ДНҚ-сы бар және РНҚ-сы бар вирустар

Жоспар:
Кіріспе бөлім
• Вирустардың генетикалық аппараты
2.Негізгі бөлім
• Вирустардың генетикалық аппараты туралы жалпы түсінік

• Генетикалық кодты анықтайтын вирустар

• ДНҚ.сы бар және РНҚ.сы бар вирустар

3.Қорытынды бөлім
4.Пайдаланылған әдебиеттер

Вирустардың генетикалық аппаратының ерекшеліктері. ДНҚ-сы бар және РНҚ-сы бар вирустар
Вирус (лат. vīrus - «у») – тірі организмдердің ішіндегі жасушасыз тіршілік
иесі. Олар рибонуклеин қышқылынан немесе дезоксирибонуклеин
қышқылынан құралған нуклеопротеидтерден, сондай-ақ ферментті
нәруызбен қапталған қабықшадан –кабсидтерден тұрады. Бұл қабықша
вирустың құрамындағы нуклеин қышқылдарын сыртқы ортаның қолайсыз
жағдайларынан корғайды. Кейбір вирустардың құрамында нуклеин
қышқылдарынан басқа көмірсулар, май текті заттар,биотин (Н витамині)
және мыс молекулалары кездеседі. Вирустар тек тірі жасушада өніп-өсіп
көбеюге бейімделген. Электрондық микроскоппен 300 мың есе үлкейтіп
қарағанда, оның пішіні таяқша тәрізді, жіп тәрізді немесе іші қуыс цилиндр
пішінді болатыны дәлелденді. Вирустар тірі организмдердің барлығын
уландырады. Қазіргі кезде вирустардың жылы қанды омыртқалыларды
уландыратын 500-дей, ал өсімдіктерді уландыратын 300-ден астам түрі
белгілі болып отыр.
Вирустардың құрылысы мен іс-әрекетін темекі теңбілі ауруын мысалға алып
қарастырайық. Темекі теңбілі вирусы темекі жапырағындағы
хлоропластарды зақымдайды. Осының салдарынан жапырақ тақтасы бүрісіп,
шиыршықтанады. Сонымен қатар тостағанша, күлте жапырақшалары да
өзгереді. Темекі теңбілі вирусымен зақымдалған жапырақ 9-11 күннен кейін
сарғая бастайды.
У. Стенлидің дәлелдеуі бойынша, темекі жапырағында вирус бөлшектері
алты қырлы кристалл пішінді шоғыр түзеді.
Бактерияларды зақымдап, ерітіп (лизис) жіберетін вирустарды
бактериофагтар деп атайды. Бұларды алғаш рет 1915 жылы Ф. Туорт
сипаттап жазды. Кейбір бактериофагтың пішіні итшабаққа ұқсайды. Олардың
денесі – басы, құйрығы және іші қуыс тармақталған базальді түтікшелерден
тұрады. Вирусты сыртынан нәруыз қабаты қаптайды, ішінде ДНҚ немесе
РНҚ болады. Басының мөлшері 40 нм, ал «құйрығының» ұзындығы 20-22 нм-
ге тең. «Құйрығының» ұшы – нәруыз молекуласынантұратын қуыс түтік.
Бактериофагтарды алғаш рет 1915 жылы ағылшын вирусологі және
бактериологі Ф. Туорт сипаттап жазғандығы белгілі. Бірақ бұл тіршілік иесі
ерте кезден зерттеле бастаған болатын. Мысалы, топалаңды қоздыратын
бактерияларды ерітіп жіберетін бактериофагтарды 1898 жылы орыс
микробиологі Н. Ф. Гамалея алғаш рет анықтаған. Іш сүзегі бактериясын
ерітіп жіберетін бактериофагтарды 1917 жылы канадалық бактериолог
Д’Эрелль (Ф. д’Эрелль) байқаған.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. –Алматы, Ана тілі, 1993.

2. Цитология және гистология. Оқу құралы. Сапаров Қ.Ә. - Алматы: Қазақ университеті, 2009.

3. http://reftrend.ru