Өсімдіктер мен жануарлар әлеміне антропогендік әсер

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

С. АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ

ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫ ФАКУЛЬТЕТІ

Экология және география құжырасы

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

тақырыбы: ӨСІМДІКТЕР МЕН ЖАНУАРЛАР ӘЛЕМІНЕ АНТРОПОГЕНДІК ӘСЕР

КІРІСПЕ

Қазіргі кезде қоғамның дамуы, ғылыми - техникалық прогрестердің күрделенуі, ауыл шаруашылығының өркендеуі, халық санының артуы адамның биосфераға әсерін арттыра түсті. Адамның күнделікті тіршілік әрекеттері арқылы тікелей немесе жанама табиғатқа әсер етуін ғылымда антропогендік факторлар деп атайды.

Антропогендік фактор (грекше anthropos - адам, genos - тегі, пайда болуы, латынша faktor - ic - әрекет дегенді білдіреді) - адамдардың барлық тipi организмдердің мекен ортасы ретіндегі табиғаттың- өзгеруіне әкеліп соғатын немесе олардың тіршілігіне тікелей әсер ететін сан алуан әрекеттері болып табылады.

Антропогендік факторларға қоршаған ортаға адамдардың тигізген ic-әрекеттерінің нәтижесінде атмосфера, өзен, көл және мұхит кұрамының өзгеруі, сондай-ақ, технологиялық қалдықтар мен радиоактивтік заттардың әсерінен топырақтың ластануы, сөйтіп жалпы экожүйенің құрамы мен құрылысының өзгеруі жатады.

Адамзат баласы табиғаттың құрамдас бөлігі болып табылады. Жерде адам пайда болуынан бастап, қоршаған ортада өтіп жатқан табиғи процестер өзгере бастады, бұл өзгерістер адамның саналық қызметінің салдары ретінде пайда болды. Табиғатқа адамның әсері адам тәжірбиесінде көрініс табатын табиғатқа үстемдік жүргізуге негізделген. Антропогендік фактор - адам баласы өзінің материалдық игілігі үшін табиғи байлықтарын игеруге мәжбүр болады. Нәтижесінде, ірі кешендер, өнеркәсіп, зауыт, кен байыту, автокөліктер, ауыл шаруашылық салалары дамиды. Соның салдарынан ең алдымен, өсімдіктер және жануарлар әлеміне тигізетін зардабы біршама үлкен болып табылады. Сондықтан бұл мәселе бүгінгі таңда өзекті болып табылады. Антропогендік факторлардың әсерінен экологиялық жағдай нашарлады. Адамдардың іс-әрекетінен туындайтын құбылыстар мен өзгерістердің қоршаған ортаға тигізетін әсерін алдын ала біліп зиянды жақтарын болдырмаудың маңызы зор. Бұзылған табиғатты түзеткеннен гөрі оның бұзылуына жол бермеу, алдын алу пайдалы. Бұл мәселенің өзектілігін айғақтайды. Адамның өсімдіктер мен жануарлар дүниесіне тигізген жағымсыз әсері айналып келгенде өзінің тіршілігін, денсаулығын нашарлатады. Сондықтан да бұл мәселе өзекті болып табылады.

Адамзат тарихының барысында алдымен аң аулауды, содан кейін ауыл шаруашылығының, өндірстің, көліктің дамуы біздің ғаламшарымыздың табиғатына шұғыл өзгерістер әеклді. Жердегі бүкіл тіршіліктер әлеміне антропогенді әсер етуі күрт өсіп келеді.

Қазіргі таңда адам баласы өзінің материалдық игілігі үшін табиғат байлықтарын игеруге мәжбүр болды. Нәтижесінде ірі кешендерді, зауыт, кен байыту, автокөліктер, ауыл шаруашылық салалары дами түсті. Ал олардан зиянды әр түрлі газдар, қалдықтар, лас сулар, химиялық қосынды заттар айнала қоршаған ортаға тарайды. Зиянды заттардың көпшілігі табиғатта айналымға түспей жиналып, бүкіл тіршілікке кері әсерін тигізе бастайды, яғни атмосфера ауасының ластануы, су айналасының бұзылуы, жердің құнарсыздануы, қуаңшылық, өзен - көлдердің тартылуы, өсімдіктер мен жануарлардың құрып кетуі, адам баласының денсаулығының бұзылуы және биосферадағы бұрын соңды болмаған климаттың өзгеру құбылыстары үдей түседі. Өндіріс көздерінің атмосфералық ауаға зиянды газ түрде, қатты заттардан құралған шығарындылары мен ластануы адам өміріне, жалпы тіршілікке, биосфераға, табиғи ресурстарға (топыраққа, су қорларына), құрылыс материалдарына, металдан жасалған конструкцияларға тура не болмаса жанама зиянды әсерін тигізеді.

Бүгінгі таңда қоршаған ортаның өндіріс және өнеркәсіптен шығатын құрамында әр түрлі ауыр және тағы басқа зиянды заттар бар газдармен ластануының тірі ағзаларға әсері толық анықталмаған. Көпшілік ғылыми жұмыстарда негізінен зиянды газдардың, мұнай өндірудің өсімдіктер мен жануарлар әлеміне әсері ғана сипатталады, ал мұндай антропогендік факторларды болдырмау жолдары, оларды дұрыс қолдану тәсілдері нақты айтылмайды.

Әр түрлі өсімдіктер мен жануарларға ұзақ уақыт қолайсыз сыртқы ортаның антропогендік әсерлері, олардың ластануы мен улануы, ішкі өзгерістерге ықпалын зерттеу жұмыстары жоқтың қасы.

Экологиялық тепе-теңдік пен табиғи экожүйелердің бұзылуы және оның тұрақтылығы, өз құрылымын және функционалдық ерекшеліктерін сақтау қабілетін білу, ұғынды міндет ретінде қойдым. Жалпы өндірістік қалдықтармен ластанған аймақтың экологиялық жағдайын бағалау үшін, табиғи объектілердің (өсімдіктер мен жануарлардың) зиянды қалдықтармен ластану деңгейін анықтаумен қатар, олардың трофикалық тізбек арқылы тасымалдануы және тірі организмдерге тигізетін негативті әсері мен оның зардаптарын жан-жақты түрде қамту осы жұмысымның негізгі мақсаты болып табылады.

Бүгінгі таңда адамзат алдындағы аса күрделі экологиялық мәселе - биосфера тіршілігін тұрақты ұстау, табиғат ресурстарын тиімді пайдалану және қорғау өзекті проблема болып отыр. Бұл мәселенің тууына адамдардың қолымен жасалған экологиялық сауатсыз іс-әрекетінің нәтижесі болып отыр.

Ғалымдардаң есептеуінше жер шарының 1 млрд. гектар шамасындағы құнарлы егістік жер, 30 % ағаш - орман және 250-ден артық аңдар мен құстардың түрлері жойылған, 600-ден астам аңдар мен құстар қызыл кітапқа жазылғаны белгілі болып отыр. Сондықтан, табиғатты және оның ресурстарын қорғау үлкен проблемаға айналып отырғаны көпшілікке мәлім.

Қоршаған ортаны қорғау айналамыздағы үш маңызды ортаны ластаудан қорғаумен тығыз байланысты - атмосфераны, гидросфераны және литосфераны.

Алайда, адам баласы өзінің дамуы барысында өзі өмір сүретін қоршаған ортаны, ондағы өсімдіктер мен жануарлар әлемін де ұмытпауы қажет.

Жұмыстың міндеттері:

1. атмосфераға, гидросфераға, литсофераға және өсімдіктер мен жануарлар әлеміне антропогендік әсер ету түрлерін анықтау
2. атмосфераға, гидросфераға, литсофераға және өсімдіктер мен жануарлар әлеміне антропогендік әсердің зардаптарын анықтау
3. атмосфераға, гидросфераға, литсофераға және өсімдіктер мен жануарлар әлеміне антропогендік әсердің алдын алу жолдарын зерттеу.

Диплом жұмысының жаңашылдығы:

1. Тұңғыш рет Қазақстан Республикасының өсімдіктер мен жануарлар әлеміне антропогендік әсері зерделеніп зерттелді.
2. Осы тақырыпқа байланысты материалдар жинақталып, қазақ тіліне аударылды.

Диплом жұмысының құрылымы: кіріспе, негізгі екі бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

1 ҚОРШАҒАН ОРТАҒА АНТРОПОГЕНДІК ӘСЕР

1. Антропогендік әсердің атмосферада білінуі

Адам табиғаттың құрамдас бөлігі болып табылады. Жерде адам пайда болуынан бастап, қоршаған ортада өтіп жатқан табиғи процестер өзгере бастады, бұл өзгерістер адамның саналық қызметінің салдары ретінде пайда болды. Табиғатқа адамның әсері адам тәжирбиесінде көрініс табатын табиғатқа үстемдік жүргізуге негізделген. Адамның табиғатты өзгергіштік қызметі табиғаттың дамуының қозғаушы күші ретінде антропогендік фактор болды. Антропогендік фактордағы қоршаған ортаға әсер ету, ең басында өте аз масштабта болды, біртіндеп адамдарда білім пайда болғаннан кейін, отты қолдану, еңбек-құралдарын жетілдірумен, халық санының өсуімен қарқынды түрде өсті. Бұрын қоршаған ортаға адамдардың ауыл шаруашылықтық қызметі, нәтижесі ықпал етті, ең алдымен жер кеңістігіндегі ландшафттың өзгеруінде айқын көрініс тапты. Уақыт өте келе, өнеркәсіптік өндірістік жер кеңістігіндегі үлкен аумақтардағы табиғи экологиялық жүйеде көптеген өзгерістер болды. Құрылған экожүйелер адамның саналы қызметінің нәтижесінде пайда болған жасанды экожүйе деген атауғы ие болды. Биосфераның көп бөлігін қамтыған жасанды экожүйе қалыптастыруда, құруда табиғи ортаның дамуында антропогендік фактор рөлі айқын көрінді. Адамзат қоғамының одан әрі дамуы, жер халқының өсуі, өнеркәсіптік прогресс қоршаған ортаға антропогендік әсердің өсуіне алып келді. Қоршаған ортаға антропогенді фактордың негативті салдарының ықпалы су, ауа, жер кеңістігінің ластануы, минералдық ресурстардың азаюы болып табылды.

Біздің планетаның атмосферасының массасы өте кішкентай, жер массасының 1 млн бөлігіне ғана тең шамада. Бірақ атмосфералық ауаның биосфераның табиғи процесінде атқаратын рөлі зор. Атмосфералық ауа планетамызды зиянды космос әсерінен және ультракүлгін сәулесінен қорғайды. Атмосфералық ауаның қозғалыстары жергілікті климатқа үлкен әсерін тигізіп, солардың арқасында өзен - көлдердің режимі топырақтарға, өсімдіктерге, рельеф пайда болуына әсерін тигізеді.

Атмосфералық ауаның қазіргі замандағы құрамы жер шарының көп ғасырлық дамуымен де байланысты.

Атмосфералық ауаның жаһанды ластануы биосферадағы табиғи экожүйелердің дамуына кері әсерін тигізіп отырғаны белгілі.

XX ғасырдың аяғымен XXI - ғасырдың басында атмосфераны сақтау және қорғау халықаралық проблемаға айналып отырғаны анық болып отыр. Ол адам баласының жер үстіндегі тіршілік шаруашылығымен тығыз байланысты. Шынында да басқа қоршаған ортаның элементтерімен салыстырғанда (гидросфера, литосфера) атмосфералық ауа тезірек ластанады. Баршамызға мәлім, өндіріс неғұрлым тез дамыса соғұрлым атмосфералық ауаның ластану көзі көбейеді. Мысалы, 1000 тонна болатты қорыту жұмысы барысында атмосфераға 40 тонна шаң-тозаң, 30 тонна күкірт ангидридін және 50 тонна көміртегі оксиді шығарылады екен. Ал 1 млн кВт - электроэнергия көмірмен жұмыс істейтін электростанциядан шығарғанда 10 тоннадай күл, 15 тоннадай күкірт ангидриді және 3 тоннадай азот оксиді түседі екен.

Ластанған ауаның әсерімен микроклимат өзгереді, коррозия басуынан қанша миллион тонна металдар мен басқа құрал-жабдықтар бүлінеді. Ең бастысы ластанған ауаның жан-жануарлар денсаулығына зияны көп болып табылады.

Атмосфералық ауаның ластануы деп - зиянды (ластаушы) заттардың ауа бассейніне мөлшерден тыс түсуі және пайда болуын айтамыз. Бұл ластаушы заттар атмосферада газ, қатты және сұйық бөлшектер, бу түрінде табиғаттың құбылыстарынан немесе антропогендік жолмен түседі. Атмосфера бүкіл адамзаттың байлығы екені белгілі. Атмосфераның тазалығы, оның құрамының тұрақтылығы адам баласының өмір сүруінің басты кепілі. Ауа болғандықтан, оның құрамының қалайда болса өзгеруі оның ластануы деп есептеледі.

Атмосфера ауасын ластаушы негізгі ингредиенттер ретінде көміртегі оксиді, азот оксиді, күкірт оксиді, көміртегі және шаң - тозаңдарды атауға болады.

Атмосфералық ауа бассейніне газ түрінде, аэрозольдар түрінде түскен ластаушы заттар төмендегідей құбылыстарда болуы мүмкін:

1. Өз салмағының күшімен тұнуы (үлкен дисперсті аэрозольдар) ;
2. Тұнған бөлшектермен физикалық қабысып, литосфераға, гидросфераға ластаушы зат ретінде түсуі;
3. Бұл ластаушы заттардың биосфералық айналымға еніп кетуі ықтимал (көмірқышқыл газы, су буы, күкірт, азот оксидтері) ;
4. Бұлардың агрегаттық қалпы өзгеріп (буланып, кристализациялану, конденсациялану) және ауаның басқа элементтерімен химиялық өзара араласу. Содан кейін жоғарғыда көрсеткен жолдардың бірімен кетуі;
5. Атмосферада көп уақыт болып, айналып ауа ағымымен тропосфераның, стротосфераның қабаттарына ауысып планетаның әртүрлі географиялық облыстарына жайылуы мүмкін.

Атмосфералық ауаның ластануы өндірістің қарқындай дамуына және отын түрлерін (газ, мұнай, көмір) кең масштабта пайдалануға байланысты атмосферада бос оттектің қоры азайып, ал көмірқышқыл газы мөлшері жоғарылаудың нәтижесінде табиғаттағы көміртегінің айналымы бұзылады деуге болады. Академик А. П. Виноградов зерттеулері нәтижесінде көмірқышқыл газының концентрациясы жыл сайын 0, 2 %-ке дейін ұлғайып отырғандығы дәлелденген.

Көміртек айналымының бұзылуы мен атмосферада көмірқышқыл газының концентрациясының жоғарылауы жердегі барлық химиялық тепе-теңдікке үлкен әсерін тигізіп отыр. Атмосфералық ауаның зиянды заттармен ластану процессі осы заманның үлкен проблемасына айналып отыр. Атмосфералық ауаның ластануының екі негізгі көздері бар: табиғи көздер, жасанды (антропогендік) көздер. Атмосфералық ауаны ластаушылардың ең негізгілері - көлік түрлері, әсіресе, автомобильдердің жанармайларының жану өнімдері болып табылады. Француз ғалымы Ж. Детритің есептеулері бойынша автомобильдерден бөлінген газдардың құрамында көмірқышқыл газы - 9 %, көміртек оксиді - 4 %, көміртек - 0, 5 %, оттек - 4 %, сутек - 2 %, альдегиттер - 0, 004 %, азот оксидтері - 0, 06 %, күкірт оксидтері - 0, 006 %, барлығы 200 - ге жуық зат бар екендігі анықтаған.

Қоршаған ортаға көміртек, күкірт және азот оксидтерімен бірге бензиннің құрамына кіретін заттар, мысалы 3, 4 - бензопирен мен қорғасын өте зиянды әсер етеді.

Атмосфералық ауаға көліктерден бөлінген газдардың құрамында 25-27 % қорғасын болатыны және оның 40 %диаметрі 1 метрге дейін болтындықтан ауада ұзақ уақыт бойы сақталып, онымен адам организміне түсетіндігі белгілі болып отыр. Қазіргі кезде бүкіл әлемде шамамен 500 млн-нан астам автомобиль жүріп тұрса, үлкен қалаларда атмосфералық ауаның тазалығын сақтау адамзат үшін қаншалықты маңызды екені түсінікті. Автомобильді - дөңгелекті химиялық фабрика деп атайды экологтар. Қала ауасының зиянды заттармен ластануының 60 % осы автомобильдердің үлесіне жатады.

Шойын құю, болат еріту процестері атмофераға зиянды шығарындылар шығаратыны белгілі. Бір тонна шойын құйғанда 4, 5 кг күкіртті газ, 2, 7 кг марганец, 0, 6 - 0, 2 кг көмірқышқыл газы, одан басқа фосфор, сурьма, қорғасын, сынаптың шаңы, аз кездесетін (редкие) металдар т. б. көптеген зиянды заттар атмосфераны ластайды.

Жылу электростанциялары (ЖЭС) бір сағатта 80 тонна көмір жағып, атмосфераға шамамен 5 тонна күкіртті ангидрид және 16 - 17 тонна күл бөледі. Атмосфералық ауаның тазалығына үлкен әсер ететін жағылатын отынның сапасы, жағу әдістері, газтартқыш қондырғылар мен қалдық шығаратын трубалардың биіктігі. ЖЭС газ отынына көшіру зиянды қалдықтар мөлшерін біршама азайтады. Реактивті самолеттер ұшу кезінде бір сағатта 0, 7 кг/м ³ альдегиттер, 65 кг көміртегі оксиді, 1, 7 кг көмірсутектер, 4, 3 кг азот оксидтері, 6, 3 кг\м ³ қатты бөлшектер ауаға шығарады екен. Атмосфераның антропогенді ластану жолдары жылу энергиясы, мұнай, газ, көмір өндіру өнеркәсіптері, химиялық өнеркәсіптер, ауылшаруашылық, коммуналдық шаруашылықтарының жұмыстарынан бөлінетін ластаушы заттармен көп мөлшерде ластанады. Бұл өнеркәсіптердің әр қайсысы ондаған мың компоненттерден тұратын түрлі қоспаларды атмосфераға бөліп шығарады. Ауа кеңістігін ластайтын негізгі қосылыстар - көміртек оксидтері, күкірт пен азот қосылыстары, көмірсутектер мен шаң-тозаң. Бір жыл ішінде атмосфералық ауа бассейніне 200 млн тонна көміртек оксиді, 20 млрд тонна көмірқышқыл газы, 150 млн тонна күкірт оксиді, 57 млн азот оксидтері, 55 млн тонна түрлі көмірсутектер бөлінеді екен. Биосфераның ауыр металдармен ластануы ғылыми - техникалық прогрестің аса маңызды проблемаларының бірі болып отыр. Жыл сайын өндірілген сынап пен қорғасының 80-90 % биосфераға тарайды екен. Көмір жанған кезде күл және түрлі газдармен бірге қоршаған ортаға таралатын кейбір элементтердің олардың өндірілген мөлшерінен де асып түсетін жағдайлар болады екен. Мысалы магний - 1, 5 есе, молибден - 3 есе, йод, кобальт - 15 есе т. с. Ауаның ластануы адамның денсаулығына, экожүйелердің қалыпты жұмыс істеуіне т. с. көптеген организмдерге зиянды әсерін тигізеді. Атмосфералық ауаның күкіртті қосылыстармен ластануы қазіргі таңдағы аса маңызды проблемалардың бірі болып отыр. Атмосфераның жасанды ластануы адамзат баласының тіршілігімен тығыз байланысты. Ең көп зиянды заттар жылу электростанцияларынан шығарылады. ЖЭС - ы жұмыс істеу үшін қатты, сұйық газ отындары қолданылады. Қара және түсті металдар өндіргенде қышқылдар, цементтер, аммиактар, резина неше түрлі бояулар, улы химикаттар өндірісінде де атмосфералық ауаға көптеп зиянды заттар шығарылады.

Өндірістің шығарындыларының ішінде күкірт ангидриді, көмірсутегі окисі, азот окисі, көмірсутегі, шаң-тозаң көптеп шығарыларды.

Сонымен, атмосфералық ауаны антропогендік ластау процессінде төмендегідей жағдайлар тууы мүмкін:

1. Жер бетіндегі ауада аймақтық және жергілікті (локальный) ластану пайда болуы мүмкін;
2. Ластанған ауа трансшекаралық қашыққа таралып кетуі мүмкін;
3. Әртүрлі жаһандық эффектер болуы мүмкін, озон қабатының бұзылуы, планеталық жылыну (парниктік эффект) ;
4. Атмосфераның өзін-өзі тазарту нәижесінде литосфераның, гидросфераның ластануы мүмкін.

Өндіріс көздерінің атмосфералық ауаға зиянды газ түрде, қатты заттардан құралған шығарындылары мен ластануы адам өміріне, жалпы тіршілікке, бисофераға, табиғи ресурстарға (Топыраққа, су қорларына, өсімдіктер мен жануарларға), құрылыс материалдарына, металдан жасалған конструкцияларға тура не болмаса жанама зиянды әсерін тигізеді.

Бұл зиянды әсерлердің салдарынан адам ауруы көбейеді, ауыл шарушылық өнімдері азаяды, ғимараттың аз уақыт ішінде істен шығуына әкеледі, металдарды коррозияға ұшыратады, тарихи ескерткіштердің бұзылуына себеп болады. Осының барлағы ол елді мекенді, ол мемлекетті үлкен экономикалық шығынға ұшыратады. Өндіріс орындарынан шыққан шығарындылардың құрамында 140 - қа жуық зиянды заттар болады.

Атмосфералық ауаның шумен, дыбыспен ластануы да антропогендік ластауға жатады. Шу деп Н. Реймерс дыбыс қозғалыстарының дыбыс комфортының шегінен шығып кеткен жағдайды айтады. Шуды экологияда адамдарға кері әсер ететін күшті факторлардың біріне жатқызады. Қоршаған ортаның шумен ластануы дыбыс қозғалыстарының шектен шығуымен байланысты.

Шу өзінің шығу физикалық табиғатына байланысты төменгі көздерге бөлінеді:

1. механикалық - машиналар жұмысы, робот вибрациясы, соғу процестерінде;
2. аэродинамикалық - газдардың толқуына байланысты;
3. гидравликалық - сұйық заттардағы тербелу, дірілдеу гидроұрыстың салдарынан;
4. электромагниттік - электромеханикалық қондырғылардан шығатын шу.

Шудың басты көздері болып есептелетін көліктер (теміржол транспорты - автомобильдер), өндіріс орындары, коммуналдық өндірістер, самолеттер, вертолеттер. Табиғи табиғаттың дыбысы адам баласының денсаулығына жақсы әсер етпесе жаман әсері жоқ.

Транспорттың шуы қаланың шу деңгейінің 80 % құрайды. Әлемде ең шулы қала болып Рио де Жанейро есептеледі, шу деңгейі 80 дБ асады. Біздің республикамыздың ең үлкен қалаларының бірі Алматы автотрассаларында осы күні шу деңгейі 90-100 дБ асып озады.

Шу өзінің шығу тегі бойынша тұрмыстық, өндірістік, өнеркәсіптік, транспорттық, авиациялық, көше жүрісінің шуы болып бөлінеді.

Шу деңгейін тежейтін, өзіне жұтып алатын ол қаланың ағаштары мен бұталары. Көлденең 25-30 м ағаш - бұталар отырғызылған көшелерді шу деңгейін 10-12 дБ дейін төмендейді.

Осы күндері адам баласы атмосфералық ауа құрамының ластануына үлкен әсер етіп отыр, ол ең алдымен парниктік эффект, немесе ауа құрамында парниктік газдардың көбеюі. Осының салдарынан атмосфераның төменгі қабатының аймақтық, жергілікті жылуына себеп болып отыр. Парниктік әсерінен жылулық баланысының өзгеру нәтижесінде мүмкін болатын жер шарының температурасының ғаламдық артуын - парниктік эффект деп атайды. Көмірқышқыл газының пранитік эффектіге қосатын үлесі әр түрлі мәліметтер бойныша 50 % - 65 % - ға жетеді. Басқа парниктік газдарға метан, азот оксидтері, озон, фреондар және басқа да газдар. Барлығы 30 - ға жуық парниктік газдар олардың атмосферадағы мөлшеріне ғана емес, сонымен қатар бір молекулаға әсерінің салыстырмалы белсенділігіне де байланысты болады.

Атмосферадағы көмертегінің мөлшерін кемітетін негізгі факторлар фототсинтез бен мұхиттың сіңіруі болып табылады. Адам қызметінің нәтижесінде түзілген көмірқышқыл газының 50 % сіңіреді. Соңғы жылдары зерттеулер мен бақылаулар техногенді процестермен қатар парниктік газдарды шығаратын көзі экожүйелердің өзі болып табылатынын көрсетті. Осыған байланысты парниктік эффект мәселесін шешу көбінесе табиғи экожүйелік деңгейде қойылып отыр.

Жоғарғыда айтылған антропогендік әсерлердің Біздің облысымызда бәр түрі кездеседі десек артық болмас. Шығыс Қазақстан облысы өзінің қалыптасқан әлеуметтік - экономикалық дамуына қарай қоршаған орта жағдайы жөнінен Қазақстанның анағұрлым қолайсыз аймақтарының бірі болып табылады. Бұған осы жердегі таукен, металлургиялық және энергетикалық өнеркәсіптерінің шоғырлану себепші болып отыр. Шығыс Қазақстан облысы атмосферасының жалпы жағдайы тұрақты және жылжымалы көздер шығарындыларының тигізетін әсерімен сипатталады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс