған екеуінің іс-
әрекетін халық мүддесі үшін реттеу болып табылады.
1.2. Муниципалды басқарудың шетелдік тәжрибесінің мәні мен түсінігі
Аймақтық басқарудың маңыздылығы мен қайтарьмы әлемдік шаруашылық жүргізу
тәжірибесімен де дәлелденіп отыр. Атап айтқанда, экономикалық даму
тұрғысынан алдыңғы қатарға шығу үшін міндетті түрде нарықта
сұранысқа ие аймақтық ресурстардың жеткілікті болуы, экономикалық әлеуетке
ие болу шарт емес. Көбінесе дамудың, оның ішінде аймақтық дамудың да жоғары
деңгейінің кепілі басқарудың озық түрлерін қолдану, басқару өнерін игеру,
шаруашылық айналымға аумақтағы экономикалық әлеуетті тарту, аймақтың өзі
үшін, басқа аймақтар үшін экономикалық қызмет нәтижелерін пайдалана білу
екендігі шетел тәжірибесімен айқындалған.
Қазіргі кезеңдегі аймақтық басқарудың тиімділігін арттырудың мемлекеттік
стратегиясы ең алдымен, халықтың өмір сүруінің жеткілікті деңгейін
қамтамасыз етуге, елдің экономикалык кеңістігінің тұтастығы мен бірлігін
сақтауға, экономиканың нақты секторының тұрақты дамуы үшін жағдайлар
қалыптастыруға багытталуы тиіс. Аймақтық экономиканың қызмет етуінің айқын
белгіленген шекарасының болуы, аумақтардағы шаруашылық жүргізу мен
әлеуметтік-экономикалык дамуды басқарудағы дербестіктің барған сайын арта
түсуі аймақтың тұрақты, тиімді дамуын қамтамасыз ететін экономикалық
саясатты жасақтаудағы аймақтық басқарудың жауапкершілігін күшейте түседі.
Нақ осы аймақтық басқару халықтың өмір сүру жағдайы мен деңгейіне, қоршаған
ортаның қорғалуына, аймақ экономикасының инвестициялық тартымдылығына, оның
бәсекеге қабілеттілігіне жауапты болады.
Дамыған шет мемлекеттердің аймақтық саясатты жүзге асыру барысындағы
тәжірибелерін ескеру қажет екендігі айқын. Өйткені, экономиканы басқарудағы
жинақталған әлемдік тәжірибені оқып-үйренбей, оларды жан-жақтылы зерттемей
экономиканы мемлекеттік басқарудың жаңа сатысына өту мүмкін емес. Ел
экономикасын басқарудың орталықсыздандырылған жана жүйесіне өту барысында
әлемдік тәжірибеде бар модельдерді тұжырымдарды ескере отырып, елдің саяси,
әлеуметтік-экономикалық дамуына, үлттық ерекшеліктеріне қарай аймақ
экономикасын басқарудың өз мемлекетімізге тән үлгісін қалыптастыруға
тиіспіз. Осы орайда бірқатар шет мемлекеттерді аймақтық саясатты
қалыптастыру, оны жүзеге асыру бағыты дағы онды тәжірибелерін ұсынуды жөн
санаймыз.
Мемлекеттің құрылымы аймақтық саясат саласындағы өкілеттіліктерді
орталықсыздандыру немесе бөлу деңгей анықтайды. Егер интеграцияланған
мемлекеттер тәжірибесін сүйенсек, онда Ирландия, Португалия, Греция сияқты
мемлекеттерде аймақтық саясат мәселелеріне қатысты орталықтандырылған әдіс
қолданылады. Бұл мемлекеттерде шағын жобаларға қатысты жауапкершілікті
аумақтық деңгейге жүктеуге әрекет жасалынғанымен, жергілікті жерлерде
қажетті тәжірибеніі болмауы салдарынан одан әрі жалғасын таппады.
Италия мен Германия мемлекеттерінің басқару құрылымы интеграцияланған
мемлекеттердің басқару құрылымынан түбегейлі түрде ерекшеленеді. Бұл,
әрине, аймақтық саясаттың жасақталу, жүзеге асу барысын айқындайды. Мысалы,
Германияда аймақтық саясатты жүргізу жауапкершілігі Жерлерге жүктелген, ал
итальяндық жүйенің көпшілік элементтер орталықтандырылған сипатқа ие.
Германияда аймақтық саясат саласындағы федералды үкіметтің негізгі
функциясы (Біріккен оперативті топ) шеңберінде Жерлермен серіктестер
қатынастар құру. Жоспарлау жөніндегі Комитет ОА құрамын анықтап, жыл
сайынғы бас жоспар жобасын және аймақтық даму басымдықтарын қалыптастырады.
Бас жоспар жобасы аймақтарға қажетті көмек көрсету шаралары мен шарттарынан
тұрады. Аймақтык саясатты жүзеге асыру екі жақтан (Федералды үкіметпен және
Жерлермен) бірдей үлеспен қаржыландың негізінде жүргізіледі. Жерлер
әкімшілігі аймақтық саясаттьң іске асуына жауапты болады.
Финляндияда аймақтық саясаттьң құрылуына, яғни, аймақтық саясатты
үйлестіруге, зандарды жасақтауға, проблемалы аймақтарды анықтауға т.б. Ішкі
істер министрлігі жауап береді. Аймақтық саясатты жүргізу жауапкершілігі әр
түрлі орталық министрліктерге жүктелген. Финляндияның аймақтары жекелеген
шешімдерді (шағын жобаларды) қабылдайды, ал негізгі шешімдер орталықтан
қабылданады.
Ал Швецияда қалыптасқан жүйе бойьнша аймақтық әкімшіліктер жалпыұлттық
директиваларды іске асырады. Бұл жүйеде Өнеркәсіп және сауда министрлігі
басты орынға ие. Министрліктің жанынан артта қалған аудандарға қатысты
аймақтық саясатты жасақтау, оны бақылау және Еуропалық комиссиямен
байланысты жүзеге асыру істерін атқаратын бө-лімдер құрылған. Аймақтарды
дамыту стратегиясын жасақтаумен графствалардың әкімшілік кеңесі (САВ)
айналысады. Өздерінің саясатын іске асыру үшін олар бюджеттен
қаржыландырылады.
Солтүстік Еуропа мемлекеттері аймақтық саясатты жүргізудегі бай
тәжірибелерімен ерекшеленеді:
1. Франциядағы орталықтандырылған әдіс;
2. Нидерланды мен ¥лыбританияда орталықсыздандырудың жоғары деңгейі.
• Австрия мен Бельгиядағы федералдық жүйе.
Францияда министр СІАLА-дан (қолдау көрсету жөніңдегі
ведомствоаралық комитет) алынған ұсыныстарға негізделген аймақтық саясатқа
жауап береді және оның құзыретіне аймақтық дамытуды ынталандыруға қатысты
шешімдер қабылдау кіреді. DATAR. - Франциядағы аймақтарды дамыту жөніндегі
басты ұйым. 1995 жылы қабылданған негізгі Заңға сәйкес аймақтық даму
саясаты ұлттық деңгейде анықталып, жергілікті әкімшіліктермен жүргізіледі.
Нидерландыда Экономика министрлігі мен провинциялар әкімшілігі аймақтық
саясат мәселелерімен айналысатын негізгі ведомоствалар болып табылады.
Экономика министрлігі аймақтарға көмек көрсегуде 10 млн.флориннан асатын
инвестициялар көлеміндегі жобаларға жауап береді, ал одан төмен көлемдегі
басқа жобалар орталықсыздаңдыру түрінде іске асырылады. Ұлыбританияда
аймақтық саясат мәселелерімен сауда және өнеркәсіп министрі және Шотлаңдия
мен Уэльс істері жөніндегі министр айналысады. Англияда аймақтық саясатты
қалыптастыру мәселесі Сауда және өнеркәсіп министрлігі мен аймақтық
үкіметтік ведомстволарға жүктелген. Аталмыш министрлік Англиядағы үкіметтік
ведомстволардың құзырет шегінен тыс көптеген жобаларды және Ұлыбританияға
өз салдарларын тигізетін жобаларды бағалайды, сонымен қатар, ұлттық
деңгейдегі директиваларды жасақтап, олардың орындалуына бақылау жүргізеді.
Үкіметтік ведомствалар құзыретіне аймақтарға көмек көрсетуге қатысты шешім
қабылдау кіреді.
Австрия Конституциясы аймақтық саясатты жүргізу өкілеттілігін
шектемейді. Федералды деңгей, жерлер әкімшілігі және жергілікті билік
арасында өкілеттілік аялары бейресми бөлінеді. Аймақтарға көмек көрсету
федералды үкіметпен және сол аймақтың жер әкімшілігімен қаржыландырылатын
және жүзеге асырылатын біріккен жобаларға сәйкес жүзеге асырылады.
1.3. Шетел тәжрибесінде муниципалды басқаруды ұйымдастыру үлгілері
Басқарудың бұл жолы әр мемлекетте әр түрлі дамыған, айталық, оның шығыс-
еуропалық, азиялық, латын америкалық, арабиялық сияқты үлгілері бар Бұл
үлгілердің даму барысында ұлттық, діни, нәсілдік, әлеуметтік-экономикалық
және тағы да баска көптеген факторлар ескерілген.
Осы үлгілер басты үш топқа бөлінеді, олар: англосаксондық (Англия, АҚШ,
Австралия, Жана Зеландия), франщздық (Фран-ция, Италия, Бельгия, Голландия,
Швейцария) және аралас үлгі (Германия, Австрия, Жапония). Оларға жеке-жеке
сипаттама берер болсақ. англосаксондық үлгі мемлекеттік басқару құрылымын
орталықсыздандыруды және билікті бөлшектеуді, сонымен бірге жергілікті өзін-
өзі басқару жүйесінін барлық төменгі деңгейлерде (штаттарда,
провинцияларда) болуын білдіреді. Бұл үлгіде мем-лекет саналы түрде елде
қалыптасқан тарихи және құқыктық жағдайға байланысты аймақтық және
жергілікті мәселелерді осы басқару органдарына табыстайды. Шетелдердің
басым бөлігінде (АҚШ-та, Канадада, Жапонияда) жергілікті басқару органдарын
ұйымдастыруға әсер етуші әр түрлі факторларды есепке ала отырып, әкімшілік-
аумақтық бірлік жүйесінің негізі салынады. Атақты оқымыстылар Н.М.
Коркуновтың, Н.И. Лазаревскийдің жариялау құқығы бар занды тұлғасы ретінде
танылатын кауымды аумақтық корпарация ретінде қарастыруға болады деп
тұжырым жасауына осы жағдай себеп болған еді. Америкада коғамдастықтар
муниципалдық үлгілерді таңдауда дербес. Себебі, ондай үлгілердің саны елу
шақты. Соның ішінде муниципалдық басқарудың алты түрін атауға болады, олар:
графство. қалалар, бороу, виллиджи, гаун, тауншиптар (вилиджи 17 штаттан,
таун 30, бороу — 13 штаттан, Солтүстік-Батыста - тауншиптардан тұрады).
Олардың ішінде ең негізгілері - мыналар:
1. "комиссиондық" үлгі 1901 жылы (Техас штатында) алғаш рет колданылған.
Осы схема бойынша халық 3-5 жылға муниципалдық кеңесті сайлайды;
2. муниципалдық кеңес менеджерді тағайындайды (кеңес-менеджер үлгісі),
соңғысы контракт негізінде жұмыс жасайды. ол атқарушы аппаратқа
басшылық етеді. Менеджерге кандидатура іздеу жұмысын жеңілдету
мақсатында менеджерлердің ¥лттық ассоциациясы құрылған, онда
кандидаттар ғана емес. сондай-ақ, бос орындар туралы да мәліметтері
болады;
3. сайланған муниципалдық кенес өзінің кұрамынан мэр сайлайды (кеңес-мэр
үлгісі). Бұл басқару схемасынын екі нұсқасы бар: а) мэр (әлсіз мэр) 3-
5 жылға сайланады, кеңеске есеп береді және ресімдеу. өкілеттілік
сияқты фунюхияларды орындайды, вего құқығына ие болады; э) күшті мэр
(тағайындалған) атқарушы аппаратқа дербес жетекшілік етеді және
муниципалды қауым шегінде өзінің шешімін жүргізеді.
Бұдан жергілікті басқаруда менеджменттің рөлі зор екендігін байқауға
болады. Ал осы үлгілер жөнінде дүиие жүзі тәжірибесін зерттей келе, заңгер
Е-.С. Шугрина оларды былайша ұйымдастырушьшық-құкықтық нысанда) бөліп
көрсетеді:
1) "күшті кеңес - әлсіз мэр" нысаны атқарушы органдар іс әрекетін
үйлестіру мәселесінде мэр құқыгын кеңес шектейді;
2) "күшті мэр - әлсіз кеңес" нысанында мэрді халық тікелей сайлайды;
3) "кеңес-менеджер" нысаны жергілікті істі басқаруға саяси бағыты
бейтарап маманды тартуды синаттайды;
4) комиссиялық нысан, комиссия мүшелері жергілікті үкіметтің
өндірістік бөліміне басшылық жүргізеді;
5) құрамдастырылған нысан. мэр сайлаушылардың мүддесін ескере отырып, бас
әкімді тағайындайды.
Жергілікті басқарудың европалық үлгісінде жоғары деңгейде
орталықтандырылған жергілікті мемлекеттің басқарумен катар өзін-өзі басқару
жүйесі де бар. Мәселен. Францияда жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінде
шешуші рөл префектіден бас кеңесшіге берілген. Жергілікті басқарудың негізі
коммуналар болып табылады, олардың саны - 36 мың. Әр коммунаның мэр
сайлайтын өз кеңесі бар. Мұндай үлгі орталықсыздандыру, орталық билікті
бөлшектеу бойынша реформалар жүргізу барысында қалыптасқан. Басқару жүйесін
орталықсыздандыру коғам өміріне мемлекеттің үнемі тікелей араласуынан
туындайды да, ұлттық деңгейде қабылданатын шешімдерде көбінесе жергілікті
халықтың мүддесі ескерілмей қалады. Ал Германиядағы өзін-өзі басқару
дәстүрлі қалыптасқан және онда жариялау құқығы заңды тұлғаларымен жүзеге
асады. Яғни мемлекет аудандардағы, қалалардағы жергілікті басқару
органдарына өздерінің функцияларының бір бөлігін табыстайды. Сонымен бірге
Германияда қоғамдастықты ұйымдастырудың магистрат. бургомистер. солтүстік-
герман және онтүстік-герман деп аталатын негізгі төрт түрі жұмыс істейді.
Олар өздерінің жауапкершіліктеріне карай, жергілікті деңгейлерге жүктелген
міндеттерді шешуге құқылы болғанымен, мемлекет тарапынан құқықтық қадағалау
сақталады. Айталық, қоғамдастықтардың қабылдаған шешімі құқыктық қадағалан
органына (Ішкі істер министрлігінін органдарына) берілгеннен соң, ол бір ай
ішінде заңға кайшы келмеген жағдайда ғана орындалады. Міне, Еуропадағы
мемлекеттердің демократиялык институттарды қалыптастыру барысы осындай.
1985 жылы Еуропа кеңесі қабылдаған жергілікті өзін-өзі басқарудың Еуропалык
Хартиясы осы мемлекеттердің жергілікті, аймақтык мүдделерін қорғаушы,
муниципалдық құқықтың маңызды дереп болды. Жергілікті басқарудың дамуы тек
Еуропада ғана емес, Азияда да қолөнердің, мәдениеттің, сауданың гүлденуіне
байланысты жергілікті баскаруды қалыптастыру, олардың орталық билік
органдарымен өзара жасалған келісімшарттары арқылы пайда бола бастады.
Жергілікті кұқықтың даму заңдылықтарынын ерекшелігі мынадай шарттардан
тұрады: қоғамдастық халқының әлеуметтік-құқыктық ерекшеліктері; басқару
саласына ғана емес, жергілікті коғамдастыққа әсер етуші заң шығарушы
салалардың қалыптасу тенденциясы: орталық атқарушы билік органдары
өздерінін өкілеттіктерінің бір бөлігін жергілікті денгейге беру: жергілікті
басқару органдарын қалыптастыру және т.б. Бүгінгі күні көптеген
мемлекеттердін кұрылымдарына елеулі өзгерістер енгізілген: біріншіден,
басқару органдарынын өзара қарым-қатынасындағы есеп беру және бақылау
тәртібі өзгерген: әр орган заңмен белгіленген шеңберде өз бетінше жұмыс
істейді; жергілікті жерлерде аткарушы және өкілетті органдар жергілікті
мемлекеттік басқарудың функциясын орындайды.
Мемлекеттік және жергілікті мемлекеттік басқару құрылымдарынын алуан
түрлігіне қарамастан жергілікті басқарудың дамуы тұрақты екі
тұжырымдамасына бағытталады. Олар тек қана тәжірибемен, дәстүрмен,
мәдениетпен ғана емес, сондай-ақ, құқыктық жүйемен де қалыптасқан. Мысалы,
АҚШ-та жергілік-гі басқару орталық штат пен федералды органдарға карсы
пайда болса, ал Ұлыбританияда муниципалдық билік дербес ішкі басқарудың
женілдіктері ізінде пайда болды.
Жергілікті баскарудың кепілдігі заңды түрде мыналар болуы мүмкін:
1) жергілікті баскаруды және оның органдарын мемлекеттік басқару
жүйесінде оқшауландырып ұйымдастыру;
2) жергілікті басқару органдарының экономикалық және қаржылық
дербестігі;
жергілікті басқару органдарының басқа органдар мен ұйымдармен қарым-
қатынас жасау құқығы және толық құқық субъектісі ретінде шығуы (меншікті
басқару және иелік ету, жеке бюджетке иелік ету, дербес шешім кабылдау
т.б.).
Мемлекеттің аймақтық саясатының қаржылык теңестіру бағытындағы
атқарылатын жұмыстар қатарына трансферттер жүйесін жатқызамыз. Транс-ферт
жалпы және мақсатты деп бөлінеді. Мақсатты трансферт жүйесінің қалыптасуы
көбінесе елдің жалпы экономикалық өсу деңгейіне, бюджетаралық қатынастардың
сипаттамасына, бюджет заңдарының дайындау дәрежесіне байланысты.
Алғаш рет мақсатты бюджеттік гранттар Ұлыбританияда (тәртіп сақтауға қолдау
көрсету үшін жергілікті биліктерге субсидия беру) 1835 жылы енгізілген еді.
Америкада да аймақтық мәселелер мақсатты трансферттерді қолдану арқылы
шешіледі. Сондай-ақ, Германияда 1995 жылы Шығысты қалпына келтіру
онжылдық бағдарламасы іске қосылып, соған сәйкес жыл сайын федералды Жерлер
шаруашылык инфрақұрылымды дамытуға қосымша көмек алып тұрады. Германияның
салық салу жүйесінің ерекшелігі әр түрлі деңгейдегі бюджеттер арасында
салықтык табыстардың ыдырауын реттеу Конституция ережесімен бекітілген, ал
ыдыратуға барлық маңызды салықтық табыстар жатады Кәсіпорын пайдасына
салынатын салықтан түсетін түсім федералды және жер бюджеттері арасында тең
бөлінеді. Конституцияға сәйкес қосымша құн салығынын табысы федералдық және
Жер бюджеттерінің арасында бөлуге жатады. Дегенмен бұл пропорция федералдық
заң актілерінің көмегімен анықталады. Қосымша құн салығының түсімдерін бөлу
нормативі әр екі жыл сайын қаралып тұрады және ағымдық қаржылық
қажеттліктерге байланысты түзетулер енгізіліп отыруы мүмкін. Қазіргі кезде
бюджеттер арасында қосымша құн салығын бөлудің заңды құрылымы мынадай: 56%
федералды бюджетке, ал калған 44%-ы Жер бюджетіне түседі, Жер бюджетіне
салықтарды аудару нақты жерлерден келетін түсімдерге байланысты емес, елдің
барлық аймағынан келетін түсімге байланысты әр жан басына есептеумен
анықталады. Германия парламенті 2001 жылдың желтоқсанында мақұлдаған жаңа
Бюджеттік теңестіру Заңы 2005 жылдың 1 қаңтарында күшіне еніп, 2019
жылдын 31 желтоқсанында тоқтатылады. Жерлерді жалпы бюджеттік теңестіру 3
сатыдан өтеді
ІІ Шет мемлекеттерегі муиципалды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Шет мемлекеттерде муниципалды қызметті жүргізу ерекшеліктері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Шет мемлекеттерде муниципалды басқарудың тәжрибесінің мәні мен теориялық
негіздері
1.1. Шетел ғылымдарының муниципалды экономииканы басқарудағы ғылыми
теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Муниципалды басқарудың шетелдік тәжрибесінің мәні мен
түсінігі ... ... ... .9
1.3. Шетел тәжрибесінде муниципалды басқаруды ұйымдастыру
үлгілері ... ... 12
ІІ Шет мемлекеттерегі муиципалды басқарудың әдістері мен ерекшеліктері
2.1. Муниципалды басқарудың шетел тәжрибесіндегі бағдарламалық әдісі мен
жоспарлау
механизмдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..18
2.2. Муниципалды басқарудың шетел тәжрибесіндегі қаржы ресурстарының
қалыптасуы және оларды
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .22
2.3. Шетелдердегі муниципалды басқару тәжрибесін елімізде қолдану барысымен
жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .33
Кіріспе
Кіріспенің мазмұнына келер болсақ жалпы қазіргі кездегі муниципалды
басқарудың шетел тәжірибесін қолданудың тиімділігімен ерекшеліктері әр
мемлекетте әр түрлі дамыған, айталық, оның шығыс-еуропалық, азиялық, латын
америкалық, арабиялық сияқты үлгілері бар Бұл үлгілердің даму барысында
ұлттық, діни, нәсілдік, әлеуметтік-экономикалық және тағы да баска көптеген
факторлар ескерілген.
Осы үлгілер басты үш топқа бөлінеді, олар: англосаксондық (Англия, АҚШ,
Австралия, Жана Зеландия), франщздық (Фран-ция, Италия, Бельгия, Голландия,
Швейцария) және аралас үлгі (Германия, Австрия, Жапония). Оларға жеке-жеке
сипаттама берер болсақ. англосаксондық үлгі мемлекеттік басқару құрылымын
орталықсыздандыруды және билікті бөлшектеуді, сонымен бірге жергілікті өзін-
өзі басқару жүйесінін барлық төменгі деңгейлерде (штаттарда,
провинцияларда) болуын білдіреді. Бұл үлгіде мем-лекет саналы түрде елде
қалыптасқан тарихи және құқыктық жағдайға байланысты аймақтық және
жергілікті мәселелерді осы басқару органдарына табыстайды. Шетелдердің
басым бөлігінде (АҚШ-та, Канадада, Жапонияда) жергілікті басқару органдарын
ұйымдастыруға әсер етуші әр түрлі факторларды есепке ала отырып, әкімшілік-
аумақтық бірлік жүйесінің негізі салынады. Атақты оқымыстылар Н.М.
Коркуновтың, Н.И. Лазаревскийдің жариялау құқығы бар занды тұлғасы ретінде
танылатын кауымды аумақтық корпарация ретінде қарастыруға болады деп
тұжырым жасауына осы жағдай себеп болған еді. Америкада коғамдастықтар
муниципалдық үлгілерді таңдауда дербес. Себебі, ондай үлгілердің саны елу
шақты. Соның ішінде муниципалдық басқарудың алты түрін атауға болады, олар:
графство. қалалар, бороу, виллиджи, гаун, тауншиптар (вилиджи 17 штаттан,
таун 30, бороу — 13 штаттан, Солтүстік-Батыста - тауншиптардан тұрады).
Басқару жүйесін орталықсыздандыру коғам өміріне мемлекеттіңүнемі тікелей
араласуынан туындайды да, ұлттық деңгейде қабылданатын шешімдерде көбінесе
жергілікті халықтың мүддесі ескерілмей қалады. Италия мен Германия
мемлекеттерінің басқару құрылымы интеграцияланған мемлекеттердің басқару
құрылымынан түбегейлі түрде ерекшеленеді. Бұл, әрине, аймақтық саясаттың
жасақталу, жүзеге асу барысын айқындайды. Мысалы, Германияда аймақтық
саясатты жүргізу жауапкершілігі Жерлерге жүктелген, ал итальяндық жүйенің
көпшілік элементтер орталықтандырылған сипатқа ие. Германияда аймақтық
саясат саласындағы федералды үкіметтің негізгі функциясы (Біріккен
оперативті топ) шеңберінде Жерлермен серіктестер қатынастар құру.
Нидерландыда Экономика министрлігі мен провинциялар әкімшілігі аймақтық
саясат мәселелерімен айналысатын негізгі ведомоствалар болып табылады.
Экономика министрлігі аймақтарға көмек көрсетуде 10 млн.флориннан асатын
инвестициялар көлеміндегі жобаларға жауап береді, ал одан төмен көлемдегі
басқа жобалар орталықсыздаңдыру түрінде іске асырылады. Ұлыбританияда
аймақтық саясат мәселелерімен сауда және өнеркәсіп министрі және Шотлаңдия
мен Уэльс істері жөніндегі министр айналысады.
І Шет мемлекеттерде муниципалды басқарудың тәжрибесінің мәні мен теориялық
негіздері
1.1. Шетел ғылымдарының муниципалды экономииканы басқарудағы ғылыми
теориялық негіздері
Жергілікті басқаруды жетілдіру мәселесіне тереңірек үңілсек, оның
еңбек бөлінісімен тығыз байланыста екеніне көз жеткіземіз және оған
экономика ғылымы ойшылдарының пікірлері де дәлел бола алады. Мәселен, бір
топ ғалымдар (Вильям Петти, Адам Смит, Давид Рикардо, Джон Мейнард Кейнс,
Милтон Фридман) еңбектін өндіргіш күшінің дамуының, жетістігінің және
ептілік пен зеректілігінің белгілі бір бағытта болуының өзі оның
бөлінісінің нәтижесінде көрінеді деген түйін жасайды. Саяси экономияның
негізін қалаушылардың бірі Адам Смит Халықтар байлығы (1776 ж.) атты
еңбегінде тұрмыстык жағдайдың еңбектің бөлінісімен байланысты болатынына
көз жеткізіп, мынадай терең ой айтады: егер әр адам өзінің жұмыс орнында әр
түрлі еңбек операцияларын орындауға толық маманданса, онда еңбек өнімділігі
көтеріліп. оның бөлінісі тиімді түрде жүзеге асады, ал еңбектің бөлінісі
дұрыс болуы үшін барлық өндіріс факторлары мен дайын өнім өзара байланыста
болуы шарт. Осы логиканы ұстанатын болсақ, онда еңбек бөлінісінің
тереңдеуі алға қойылған өндірістік мақсатқа, оған жеткізу үшін
қолданылатын материалдык құрал-жабдықтарға байланысты. Басқаша айтқанда,
қоғамның өндіргіш күштерінің дамуы пайдалы еңбектің бөлінісіне тікелей
байланысты екендігін атап ке-туіміз керек. Неміс идеологиясы атты
еңбегінде К. Маркс және Ф. Энгельс осы байланысқа анықтама бере отырып,
ұлттың өндіргіш күштерінің даму деңгейінің көрнектілігін ондағы еңбектің
белінісі дәрежесінен білуге болады деп көрсетуі кездейсоқ айтылған сөз емес
екенін тәжірибе дәлелдеді. Осы тұжырымға коса олар еңбек бөлінісі үрдісінің
қоғамдық, салалық және аумақтық астарларын да ғылыми тұрғыдан зерделеген
болатын. Сонымен қатар. кез келген коғамдық-экономикалық жүиені тауарлы
шаруашылық жағдайында қоғамдық еңбек жиынтығы жекелеген іс-әрекетке және
оның қосалқы түрлеріне, сфераларға бөлінетіні туралы да алғашқы
дәлелдемелерді ғылыми еңбектерінде келтірген. Ал тауарлы шаруашылықта
өндіріс нысандары көбейіп, өндірушілер мен тұтынушылардың мүдделерінің тең
дәрежеде сақталуын қамтамасыз ету үшін мемлекеттік реттеу және басқару
қажет бола түседі.
К. Маркстің пікірінше, еңбектің аумақтық бөлінісі аудандардың нақты
өндіріс салаларына мамандануы болса, аймақтанушы Н.Н. Баранскийдің
ұстанымында ол - жалпы, жеке және бірыңғай еңбек бөлінісі түрлерінің
кеңістіктегі өзара байланысы. Ал профессор И.С. Судеревский еңбектің
аумақтық бөлінісі оның тек жалпы және жеке даму үрдісін көрсететін аумақтық
астары десе, П.М. Алампиев, В.Е. Комаров, В.М. Москвич және басқалар оны
тек жеке еңбек бөлінісінің бір түрі деп ұйғарым жасаған.
Осылайша, еңбек белінісінің күрделілігі әр түрлі жағдайлармен
түсіндіріледі және олардың қатарына мыналарды жатқызуға болады:
1. адам еңбегінің көп түрлілігі, оның сұранысының жан-жақтылығы және
оларды бір технологиялық процесс базасында қанағаттандырудың мүмкін
еместігі;
2. адам еңбегінің өндірімділігін арттыратын ғылым мен техниканың жоғары
деңгейде дамып, шаруашылық субъектілерінің әр түрлі өндіріс өнімін
шығаруға мамандануы;
3. белгілі бір өнімді шығару үшін бір технологиялық үрдісте көптеген
еңбек түрлерінің кооперациялануы.
Қоғамдық өндіріс өндірістік күштер мен өндірістік қатынастардан тұрады.
Өндірістік күштер жұмыс күшінен, өндіріс техиологиясынан, өндіріс
құралдарынан (өндіріс заты мен құралы) тұрса, өндірістік қатынастар
әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық, техникалық бөліктерден құралады.
Өндірістік қатынастарға кіретін бөліктер еңбектің бөлінісін (қоғамдық,
салалық, аймақтық, халықаралық), өндірістің мамандануын (технологиялық,
салалық, аймақтық, тораптық және заттық) және өндірістік байланыстардың
кооперациясын (қарапайым және күрделі қалыптастырады. Соның ішінде еңбектің
аумақтық бөлінісі қоғамдық еңбек бөлінісінің түрлері мен нысандарында
ерекше орын алып, оның мәні мен қоғамдық ұдайы өндірістегі рөлі қоғамдық
еңбек жиынтығының әр алуан түрлерін өзара байланыста қарастыру арқылы
толығырақ ашыла түседі. Сонымен, еңбектің аумақтық бөлінісі аумақты
басқарудың объективті негізі ретінде ондағы шаруашылықтардың мамандануы мен
маманданушы аумақтар арасында экономикалык байланыстардын даму дәрежесін
білдіреді, яғни бұл үрдіс белгілі бір салаға маманданған ауданды
қалыптастырудың басты элементі. Осыдан келіп пайда болатын маманданған
экономикалык аудан туралы пікірді аймақтанушы - ғалым Н.Н. Колосовский
төрт негізгі топқа бөліп көрсетеді:
4. теориялық: экономикалық аудандастырудың қалыптасуының ғылыми негіздері
мен заңдылықтары;
5. тарихи: экономикалық аудандастырудың даму тарихын ескеріп, ғылыми
ойлардың сол мемлекетте дамуы;
6. әдістемелік: зерттелетін объектінің ғылыми әдістерін (тәсілдерін)
дайындау;
7. қолданбалы: экономикалық аудандастыру теориясын тәжірибеде пайдалану.
Сонымен, аудандарда еңбек бөлінісі негізінде экономикалық жүйелердің
қалыптасу барысын зерделеудің мақсаты елдің өндіргіш күштерін ұйымдастыруда
ең жоғары тиімділікке қол жеткізу болып табылады. Осылайша, еңбектің
аумақтық бөлінісі өндірістің жекелеген салаларының белгілі бір аумақтарда
болуын және оған тән табиғи, климаттық, экономикалық (географиялық
орналасуы, жұмыс күшінің саны мен сапасы, шаруашылықтың қалыптасу тарихы)
ерекшеліктерін сипаттайды. Егер осы мәселелерді жергілікті басқару және
жергілікті шаруашылықпен байланыстыратын болсақ, онда оның қалыптасу
заңдылықтарын еңбектің аумақтық бөлінісімен ұштастыра түсіндіруге тура
келеді. Әрине, еңбектің аумақтық бөлінісін оның салалық бөлінісінен ажырата
карастыру белгілі бір шарттылықты талап етеді. Өйткені еңбек бөлінісінің
бұл екі түрі де өзара өте тығыз байланыста өрбитін құбылыс. Сондықтан
жергілікті шаруашылықтын қалыптасуы
қауым еркіндігінің идеясы жергілікті басқаруды дамытудың қоғамдық
теориясына айнала бастады және бұл теорияның негізгі белгілері төмендегідей
болды (оның негізін салушы ресейлік ғалымдар Н.М. Коркунов, П.П. Гронский,
Н.И. Лазаревский, М.Д. Загряцков және т.б):
'• жергілікті басқару органдарының іс-әрекеттері мемлекеттік емес және
олардың шаруашылык сипаты басым;
1. жүргізілетін мәселелердің нақты тізімінің жоқтығы;
1. қоғамдық мүдденің мемлекеттікпен сәйкес келмеуі және т.б.
Бірақ бұл аталған негізгі белгілердің сипаты казіргі кезде толықтай
өзгерген. XIX ғасырдың ортасында-ақ, мемлекетке орталық пен жергілікті
билік арасында заңды түрде қарым-қатынас орнап, жергілікті билік заң
шеңберінде дербес белгілі бір аумақта өмір сүріп жатқан халықтың
мәселелерін шешуде белсенділік таныта бастады. Одан кейін жергілікті
биліктің кайта калыптасуы Кеңес дәуірінің соңғы жылдары біліне бастады.
1990-1991 жж. Кеңестік социалистік республикалар одағы жергілікті өзін-өзі
басқару және жергілікті шаруашылықтың жалпы басталуы туралы Заңы елімізде
жергілікті басқарудың қалыптасуына негіз болды деп айтуға болады. Ал, 1991
жылдың ақпанында Жергілікті өзін-өзі басқару және Қазақстан
Республикасының жергілікті кеңестерінің халық депутаттары туралы Заңы
қабылданғанымен, ол заң бұрынғы кеңестік дәуірдің ағымымен жұмыс істеді. Іс
жүзінде жергілікті шаруашылықты басқару органдарының қызметі екі бағытқа
негізделеді, олар: биліктік және экономикалық. Олардың экономикалық негізін
кәсіпорындар мен мекемелер арасындағы шаруашылық байланыстар және қоғамдық
сұраныстарды жүзеге асырушы субъектілер құрайды. Бұл субъектілердің рөлдері
әр түрлі. Кәсіпорындар өз пайдасын немесе тауарын я қызметін қоғамдық
сұранысты қанағаттандыруға бағыттаса, кейбіреулері нормативті (заңды
негізде) және қоғамдык (өз еріктерімен) негізде халықтың мүддесін қорғауға
қатысады, ал жергілікті басқару органдарының міндеті аталған екеуінің іс-
әрекетін халық мүддесі үшін реттеу болып табылады.
1.2. Муниципалды басқарудың шетелдік тәжрибесінің мәні мен түсінігі
Аймақтық басқарудың маңыздылығы мен қайтарьмы әлемдік шаруашылық жүргізу
тәжірибесімен де дәлелденіп отыр. Атап айтқанда, экономикалық даму
тұрғысынан алдыңғы қатарға шығу үшін міндетті түрде нарықта
сұранысқа ие аймақтық ресурстардың жеткілікті болуы, экономикалық әлеуетке
ие болу шарт емес. Көбінесе дамудың, оның ішінде аймақтық дамудың да жоғары
деңгейінің кепілі басқарудың озық түрлерін қолдану, басқару өнерін игеру,
шаруашылық айналымға аумақтағы экономикалық әлеуетті тарту, аймақтың өзі
үшін, басқа аймақтар үшін экономикалық қызмет нәтижелерін пайдалана білу
екендігі шетел тәжірибесімен айқындалған.
Қазіргі кезеңдегі аймақтық басқарудың тиімділігін арттырудың мемлекеттік
стратегиясы ең алдымен, халықтың өмір сүруінің жеткілікті деңгейін
қамтамасыз етуге, елдің экономикалык кеңістігінің тұтастығы мен бірлігін
сақтауға, экономиканың нақты секторының тұрақты дамуы үшін жағдайлар
қалыптастыруға багытталуы тиіс. Аймақтық экономиканың қызмет етуінің айқын
белгіленген шекарасының болуы, аумақтардағы шаруашылық жүргізу мен
әлеуметтік-экономикалык дамуды басқарудағы дербестіктің барған сайын арта
түсуі аймақтың тұрақты, тиімді дамуын қамтамасыз ететін экономикалық
саясатты жасақтаудағы аймақтық басқарудың жауапкершілігін күшейте түседі.
Нақ осы аймақтық басқару халықтың өмір сүру жағдайы мен деңгейіне, қоршаған
ортаның қорғалуына, аймақ экономикасының инвестициялық тартымдылығына, оның
бәсекеге қабілеттілігіне жауапты болады.
Дамыған шет мемлекеттердің аймақтық саясатты жүзге асыру барысындағы
тәжірибелерін ескеру қажет екендігі айқын. Өйткені, экономиканы басқарудағы
жинақталған әлемдік тәжірибені оқып-үйренбей, оларды жан-жақтылы зерттемей
экономиканы мемлекеттік басқарудың жаңа сатысына өту мүмкін емес. Ел
экономикасын басқарудың орталықсыздандырылған жана жүйесіне өту барысында
әлемдік тәжірибеде бар модельдерді тұжырымдарды ескере отырып, елдің саяси,
әлеуметтік-экономикалық дамуына, үлттық ерекшеліктеріне қарай аймақ
экономикасын басқарудың өз мемлекетімізге тән үлгісін қалыптастыруға
тиіспіз. Осы орайда бірқатар шет мемлекеттерді аймақтық саясатты
қалыптастыру, оны жүзеге асыру бағыты дағы онды тәжірибелерін ұсынуды жөн
санаймыз.
Мемлекеттің құрылымы аймақтық саясат саласындағы өкілеттіліктерді
орталықсыздандыру немесе бөлу деңгей анықтайды. Егер интеграцияланған
мемлекеттер тәжірибесін сүйенсек, онда Ирландия, Португалия, Греция сияқты
мемлекеттерде аймақтық саясат мәселелеріне қатысты орталықтандырылған әдіс
қолданылады. Бұл мемлекеттерде шағын жобаларға қатысты жауапкершілікті
аумақтық деңгейге жүктеуге әрекет жасалынғанымен, жергілікті жерлерде
қажетті тәжірибеніі болмауы салдарынан одан әрі жалғасын таппады.
Италия мен Германия мемлекеттерінің басқару құрылымы интеграцияланған
мемлекеттердің басқару құрылымынан түбегейлі түрде ерекшеленеді. Бұл,
әрине, аймақтық саясаттың жасақталу, жүзеге асу барысын айқындайды. Мысалы,
Германияда аймақтық саясатты жүргізу жауапкершілігі Жерлерге жүктелген, ал
итальяндық жүйенің көпшілік элементтер орталықтандырылған сипатқа ие.
Германияда аймақтық саясат саласындағы федералды үкіметтің негізгі
функциясы (Біріккен оперативті топ) шеңберінде Жерлермен серіктестер
қатынастар құру. Жоспарлау жөніндегі Комитет ОА құрамын анықтап, жыл
сайынғы бас жоспар жобасын және аймақтық даму басымдықтарын қалыптастырады.
Бас жоспар жобасы аймақтарға қажетті көмек көрсету шаралары мен шарттарынан
тұрады. Аймақтык саясатты жүзеге асыру екі жақтан (Федералды үкіметпен және
Жерлермен) бірдей үлеспен қаржыландың негізінде жүргізіледі. Жерлер
әкімшілігі аймақтық саясаттьң іске асуына жауапты болады.
Финляндияда аймақтық саясаттьң құрылуына, яғни, аймақтық саясатты
үйлестіруге, зандарды жасақтауға, проблемалы аймақтарды анықтауға т.б. Ішкі
істер министрлігі жауап береді. Аймақтық саясатты жүргізу жауапкершілігі әр
түрлі орталық министрліктерге жүктелген. Финляндияның аймақтары жекелеген
шешімдерді (шағын жобаларды) қабылдайды, ал негізгі шешімдер орталықтан
қабылданады.
Ал Швецияда қалыптасқан жүйе бойьнша аймақтық әкімшіліктер жалпыұлттық
директиваларды іске асырады. Бұл жүйеде Өнеркәсіп және сауда министрлігі
басты орынға ие. Министрліктің жанынан артта қалған аудандарға қатысты
аймақтық саясатты жасақтау, оны бақылау және Еуропалық комиссиямен
байланысты жүзеге асыру істерін атқаратын бө-лімдер құрылған. Аймақтарды
дамыту стратегиясын жасақтаумен графствалардың әкімшілік кеңесі (САВ)
айналысады. Өздерінің саясатын іске асыру үшін олар бюджеттен
қаржыландырылады.
Солтүстік Еуропа мемлекеттері аймақтық саясатты жүргізудегі бай
тәжірибелерімен ерекшеленеді:
1. Франциядағы орталықтандырылған әдіс;
2. Нидерланды мен ¥лыбританияда орталықсыздандырудың жоғары деңгейі.
• Австрия мен Бельгиядағы федералдық жүйе.
Францияда министр СІАLА-дан (қолдау көрсету жөніңдегі
ведомствоаралық комитет) алынған ұсыныстарға негізделген аймақтық саясатқа
жауап береді және оның құзыретіне аймақтық дамытуды ынталандыруға қатысты
шешімдер қабылдау кіреді. DATAR. - Франциядағы аймақтарды дамыту жөніндегі
басты ұйым. 1995 жылы қабылданған негізгі Заңға сәйкес аймақтық даму
саясаты ұлттық деңгейде анықталып, жергілікті әкімшіліктермен жүргізіледі.
Нидерландыда Экономика министрлігі мен провинциялар әкімшілігі аймақтық
саясат мәселелерімен айналысатын негізгі ведомоствалар болып табылады.
Экономика министрлігі аймақтарға көмек көрсегуде 10 млн.флориннан асатын
инвестициялар көлеміндегі жобаларға жауап береді, ал одан төмен көлемдегі
басқа жобалар орталықсыздаңдыру түрінде іске асырылады. Ұлыбританияда
аймақтық саясат мәселелерімен сауда және өнеркәсіп министрі және Шотлаңдия
мен Уэльс істері жөніндегі министр айналысады. Англияда аймақтық саясатты
қалыптастыру мәселесі Сауда және өнеркәсіп министрлігі мен аймақтық
үкіметтік ведомстволарға жүктелген. Аталмыш министрлік Англиядағы үкіметтік
ведомстволардың құзырет шегінен тыс көптеген жобаларды және Ұлыбританияға
өз салдарларын тигізетін жобаларды бағалайды, сонымен қатар, ұлттық
деңгейдегі директиваларды жасақтап, олардың орындалуына бақылау жүргізеді.
Үкіметтік ведомствалар құзыретіне аймақтарға көмек көрсетуге қатысты шешім
қабылдау кіреді.
Австрия Конституциясы аймақтық саясатты жүргізу өкілеттілігін
шектемейді. Федералды деңгей, жерлер әкімшілігі және жергілікті билік
арасында өкілеттілік аялары бейресми бөлінеді. Аймақтарға көмек көрсету
федералды үкіметпен және сол аймақтың жер әкімшілігімен қаржыландырылатын
және жүзеге асырылатын біріккен жобаларға сәйкес жүзеге асырылады.
1.3. Шетел тәжрибесінде муниципалды басқаруды ұйымдастыру үлгілері
Басқарудың бұл жолы әр мемлекетте әр түрлі дамыған, айталық, оның шығыс-
еуропалық, азиялық, латын америкалық, арабиялық сияқты үлгілері бар Бұл
үлгілердің даму барысында ұлттық, діни, нәсілдік, әлеуметтік-экономикалық
және тағы да баска көптеген факторлар ескерілген.
Осы үлгілер басты үш топқа бөлінеді, олар: англосаксондық (Англия, АҚШ,
Австралия, Жана Зеландия), франщздық (Фран-ция, Италия, Бельгия, Голландия,
Швейцария) және аралас үлгі (Германия, Австрия, Жапония). Оларға жеке-жеке
сипаттама берер болсақ. англосаксондық үлгі мемлекеттік басқару құрылымын
орталықсыздандыруды және билікті бөлшектеуді, сонымен бірге жергілікті өзін-
өзі басқару жүйесінін барлық төменгі деңгейлерде (штаттарда,
провинцияларда) болуын білдіреді. Бұл үлгіде мем-лекет саналы түрде елде
қалыптасқан тарихи және құқыктық жағдайға байланысты аймақтық және
жергілікті мәселелерді осы басқару органдарына табыстайды. Шетелдердің
басым бөлігінде (АҚШ-та, Канадада, Жапонияда) жергілікті басқару органдарын
ұйымдастыруға әсер етуші әр түрлі факторларды есепке ала отырып, әкімшілік-
аумақтық бірлік жүйесінің негізі салынады. Атақты оқымыстылар Н.М.
Коркуновтың, Н.И. Лазаревскийдің жариялау құқығы бар занды тұлғасы ретінде
танылатын кауымды аумақтық корпарация ретінде қарастыруға болады деп
тұжырым жасауына осы жағдай себеп болған еді. Америкада коғамдастықтар
муниципалдық үлгілерді таңдауда дербес. Себебі, ондай үлгілердің саны елу
шақты. Соның ішінде муниципалдық басқарудың алты түрін атауға болады, олар:
графство. қалалар, бороу, виллиджи, гаун, тауншиптар (вилиджи 17 штаттан,
таун 30, бороу — 13 штаттан, Солтүстік-Батыста - тауншиптардан тұрады).
Олардың ішінде ең негізгілері - мыналар:
1. "комиссиондық" үлгі 1901 жылы (Техас штатында) алғаш рет колданылған.
Осы схема бойынша халық 3-5 жылға муниципалдық кеңесті сайлайды;
2. муниципалдық кеңес менеджерді тағайындайды (кеңес-менеджер үлгісі),
соңғысы контракт негізінде жұмыс жасайды. ол атқарушы аппаратқа
басшылық етеді. Менеджерге кандидатура іздеу жұмысын жеңілдету
мақсатында менеджерлердің ¥лттық ассоциациясы құрылған, онда
кандидаттар ғана емес. сондай-ақ, бос орындар туралы да мәліметтері
болады;
3. сайланған муниципалдық кенес өзінің кұрамынан мэр сайлайды (кеңес-мэр
үлгісі). Бұл басқару схемасынын екі нұсқасы бар: а) мэр (әлсіз мэр) 3-
5 жылға сайланады, кеңеске есеп береді және ресімдеу. өкілеттілік
сияқты фунюхияларды орындайды, вего құқығына ие болады; э) күшті мэр
(тағайындалған) атқарушы аппаратқа дербес жетекшілік етеді және
муниципалды қауым шегінде өзінің шешімін жүргізеді.
Бұдан жергілікті басқаруда менеджменттің рөлі зор екендігін байқауға
болады. Ал осы үлгілер жөнінде дүиие жүзі тәжірибесін зерттей келе, заңгер
Е-.С. Шугрина оларды былайша ұйымдастырушьшық-құкықтық нысанда) бөліп
көрсетеді:
1) "күшті кеңес - әлсіз мэр" нысаны атқарушы органдар іс әрекетін
үйлестіру мәселесінде мэр құқыгын кеңес шектейді;
2) "күшті мэр - әлсіз кеңес" нысанында мэрді халық тікелей сайлайды;
3) "кеңес-менеджер" нысаны жергілікті істі басқаруға саяси бағыты
бейтарап маманды тартуды синаттайды;
4) комиссиялық нысан, комиссия мүшелері жергілікті үкіметтің
өндірістік бөліміне басшылық жүргізеді;
5) құрамдастырылған нысан. мэр сайлаушылардың мүддесін ескере отырып, бас
әкімді тағайындайды.
Жергілікті басқарудың европалық үлгісінде жоғары деңгейде
орталықтандырылған жергілікті мемлекеттің басқарумен катар өзін-өзі басқару
жүйесі де бар. Мәселен. Францияда жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінде
шешуші рөл префектіден бас кеңесшіге берілген. Жергілікті басқарудың негізі
коммуналар болып табылады, олардың саны - 36 мың. Әр коммунаның мэр
сайлайтын өз кеңесі бар. Мұндай үлгі орталықсыздандыру, орталық билікті
бөлшектеу бойынша реформалар жүргізу барысында қалыптасқан. Басқару жүйесін
орталықсыздандыру коғам өміріне мемлекеттің үнемі тікелей араласуынан
туындайды да, ұлттық деңгейде қабылданатын шешімдерде көбінесе жергілікті
халықтың мүддесі ескерілмей қалады. Ал Германиядағы өзін-өзі басқару
дәстүрлі қалыптасқан және онда жариялау құқығы заңды тұлғаларымен жүзеге
асады. Яғни мемлекет аудандардағы, қалалардағы жергілікті басқару
органдарына өздерінің функцияларының бір бөлігін табыстайды. Сонымен бірге
Германияда қоғамдастықты ұйымдастырудың магистрат. бургомистер. солтүстік-
герман және онтүстік-герман деп аталатын негізгі төрт түрі жұмыс істейді.
Олар өздерінің жауапкершіліктеріне карай, жергілікті деңгейлерге жүктелген
міндеттерді шешуге құқылы болғанымен, мемлекет тарапынан құқықтық қадағалау
сақталады. Айталық, қоғамдастықтардың қабылдаған шешімі құқыктық қадағалан
органына (Ішкі істер министрлігінін органдарына) берілгеннен соң, ол бір ай
ішінде заңға кайшы келмеген жағдайда ғана орындалады. Міне, Еуропадағы
мемлекеттердің демократиялык институттарды қалыптастыру барысы осындай.
1985 жылы Еуропа кеңесі қабылдаған жергілікті өзін-өзі басқарудың Еуропалык
Хартиясы осы мемлекеттердің жергілікті, аймақтык мүдделерін қорғаушы,
муниципалдық құқықтың маңызды дереп болды. Жергілікті басқарудың дамуы тек
Еуропада ғана емес, Азияда да қолөнердің, мәдениеттің, сауданың гүлденуіне
байланысты жергілікті баскаруды қалыптастыру, олардың орталық билік
органдарымен өзара жасалған келісімшарттары арқылы пайда бола бастады.
Жергілікті кұқықтың даму заңдылықтарынын ерекшелігі мынадай шарттардан
тұрады: қоғамдастық халқының әлеуметтік-құқыктық ерекшеліктері; басқару
саласына ғана емес, жергілікті коғамдастыққа әсер етуші заң шығарушы
салалардың қалыптасу тенденциясы: орталық атқарушы билік органдары
өздерінін өкілеттіктерінің бір бөлігін жергілікті денгейге беру: жергілікті
басқару органдарын қалыптастыру және т.б. Бүгінгі күні көптеген
мемлекеттердін кұрылымдарына елеулі өзгерістер енгізілген: біріншіден,
басқару органдарынын өзара қарым-қатынасындағы есеп беру және бақылау
тәртібі өзгерген: әр орган заңмен белгіленген шеңберде өз бетінше жұмыс
істейді; жергілікті жерлерде аткарушы және өкілетті органдар жергілікті
мемлекеттік басқарудың функциясын орындайды.
Мемлекеттік және жергілікті мемлекеттік басқару құрылымдарынын алуан
түрлігіне қарамастан жергілікті басқарудың дамуы тұрақты екі
тұжырымдамасына бағытталады. Олар тек қана тәжірибемен, дәстүрмен,
мәдениетпен ғана емес, сондай-ақ, құқыктық жүйемен де қалыптасқан. Мысалы,
АҚШ-та жергілік-гі басқару орталық штат пен федералды органдарға карсы
пайда болса, ал Ұлыбританияда муниципалдық билік дербес ішкі басқарудың
женілдіктері ізінде пайда болды.
Жергілікті баскарудың кепілдігі заңды түрде мыналар болуы мүмкін:
1) жергілікті баскаруды және оның органдарын мемлекеттік басқару
жүйесінде оқшауландырып ұйымдастыру;
2) жергілікті басқару органдарының экономикалық және қаржылық
дербестігі;
жергілікті басқару органдарының басқа органдар мен ұйымдармен қарым-
қатынас жасау құқығы және толық құқық субъектісі ретінде шығуы (меншікті
басқару және иелік ету, жеке бюджетке иелік ету, дербес шешім кабылдау
т.б.).
Мемлекеттің аймақтық саясатының қаржылык теңестіру бағытындағы
атқарылатын жұмыстар қатарына трансферттер жүйесін жатқызамыз. Транс-ферт
жалпы және мақсатты деп бөлінеді. Мақсатты трансферт жүйесінің қалыптасуы
көбінесе елдің жалпы экономикалық өсу деңгейіне, бюджетаралық қатынастардың
сипаттамасына, бюджет заңдарының дайындау дәрежесіне байланысты.
Алғаш рет мақсатты бюджеттік гранттар Ұлыбританияда (тәртіп сақтауға қолдау
көрсету үшін жергілікті биліктерге субсидия беру) 1835 жылы енгізілген еді.
Америкада да аймақтық мәселелер мақсатты трансферттерді қолдану арқылы
шешіледі. Сондай-ақ, Германияда 1995 жылы Шығысты қалпына келтіру
онжылдық бағдарламасы іске қосылып, соған сәйкес жыл сайын федералды Жерлер
шаруашылык инфрақұрылымды дамытуға қосымша көмек алып тұрады. Германияның
салық салу жүйесінің ерекшелігі әр түрлі деңгейдегі бюджеттер арасында
салықтык табыстардың ыдырауын реттеу Конституция ережесімен бекітілген, ал
ыдыратуға барлық маңызды салықтық табыстар жатады Кәсіпорын пайдасына
салынатын салықтан түсетін түсім федералды және жер бюджеттері арасында тең
бөлінеді. Конституцияға сәйкес қосымша құн салығынын табысы федералдық және
Жер бюджеттерінің арасында бөлуге жатады. Дегенмен бұл пропорция федералдық
заң актілерінің көмегімен анықталады. Қосымша құн салығының түсімдерін бөлу
нормативі әр екі жыл сайын қаралып тұрады және ағымдық қаржылық
қажеттліктерге байланысты түзетулер енгізіліп отыруы мүмкін. Қазіргі кезде
бюджеттер арасында қосымша құн салығын бөлудің заңды құрылымы мынадай: 56%
федералды бюджетке, ал калған 44%-ы Жер бюджетіне түседі, Жер бюджетіне
салықтарды аудару нақты жерлерден келетін түсімдерге байланысты емес, елдің
барлық аймағынан келетін түсімге байланысты әр жан басына есептеумен
анықталады. Германия парламенті 2001 жылдың желтоқсанында мақұлдаған жаңа
Бюджеттік теңестіру Заңы 2005 жылдың 1 қаңтарында күшіне еніп, 2019
жылдын 31 желтоқсанында тоқтатылады. Жерлерді жалпы бюджеттік теңестіру 3
сатыдан өтеді
ІІ Шет мемлекеттерегі муиципалды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz