Валюталық бағам және оған әсер етуші факторлар
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ НЕГІЗГІ РЕТТЕУШІСІ 4
2 ҚР.НЫҢ ВАЛЮТАЛЫҚ НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ 14
3 ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ НАРЫҚТАРЫН РЕТТЕУ ЖӘНЕ ТҰРАҚТАНДЫРУ ЖОЛДАРЫ 18
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 23
КІРІСПЕ 3
1 ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ НЕГІЗГІ РЕТТЕУШІСІ 4
2 ҚР.НЫҢ ВАЛЮТАЛЫҚ НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ 14
3 ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ НАРЫҚТАРЫН РЕТТЕУ ЖӘНЕ ТҰРАҚТАНДЫРУ ЖОЛДАРЫ 18
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 23
КІРІСПЕ
Валюталық жүйенiң басты элементi – валюталық бағам. Валюталық бағамның қалыптасуына ықпал ететiн факторлар қатары анықталған. Шетел валюталарының бағамдарының әр түрлi түрлерi мен баға белгiленiмдерi берiлген. Валюталық бағам – нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас құрылымдарының бірі.
Валюталық нарықтар уақтылы есеп айырусыларды жүзеге асыруды, валюталық қаражаттарды бiршама тиiмдi пайдалануын, валюталық операцияларға қатысушылардың валюталық бағамдар айырмасы түрiнде пайда алуын, валюталық тәуекелдердi сақтандыруды, валюталық бағамдарды реттеудi, валюталық саясатты жүргiзудi қамтамасыз ете отырып, iшкi және халықаралық төлем айналымына қызмет етедi.
Халықаралық есеп айырысудың өзiндiк ерекшелiгi барлық елдер үшiн жалпыға бiрдей қабылданған төлем құралының болмауында. Сондықтан да сыртқы сауда, көрсетiлген қызметтер, несиелер, инвестициялар, мемлекетаралық төлемдер бойынша есеп айырысудың қажеттi шарты сатып алу-сату формасында бiр валютаны екiншi бiрiне айырбастау болып табылады.
Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс ең алдымен сатылған тауарлар және көрсетiлген қызметтер үшiн валюталвқ түсiм алған экспортерлардан; сатып алған тауарлары мен көлiк және кеме компанияларынан алынған қызметтерi үшiн төлемдерi төлеуде импорттерден; сондай-ақ көрсеткен қызметтерi үшiн фрахты, сақтандыру сыйақысы, брокерлiк және банктiк комиссия түрiнде валюталар алатын сақтандыру қағамдары мен банктерден; дивидент төлеуге, займды, несиенi және оған есептелген пайызды және т.б. қайтаруға мiндеттемесi бар заңды және жеке тұлғаладан туындайды.
Халықаралық валюталық нарықтар iрi дүниежүзiлiк қаржы орталықтарында орналасқан. Оның iшiнде, Хондайдағы, Нью-Йорктегi, Франкфуртна-Майнедегi, Париждегi, Цюрихтегi, Токиодағы, Сингапурдағы, Гонконгтағы iрi валюталық нарықтарды халықаралық төлем айналымында кеңiнен пайдаланылатын валюталар ұлттық валюталық нарықтарда белгiлi бiр еркiн алмастырылады, мысалы: Сингапур –доллары, Сауд-риалы, Кувейт –динары т.б. орналасқан банктер өз клиенттерiне валюталық қызметiн түсiндiредi.
Валюталық жүйенiң басты элементi – валюталық бағам. Валюталық бағамның қалыптасуына ықпал ететiн факторлар қатары анықталған. Шетел валюталарының бағамдарының әр түрлi түрлерi мен баға белгiленiмдерi берiлген. Валюталық бағам – нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас құрылымдарының бірі.
Валюталық нарықтар уақтылы есеп айырусыларды жүзеге асыруды, валюталық қаражаттарды бiршама тиiмдi пайдалануын, валюталық операцияларға қатысушылардың валюталық бағамдар айырмасы түрiнде пайда алуын, валюталық тәуекелдердi сақтандыруды, валюталық бағамдарды реттеудi, валюталық саясатты жүргiзудi қамтамасыз ете отырып, iшкi және халықаралық төлем айналымына қызмет етедi.
Халықаралық есеп айырысудың өзiндiк ерекшелiгi барлық елдер үшiн жалпыға бiрдей қабылданған төлем құралының болмауында. Сондықтан да сыртқы сауда, көрсетiлген қызметтер, несиелер, инвестициялар, мемлекетаралық төлемдер бойынша есеп айырысудың қажеттi шарты сатып алу-сату формасында бiр валютаны екiншi бiрiне айырбастау болып табылады.
Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс ең алдымен сатылған тауарлар және көрсетiлген қызметтер үшiн валюталвқ түсiм алған экспортерлардан; сатып алған тауарлары мен көлiк және кеме компанияларынан алынған қызметтерi үшiн төлемдерi төлеуде импорттерден; сондай-ақ көрсеткен қызметтерi үшiн фрахты, сақтандыру сыйақысы, брокерлiк және банктiк комиссия түрiнде валюталар алатын сақтандыру қағамдары мен банктерден; дивидент төлеуге, займды, несиенi және оған есептелген пайызды және т.б. қайтаруға мiндеттемесi бар заңды және жеке тұлғаладан туындайды.
Халықаралық валюталық нарықтар iрi дүниежүзiлiк қаржы орталықтарында орналасқан. Оның iшiнде, Хондайдағы, Нью-Йорктегi, Франкфуртна-Майнедегi, Париждегi, Цюрихтегi, Токиодағы, Сингапурдағы, Гонконгтағы iрi валюталық нарықтарды халықаралық төлем айналымында кеңiнен пайдаланылатын валюталар ұлттық валюталық нарықтарда белгiлi бiр еркiн алмастырылады, мысалы: Сингапур –доллары, Сауд-риалы, Кувейт –динары т.б. орналасқан банктер өз клиенттерiне валюталық қызметiн түсiндiредi.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Көшенова Б.А. «Ақша, несие, банктер», «Валюталық қатынастар» Оқу құралы / - Алматы: Экономика, 2010.
2. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы: Экономика, 2011.
3. Мақыш С.Б. «Коммерциялық банктер операциялары», «Ақша айналысы және несие» Оқу құралы / Алматы: Қазақ университеті, 2010.
4. Майдан - Әли Байгесиев “Халықаралық экономикалық қатынастар”. Алматы “Санат” 2008ж.
5. «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 13 маусымдағы N 57 Заңы ҚР Парламентiнiң Жаршысы, 2005 ж., N 11, 38-құжат; "Егемен Қазақстан" 2005 жылғы 17 маусым N 135
6. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің 2012 жылғы жылдық есебі,Алматы 2013жыл
7. http://aikyn.kz/articles/view/42620 Айқын республикалық қоғамдық-саяси газеті
8. http://www.baq.kz/regional_media/post/47302
9. Н.Қ.Мамыров, Д.М. Мадиярова, А.Е.Қалдыбаева. Алматы “Экономика” 2008ж.
10. Майдан - Әли Байгесиев “Халықаралық экономикалық қатынастар”. Алматы “Санат” 2009ж.
11. Журналы: «Банки Казахстана» №1,2,6,7,8,11; «Вестник КазНу» 2011 -2012.
12. Усоскин В.М. «Современный коммерческий банк: управление и операции» / М: Антидор, 2008.
13. Маркова О.М. «Коммерческие банки и их операции» / М: Банки и биржи, 2009.
1. Көшенова Б.А. «Ақша, несие, банктер», «Валюталық қатынастар» Оқу құралы / - Алматы: Экономика, 2010.
2. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы: Экономика, 2011.
3. Мақыш С.Б. «Коммерциялық банктер операциялары», «Ақша айналысы және несие» Оқу құралы / Алматы: Қазақ университеті, 2010.
4. Майдан - Әли Байгесиев “Халықаралық экономикалық қатынастар”. Алматы “Санат” 2008ж.
5. «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 13 маусымдағы N 57 Заңы ҚР Парламентiнiң Жаршысы, 2005 ж., N 11, 38-құжат; "Егемен Қазақстан" 2005 жылғы 17 маусым N 135
6. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің 2012 жылғы жылдық есебі,Алматы 2013жыл
7. http://aikyn.kz/articles/view/42620 Айқын республикалық қоғамдық-саяси газеті
8. http://www.baq.kz/regional_media/post/47302
9. Н.Қ.Мамыров, Д.М. Мадиярова, А.Е.Қалдыбаева. Алматы “Экономика” 2008ж.
10. Майдан - Әли Байгесиев “Халықаралық экономикалық қатынастар”. Алматы “Санат” 2009ж.
11. Журналы: «Банки Казахстана» №1,2,6,7,8,11; «Вестник КазНу» 2011 -2012.
12. Усоскин В.М. «Современный коммерческий банк: управление и операции» / М: Антидор, 2008.
13. Маркова О.М. «Коммерческие банки и их операции» / М: Банки и биржи, 2009.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ НЕГІЗГІ РЕТТЕУШІСІ
4
ҚР-НЫҢ ВАЛЮТАЛЫҚ НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2 14
3 ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ НАРЫҚТАРЫН РЕТТЕУ ЖӘНЕ ТҰРАҚТАНДЫРУ ЖОЛДАРЫ
18
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 23
КІРІСПЕ
Валюталық жүйенiң басты элементi – валюталық бағам. Валюталық бағамның
қалыптасуына ықпал ететiн факторлар қатары анықталған. Шетел валюталарының
бағамдарының әр түрлi түрлерi мен баға белгiленiмдерi берiлген. Валюталық
бағам – нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас құрылымдарының бірі.
Валюталық нарықтар уақтылы есеп айырусыларды жүзеге асыруды, валюталық
қаражаттарды бiршама тиiмдi пайдалануын, валюталық операцияларға
қатысушылардың валюталық бағамдар айырмасы түрiнде пайда алуын, валюталық
тәуекелдердi сақтандыруды, валюталық бағамдарды реттеудi, валюталық
саясатты жүргiзудi қамтамасыз ете отырып, iшкi және халықаралық төлем
айналымына қызмет етедi.
Халықаралық есеп айырысудың өзiндiк ерекшелiгi барлық елдер үшiн
жалпыға бiрдей қабылданған төлем құралының болмауында. Сондықтан да сыртқы
сауда, көрсетiлген қызметтер, несиелер, инвестициялар, мемлекетаралық
төлемдер бойынша есеп айырысудың қажеттi шарты сатып алу-сату формасында
бiр валютаны екiншi бiрiне айырбастау болып табылады.
Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс ең
алдымен сатылған тауарлар және көрсетiлген қызметтер үшiн валюталвқ түсiм
алған экспортерлардан; сатып алған тауарлары мен көлiк және кеме
компанияларынан алынған қызметтерi үшiн төлемдерi төлеуде импорттерден;
сондай-ақ көрсеткен қызметтерi үшiн фрахты, сақтандыру сыйақысы, брокерлiк
және банктiк комиссия түрiнде валюталар алатын сақтандыру қағамдары мен
банктерден; дивидент төлеуге, займды, несиенi және оған есептелген пайызды
және т.б. қайтаруға мiндеттемесi бар заңды және жеке тұлғаладан туындайды.
Халықаралық валюталық нарықтар iрi дүниежүзiлiк қаржы орталықтарында
орналасқан. Оның iшiнде, Хондайдағы, Нью-Йорктегi, Франкфуртна-Майнедегi,
Париждегi, Цюрихтегi, Токиодағы, Сингапурдағы, Гонконгтағы iрi валюталық
нарықтарды халықаралық төлем айналымында кеңiнен пайдаланылатын валюталар
ұлттық валюталық нарықтарда белгiлi бiр еркiн алмастырылады, мысалы:
Сингапур –доллары, Сауд-риалы, Кувейт –динары т.б. орналасқан банктер өз
клиенттерiне валюталық қызметiн түсiндiредi.
Валюталық бағам-басқа елдiң ақша бiрлiгiне қатысты сол елдiң ақша
бiрлiгiнiң қатысты сол елдiң ақша бiрлiгiнiң бағасы.
Валюталардың баға белгiленiмi айырбас үшiн ұсынылған екi ақша
бiрлiгiнiң шектi қатынасын анықтауға мүмкiндiк жасайды. Валюталық баға
белгiлеу түрi валютаның жағдайына, оның бағамының деңгейiне әсер етпейдi,
өйткенi валюта бағанының мәнi қалады,ал оның формасы өзгередi.
1 ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ НЕГІЗГІ РЕТТЕУШІСІ
Валюталық бағам – бiр елдiң ақша бiрлiгiмен шетелдiк ақша бiрлiгiмен
немесе халықаралық валюталық бiрлiкпен берiлген бағасы.
Валюталық бағамның құндық негiзгi валютаның сатып алу қабiлетi болып
табылады. Бұл экономикалық категория тауар өндiрiсiмен және тауар
өндiрушiлерiмен дүниежүзiлiк нарықтағы өндiрiстiк қатынастарды бiлдiредi.
Құн тауар өндiрiсiнiң экономикалық шарттарының жалпылама мазмұны
болғандықтан, әртүрлi елдердiң ұлттық ақша бiрлiктiң салыстыруы өндiрiс
және айырбас процесi қосылуынан тұратын құндық қатынасқа енгiзiлген.
Тауарлардың және қызметтердi өндiрушiлер мен сатып алушылар валюталық баған
көмегiмен ұлттық бағаларды басқа елдердiң бағаларымен салыстыру нәтижесiнде
белгiлi бiр елде қандай да бiр өндiрiстi дамытудың немесе күрделi қаржы
жұмсаудың тиiмдiлiк дәрежесi анықталады.
Валюталық бағамға әсер ететiн факторлар: кез келген баға сияқты
валюталық баған да құнның негiзiнен валютаның сұранысы мен ұсынысына
байланысты ауытқып отырады. Сұраныс пен ұсыныстың ара-қатынасы әр түрлi
факторларға тәуелдi:
-инфляция қарқыны
-төлем байланысының жағдайы
Төлем балансы- елдiң дүниежүзiлiк байланысының құндық көрiнiсi.
Активтi төлем балансы ұлттық валюта бағанының өсуiне мүмкiндiк бередi,
өйткенi ұлттық валютаға шетелдiк борышкерлер жанынан жанынан сұраныс
көбейедi. Пассивтi төлем балансы ұлттық валютабағанының төмендеуiн
туғызады. Себебi борышкерлер өздерiнiң сыртқы мiндеттемелерiн өтеу үшiн
ұлттық валютаны шетелдiк валютаға сатады (импорт көп болады).
Төлем балансының тұрақсыздығы сәйкес валютаға сұраныс пен ұсыныстың
секiрмелi өзгеруiне әкелiп соғады. Қазiргi уақытта төлем балансына
капиталдың халықаралық қозғалысының әсерi өсiп отырғандықтан, оның әсерi
валюталық бағанға да өседi.
-әртүрлi елдердегi проценттiк ставка айырмашылығы. Бұл факторлардың
валюталық бағанға әсерi екi негiзгi себеппен түсiндiрiледi:
-проценттiк ставканың өзгеруi капиталдың халықаралық қозғалысына әсер
етедi. Процентiк ставканың жоғарылауы шетелдiк капиталдың ағуын
ынталандырады. Ал оның төмендеуi капиталдың сыртқа ағылуына дем бередi.
-проценттiк ставкалар валюталық нарық және қарыз каппиталы нарығының
операцияларына әсер етедi.
-валюталық нарық және спекулятивтiк валюталық операциялар қызметi. Егер
қандай да бiр валбта бағаны төмендей бастаса, онда фирмалар және банктер
осы валютаны алдын-ала тұрақты валютаға айырбастайды. Ал бұл әрекет
әлсiреген валюталық позициясын нашарлатады. Валюталық нарыққа экономикадағы
және саясаттағы өзгерiстер курсының ара-қатынас тұрақсыздығы тез әсерiн
тигiзедi.
-Белгiлi бiр валютаның евронарықта және халықаралық есеп айырысуларда
қолдану дәрежесi. Мысалы, евробондар операцияларының 60-70%-н АҚШ доллары
арқылы жүзеге асырылады. Бл осы валютаға сұраныс пен ұсынысты масштабын
анықтайды.[1]
Қазiргi уақытта АҚШ доллар үлесiне халықаралық төлемдердiң 55%-тен
жоғары бөлiгi тиедi.Мұнай үшiн есеп айырусыдың 86-90%, сыртқы қарыздың 70%
тиiстi.
Сондықтан Мұнайға бағаның өсуi мемлекеттердiң қарыздары бойынша
төлемдердiң өсуi доллардың сатып алу қабылетi төмендеген кезде де, оның
курсының өсуiне мүмкiндiк туғызады.
-Валюталардың бағамдық ара-қатынасына, сонымен қатар халықаралық
төлемдердiң тездетiлуi немесе тұрып қалуы әсер етедi. Ұлттық валюта бағаны
төмендеп кетуi мүмкiн деген оймен импортерлар контрагенттерге шетел
валютадағы төлемдi тездетедi. Шетел валютасының бағаны жоғарлап кеткен
жағдайда импортер зиян шегуi мүмкiн.
Ұлттық валюта тұрақталған жағдайда керiсiнше шетел валютадағы
төлемдердi кiдiртуге ұмтылады.Мұндай тәжiрибе “лидз энд лэгз деп
аталады” және валюта бағамына төлем балансына әсер етедi.
Ұлттық және дүниежүзiлiк нарықта валютаға деген сенiм дәрежесi. Ол
елдегi экономикалық және саяси жағдайларға, сонымен қатар валюттық
бағамға әсер ететiн жоғарыда аталып өткен факторларға байланысты.
Дилерлер экономикалық өсу қарқынын инфляцияның, валютаның сатыпи алу
қабiлетiн валюталарға сұраныс пен ұсыныс арақатынасын ескерiп қана
қоймай, олардың қозғалу келешегiн де ескертедi. Кейбiр жағдайда
сауда нәтижелерiнiң жариялануын күтуде валюталардың сұранысына,
ұсынысына және бағамына әсер етедi.
Валюттық саясат. Валюттық бағамды нарықтық және мемлекеттiк реттеу
ара-қатынасы оның динамикасына әсер етедi. Валюттық нарықтық валютаға
сұраныс пен ұсыныс механизмi арқылы валюттық бағамның қалыптасуы әдетте
курстың ара-қатынасының тез өзгеруiмен қабаттаса жүредi.
Нарықта нақты валюталық бағам қалыптасады. Ол экономикалық
жағдайының, ақша айналысының, қаржының, несиенiң және белгiлi бiр
валютаға сенiм дәрежесiнiң көрсеткiшi. Валюттық бағамды мемлекеттiк реттеу
валюта-экономикалық саясат мiндеттерiне сүене отырып, оны жоғарылатуға және
төмендеуге бағытталған. Осы мақсатпен валюталық саясат жүргiзiледi.
Осылайша валюталық бағамның қалыптасуы ұлттық және дүниежүзiлiк
экономиканың және саясаттық өзара байланысына негiзделген күрделi көп
факторлы процесс.[2]
Валюта бағамы-бiр елдiң ақша бiрлiгiнiң басқа елдiң ақша бiрлiгiмен
салыстырғандағы құны ретiнде анықталады. Валюта бағамы 2 негiзгi түрге
бөлiнедi: бекiтiлген кесiмдi және қалқымалы бекiтiлген бағам негiзiнде
валюталық паритет жатыр, яғни, әртүрлi елдердiң ақша бiрлiктерiнiң ресми
белгiленген қарым-қатынасы. Қалқымалы валюта курсы валютаға нарықтық
сұраныс пен ұсынысқа тәуелдi және көлемiне қарай едәуiр, айтарлықтай ауытқи
алады.
Валюта бағамы дегенiмiз-екi валюта арасындағы айырбастық ара-қатынас,
мысалы, 1 долларға 100лена немесе 1 доллар үшiн 155 теңге.
Ғылыми тұрғыдан қарағанда 5 түрлi валюталық бағам жүйелерi бар: еркiн
(таза) қалқу; бекiтiлген бағамдар; мақсатты аймақтар; гибридтi (аралас)
валюталық бағам жүйесi.
Еркiн қалқу жуйесiндегi валюта бағамы нарықтық ұсыныс пен сұраныстың
әсерiнен қалыптасады. Бұл жерде валюталық форекстiк нарық нағыз нарық
моделiне жақындатылған: қатысушылардың көлемi сұраныс жағында да үлкен
жүйедегi кез-келген ақпарат лезде жеткiзiледi және нарықтың барлық
қатысушыларына қол жетерлiк, орталық банктердiң бұрламаушы ролi әлсiз және
тұрақты емес.
Басқарылатын қалқу жүесiнде валюта бағамына сұраныс пен ұсыныстан
басқа, орталық банктер де үлкен әсерiн тигiзедi, сондай-ақ, әр түрлi
уақытша (мерзiмдiк) нарықтық бұрмалаулар.
Бекiтiлген бағамдар жүесiне Бреттон-Вудтiк валюта жүйесi (1944-
1971ж.ж) мысал бола алады.Онда барлық валюталардың бағамы долларға ауытқу
шегi +-1%-пен бекiтiленген, ал доллар бағамы алтынға мықты байланысты
болды:алтынның 1 троялық унциясына=35 доллар.
Мақсатты аймақтар жүйесi бекiтiлген валюттық курстар идеясын
дамытады.Одан басқа бұл түрге Европа валюта жүйесiнiң қатысушы елдерiн
валюта бағамдарының жұмыс iстеу режимiн жатқызуға болады.
Гибридтi валюталық бағамдар жүйесiне қазiргi валюталық жуйе мысал
болады. Онда валюта бағамының еркiн қалқуын iске асыратын, тұрақтылық
аумағы бар елдер.
Валюталық бағамдардың әр түрлi белгiлер боынша жiктеуге болады.
Валюта нарығында қолданылатын айтарлықтай маңызды ұғымдардың бiрi
нақты және номиналды валюта бағамы ұғымы болып табылады.
Нақты валюта бағамына сай келетiн валютада алынған екi елдiң товар
бағаларының қатынасы ретiнде анықтауға болады.
Er - нақты валюталық бағам
Ph - iшкi нарықтағы бағалар
Pf - шетелдiк нарықтағы бағалар
En - номиналды валюталық бағам.
Кесте 1 – Валюта бағамы түрлерiнiң классификациясы
Критерийлер Валюталық бағам
Бекiту тәсiлi Қалқымалы
Бекiтiлген
Аралас
Есеп айырысу тәсiлi Тең құқықтық (паритетный)
Келiсiмдер түрi Жедел келiсiмдiк
Спот-келiсiмдiк
Своп-келiсiмдiк
Белгiлеу(нұсқау) тәсiлi Ресми
Бейресми
Валютаның сатып алу қабiлетiнiң Жоғарылатылған
паритетке қанынасы Төмендетiлген
Паритеттi
Келiсiм қатысушыларына қатынасы Сатып алу бағамы
Сату бағамы
Орта бағам
Инфляцияны ескеру, есептеу бойынша Нақты
Номиналды
Сату әдiсi бойынша Қолма-қол сату бағамы
Қолма-қол емес сату бағамы
Валюта айырбастаудың көтерме
бағамы
Банкноттық
Номиналды валюта бағамы елдiң нақ осы уақыттағы жүрiп жатқан валютаның
айырбас бағамын көрсетедi.
Сатып алу күшi тұрақты паритетiн қуаттап тұратын валюта бағамы нақты
валюта бағамымен табиғаты (шығу тегi) бiрдей.
Баға қатынасы негiзiнде есептелген нақты валюта бағамынан басқа осы
көрсеткiштi басқа негiзбен қолдануға болады. Мысалға, оның орнына екi елдiң
жұмысшы күшiнiң құнын алайық.
Ұлттық валюта бағамы басқа әр түрлi валюталарға қарағанда уақыт
аралығында бiрдей емес өзгере алады. Осылайша күштi валютамен қатынасында
ол төмендесе, әлсiз валютаға қарағанда көтерiледi.Дәл осы себептен валюта
бағамының динамикасын анықтау үшiн валюта бағамының индексiн есептейдi. Оны
есептеген уақытында әр валюта өзiне тиiстi сыртқы экономикалық келiсiм-
шарттан үлесiне байланысты өз салмағын алады. Барлық салмақтар суммасы
бiрлiктi құрайды(100%) Валюта бағамдары олардың салмағына көбейтiледi,
алынған мөлшерлер жинақталады (қосылады) және олардың орта мәнi алынады.[3]
Қазiргi жағдайда валюта бағамы кез-келген нарықтық баға сияқты сұраныс
пен ұсыныс әсерiмен құрылады. Соңғыларын тепе-теңестiру валюта нарығында
нарықтық валюта бағамының тепе-теңдiк деңгейiнiң орнығуына алып келедi.
Бұл негiзгi(фундаментальдi) тепе-теңдiк деп аталады.
Мұндағы шетел валютасына сұраныс (D) мөлшерi елдiң товармен қызмет
импортына қажеттiлiгiмен, ол елдiң туристiк шығындары, шет мемлекекеттерге
шыққандармен , резиденттердiң шетелде инвистициялық жобаларын iске асырғысы
келетiндiгiне байланысты шетел қаржылық активтерiне және шетел валютасына
сұраныспен анықталады.
Шетел валютасының бағамы жоғарылаған сайын, оған сұраныс азаяды, шетел
валютасының бағамы төмендеген сайын, оған сұраныс көбее түседi.Осы
жағдайлармен қаралып жатқан графикте, сұраныс қисығының иiлуi анықталады.
Шетел валюта ұсынысының мөлшерi осы мемлекеттiң валютасына шетел
мемлекетiнiң резиденттерiнiң сұранысы осы мемлекеттегi қызметтерге шетел
туристерiнiң сұранысы, шетел инвесторларының активтерге сұранысы, осы
мемлекеттiң ұлттық валютасында көрсетiлген, резидент еместердiң осы
мемлекетте инвестициялық жобаларын iске асыру мақсатымен ұлттық валютаға
сұранысымен анықталады.
Валюта айырбас курсының фундаментальдi тепе-теңдiгiн өзгертуге
iкелетiн бiр қатар факторлар бар. Олар құрылымдық(ұзақ мерзiмдi кезеңде
әрекет етушi) және коньюнтуралық( валюта бағамының қысқа мерзiмдi ауытқуын
тудыратын) болып бөлiнедi.
Валюталық нарықтар уақтылы есеп айырусыларды жүзеге асыруды, валюталық
қаражаттарды бiршама тиiмдi пайдалануын, валюталық операцияларға
қатысушылардаң валюталық бағамдар айырмасы түрiнде пайда алуын, валюталық
тәуекелдердi сақтандыруды, валюталық бағамдарды реттеудi, валюталық
саясатты жүргiзудi қамтамасыз ете отырып, iшкi және халықаралық төлем
айналымына қызмет етедi.
Халықаралық есеп айырысудың өзiндiк ерекшелiгi барлық елдер үшiн
жалпыға бiрдей қабылданған төлем құралының болмауында. Сондықтан да сыртқы
сауда, көрсетiлген қызметтер, несиелер, инвестициялар, мемлекетаралық
төлемдер бойынша есеп айырысудың қажеттi шарты сатып алу-сату формасында
бiр валютаны екiншi бiрiне айырбастау болып табылады.
Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс ең
алдымен сатылған тауарлар және көрсетiлген қызметтер үшiн валюталвқ түсiм
алған экспортерлардан; сатып алған тауарлары мен көлiк және кеме
компанияларынан алынған қызметтерi үшiн төлемдерi төлеуде импорттерден;
сондай-ақ көрсеткен қызметтерi үшiн фрахты, сақтандыру сыйақысы, брокерлiк
және банктiк комиссия түрiнде валюталар алатын сақтандыру қағамдары мен
банктерден; дивидент төлеуге, займды, несиенi және оған есептелген пайызды
және т.б. қайтаруға мiндеттемесi бар заңды және жеке тұлғалардан туындайды.
Сонымен, валюталық нарықтарда валюталық операцияларды жүргiзуге
халықаралық сауда мен оған байланысты көрсетiлген қызметтер және
халықаралық капиталдар мен несиелер қозғалысы негiз болып табылады.[4]
Валюталық нарықтар-сұраныс пен ұсыныс негiзiнде ондағы айналатын
валюталарға сауда-саттық жүргiзiлетiн ресми орталықты сипаттайды. Қазiргi
валюталық нарықтарда мынадай ағымдарды бөлiп қарауға болады:
-шаруашылық байланыстардың интернационалдануы негiзiнде нарықтардың
интернационалдануының күшеюi;
-байланыстың жаңа жүйелерiн пайдалану;
-әлемнiң барлық бөлiктерiне тәулiк iшiнде үздiксiз операцияларды жасау;
-банктердiң корреспонденттiк шоттары бойынша жазбаша түрде негiзделетiн
валюталық операцияларды жүргiзу техникасын бiртұтастандыру;
-коммерциялық валюталық мәмiлелермен салыстырғанда алыпсатарлық жне
арбитраждық валюталық мәмiлелер көлемiн ұлғайту.
Валюталық операциялардың көлемiне, сипатына және пайдаланылатын
валюталар тобына қарай қазiргi валюталық нарықтар халықаралық, аймақтық
және ұлттық (жергiлiктi) болып бөлiнедi.
Банктердiң валютамен жасалатын операциялары клиенттердiң есебiнен де,
сондай-ақ өздерiнiң есебiнен де жүзеге асырылады.
Шетел валютасы халықаралық төлем айналымында әдетте ақшалыай белгiлер
түрiнде болмайды, ол банктiк және несиелiк айналыс құралдары формасында-
шетел валютасына сәйкес телеграфтық және пошталық аударым, чек, тратта
түрiнде болады.
Аударым-бұл басқа елдегi банк –корреспондентiне өзiнiң клинентiнiң
өтiнiшi бойынша және оның есебiнен телеграфтық немесе пошталыұқ аударым
негiзiнде белгiлi бiр ақщша сомасын шетелдiк алушыға (бенефициарға) төлеу
туралы банктiң бұйрығы. Аударым барысында банк екi операцияны бiр уақытта
жүзеге асырады.: өз клиентiне ұлттық валютаға шетел валютасын сатады және
шетел валютасын шетелге аударады. Бұл жерде телеграфтық аударым жасау
барысында есеп айырысуды жеделдетедi және арнайы код қолдану арқылы
қорғауға кепiл бередi.
Банктiк чек-шетелдiк банк-корреспондентке чектi ұстаушының ағымдық
шотынан белгiлi бiр ақша сомасын төлеу туралы банктiң жазбаша. Экспортер,
ондай чектi ала отырып, оны өзiнiң банкiне сатады.
Банктiк вексель-осы елдiң банкiнiң шетелдiк банк-корреспондентке
берген траттасы (аудармалы векселi). Импортерлер өздерiнiң банктерiнен бұл
вексельдi сатып алады және оны олардың экспортерлерiне жiберу арқылы
өздерiнiң борыштық мiндеттемесiн өтейдi. Ал осы елдiң банкiнiң мiндеттемесi
мерзiмi жеткенде вексельдi төлеудi өзiнiң корреспондентiнiң шотын қажеттi
валюталық қаражаттарымен қамтамасыз ету болып табылады.
Бұл жерде чектер мен тратталарды тек қана банктер емес, сондай-ақ
сауда және өнеркәсiптiк фирмалардың, жеке тұлғалардың бере алатынын да есте
сақтау қажет.
Несиелiк айналыс құралдары халықаралық төлем айналымынан алтын мен
шетел валюталарын ығыстырып, әр түрлi елдердiң банктерi арасында
корремспонденттiк қатынастардың дамуына және шетел валютасында ағымдағы
корреспонденттiк шоттарды жүргiзу тәжiрибелерiнiң таралуына қатты ықпал
еттi. Бұл өз кезегiнде операцияларды қолма-қолсыз түрде жүргiзуге, есеп
айырысуларды жеделдетуге және айналыс шығынын азайтуға мүмкiндiк жасайды.
Қазақстан Республикасы валюта нарығының ерекшелiгi халықаралық рынокқа
шығу мәселесi тұрды, Қызықстанның халыққаралық рынокқа шығуына кедергi
болып тұрған кедергiлердiң негiзгiсi тенге конвертациялануы мәселесi. Шын
мәнiсiнде қазақстандық теңге, бiр қатар валюталық шектеулер бар болғанымен,
жартылай конвертацияланатын валюта болып табылабы. Тек осы бiр себептен
ғана Қазақстандық әлемдiк валюта нарығының толық құқықты қатысушысы бола
алмайды.
Қазақстан валюта рыногi әлi құрылған жоқ, ол әлi қалыптасу сатысында.
Қазақстандық рынок мөлшерiнiң кiшiлiгiне байланысты кез-келген үлкен қаржы
институты (оның iшiнде шетелдiк те) өзiне пайдалы екенiн көрсе, кiшкене
ғана сiлкiнiс тудыруға мүмкiншiлiгi бар. Комерциялық банктермен сыртқы
қарыздарды өтеу кезеңiнде нарықтан маңызды валюталық қаражаттың алынуы iске
асады. Бүл теңге бағамында шағымсыз көрiнiсiн табады. Валюталық заңдар
толық емес және қайшылыққа толы. Отандық валюталық рыноктiң ерекшелiгi,
Оның пайда болу кезiнде Үкiмет теңгенiң iшкi конвортациялануын енгiзу
жолына тұрды. Валютаны еркiн сату-атып алу жылдам отандық экономиканың
долларлануына алып келдi. Оның деңгейi төмендемейдi, керiсiнше өсуде.
1998 жылдың аяғына ел iшiнде айналымда жүрген шетел валютасының көлемi
Қазақстан Ұлттық банкiнiң мәлiметi бойынша 170 млрд. Теңгеге жуық ақша
массасынан асып түстi. Шынында теңгенiң ел iшiндегi маңызды функцияларын
шетел валютасы атқарады. Көптеген тауарлар мен қызметтердiң құны долларлық
бағалармен көрсетiлген: тұрғын үй, автомобиль, жиһаз, т.б.
Қазақстандық теңгенiң әлзiздiгi келесiлермен шартталған, үкiметтiң
қатаң ақша саясаты әсерiнен экономика ақша суррогаттарына толып кеттi,
вокселдермен, қазыналық мiндеттмелермен және басқа да псевдоақша түрлерiмен
толып кеттi. Жалпы көлемi қазiргi уақытта теңгенiң ақша массасымен
салыстырарлықтай. Қазақстан Ұлттық банкi теңгенiң долларға қатынасындағы
бағамы өзгеруiнiң шектерiн белгiлеуiн тиiс. Былайша айтқанда “валюталық
коридор”. Бұл елде теңгенiң долларға қатынасындағы бағамын қуаттап тұратын
механизм құрылған деген мағына бередi. Белгiлi уақыт аралығында Ұлттық банк
оны жетiлдiрiп тұрады.
Iшкi рынокта қатты валютаның барлық түрiмен дерлiк операциялар iске
асады. Бiрақта операциялардың басым көпшiлiгi АҚШ долларымен жасалады,
басқа валюталардың үлесi аз. Валютаның iшкi конвертациялануы бiрқатар
валюталық шектеулермен сай келедi. Мысалы, жеке тұлғалардың валюта сатып
алуына салық, валютаны шетелге шығаруды шектеу және т.б.
Қазақстанның халықаралық валюта нарығына толықтай қатысуы, валюталық
шектеулердi жою мен теңгенiң сыртқы конвертациялануын енгiзудi болжайды.
Теңгенiң толық конвертациялануына өту Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
халықаралық валюта-қаржы және несие қатынастары саласындағы стратегиялық
мiндетi болып табылады. Бұған жетудiң маңызды сатысы-ТМД елдерiнiң валюта
одағының құрылуы.
Қазақстанның Халықаралық Валюта Қорына енуi, оның жақын және алыс шет
елдермен макроэкономикалық қатынастарының айтарлықтай өзгергенiн бiлдiредi.
Бiрiншiден, жақын шет елдермен қатынаста валюта одағын қалыптастыру мақсаты
жеңiлдей түседi. Бұл сферада Қазақстан, Ресей, Белоруссия және Қырғызстан
ұлттық валюталарының толық конвертациялануы негiзiнде валюталық одақ құру
әбден мүмкiн. Ағымдағы операциялар бойынша валюталық шектеулердiң
сақталуымен бөлек топталу шектерiнде валюталардың толық конвертациялануының
енгiзiлуi Халықаралық валюта қорының уставына қарсы келмейдi және валюталық
саясатты тең құқықтан айыру жайлы жағдайға түседi.
Екiншiден, қазақстандық фипрмалардың халықаралық келiсiмдер бойынша
төлемдер мен есеп айырысуларды iске асырудың мүмкiндiктерi кеңее түседi.
Оларда экспорттық пайданы теңгеге сатудың керегi болмайды, яғни, импорттық
жеткiзулерге шетел валютасын сатып алумен байланысты ешқандай қиындық
тумайды.
Үшiншiден, халықаралық есеп айырысу құралы, қаражаты есебiнде теңгенi
қолданудың жаңа мүмкiндiктерi көрсетiледi. Бұл шарттармен шетелдiк фирмалар-
резидент еместер өздерiнiң қазақстандық әрiптестерiмен есеп айырысуда
теңгенi еркiн қолдана аклады. Сонымен қатар олар Қазақстанның iшкi валюта
нарығында кез-келген қатты валютаны теңгеге сатып алу құқығына ие болды.
Төртiншiден, Қазақстанның Халықаралық валюта қорына мүше болуы
инвестиция құйылымының кеңею жағынан өте маңызды. Валюталық шектеулердiң
жойылуы, шетелдiк инвесторлардың капитал салудан түскен пайдасын сыртқа
шығару құқығын заң жүзiнде мойындау болып табылады.
Берiлген жоспарлардың iске асуы, қазақстандық теңгенiң халықаралық
статусының көтерiлгенiн бiлдiретiн болады, оның толық конвертациялануына
жетуiнiң маңызды жылжуы, ал елдiң валюта рыногi өзiнiң көрсеткiштерiмен
халықаралық стандартқа жақындай түседi. Бiрақ та валютаның толық
конвертациялануы заң актiлерiмен жасалмайды. Ол-ел экономикасының табиғи
дамуының нәтижесi. Егер елдiң экономикалық жағдайын ескерсек қазақстандық
теңгенiң конвертациялануы жайлы мәселенiң жақын арада шешiлерiне
расчитывать ете алиаймыз. Тәжiрибе көрсеткендей дамыған елдердiң өзiнде өз
валюталарының шектелгеннен толық конвертациялануына өтуiне бiрнеше
онжылдықтар кеткен.
Қазақстандық теңгенiң конвертациялануының қазiргi деңгейi, елдiң
әлемдiк валюта рыногiндегi операцияларға толық құқықты қатысуын қамтамасыз
ете алмайды. Халықаралық қаржы-валюта және несиелiк қатынастар саласында
стратегиялық мақсат теңгенiң iшкi конвертациялануы емес, сонымен қатар
сыртқы конвертациялануы. Бұл жолдағы маңызды саты, ТМД елдерiнiң валюта
одағының құрылуы.[5]
Валюта - бұл тауар және әрбір тауардың бағасы болады .Влюта тауарының
бағасы - валюта бағамы . Валюта бағамы белгілі бір елдің ақша бійлігін
қандай да бір басқа елдің ақша бірлігімен салыстырғанда онын қжа;ылығы.
Валюта бағамының негізгі рөлі:
1 Халықаралық операциялар жүргізген кезде белгілі бір ақша бірліктерін
баскшварға айырбасталу кажеттілігімен ;
2 Халықаралык тауар нарығындағы бағалардың салыстыруымен, сонымен қатар әр
түрлі елдердің көрсеткіштерімен ;
Фирмалардың,банктердің, үкіметтердің есеп шотының шетелдік валютаға
кезеңдік қайта бағалауымен байланысты.
Валюта бағамына келесі факторлар әсер етеді :
- валюта нарығындағы сүраным жэне ұсыным;
- елдің төлеу қабілеттілігі;
- төлем балансының сальдосы ;
- инфляция.
Бұлардың ішіндегі маңыздылары:
- инфляция екпіні;
- пайыздық қойылымның өзгеруі ;
- елдің төлем балансы ;
- ұлттық табыс ;
- жағдаятты факторлар .
Инфляция екпіні және валюта бағамы. Басқа шарттар тең жағдайында
инфляция деңгейі ұлттық валютаның бағамының көлеміне кері пропорционалды
эсер етеді.Басқаша айтқанда инфляция деңгейінің өсуі ұлттык валюта
бағамының төмендеуіне, ал инфляция деңгейінің азаюы керіснше үлттық валюта
бағамының жоғарлауына экеліп соқтырады.
Пайыздық қойылымның өзгеруі және валюта бағамы. Пайыздык қойылымның
өзгеруі валюта бағамына екі түрлі эсер етеді. Бір жағынан олардың номиналды
өсуі ел ішіндегі ұлттық валютаға деген сүранымнын азаюына экеледі. Себебі
кәсіпкерлерге несие алу қымбатқа айналады.Ал несие алған жағдайда, кәсіпкер
өз өнімінің өзіндік қүнын көбейтеді жэне ол өз кезегінде ел ішіндегі
тауарлар бағасының өсуіне экеледі. Бұл ұлттық валютаны шетелдік валютаға
деген қатынасында салыстырмалы түрде құнсыздандырады.
Екінші жағынан, басқа шарттар тең жағдайында, белгілі бір елдегі
пайыздық қойылымның өсуі шетелдіктерге осы елде өз капиталын үстауы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ НЕГІЗГІ РЕТТЕУШІСІ
4
ҚР-НЫҢ ВАЛЮТАЛЫҚ НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2 14
3 ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ НАРЫҚТАРЫН РЕТТЕУ ЖӘНЕ ТҰРАҚТАНДЫРУ ЖОЛДАРЫ
18
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 23
КІРІСПЕ
Валюталық жүйенiң басты элементi – валюталық бағам. Валюталық бағамның
қалыптасуына ықпал ететiн факторлар қатары анықталған. Шетел валюталарының
бағамдарының әр түрлi түрлерi мен баға белгiленiмдерi берiлген. Валюталық
бағам – нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас құрылымдарының бірі.
Валюталық нарықтар уақтылы есеп айырусыларды жүзеге асыруды, валюталық
қаражаттарды бiршама тиiмдi пайдалануын, валюталық операцияларға
қатысушылардың валюталық бағамдар айырмасы түрiнде пайда алуын, валюталық
тәуекелдердi сақтандыруды, валюталық бағамдарды реттеудi, валюталық
саясатты жүргiзудi қамтамасыз ете отырып, iшкi және халықаралық төлем
айналымына қызмет етедi.
Халықаралық есеп айырысудың өзiндiк ерекшелiгi барлық елдер үшiн
жалпыға бiрдей қабылданған төлем құралының болмауында. Сондықтан да сыртқы
сауда, көрсетiлген қызметтер, несиелер, инвестициялар, мемлекетаралық
төлемдер бойынша есеп айырысудың қажеттi шарты сатып алу-сату формасында
бiр валютаны екiншi бiрiне айырбастау болып табылады.
Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс ең
алдымен сатылған тауарлар және көрсетiлген қызметтер үшiн валюталвқ түсiм
алған экспортерлардан; сатып алған тауарлары мен көлiк және кеме
компанияларынан алынған қызметтерi үшiн төлемдерi төлеуде импорттерден;
сондай-ақ көрсеткен қызметтерi үшiн фрахты, сақтандыру сыйақысы, брокерлiк
және банктiк комиссия түрiнде валюталар алатын сақтандыру қағамдары мен
банктерден; дивидент төлеуге, займды, несиенi және оған есептелген пайызды
және т.б. қайтаруға мiндеттемесi бар заңды және жеке тұлғаладан туындайды.
Халықаралық валюталық нарықтар iрi дүниежүзiлiк қаржы орталықтарында
орналасқан. Оның iшiнде, Хондайдағы, Нью-Йорктегi, Франкфуртна-Майнедегi,
Париждегi, Цюрихтегi, Токиодағы, Сингапурдағы, Гонконгтағы iрi валюталық
нарықтарды халықаралық төлем айналымында кеңiнен пайдаланылатын валюталар
ұлттық валюталық нарықтарда белгiлi бiр еркiн алмастырылады, мысалы:
Сингапур –доллары, Сауд-риалы, Кувейт –динары т.б. орналасқан банктер өз
клиенттерiне валюталық қызметiн түсiндiредi.
Валюталық бағам-басқа елдiң ақша бiрлiгiне қатысты сол елдiң ақша
бiрлiгiнiң қатысты сол елдiң ақша бiрлiгiнiң бағасы.
Валюталардың баға белгiленiмi айырбас үшiн ұсынылған екi ақша
бiрлiгiнiң шектi қатынасын анықтауға мүмкiндiк жасайды. Валюталық баға
белгiлеу түрi валютаның жағдайына, оның бағамының деңгейiне әсер етпейдi,
өйткенi валюта бағанының мәнi қалады,ал оның формасы өзгередi.
1 ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ НЕГІЗГІ РЕТТЕУШІСІ
Валюталық бағам – бiр елдiң ақша бiрлiгiмен шетелдiк ақша бiрлiгiмен
немесе халықаралық валюталық бiрлiкпен берiлген бағасы.
Валюталық бағамның құндық негiзгi валютаның сатып алу қабiлетi болып
табылады. Бұл экономикалық категория тауар өндiрiсiмен және тауар
өндiрушiлерiмен дүниежүзiлiк нарықтағы өндiрiстiк қатынастарды бiлдiредi.
Құн тауар өндiрiсiнiң экономикалық шарттарының жалпылама мазмұны
болғандықтан, әртүрлi елдердiң ұлттық ақша бiрлiктiң салыстыруы өндiрiс
және айырбас процесi қосылуынан тұратын құндық қатынасқа енгiзiлген.
Тауарлардың және қызметтердi өндiрушiлер мен сатып алушылар валюталық баған
көмегiмен ұлттық бағаларды басқа елдердiң бағаларымен салыстыру нәтижесiнде
белгiлi бiр елде қандай да бiр өндiрiстi дамытудың немесе күрделi қаржы
жұмсаудың тиiмдiлiк дәрежесi анықталады.
Валюталық бағамға әсер ететiн факторлар: кез келген баға сияқты
валюталық баған да құнның негiзiнен валютаның сұранысы мен ұсынысына
байланысты ауытқып отырады. Сұраныс пен ұсыныстың ара-қатынасы әр түрлi
факторларға тәуелдi:
-инфляция қарқыны
-төлем байланысының жағдайы
Төлем балансы- елдiң дүниежүзiлiк байланысының құндық көрiнiсi.
Активтi төлем балансы ұлттық валюта бағанының өсуiне мүмкiндiк бередi,
өйткенi ұлттық валютаға шетелдiк борышкерлер жанынан жанынан сұраныс
көбейедi. Пассивтi төлем балансы ұлттық валютабағанының төмендеуiн
туғызады. Себебi борышкерлер өздерiнiң сыртқы мiндеттемелерiн өтеу үшiн
ұлттық валютаны шетелдiк валютаға сатады (импорт көп болады).
Төлем балансының тұрақсыздығы сәйкес валютаға сұраныс пен ұсыныстың
секiрмелi өзгеруiне әкелiп соғады. Қазiргi уақытта төлем балансына
капиталдың халықаралық қозғалысының әсерi өсiп отырғандықтан, оның әсерi
валюталық бағанға да өседi.
-әртүрлi елдердегi проценттiк ставка айырмашылығы. Бұл факторлардың
валюталық бағанға әсерi екi негiзгi себеппен түсiндiрiледi:
-проценттiк ставканың өзгеруi капиталдың халықаралық қозғалысына әсер
етедi. Процентiк ставканың жоғарылауы шетелдiк капиталдың ағуын
ынталандырады. Ал оның төмендеуi капиталдың сыртқа ағылуына дем бередi.
-проценттiк ставкалар валюталық нарық және қарыз каппиталы нарығының
операцияларына әсер етедi.
-валюталық нарық және спекулятивтiк валюталық операциялар қызметi. Егер
қандай да бiр валбта бағаны төмендей бастаса, онда фирмалар және банктер
осы валютаны алдын-ала тұрақты валютаға айырбастайды. Ал бұл әрекет
әлсiреген валюталық позициясын нашарлатады. Валюталық нарыққа экономикадағы
және саясаттағы өзгерiстер курсының ара-қатынас тұрақсыздығы тез әсерiн
тигiзедi.
-Белгiлi бiр валютаның евронарықта және халықаралық есеп айырысуларда
қолдану дәрежесi. Мысалы, евробондар операцияларының 60-70%-н АҚШ доллары
арқылы жүзеге асырылады. Бл осы валютаға сұраныс пен ұсынысты масштабын
анықтайды.[1]
Қазiргi уақытта АҚШ доллар үлесiне халықаралық төлемдердiң 55%-тен
жоғары бөлiгi тиедi.Мұнай үшiн есеп айырусыдың 86-90%, сыртқы қарыздың 70%
тиiстi.
Сондықтан Мұнайға бағаның өсуi мемлекеттердiң қарыздары бойынша
төлемдердiң өсуi доллардың сатып алу қабылетi төмендеген кезде де, оның
курсының өсуiне мүмкiндiк туғызады.
-Валюталардың бағамдық ара-қатынасына, сонымен қатар халықаралық
төлемдердiң тездетiлуi немесе тұрып қалуы әсер етедi. Ұлттық валюта бағаны
төмендеп кетуi мүмкiн деген оймен импортерлар контрагенттерге шетел
валютадағы төлемдi тездетедi. Шетел валютасының бағаны жоғарлап кеткен
жағдайда импортер зиян шегуi мүмкiн.
Ұлттық валюта тұрақталған жағдайда керiсiнше шетел валютадағы
төлемдердi кiдiртуге ұмтылады.Мұндай тәжiрибе “лидз энд лэгз деп
аталады” және валюта бағамына төлем балансына әсер етедi.
Ұлттық және дүниежүзiлiк нарықта валютаға деген сенiм дәрежесi. Ол
елдегi экономикалық және саяси жағдайларға, сонымен қатар валюттық
бағамға әсер ететiн жоғарыда аталып өткен факторларға байланысты.
Дилерлер экономикалық өсу қарқынын инфляцияның, валютаның сатыпи алу
қабiлетiн валюталарға сұраныс пен ұсыныс арақатынасын ескерiп қана
қоймай, олардың қозғалу келешегiн де ескертедi. Кейбiр жағдайда
сауда нәтижелерiнiң жариялануын күтуде валюталардың сұранысына,
ұсынысына және бағамына әсер етедi.
Валюттық саясат. Валюттық бағамды нарықтық және мемлекеттiк реттеу
ара-қатынасы оның динамикасына әсер етедi. Валюттық нарықтық валютаға
сұраныс пен ұсыныс механизмi арқылы валюттық бағамның қалыптасуы әдетте
курстың ара-қатынасының тез өзгеруiмен қабаттаса жүредi.
Нарықта нақты валюталық бағам қалыптасады. Ол экономикалық
жағдайының, ақша айналысының, қаржының, несиенiң және белгiлi бiр
валютаға сенiм дәрежесiнiң көрсеткiшi. Валюттық бағамды мемлекеттiк реттеу
валюта-экономикалық саясат мiндеттерiне сүене отырып, оны жоғарылатуға және
төмендеуге бағытталған. Осы мақсатпен валюталық саясат жүргiзiледi.
Осылайша валюталық бағамның қалыптасуы ұлттық және дүниежүзiлiк
экономиканың және саясаттық өзара байланысына негiзделген күрделi көп
факторлы процесс.[2]
Валюта бағамы-бiр елдiң ақша бiрлiгiнiң басқа елдiң ақша бiрлiгiмен
салыстырғандағы құны ретiнде анықталады. Валюта бағамы 2 негiзгi түрге
бөлiнедi: бекiтiлген кесiмдi және қалқымалы бекiтiлген бағам негiзiнде
валюталық паритет жатыр, яғни, әртүрлi елдердiң ақша бiрлiктерiнiң ресми
белгiленген қарым-қатынасы. Қалқымалы валюта курсы валютаға нарықтық
сұраныс пен ұсынысқа тәуелдi және көлемiне қарай едәуiр, айтарлықтай ауытқи
алады.
Валюта бағамы дегенiмiз-екi валюта арасындағы айырбастық ара-қатынас,
мысалы, 1 долларға 100лена немесе 1 доллар үшiн 155 теңге.
Ғылыми тұрғыдан қарағанда 5 түрлi валюталық бағам жүйелерi бар: еркiн
(таза) қалқу; бекiтiлген бағамдар; мақсатты аймақтар; гибридтi (аралас)
валюталық бағам жүйесi.
Еркiн қалқу жуйесiндегi валюта бағамы нарықтық ұсыныс пен сұраныстың
әсерiнен қалыптасады. Бұл жерде валюталық форекстiк нарық нағыз нарық
моделiне жақындатылған: қатысушылардың көлемi сұраныс жағында да үлкен
жүйедегi кез-келген ақпарат лезде жеткiзiледi және нарықтың барлық
қатысушыларына қол жетерлiк, орталық банктердiң бұрламаушы ролi әлсiз және
тұрақты емес.
Басқарылатын қалқу жүесiнде валюта бағамына сұраныс пен ұсыныстан
басқа, орталық банктер де үлкен әсерiн тигiзедi, сондай-ақ, әр түрлi
уақытша (мерзiмдiк) нарықтық бұрмалаулар.
Бекiтiлген бағамдар жүесiне Бреттон-Вудтiк валюта жүйесi (1944-
1971ж.ж) мысал бола алады.Онда барлық валюталардың бағамы долларға ауытқу
шегi +-1%-пен бекiтiленген, ал доллар бағамы алтынға мықты байланысты
болды:алтынның 1 троялық унциясына=35 доллар.
Мақсатты аймақтар жүйесi бекiтiлген валюттық курстар идеясын
дамытады.Одан басқа бұл түрге Европа валюта жүйесiнiң қатысушы елдерiн
валюта бағамдарының жұмыс iстеу режимiн жатқызуға болады.
Гибридтi валюталық бағамдар жүйесiне қазiргi валюталық жуйе мысал
болады. Онда валюта бағамының еркiн қалқуын iске асыратын, тұрақтылық
аумағы бар елдер.
Валюталық бағамдардың әр түрлi белгiлер боынша жiктеуге болады.
Валюта нарығында қолданылатын айтарлықтай маңызды ұғымдардың бiрi
нақты және номиналды валюта бағамы ұғымы болып табылады.
Нақты валюта бағамына сай келетiн валютада алынған екi елдiң товар
бағаларының қатынасы ретiнде анықтауға болады.
Er - нақты валюталық бағам
Ph - iшкi нарықтағы бағалар
Pf - шетелдiк нарықтағы бағалар
En - номиналды валюталық бағам.
Кесте 1 – Валюта бағамы түрлерiнiң классификациясы
Критерийлер Валюталық бағам
Бекiту тәсiлi Қалқымалы
Бекiтiлген
Аралас
Есеп айырысу тәсiлi Тең құқықтық (паритетный)
Келiсiмдер түрi Жедел келiсiмдiк
Спот-келiсiмдiк
Своп-келiсiмдiк
Белгiлеу(нұсқау) тәсiлi Ресми
Бейресми
Валютаның сатып алу қабiлетiнiң Жоғарылатылған
паритетке қанынасы Төмендетiлген
Паритеттi
Келiсiм қатысушыларына қатынасы Сатып алу бағамы
Сату бағамы
Орта бағам
Инфляцияны ескеру, есептеу бойынша Нақты
Номиналды
Сату әдiсi бойынша Қолма-қол сату бағамы
Қолма-қол емес сату бағамы
Валюта айырбастаудың көтерме
бағамы
Банкноттық
Номиналды валюта бағамы елдiң нақ осы уақыттағы жүрiп жатқан валютаның
айырбас бағамын көрсетедi.
Сатып алу күшi тұрақты паритетiн қуаттап тұратын валюта бағамы нақты
валюта бағамымен табиғаты (шығу тегi) бiрдей.
Баға қатынасы негiзiнде есептелген нақты валюта бағамынан басқа осы
көрсеткiштi басқа негiзбен қолдануға болады. Мысалға, оның орнына екi елдiң
жұмысшы күшiнiң құнын алайық.
Ұлттық валюта бағамы басқа әр түрлi валюталарға қарағанда уақыт
аралығында бiрдей емес өзгере алады. Осылайша күштi валютамен қатынасында
ол төмендесе, әлсiз валютаға қарағанда көтерiледi.Дәл осы себептен валюта
бағамының динамикасын анықтау үшiн валюта бағамының индексiн есептейдi. Оны
есептеген уақытында әр валюта өзiне тиiстi сыртқы экономикалық келiсiм-
шарттан үлесiне байланысты өз салмағын алады. Барлық салмақтар суммасы
бiрлiктi құрайды(100%) Валюта бағамдары олардың салмағына көбейтiледi,
алынған мөлшерлер жинақталады (қосылады) және олардың орта мәнi алынады.[3]
Қазiргi жағдайда валюта бағамы кез-келген нарықтық баға сияқты сұраныс
пен ұсыныс әсерiмен құрылады. Соңғыларын тепе-теңестiру валюта нарығында
нарықтық валюта бағамының тепе-теңдiк деңгейiнiң орнығуына алып келедi.
Бұл негiзгi(фундаментальдi) тепе-теңдiк деп аталады.
Мұндағы шетел валютасына сұраныс (D) мөлшерi елдiң товармен қызмет
импортына қажеттiлiгiмен, ол елдiң туристiк шығындары, шет мемлекекеттерге
шыққандармен , резиденттердiң шетелде инвистициялық жобаларын iске асырғысы
келетiндiгiне байланысты шетел қаржылық активтерiне және шетел валютасына
сұраныспен анықталады.
Шетел валютасының бағамы жоғарылаған сайын, оған сұраныс азаяды, шетел
валютасының бағамы төмендеген сайын, оған сұраныс көбее түседi.Осы
жағдайлармен қаралып жатқан графикте, сұраныс қисығының иiлуi анықталады.
Шетел валюта ұсынысының мөлшерi осы мемлекеттiң валютасына шетел
мемлекетiнiң резиденттерiнiң сұранысы осы мемлекеттегi қызметтерге шетел
туристерiнiң сұранысы, шетел инвесторларының активтерге сұранысы, осы
мемлекеттiң ұлттық валютасында көрсетiлген, резидент еместердiң осы
мемлекетте инвестициялық жобаларын iске асыру мақсатымен ұлттық валютаға
сұранысымен анықталады.
Валюта айырбас курсының фундаментальдi тепе-теңдiгiн өзгертуге
iкелетiн бiр қатар факторлар бар. Олар құрылымдық(ұзақ мерзiмдi кезеңде
әрекет етушi) және коньюнтуралық( валюта бағамының қысқа мерзiмдi ауытқуын
тудыратын) болып бөлiнедi.
Валюталық нарықтар уақтылы есеп айырусыларды жүзеге асыруды, валюталық
қаражаттарды бiршама тиiмдi пайдалануын, валюталық операцияларға
қатысушылардаң валюталық бағамдар айырмасы түрiнде пайда алуын, валюталық
тәуекелдердi сақтандыруды, валюталық бағамдарды реттеудi, валюталық
саясатты жүргiзудi қамтамасыз ете отырып, iшкi және халықаралық төлем
айналымына қызмет етедi.
Халықаралық есеп айырысудың өзiндiк ерекшелiгi барлық елдер үшiн
жалпыға бiрдей қабылданған төлем құралының болмауында. Сондықтан да сыртқы
сауда, көрсетiлген қызметтер, несиелер, инвестициялар, мемлекетаралық
төлемдер бойынша есеп айырысудың қажеттi шарты сатып алу-сату формасында
бiр валютаны екiншi бiрiне айырбастау болып табылады.
Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс ең
алдымен сатылған тауарлар және көрсетiлген қызметтер үшiн валюталвқ түсiм
алған экспортерлардан; сатып алған тауарлары мен көлiк және кеме
компанияларынан алынған қызметтерi үшiн төлемдерi төлеуде импорттерден;
сондай-ақ көрсеткен қызметтерi үшiн фрахты, сақтандыру сыйақысы, брокерлiк
және банктiк комиссия түрiнде валюталар алатын сақтандыру қағамдары мен
банктерден; дивидент төлеуге, займды, несиенi және оған есептелген пайызды
және т.б. қайтаруға мiндеттемесi бар заңды және жеке тұлғалардан туындайды.
Сонымен, валюталық нарықтарда валюталық операцияларды жүргiзуге
халықаралық сауда мен оған байланысты көрсетiлген қызметтер және
халықаралық капиталдар мен несиелер қозғалысы негiз болып табылады.[4]
Валюталық нарықтар-сұраныс пен ұсыныс негiзiнде ондағы айналатын
валюталарға сауда-саттық жүргiзiлетiн ресми орталықты сипаттайды. Қазiргi
валюталық нарықтарда мынадай ағымдарды бөлiп қарауға болады:
-шаруашылық байланыстардың интернационалдануы негiзiнде нарықтардың
интернационалдануының күшеюi;
-байланыстың жаңа жүйелерiн пайдалану;
-әлемнiң барлық бөлiктерiне тәулiк iшiнде үздiксiз операцияларды жасау;
-банктердiң корреспонденттiк шоттары бойынша жазбаша түрде негiзделетiн
валюталық операцияларды жүргiзу техникасын бiртұтастандыру;
-коммерциялық валюталық мәмiлелермен салыстырғанда алыпсатарлық жне
арбитраждық валюталық мәмiлелер көлемiн ұлғайту.
Валюталық операциялардың көлемiне, сипатына және пайдаланылатын
валюталар тобына қарай қазiргi валюталық нарықтар халықаралық, аймақтық
және ұлттық (жергiлiктi) болып бөлiнедi.
Банктердiң валютамен жасалатын операциялары клиенттердiң есебiнен де,
сондай-ақ өздерiнiң есебiнен де жүзеге асырылады.
Шетел валютасы халықаралық төлем айналымында әдетте ақшалыай белгiлер
түрiнде болмайды, ол банктiк және несиелiк айналыс құралдары формасында-
шетел валютасына сәйкес телеграфтық және пошталық аударым, чек, тратта
түрiнде болады.
Аударым-бұл басқа елдегi банк –корреспондентiне өзiнiң клинентiнiң
өтiнiшi бойынша және оның есебiнен телеграфтық немесе пошталыұқ аударым
негiзiнде белгiлi бiр ақщша сомасын шетелдiк алушыға (бенефициарға) төлеу
туралы банктiң бұйрығы. Аударым барысында банк екi операцияны бiр уақытта
жүзеге асырады.: өз клиентiне ұлттық валютаға шетел валютасын сатады және
шетел валютасын шетелге аударады. Бұл жерде телеграфтық аударым жасау
барысында есеп айырысуды жеделдетедi және арнайы код қолдану арқылы
қорғауға кепiл бередi.
Банктiк чек-шетелдiк банк-корреспондентке чектi ұстаушының ағымдық
шотынан белгiлi бiр ақша сомасын төлеу туралы банктiң жазбаша. Экспортер,
ондай чектi ала отырып, оны өзiнiң банкiне сатады.
Банктiк вексель-осы елдiң банкiнiң шетелдiк банк-корреспондентке
берген траттасы (аудармалы векселi). Импортерлер өздерiнiң банктерiнен бұл
вексельдi сатып алады және оны олардың экспортерлерiне жiберу арқылы
өздерiнiң борыштық мiндеттемесiн өтейдi. Ал осы елдiң банкiнiң мiндеттемесi
мерзiмi жеткенде вексельдi төлеудi өзiнiң корреспондентiнiң шотын қажеттi
валюталық қаражаттарымен қамтамасыз ету болып табылады.
Бұл жерде чектер мен тратталарды тек қана банктер емес, сондай-ақ
сауда және өнеркәсiптiк фирмалардың, жеке тұлғалардың бере алатынын да есте
сақтау қажет.
Несиелiк айналыс құралдары халықаралық төлем айналымынан алтын мен
шетел валюталарын ығыстырып, әр түрлi елдердiң банктерi арасында
корремспонденттiк қатынастардың дамуына және шетел валютасында ағымдағы
корреспонденттiк шоттарды жүргiзу тәжiрибелерiнiң таралуына қатты ықпал
еттi. Бұл өз кезегiнде операцияларды қолма-қолсыз түрде жүргiзуге, есеп
айырысуларды жеделдетуге және айналыс шығынын азайтуға мүмкiндiк жасайды.
Қазақстан Республикасы валюта нарығының ерекшелiгi халықаралық рынокқа
шығу мәселесi тұрды, Қызықстанның халыққаралық рынокқа шығуына кедергi
болып тұрған кедергiлердiң негiзгiсi тенге конвертациялануы мәселесi. Шын
мәнiсiнде қазақстандық теңге, бiр қатар валюталық шектеулер бар болғанымен,
жартылай конвертацияланатын валюта болып табылабы. Тек осы бiр себептен
ғана Қазақстандық әлемдiк валюта нарығының толық құқықты қатысушысы бола
алмайды.
Қазақстан валюта рыногi әлi құрылған жоқ, ол әлi қалыптасу сатысында.
Қазақстандық рынок мөлшерiнiң кiшiлiгiне байланысты кез-келген үлкен қаржы
институты (оның iшiнде шетелдiк те) өзiне пайдалы екенiн көрсе, кiшкене
ғана сiлкiнiс тудыруға мүмкiншiлiгi бар. Комерциялық банктермен сыртқы
қарыздарды өтеу кезеңiнде нарықтан маңызды валюталық қаражаттың алынуы iске
асады. Бүл теңге бағамында шағымсыз көрiнiсiн табады. Валюталық заңдар
толық емес және қайшылыққа толы. Отандық валюталық рыноктiң ерекшелiгi,
Оның пайда болу кезiнде Үкiмет теңгенiң iшкi конвортациялануын енгiзу
жолына тұрды. Валютаны еркiн сату-атып алу жылдам отандық экономиканың
долларлануына алып келдi. Оның деңгейi төмендемейдi, керiсiнше өсуде.
1998 жылдың аяғына ел iшiнде айналымда жүрген шетел валютасының көлемi
Қазақстан Ұлттық банкiнiң мәлiметi бойынша 170 млрд. Теңгеге жуық ақша
массасынан асып түстi. Шынында теңгенiң ел iшiндегi маңызды функцияларын
шетел валютасы атқарады. Көптеген тауарлар мен қызметтердiң құны долларлық
бағалармен көрсетiлген: тұрғын үй, автомобиль, жиһаз, т.б.
Қазақстандық теңгенiң әлзiздiгi келесiлермен шартталған, үкiметтiң
қатаң ақша саясаты әсерiнен экономика ақша суррогаттарына толып кеттi,
вокселдермен, қазыналық мiндеттмелермен және басқа да псевдоақша түрлерiмен
толып кеттi. Жалпы көлемi қазiргi уақытта теңгенiң ақша массасымен
салыстырарлықтай. Қазақстан Ұлттық банкi теңгенiң долларға қатынасындағы
бағамы өзгеруiнiң шектерiн белгiлеуiн тиiс. Былайша айтқанда “валюталық
коридор”. Бұл елде теңгенiң долларға қатынасындағы бағамын қуаттап тұратын
механизм құрылған деген мағына бередi. Белгiлi уақыт аралығында Ұлттық банк
оны жетiлдiрiп тұрады.
Iшкi рынокта қатты валютаның барлық түрiмен дерлiк операциялар iске
асады. Бiрақта операциялардың басым көпшiлiгi АҚШ долларымен жасалады,
басқа валюталардың үлесi аз. Валютаның iшкi конвертациялануы бiрқатар
валюталық шектеулермен сай келедi. Мысалы, жеке тұлғалардың валюта сатып
алуына салық, валютаны шетелге шығаруды шектеу және т.б.
Қазақстанның халықаралық валюта нарығына толықтай қатысуы, валюталық
шектеулердi жою мен теңгенiң сыртқы конвертациялануын енгiзудi болжайды.
Теңгенiң толық конвертациялануына өту Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
халықаралық валюта-қаржы және несие қатынастары саласындағы стратегиялық
мiндетi болып табылады. Бұған жетудiң маңызды сатысы-ТМД елдерiнiң валюта
одағының құрылуы.
Қазақстанның Халықаралық Валюта Қорына енуi, оның жақын және алыс шет
елдермен макроэкономикалық қатынастарының айтарлықтай өзгергенiн бiлдiредi.
Бiрiншiден, жақын шет елдермен қатынаста валюта одағын қалыптастыру мақсаты
жеңiлдей түседi. Бұл сферада Қазақстан, Ресей, Белоруссия және Қырғызстан
ұлттық валюталарының толық конвертациялануы негiзiнде валюталық одақ құру
әбден мүмкiн. Ағымдағы операциялар бойынша валюталық шектеулердiң
сақталуымен бөлек топталу шектерiнде валюталардың толық конвертациялануының
енгiзiлуi Халықаралық валюта қорының уставына қарсы келмейдi және валюталық
саясатты тең құқықтан айыру жайлы жағдайға түседi.
Екiншiден, қазақстандық фипрмалардың халықаралық келiсiмдер бойынша
төлемдер мен есеп айырысуларды iске асырудың мүмкiндiктерi кеңее түседi.
Оларда экспорттық пайданы теңгеге сатудың керегi болмайды, яғни, импорттық
жеткiзулерге шетел валютасын сатып алумен байланысты ешқандай қиындық
тумайды.
Үшiншiден, халықаралық есеп айырысу құралы, қаражаты есебiнде теңгенi
қолданудың жаңа мүмкiндiктерi көрсетiледi. Бұл шарттармен шетелдiк фирмалар-
резидент еместер өздерiнiң қазақстандық әрiптестерiмен есеп айырысуда
теңгенi еркiн қолдана аклады. Сонымен қатар олар Қазақстанның iшкi валюта
нарығында кез-келген қатты валютаны теңгеге сатып алу құқығына ие болды.
Төртiншiден, Қазақстанның Халықаралық валюта қорына мүше болуы
инвестиция құйылымының кеңею жағынан өте маңызды. Валюталық шектеулердiң
жойылуы, шетелдiк инвесторлардың капитал салудан түскен пайдасын сыртқа
шығару құқығын заң жүзiнде мойындау болып табылады.
Берiлген жоспарлардың iске асуы, қазақстандық теңгенiң халықаралық
статусының көтерiлгенiн бiлдiретiн болады, оның толық конвертациялануына
жетуiнiң маңызды жылжуы, ал елдiң валюта рыногi өзiнiң көрсеткiштерiмен
халықаралық стандартқа жақындай түседi. Бiрақ та валютаның толық
конвертациялануы заң актiлерiмен жасалмайды. Ол-ел экономикасының табиғи
дамуының нәтижесi. Егер елдiң экономикалық жағдайын ескерсек қазақстандық
теңгенiң конвертациялануы жайлы мәселенiң жақын арада шешiлерiне
расчитывать ете алиаймыз. Тәжiрибе көрсеткендей дамыған елдердiң өзiнде өз
валюталарының шектелгеннен толық конвертациялануына өтуiне бiрнеше
онжылдықтар кеткен.
Қазақстандық теңгенiң конвертациялануының қазiргi деңгейi, елдiң
әлемдiк валюта рыногiндегi операцияларға толық құқықты қатысуын қамтамасыз
ете алмайды. Халықаралық қаржы-валюта және несиелiк қатынастар саласында
стратегиялық мақсат теңгенiң iшкi конвертациялануы емес, сонымен қатар
сыртқы конвертациялануы. Бұл жолдағы маңызды саты, ТМД елдерiнiң валюта
одағының құрылуы.[5]
Валюта - бұл тауар және әрбір тауардың бағасы болады .Влюта тауарының
бағасы - валюта бағамы . Валюта бағамы белгілі бір елдің ақша бійлігін
қандай да бір басқа елдің ақша бірлігімен салыстырғанда онын қжа;ылығы.
Валюта бағамының негізгі рөлі:
1 Халықаралық операциялар жүргізген кезде белгілі бір ақша бірліктерін
баскшварға айырбасталу кажеттілігімен ;
2 Халықаралык тауар нарығындағы бағалардың салыстыруымен, сонымен қатар әр
түрлі елдердің көрсеткіштерімен ;
Фирмалардың,банктердің, үкіметтердің есеп шотының шетелдік валютаға
кезеңдік қайта бағалауымен байланысты.
Валюта бағамына келесі факторлар әсер етеді :
- валюта нарығындағы сүраным жэне ұсыным;
- елдің төлеу қабілеттілігі;
- төлем балансының сальдосы ;
- инфляция.
Бұлардың ішіндегі маңыздылары:
- инфляция екпіні;
- пайыздық қойылымның өзгеруі ;
- елдің төлем балансы ;
- ұлттық табыс ;
- жағдаятты факторлар .
Инфляция екпіні және валюта бағамы. Басқа шарттар тең жағдайында
инфляция деңгейі ұлттық валютаның бағамының көлеміне кері пропорционалды
эсер етеді.Басқаша айтқанда инфляция деңгейінің өсуі ұлттык валюта
бағамының төмендеуіне, ал инфляция деңгейінің азаюы керіснше үлттық валюта
бағамының жоғарлауына экеліп соқтырады.
Пайыздық қойылымның өзгеруі және валюта бағамы. Пайыздык қойылымның
өзгеруі валюта бағамына екі түрлі эсер етеді. Бір жағынан олардың номиналды
өсуі ел ішіндегі ұлттық валютаға деген сүранымнын азаюына экеледі. Себебі
кәсіпкерлерге несие алу қымбатқа айналады.Ал несие алған жағдайда, кәсіпкер
өз өнімінің өзіндік қүнын көбейтеді жэне ол өз кезегінде ел ішіндегі
тауарлар бағасының өсуіне экеледі. Бұл ұлттық валютаны шетелдік валютаға
деген қатынасында салыстырмалы түрде құнсыздандырады.
Екінші жағынан, басқа шарттар тең жағдайында, белгілі бір елдегі
пайыздық қойылымның өсуі шетелдіктерге осы елде өз капиталын үстауы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz