Тәуелсіз Қазақстанда саяси ойдың қалыптасуы мен дамуы
Мазмұны.
Кіріспе
Тәуелсіз Қазақстанда саяси ойдың қалыптасуы мен дамуы
1.1. Қазақстан Республикасының егеменді, тәуелсіз даму парадигмасы, оның қалптасуы және жүзеге асуы
1.2. Қазақстан Республикасының әлеуметтік мәдени дамуы тұжырымдамасының қалыптасуы
1.3. Қоғамды демократияландыру жаңартудың тұжырымдамасы және оның негіз қалаушы элементтері
1.4. Қазақстанның 2030.ға дейінгі кезең даму стратегиясы
Қорытынды
Пайдаланылан әдебиеттер
Кіріспе
Тәуелсіз Қазақстанда саяси ойдың қалыптасуы мен дамуы
1.1. Қазақстан Республикасының егеменді, тәуелсіз даму парадигмасы, оның қалптасуы және жүзеге асуы
1.2. Қазақстан Республикасының әлеуметтік мәдени дамуы тұжырымдамасының қалыптасуы
1.3. Қоғамды демократияландыру жаңартудың тұжырымдамасы және оның негіз қалаушы элементтері
1.4. Қазақстанның 2030.ға дейінгі кезең даму стратегиясы
Қорытынды
Пайдаланылан әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасы егеменді тәуелсіз мемлекет. Оның өз тәуелсіздігіне қол жеткізген күні 1990 жылғы 16 желтоқсан. Осы кезеңге дейін қол жеткізген бұл мекенде талай мемлекеттер шаңырақ көтеріп, өркендегеннен, кейін тарих сахнасынан біржола өшкенін білеміз. Бұл мемлекеттік бірлестіктер халқының басым бөлігі ежелгі түрік халықтары болды. Түрлі тарихи жағдайларға байланысты мемлекеттер пайда болып, жойылып отырды, ал халықжаңа жағдайға бейімделіп келді.
1991 жылдың 16 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Конституциялық заң Еуразия құрлығының жүрек тұсындағы ежелден ұлы дала атанған ұлан – ғайыр өлкеде жаңа мемлекеттің дүниеге келгенн паш етті. Санаулы сағаттардан кейін әлемнің әр тарапындағы алуан мемлекеттерден келіп түскен ежелден азаттық аңсаған қаһарман халықтың тәуелсіздігін таныған қуанышты хабарлар әлемдік ақпарат құралдары арқылы дүниенің төрт бұрышына түгел тарап жатты.
Қазақтар өзінің бостандығы мен тәуелсіздігі жолындағы тек патша отаршылдары мен кеңестік жүйенің озбырлығына қарсы 200-ден астам ұлт азаттық көтерілістерге шыққан екен. Соның ең соңғысы тоталитарлық жүйенің темір құрсауын талқандауға арналған қазақ жастарының желтоқсан қозғалысына да 20 жыл толды. Тәуелсіздік жолындағы мұндай ұмтылыстардың бәрі ел тарихының ең қастерлі парақтары ретінде әрқашан жадымызда сақталатын болады.
Тәуелсіздік – біздің халқымыздың сан ғасырлық қаһармандық тарихының ажрамас бөлігі.
1.1. Қазақстан Республикасының егеменді, тәуелсіз даму парадигмасы, оның қалыптасуы және жүзеге асуы.
Кайта құрудың соңына қарай Кеңес Одағының орталық органдарының билігі әлсіреп, керісінше одақтас республикалардың құқықтары күшейе түсті. Алдымен Ресей Федерациясы, Украина КСР-ы өздерінің сгемендік-терін жариялады. Одақғы реформалауга бағытталған жаңа Одақтық шарттың жобасы жасалыгі жатты. Осындай жағдайда 1990 жылы 25 қазанда республиканың Жоғарғы Кеңесі Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының егемендігі туралы Декларация кабылдады1. КазКСР Жоғарғы Кеңесі К^зақстан халқының еркін білдіре отырып, ұлттардың езін-езі еркін билеу құқығын тани отырып, қазақ ұлтының тағдыры үшін жауапкершілікті ұғына отырып, демократиялық., құқықтьгқ мемлекет құруды негізге алыл, Казақ КСР-нің мемлекеттік егемендігін жариялады және осы Декларацияны кабылдады.
Декларация 17 баптан тұрды Қазақ КСР-і егемен мемлекет, ол басқа республикалар мен егеменді Республикалар Одағына ерікті түрде бірігеді және өзара қатыпастарып шарттық негізде құрады. Одақтан еркін шығу құқығын сақтайды. Декларацияда алғаш рет КазКСР-і ұлттық мемлекеттігін сақтау, қорғау және нығайту жөнінде шаралар қолданады деп жазылды. Бұрын бұл қызметтер Одақтық органдарға тиесілі еді.
ҚазКСР-нің территориясының өзгсрмейтіндігі бекітілді.
Республиканың барлық ұлт азаматтары Қазақстан халқын құрайды, әрі КазКСР егемендігінің бірден-бір иесі жәнс мемлекеттік өкімет билігінің негізі болып табылады дсп керсстілді. Республика халқы атынан ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің іс-қимыл жасауға құқығы бар.
Қоғамдық, саяси, діни ұйымдарға мемлекет пен қоғам өміріне катысуы үшін кепілдіктер берілді. Мұндай нормалар ол кезең үшін демократиялық өзгерістер қатарына жатты.
Мемлекеттік өкімет билігі заң шығару, атқару және сот билігіне бөлу принципі бойынша жүзеге асырылды.
Заң шығару Жоғарғы Кеңеске берілді. Президент республиканың басшысы болды және ең жоғары әкімшілік — атқарушы билік болып есептелді. Сот билігін Жоғарғы сот
жүргізді.
ҚазКСР Бас прокурорының кандидатурасын Республика Президенті КСРО Бас прокурорымен келісе отырып ұсынады жоне оны ҚазКСР Жоғарғы Ксңесі бекітеді.
Алғаш рет ҚазКСР территориясында, оның өз еркі-мен одаққа берген мәселелерін қоспағанда, ҚазКСР Конституциясы мен заңдарының үстемдігі орнатылады деп жазылды. Бүл егемендіктің езекті қағидаларының бірі сді. Осыған орай ҚазКСР-і өз егемендігіне қайшы келетін одақ зандарын тоқтата алды.
Меншіктің алуан түрлілігі және олардың теңдігі қамтамасыз етілді. Республика өз бюджетін дсрбес калыптастырады.
Республикада ядролық каруды сынауға, ол үшін полигондар салуға тиып салынды.
ҚазКСР-нің өз ішкі әскерлерін, мемлекет кауіпсіздігі және ішкі істер органдарын ұстауға құқылы болды.
ҚазКСР-і халықаралық қатынастардың дербес субъектісі ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымына дсйінгі ұйымдарға қатысуға құқылы болды.
Қазақстан Республикасы егеменді тәуелсіз мемлекет. Оның өз тәуелсіздігіне қол жеткізген күні 1990 жылғы 16 желтоқсан. Осы кезеңге дейін қол жеткізген бұл мекенде талай мемлекеттер шаңырақ көтеріп, өркендегеннен, кейін тарих сахнасынан біржола өшкенін білеміз. Бұл мемлекеттік бірлестіктер халқының басым бөлігі ежелгі түрік халықтары болды. Түрлі тарихи жағдайларға байланысты мемлекеттер пайда болып, жойылып отырды, ал халықжаңа жағдайға бейімделіп келді.
1991 жылдың 16 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Конституциялық заң Еуразия құрлығының жүрек тұсындағы ежелден ұлы дала атанған ұлан – ғайыр өлкеде жаңа мемлекеттің дүниеге келгенн паш етті. Санаулы сағаттардан кейін әлемнің әр тарапындағы алуан мемлекеттерден келіп түскен ежелден азаттық аңсаған қаһарман халықтың тәуелсіздігін таныған қуанышты хабарлар әлемдік ақпарат құралдары арқылы дүниенің төрт бұрышына түгел тарап жатты.
Қазақтар өзінің бостандығы мен тәуелсіздігі жолындағы тек патша отаршылдары мен кеңестік жүйенің озбырлығына қарсы 200-ден астам ұлт азаттық көтерілістерге шыққан екен. Соның ең соңғысы тоталитарлық жүйенің темір құрсауын талқандауға арналған қазақ жастарының желтоқсан қозғалысына да 20 жыл толды. Тәуелсіздік жолындағы мұндай ұмтылыстардың бәрі ел тарихының ең қастерлі парақтары ретінде әрқашан жадымызда сақталатын болады.
Тәуелсіздік – біздің халқымыздың сан ғасырлық қаһармандық тарихының ажрамас бөлігі.
1.1. Қазақстан Республикасының егеменді, тәуелсіз даму парадигмасы, оның қалыптасуы және жүзеге асуы.
Кайта құрудың соңына қарай Кеңес Одағының орталық органдарының билігі әлсіреп, керісінше одақтас республикалардың құқықтары күшейе түсті. Алдымен Ресей Федерациясы, Украина КСР-ы өздерінің сгемендік-терін жариялады. Одақғы реформалауга бағытталған жаңа Одақтық шарттың жобасы жасалыгі жатты. Осындай жағдайда 1990 жылы 25 қазанда республиканың Жоғарғы Кеңесі Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының егемендігі туралы Декларация кабылдады1. КазКСР Жоғарғы Кеңесі К^зақстан халқының еркін білдіре отырып, ұлттардың езін-езі еркін билеу құқығын тани отырып, қазақ ұлтының тағдыры үшін жауапкершілікті ұғына отырып, демократиялық., құқықтьгқ мемлекет құруды негізге алыл, Казақ КСР-нің мемлекеттік егемендігін жариялады және осы Декларацияны кабылдады.
Декларация 17 баптан тұрды Қазақ КСР-і егемен мемлекет, ол басқа республикалар мен егеменді Республикалар Одағына ерікті түрде бірігеді және өзара қатыпастарып шарттық негізде құрады. Одақтан еркін шығу құқығын сақтайды. Декларацияда алғаш рет КазКСР-і ұлттық мемлекеттігін сақтау, қорғау және нығайту жөнінде шаралар қолданады деп жазылды. Бұрын бұл қызметтер Одақтық органдарға тиесілі еді.
ҚазКСР-нің территориясының өзгсрмейтіндігі бекітілді.
Республиканың барлық ұлт азаматтары Қазақстан халқын құрайды, әрі КазКСР егемендігінің бірден-бір иесі жәнс мемлекеттік өкімет билігінің негізі болып табылады дсп керсстілді. Республика халқы атынан ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің іс-қимыл жасауға құқығы бар.
Қоғамдық, саяси, діни ұйымдарға мемлекет пен қоғам өміріне катысуы үшін кепілдіктер берілді. Мұндай нормалар ол кезең үшін демократиялық өзгерістер қатарына жатты.
Мемлекеттік өкімет билігі заң шығару, атқару және сот билігіне бөлу принципі бойынша жүзеге асырылды.
Заң шығару Жоғарғы Кеңеске берілді. Президент республиканың басшысы болды және ең жоғары әкімшілік — атқарушы билік болып есептелді. Сот билігін Жоғарғы сот
жүргізді.
ҚазКСР Бас прокурорының кандидатурасын Республика Президенті КСРО Бас прокурорымен келісе отырып ұсынады жоне оны ҚазКСР Жоғарғы Ксңесі бекітеді.
Алғаш рет ҚазКСР территориясында, оның өз еркі-мен одаққа берген мәселелерін қоспағанда, ҚазКСР Конституциясы мен заңдарының үстемдігі орнатылады деп жазылды. Бүл егемендіктің езекті қағидаларының бірі сді. Осыған орай ҚазКСР-і өз егемендігіне қайшы келетін одақ зандарын тоқтата алды.
Меншіктің алуан түрлілігі және олардың теңдігі қамтамасыз етілді. Республика өз бюджетін дсрбес калыптастырады.
Республикада ядролық каруды сынауға, ол үшін полигондар салуға тиып салынды.
ҚазКСР-нің өз ішкі әскерлерін, мемлекет кауіпсіздігі және ішкі істер органдарын ұстауға құқылы болды.
ҚазКСР-і халықаралық қатынастардың дербес субъектісі ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымына дсйінгі ұйымдарға қатысуға құқылы болды.
Пайдаланылан әдебиеттер
1. Қазақстан Советтік Социалистік Републикасының Мемлекеттік егемендігі туралы. Декларация. Алматы 1991ж.
2. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. Алматы 1992ж.
3. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. Алматы 2002ж.
4. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы. Алматы 1992ж.
5. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның болашағы оның идеялық бірлігінде. Алматы 1993ж.
6. Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар толғасында.
7. Назарбаев Н.Ә. Тәуелсіздік бес жылы.
8. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030.
9. Назарбаев Н.Ә. Тәуелсіздік он жылы; бейбітшілік, прогресс және қоғамдық келісім. Қазақстан халықтар Ассамблеясының VII сесиясында сөйлеген сөзі «Егемен Қазақстан» 2001ж.
10. Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында.
11. Ғ. МАймақов. Қазақстан Республикасының саяси құқықтық тарихы.
12. Қазақстандық жол:тұрақтылықтан – жаңару арқылы өркендеуге. ҚР-ның прзиденті Нұрсұлтан Назарбаевтың ҚР-ның тәуелсіздігінің 15 жылдығына арналған салтанатты жиналыста сөйлеген сөзі. «Егемен Қазақстан» 2006ж. 16 желтоқсан.
13. Ел Конституциясына бес тармақ бойынша өзгерістер ұсынылады. «Егемен Қазақстан» 2007ж. 15 мамыр.
1. Қазақстан Советтік Социалистік Републикасының Мемлекеттік егемендігі туралы. Декларация. Алматы 1991ж.
2. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. Алматы 1992ж.
3. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. Алматы 2002ж.
4. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы. Алматы 1992ж.
5. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның болашағы оның идеялық бірлігінде. Алматы 1993ж.
6. Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар толғасында.
7. Назарбаев Н.Ә. Тәуелсіздік бес жылы.
8. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030.
9. Назарбаев Н.Ә. Тәуелсіздік он жылы; бейбітшілік, прогресс және қоғамдық келісім. Қазақстан халықтар Ассамблеясының VII сесиясында сөйлеген сөзі «Егемен Қазақстан» 2001ж.
10. Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында.
11. Ғ. МАймақов. Қазақстан Республикасының саяси құқықтық тарихы.
12. Қазақстандық жол:тұрақтылықтан – жаңару арқылы өркендеуге. ҚР-ның прзиденті Нұрсұлтан Назарбаевтың ҚР-ның тәуелсіздігінің 15 жылдығына арналған салтанатты жиналыста сөйлеген сөзі. «Егемен Қазақстан» 2006ж. 16 желтоқсан.
13. Ел Конституциясына бес тармақ бойынша өзгерістер ұсынылады. «Егемен Қазақстан» 2007ж. 15 мамыр.
Мазмұны.
Кіріспе
Тәуелсіз Қазақстанда саяси ойдың қалыптасуы мен дамуы
1. Қазақстан Республикасының егеменді, тәуелсіз даму парадигмасы, оның
қалптасуы және жүзеге асуы
2. Қазақстан Республикасының әлеуметтік мәдени дамуы тұжырымдамасының
қалыптасуы
3. Қоғамды демократияландыру жаңартудың тұжырымдамасы және оның негіз
қалаушы элементтері
4. Қазақстанның 2030-ға дейінгі кезең даму стратегиясы
Қорытынды
Пайдаланылан әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасы егеменді тәуелсіз мемлекет. Оның өз
тәуелсіздігіне қол жеткізген күні 1990 жылғы 16 желтоқсан. Осы кезеңге
дейін қол жеткізген бұл мекенде талай мемлекеттер шаңырақ көтеріп,
өркендегеннен, кейін тарих сахнасынан біржола өшкенін білеміз. Бұл
мемлекеттік бірлестіктер халқының басым бөлігі ежелгі түрік халықтары
болды. Түрлі тарихи жағдайларға байланысты мемлекеттер пайда болып, жойылып
отырды, ал халықжаңа жағдайға бейімделіп келді.
1991 жылдың 16 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Конституциялық заң Еуразия құрлығының жүрек
тұсындағы ежелден ұлы дала атанған ұлан – ғайыр өлкеде жаңа мемлекеттің
дүниеге келгенн паш етті. Санаулы сағаттардан кейін әлемнің әр тарапындағы
алуан мемлекеттерден келіп түскен ежелден азаттық аңсаған қаһарман халықтың
тәуелсіздігін таныған қуанышты хабарлар әлемдік ақпарат құралдары арқылы
дүниенің төрт бұрышына түгел тарап жатты.
Қазақтар өзінің бостандығы мен тәуелсіздігі жолындағы тек патша
отаршылдары мен кеңестік жүйенің озбырлығына қарсы 200-ден астам ұлт
азаттық көтерілістерге шыққан екен. Соның ең соңғысы тоталитарлық жүйенің
темір құрсауын талқандауға арналған қазақ жастарының желтоқсан қозғалысына
да 20 жыл толды. Тәуелсіздік жолындағы мұндай ұмтылыстардың бәрі ел
тарихының ең қастерлі парақтары ретінде әрқашан жадымызда сақталатын
болады.
Тәуелсіздік – біздің халқымыздың сан ғасырлық қаһармандық тарихының
ажрамас бөлігі.
1. Қазақстан Республикасының егеменді, тәуелсіз даму парадигмасы, оның
қалыптасуы және жүзеге асуы.
Кайта құрудың соңына қарай Кеңес Одағының орталық органдарының билігі
әлсіреп, керісінше одақтас республикалардың құқықтары күшейе түсті. Алдымен
Ресей Федерациясы, Украина КСР-ы өздерінің сгемендік-терін жариялады.
Одақғы реформалауга бағытталған жаңа Одақтық шарттың жобасы жасалыгі жатты.
Осындай жағдайда 1990 жылы 25 қазанда республиканың Жоғарғы Кеңесі Қазақ
Кеңестік Социалистік Республикасының егемендігі туралы Декларация
кабылдады1. КазКСР Жоғарғы Кеңесі К^зақстан халқының еркін білдіре отырып,
ұлттардың езін-езі еркін билеу құқығын тани отырып, қазақ ұлтының тағдыры
үшін жауапкершілікті ұғына отырып, демократиялық., құқықтьгқ мемлекет
құруды негізге алыл, Казақ КСР-нің мемлекеттік егемендігін жариялады және
осы Декларацияны кабылдады.
Декларация 17 баптан тұрды Қазақ КСР-і егемен мемлекет, ол басқа
республикалар мен егеменді Республикалар Одағына ерікті түрде бірігеді және
өзара қатыпастарып шарттық негізде құрады. Одақтан еркін шығу құқығын
сақтайды. Декларацияда алғаш рет КазКСР-і ұлттық мемлекеттігін сақтау,
қорғау және нығайту жөнінде шаралар қолданады деп жазылды. Бұрын бұл
қызметтер Одақтық органдарға тиесілі еді.
ҚазКСР-нің территориясының өзгсрмейтіндігі бекітілді.
Республиканың барлық ұлт азаматтары Қазақстан халқын құрайды, әрі КазКСР
егемендігінің бірден-бір иесі жәнс мемлекеттік өкімет билігінің негізі
болып табылады дсп керсстілді. Республика халқы атынан ҚазКСР Жоғарғы
Кеңесінің іс-қимыл жасауға құқығы бар.
Қоғамдық, саяси, діни ұйымдарға мемлекет пен қоғам өміріне катысуы үшін
кепілдіктер берілді. Мұндай нормалар ол кезең үшін демократиялық өзгерістер
қатарына жатты.
Мемлекеттік өкімет билігі заң шығару, атқару және сот билігіне бөлу
принципі бойынша жүзеге асырылды.
Заң шығару Жоғарғы Кеңеске берілді. Президент республиканың басшысы
болды және ең жоғары әкімшілік — атқарушы билік болып есептелді. Сот
билігін Жоғарғы сот
жүргізді.
ҚазКСР Бас прокурорының кандидатурасын Республика Президенті КСРО Бас
прокурорымен келісе отырып ұсынады жоне оны ҚазКСР Жоғарғы Ксңесі бекітеді.
Алғаш рет ҚазКСР территориясында, оның өз еркі-мен одаққа берген
мәселелерін қоспағанда, ҚазКСР Конституциясы мен заңдарының үстемдігі
орнатылады деп жазылды. Бүл егемендіктің езекті қағидаларының бірі сді.
Осыған орай ҚазКСР-і өз егемендігіне қайшы келетін одақ зандарын тоқтата
алды.
Меншіктің алуан түрлілігі және олардың теңдігі қамтамасыз етілді.
Республика өз бюджетін дсрбес калыптастырады.
Республикада ядролық каруды сынауға, ол үшін полигондар салуға тиып
салынды.
ҚазКСР-нің өз ішкі әскерлерін, мемлекет кауіпсіздігі және ішкі істер
органдарын ұстауға құқылы болды.
ҚазКСР-і халықаралық қатынастардың дербес субъектісі ретінде Біріккен
Ұлттар Ұйымына дсйінгі ұйымдарға қатысуға құқылы болды.
Қазақстанның егемсндік құқықтарын ҚазКСР-і мен Одақ жүзеге асырды. Бірақ
оның ажырағысыз егемендігін ешкім бұза алмады.
Декларация Одақтық шарт жасау, ҚазКСР-нің жаңа Конституциясын, егемендік
мәртебесін жүзеге асыратып заң актілерін жасауға негіз болып табылды.
Егемендік Дскларациясын қабылдау шын мәнінде үлкен тарихи оқиға болып,
тәуелсіздікке жету жолындағы соңғы саты болып табылды. Сондықтан да
кейінірек егемендік Декларация қабылданған 25 қазан Рсспублика күні
мерекесі болып бекітілді.
1991 жылы 10 желтоқсанда Қазақ КСР-інің атауы Қазақстан Республикасы
болып өзгертілді.
Қазақ халқының ғасырлар бойы тынымсыз тәуелсіздік жолындағы жүргізген
құресі жүзеге асты. Осы 1991 жылы 16 желтоқсанда "Қазақстан Республикасының
мемлекеттік тәуелсіздігі туралы" Конституішялық заңы кабылданып, онда
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі салтанатты түрде
жарияланды. 7-тарау, 18-баптан тұрған бұл заң Қазақстанның мемлекеттік-
құкықтық тарихының жаңа тәуелсіздік бетін ашты. Заңның 1-бабы былай
жазылды. Қазақстан Республикасы — тәуелсіз, демократиялық және құқықтық
мемлекет. Ол өз территориясында өкімет билігін толық иеленді, өзінің ішкі
және сыртқы саясатын дербес белгілеп жүргізеді. Қазақстан Республикасы
территориясында тек өз заңдары және ол таныған халықаралық құқық нормалары
қолданылады. Конституциялық заңның 2 тарауы (6-8 баптар) Қазақстан
Республикасы ұлттарының азаматтары біртұтас Казақстан халкын құрайды, бұл
халық егемендіктің бірден-бір иесі, мемлекеттік биліктің қайнар көзі болып
табылады, азаматтар барлық жағынан тең құқықка ие екендігі көрсетілді.
Қазақ халқы мен Казақстан Республикасында тұратын басқа ұлт өкілдерінің
тілі, мәдениеті мен дәстүріне ерекше мән беріліп, олар мемлекет
қамқорлығына алынды.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік өкімет органдарына арналған 3-тарауда
биліктің заң шығарушы, атқарушы және сот билігі болып бөлінуі бекітілді.
Қазақстан Республикасы халқы атынан сөйлеу құқығы Қазақстан Республикасы
Жогарғы Кеңесі мен Президентіне берілді. Мұндай құқык, егемендік
Декларациясыңда тек Жоғарғы Кеңеске берілгсн еді. Енді Президештің билігі
өсіп, ол Республика халқы атынан сөйлеуге құқықты болып, Қазақстан
Республикасының басшысы және атқарушы өкіметі болып табылды. Атқару билігі
толығымен Президент қолына шоғырланды.
Сот билігін Қазақстан Республикасыпың Жоғарғы соты мен Жоғарғы
Арбитраждық соты атқарды. Конституциялық сот туралы норма кіргізіліп, ол
Конституцияны сот арқылы қорғайтын Жоғарғы орган болып табылды.
Осы заң бойынша мемлекеттік өкімет органдарының құрылымына елеулі
өзгерістер енді.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік тәуелсіздігінің экономикалық
негіздеріне арналтан 4-тарауда жер, су, әуе кеңістігі, табиги ресурстар,
экономикалық, және ғылыми-тсхникалық потенциал Қазақстан Республикасының
мемлекеттік тәуелсіздігінің негізін құрай отырып тек қана соның меншігінде
болады деп көрсетідді. Меншіктің көп түрлілігі және олардың теңдігі
қамтамасыз етілді.
Заңда тәуелсіздікті қорғау үшін Қазақстан Республикасы-ның өз қарулы
күштерін құратыны, өз территориясында әскерлер, қару-жарақ пен техника құру
мәселелерін шешетіні айтылды. Қазақстан Республикасы территориясына қол
сұғылмайды.
Осылай Қазақстан Республикасының тұңғыш рет мемлекеттік тәуелсіздігі
туралы заң қабылданып, оны қорғау мен дамытудың да негіздері қаланды.
1993 жылы 28 қаңтарда Қазақстан Рспубликасы І-Конституциясы қабылданды.
Конституция Жобасы бүкіл халықтық талқылаудан өтті.
Конституция преамбуладан, Конституциялық құрылыс негіздері деген арнайы
бөлімнен, 21 тараудан, 131 баптан тұрады.
Ата Заң жеке кәсіпкерлікті де қамқорға алған. Оның еркіндігіне кепілдік
беріледі. Қорғау мен қолдау қамтамасыз етіледі.
Сондай-ақ конституцияда заңды бәсскелестікті шек-теуге немесс жоюға,
негізсіз артыкшылық алуға, тұтынушылардың мүдделеріне нұқсан келтіруге
бағытталған монополистік және өзге де кез келген қызметке жол берілмейді.
Бұл ереже де нарықтық қатынастарды кеңінен дамытуға арналған.
Қорғамдық бірлестіктердің, құқықтары мен заңды мүдделерін сақтауға
мемлекет кепілдік береді.
Мемлекет пен қоғамдық бірлестіктердің қызметі бір-бірінен болінген.
Мемлекет қоғамдық бірлестіктердің жұмыстарына заңсыз араласа алмайды.
Саяси мақсат кездейтін бірлестіктердің негізгілері саяси партиялар. Ата
Заңда олардың қызмет аумағы былай анықталған: "Партиялар азаматтардың саяси
ерік-жігерін қалыптастыруға және оны білдіруіне жәрдемдеседі". Басқа
мемлекеттердің саяси партияларының және діни негіз-дегі саяси партиялардын,
біздің елімізде қызмет етуіне жол берілмейді.
Қоғамдық бірлестіктердің ауқымды тобы діни бірлестіктер. Олар
мемлекеттен бөлінген әрі діни насихат пен атеизмнің ешқайсысына артықшылық
берілмейді. Оларға мемлекет тең карайды.
Кез-келген қоғамдық бірлестік белгілі мемлекеттік органдарда тіркелген
соң ғана қызметке кіріс алады.
Ата Заңдағы ең ірі және өзекті бөлім "Мемлекет, оның органдары және
институттары" мемлекеттік билікті болу мен біріктіруге арналады. Бөлім
"Жалпы ереже", "Жоғарғы Кеңес", "Президент", "Министрлер кабинсті",
"Мемлекеттің аймақтық ұйымдастырылуы және жергілікті басқару, "Сот",
"Прокуратура", "Қаржы", "Қорғаныс және қауіпсіздік деген тараулардан
тұрады.
Мемлекеттік билік біртұтас. Заң шығарушы, атқарушы және сот биліктері
мемлекеттік биліктің үш тармағы болып табылады.
Билікті дербес тармақтарға бөлу терең демократияға негізделген. Жоғарғы
Кеңесті де, Прсзидентті де халық тікелей сайлап қояды.Ал жоғарғы сот
органдары болса Жоғарғы Кеңесте Прсзиденттің тікелей араласуымен сайланады.
Бұрынғы конституцияларда Жоғарғы Кеңес мемлекеттік биліктің жалғыз
жоғарғы органы болып табылатын және республиканың ішкі-сыртқы саясатының
барлық мәселелерін шеше алатын. Бірақ бұл шешімдерді ол тек Компартияның
басшылығы, нұсқауы немесе келісімі арқылы ғана шеше алатын. Мұның өзі оның
қызметінің шектеулі болғаның көрсетеді.
Жаңа Конституцияда Жоғарғы Кеңестің сипаты өзгерді. Ол бірден-бір заң
шығарушы және ең жоғарғы өкілді орган болып табылады. Бірақ бұрынғыдай
мемлекеттік биліктің жалғыз жоғарғы органы емес, биліктің бір тармағы ғана.
Ата Заңда Жоғарғы Кеңеске көптеген өкілдіктер берілген. Оның қызметінің
негізгі бағыттары 12-тарауда көрсетілген. Жоғарғы Кеңес кәсіптік парламент
ретінде тұрақты қызмет етеді, сондықтан оның депутаттары басқа жерде қызмет
істей алмайды, басқгі өкілді органға депутат та бола алмайды. Конституция
Жоғарғы Кеңес депутатының беделін арттырып, әр депутатты бүкіл республика
халқының өкілі деп жариялады.
Тұрақты парламент бес жылға сайланады. Жоғарғы Кеңес төменгі өкілді
органдарга тікелей басшылық жасамайды. Өкілді биліктің жоғарыдан төменге
дейінгі біртұтас жүйесі қарастырылмаған, олардың әрқайсысы өз алдына
дербес.
1993 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы тәуелсіздік алғаннан
кейінгі алғашқы Негізгі Заң болды. Ол ұлкен тарихи, саяси-құқықтық роль
атқарды. Дегенмен Конституцияны Кеңес дәуірінде сайланған Жоғарғы Кеңестің
кабылдауы өз таңбасын қалдырды. Ұзамай ол қайшылықтар өсіп, жаңа
Конституция қабылдауға негіз болды.
1993 жылғы Конституция қайшылықты, өтпелі кезеңде кабылданды. Әлі де көп
мәселелер шешімін таба алмады. Бірнеше ауқымды мәселелер бойынша елде ұзақ
пікірталас, даулар болды. Олардың ішінде: қос азаматтық; тіл мәселесі
ұлттық мемлекет пен азаматтық қоғам құру ма?; окімшіліктер мен кеңестер
арасындағы қайшылықтар; Жоғарғы Кеңес пен Үкімет арасындағы кайшылықтар
болды. Н.Ә.Назарбаевтың басшылығымен бұл мәселелер шиеленіске жіберілмей
кезең-кезеңімен саяси және құқықтық тұрғыдан шешіледі.
Н.Ә.Назарбаевтың 1992 жылы жарық көрген "Казақстанның егеменді мемлекет
ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы" және "Қазақстанның болашағы
оның идеялық бірлігінде" (1993 ж.) атты кітаптарының ролі ерекше болды. Бұл
кітаптарда көп ұлтты тәуелсіз Қазақстан халқының жаңа демоқоатиялық
нарықтық негізде топтасуы мен еңбек етуінің теориялық негіздері қалыптасты.
Кездескен қайшылықтарды шешіп, демоқратия, нарық, құқыктық мемлекетке аяқ
басудың жолдары анықталды.
Казақстан Республикасының "Азаматтық туралы" заңы қабылданып (1991 жылы
желтоқсан), елде қос азаматтықка жол берілмеді. ТМД елдерімен тарихи
байланыстарды ескеріп, азаматтық алудың өзара жеңілдетілтен жолдары
кіргізілді. Тіл және азаматтық мәселесін желеу етіп Қазақстан
Республикалары құрамында ұлттық автономиялы бірліктер құруға әрекет
етушілерді халық қолдамады. Тіл мәселесі 1993 жылғы Конституцияда толық
шешімін таба алмағанымен 1995 жылғы Конституцияда және Қазақстан
Республикасының жаңа "Тіл жөніндегі заңында" жаңаша шешімін тапты. Қазақ
тілі мемлекеттік тіл, орыс тілі мемлекеттік ұйымдарда және жергілікті өзін-
өзі басқару органдарында ресми түрде тең қолданылатын болды. Мемлекет
барлық халықтар тілдерін үйрену мен дамытуға жағдай туғызуға қамқорлық
жасайды.
1993 жылы жергілікті кеңестер мен әкімдер, Үкімет пен Жоғарғы Кеңес
арасындағы қайшылық шегіне жетті. Бірақ Қазақстанда Президент
Н.Ә.Назарбасвтың салмақты да
салиқалы саясаты арқасында Ресейдегідей қақтығыстарға жол берілмеді.
Кеңестер Қазақстанда тарих сахнасынан жаңа құқықтық жүйеге үйлесе алмай,
біртіндеп өз еркімен кетті. Дегенмен әкімшілік жүйеге қарсы жергілікті және
Жоғарғы Кеңес тарапынан да қатты қарсылықтар болды. 1993 жылғы Консгитуция
бойынша, әсіресе жергілікті жерде қос өкіметке кеңестер мен әкімдерге заңды
база жасалған еді. Мұның өзі болашақта біртіндеп биліктің ажырауына алып
келе жатты. Кеңестер мен әкімдер арасындағы
кайшылық жергілікті кеңестердің өзін-өзі таратуына алып келді. Мұның соңы
XII сайланған Жоғарғы Кеңестің 1993 жылы 13 желтоқсанда өзін-өзі
таратуына апарып соқты. Осылай 1990 жылы сәуірде сайланған Жоғарғы Кеңес
мерзімінен бір жарым жылдай бұрын өзін-өзі таратты. Бұл Жоғарғы Кеңес
тұсында ҚазКСР-нің мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы (1990.25.10.)
Қазақстан Республлкасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заңы
(1991.16.12.), Қазақстан Республикасының Конституциясы (1993.18.01.),
барлығы 265 жаңа заңдар кабылданды.
Ұлттық инновациялық жүйені қалыптастыруда 2015 жылға дейінгі мерзімге
есептелген нақты бағдарлама әзірленіп, қабылданды.
Жалпы құны 84 миллиард теңгеге бағаланатын 54 жобаны іске асырып жатқан
ұлттық инновациялық қор құрылды. Капиталдануының жалпы көлемі шамамен 700
миллион долларлық отандық және шетелдік венчурлық қорлардың жүйесі
қалыптасты.
Қазақстанның болашағы біздің геосаяси транзиттік артықшылықтарымызды
тиімді пайдалануға тәуелді болмақ.
Біз бұл жерде жүйелі жұмыстар үшін еліміздің 2015 жылға дейінгі көлік
стратегиясын қабылдадық.
Біз Еуропадан Қытайға, Жапонияға және Оңтүстік –Шығыс Азияға қысқа
телекоминикациялық бағытқа айналатын Ұлттық ақпараттық супермагистраль құру
жобасын табысты іске асыруға тиіспіз.
"Электрондық үкіметті" кұруды аяқтауға, біздің казақстандық тұңғыш
жерсерігінің мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға тиіспіз. Біз еліміздің
аумағы мен жер қойнауларының мониторингін камтамасыз ететін екінші
жерсерігін ұшыруға тиіспіз.
Қазақстанның өркендеуі экономиканың орасан әлеуетке ие энергетикалық
саласын жаңарту мен тиімді пайдалануға көп тәуелді болмақ.
Қазіргі уақытта біздің еліміз табылған мұнай қоры бойынша әлемдегі
алғашқы ондыкқа кіреді. ОПЕК-ке кірмейтін елдер ішінде Қазақстан мұнай қоры
жөнінен екінші орынды иеленеді. Кемірсутегінің жалпы болжамдык ресурсы
шамамен 12-17 миллиард тоннаға бағалануда.
Бұл таяу болашаққа көмірсутегін өндіру жөнінен өлемде жетекші орынға
шығатынын білдіреді. Әлбетте, мұндай ресурстар Қазақстанның әлемдегі мұнай
державаларының бірі ретінде карастыруға мүмкіндік туғызады. Бұл әлемдік
энергетикалық рынокта біздің жаңа геостратегиялық рөлімізді сезінуімізді
және алдағы 10-15 жылдағы энергетикалық саясаты дамытуды талап етеді.
Барлық межелерге кол жеткізуде,соның ішінде одан әрі экономикалық өсу
және ұлттың әл-ауқатын арттыру көп жағдайда біз Қазақстанның ұлттық
қауіпсіздігін қаншалықты камтамасыз етуімізге катысты болмақ.
Ал бұл белең алып келе жатқан тұрақсыздығы бізді алаңдататын Азиядағы
қауіпсіздікке тікелей қатысты. Таяу Шығыстағы және Ауғанстандағы ұзаққа
созылған қақтығыстар тұрақтылықтың елеулі қатері ретінде қалуда. Барынша
күш-жігер жұмсауға карамастан жаппай қырып жоятын каруды тарату үдерісі
жалғасуда.
Азия үшін есірткі трафигі, адам және қару саудасы, заңсыз көші-қонның
күш алып бара жатуы күрделі проблемалар күйінде қалуда.
Мүндай жағдайда біз Азиядағы өзара ықпалдастық жөне сенім шаралары
жөніндегі кеңес шеңберінде стратегиялық үнқатысуды белсенді дамытуға
тиіспіз.
Барша орталықазиялық өңірінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға
мейлінше қолдау көрсету біздің ұлттық мүдделерімізге сай келеді, бұл біздің
стратегиялық мақсаттарымызға қол жеткізуімізге мүмкіндік туғызбақ.
Әлбетте, инновациялық экономиканы құру жөне елдің технологиялық
секірістің басты шарты адам дамуы болып табылады. Экономиканың өркендеуімен
бірге мәдениет пен өнердің, қазақ тілінің, халкымыздың дәстүрлері мен
өмірлік философиясының гүлденуі тең қатар жүруі тиіс. Өкінішке орай,
қазіргі өркениеттің күйреуі біздің уақытымыздың сипаттарының біріне
айналуда.
Қазақстан Еуразия жүрегінде, ислам, христиандық жөке буддизм сиякты
өлемдік үш діңнің түйіскек түсында орналаскан және біздің коғам дүние
жүзіне түрлі мәдениет-тер мен өркениеттердің бейбіт қатар өмір сүруінін
бірегей өнегесін көрсетуде.
Оны үш әлемге бөлуді жалғастыруда: либералдық демократиялы елдерді
атайтын дамыған, өтпелі кезендегі елдер енгізілген "екінші" және көнерген
саяси режімдердің "үшінші" әлемі.
Біріншісі: бәсекелес, иннова-циялық, технологиялық, ақпарат-тық әлем.
Екіншісі: бөсекелесе алмайтын, тоқыраған, технологиясы төмен, артта
калған әлем.
Табиғи ресуретарға иек арта отырып, өз "игілік аралын" сақтауға деген
әрекет бұған дейін орнықты экономикалық өсу мен халықтың өмір сапасын
арттыруға бірде-бір рет қол жеткізе алған жоқ жөне қол жеткізе де алмайды.
1.2 Қазақстан республикасының әлеуметтік-мәдени дамуы тұжырымдамасының
қалыптасуы
Еліміз үшін мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық саласын жетілдіру
аркылы әрбір қазақстандықтың тұрмыстық жағдайын мейлінше жақсарту айрықша
маңызды. Стратегиялық дамуды нақтылау арқылы ұлттық өмір сүрудің сапалық
стандартын орташа еуропалық көрсеткішке жеткізу — басты мақсат. Соңғы үш
жылда Мемлекет басшысы алға қойған тапсырмаларды орындау арқылы әлеуметтік
саланы биік деңгейге көтеруге мүмкіндік туды.
Елімізде 2000-шы жылға қарағанда ішкі жалпы өнімді еселеу жөніндегі
міндетті алдағы жылы орындау мүмкін болатындығы айқындалып отыр. Бұл
көздеген мақсатымыз экономикалық өсудің жай көрсеткіші емес, бұл жалпы
қазақстандықтардың тұрмысын жақсарта берудің қолымызда бар нақты
мүмкіндігі.
Денсаулық сақтау саласына келетін болсақ, мемлекет 2006 жылы адам
денсаулығын жақсартуға 81,4 млрд.теңге, ал 2007 жылдың аяғына дейін 97,2
млрд. теңге жұмсауды көздеп отыр. Бұл көрсеткіштер өткен жылдарға
қарағанда, өте жоғары. Халық дегеніміз — мемлекет, ал мемлекет дегеніміз —
халық емес пе? Ондай болса, адам деңсаулығына мән беріп, елімізде саламатты
өмір салтын қалыптастыру мәселесі алдағы уақытта да күн тәртібінен түспесі
хақ.
Жалпы, елімізде тегін медициналық қызмет көрсету жақсара түсуде.
Мәселен, бұл салаға бюджеттен 40 пайызға дейін қаражат жұмсалған. Ал ашығын
айтсақ, 2005 жылы тегін медициналық көмек көрсетуге 33,4 млрд. теңге, 2006
жылы 41,6 млрд. теңге жұмсалған екен. 2007 жылдың I тоқсанында бұл салаға
жұмсалатын қаражат екі есеге дейін өсіп отыр. Тегін медициналық қызмет
көрсету 2005 жылы бір адамға шаққанда 7785 теңгені құраса, бұл көрсеткіш
2006 жылы 9198 теңгеге жетті. 2005 жылы медицина қызметкерлерінің жалақысы
орташа есеппен алғанда 32 пайызға көтерілді. Ал 2007 жылдың 1 қаңтарынан
бастап дәрігерлердің жалақысы тағы да 30 пайызға өсті. Қазақстан
Республикасында көпбалалы отбасыларына жәрдемақы беру жөнінде арнайы заң
қабылданды. Осының негізінде Үкімет өзінің арнайы қаулысымен аталған
зандағы көрсетілген әлеуметтік міндеттерді жүзеге асыру шараларын түбегейлі
қолға алуда.
Елімізде білім беру саласын әлемдік деңгейге көтеру кезең-кезеңмен
жүзеге асырылып келе жатқандығы белгілі. Жыл өткен сайын мемлекеттік
бюджеттен білім саласына бөлінетін қаржы өсе түсуде. Мәселен, 2006 жылы
білім саласына бюджеттен 344 млрд. теңге бөлінсе, 2009 жылы бұл салаға
бөлінетін қаражат көлемін 540 млрд. теңгеге жеткізу міндеті қойылып отыр.
Мемлекет басшысының Жарлығымен білім саласын жетілдіру мақсатында Қазақстан
Республикасының 2006-2010 жылдарға арналған арнайы мемлекеттік бағдарламасы
жасалды. Бұл бағдарламада білім беретін мамандардың сапалық деңгейін
жақсарту арқылы ұлттық рух деңгейін көтеретін және бүгінгі жаңа заманға
жауап беретіндей маман кадрларын әзірлеу көзделген.
Қазақстан тарихында тұңғыш рет республикалық бюджеттен мектепке
дейінгі балаларға арналған мекемелерді салу құрылысына қомақты қаржы
қарастырылды. Яғни, бұл салаға бөлінетін қаржыны 2006-2008 жылдары 3 млрд.
теңгеге көтеру міндеттелсе, алдағы үш жылда 249 мектеп салу жобаланып отыр.
Жалпы білім беру, денсаулық сақтау сияқты салаларға кадрлар тарту мен
кадрлық әлеуетті нығайту үшін 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап еңбек
демалысына шыккан кезде сауықтыруға арнап бір айлық лауазымдық жалақысы
мөлшерінде жәрдемақы төлеу бұл саладағы кадрлардың тұрақтануына
жәрдемдесетіні анық.
Республикамызда халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту мақсатында
Қазақстая Республикасының "Ардагерлер туралы" заңының жобасы жасалып отыр.
Бұл заң жобасында ардагерлер мен Ұлы Отан соғысының мүгедектеріне, тылда
еңбек еткендерге арнайы мәртебе беру арқылы оларға жергілікті атқару
органдары көмегін нақтылы көрсету айқындалған. 2004-2006 жылдары Ұлы Отан
соғысының мүгедектері мен соғысқа қатысушыларға мемлекеттік жәрдемақы
көлемі үш есе өсті. Тылда еңбек еткендерге де көрсетілгеннен 15 есе
артық жәрдемақы төленді. 2007 жылы Семей ядролық полигонынан зардап
шеккендерге 1 568,2 млн. теңге, сондай-ақ Чернобыль атом-электр стансасынан
зардап шеккендерге мемлекет тарапынан 24,1 млн. теңге жәрдемақы берілді.
Негізінен алғанда, жыл сайын елімізде зейнеткерлік жәрдемақы-лардың мөлшері
артып келеді. Бір айта кететін жәйт, бұрынғы еңбек өтіліне байланысты
зейнетақылық төлемдерді сараланған түрде өсіру жүзеге асырылуда. Шындап
келгенде бұл 1 млн.-нан астам адамды қамтып отыр. Сөз жоқ, элеуетті
құрылымдар ардагерлерінің зейнетақылары көбейтілді, барлық зейнетақылық
және әлеуметтік төлемдердің уақтылы берілуі қатаң бақылауға алынған. Еліміз
экономикасының тұрақты дамуы қазақстандықтардың әл-ауқатын жыл өткен сайын
жақсарта беруге жағдай туғызбақ. Бұл — Қазақстан мемлекеті саясатының
әлеуметтік саладағы басты бағыты.
Қазақстан Республикасының 2006-2008 жылдарға арналған әлеу-меттік
экономиканы дамыту жөніндегі жоспары барлық мемлекеттік жүйені қамтып,
қоршаған ортаны сақтау арқылы экологиялық жағдайды мейлінше жақсартуды
міндеттейді. 2005 жылы ауыз су сапасын жақсарту мақсатында бұл салаға 4,2
млрд. теңге жұмсалып, 86 су кешендері қайта жабдықтаудан өткізілді.
Республикалық бюджет есебінен республика бойынша 166 сумен жабдықтау
мекемелері салынып немесе олар кайтадан жөнделді. Халықтың денсаулығын
жақсарту үшін ауыз су мәселесін түбегейлі шешу басты міндеттердің бірі
болып қала бермек. Әсіресе, ауылдық жерлерді ауыз сумен қамту күн
тәртібінен түспейді. Бүгінгі таңда 2528 ауылдық жер орталықтандырылған су
жүйесімен қамтылған. 308 елді мекенге ауыз су арнайы автокөлікпен
күнделікті әкелініп беріледі.
Қазақстанда мәдениет саласына мемлекеттік бюджеттен бөлінетін қаржыны
өсіру өз нәтижесін беретіндігі ақиқат. Олай дейтініміз — 2003-2006 жылдар
аралығында мәдениет, спорт, туризм және ақпарат кеңістігіне жұмсалатын
қаржы екі есеге, яғни 33,8 млрд. теңгеден 70,2 млрд. теңгеге өсті. "Мәдени
мұра" мемлекеттік бағдарламасы өз жемісін беріп, халқымыздың тарихын
бүгінгі жас ұрпақтың жүрегіне жеткізетін құнды дүниелерді өмірге әкелді.
Қазіргі кезде елімізде 3591 кітапхана, 2102 мәдени іс-шаралар өткізетін
ұйымдар, 50 театр, 31 кинотеатр, 243 киноқондырғы, 161 мүражай, 33
концерттік ұйымдар, 16 мәдени демалу бағы, 7 корық, 4 хайуанаттар бағы, 12
халық шығармашылығының облыстық орталығы, 48 автоклуб жұмыс істейді.
"Мәдени мұра" бағдарламасының аясында жүргізілген жұмыстар бүгінгі
таңда өзінің заңды жалғасын тауып отыр. Мемлекет басшысының айтқанындай,
"Қазақстан халқының рухани даму қорын" құру туралы мәселе зерделеніп
жатқандығы белгілі. Аталған қор мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктердің
көмегімен және қоғамдық ұйымдарды қатыстыру арқылы халқымыздың мәдени
құндылықтары мен дәстүрлерін дамытуды қолға алмақшы.
Қазақстандағы тіл саясатының мәртебесі Ата Заңымызда айқын
көрсетілген. 2001-2010 жылдар кезеңінде тілдерді дамыту мемлекеттік
бағдарламасы жүзеге асырылып келе жатқандығын бәріміз жақсы білеміз.
Бүгінгі күні республикамызда 7 облыс, атап айтқанда: Қызылорда, Оңтүстік
Қазақстан, Атырау, Жамбыл, Маңғыстау. Ақтөбе, Батыс Қазақстан облыстарында
іс жүргізу қазақ тіліне көшірілген. Тілді дамыту 2006 жылы 1 млрд. теңге
бөлінді. Бұл 2005 жылмен салыстырғанда үш есе көп. Сонымен қатар, қазақ
тіліндегі әдістемелік оқулықтарды және компьютерлік бағдарламаларды жасау
үшін 360,9 млн. теңгеден астам қаржы бөлу жоспарланған.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев айтқанындай, "Тілдердің үш тұғырлығы"
мәдени жобасын кезең-кезеңмен іске асыруды қолға алу өмір талабынан
туындап отыр. Бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарынан көріну үшін Қазақстан
бүкіл әлемге халқы үш тілді пайдаланатын мәдениетті ел ретінде танылуға
тиіс. Атап айтқанда, қазақ тілі — мемлекеттік тіл, орыс тілі — ұлтаралық
қатынас тілі, ал ағылшын тілі —жасандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі
болмақшы. Біз демократиялық қоғамның іргесін дәйекті нығайта отырып,
демократия мен құқық тәртібі — егіз ұғымдар екендігін естен шығармауымыз
қажет. Халықаралық қоғамдастықта елімізде тұрып жатқан 130-дан астам ұлт
пен ұлыс Қазақстанның біртұтас халқы болып табылатын барлық ұлттар
өкілдерінің ұстамдығын, конфессияаралық және мәдениетаралық татулығын
қамтамасыз етуге бағытталған саясатымыздың да нәтижелі жемісі алдағы
уақытта тамырын тереңдете беретіні сөзсіз. Қазақстанды жан-жақты жаңартудың
жаңа кезеңіндегі басты басымдықтар мен сыртқы саясатымыздың аса маңызды 30
бағытын Елбасы айқындап берді.
Бәрімізге мәлім әлемдік экономиканың жасандық жүйесі — өзінің
ережелері бойынша жете жасалған жетік механизм. Олай болса, осы ережелерге
сай жұмыс істеп, басқа елдердің бәсекелес өндірістері мен салаларына және
халықаралық рыноктарға қатысатын ұлтаралық корпорацияларға салыстырмалы
талдау жүргізу арқылы артықшылықтарға қол жеткізуіміз кажет. Сонымен қатар,
еліміздің бәсекеге қабілеттілігі мен экспорттық мүмкіндіктерін сапалы жаңа
деңгейге жеткізу мақсаты жақын арада түбегейлі шешімін табатындығына сенім
мол.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Тәуелсіз Қазақстанда саяси ойдың қалыптасуы мен дамуы
1. Қазақстан Республикасының егеменді, тәуелсіз даму парадигмасы, оның
қалптасуы және жүзеге асуы
2. Қазақстан Республикасының әлеуметтік мәдени дамуы тұжырымдамасының
қалыптасуы
3. Қоғамды демократияландыру жаңартудың тұжырымдамасы және оның негіз
қалаушы элементтері
4. Қазақстанның 2030-ға дейінгі кезең даму стратегиясы
Қорытынды
Пайдаланылан әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасы егеменді тәуелсіз мемлекет. Оның өз
тәуелсіздігіне қол жеткізген күні 1990 жылғы 16 желтоқсан. Осы кезеңге
дейін қол жеткізген бұл мекенде талай мемлекеттер шаңырақ көтеріп,
өркендегеннен, кейін тарих сахнасынан біржола өшкенін білеміз. Бұл
мемлекеттік бірлестіктер халқының басым бөлігі ежелгі түрік халықтары
болды. Түрлі тарихи жағдайларға байланысты мемлекеттер пайда болып, жойылып
отырды, ал халықжаңа жағдайға бейімделіп келді.
1991 жылдың 16 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Конституциялық заң Еуразия құрлығының жүрек
тұсындағы ежелден ұлы дала атанған ұлан – ғайыр өлкеде жаңа мемлекеттің
дүниеге келгенн паш етті. Санаулы сағаттардан кейін әлемнің әр тарапындағы
алуан мемлекеттерден келіп түскен ежелден азаттық аңсаған қаһарман халықтың
тәуелсіздігін таныған қуанышты хабарлар әлемдік ақпарат құралдары арқылы
дүниенің төрт бұрышына түгел тарап жатты.
Қазақтар өзінің бостандығы мен тәуелсіздігі жолындағы тек патша
отаршылдары мен кеңестік жүйенің озбырлығына қарсы 200-ден астам ұлт
азаттық көтерілістерге шыққан екен. Соның ең соңғысы тоталитарлық жүйенің
темір құрсауын талқандауға арналған қазақ жастарының желтоқсан қозғалысына
да 20 жыл толды. Тәуелсіздік жолындағы мұндай ұмтылыстардың бәрі ел
тарихының ең қастерлі парақтары ретінде әрқашан жадымызда сақталатын
болады.
Тәуелсіздік – біздің халқымыздың сан ғасырлық қаһармандық тарихының
ажрамас бөлігі.
1. Қазақстан Республикасының егеменді, тәуелсіз даму парадигмасы, оның
қалыптасуы және жүзеге асуы.
Кайта құрудың соңына қарай Кеңес Одағының орталық органдарының билігі
әлсіреп, керісінше одақтас республикалардың құқықтары күшейе түсті. Алдымен
Ресей Федерациясы, Украина КСР-ы өздерінің сгемендік-терін жариялады.
Одақғы реформалауга бағытталған жаңа Одақтық шарттың жобасы жасалыгі жатты.
Осындай жағдайда 1990 жылы 25 қазанда республиканың Жоғарғы Кеңесі Қазақ
Кеңестік Социалистік Республикасының егемендігі туралы Декларация
кабылдады1. КазКСР Жоғарғы Кеңесі К^зақстан халқының еркін білдіре отырып,
ұлттардың езін-езі еркін билеу құқығын тани отырып, қазақ ұлтының тағдыры
үшін жауапкершілікті ұғына отырып, демократиялық., құқықтьгқ мемлекет
құруды негізге алыл, Казақ КСР-нің мемлекеттік егемендігін жариялады және
осы Декларацияны кабылдады.
Декларация 17 баптан тұрды Қазақ КСР-і егемен мемлекет, ол басқа
республикалар мен егеменді Республикалар Одағына ерікті түрде бірігеді және
өзара қатыпастарып шарттық негізде құрады. Одақтан еркін шығу құқығын
сақтайды. Декларацияда алғаш рет КазКСР-і ұлттық мемлекеттігін сақтау,
қорғау және нығайту жөнінде шаралар қолданады деп жазылды. Бұрын бұл
қызметтер Одақтық органдарға тиесілі еді.
ҚазКСР-нің территориясының өзгсрмейтіндігі бекітілді.
Республиканың барлық ұлт азаматтары Қазақстан халқын құрайды, әрі КазКСР
егемендігінің бірден-бір иесі жәнс мемлекеттік өкімет билігінің негізі
болып табылады дсп керсстілді. Республика халқы атынан ҚазКСР Жоғарғы
Кеңесінің іс-қимыл жасауға құқығы бар.
Қоғамдық, саяси, діни ұйымдарға мемлекет пен қоғам өміріне катысуы үшін
кепілдіктер берілді. Мұндай нормалар ол кезең үшін демократиялық өзгерістер
қатарына жатты.
Мемлекеттік өкімет билігі заң шығару, атқару және сот билігіне бөлу
принципі бойынша жүзеге асырылды.
Заң шығару Жоғарғы Кеңеске берілді. Президент республиканың басшысы
болды және ең жоғары әкімшілік — атқарушы билік болып есептелді. Сот
билігін Жоғарғы сот
жүргізді.
ҚазКСР Бас прокурорының кандидатурасын Республика Президенті КСРО Бас
прокурорымен келісе отырып ұсынады жоне оны ҚазКСР Жоғарғы Ксңесі бекітеді.
Алғаш рет ҚазКСР территориясында, оның өз еркі-мен одаққа берген
мәселелерін қоспағанда, ҚазКСР Конституциясы мен заңдарының үстемдігі
орнатылады деп жазылды. Бүл егемендіктің езекті қағидаларының бірі сді.
Осыған орай ҚазКСР-і өз егемендігіне қайшы келетін одақ зандарын тоқтата
алды.
Меншіктің алуан түрлілігі және олардың теңдігі қамтамасыз етілді.
Республика өз бюджетін дсрбес калыптастырады.
Республикада ядролық каруды сынауға, ол үшін полигондар салуға тиып
салынды.
ҚазКСР-нің өз ішкі әскерлерін, мемлекет кауіпсіздігі және ішкі істер
органдарын ұстауға құқылы болды.
ҚазКСР-і халықаралық қатынастардың дербес субъектісі ретінде Біріккен
Ұлттар Ұйымына дсйінгі ұйымдарға қатысуға құқылы болды.
Қазақстанның егемсндік құқықтарын ҚазКСР-і мен Одақ жүзеге асырды. Бірақ
оның ажырағысыз егемендігін ешкім бұза алмады.
Декларация Одақтық шарт жасау, ҚазКСР-нің жаңа Конституциясын, егемендік
мәртебесін жүзеге асыратып заң актілерін жасауға негіз болып табылды.
Егемендік Дскларациясын қабылдау шын мәнінде үлкен тарихи оқиға болып,
тәуелсіздікке жету жолындағы соңғы саты болып табылды. Сондықтан да
кейінірек егемендік Декларация қабылданған 25 қазан Рсспублика күні
мерекесі болып бекітілді.
1991 жылы 10 желтоқсанда Қазақ КСР-інің атауы Қазақстан Республикасы
болып өзгертілді.
Қазақ халқының ғасырлар бойы тынымсыз тәуелсіздік жолындағы жүргізген
құресі жүзеге асты. Осы 1991 жылы 16 желтоқсанда "Қазақстан Республикасының
мемлекеттік тәуелсіздігі туралы" Конституішялық заңы кабылданып, онда
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі салтанатты түрде
жарияланды. 7-тарау, 18-баптан тұрған бұл заң Қазақстанның мемлекеттік-
құкықтық тарихының жаңа тәуелсіздік бетін ашты. Заңның 1-бабы былай
жазылды. Қазақстан Республикасы — тәуелсіз, демократиялық және құқықтық
мемлекет. Ол өз территориясында өкімет билігін толық иеленді, өзінің ішкі
және сыртқы саясатын дербес белгілеп жүргізеді. Қазақстан Республикасы
территориясында тек өз заңдары және ол таныған халықаралық құқық нормалары
қолданылады. Конституциялық заңның 2 тарауы (6-8 баптар) Қазақстан
Республикасы ұлттарының азаматтары біртұтас Казақстан халкын құрайды, бұл
халық егемендіктің бірден-бір иесі, мемлекеттік биліктің қайнар көзі болып
табылады, азаматтар барлық жағынан тең құқықка ие екендігі көрсетілді.
Қазақ халқы мен Казақстан Республикасында тұратын басқа ұлт өкілдерінің
тілі, мәдениеті мен дәстүріне ерекше мән беріліп, олар мемлекет
қамқорлығына алынды.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік өкімет органдарына арналған 3-тарауда
биліктің заң шығарушы, атқарушы және сот билігі болып бөлінуі бекітілді.
Қазақстан Республикасы халқы атынан сөйлеу құқығы Қазақстан Республикасы
Жогарғы Кеңесі мен Президентіне берілді. Мұндай құқык, егемендік
Декларациясыңда тек Жоғарғы Кеңеске берілгсн еді. Енді Президештің билігі
өсіп, ол Республика халқы атынан сөйлеуге құқықты болып, Қазақстан
Республикасының басшысы және атқарушы өкіметі болып табылды. Атқару билігі
толығымен Президент қолына шоғырланды.
Сот билігін Қазақстан Республикасыпың Жоғарғы соты мен Жоғарғы
Арбитраждық соты атқарды. Конституциялық сот туралы норма кіргізіліп, ол
Конституцияны сот арқылы қорғайтын Жоғарғы орган болып табылды.
Осы заң бойынша мемлекеттік өкімет органдарының құрылымына елеулі
өзгерістер енді.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік тәуелсіздігінің экономикалық
негіздеріне арналтан 4-тарауда жер, су, әуе кеңістігі, табиги ресурстар,
экономикалық, және ғылыми-тсхникалық потенциал Қазақстан Республикасының
мемлекеттік тәуелсіздігінің негізін құрай отырып тек қана соның меншігінде
болады деп көрсетідді. Меншіктің көп түрлілігі және олардың теңдігі
қамтамасыз етілді.
Заңда тәуелсіздікті қорғау үшін Қазақстан Республикасы-ның өз қарулы
күштерін құратыны, өз территориясында әскерлер, қару-жарақ пен техника құру
мәселелерін шешетіні айтылды. Қазақстан Республикасы территориясына қол
сұғылмайды.
Осылай Қазақстан Республикасының тұңғыш рет мемлекеттік тәуелсіздігі
туралы заң қабылданып, оны қорғау мен дамытудың да негіздері қаланды.
1993 жылы 28 қаңтарда Қазақстан Рспубликасы І-Конституциясы қабылданды.
Конституция Жобасы бүкіл халықтық талқылаудан өтті.
Конституция преамбуладан, Конституциялық құрылыс негіздері деген арнайы
бөлімнен, 21 тараудан, 131 баптан тұрады.
Ата Заң жеке кәсіпкерлікті де қамқорға алған. Оның еркіндігіне кепілдік
беріледі. Қорғау мен қолдау қамтамасыз етіледі.
Сондай-ақ конституцияда заңды бәсскелестікті шек-теуге немесс жоюға,
негізсіз артыкшылық алуға, тұтынушылардың мүдделеріне нұқсан келтіруге
бағытталған монополистік және өзге де кез келген қызметке жол берілмейді.
Бұл ереже де нарықтық қатынастарды кеңінен дамытуға арналған.
Қорғамдық бірлестіктердің, құқықтары мен заңды мүдделерін сақтауға
мемлекет кепілдік береді.
Мемлекет пен қоғамдық бірлестіктердің қызметі бір-бірінен болінген.
Мемлекет қоғамдық бірлестіктердің жұмыстарына заңсыз араласа алмайды.
Саяси мақсат кездейтін бірлестіктердің негізгілері саяси партиялар. Ата
Заңда олардың қызмет аумағы былай анықталған: "Партиялар азаматтардың саяси
ерік-жігерін қалыптастыруға және оны білдіруіне жәрдемдеседі". Басқа
мемлекеттердің саяси партияларының және діни негіз-дегі саяси партиялардын,
біздің елімізде қызмет етуіне жол берілмейді.
Қоғамдық бірлестіктердің ауқымды тобы діни бірлестіктер. Олар
мемлекеттен бөлінген әрі діни насихат пен атеизмнің ешқайсысына артықшылық
берілмейді. Оларға мемлекет тең карайды.
Кез-келген қоғамдық бірлестік белгілі мемлекеттік органдарда тіркелген
соң ғана қызметке кіріс алады.
Ата Заңдағы ең ірі және өзекті бөлім "Мемлекет, оның органдары және
институттары" мемлекеттік билікті болу мен біріктіруге арналады. Бөлім
"Жалпы ереже", "Жоғарғы Кеңес", "Президент", "Министрлер кабинсті",
"Мемлекеттің аймақтық ұйымдастырылуы және жергілікті басқару, "Сот",
"Прокуратура", "Қаржы", "Қорғаныс және қауіпсіздік деген тараулардан
тұрады.
Мемлекеттік билік біртұтас. Заң шығарушы, атқарушы және сот биліктері
мемлекеттік биліктің үш тармағы болып табылады.
Билікті дербес тармақтарға бөлу терең демократияға негізделген. Жоғарғы
Кеңесті де, Прсзидентті де халық тікелей сайлап қояды.Ал жоғарғы сот
органдары болса Жоғарғы Кеңесте Прсзиденттің тікелей араласуымен сайланады.
Бұрынғы конституцияларда Жоғарғы Кеңес мемлекеттік биліктің жалғыз
жоғарғы органы болып табылатын және республиканың ішкі-сыртқы саясатының
барлық мәселелерін шеше алатын. Бірақ бұл шешімдерді ол тек Компартияның
басшылығы, нұсқауы немесе келісімі арқылы ғана шеше алатын. Мұның өзі оның
қызметінің шектеулі болғаның көрсетеді.
Жаңа Конституцияда Жоғарғы Кеңестің сипаты өзгерді. Ол бірден-бір заң
шығарушы және ең жоғарғы өкілді орган болып табылады. Бірақ бұрынғыдай
мемлекеттік биліктің жалғыз жоғарғы органы емес, биліктің бір тармағы ғана.
Ата Заңда Жоғарғы Кеңеске көптеген өкілдіктер берілген. Оның қызметінің
негізгі бағыттары 12-тарауда көрсетілген. Жоғарғы Кеңес кәсіптік парламент
ретінде тұрақты қызмет етеді, сондықтан оның депутаттары басқа жерде қызмет
істей алмайды, басқгі өкілді органға депутат та бола алмайды. Конституция
Жоғарғы Кеңес депутатының беделін арттырып, әр депутатты бүкіл республика
халқының өкілі деп жариялады.
Тұрақты парламент бес жылға сайланады. Жоғарғы Кеңес төменгі өкілді
органдарга тікелей басшылық жасамайды. Өкілді биліктің жоғарыдан төменге
дейінгі біртұтас жүйесі қарастырылмаған, олардың әрқайсысы өз алдына
дербес.
1993 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы тәуелсіздік алғаннан
кейінгі алғашқы Негізгі Заң болды. Ол ұлкен тарихи, саяси-құқықтық роль
атқарды. Дегенмен Конституцияны Кеңес дәуірінде сайланған Жоғарғы Кеңестің
кабылдауы өз таңбасын қалдырды. Ұзамай ол қайшылықтар өсіп, жаңа
Конституция қабылдауға негіз болды.
1993 жылғы Конституция қайшылықты, өтпелі кезеңде кабылданды. Әлі де көп
мәселелер шешімін таба алмады. Бірнеше ауқымды мәселелер бойынша елде ұзақ
пікірталас, даулар болды. Олардың ішінде: қос азаматтық; тіл мәселесі
ұлттық мемлекет пен азаматтық қоғам құру ма?; окімшіліктер мен кеңестер
арасындағы қайшылықтар; Жоғарғы Кеңес пен Үкімет арасындағы кайшылықтар
болды. Н.Ә.Назарбаевтың басшылығымен бұл мәселелер шиеленіске жіберілмей
кезең-кезеңімен саяси және құқықтық тұрғыдан шешіледі.
Н.Ә.Назарбаевтың 1992 жылы жарық көрген "Казақстанның егеменді мемлекет
ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы" және "Қазақстанның болашағы
оның идеялық бірлігінде" (1993 ж.) атты кітаптарының ролі ерекше болды. Бұл
кітаптарда көп ұлтты тәуелсіз Қазақстан халқының жаңа демоқоатиялық
нарықтық негізде топтасуы мен еңбек етуінің теориялық негіздері қалыптасты.
Кездескен қайшылықтарды шешіп, демоқратия, нарық, құқыктық мемлекетке аяқ
басудың жолдары анықталды.
Казақстан Республикасының "Азаматтық туралы" заңы қабылданып (1991 жылы
желтоқсан), елде қос азаматтықка жол берілмеді. ТМД елдерімен тарихи
байланыстарды ескеріп, азаматтық алудың өзара жеңілдетілтен жолдары
кіргізілді. Тіл және азаматтық мәселесін желеу етіп Қазақстан
Республикалары құрамында ұлттық автономиялы бірліктер құруға әрекет
етушілерді халық қолдамады. Тіл мәселесі 1993 жылғы Конституцияда толық
шешімін таба алмағанымен 1995 жылғы Конституцияда және Қазақстан
Республикасының жаңа "Тіл жөніндегі заңында" жаңаша шешімін тапты. Қазақ
тілі мемлекеттік тіл, орыс тілі мемлекеттік ұйымдарда және жергілікті өзін-
өзі басқару органдарында ресми түрде тең қолданылатын болды. Мемлекет
барлық халықтар тілдерін үйрену мен дамытуға жағдай туғызуға қамқорлық
жасайды.
1993 жылы жергілікті кеңестер мен әкімдер, Үкімет пен Жоғарғы Кеңес
арасындағы қайшылық шегіне жетті. Бірақ Қазақстанда Президент
Н.Ә.Назарбасвтың салмақты да
салиқалы саясаты арқасында Ресейдегідей қақтығыстарға жол берілмеді.
Кеңестер Қазақстанда тарих сахнасынан жаңа құқықтық жүйеге үйлесе алмай,
біртіндеп өз еркімен кетті. Дегенмен әкімшілік жүйеге қарсы жергілікті және
Жоғарғы Кеңес тарапынан да қатты қарсылықтар болды. 1993 жылғы Консгитуция
бойынша, әсіресе жергілікті жерде қос өкіметке кеңестер мен әкімдерге заңды
база жасалған еді. Мұның өзі болашақта біртіндеп биліктің ажырауына алып
келе жатты. Кеңестер мен әкімдер арасындағы
кайшылық жергілікті кеңестердің өзін-өзі таратуына алып келді. Мұның соңы
XII сайланған Жоғарғы Кеңестің 1993 жылы 13 желтоқсанда өзін-өзі
таратуына апарып соқты. Осылай 1990 жылы сәуірде сайланған Жоғарғы Кеңес
мерзімінен бір жарым жылдай бұрын өзін-өзі таратты. Бұл Жоғарғы Кеңес
тұсында ҚазКСР-нің мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы (1990.25.10.)
Қазақстан Республлкасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заңы
(1991.16.12.), Қазақстан Республикасының Конституциясы (1993.18.01.),
барлығы 265 жаңа заңдар кабылданды.
Ұлттық инновациялық жүйені қалыптастыруда 2015 жылға дейінгі мерзімге
есептелген нақты бағдарлама әзірленіп, қабылданды.
Жалпы құны 84 миллиард теңгеге бағаланатын 54 жобаны іске асырып жатқан
ұлттық инновациялық қор құрылды. Капиталдануының жалпы көлемі шамамен 700
миллион долларлық отандық және шетелдік венчурлық қорлардың жүйесі
қалыптасты.
Қазақстанның болашағы біздің геосаяси транзиттік артықшылықтарымызды
тиімді пайдалануға тәуелді болмақ.
Біз бұл жерде жүйелі жұмыстар үшін еліміздің 2015 жылға дейінгі көлік
стратегиясын қабылдадық.
Біз Еуропадан Қытайға, Жапонияға және Оңтүстік –Шығыс Азияға қысқа
телекоминикациялық бағытқа айналатын Ұлттық ақпараттық супермагистраль құру
жобасын табысты іске асыруға тиіспіз.
"Электрондық үкіметті" кұруды аяқтауға, біздің казақстандық тұңғыш
жерсерігінің мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға тиіспіз. Біз еліміздің
аумағы мен жер қойнауларының мониторингін камтамасыз ететін екінші
жерсерігін ұшыруға тиіспіз.
Қазақстанның өркендеуі экономиканың орасан әлеуетке ие энергетикалық
саласын жаңарту мен тиімді пайдалануға көп тәуелді болмақ.
Қазіргі уақытта біздің еліміз табылған мұнай қоры бойынша әлемдегі
алғашқы ондыкқа кіреді. ОПЕК-ке кірмейтін елдер ішінде Қазақстан мұнай қоры
жөнінен екінші орынды иеленеді. Кемірсутегінің жалпы болжамдык ресурсы
шамамен 12-17 миллиард тоннаға бағалануда.
Бұл таяу болашаққа көмірсутегін өндіру жөнінен өлемде жетекші орынға
шығатынын білдіреді. Әлбетте, мұндай ресурстар Қазақстанның әлемдегі мұнай
державаларының бірі ретінде карастыруға мүмкіндік туғызады. Бұл әлемдік
энергетикалық рынокта біздің жаңа геостратегиялық рөлімізді сезінуімізді
және алдағы 10-15 жылдағы энергетикалық саясаты дамытуды талап етеді.
Барлық межелерге кол жеткізуде,соның ішінде одан әрі экономикалық өсу
және ұлттың әл-ауқатын арттыру көп жағдайда біз Қазақстанның ұлттық
қауіпсіздігін қаншалықты камтамасыз етуімізге катысты болмақ.
Ал бұл белең алып келе жатқан тұрақсыздығы бізді алаңдататын Азиядағы
қауіпсіздікке тікелей қатысты. Таяу Шығыстағы және Ауғанстандағы ұзаққа
созылған қақтығыстар тұрақтылықтың елеулі қатері ретінде қалуда. Барынша
күш-жігер жұмсауға карамастан жаппай қырып жоятын каруды тарату үдерісі
жалғасуда.
Азия үшін есірткі трафигі, адам және қару саудасы, заңсыз көші-қонның
күш алып бара жатуы күрделі проблемалар күйінде қалуда.
Мүндай жағдайда біз Азиядағы өзара ықпалдастық жөне сенім шаралары
жөніндегі кеңес шеңберінде стратегиялық үнқатысуды белсенді дамытуға
тиіспіз.
Барша орталықазиялық өңірінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға
мейлінше қолдау көрсету біздің ұлттық мүдделерімізге сай келеді, бұл біздің
стратегиялық мақсаттарымызға қол жеткізуімізге мүмкіндік туғызбақ.
Әлбетте, инновациялық экономиканы құру жөне елдің технологиялық
секірістің басты шарты адам дамуы болып табылады. Экономиканың өркендеуімен
бірге мәдениет пен өнердің, қазақ тілінің, халкымыздың дәстүрлері мен
өмірлік философиясының гүлденуі тең қатар жүруі тиіс. Өкінішке орай,
қазіргі өркениеттің күйреуі біздің уақытымыздың сипаттарының біріне
айналуда.
Қазақстан Еуразия жүрегінде, ислам, христиандық жөке буддизм сиякты
өлемдік үш діңнің түйіскек түсында орналаскан және біздің коғам дүние
жүзіне түрлі мәдениет-тер мен өркениеттердің бейбіт қатар өмір сүруінін
бірегей өнегесін көрсетуде.
Оны үш әлемге бөлуді жалғастыруда: либералдық демократиялы елдерді
атайтын дамыған, өтпелі кезендегі елдер енгізілген "екінші" және көнерген
саяси режімдердің "үшінші" әлемі.
Біріншісі: бәсекелес, иннова-циялық, технологиялық, ақпарат-тық әлем.
Екіншісі: бөсекелесе алмайтын, тоқыраған, технологиясы төмен, артта
калған әлем.
Табиғи ресуретарға иек арта отырып, өз "игілік аралын" сақтауға деген
әрекет бұған дейін орнықты экономикалық өсу мен халықтың өмір сапасын
арттыруға бірде-бір рет қол жеткізе алған жоқ жөне қол жеткізе де алмайды.
1.2 Қазақстан республикасының әлеуметтік-мәдени дамуы тұжырымдамасының
қалыптасуы
Еліміз үшін мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық саласын жетілдіру
аркылы әрбір қазақстандықтың тұрмыстық жағдайын мейлінше жақсарту айрықша
маңызды. Стратегиялық дамуды нақтылау арқылы ұлттық өмір сүрудің сапалық
стандартын орташа еуропалық көрсеткішке жеткізу — басты мақсат. Соңғы үш
жылда Мемлекет басшысы алға қойған тапсырмаларды орындау арқылы әлеуметтік
саланы биік деңгейге көтеруге мүмкіндік туды.
Елімізде 2000-шы жылға қарағанда ішкі жалпы өнімді еселеу жөніндегі
міндетті алдағы жылы орындау мүмкін болатындығы айқындалып отыр. Бұл
көздеген мақсатымыз экономикалық өсудің жай көрсеткіші емес, бұл жалпы
қазақстандықтардың тұрмысын жақсарта берудің қолымызда бар нақты
мүмкіндігі.
Денсаулық сақтау саласына келетін болсақ, мемлекет 2006 жылы адам
денсаулығын жақсартуға 81,4 млрд.теңге, ал 2007 жылдың аяғына дейін 97,2
млрд. теңге жұмсауды көздеп отыр. Бұл көрсеткіштер өткен жылдарға
қарағанда, өте жоғары. Халық дегеніміз — мемлекет, ал мемлекет дегеніміз —
халық емес пе? Ондай болса, адам деңсаулығына мән беріп, елімізде саламатты
өмір салтын қалыптастыру мәселесі алдағы уақытта да күн тәртібінен түспесі
хақ.
Жалпы, елімізде тегін медициналық қызмет көрсету жақсара түсуде.
Мәселен, бұл салаға бюджеттен 40 пайызға дейін қаражат жұмсалған. Ал ашығын
айтсақ, 2005 жылы тегін медициналық көмек көрсетуге 33,4 млрд. теңге, 2006
жылы 41,6 млрд. теңге жұмсалған екен. 2007 жылдың I тоқсанында бұл салаға
жұмсалатын қаражат екі есеге дейін өсіп отыр. Тегін медициналық қызмет
көрсету 2005 жылы бір адамға шаққанда 7785 теңгені құраса, бұл көрсеткіш
2006 жылы 9198 теңгеге жетті. 2005 жылы медицина қызметкерлерінің жалақысы
орташа есеппен алғанда 32 пайызға көтерілді. Ал 2007 жылдың 1 қаңтарынан
бастап дәрігерлердің жалақысы тағы да 30 пайызға өсті. Қазақстан
Республикасында көпбалалы отбасыларына жәрдемақы беру жөнінде арнайы заң
қабылданды. Осының негізінде Үкімет өзінің арнайы қаулысымен аталған
зандағы көрсетілген әлеуметтік міндеттерді жүзеге асыру шараларын түбегейлі
қолға алуда.
Елімізде білім беру саласын әлемдік деңгейге көтеру кезең-кезеңмен
жүзеге асырылып келе жатқандығы белгілі. Жыл өткен сайын мемлекеттік
бюджеттен білім саласына бөлінетін қаржы өсе түсуде. Мәселен, 2006 жылы
білім саласына бюджеттен 344 млрд. теңге бөлінсе, 2009 жылы бұл салаға
бөлінетін қаражат көлемін 540 млрд. теңгеге жеткізу міндеті қойылып отыр.
Мемлекет басшысының Жарлығымен білім саласын жетілдіру мақсатында Қазақстан
Республикасының 2006-2010 жылдарға арналған арнайы мемлекеттік бағдарламасы
жасалды. Бұл бағдарламада білім беретін мамандардың сапалық деңгейін
жақсарту арқылы ұлттық рух деңгейін көтеретін және бүгінгі жаңа заманға
жауап беретіндей маман кадрларын әзірлеу көзделген.
Қазақстан тарихында тұңғыш рет республикалық бюджеттен мектепке
дейінгі балаларға арналған мекемелерді салу құрылысына қомақты қаржы
қарастырылды. Яғни, бұл салаға бөлінетін қаржыны 2006-2008 жылдары 3 млрд.
теңгеге көтеру міндеттелсе, алдағы үш жылда 249 мектеп салу жобаланып отыр.
Жалпы білім беру, денсаулық сақтау сияқты салаларға кадрлар тарту мен
кадрлық әлеуетті нығайту үшін 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап еңбек
демалысына шыккан кезде сауықтыруға арнап бір айлық лауазымдық жалақысы
мөлшерінде жәрдемақы төлеу бұл саладағы кадрлардың тұрақтануына
жәрдемдесетіні анық.
Республикамызда халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту мақсатында
Қазақстая Республикасының "Ардагерлер туралы" заңының жобасы жасалып отыр.
Бұл заң жобасында ардагерлер мен Ұлы Отан соғысының мүгедектеріне, тылда
еңбек еткендерге арнайы мәртебе беру арқылы оларға жергілікті атқару
органдары көмегін нақтылы көрсету айқындалған. 2004-2006 жылдары Ұлы Отан
соғысының мүгедектері мен соғысқа қатысушыларға мемлекеттік жәрдемақы
көлемі үш есе өсті. Тылда еңбек еткендерге де көрсетілгеннен 15 есе
артық жәрдемақы төленді. 2007 жылы Семей ядролық полигонынан зардап
шеккендерге 1 568,2 млн. теңге, сондай-ақ Чернобыль атом-электр стансасынан
зардап шеккендерге мемлекет тарапынан 24,1 млн. теңге жәрдемақы берілді.
Негізінен алғанда, жыл сайын елімізде зейнеткерлік жәрдемақы-лардың мөлшері
артып келеді. Бір айта кететін жәйт, бұрынғы еңбек өтіліне байланысты
зейнетақылық төлемдерді сараланған түрде өсіру жүзеге асырылуда. Шындап
келгенде бұл 1 млн.-нан астам адамды қамтып отыр. Сөз жоқ, элеуетті
құрылымдар ардагерлерінің зейнетақылары көбейтілді, барлық зейнетақылық
және әлеуметтік төлемдердің уақтылы берілуі қатаң бақылауға алынған. Еліміз
экономикасының тұрақты дамуы қазақстандықтардың әл-ауқатын жыл өткен сайын
жақсарта беруге жағдай туғызбақ. Бұл — Қазақстан мемлекеті саясатының
әлеуметтік саладағы басты бағыты.
Қазақстан Республикасының 2006-2008 жылдарға арналған әлеу-меттік
экономиканы дамыту жөніндегі жоспары барлық мемлекеттік жүйені қамтып,
қоршаған ортаны сақтау арқылы экологиялық жағдайды мейлінше жақсартуды
міндеттейді. 2005 жылы ауыз су сапасын жақсарту мақсатында бұл салаға 4,2
млрд. теңге жұмсалып, 86 су кешендері қайта жабдықтаудан өткізілді.
Республикалық бюджет есебінен республика бойынша 166 сумен жабдықтау
мекемелері салынып немесе олар кайтадан жөнделді. Халықтың денсаулығын
жақсарту үшін ауыз су мәселесін түбегейлі шешу басты міндеттердің бірі
болып қала бермек. Әсіресе, ауылдық жерлерді ауыз сумен қамту күн
тәртібінен түспейді. Бүгінгі таңда 2528 ауылдық жер орталықтандырылған су
жүйесімен қамтылған. 308 елді мекенге ауыз су арнайы автокөлікпен
күнделікті әкелініп беріледі.
Қазақстанда мәдениет саласына мемлекеттік бюджеттен бөлінетін қаржыны
өсіру өз нәтижесін беретіндігі ақиқат. Олай дейтініміз — 2003-2006 жылдар
аралығында мәдениет, спорт, туризм және ақпарат кеңістігіне жұмсалатын
қаржы екі есеге, яғни 33,8 млрд. теңгеден 70,2 млрд. теңгеге өсті. "Мәдени
мұра" мемлекеттік бағдарламасы өз жемісін беріп, халқымыздың тарихын
бүгінгі жас ұрпақтың жүрегіне жеткізетін құнды дүниелерді өмірге әкелді.
Қазіргі кезде елімізде 3591 кітапхана, 2102 мәдени іс-шаралар өткізетін
ұйымдар, 50 театр, 31 кинотеатр, 243 киноқондырғы, 161 мүражай, 33
концерттік ұйымдар, 16 мәдени демалу бағы, 7 корық, 4 хайуанаттар бағы, 12
халық шығармашылығының облыстық орталығы, 48 автоклуб жұмыс істейді.
"Мәдени мұра" бағдарламасының аясында жүргізілген жұмыстар бүгінгі
таңда өзінің заңды жалғасын тауып отыр. Мемлекет басшысының айтқанындай,
"Қазақстан халқының рухани даму қорын" құру туралы мәселе зерделеніп
жатқандығы белгілі. Аталған қор мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктердің
көмегімен және қоғамдық ұйымдарды қатыстыру арқылы халқымыздың мәдени
құндылықтары мен дәстүрлерін дамытуды қолға алмақшы.
Қазақстандағы тіл саясатының мәртебесі Ата Заңымызда айқын
көрсетілген. 2001-2010 жылдар кезеңінде тілдерді дамыту мемлекеттік
бағдарламасы жүзеге асырылып келе жатқандығын бәріміз жақсы білеміз.
Бүгінгі күні республикамызда 7 облыс, атап айтқанда: Қызылорда, Оңтүстік
Қазақстан, Атырау, Жамбыл, Маңғыстау. Ақтөбе, Батыс Қазақстан облыстарында
іс жүргізу қазақ тіліне көшірілген. Тілді дамыту 2006 жылы 1 млрд. теңге
бөлінді. Бұл 2005 жылмен салыстырғанда үш есе көп. Сонымен қатар, қазақ
тіліндегі әдістемелік оқулықтарды және компьютерлік бағдарламаларды жасау
үшін 360,9 млн. теңгеден астам қаржы бөлу жоспарланған.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев айтқанындай, "Тілдердің үш тұғырлығы"
мәдени жобасын кезең-кезеңмен іске асыруды қолға алу өмір талабынан
туындап отыр. Бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарынан көріну үшін Қазақстан
бүкіл әлемге халқы үш тілді пайдаланатын мәдениетті ел ретінде танылуға
тиіс. Атап айтқанда, қазақ тілі — мемлекеттік тіл, орыс тілі — ұлтаралық
қатынас тілі, ал ағылшын тілі —жасандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі
болмақшы. Біз демократиялық қоғамның іргесін дәйекті нығайта отырып,
демократия мен құқық тәртібі — егіз ұғымдар екендігін естен шығармауымыз
қажет. Халықаралық қоғамдастықта елімізде тұрып жатқан 130-дан астам ұлт
пен ұлыс Қазақстанның біртұтас халқы болып табылатын барлық ұлттар
өкілдерінің ұстамдығын, конфессияаралық және мәдениетаралық татулығын
қамтамасыз етуге бағытталған саясатымыздың да нәтижелі жемісі алдағы
уақытта тамырын тереңдете беретіні сөзсіз. Қазақстанды жан-жақты жаңартудың
жаңа кезеңіндегі басты басымдықтар мен сыртқы саясатымыздың аса маңызды 30
бағытын Елбасы айқындап берді.
Бәрімізге мәлім әлемдік экономиканың жасандық жүйесі — өзінің
ережелері бойынша жете жасалған жетік механизм. Олай болса, осы ережелерге
сай жұмыс істеп, басқа елдердің бәсекелес өндірістері мен салаларына және
халықаралық рыноктарға қатысатын ұлтаралық корпорацияларға салыстырмалы
талдау жүргізу арқылы артықшылықтарға қол жеткізуіміз кажет. Сонымен қатар,
еліміздің бәсекеге қабілеттілігі мен экспорттық мүмкіндіктерін сапалы жаңа
деңгейге жеткізу мақсаты жақын арада түбегейлі шешімін табатындығына сенім
мол.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz