ДНҚ-сы бар және РНҚ-сы бар вирустар

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қарағанды Мемлекеттік Медициналық Университеті

Молекулярлы биология және медициналық генетика кафедрасы

Реферат

Тақырыбы: Вирустардың генетикалық аппаратының ерекшеліктері. ДНҚ-сы бар және РНҚ-сы бар вирустар

Қарағанды 2014

Жоспар:

Кіріспе бөлім

Вирустардың генетикалық аппараты

2. Негізгі бөлім

Вирустардың генетикалық аппараты туралы жалпы түсінік
Генетикалық кодты анықтайтын вирустар
ДНҚ-сы бар және РНҚ-сы бар вирустар

3. Қорытынды бөлім

4. Пайдаланылған әдебиеттер

Вирустардың генетикалық аппаратының ерекшеліктері. ДНҚ-сы бар және РНҚ-сы бар вирустар

Вирус (лат. vīrus - «у») - тірі организмдердің ішіндегі жасушасыз тіршілік

иесі. Олар рибонуклеин қышқылынан немесе дезоксирибонуклеин

қышқылынан құралған нуклеопротеидтерден, сондай-ақ ферментті

нәруызбен қапталған қабықшадан -кабсидтерден тұрады. Бұл қабықша

вирустың құрамындағы нуклеин қышқылдарын сыртқы ортаның қолайсыз

жағдайларынан корғайды. Кейбір вирустардың құрамында нуклеин

қышқылдарынан басқа көмірсулар, май текті заттар, биотин (Н витамині)

және мыс молекулалары кездеседі. Вирустар тек тірі жасушада өніп-өсіп

көбеюге бейімделген. Электрондық микроскоппен 300 мың есе үлкейтіп

қарағанда, оның пішіні таяқша тәрізді, жіп тәрізді немесе іші қуыс цилиндр

пішінді болатыны дәлелденді. Вирустар тірі организмдердің барлығын

уландырады. Қазіргі кезде вирустардың жылы қанды омыртқалыларды

уландыратын 500-дей, ал өсімдіктерді уландыратын 300-ден астам түрі

белгілі болып отыр.

Вирустардың құрылысы мен іс-әрекетін темекі теңбілі ауруын мысалға алып

қарастырайық. Темекі теңбілі вирусы темекі жапырағындағы

хлоропластарды зақымдайды. Осының салдарынан жапырақ тақтасы бүрісіп,

шиыршықтанады. Сонымен қатар тостағанша, күлте жапырақшалары да

өзгереді. Темекі теңбілі вирусымен зақымдалған жапырақ 9-11 күннен кейін

сарғая бастайды.

У. Стенлидің дәлелдеуі бойынша, темекі жапырағында вирус бөлшектері

алты қырлы кристалл пішінді шоғыр түзеді.

Бактерияларды зақымдап, ерітіп (лизис) жіберетін вирустарды

бактериофагтар деп атайды. Бұларды алғаш рет 1915 жылы Ф. Туорт

сипаттап жазды. Кейбір бактериофагтың пішіні итшабаққа ұқсайды. Олардың

денесі - басы, құйрығы және іші қуыс тармақталған базальді түтікшелерден

тұрады. Вирусты сыртынан нәруыз қабаты қаптайды, ішінде ДНҚ немесе

РНҚ болады. Басының мөлшері 40 нм, ал «құйрығының» ұзындығы 20-22 нм-

ге тең. «Құйрығының» ұшы - нәруыз молекуласынантұратын қуыс түтік.

Бактериофагтарды алғаш рет 1915 жылы ағылшын вирусологі және

бактериологі Ф. Туорт сипаттап жазғандығы белгілі. Бірақ бұл тіршілік иесі

ерте кезден зерттеле бастаған болатын. Мысалы, топалаңды қоздыратын

бактерияларды ерітіп жіберетін бактериофагтарды 1898 жылы орыс

микробиологі Н. Ф. Гамалея алғаш рет анықтаған. Іш сүзегі бактериясын

ерітіп жіберетін бактериофагтарды 1917 жылы канадалық бактериолог

Д’Эрелль (Ф. д’Эрелль) байқаған.

Зерттеушілер осындай көзге көрінбейтін бактериялардың паразитін егжей-

тегжей зерттеп жазды да, олардыбактерия «жеушілер» немесе

«жалмаушылар» деп атады.

Бұдан кейінгі зерттеушілер басқа бактерияларды ерітіп жіберетін табиғатта

көптеген бактериофагтардың бар екендігін анықтаған болатын. Олар ауру

қоздырғыш бактерияларды ғана жоймай, пайдалы түрлерін де жояды.

Бактериофагтар өндіріске, тамақ өнеркәсібіне және тағыда басқа көп зиян

келтіреді. Мысалы, олар пайдалысүт қышқылы бактерияларын ерітіп жіберіп,

алынған сүт тағамдарының сапасын төмендетеді.

Вирус ұғымы 1899 жылы ғылымға алғаш рет голландиялық ғалым Мартин

Бейеринк енгізді. 1935 жылы америкалық вирусолог Уэнделл Стэнли вирусты кристалл күйінде бөліп алды. Осы кристалдарды сау темекі

өсімдігіне енгізгенде, ол теңбіл ауруымен ауыратынын дәлелдеді. 1898 ж.

неміс ғалымы Фридрих Лефлер сиыр аусылының қоздырғышы аусыл

вирусын, ал 1911 жылы америкалық ғалым Фрэнсис Роус тауық саркомасының вирусын тауып зерттеді. Қазіргі кезде жылы

қанды жануарларда ауру тудыратын вирустардың бес жүздей, ал

өсімдіктерде үш жүздей түрі белгілі. Кейбір қатерлі ісік ауруын тудыратын

вирустардың адам мен жануарларда вирустық микрофлорасы қалыптасады.

Вирустардың пішіні әр түрлі (мысалы, таяқша, иілгіш жіпше тәрізді,

сфералық, көп қырлы, тағыда басқа) . Вирустың жасушадан тыс (вириондар)

және жасуша ішінде тіршілік ететін топтары бар. Барлық вирустар шартты

түрде жай және күрделі болып бөлінеді. Жай вирустар - нуклеин

қышқылдары мен ақуызды қабықтан (капсид) тұрады; бұларға таяқша, жіп

және сфералық формалары жатады. Күрделі вирустар - нуклеин қышқылы

мен капсидтен басқа, липопротеидті мембрана, көмірсу және ферменттерден

тұрады. Вириондардың мөлшері 15 - 350 нм (кейбір жіптәрізді вирустардың

ұзындығы 2000 нм-ге жетеді) ; негізінен вирустарды тек электрондық

микроскоп арқылы көруге болады. Вирус тек бір типті нуклеин қышқылынан

(ДНҚ немесе РНҚ) тұрады. ДНҚ-да вирустардың молекулалық саны 106 -

200Һ106, ал РНҚ-дағы вирустардікі - 106 - 15Һ106 болады. Вирустардың

көптеген жылдар бойы тіршілік ортасында әрекетсіз жата беру қабілеті бар

. Олар дамуына қолайлы жағдай туғанда бірнеше минуттың ішінде көбейіп,

өзіне тән қасиеттерін көрсете алады. Адам мен жануарларда жиі кездесетін

вирусты көпшілігі 60ӘС-та қыздырғанда тіршілігін немесе ауру

қоздырғыштық қасиеттерін жояды. Ал темекі теңбілінің вирусы 10 минут

бойы 90ӘС-қа дейін, сары ауру вирусы отыз минут бойы 80ӘС-қа дейін

қыздырғанда ғана тіршілігін жояды. Вирус ультракүлгін сәулелер мен

химиялық заттарға (қышқыл, сілті) төзімді келеді. Тотықтырғыш заттар

вирустың белсенділігін жояды, ал барлық тотықсыздандырғыш заттар

олардың тіршілігіне қолайлы келеді. Мысалы, полиомиелит вирусы фенолдың

0, 5%, күкірт қышқылы аммонийдың 50%-дық ерітіндісінде сақтала береді.

Ал тотықтырғыштарда, мысалы, сутек асқын тотығы немесе

марганецқышқыл калий (1%) ерітіндісінде олар тіршілігін тез жояды. Вирус

көбеюі бес сатыға бөлінеді: жасушаға ену; жасушада вирус нуклеин

қышқылының құрылуын қамтамасыз ететін ферменттердің түзілуі; вирус

құрылым бөлшектерінің жиналуы; одан вирионның түзілуі; ересек вирустың

жасушадан шығуы. Вирус бактерияларклеткасына жасуша қабырғасы

арқылы өтсе, жануарларда жасуша мембранасы арқылы адсорбцияланады.

Өсімдіктерге вирус тек қана жасушаның зақымдалған жерінен ғана ене

алады. Бір жасушаны «іштей жеген» вирустар көршілес жасушаларға

ауысып, барлық организмді зақымдап, ауруға шалдықтырады. Вирустарды

молекулалық биология зерттейді. Вирустар нуклеин қышқылдарының гендік

қызметін ашу үшін (генетикикалық кодты анықтау) пайдаланылады

Компьютерлік вирус - компьютердегі мәліметтерді қасақана бүлдіру

мақсатында жазылған арнаулы шағын бағдарлама. Ол өзінен-өзі (автоматты

түрде) басқа бағдарламалардың соңына немесе алдына қосымша жасырын

жазылып, оларды бүлдіруге кіріседі. Кейіннен дискідегі немесе желідегі

мәліметтерді тасымалдау, көшіру кезінде, мәліметтерге ілесе отырып,

басқа компьютерлерге «ауру жұқтырады». Мұндай зақымданған

бағдарламаны пайдаланғанда зиянды іс-әрекеттер байқалады

(мысалы, дискідегі файлдардың орналасу тәртібі бұзылады; кейбір

бағдарламалар жұмыс істемей қалады; экранға әдеттегіден тыс бөтен

символдар шығады; компьютердің жұмыс істеу жылдамдығы баяулайды;

көптеген файлдардың бүлінгені не жоғалып кеткені байқалады, тіпті

компьютердің қатты дискісін қайта форматтап шығады) . Қазіргі кезде

компьютерлік вирустардың жүз мыңдаған түрлері белгілі. Компьютердегі

вирустарды анықтап, оларды жою үшін арнайы антивирустық (вирустарға

қарсы) бағдарламалар қолданылады. Оларды дақылдау үшін 3 әдіс

қолданады. 1. Жасуша дақылында. 2. Тауық эмбрионында. 3. Жануарлар

организмінде. Вирустардың облигатты паразитизмнің себебеі оларда

жасушалық құрылым мен меншікті зат алмасу процесі болмайды. Дақылдау

әдісін таңдау вирустың мақсатына байланысты. Жасуша дақылын алғашқы

(егілетін) жартылай егілетін және егілетін деп бөлінеді. Алғашқы 5-10

пассажѓа тњтеп беретін жасуша дақылы жатады. Алғашқы дақылды

дайындау бірнеше этаптан тұрады: ұлпаны ұсақтау трипсинизация жолымен

жасушаларды ажырату, жасушаларды трипсиннен ажырату, біртекті

изоляцияланған жасушаларды қоректік ортада суспензиялау егілетін бір

қабатты жасуша дақылдарын қатерлі және қалыпты жасуша тізбегін құрайды.

Оларға қатерлі ісік жасушалары, адамның, маймылдың бүйрегінің қалыпты

жасушалары жатады. Жартылай егілетін дақылдарға адамның диплоидты

хромосома жиынтығын сақтайтын жасуша жүйесі ретінде беріледі. Вирустың

жасуша дақылында өсуін цитопатиялық эффектісі, жасушада қосымшалар

түзілуі, теңбіл дақтардың түзілуі бойынша және гемадсорбция феномені мен

түрлі түсті реакция бойынша бағалайды. ЦПҚ-жасушаның микроскоппен

көрінетін өзгерістері. Қосымшалар - арнайы бояу әдістерінде ядро мен

цитоплазмада кездестіруге болатын вирустық бөлшектердің, вирустық

ақуызтардың жұмысы. Теңбіл дақтар (бляшкы) - вирустардың әсерінен

жасушадағы бұзылған бөліктер, оны бірқабатты жасуша дақылында

вирустарды өсіру кезінде байқауға болады. Гемадсорбция реакциясы -

вируспен залалданған жасуша дақылдарының өзінің беткейінде

эритроциттерді адсорбциялау қабілеті, түрлі-түсті (цветная проба) сынақ

индикаторлы қоректік орталардың түсіндегі өзгерістерге негізделген.

Вируспен залалданбаған жасушаның өсуі салдарынан метаболизм өнімдері

жинақталып, қоректік орта түсінің өзгеруі туады. Залалданған тіндер

дақылдарында кейбір вирустар өзінің цитопатикалық әсерін бірнеше күннің

ішінде, басқалары 1-2 апта өткен соң, вирустың қасиетіне, санына

байланысты және жасушаның ерекшелігіне байланысты көрінеді.

"Ядро" деген терминді бірінші рет 1833 жылы Браун қолданды. Эукариот

клеткаларының ядросынан айырмашылығы байкалады. Біріншіден ДНҚ

орналасатын аумак цитоплазмадан ерекше мембрана арқылы бөлінген.

Екіншіден эукариот клеткаларында ДНҚ мөлшері мың есе көп. Үшіншіден -

ДНҚ аумағы күрделі нуклеопротеид кешенін - хроматинді құрайды. Әрбір

хромосомды ДНҚ жартылай реплоконды кұрылым немесе автономды

бөлімдерден тұрады. Эукариот клеткаларында синтез бен транскрипция

күрделі түрде жүреді. Бүның құрамына ДНҚ молекуласының

фрагментациясы (процессинг) және ДНҚ фрагменттерінің өсуі (сплайсинг)

кіреді. Эукариот клеткаларының ядросында ақуыз синтезі жүрмейді, мұнда

ДНҚ, РНҚ синтездері ақуыз синтезінен бөлінген. Ядроның құрамына ядро

кабаты, хроматин, ядрошық, ядро матриксі және кариоплазма кіреді.

Ядроның негізгі кұрамы хроматин болып табылады. Хроматин - генетикалық

қызмет аткарады, ал хроматин ДНҚ-да бүкіл генетикалық ақпарат сакталады.

Ядро қабатының атқаратын қызметі жан-жақты. Біріншіден-күрделі

қорғаныштық - рецепторлы, екіншіден - тасымалдаушы және каркас

қызметтерін аткарады. Ядроның матриксі хромосомдардың ядрода

орналасуын және олардың қызметтерінің іске асуына әсер етеді. Ядрошық

рРНҚ синтезін және рибосомдар құратын хромосомдардың бір бөлігі болып

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

Ұқсас жұмыстар

Вирустардың гендік аппараты

Вирустардың генетикалық аппаратының ерекшеліктері. ДНҚ – бар және РНҚ бар – вирустар

Вирустардың нуклеин қышқылы

Вирустар ДНҚ-сы мен РНҚ-сының репликациясы

Вирустың ДНҚ құрылымы

Вирустардың генетикалық аппаратының ерекшеліктері

Вирустардың жіктелу принциптері,олардың наменклатурасы

Вирустардың генетикалық аппаратының ерекшеліктері. ДНҚ-сы бар және РНҚ-сы бар вирустар

Ген инженериясының пайда болуы

Эукариоттық клетка

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz