Бейімделу мүмкіндіктері.Ағзаның қорғаныс механизмдері
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім:
1. Ағзаның бейімделуі. Бейімделу факторлары
2. Бейімделу механизмдері. Бейімделуді басқару
3. Ағзаның қорғаныс механизмдері
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
II. Негізгі бөлім:
1. Ағзаның бейімделуі. Бейімделу факторлары
2. Бейімделу механизмдері. Бейімделуді басқару
3. Ағзаның қорғаныс механизмдері
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Біздің планетамыздың тарихында адамның қоршаѓан ортамен әрекетінің нәтижесінде көптеген Жер планетасының кейпін өзгерткен үрдістер болып жатыр. Адам бір жағынан тарих нәтижесі, ал екінші жағынан оның жасаушысы, тудырушысы. Жүз ғасыр бойы қалыптасқан адам организмнің физиологиялық қасиеттеріне ғылыми – техникалық үрдістің қарқыны және тіршілік жағдайы т. б. көп жағдайда сәйкес келмейді. Бұл тұрғыда Ф.Энгельстің «табиғатты жеңген жеңісіміз үшін масаттанбауымыз қажет, себебі әр осындай жеңіс үшін табиғат кек алады»,- деген пікірі еске түседі. Жаңа табиғи және өндіріс жағдайында адамның бейімділігін қысқаша белгілі бір экологиялық ортада организмнің тұрақты тіршілігі үшін қажет әлеумет - биологиялық қасиеттері мен ерекшеліктерініњ жиынтығы ретінде сипаттауға болады. Жеке тұлғаның немесе популяцияның бейімделу мүмкіндіктері тіршілік әрекеттің нақты жағдайларында айқындалады. Тірі жүйенің бейімделу қасиеті жеке бас денсаулығының бірлігі болып табылады. Адамның бейімделу қасиеттері мен қорлары белгілі бір ретпен көрініс береді және олар уақытпен шектеледі. Белгілі бір табиѓи немесе жасанды тіршілік ортасында организмнің бейімделу мүмкіндіктерінің қорын терең зерттеуге болады.
Серотинина Н.Н., Агаджанян Н.А. еңбектерінде ішкі организмнің тұрақтылығының бұзылуына қауіп төнген кезде тұтас организмнің реакцияларын сипаттайтын эксперементтік мәлімдемелер кездеседі. Г.Селье «Адаптациондық синдром» туралы ілімінде бейімделуді үш кезеңге ажыратады.
З.И.Барбашова бойынша бейімделудіњ кезењдері келесідей сипаталады:
1 кезең – авариалыќ кезең сыртқы әсерлерге жауап ретінде организм өзінің қорғаныш күштерін жинақтауы;
2 кезең – тұрақты өтпелі бейімділік кезең. Қоршаған орта жағдайларына организмнің негізгі қызметтік жүйелерінің бейімделе бастауы.
3 кезең – тұрақты бейімделу немесе резистенттілік кезең. Экстремальды фактордың ұзақ уақыт әсерінен организм, сол фактордың әсерінен туындаған қызметтік бұзылу - ығысуларды толығымен қайта қалпына келтіре алмаудан әлсіреп, титықтайды.
Біздің планетамыздың тарихында адамның қоршаѓан ортамен әрекетінің нәтижесінде көптеген Жер планетасының кейпін өзгерткен үрдістер болып жатыр. Адам бір жағынан тарих нәтижесі, ал екінші жағынан оның жасаушысы, тудырушысы. Жүз ғасыр бойы қалыптасқан адам организмнің физиологиялық қасиеттеріне ғылыми – техникалық үрдістің қарқыны және тіршілік жағдайы т. б. көп жағдайда сәйкес келмейді. Бұл тұрғыда Ф.Энгельстің «табиғатты жеңген жеңісіміз үшін масаттанбауымыз қажет, себебі әр осындай жеңіс үшін табиғат кек алады»,- деген пікірі еске түседі. Жаңа табиғи және өндіріс жағдайында адамның бейімділігін қысқаша белгілі бір экологиялық ортада организмнің тұрақты тіршілігі үшін қажет әлеумет - биологиялық қасиеттері мен ерекшеліктерініњ жиынтығы ретінде сипаттауға болады. Жеке тұлғаның немесе популяцияның бейімделу мүмкіндіктері тіршілік әрекеттің нақты жағдайларында айқындалады. Тірі жүйенің бейімделу қасиеті жеке бас денсаулығының бірлігі болып табылады. Адамның бейімделу қасиеттері мен қорлары белгілі бір ретпен көрініс береді және олар уақытпен шектеледі. Белгілі бір табиѓи немесе жасанды тіршілік ортасында организмнің бейімделу мүмкіндіктерінің қорын терең зерттеуге болады.
Серотинина Н.Н., Агаджанян Н.А. еңбектерінде ішкі организмнің тұрақтылығының бұзылуына қауіп төнген кезде тұтас организмнің реакцияларын сипаттайтын эксперементтік мәлімдемелер кездеседі. Г.Селье «Адаптациондық синдром» туралы ілімінде бейімделуді үш кезеңге ажыратады.
З.И.Барбашова бойынша бейімделудіњ кезењдері келесідей сипаталады:
1 кезең – авариалыќ кезең сыртқы әсерлерге жауап ретінде организм өзінің қорғаныш күштерін жинақтауы;
2 кезең – тұрақты өтпелі бейімділік кезең. Қоршаған орта жағдайларына организмнің негізгі қызметтік жүйелерінің бейімделе бастауы.
3 кезең – тұрақты бейімделу немесе резистенттілік кезең. Экстремальды фактордың ұзақ уақыт әсерінен организм, сол фактордың әсерінен туындаған қызметтік бұзылу - ығысуларды толығымен қайта қалпына келтіре алмаудан әлсіреп, титықтайды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.Фурдуй Ф.И. Современные представления о физиологических механизмах развития стресса.// Механизмы развития стресса. -Кишинев: Штиинца, 1987. - С. 8-33.
2.Штирбу Е.И. Участие мозжечка в механизмах развития стресса.// Механизмы развития стресса. Кишинев, "Штиинца", 1987.
3.Судаков В. Системные механизмы эмоционального стресса. М.: Медицина, 1981.- 163с.
4.Коваленко Е.А., Туровский Н.Н. Гипокинезия. М., 1980.
5. Кузнецов В.И. Влияние гипокинезии на обмен веществ в кардиомиоцитах крыс.//Косм. биол. и авиакосм. мед. - 1989. - 23. N 6. -С. 42-47.
6.Тявокин В.В., Инчина В.И., Братцев Н.Ф., Рузов В.И., Чугунова И.И. Влияние гиподинамии на функцию и морфологию печени при различных световых режимах.// Бюлл. С О АМН СССР. - 1984. N 6. - С. 54-58.
7.Казначеев В. П. Современные проблемы общей патологии в аспекте адаптации: Науч. тр.// АМН СССР, Сиб. отд.. - Новосибирск. -1980.-С. 5.
8.Шапошников Е.А. Гипокинезия как фактор риска заболеваний.// Клин. мед..-1987. N1.-С. 2-17.
1.Фурдуй Ф.И. Современные представления о физиологических механизмах развития стресса.// Механизмы развития стресса. -Кишинев: Штиинца, 1987. - С. 8-33.
2.Штирбу Е.И. Участие мозжечка в механизмах развития стресса.// Механизмы развития стресса. Кишинев, "Штиинца", 1987.
3.Судаков В. Системные механизмы эмоционального стресса. М.: Медицина, 1981.- 163с.
4.Коваленко Е.А., Туровский Н.Н. Гипокинезия. М., 1980.
5. Кузнецов В.И. Влияние гипокинезии на обмен веществ в кардиомиоцитах крыс.//Косм. биол. и авиакосм. мед. - 1989. - 23. N 6. -С. 42-47.
6.Тявокин В.В., Инчина В.И., Братцев Н.Ф., Рузов В.И., Чугунова И.И. Влияние гиподинамии на функцию и морфологию печени при различных световых режимах.// Бюлл. С О АМН СССР. - 1984. N 6. - С. 54-58.
7.Казначеев В. П. Современные проблемы общей патологии в аспекте адаптации: Науч. тр.// АМН СССР, Сиб. отд.. - Новосибирск. -1980.-С. 5.
8.Шапошников Е.А. Гипокинезия как фактор риска заболеваний.// Клин. мед..-1987. N1.-С. 2-17.
Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:
СӨЖ
Тақырыбы: Бейімделу мүмкіндіктері.Ағзаның қорғаныс механизмдері
Орындаған:
Қабылдаған:
Алматы 2014
Жоспар:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім:
1. Ағзаның бейімделуі. Бейімделу факторлары
2. Бейімделу механизмдері. Бейімделуді басқару
3. Ағзаның қорғаныс механизмдері
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Біздің планетамыздың тарихында адамның қоршаѓан ортамен әрекетінің нәтижесінде көптеген Жер планетасының кейпін өзгерткен үрдістер болып жатыр. Адам бір жағынан тарих нәтижесі, ал екінші жағынан оның жасаушысы, тудырушысы. Жүз ғасыр бойы қалыптасқан адам организмнің физиологиялық қасиеттеріне ғылыми - техникалық үрдістің қарқыны және тіршілік жағдайы т. б. көп жағдайда сәйкес келмейді. Бұл тұрғыда Ф.Энгельстің табиғатты жеңген жеңісіміз үшін масаттанбауымыз қажет, себебі әр осындай жеңіс үшін табиғат кек алады,- деген пікірі еске түседі. Жаңа табиғи және өндіріс жағдайында адамның бейімділігін қысқаша белгілі бір экологиялық ортада организмнің тұрақты тіршілігі үшін қажет әлеумет - биологиялық қасиеттері мен ерекшеліктерініњ жиынтығы ретінде сипаттауға болады. Жеке тұлғаның немесе популяцияның бейімделу мүмкіндіктері тіршілік әрекеттің нақты жағдайларында айқындалады. Тірі жүйенің бейімделу қасиеті жеке бас денсаулығының бірлігі болып табылады. Адамның бейімделу қасиеттері мен қорлары белгілі бір ретпен көрініс береді және олар уақытпен шектеледі. Белгілі бір табиѓи немесе жасанды тіршілік ортасында организмнің бейімделу мүмкіндіктерінің қорын терең зерттеуге болады.
Серотинина Н.Н., Агаджанян Н.А. еңбектерінде ішкі организмнің тұрақтылығының бұзылуына қауіп төнген кезде тұтас организмнің реакцияларын сипаттайтын эксперементтік мәлімдемелер кездеседі. Г.Селье Адаптациондық синдром туралы ілімінде бейімделуді үш кезеңге ажыратады.
З.И.Барбашова бойынша бейімделудіњ кезењдері келесідей сипаталады:
* 1 кезең - авариалыќ кезең сыртқы әсерлерге жауап ретінде организм өзінің қорғаныш күштерін жинақтауы;
* 2 кезең - тұрақты өтпелі бейімділік кезең. Қоршаған орта жағдайларына организмнің негізгі қызметтік жүйелерінің бейімделе бастауы.
* 3 кезең - тұрақты бейімделу немесе резистенттілік кезең. Экстремальды фактордың ұзақ уақыт әсерінен организм, сол фактордың әсерінен туындаған қызметтік бұзылу - ығысуларды толығымен қайта қалпына келтіре алмаудан әлсіреп, титықтайды.
2.1. Адамның бейімделуі (Адаптация человека) -- адам экологиясындағы, сондай-ақ кептеген басқа пәндердегі (физиология, антропология, медициналық география, социология, этногра фия және т.б) негізгі ұғымдардың бірі.
Адамның жаңа ортаға бейімделуі -- күрделі әлеуметтік - биологиялық процесс. Мұның негізінде организмнің қызметі мен жүйесі, сондай-ақ дағдылы мінезқұлқы жатады. Адамның бейімделуі -- екі жақты процесс; жаңа экологиялық жағдайға адамның өзі ғана бейімделіп қоймай, бұл жағдайды өзінің мұқтаждығы мен қажеттілігіне ыңғайландырады, тіршілікпен қамтамасыз ету жүйесін жасайды. Бұған үй, киім, көлік, инфрақұрылым, тамақ, т.б. жатады. Адамның бейімделуінің механизмдері әр түрлі . Сондықтан, адам қауымдастығына сәйкес мынадай түрлерін ажыратады: 1) биологиялық; 2) әлеуметтік; 3) этностық (әлеуметтің ерекше түрі ретінде) бейімделу.
Бейімделу -- тірі организмнің тіршілікті қамтамасыз ету жағдайларының өзгерістеріне ұзақ эволюциялық даму (филогенез) үрдісінде қалыптасқан және өзгеруге бейім, жекелік даму кезеңінде (онтогенезде) жақсаратын, бейімделу реакцияларының жиынтығы.
Бейімделу факторлары
Бейiмделу мәселесiне жаңа көзқарастармен келген Ганс Селье, әсерлерi бейiмделуге әкелетiн факторларды стресс факторлар немесе экстремальды факторлар деп атаған. Бейімдеу факторлардыњ жіктелуі 3 кестеде берілген. Адам екi түрлi факторға бейiмделедi. Ол: табиғи, әлеуметтiк факторлар.
Эволюциялыќ даму барысында тірі организмдер табиғи тітіркендіргіштердің алуан түріне бейімделді. Бейімделу механизмдерін туындататын табиғи факторлар біреу емес бірнешеу, кешенді сипатта болады. Мысалы, барлық тірі организмдер эволюция барысында ең бірінші Жердің тіршілік жағдайларына бейімделді: жердегі ќысымға, температура деңгейіне, атмосфераның газдыќ құрамына т.б. Жануарлар жыл мезгілдерінің ауысуына бейімделді. Оған олар алдын ала бейімделе бастайды. Бұл алдын-ала бейімделу эволюцияның жетістіктерінің ең бір маңыздысы болып табылады. Табиғи факторлар жануарлар мен бірге адам организіміне де әсерін тигізеді. Адам организімінде де бейімделу жүрді. Адамдар қоршаған ортаға, оның ерекшеліктеріне бейімделіп немесе үйреніп қана қоймай, оны өзгертуге, өздеріне қолайлы жасауға ұмтылады. Яғни, көптеген қорғаныш заттарын: киім, үй, т.б. қолдану арқылы адам өзінің тіршілік ортасына бейімделуіне өзі көмектеседі. Бұл организмнің белгілі бір жүйелеріне бейімделу барысында әсер күшін әлсіретеді, бірақ бұның кері әсері - табиғи факторларға организмнің бейімделу мүмкіндігін төмендетуі.
Табиғатта болып жататын өзгерістер мен құблыстар адам өміріне, денсаулығына қандай әсер ететінін, оларға адамның үйрену, бейімделу және көндігу мүмкіншіліктері ғылым назарынан тыс қалған немесе өте аз зерттелген мәселелер. Табиғаттың адамдарға ықпалы жөнінде біртұтас жүйелі мағлұматтар болмағандықтан, бірен-саран бытыраңқы зерттеулерге сүйеніп қоршаған ортаны қолайлы немесе қолайсыз деп баға беру қиын. Ыстық пен суық, желмен желсіз, жаңбыр мен ашық күндер сияқты көпшілікке белгілі табиғат құблыстарынан басқа біз білмейтін немесе ескермейтін факторлар да бар. Оларды білмей, зерттемей тұрып қоршаған ортаға берілген баға негізсіз болуы мүмкін. Мысалы, күн бетінде дақ көбейіп, күшті жарылыстар болғанда жер бетіне түсетін күн сәулесі де өсіп, климатта, биосферада, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінде ерекше өзгерістер болып жатады. Күн бетінде дақ азайып, жарылыстар кемігенде күн сәулесінің қуаты бұрынғы қалпына түседі. Кейбір шетелдік ғалымдардың айтуына қарағанда күнде дақ көп кезде туған адамдардың қанында липидтер жоғары, дақ аз кезде туылғандарда төмен болатын көрінеді. Дақ көбейгенде жүрек және қан тамырлары аурулары да көбейеді.
Академик В.Казначеевтің байқауы бойынша сәбилер ананың құрсағындағы кезінен бастап өздері тұрған электромагнитті ортаға бейімделеді. Жастары 50-ден асқан адамдарға тұрған жерлерін жиі өзгертуге, жазық жерден таулы аудандарға, оңтүстіктен солтүстікке көше беруді дәрігерлер дұрыс көрмейді. Олар жаңа жерге көпке дейін үйрене алмай, кейбіреулері кері қайтуға мәжбүр болады. Табиғат жағдайлары неғұрлым қолайсыз болған сайын адамдардың ауру-сырқаудан қорғану мүмкіншілігі азая береді де, ортаны қолайлы ету үшін көп күш пен қаражат керек болады.
Табиғи факторларға бейімделумен қатар адам үшін оның еңбектік іс-әрекетіне байланысты әлеуметтік факторларға да бейімделуінің маңызы зор. Әсер ететін әлеуметтік факторлардың саны цивилизацияның үсуіне байланысты артуда. Адамзат баласының тіршілік ортасын кеңейтуіне байланысты мүлде жаңа жағдайлар мен әсерлер пайда болды. Мєселен, ғарышќа ұшу бұрын әсер етпеген жаңа бір факторлардың кешенін туындатты. Оның ішіндегі салмақсыздыќ адам бейімделмеген жаңа әсер. Салмақсыздық гиподинамиямен, тіршілік тәртібінің өзгеруімен шектеседі. Адамдар жердің тереңіне бойлап, жоғарңы қысымға, ылғалдылыққа т.б. әсерлерге ұшырайды. Ыстық цехтарда, суық климаттық жағдайда еңбек ету шектік температураға бейімделу кеңістігін кеңейтуді талап етеді. Өзінің еңбек әрекеті барысында адам шуға, жарық көзінің өзгерісіне бейімделуіне тура келді. Сондықтан, адамдардың табиғи факторлармен қоса әлеуметтік орта туындататын факторларға бейімделуінің де денсаулық үшін зор маңызы бар.
Сурет 2 - Бейімделу факторлардың жіктелуі (классификациясы)
2.2. Организм қоршаған ортаның өзгерісімен немесе өзгеріске ұшыраған жеке фактормен алғашқы кездесуі бағдарлау реакциясын туындатады, ал бұл қозудың шоғырлануымен жүреді. Тітіркенудің көшінің белгілі бір деңгейге жетуі симпатикалық жүйенің қозуына және адреналиннің бөлінуіне әкеледі. Мұндай нейрореттеуші сипат - бейім делудің бірінші кезеңіне тєн. Келесі кезеңдер барысында жаңа реттеуші қатынас қалыптасады: күшейген эфферентті синтез мақсатты қорғаушы реакциялардың жүзеге асуына әкеледі. Гипофиз-адреналин жүйесінің қызметінің күшеюінен организмдегі горманальдық сипат өзгереді. Глюкокортикоидтар мен ұлпада бөлінетін биологиялық белсенді заттар құрлымдарды өзара жұмылдырады. Ал бұл құрлымдар әрекетінің нєтижесінде ұлпалар жоғары энергетикалық, пластикалық, қорғаныштық пен қамтамасыз етіледі. Бұл үшінші кезеңнің негізін құрайды.
Тұрақты бейімделудің өтпелі кезеңі тек бейімдуші фактор ұзақ уақыт, жеткілікті күшпен әсер еткенде ғана орын алатындығын атап өткен жөн. Бейімдуші фактор қысқа уақыт аралығында әсер етсе бірінші кезеңнің өрбуі тоқтап, бейімделу үрдісі қалыптаспайды. Егер бейімдеуші фактор ұзақ уақыт немесе қайталанып, қайталанулар алғашқысынан күштірек әсер етсе, құрлымдық іздер деп аталатын жүйенің пайда болуына айтарлықтай алғы шартттарын түзеді. Әсер етуші факторлардың әсері жинақталады, метоболизмдік өзгерістер тереңдеп өседі жєне бейімделудің авариялық кезеңі өтпеліге одан тұрақты бейімделуге айналады. Тұрақты бейімделу басқару механизмдерінің үздіксіз ширығуымен, нервтік және гуморальдық арақатынастардың қайта құрылуымен, жаңа жүйелердің қалыптасуымен байланысты болуына сәйкес, бұл үрдістер белгілі бір жағдайларда әлсіреуі мүмкін. Бейімделу үрдісінің дамуында гормоналды механизмдердің атқаратын зор маңызын ескерсек, ең әлсіреуге ұшырайтын да осы бөлім екендігі түсінікті болады.
Сурет 4 - Жеке тұлға бейімделуінің механизмдері
Бейімделуді басқару
Бейімделуді басқару организмнің әртүрлі факторларға шыдамдылығын арттырады. Яғни, организмнің белгілі бір факторға шыдамдылығын арттыру оныњ алға қайған мақсаты болуы тиіс. Бұны жүзеге асырудың негізгі бір шарты уақытылы ұтымды тамақтану. Ќоректік заттардың жеткіліксіздігі немесе тым артық пайдаланылуы, рационда әртүрлі керекті заттардың арақатынасының талапқа сай болмауы организмнің бейімделу ... жалғасы
Тақырыбы: Бейімделу мүмкіндіктері.Ағзаның қорғаныс механизмдері
Орындаған:
Қабылдаған:
Алматы 2014
Жоспар:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім:
1. Ағзаның бейімделуі. Бейімделу факторлары
2. Бейімделу механизмдері. Бейімделуді басқару
3. Ағзаның қорғаныс механизмдері
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Біздің планетамыздың тарихында адамның қоршаѓан ортамен әрекетінің нәтижесінде көптеген Жер планетасының кейпін өзгерткен үрдістер болып жатыр. Адам бір жағынан тарих нәтижесі, ал екінші жағынан оның жасаушысы, тудырушысы. Жүз ғасыр бойы қалыптасқан адам организмнің физиологиялық қасиеттеріне ғылыми - техникалық үрдістің қарқыны және тіршілік жағдайы т. б. көп жағдайда сәйкес келмейді. Бұл тұрғыда Ф.Энгельстің табиғатты жеңген жеңісіміз үшін масаттанбауымыз қажет, себебі әр осындай жеңіс үшін табиғат кек алады,- деген пікірі еске түседі. Жаңа табиғи және өндіріс жағдайында адамның бейімділігін қысқаша белгілі бір экологиялық ортада организмнің тұрақты тіршілігі үшін қажет әлеумет - биологиялық қасиеттері мен ерекшеліктерініњ жиынтығы ретінде сипаттауға болады. Жеке тұлғаның немесе популяцияның бейімделу мүмкіндіктері тіршілік әрекеттің нақты жағдайларында айқындалады. Тірі жүйенің бейімделу қасиеті жеке бас денсаулығының бірлігі болып табылады. Адамның бейімделу қасиеттері мен қорлары белгілі бір ретпен көрініс береді және олар уақытпен шектеледі. Белгілі бір табиѓи немесе жасанды тіршілік ортасында организмнің бейімделу мүмкіндіктерінің қорын терең зерттеуге болады.
Серотинина Н.Н., Агаджанян Н.А. еңбектерінде ішкі организмнің тұрақтылығының бұзылуына қауіп төнген кезде тұтас организмнің реакцияларын сипаттайтын эксперементтік мәлімдемелер кездеседі. Г.Селье Адаптациондық синдром туралы ілімінде бейімделуді үш кезеңге ажыратады.
З.И.Барбашова бойынша бейімделудіњ кезењдері келесідей сипаталады:
* 1 кезең - авариалыќ кезең сыртқы әсерлерге жауап ретінде организм өзінің қорғаныш күштерін жинақтауы;
* 2 кезең - тұрақты өтпелі бейімділік кезең. Қоршаған орта жағдайларына организмнің негізгі қызметтік жүйелерінің бейімделе бастауы.
* 3 кезең - тұрақты бейімделу немесе резистенттілік кезең. Экстремальды фактордың ұзақ уақыт әсерінен организм, сол фактордың әсерінен туындаған қызметтік бұзылу - ығысуларды толығымен қайта қалпына келтіре алмаудан әлсіреп, титықтайды.
2.1. Адамның бейімделуі (Адаптация человека) -- адам экологиясындағы, сондай-ақ кептеген басқа пәндердегі (физиология, антропология, медициналық география, социология, этногра фия және т.б) негізгі ұғымдардың бірі.
Адамның жаңа ортаға бейімделуі -- күрделі әлеуметтік - биологиялық процесс. Мұның негізінде организмнің қызметі мен жүйесі, сондай-ақ дағдылы мінезқұлқы жатады. Адамның бейімделуі -- екі жақты процесс; жаңа экологиялық жағдайға адамның өзі ғана бейімделіп қоймай, бұл жағдайды өзінің мұқтаждығы мен қажеттілігіне ыңғайландырады, тіршілікпен қамтамасыз ету жүйесін жасайды. Бұған үй, киім, көлік, инфрақұрылым, тамақ, т.б. жатады. Адамның бейімделуінің механизмдері әр түрлі . Сондықтан, адам қауымдастығына сәйкес мынадай түрлерін ажыратады: 1) биологиялық; 2) әлеуметтік; 3) этностық (әлеуметтің ерекше түрі ретінде) бейімделу.
Бейімделу -- тірі организмнің тіршілікті қамтамасыз ету жағдайларының өзгерістеріне ұзақ эволюциялық даму (филогенез) үрдісінде қалыптасқан және өзгеруге бейім, жекелік даму кезеңінде (онтогенезде) жақсаратын, бейімделу реакцияларының жиынтығы.
Бейімделу факторлары
Бейiмделу мәселесiне жаңа көзқарастармен келген Ганс Селье, әсерлерi бейiмделуге әкелетiн факторларды стресс факторлар немесе экстремальды факторлар деп атаған. Бейімдеу факторлардыњ жіктелуі 3 кестеде берілген. Адам екi түрлi факторға бейiмделедi. Ол: табиғи, әлеуметтiк факторлар.
Эволюциялыќ даму барысында тірі организмдер табиғи тітіркендіргіштердің алуан түріне бейімделді. Бейімделу механизмдерін туындататын табиғи факторлар біреу емес бірнешеу, кешенді сипатта болады. Мысалы, барлық тірі организмдер эволюция барысында ең бірінші Жердің тіршілік жағдайларына бейімделді: жердегі ќысымға, температура деңгейіне, атмосфераның газдыќ құрамына т.б. Жануарлар жыл мезгілдерінің ауысуына бейімделді. Оған олар алдын ала бейімделе бастайды. Бұл алдын-ала бейімделу эволюцияның жетістіктерінің ең бір маңыздысы болып табылады. Табиғи факторлар жануарлар мен бірге адам организіміне де әсерін тигізеді. Адам организімінде де бейімделу жүрді. Адамдар қоршаған ортаға, оның ерекшеліктеріне бейімделіп немесе үйреніп қана қоймай, оны өзгертуге, өздеріне қолайлы жасауға ұмтылады. Яғни, көптеген қорғаныш заттарын: киім, үй, т.б. қолдану арқылы адам өзінің тіршілік ортасына бейімделуіне өзі көмектеседі. Бұл организмнің белгілі бір жүйелеріне бейімделу барысында әсер күшін әлсіретеді, бірақ бұның кері әсері - табиғи факторларға организмнің бейімделу мүмкіндігін төмендетуі.
Табиғатта болып жататын өзгерістер мен құблыстар адам өміріне, денсаулығына қандай әсер ететінін, оларға адамның үйрену, бейімделу және көндігу мүмкіншіліктері ғылым назарынан тыс қалған немесе өте аз зерттелген мәселелер. Табиғаттың адамдарға ықпалы жөнінде біртұтас жүйелі мағлұматтар болмағандықтан, бірен-саран бытыраңқы зерттеулерге сүйеніп қоршаған ортаны қолайлы немесе қолайсыз деп баға беру қиын. Ыстық пен суық, желмен желсіз, жаңбыр мен ашық күндер сияқты көпшілікке белгілі табиғат құблыстарынан басқа біз білмейтін немесе ескермейтін факторлар да бар. Оларды білмей, зерттемей тұрып қоршаған ортаға берілген баға негізсіз болуы мүмкін. Мысалы, күн бетінде дақ көбейіп, күшті жарылыстар болғанда жер бетіне түсетін күн сәулесі де өсіп, климатта, биосферада, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінде ерекше өзгерістер болып жатады. Күн бетінде дақ азайып, жарылыстар кемігенде күн сәулесінің қуаты бұрынғы қалпына түседі. Кейбір шетелдік ғалымдардың айтуына қарағанда күнде дақ көп кезде туған адамдардың қанында липидтер жоғары, дақ аз кезде туылғандарда төмен болатын көрінеді. Дақ көбейгенде жүрек және қан тамырлары аурулары да көбейеді.
Академик В.Казначеевтің байқауы бойынша сәбилер ананың құрсағындағы кезінен бастап өздері тұрған электромагнитті ортаға бейімделеді. Жастары 50-ден асқан адамдарға тұрған жерлерін жиі өзгертуге, жазық жерден таулы аудандарға, оңтүстіктен солтүстікке көше беруді дәрігерлер дұрыс көрмейді. Олар жаңа жерге көпке дейін үйрене алмай, кейбіреулері кері қайтуға мәжбүр болады. Табиғат жағдайлары неғұрлым қолайсыз болған сайын адамдардың ауру-сырқаудан қорғану мүмкіншілігі азая береді де, ортаны қолайлы ету үшін көп күш пен қаражат керек болады.
Табиғи факторларға бейімделумен қатар адам үшін оның еңбектік іс-әрекетіне байланысты әлеуметтік факторларға да бейімделуінің маңызы зор. Әсер ететін әлеуметтік факторлардың саны цивилизацияның үсуіне байланысты артуда. Адамзат баласының тіршілік ортасын кеңейтуіне байланысты мүлде жаңа жағдайлар мен әсерлер пайда болды. Мєселен, ғарышќа ұшу бұрын әсер етпеген жаңа бір факторлардың кешенін туындатты. Оның ішіндегі салмақсыздыќ адам бейімделмеген жаңа әсер. Салмақсыздық гиподинамиямен, тіршілік тәртібінің өзгеруімен шектеседі. Адамдар жердің тереңіне бойлап, жоғарңы қысымға, ылғалдылыққа т.б. әсерлерге ұшырайды. Ыстық цехтарда, суық климаттық жағдайда еңбек ету шектік температураға бейімделу кеңістігін кеңейтуді талап етеді. Өзінің еңбек әрекеті барысында адам шуға, жарық көзінің өзгерісіне бейімделуіне тура келді. Сондықтан, адамдардың табиғи факторлармен қоса әлеуметтік орта туындататын факторларға бейімделуінің де денсаулық үшін зор маңызы бар.
Сурет 2 - Бейімделу факторлардың жіктелуі (классификациясы)
2.2. Организм қоршаған ортаның өзгерісімен немесе өзгеріске ұшыраған жеке фактормен алғашқы кездесуі бағдарлау реакциясын туындатады, ал бұл қозудың шоғырлануымен жүреді. Тітіркенудің көшінің белгілі бір деңгейге жетуі симпатикалық жүйенің қозуына және адреналиннің бөлінуіне әкеледі. Мұндай нейрореттеуші сипат - бейім делудің бірінші кезеңіне тєн. Келесі кезеңдер барысында жаңа реттеуші қатынас қалыптасады: күшейген эфферентті синтез мақсатты қорғаушы реакциялардың жүзеге асуына әкеледі. Гипофиз-адреналин жүйесінің қызметінің күшеюінен организмдегі горманальдық сипат өзгереді. Глюкокортикоидтар мен ұлпада бөлінетін биологиялық белсенді заттар құрлымдарды өзара жұмылдырады. Ал бұл құрлымдар әрекетінің нєтижесінде ұлпалар жоғары энергетикалық, пластикалық, қорғаныштық пен қамтамасыз етіледі. Бұл үшінші кезеңнің негізін құрайды.
Тұрақты бейімделудің өтпелі кезеңі тек бейімдуші фактор ұзақ уақыт, жеткілікті күшпен әсер еткенде ғана орын алатындығын атап өткен жөн. Бейімдуші фактор қысқа уақыт аралығында әсер етсе бірінші кезеңнің өрбуі тоқтап, бейімделу үрдісі қалыптаспайды. Егер бейімдеуші фактор ұзақ уақыт немесе қайталанып, қайталанулар алғашқысынан күштірек әсер етсе, құрлымдық іздер деп аталатын жүйенің пайда болуына айтарлықтай алғы шартттарын түзеді. Әсер етуші факторлардың әсері жинақталады, метоболизмдік өзгерістер тереңдеп өседі жєне бейімделудің авариялық кезеңі өтпеліге одан тұрақты бейімделуге айналады. Тұрақты бейімделу басқару механизмдерінің үздіксіз ширығуымен, нервтік және гуморальдық арақатынастардың қайта құрылуымен, жаңа жүйелердің қалыптасуымен байланысты болуына сәйкес, бұл үрдістер белгілі бір жағдайларда әлсіреуі мүмкін. Бейімделу үрдісінің дамуында гормоналды механизмдердің атқаратын зор маңызын ескерсек, ең әлсіреуге ұшырайтын да осы бөлім екендігі түсінікті болады.
Сурет 4 - Жеке тұлға бейімделуінің механизмдері
Бейімделуді басқару
Бейімделуді басқару организмнің әртүрлі факторларға шыдамдылығын арттырады. Яғни, организмнің белгілі бір факторға шыдамдылығын арттыру оныњ алға қайған мақсаты болуы тиіс. Бұны жүзеге асырудың негізгі бір шарты уақытылы ұтымды тамақтану. Ќоректік заттардың жеткіліксіздігі немесе тым артық пайдаланылуы, рационда әртүрлі керекті заттардың арақатынасының талапқа сай болмауы организмнің бейімделу ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz