Бағдарламалық құралдарды стандарттау мен сертификаттау
КІРІСПЕ
1 Бағдарламалау құралдарын қамтамасыз ету сапасына кіріспе
1.1 Бағдарламалау құралдарының сапасын анықтайтын факторлар
1.2 Бағдарламалау құралдарының сапасын қамтамасыз ету әдістері
1.3 Бағдарламалардағы қателіктердің статистикалық сипаттамасы
2 Бағдарламалау құралдарын стандарттау
2.1 Бағдарламалау құралдардың стандартталуының мақсаттары мен міндеттері
2.2 Бағдарламалау құралдары саласындағы стандарттардың
құрылымы және даму ерекшеліктері
2.3 Стандарттардың профильдері
2.4 Бағдарламалау құралдардың сапасын қамтамасыз етудің жүйе профилі
3 Қазақстан Республикасындағы бағдарламалық қамтамасыз ету сапасын стандарттау
3.1 ҚР.ның территориясында әрекет ететін сапаны бағалау саласындағы стандарттар туралы жалпы мәліметтер
3.2 Бағдарламалау құралдар сапа көрсеткіштерін анықтау әдістерінің классификациясы
3.3 Бағдарламалау құрал сапасын бағалаудың иерархиялық моделі
3.4 Бағдарламалау құрал сапасын интегралды бағалаудың экономикалық әдісі
3.5 Бағдарламалау құрал сапасын бағалаудың ISO стандарттар сериясы
4 Бағдарламалау құралдарын сертификатау
4.1 Бағдарламалау құралдарына сертификаттауды ұйымдастыру
4.2 Сертификаттау құжаттары
4.3 Бағдарламалау құралдарының талаптарға сәйкестігіне сертификатциялық сынау ұйымдастыру
1 Бағдарламалау құралдарын қамтамасыз ету сапасына кіріспе
1.1 Бағдарламалау құралдарының сапасын анықтайтын факторлар
1.2 Бағдарламалау құралдарының сапасын қамтамасыз ету әдістері
1.3 Бағдарламалардағы қателіктердің статистикалық сипаттамасы
2 Бағдарламалау құралдарын стандарттау
2.1 Бағдарламалау құралдардың стандартталуының мақсаттары мен міндеттері
2.2 Бағдарламалау құралдары саласындағы стандарттардың
құрылымы және даму ерекшеліктері
2.3 Стандарттардың профильдері
2.4 Бағдарламалау құралдардың сапасын қамтамасыз етудің жүйе профилі
3 Қазақстан Республикасындағы бағдарламалық қамтамасыз ету сапасын стандарттау
3.1 ҚР.ның территориясында әрекет ететін сапаны бағалау саласындағы стандарттар туралы жалпы мәліметтер
3.2 Бағдарламалау құралдар сапа көрсеткіштерін анықтау әдістерінің классификациясы
3.3 Бағдарламалау құрал сапасын бағалаудың иерархиялық моделі
3.4 Бағдарламалау құрал сапасын интегралды бағалаудың экономикалық әдісі
3.5 Бағдарламалау құрал сапасын бағалаудың ISO стандарттар сериясы
4 Бағдарламалау құралдарын сертификатау
4.1 Бағдарламалау құралдарына сертификаттауды ұйымдастыру
4.2 Сертификаттау құжаттары
4.3 Бағдарламалау құралдарының талаптарға сәйкестігіне сертификатциялық сынау ұйымдастыру
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бұл жұмыста бағдарламалық құралдарды стандарттау мен сертификаттау және олардың өту процестері зерттеледі.
Қазіргі заманда компьютерлер барлық сферада кеіңнен қолданыс тауып жүр. Оның дұрыс жұмыс істеуінен, көбіне мыңдаған адамдардың және қауіпсіздігі байланысты. Осыған байланысты соңғы жылдары бүкіл әлемде бағдарламалығ құрал (БҚ) және өңдеу процесстеріне, болжауға, бағалауға және бүкіл өмірлік циклінің бағдарламалық құралын басқару сапасына ерекше көңіл аударуда.
Ақпараттық технологиялар саласында бүгінгі таңдағы негізгі талабы бағдарламалық құралдар сапасының әбден жетілуі болып табылады. Өзектесті мәселе болып келесілер табылады:
• аппараттық күрделілік бағдарламалық құралдарды құрастыру туралы біздің мүмкіндігімізден озады, компьютерлік техниканың толық потенциалды мүмкіндіктері қолданылмайды;
• біздің бағдарламаларды құру мүмкіндігіміз жаңа бағдарламаларға деген талаптардан артта қалады.
Бұл мәселелерді шешудің кілті бағдарламалық қамтамасыз етуді құру процесін сапалы ұйымдастыру. Халықаралық стандарттармен өңделген қиын бағдарламалық өнімдердің негізгі міндеттерімен, үлгілерімен және әдістерімен танысу бағдарламалық құралдар саласында бәсекеге қабілетті, сапалы бағдарлама өнімдерін жасауға мүмкіндік береді. Осы мәселелерді шеше отырып, біз өзіміздің өңірдегі бағдарламалық құралдарға қатысты кемшіліктерді жоюымызға болады.
Қазақстан Республикасында сертификаттау жүргізу бойынша жалпы жағдайы мен міндеттері, негізгі мақсаттары Қазақстан Республикасының сертификаттау жүргізу Ережелері бойынша жүргізіледі. Бұл құжаттар тек ұйымға, қызмет пен өнімді міндетті және ерікті сертификаттау жүргізу жұмыстарына ғана емес, сондай-ақ объектінің сапа жүйесі, жұмысы, үрдістері үшін де қолданыла береді.
Ғылым мен техниканың қазіргі кездегі даму кезеңінде, стандарттау өндірісте де жұмыстарда да, өмірдің барлық салаларын қамтиды. Соның ішінде бағдарламалық қамтамасыз ету саласында да стандарттардың алатын рөлі мен орны ерекше. Себебі стандарт ол - құзырлы органдармен бекітілген стандарттау объектісіне немесе біртекті өнімдер топтарына және керекті кезде бір өнімге қойылатын нормативті-техникалық құжат.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі заманда компьютерлер барлық сферада кеіңнен қолданыс тауып жүр. Оның дұрыс жұмыс істеуінен, көбіне мыңдаған адамдардың және қауіпсіздігі байланысты. Осыған байланысты соңғы жылдары бүкіл әлемде бағдарламалығ құрал (БҚ) және өңдеу процесстеріне, болжауға, бағалауға және бүкіл өмірлік циклінің
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бұл жұмыста бағдарламалық құралдарды стандарттау мен сертификаттау және олардың өту процестері зерттеледі.
Қазіргі заманда компьютерлер барлық сферада кеіңнен қолданыс тауып жүр. Оның дұрыс жұмыс істеуінен, көбіне мыңдаған адамдардың және қауіпсіздігі байланысты. Осыған байланысты соңғы жылдары бүкіл әлемде бағдарламалығ құрал (БҚ) және өңдеу процесстеріне, болжауға, бағалауға және бүкіл өмірлік циклінің бағдарламалық құралын басқару сапасына ерекше көңіл аударуда.
Ақпараттық технологиялар саласында бүгінгі таңдағы негізгі талабы бағдарламалық құралдар сапасының әбден жетілуі болып табылады. Өзектесті мәселе болып келесілер табылады:
• аппараттық күрделілік бағдарламалық құралдарды құрастыру туралы біздің мүмкіндігімізден озады, компьютерлік техниканың толық потенциалды мүмкіндіктері қолданылмайды;
• біздің бағдарламаларды құру мүмкіндігіміз жаңа бағдарламаларға деген талаптардан артта қалады.
Бұл мәселелерді шешудің кілті бағдарламалық қамтамасыз етуді құру процесін сапалы ұйымдастыру. Халықаралық стандарттармен өңделген қиын бағдарламалық өнімдердің негізгі міндеттерімен, үлгілерімен және әдістерімен танысу бағдарламалық құралдар саласында бәсекеге қабілетті, сапалы бағдарлама өнімдерін жасауға мүмкіндік береді. Осы мәселелерді шеше отырып, біз өзіміздің өңірдегі бағдарламалық құралдарға қатысты кемшіліктерді жоюымызға болады.
Қазақстан Республикасында сертификаттау жүргізу бойынша жалпы жағдайы мен міндеттері, негізгі мақсаттары Қазақстан Республикасының сертификаттау жүргізу Ережелері бойынша жүргізіледі. Бұл құжаттар тек ұйымға, қызмет пен өнімді міндетті және ерікті сертификаттау жүргізу жұмыстарына ғана емес, сондай-ақ объектінің сапа жүйесі, жұмысы, үрдістері үшін де қолданыла береді.
Ғылым мен техниканың қазіргі кездегі даму кезеңінде, стандарттау өндірісте де жұмыстарда да, өмірдің барлық салаларын қамтиды. Соның ішінде бағдарламалық қамтамасыз ету саласында да стандарттардың алатын рөлі мен орны ерекше. Себебі стандарт ол - құзырлы органдармен бекітілген стандарттау объектісіне немесе біртекті өнімдер топтарына және керекті кезде бір өнімге қойылатын нормативті-техникалық құжат.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі заманда компьютерлер барлық сферада кеіңнен қолданыс тауып жүр. Оның дұрыс жұмыс істеуінен, көбіне мыңдаған адамдардың және қауіпсіздігі байланысты. Осыған байланысты соңғы жылдары бүкіл әлемде бағдарламалығ құрал (БҚ) және өңдеу процесстеріне, болжауға, бағалауға және бүкіл өмірлік циклінің
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Изосимов А.В., Рыжко А.Л. Метрическая оценка качества программ. – М.: МАИ, 1989
2. Липаев В.В. Выбор и оценивание характеристик качества программных средств. Методы и стандарты. – М.: СИНТЕГ, 2001
3. Липаев В.В. Методы обеспечения качества крупномасштабных
программных средств. – М.: СИНТЕГ, 2003
4. Липаев В.В. Обеспечение качества программных средств. Методы и стандарты. – М.: СИНТЕГ, 2001
5. Орлов С.А. Технологии разработки программного обеспечения: Учебник для ВУЗов. – СПб.: Питер, 2002
6. Е.А. Жоголев. Технологические основы модульного программирования//Программирование, 1980, #2. - С. 44-49.
7. Б. Боэм, Дж. Браун, Х. Каспар и др. Характеристики качества программного обеспечения. - М.: Мир, 1981
8. В.В. Липаев. Качество программного обеспечения. - М.: Финансы и статистика, 1983
9. В.Ш. Кауфман. Языки программирования. Концепции и принципы. М.: Радио и связь, 1993
10. Дж. Хьюз, Дж. Мичтом. Структурный подход к программированию. М.: Мир, 1980
11. Акишев К., Дарибаева Г. Стандарттау, метрология және сәйкестікті бағалау: Оқулық. – Астана: Фолиант, 2008. – 256 б.
12. Учебник для XXI века - Сергеев А. Г., Крохин В. В. - Метрология [2001, DOC]
13. Ю. В. Димов - Метрология, стандартизация и сертификация [2004, DjVu]
14. Б.П. Хромой - Метрология, стандартизация и измерения в технике связи [1986, ...]
15. Сергеев А.Г. - Метрология: Учебник [2005, DjVu, RUS]
16. Основы наук - Лифиц И.М. - Стандартизация, метрология и сертификация [2005, ...
17. http://standard.kz/
18. А.М. Вендров. Практикум по проектированию программного обеспечения экомических информационных систем. М.: «Финансы и статистика». 2002. -190 с.
19. Практические аспекты информатизации. Стандартизация, сертификация и лицензирование. Справочная книга руководителя. Под редакцией Л.Д. Реймана. М.: 2000. -259 с.
20. В.В. Липаев. Качество программных средств. Методические рекомендации. М.: «Янус-К». 2002. – 298 с.
21. Боэм Б.У. Инженерное проектирование программного обеспечения: Пер. с англ./Под ред. А.А. Красилова. М.:Радио и связь, 1985
1. Изосимов А.В., Рыжко А.Л. Метрическая оценка качества программ. – М.: МАИ, 1989
2. Липаев В.В. Выбор и оценивание характеристик качества программных средств. Методы и стандарты. – М.: СИНТЕГ, 2001
3. Липаев В.В. Методы обеспечения качества крупномасштабных
программных средств. – М.: СИНТЕГ, 2003
4. Липаев В.В. Обеспечение качества программных средств. Методы и стандарты. – М.: СИНТЕГ, 2001
5. Орлов С.А. Технологии разработки программного обеспечения: Учебник для ВУЗов. – СПб.: Питер, 2002
6. Е.А. Жоголев. Технологические основы модульного программирования//Программирование, 1980, #2. - С. 44-49.
7. Б. Боэм, Дж. Браун, Х. Каспар и др. Характеристики качества программного обеспечения. - М.: Мир, 1981
8. В.В. Липаев. Качество программного обеспечения. - М.: Финансы и статистика, 1983
9. В.Ш. Кауфман. Языки программирования. Концепции и принципы. М.: Радио и связь, 1993
10. Дж. Хьюз, Дж. Мичтом. Структурный подход к программированию. М.: Мир, 1980
11. Акишев К., Дарибаева Г. Стандарттау, метрология және сәйкестікті бағалау: Оқулық. – Астана: Фолиант, 2008. – 256 б.
12. Учебник для XXI века - Сергеев А. Г., Крохин В. В. - Метрология [2001, DOC]
13. Ю. В. Димов - Метрология, стандартизация и сертификация [2004, DjVu]
14. Б.П. Хромой - Метрология, стандартизация и измерения в технике связи [1986, ...]
15. Сергеев А.Г. - Метрология: Учебник [2005, DjVu, RUS]
16. Основы наук - Лифиц И.М. - Стандартизация, метрология и сертификация [2005, ...
17. http://standard.kz/
18. А.М. Вендров. Практикум по проектированию программного обеспечения экомических информационных систем. М.: «Финансы и статистика». 2002. -190 с.
19. Практические аспекты информатизации. Стандартизация, сертификация и лицензирование. Справочная книга руководителя. Под редакцией Л.Д. Реймана. М.: 2000. -259 с.
20. В.В. Липаев. Качество программных средств. Методические рекомендации. М.: «Янус-К». 2002. – 298 с.
21. Боэм Б.У. Инженерное проектирование программного обеспечения: Пер. с англ./Под ред. А.А. Красилова. М.:Радио и связь, 1985
Пән: Сертификаттау, стандарттау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
1
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
Бағдарламалау құралдарын қамтамасыз ету сапасына кіріспе
1.1 Бағдарламалау құралдарының сапасын анықтайтын факторлар
1.2 Бағдарламалау құралдарының сапасын қамтамасыз ету әдістері
1.3 Бағдарламалардағы қателіктердің статистикалық сипаттамасы
Бағдарламалау құралдарын стандарттау
2.1 Бағдарламалау құралдардың стандартталуының мақсаттары мен
міндеттері
2.2 Бағдарламалау құралдары саласындағы стандарттардың
құрылымы және даму ерекшеліктері
2.3 Стандарттардың профильдері
2.4 Бағдарламалау құралдардың сапасын қамтамасыз етудің жүйе
профилі
3 Қазақстан Республикасындағы бағдарламалық қамтамасыз ету
сапасын стандарттау
3.1 ҚР-ның территориясында әрекет ететін сапаны бағалау
саласындағы стандарттар туралы жалпы мәліметтер
3.2 Бағдарламалау құралдар сапа көрсеткіштерін анықтау әдістерінің
классификациясы
3.3 Бағдарламалау құрал сапасын бағалаудың иерархиялық моделі
3.4 Бағдарламалау
құрал
сапасын
интегралды
бағалаудың
экономикалық әдісі
3.5 Бағдарламалау құрал сапасын бағалаудың ISO стандарттар
сериясы
4 Бағдарламалау құралдарын сертификатау
4.1 Бағдарламалау құралдарына сертификаттауды ұйымдастыру
4.2 Сертификаттау құжаттары
4.3
Бағдарламалау
құралдарының
талаптарға
сәйкестігіне
сертификатциялық сынау ұйымдастыру
2
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бұл жұмыста бағдарламалық
құралдарды стандарттау мен сертификаттау және олардың өту процестері
зерттеледі.
Қазіргі заманда компьютерлер барлық сферада кеіңнен қолданыс
тауып жүр. Оның дұрыс жұмыс істеуінен, көбіне мыңдаған адамдарды ң ж әне
қауіпсіздігі байланысты. Осыған байланысты соңғы жылдары бүкіл әлемде
бағдарламалығ құрал (БҚ) және өңдеу процесстеріне, болжау ға, бағалау ға
және бүкіл өмірлік циклінің бағдарламалық құралын басқару сапасына
ерекше көңіл аударуда.
Ақпараттық технологиялар саласында бүгінгі таңдағы негізгі талабы
бағдарламалық құралдар сапасының әбден жетілуі болып табылады.
Өзектесті мәселе болып келесілер табылады:
аппараттық күрделілік бағдарламалық құралдарды құрастыру
туралы біздің мүмкіндігімізден озады, компьютерлік техниканың толық
потенциалды мүмкіндіктері қолданылмайды;
біздің бағдарламаларды құру мүмкіндігіміз жаңа бағдарламаларға
деген талаптардан артта қалады.
Бұл мәселелерді шешудің кілті бағдарламалық қамтамасыз етуді құру
процесін сапалы ұйымдастыру. Халықаралық стандарттармен өңделген қиын
бағдарламалық өнімдердің негізгі міндеттерімен, үлгілерімен және
әдістерімен танысу бағдарламалық құралдар саласында бәсекеге қабілетті,
сапалы бағдарлама өнімдерін жасауға мүмкіндік береді. Осы мәселелерді
шеше отырып, біз өзіміздің өңірдегі бағдарламалық құралдарға қатысты
кемшіліктерді жоюымызға болады.
Қазақстан Республикасында сертификаттау жүргізу бойынша жалпы
жағдайы мен міндеттері, негізгі мақсаттары Қазақстан Республикасының
сертификаттау жүргізу Ережелері бойынша жүргізіледі. Бұл құжаттар тек
ұйымға, қызмет пен өнімді міндетті және ерікті сертификаттау жүргізу
жұмыстарына ғана емес, сондай-ақ объектінің сапа жүйесі, жұмысы,
үрдістері үшін де қолданыла береді.
Ғылым мен техниканың қазіргі кездегі даму кезеңінде, стандарттау
өндірісте де жұмыстарда да, өмірдің барлық салаларын қамтиды. Соның
ішінде бағдарламалық қамтамасыз ету саласында да стандарттардың алатын
рөлі мен орны ерекше. Себебі стандарт ол - құзырлы органдармен бекітілген
стандарттау объектісіне немесе біртекті өнімдер топтарына және керекті
кезде бір өнімге қойылатын нормативті-техникалық құжат.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі заманда компьютерлер
барлық сферада кеіңнен қолданыс тауып жүр. Оның дұрыс жұмыс істеуінен,
3
көбіне мыңдаған адамдардың және қауіпсіздігі байланысты. Осыған
байланысты соңғы жылдары бүкіл әлемде бағдарламалығ құрал (БҚ) және
өңдеу процесстеріне, болжауға, бағалауға және бүкіл өмірлік циклінің
бағдарламалық құралын басқару сапасына ерекше көңіл аударуда. Бұл
мәселелерді шешудің кілті бағдарламалық қамтамасыз етуді құру процесін
сапалы ұйымдастыру. Халықаралық стандарттармен өңделген қиын
бағдарламалық өнімдердің негізгі міндеттерімен, үлгілерімен және
әдістерімен танысу бағдарламалық құралдар саласында бәсекеге қабілетті,
сапалы бағдарлама өнімдерін жасауға мүмкіндік береді.
Жұмыстың мақсаты: бағдарламалық құралдарды жаңа қырынан
таныстыру. Олардың қазіргі таңда адам өміріндегі маңыздылығына басты
назар аудара отырып, стандартталуы мен сертификатталуын сапалы т үрде
жүргізу.
Зерттеудің міндеттері:
1) бағдарламалық құралдардың стандартталуы мен сертификатталуы
туралы мағлұматтардың қыр-сырын ашу; ;
2) бағдарламалық құралдарға жаңалық енгізу;
Зерттеу нысаны – бағдарламалық құралдар саласында стандарттау
және сертификаттау шаралары.
4
1 Бағдарламалық құралдарды қамтамасыз ету сапасына кіріспе
1.1
Бағдарламалық құрылғылардың сапасын анықтаушы
факторлар
Қазіргі заманда компьютерлерді барлық сферада кеңінен қолданыс
тауып жүр. Оның дұрыс жұмыс істеуінен, көбіне мыңдаған адамдарды ң
өміріне және қауіпсіздігіне байланысты. Осыған байланысты соңғы жылдары
бүкіл әлемде бағдарламалық құрал (БҚ) және өңдеу процесстеріне, болжауға,
бағалауға және бүкіл өмірлік циклінің бағдарламалық құралын басқару
сапасына ерекше көңіл аударуда.
БҚ-ды бағалау сапасына және өңдеу проецестеріне келесі жалпылама
ықпал етеді [1].
1. БҚ-ны қолдану және тағайындау аймағы;
2. Функционалды есептердің шешу түрі;
3. БҚ-ң көлемі мен қиындылығы;
4. Қажетті құрам және БҚ-ның сапа сипаттамасының қажетті мәні;
5. Нақты уақыт масштабы мен шешілетің есеппен байланысты
дәреже немесе шешілетін есептердің мүмкін болатын күту нәтижесі;
6. Пайдаланудың болжалынатын ұзақтық мәндері және БҚ-ның
көптеген болжамын жасау перспиктивасы;
7. БҚ-ны қолдану және өндірістің көзделген тиражы;
8. БҚ-ның документтелген қажетті дәрежесі;
Ұлттық, мемлекеттік ұлтаралық стандарттар қатары бар,
стандартизацияға, өндірістің бағдарламалау құралдарының сертификаттау
сұрақтарына арналған.
Берілген стандарттарда келесі түсініктемелер мен анықтамаларды
қолданады.
Бағдарлама – бұл берәлгендер, белгілі мақсатта ақпаратты өңдейтін
алгаритм жүйесінің нақты компонентерін басқару үшін арналған [2].
Бағдарламалық құрал - ақпатаратты функционалды өңдеу жүйесіне
қатысты
документтерден,
ережелерден,
процедуралардан
және
бағдарламалардан тұратын объект [2].
Бағдарламалық өнім - бұл қолданушыларға сату, беру, жеткізу үшін
арналған бағдарламалық құрал [2].
Бағдарламалық құралдың және жүйенің өмірлік циклі (ӨЦ) – бұл
процесстердің жұмыстары мен мәселелерді өңдеумен қоса БҚ-ның жұмыс
жасауы және шығруы немесе жүйесі, БҚ-ның өмірін жаулап алуы немесе
жұмысын тоқтатқанға дейінгі орнатылған қажетті жүйелердің жиынтығы
Кез келген бұйымның сапасы [3] сәйкес оларда орнатылған ж әне
көзделген
қолдануға
қатысты
қанғаттандыратын
құрамы
мен
сипаттамасының жиынтығы болып есептелінеді[2,4].
Бағдарламалық құрал сапасын [2,4] анықтамасын есепке ала отырып
шартты берілгендердің жарамдылығын қанғаттандыратын немесе оның
5
көзделген қолдануға сәйкес бағдарламалық құралдың құрамының
жиынтығымен анықтайды.
Әдебиеттерде БҚ-дың сапасы келесі анықтамаларды қолданады:
Бағдарламалық өнімнің сапасы – бұл қолданушы жағынан оның еңбгі
мен артық шығынсыз мақсатына жетуіне қамтамасыз етуіге мүмкіндік
беретін қасиеттердің жиынтығы;
Бағдарламалық құралдың жұмыс жасау сапасы- БҚ-ң шартты, сенімді
қамтамасыз етіп және қазіргі заманғы қолданушы үшін оны ары қарай
қолдану үшін жарамды көптеген қасиеттер жиынтығы.
Атрибут – функциялық өлшеу және БҚ-ның астрактілі қасиеті [5].
Атрибуттар сыртқы және ішкі юолып болінеді.
Атибут [2] бағдарламалық құралдың қасиеті болып қарастырылады –
бағдарламалық құралдың ерекшелігі оны құрғанда, тексергенде, анализ
жасағанда немесе өзгерткеде көрсетеді.
Бағалау кретериі – бұл БҚ-ның сапасының көмегімен орнатқан тәртіп
пен шарттар алынған жиынтығы [2].
БҚ-ның сапасының сипаттамасы – бағдарламалық құралдардың
қасиеттерінің сапасын бағалаумен анықталатын құралдар жиынтығы.
БҚ-ның ішкі сипаттамасы – бұл басқа құрамның сапа сипаттамасынан
енген БҚ-ның сапа сипаттамасы.
Метрика – сапаның ішкі сипаттамасыныңөлшеу шкаласы және белгілі
әдісі [5]. БҚ-ның сапасының метрикасы БҚ-ның ішкі атрибутына және БҚның құрамына кіретін сыртқы есептейтін жүйелерге (ЕЖ) негізделінеді.
БҚ-ның сапа көрсеткіші – БҚ-ныңкөлемді мәнінің сапа сипаттамасы
[2].
БҚ-ның жарамдылық деңгейі (БҚ-ның жұмыс жасау сапасының
деңгейі) – бқл қажеттілікті қанағаттандыратын бағдарламалық құралдардың
сапа сипаттамасының нақты мәндерінің жиынтығын көрсететін дәреже [2,4].
Өлшем (measure) – бұл атрибут объектісін өзіне алу жолымен
өлшенетін саны мен категориясы [2].
Өлшеу (measurement) – бұл шкаладн атрибут мәнін (саны мен
категориясы) өзіне алу үшін қолданылатын метрика.
Әр сапа көрсеткіші, егер оның метрикасы, өлшеу әдісі қажетті мәні
сәйкес келсе ғана қолданылады.
Шкала – белгілі бір қасиеттер мәнінің жиынтығы [5].
Сапаны бағалауда келесі шкала түрлері қолданылады [5]:
1. Номиналды – категория жиынтығына сәйкес;
2. Реттелген – шкала бөлулерінің реттелген жиынтығына сәйкес;
3. Интервалды – тең қашықтықтагы бөлінулер реттелген шкалаға
сәйкес;
4. Қатысты – бірліктерге қатысты тең қашықтықтағы бөлінулермен
реттелген шкалаға сәйкес бағалаулар (кейбір абсолютті көлемге қатысты).
Көлемді өлшеге болмайтын бағалау үшін реттелген және номиналды
шкала қолданылатын метрика. Интервалды және қатысты шкаланы, көлемді
көрсеткіштерді бағалау үшңн қолданылатын метрика.
6
БҚ-ның өмірлік циклінде оның сапасы өзгереді. Өмірлік циклдің
әртүрлі кезеңдері үшін БҚ-ның сапа көрсеткіштер көріністері келесі
стандарттармен анықталады [4].
1. Бүтін сапа (БС) – қолданушы және тапсырыс берушінің нақты
қажеттілігін көрсететін қажетті және жеткілікті сапасы; БҚ-ның бастапқы
жобалау кезінде БС толық анықталынбайды, өйткені тапсырыс беруші оны
толық анықтай алмайды, бірақ өндірушілер БС-ны алуға ұмтылуы қажет;
2. Өнімнің қажетті сапасы (ӨҚС) – сапаға қатысты нақты орнатылған
спецификация сипаттама мәні; ӨҚС спецификацияны бастапқы растау
мақсатында колданылады; оптимальді және мүмкін болатын минимальді
қажеттілікті тіркеу қажет;
3. Жобаның сапасы (ЖС)- БҚ жобасының негізгі компоненттерінің
сипаттамасы (архитиктурада, бағдарламалық стуктурада, қолданушы
интерфейсін жобалауда); ЖС жобаның концепциясы мен старегиясын
көрсетеді;
4. Өнімнің бағаланған (жобаланған) сапасы ӨБС –ӨЦ-дің әр
кезеңінде БҚ-ның соңы үшін бағаланады немесе сапасы жобаланады; Оны
қамтамасыздандыру технологиясына және процесстердің сапасына ӨБС
құрылады;
Қойылған өнімнің сапасы (ҚӨС) - нақты берілгендердің немесе
имитирілген моделді ортада тексеруден өтукен ҚӨ – нің қолдануға дайын
және тапсырыс берушіге қойылған сапасының сипаттамасының жиынтығы;
6. Қолданудағы сапасы (ҚС) – қолданушының көз қарасымен ҚӨнен тұратын сапа жүйесі; БҚ-ның сыртқы қаситтерінде емес, бағдарламалар
қолдану нәтижесіндегі терминдермен ҚС өлшенеді.
БҚ сапасын сипаттайтын үш топ көрсеткішімен көрсетіледі:
Ішкі сапа, өңдеу процесінде қолданылады;
Сырқы сапа, тапсырыс берушінің талап етуімен берілген,
Қолданушылардың есепке алған шығынымен нәтижесіне қол
жеткізуі және нормалды процессте қолданатын сапасы;
БҚ – ның негізгі спасы болып бағасы табылады (БҚ-ны қолдану ға,
құруға, модификациялауға, жұмысқа пайдалануға кеткен шығын). Берілген
көрсеткіш сапасы БҚ-ны өңдеуге немесе қолданушылардың сатып алуына
тиімді таңдау жасауына басқа көрсеткіштер сапасы әсер етеді. Сонымен қатар
потенцилды қолданушы жеткізушінің
немесе өндірушінің ұсынылып
отырған сапа көрсеткіші және ҚӨ-нің бағасын таңдау үшін салыстыру
механизмі болуы қажет [1].
Бағдарлама құралдарының сапасына ақауларда, қателіктерде немесе
объектерде абайсыздан болатын ауытқулардың немесе процесттердің қателігі
(fault) әсерлі әсер ететіні анық. Қателіктерді объектердің дұрыс күйінде
белгілі қателіктерге негізделе анықталады.
Өндіріске әсерлі күресу үшін БҚ-ға сапасына әсер ететін БҚ әртүрлі
қателіктерін, факторларын зерттеу қажет [1].
7
Бұндай зерттеулер өңдеудегі және қате деңгейінің нақты қол жеткізуге
әртүрлі тағайындаудағы БҚ-ның қамтамасыздандыру құрал сапасының және
әдістер комплексін мақсатты түрде құрастыруына мүмкіндік береді.
1-суретте БҚ сапасына қауіп-қатер және оларды жою әдістері
көрсетілген [1]. 1 суретте көрсетілген негізгі компоненттер әсерлесу моделі
БҚ сапасын анализ жасау үшін база болып табылады. 1 суретте к өрсетілген
БҚ сапасына кері әсерлерді толығымен жою мүмкін емес.
БҚ сапасына басқа ішкі және кейбір сыртқы тұрақты емес
факторлардың БҚ-ң құжатталған, шығарған, өңделген, жобаның
технологиясының сапа дәреже әсерімен анықталатыны анық.
Осалдылық объектісі:
Есептеу процессі;
Берілгендер базасының ақпараты;
Объектінің бағдарламалық коды;
Қолданушы үшін ақпарат
Сыртқы
факторлардың
Ішкі
факторлардың
тұрақсыздығы:
тұрақсыздығы-ақаулар мен қатерлер:
Жұмыс жасалудың қателігі;
Жобалау;
Желіде
аұпараттардың
Алгоритимдеу;
бұрмалануы;
Бағдарламалау;
Компьютерлер аспаптары;
Қорғанудың толық емес сапасы
Жүйенің
конфигурациясының
өзгеруі;
Сапаға
қауіп
төну Сапада
әсерінпайда бол
Сапаны
жоғқарлату
ған қауіп
атер- жылдамдату
төмендету әдісі:
әдісі:
бұрмалану немесе
жоюлуы:
Жобалаудың қателігін жою;
Уақыттық артықтығы;
Есептеупроцессі;
Жүйелік тестілеу;
Ақпаратты
ң артықтығы;
Берілгендер базасыны
ң ақпараты;
Сертификатты тестілеу Бағдарлама тексті;
Бағдарламалық артықтығы
Қолданушыларға ақпарат
8
1-кесте. Бағдарламалық құралдардың сапасына қауіп және оларды
жою әдістері
ӨЦ бағдарламасы және берілгнедерінің барлық сапасының
тапсырмалардың сапасына қол жеткізу үшін БҚ-ны шек қойылған
ресурстарда өңдеумен басқаруды қамтамасыз ету қажет. Қиын БҚ-ны
жобалаусыз құруда БҚ-ның функциялау және тең әсерл компоненттердің
қажетті сапасының қамтамасыздандыруы әсерлі технолгияларды және
автоматтандыруды қолдануда жобалауды жоғарғы дәрежеде жоқалтып алудың
қауіпі бар.
1.2 Бағдарламалық құралдардың сапасын қамтамасыз ету әдісі
БҚ-ны қамтамасыз ету құралдарының сапасын және әдістерін қазіргі
заманғы БҚ-да ӨЦ-ді қолдау технологиясында міндетті түрде қосады.
Тапсырыс берілгендердің сапасын және құралдардың сапасын қамтамасыз
етуде келесі бқлімшелерге бөлуге болады [1].
1) жоғарғы сапалы БҚ құрудағы кепілді сапа әдісі мен құрылғысы;
2) ӨЦ-гі берілгендер базасы мен бағдарламасының әсерлі
технологиясындағы
және
автоматтандырылған
құрылғылардың
жобалауындағы қателіктерді жою әдістері мен құралдары;
3) БҚ-ның барлық кезеңіндегі өмірлік цилда автоматтандырылған
жүйенің тестілеуі мен БҚ-ның верификация жолымен қостау және өңдеуін
жобалаудағы табылған және әртүрлі қателіктерді жою әдісі мен құралы;
4) Жұмыс жасау алдында берілген сертификациясы және БҚ-ны
процесстердң зерттеуіндегі қол жеткізген сапа мәніне көз жеткізу әдістері
мен құралдары;
5)
БҚ-ны нормальді функциялау және автоматтандыруды
жандандыру сапас және берілгендердегі мен бағдарламалардағы қателіктерді
жедел табуәдістері мен құралдыры;
Қазіргі
заманғы
CASE-технологияында
және
жобалаудағы
автоматтандырылған жүйесіндебірінші және екінші бөлімшелердегі әдістерді
қолданады. Оларды қолдану БҚ-ның сапасын жақсартудағы қазіргі заманғы
ең әсерлісі болып табылады. CASE-құрылғысын жобалардың ұжымды
өңдеуде, жүйелік анализ жасау кезеңінде қолданада, техникалық
тапсырмасын өңдеуде және берілгендер базасы (ББ) мен БҚ-ның логикалық
структурасында және концептуальды жобалауда, спецификациясында қолдау
жасайды, автоматтық кодогенерацияны қолдап және жүйелік алгоритимдік
және бағдарламалық қателіктердің (БҚ) өңдеу дәрежесін төмендеуіне
мүмкіндік береді.
Тестілеу БҚ-ның ӨЦ-гі барлық кезеңдерінде функционалды
бағдарлама қауіпсіздігін және нақты сенімділігін, түзетуді анықтау, сапаны
өлшеуінің негізгі әдісі болып табылады. Бірақ, тестілеу бағдарламасы
аппартты тестілеумен салыстырғанда өзінің ерекшеліктері бар:
9
1) тестілеу барлық нәтижесінің сәйкестігі болуы қажет эталонды
бағдарламаның болмауы;
2) күрделі БҚ-ң функиональды тексеруін жою үшін толық тесттер
жиынтығын принципиальды қолдану мүмкін еместігі;
3) Қолданып отрыған функцияладығ сенімділігі және тестілеудің
нәтижесінің критериін формализациялау мен түзету кезіндегі қол жеткізген
дәрежеге қатысты.
Объектілерді тестілеудің қлшеу қиындығымен тестілеу жиынтығы мен
сыртқы ортаның модельдері қателіктер болмауына кепілді емес. Нәтижесінде
берілгендер мен бағдарламаларда әрдайым қателіктер қалып отырады. БҚның жұмыс жасау процессі нақты ортада олардың бөлшектері шығып
отырады.
Сертификация мақсатты қолданудағы сапасын, қауіпсіздігін,
сенімділігін қолданып кепілдендіру болып табылады.
БҚ-ы таңдауда өңдеу әдістерінің қолжетімді ресуртары әсер етеді.
Демек олар БҚ-ң сапасына әсер ететін жанама факторлар болып табылады.
БҚ-ң өмірлік циклында қолданылатын ресурстардың түрлері [1]:
1)мүмкін болатын қаржы экономикалық шығындар
2)өңдеудің мүмкін болатын ұзақтығы
3)маман кадрлары
4)өңдеушілерге қол жетімді есептеуіш ресурстар.
Бағдарламалық құралдарды жүйелік жобалау. Жүйелік жобалау БҚ-ң
өмірлік циклының жоғарғы сапасының негізі болып табылады. 80жылдардың ортасында күрделі БҚ-ы жобалау технологиясында үлкен өзгеріс
болды. БҚ-ы жасаудағы қазіргі заман технологияларының негізгі мақсаты
БҚ-ң бүкіл өмірлік циклын қамтамасыз етү үшін жобалаудың эффективті
әдістері және технологиялардың автоматизациясы қолданылады.
Қазіргі заман технологиясы түсінігі өз ішіне БҚ-ң бүкіл өмірлік
циклының,
технологиялық
процесстің
автоматизарацияциялауының
инструменталды құралдары мен әдістерінен құралады.
Технологиялық
процесс
автоматтандырылған
және
автоматттандырылмаған технологиялық операцияларды ұйымдастыру мен
өту жұмыстарын регламенттейді.
Кез келген технологияның әдістемелік негізі ретінде типтік
технологиялық процесс болып табылады. Ол кезеңдерді, операцияларды
және қолданылатын әдістемелік құралдарды бейнелейді. Сонымен қатар БҚң бүкіл кезеңдегі өңдеу жұмыстарын, жобаны бастау, техникалық
тапсырмаларын дайындау және сынақтарды аяқтауды қамтамасыз етеді.
Қазіргі заман технологияларында технологиялыдық және адами
факторлардың бағдарламаларды өңдеу, оларды сапа және ұйымдастыру
әдістерімен біріктіру түсінігі көрсетілген. БҚ-ң индустриалды технологиясын
жасау, бағдарламаларды өңдеу процессінің стандартты жұмыстарына ж әне
олардың жүйелі құрылымы мен интерфейстерінің операциялық сыртқы
ортамен байланысында негізделеді. Бұл мақсатқа жету үшін жұмыс кезеңі,
құрылымы және оны орындауға талап етілетін ресурстар қажет.
10
Талап етілетін БҚ-ң бүкіл процессстерінің эффективтілігі өмірлік
циклының басында анализденіп, құрастырылуы қажет [5].
Күрделі бағдарламалардың жүйелі жобалауы олардың өмірлік
циклының кезеңін қамтиды.
БҚ-ы бастапқы құрастыру және модернизациялау ниетінен БҚ-ы
өңдеу мен жобалау
толығына дейін қамтылады. 2-суретте жүйелі
жобалаудың негізгі компоненттері берілген [1].
Жүйелі анализдеу мен жобалауға жоғарғы квалификациялы мамандар,
яғни жүйелі аналитиктер қажет. Себебі олардың мүмкін қателіктері БҚ-ң
бүкіл өмірлік циклының эффективтілігі мен сапасында бейнеленеді. Осы ған
байланысты қазіргі заман технологияларында жобалаудағы бастапқы
кезеңдерде анализдеу, даму әдістері және автоматизациялау әдістеріне к өп
көңіл бөлінеді.
Пәндік саланың тексеру нәтижесі
БҚ-ң функциялары мен сипаттамасына шығыс талаптары
БҚ-ң моделі мен алдын ала жобалау архитектурасы
БҚ жобасының концепциясы құрастырылған функциялар мен
тапсырмалар
БҚ-ң өмірлік циклын қамтамасыз ету жоспары
БҚ-ң сапасын қамтамасыз ету жоспары
БҚ-ң қауіпсіздігі мен қорғауын қамтамасыз ететін жоспар
БҚ-ң инструменталды орта жобасының анализдеу нәтижесі
БҚ-ң өмірлік циклының қамтамасыз ететін мамандар ұжымына
талаптар мен ұйымдастыру
БҚ-ң бүкіл өмірлік циклыныа қойылатын талаптар ерекшелігі мен
техникалық тапсырмалар
БҚ-ы ары қарай жобалауға келісім шарт пен жүйелі жоба
1-cурет. БҚ-ы жүйелі жобалау процессіндегі негізгі компоненттер
Жүйелі жобалаудың негізгі мақсаты БҚ-ы модернизациялау мен
жасаудағы тұжырымдамасын, бағытын, сапасының өзгеруін дәлелдеу
қажеттілігі.
Қазіргі уақытта жүйелі жобалау кезеңінде CASE-құралдары (Computer
Aided Software System)кеңінен қолданылады.
Қазіргі заманғы CASE- құралдары БҚ-ы жобалаудағы пәндік саланың
модельдеу процесстерін таңдау, автоматты анализдеудің жүйелі және
бастапқы талаптарды өндіруін қамтамасыз етеді. Бұл үшін БҚ-ң
архитектурасын, сапасы мен функциясының әр түрлі толық дәрежесіндегі
арнайы әдістер мен құралдар өңделеген(мәліметтер ағымының диаграммасы,
басқару ағымы, мән-байланыс, т.б.).
Сонымен қатар CASE-құралдары БҚ-ң стратегиялық жоспарлау
жобасын орындауға мүмкіндік береді. Әрбір жоспардың бейнелік ұсынуын,
11
өңдеудің ұзақтығы мен еңбек сыйымдылығының мүмкін бағасын, оны жүзеге
асыратын мамандар санын және басқа ресурстарын қамтамасыз етеді.
Өткізілген жобаның бағалары бүкіл өмірлік циклын қолдау, ары қарай
жұмыстық жобалауға негізгі
CASE-құралдары мен инструменталды
әдістерді қамтамасыз етеді.
Жүйелі жобалаудың нәтижелері ретінде жүйелі жоба, техникалық
тапсырма (ТТ) жобаны жалғастыруға келісім-шарт немесе оны тоқтатуға
міндетті шешім болып табылады.
1.3 Бағдарламалардағы қателерді анықтаудың статистикалық
сипаттамасы
БҚ-ң бағдарламалары мен мәліметтердегі қателерді анықтау
ерекшелігі – анықталған эталонның толыққанды болмауы. Сол себепті
тестілеу кезінде екінші қателіктер – шығыс ахауларының нәтижелері,
алғашқы қателіктер болып табылады [1].
Екінші қателіктер 3 дәрежеге бөлінеді:
БҚ-ң жұмыс қабілетіне әсер етпейтін қателік
БҚ-ң сапалық көрсеткіштеріне әсер ететін залал мен қарапайым
ахау
БҚ-ы қолдану қауіпсіздігіне әсер ететін залал мен катастрофалық
ахау.
Жалпы алғанда алғашқы қателіктер типі бойынша екінші қателіктер
категориясын анықтау мүмкін емес. Сол себепті БҚ-ң сапасына әсер ететін
алғашқы қателіктер типтерін бөлу де мүмкін емес.
Алғашқы қателіктердің статистикалық сипаттамасына әсер ететін
негізгі факторлар:
методология, технология, БҚ-ң өмірлік циклындағы бағдарламалау
мен оның компоненттері, автоматизациялау деңгейі
тестілеу процессінің басынан ұзақтығы және бағдарламаларды
өңдеудегі қазіргі кезең
БҚ класы, тестіленген бағдарламалық компоненнттердің типі мен
өлшемі
тестілеудің автоматизация деңгейі, әдісі, түрі
эталондардың түрлері, дұрыстығы.
Алғашқы қателіктер, олардың күрделілену мен үлкендеуі және оларды
жоюға қажетті ресурстар келесі түрлерге бөлінеді:
технологиялық қателіктер: көліктік тасымалдау мен құжаттандыру,
оларды компьютер жадысындағы бағдарламаларға енгізу және бейне ретінде
шығару.
бағдарламалық қателіктер: бағдарламаның шығын мәтінінің қате
жазылуы және бейне кодына бағдарламалық қателерді көрсету.
12
алгоритмдік қателіктер: тапсырмалардың дұрыс емес қойылуы мен
спецификациясы, және оларды шешудегі толық емес, қажетті талаптардың
шешімін қалыптастыру.
жүйелік
қателіктер:
жобалаудағы
БҚ-ң
қазіргі
жүйеде
функционалдауының ауытқуы, сыртқы объектілердің сипаттамасы.
Қазіргі кезде бағдарламалардың екінші қателіктерін анықтауда
математикалық модельдер бар. Олар жиынтық санның өзгеруінің негізгі
заңдылықтарын анықтайды. Бұл модельдер жуық шамамен бағалауға
арналған:
тасымалдау мен сынақтау кезінде бағдарламалардың сенімді
функционалдау жиынтығы
анализденген бағдарламаларда анықталмаған күйінде қалған
кездейсоқ қателіктер саны
функционалды бағдарламада қателіктерді анықтауға қажет тестілеу
уақыты
берілген ықтималдықта БҚ-ң бүкіл қателіктерді анықтауға қажет
уақыт.
2 БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ СТАНДАРТТАЛУЫ
13
2.1 Бағдарламалық құралдардың стандартталуының мақсаттары
мен міндеттері
Ақпараттық құрадар сапасын қамтамасыз ету саласында жиналған
әлемдік тәжірибе халықаралық және ұлттық стандарттарда қорытылған. Шет
елдедерде ақпараттық жүйелер (АЖ) және АҚ-дың өмірлік цикліне (ӨЦ)
стандарттардың қоятын талабы көп жағдайларда міндетті болып табылады
және өнімнің бәсекеге қабілеттілігін анықтайды.
Отандық мамандар бақылап отырған стандарттарды жаратпау,
отандық БҚ-ның бәсекеге қабілеттілігін ең жоғарғы алгоритмдік базада
жасап шығарылса да шет елде лезде төмендетеді.
БҚ-ды құру барысында келесі негізгі стандарттарды құру мақсатын
атап көрсетуге болады [4]:
1) БҚ жобасының еңбексыйымды, ұзақтылық, басқа ехникоэкономикалық көрсеткіштердің бағасын көтеру;
2) БҚ толықтай жасалуы, өңделуі, тасымалдануы, бақылануы мен
жасалатын және сатып алынатын компоненттердің сапасын көтеру;
3) Қолданбалы функциялардың жиынтығы бойынша бағдарламалық
құралдарды кеңейту мүмкіндігін қамтамасыз ету және шешілетін есептердің
өлшемділігіне байланысты масштабтау;
4) Алдын-ала бөлшектеп шешілген БҚ есептерінің функционалды
интеграцияларын қолдау;
5) Қолданбалы бағдарламаларды тасымалдауға және әртүрлі
аппаратты – бағдарламалық платформалардың арасындағы мәліметтерге
қолдау көрсету.
Стандарттар бiр iзге салған интерфейстер және жүйенiң
компоненттерiнiң өзара әрекеттесуiнiң хаттамаларын анықтайды, дайын және
сыннан өткен қолданбалы бағдарламалардың қайтадан қолдануды жаңа
жүйелерiнде жеңiлдетедi. Осылайшы, бағдарлама құралдардың өңдеуi
үйреншiктi түйiндерден оның құрастырылымына едәуiр дәрежеде апара
алады.
2.2 Бағдарламалық құралдар саласындағы стандарттардың
құрылымы және даму ерекшеліктері
Шет елдердегі бағдарламалық қамтамасыз ету саласындағы
стандарттаудың құрылысы мен даму ерекшеліктерін келесілерді көрсетуге
болады [4]:
1. бірнеше жұздеген халықаралық және ұлттық стандарттар жасалған;
бірақ олар стандарттау саласында қажеттіліктердің барлығын толық және
бірдей етіп жаба алмайды;
2. халықаралық және ұлттық стандарттардың өңделуінің, келісуінің
және нақтылауының ұзақ мерзімге созылуы (3 – 5 жыл); бұл стандарттардың
талаптары мен тағайындауларының қазіргі заманғы техника жағдайынан,
практика қажеттіліктерінен және күрделі жүйелерді жасау технологиясынан
арттар қалып кетуіне әкеліп соғады;
14
3. стандарттар бағдарламалық қамтамасыз етулерді әрдайым ашық
жүйе ретінде қабылдамайды және келесілерді қамтамасыз етпейді:
орындалатын функциялардың өзгеруін немесе өсіру кезінде олардың
таралуын;
қолданбалы
БҚ
әртүрлі
аппараттық-бағдарламалық
платформаларымен ауыстырылуы; дәл сол мәселе саласындағы басқа да
ақпараттық жүйелермен өзара қатынас мүмкіндігі;
4. жүйе саласында стандарттармен қарапайым объекттер мен
процестер регламенттелген (телеккоммуникациялар, бағдарламалау және
құжаттандыру т.б.);
5. БҚ өмірлік циклінің қиын поцестері (жүйелік анализ және жобалау,
компоненттердiң кiрiгуi, сынау, сертификаттау) стандарттармен олардың
формализациясы мен бейімделуінің қиындығының кесірінен ұстамайды;
Қазақстан, Ресей және ТМД басқа елдерінде ӨЦ және қиын БҚ
сапасы саласында ГОСТ 19.ХХХ и 34.ХХХсериялы аздаған ескірген
стандарттар бар. Бұл стандарттар ішкі қолданыс үшін БҚ жасау барысында
мемлекеттік тапсырмалар орындайтын кәсіпорындарды пайдалануға мәжбүр.
Дегенмен экспортты тапсырмаларда жобалау технологиясына, қазіргі
заманғы халықаралық стандарттар өнімінің сапасы мен өндірісіне сәйкестік
қажет болады.
Осыған байланысты соңғы жылдары Қазақстанда ӨЦ және БҚ сапасы
саласында ұлттық және мемлекетаралық стандарттар іске қосылды. Бұл
жұмыстар екі бағытта орындалады.
Бірінші бағытқа 19.ХХХ және 34.ХХХ сериялы стандарттарын
жаңарту жұмысын жатқызуға болады. Осы сериядағы жаңарған стандарттар
қатары Мемлекетаралық стандарттар (ГОСТ 19.ХХХ 18 и 34.ХХХ)
мәртебесімен шығарылған.
Екінші бағытқа ISOIEC сериялы стандарттардың тең заңды аудармасы
бойынша және осы аудармаларды ұлттық стандарттар ретінде қабылдау.
2.3 Стандарттардың профильдері
Қиын тираждалатын БҚ жасау барысында құрастыру және
стандарттар мен нормативті құжаттардың жиынтығын қолдану орынды.
Бұндай жиынтықтар жобалар мен процестер класына бейімделуі қажет.
Стандарттар профилі – бірнеше базалық стандарттардың жәненемесе
басқа нормативті құжаттардың жиынтығы. Құрастырулар және стандарттар
профильнiң қолданылуы үшiн бастапқы (БҚ) жүйелер немесе процесс
олардың (функциялардың жиыны) функционалдық мiнездемесi болып
табылады. Стандарттардың бір базасында әртүрлі жобадағы БҚ үшін әртүрлі
профильдер қалыптасуы мүмкін [4].
БҚ халықаралық стандарттарында профильдің негізі болып тек
халықаралық және ұлттық бекітілген стандарттар ғана болуы мүмкін деген
ой қалыптасқан (бекітілмеген стандарттар мен фирмалардың нормативті
құжаттарын қолдануға жол берілмейді). Құрастырудың әдістемелік негізінің
сапасы мен қиын, тарлаған жүйелер профильдерін қолданғанда ISOIEC TR
15
10000техникалық есептеу нәтижесін қолдану ұсынылады. Бұл стандартта
ашық жүйелер ортасының моделі(OSERM)анықталған. Ол қосымшадағы кез
келген ақпараттық эталондықортасының бөлiнуi (қолданбалы бағдарламалық
жиынтығы) және бұл қосымшаларда жұмыс iстейтiн ортаны анықтайды.
Қосымшалар мен орталар арасында стандартталған интерфейстер
анықталады (Application Program Interface – API). Бұл интерфейстер кезкелген ашық жүйен профильдерінің қажетті бөлігі болып табылады.
Орындалатын функциялар мен өзара қатынас интерфейстері жүйенің әрбір
компонентінің профилі ретінде болуы мүмкін.
Стандарттар профильдерінің дәрежелерінкелесідей етіп бөледі:
Нақты БҚ профильдері; жоба шегінде әсер етеді және жобалық
құжаттаманың бір бөлігі болып табылады;
Қолданбалы есептердің кейбір кластарын шешуге арналған
профильдер; осы класстың барлық БҚ таралған, мекемелік немесе
мемлекеттік стандарттар, кәсіпорын стандарты ретінде бекітіледі.
Сапа жүйесі – жалпы сапа басшылықтарын орындау ға қажетті
ұйымдық құрылымдардың, әдістемелердің, технологиялар мен қорлардың
жиынтығы. Ол ұйымды басқару жүйесінің негізгі бөлігі болып табылуы
керек және тұтынушыға да, ұйым басшылығына да БҚ оның белгіленген
сапасына сәйкес келетініне сенімділік туғызуы керек.
ПС – ISO9126 Сапа көрсеткіштері
ПС– ISO 12207 Өмірлік циклі
ПС – ISO 9000-3 Әкімшілік басқаруы және сапамен қамтамасыз
ету
ISO 10013 – сапаны қамтамасыз ету бойынша басшылық
ISO 10005 – сапамен қамтамасыз ету бағдарламасы
ISO 10007, ISO 15846 – кескін басқару бойынша басшылық
ISO 10011 – сапа жүйесін тексеру бойынша (сертификаттау)
Басшылық
БҚ қолданудың қауіпсіздігін қорғау және қамтамасыз ету
бойынша стандарттар
16
БҚ құжаттандыру бойынша стандарттар
басшылық
БҚ ӨЦ негізгі кезеңдерін орындау бойынша әдістемелік
БҚ ӨЦ ккезеңдердің нақты орындаушыларының жұмысшы
Инструкциялары
БҚ сапамен қамтамасыз ету жүйесі мамандарының жұмысшы
Инструкциясы
2-сурет. БҚ ӨЦ сапасын қамтамасыз ететін стандарттар профилі
Кәсіпорын және жобаның сапа жүйесінің профилі БҚ ӨЦ
профильдеріне тәуелді. БҚ ӨЦ профильдері құру, бақылап отыру мен
дамытудың этаптарын анықтайды.
Күрделi бағдарламалық
құралдардың сапалары өсетiн рольмен
байланысты
ерекшелеу
керек,
нақты
кәсiпорынның
бағдарлама
құралдарының сапаның қамтамасыз ету жүйесiнің профилі немесе жоба оны ң
қамтамасыз етiлуі бойынша сапаға қойылатын талабын және шара
регламентін белгiлейді (2-сурет) [4].
ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ
БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ САПАСЫН СТАНДАРТТАУ
3.1 ҚР-ның территориясында әрекет ететін сапаны бағалау
саласындағы стандарттар туралы жалпы мәліметтер
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасыда сапаны бағалау саласында
бағдарламалық қамтамасыз етудің келесі негізгі стандарттары күшіне
енген:ГОСТ 28806-90 – Бағдарламалық құралдардың сапасы. Терминдер мен
17
анықтамалар; ГОСТ 28195-99 – Бағдарламалық құралдардың сапасын
бағалау. Жалпы жағдайлар; СТБ ИСОМЭК 9126-2003 – Ақпараттық
технологилар. Бағдарламалық өнімді бағалау. Сапаның сипаттамасы мен оны
қолдану нұсқаулары [2,6,7].
СТБ ИСОМЭК 9126-2003 стандарты ISOIEC 9126:91 [8]
халықаралық стандартының түпнұсқалық аудармасы болып саналады. ГОСТ
Р ИСОМЭК 9126-93 нөмірлі бұл стандарт Реесй территориясында 1994
жылдан бері жұмыс жасайды [9].
Сапаны қамтамасыз ету бағдарламалық құралдардың өмірлік
кезеңімен (циклімен) тығыз байланысты. Бағдарламалық құралдардың
өмірлік кезеңі СТБ ИСОМЭК 12207-2003 - Бағдарламалық құралдардың
өмірлік кезеңінің үрдістері стандарты бойынша регламенттелген [5].
Стандарттарды атау кезінде келесі белгілер қолданылады:
алғашқыда стандарт категориясы жазылады (СТБ – Беларусь
стандарты, ГОСТ Р – Ресей мемлекеттік стандарты, ГОСТ – ТМД елдерінің
мемлекетаралық стандарты, КСРО-ның ыдырауына дейін ГОСТ
аббревиатурасы КСРО мемлекеттік стандарты дегенді білдірген ).
Егер стандарт халықаралық стандарттарды тікелей қолдану әдісімен
өңделсе (түпнұсқалық аудармасы болса), онда стандарт категориясынан кейін
берілген халықаралық стандарт категориясының белгісі қолданылады;
мысалы, СТБ ИСОМЭК және ГОСТ Р ИСОМЭК - ISOIEC халы қаралы қ
стандартының түпнұсқалық аудармасы.
Содан стандарт нөмірі жүреді; бұл ретте стандарт тікелей қолдану
әдісімен өңделсе, яғни нөмірі халықаралық стандарт нөмірімен сәйкес
келеді; мысалы, СТБ ИСОМЭК 9126, ГОСТ Р ИСОМЭК 9126, ISOIEC
9126;
Стандарт нөмірінен соң дефис арқылы оның бекітілген күні
жазылады, яғни СТБ ИСОМЭК 9126-2003, ГОСТ Р ИСОМЭК 9126-93.
ГОСТ 28806-90 стандартында бағдарламалық қамтамасыз ету сапасын
бағалау саласында қабылданған негізгі терминдер мен анықтамалар
регламенттелген.
ГОСТ 28195-99 стандарты бағдарламалық құралдардың сапасын
бағалауды
бағаланатын
бағдарламалық
құралдардың
сапасының
сипаттамалары номенклатурасын таңдауынан, осы сипаттамалар м әнін
анықтау мен базалық мәндермен салыстырудан тұратын операциялар
жиынтығы ретінде анықтайды. Сапаны бағалау келесілердің көмегімен
бағдарламалық құралдардың өмірлік кезеңінің барлық жұмыстарына
сәйкестіре өткізілуі тиіс:
1) бағдарламалық құралдар сапасының сипаттамасын жоспарлау;
2) өңдеу үрдісінде сапаны бақылау;
3) сүйемелдеу үрдісі кезінде бағдарламалық құралдардың түрлену
тиімділігін тексеру;
Бағдарламалық құралдардың сапасын бағалауда шешілетін негізгі
мәселелер:
18
1) сапа көрсеткіштері мен сипаттама номенклатурасын жоспарлау;
2) сапа деңгейін жоспарлау;
3) сапа көрсеткіштерін бақылау әдістерін таңдау;
4) бағдарламалық құралдардың өмірлік кезеңі үрдісіндегі сапа
көрсеткіштер мәндерін бақылау;
5) топтар мен класс тармағы бойынша базалық үлгілерді таңдау;
6) сапа көрсеткіштерінің нақты мәндерінің бекітілген талаптарға
сәйкестігі туралы шешім қабылдау.
3.2 Бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін анықтау
әдістерінің классификациясы
ГОСТ 28195-99
бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін
анықтау әдістерін келесі факторларға байланысты жіктейді:
сапа көрсеткіші туралы ақпарат алу тәсілі бойынша:
а) өлшеу;
б) тіркеу;
в) органолептикалық;
г) есептік;
сапа көрсеткіші туралы ақпарат алу қайнары бойынша:
а) сарапшылық;
б) қоғамдық;
в) дәстүрлі.
Бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін анықтаудың өлшеу әдісі
– аспаптық құралдар (мысалы, осы құралдармен бағдарламада операторлар
саны, орындалған операторлар саны, машиналық операциялар жасалатын
деректер нышанының, яғни операндтардың саны, берілген м әліметтерді
нақты теру кезінде бағдарламалардың орындалу уақыты және т.б.
анықталады) көмегімен өлшеу арқылы бағдарламалық құралдар
сипаттамалары мен қасиеттері туралы ақпарат алу әдісі.
Бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін анықтаудың тіркеу әдісі
– нақты жағдайлар (мысалы, бас тарту мен жаңылу саны) тіркелгенде сынау
немесе жұмыс істеу уақытында бағдарламалық құралдар сипаттамалары мен
қасиеттері туралы ақпарат алу әдісі.
Бағдарламалық
құралдар
сапа
көрсеткіштерін
анықтаудың
органолептикалық әдісі– адамның сезім мүшелерінің (көру мен есту)
түйсіктеріне негізделген бағдарламалық құралдар сипаттамалары мен
қасиеттері туралы ақпарат алу әдісі. Мысалы, осындай әдіспен ыңғайлы
қолдану анықталуы мүмкін.
Бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін анықтаудың есептік
әдісі– бағдарламалық құралдардың эмпирикалық және теориялық
тәуелділіктерін,сынау, пайдалану және бақылап отыру кезінде жинақталатын
статистикалық мәліметтерін қолдануға негізделген бағдарламалық құралдар
сипаттамалары мен қасиеттері туралы ақпарат алу әдісі. Мысалы, м ұндай
әдіспен есептеу дәлдігі анықталады.
19
Бағдарламалық
құралдар
сапа
көрсеткіштерін
анықтаудың
сарапшылық әдісі– берілген мәселені өз тәжірибесі мен интуициясы
негізінде шешутін білікті сарапшы-мамандар тобының пікірлеріне
негізделген бағдарламалық құралдар сипаттамалары мен қасиеттері туралы
ақпарат алу әдісі. Сарапшы әдісі сапа көрсеткішін бағалауды басқа әдістерді ң
көмегімен орындау мүлдем мүмкін емес жағдайында қолданылады.
Бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін анықтаудың қоғамдық
әдісі – арнайы сауалдама-сұрақтама өңдеуге негізделген бағдарламалық
құралдар сипаттамалары мен қасиеттері туралы ақпарат алу әдісі. Бұл
әдіспен мысалға, ыңғайлы қолданудың жеке көрсеткіштері анықталуы
мүмкін. Қоғамдық әдіс ГОСТ 28195-99 алдыңғы нұсқасында (ГОСТ 2819589 [10]) анықталған.
Бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін анықтаудың дәстүрлі
әдісі – жұмыс үрдісінде олардың жұмыс істейтінін тікелей қадағалауға
негізделген бағдарламалық құралдар сипаттамалары мен қасиеттері туралы
ақпарат алу әдісі. Бұл әдіспен мысалға, ыңғайлы қолдану мен атқарымдық
көрсеткіштерінің бірнеше түрлері анықталуы мүмкін.
моделі
3.3 Бағдарламалық құрал сапасын бағалаудың иерархиялық
ГОСТ 28806-90, ГОСТ 28195-99, СТБ ИСОМЭК 9126-2003
стандарттары бағдарламалық құралдар сапасын бағалауды және сапаның
иерархиялық моделіне негізделген жүйесін орындауды регламенттейді. Осы
модельге сәйкес бағдарламалық құралдардың сапасын көрсететін
қасиеттердің жиынтығы көп деңгейлі құрылым түрінде беріледі. Бірінші
(жоғарғы) деңгей сипаттамасы бағдарламалық құралдың негізгі қасиеттеріне
сәйкес келеді. Әр деңгейдің сипаттамасы кезектегі деңгей сипаттамасы
арқылы бағаланады.
ГОСТ 28806-90, СТБ ИСОМЭК 9126-2003 стандарттары сапаның
иерархиялық моделінің алғашқы екі деңгейін анықтайды. Бұл ретте, бірінші
деңгейдің сипаттама номенклатурасы міндетті болып келеді, ал екінші
деңгейдің сипаттама номенклатурасы – ұсынбалы.
Жоғарыда айтылған стандарттар сапа моделінің жоғарғы деңгейінде
орналасқан бағдарламалық құрал сапасының алты негізгі сипаттамаларын
анықтайды. Айтып кететін жайт, ГОСТ 28806-90 және СТБ ИСОМЭК 91262003 бойынша регламенттелген жоғарғы деңгей сипаттамасы қазірде
қабылданған әлемдік практикаға сәйкес келеді. Сонымен қатар, ГОСТ 2819599-да анықталған сипаттамалар мен сипаттамалар тармағы халықаралық
стандарттарда қабылданған сапаның иерархиялық моделіне жарым-жартылай
сәйкес келмейді.
ГОСТ 28806-90 және СТБ ИСОМЭК 9126-2003 стандарттарында
бағдарламалық құралдар сапасының келесі негізгі сипаттамалары
анықталған:
20
1. Функционалдық
(Functionality).Берілген
және
ойдағы
қажеттіліктерді қанағаттандыруға қабілетті нақты ерекшелігі бар функция
жиынымен анықталатын бағдарламалық құралдар қасиеттерінің жиынтығы.
2. Сенімділік (Reliability). Бағдарламалық құралдардың берілген
шарттарда көрсетілген уақыт интервалында берілген жарамдылық деңгейін
сақтау қабілеттілігін сипаттайтын қасиеттер жиынтығы.
3. Қолайлылық (үнемділік, Usability). Берілген және ойдағы
пайдаланушылардың бағдарламалық құралды қолдануға қажетті күштерін
және оны қолдану нәтижелерін жеке бағалауын сипаттайтын бағдарламалық
құрал қасиеттерінің жиынтығы.
4. Тиімділік (Efficiency). Берілген жұмыс істеу шарттарына қажетті
қорларды қолдану уақыты мен сипатына байланысты жарамдылық деңгейлер
аспектілерін сипаттайтын бағдарламалық құрал қасиеттерінің жиынтығы.
5. Бақылап отыру(Maintainability). Бағдарламалық құралдардың
түрленуіне қажетті күштерін сипаттайтын бағдарламалық құрал
қасиеттерінің жиынтығы.
6. Тұтастық (Portability). Бір жұмыс істеу ортасынан басқасына
тасымалдануы
үшін бейімділікті сипаттайтын бағдарламалық құрал
қасиеттерінің жиынтығы.
3.4 Бағдарламалық құрал сапасын интегралды бағалаудың
экономикалық әдісі
Бағдарламалық құрал сапасын интегралды бағалаудың көптеген
әдістері бар. Бұл әдістер жалпы және сандық бірліктерде көрсетілген жеке
сипаттамасында бағдарламалық құрал сапасының қорытынды интегралды
шамасын алуға мүмкіндік береді.
Осы және кезектегі бөлімде бағдарламалық құрал сапасын интегралды
бағалаудың екі әдісі қарастырылған.
Бағдарламалық құрал сапасын интегралды бағалаудың экономикалық
әдісі есептік әдіс тобына жатады (3.2.бөлім тармағын қара).
Осы әдіске сәйкес бағдарламалық құралдың барлық ұзындығы
Төмірлік кезеңіне бағдарланған бағдарламалық құрал сапасының сандық
критерийлері тұжырымдалады. Мұндай критерий ретінде бағдарламалық
құралды өңдеу, тасымалдау және бақылап отыруға кеткен жанды еңбек пен
затқа айналған еңбектердің жиынтық шығындарының минимизациясы
ұсынылады.
Берілген шығындар келесі компоненттерден тұрады:
К1 – бағдарламалық құралды өңдеуге кеткен Z
бір жолғы
(бағдарламалық құралдың өмірлік кезеңінде) шығындар:
К1=Z.
К2 – бағдарламалық құралды енгізуге кеткен W
бір жолғы
(бағдарламалық құралдың өмірлік кезеңінде) шығындар:
K2 = W.
21
К3 – бағдарламалық құралды тасымалдауға кеткен S жүйелік
шығындар, Т-ның өмірлік кезеңінде tэ уақыт кезеңі арқылы тұрақты
қайталанып отырады:
К3 = (Тtэ) * S.
К4 – Z шығынының орташа n-бөлігін және W шығынының m-бөлігін
құрайтын бақылап отыруға кеткен кездейсоқ (кездейсоқ уақыт аралығында
қайталанатын) шығындар, Т-ның өмірлік кезеңінде tс орташа уақыт кезе ңі
арқылы жүзеге асады:
К4 = (n*Z+ m*W)*Тtс.
К5 – нәтиженің дерексіз және мезгілсіз болуына байланысты
кездейсоқ шығындар:
К5 = Sп *Тtэ.
Мұндағы Sп – бағдарламалық құралдың өмірлік кезеңінде бір жолғы
тасымалдауға келетін шығындардың орташа қосындысы.
Бағдарламалық құралдың өмірлік кезеңінде оның
сапасын
оңтайландырудың қорытынды формуласы:
Z + W + (Sп + S) * Тtэ + (n*Z + m*W) * Тtс→min. р
Бағдарламалық құрал сапасының критерийі – жоғарыда келтірілген
өрнектің оның минимумына нақты мәннің жақындық дәрежесi.
Осы әдістің негізгі кемшілігі - берілген сапа деңгейіне жету
мақсатымен бағдарламалық құралды өңдеу үрдісінде – К1-К5 компоненттері
бағдарламалық құрал сапасын басқару жүйесін құруда негіз бола алмайды.
3.5 Бағдарламалау құрал сапасын бағалаудың ISO стандарттар
сериясы
Стандарттау ісі бойынша айналысатын негізгі халықаралық ұйым
болып стандарттау бойынша ИСО халықарлық ұйымы табылады ( the
International Organization for Standardization, тағы қысқа атауы International
Standards Organization, ISO). Осы ұйыммен қабылданған стандарттар ISO
аббревиатурасын алады және халықаралық стандарттар дәрежесәне ие
болады.
Электротехника, электроника, радиобайланыс, құрал жасаулар ISO
құзырына кірмейді. Осы салаларда стандарттаумен халықаралық
электротехникалық МЭК комиссиясы айналысады (the International
Electrotechnical Commission, IEC).
Ақпараттық технологияларды стандартау саласында ISO және IEC
біріккен техникалық 1(Joint Technical Committee 1, JTC1) комитетін құрып,
өздерінің қызметтерін біріктірді.
Осыған байланысты ақпараттық технологиялар саласында JTC1-мен
жасалған халықаралық стандарттар ISOIEC (ИСОМЭК) мағынасына ие.
Он жыл шамасында (1991-2001ж.ж.) шет елде ақпараттық құралдар
сапасының мінездемесі регламентінің негізі болып ISOIEC 9126:1991ақпараттық
технологиялар
аттыхалықаралық
стандарты
табылды.
Ақпараттық өнім бағасы. Сапа мінездемесі және оларды қолдану жөніндегі
22
басшылық. Сонғы жылдары осы стандарт ақпараттық құралдар сапасы
мінездемесін
түзету, детализациялар және номенклатураның кеңеюі
бағытында белсенді түрде дамып келеді.
Қазіргі таңда ISOIEC 9126:1991 екі өзара байланысқан стандарттар
сериясына алмастырылған: ISOIEC 9126-1-4–ақпараттық құралдар.
Ақпараттық құралдар сапасы және ISOIEC 14598-1-6:1998-2000–ақпараттық
өнімді бағалау.
ISOIEC 9126-1-4 стандарты 4 бөлімнен тұрады. 1 бөлім (ISOIEC
9126-1:2001) 2001 жылы шығарылған. 2-4 бөлімдері әзірше жоба түрінде
ұсынылған. Бөлімдердің атауы:
1 бөлім: Сапа моделі
2 бөлім: Сыртқы метрика
3 бөлім: Ішкі метрика
4 бөлім: қолданыстағы сапа метрикасы.
ISOIEC
9126-1:2001
стандарты
негізінде
ISOIEC
9126:1991редакциясымен қайта қаралған болып табылады. Онда сол
ақпаратттық құралдар сапасы мінездемесінің номенклатурасы сақталған.
Дегенмен ISOIEC9126:1991терге қарағанда екiншi деңгейдiң мінездемесi
бұрынғыдай ақпараттық емес (кеңес берiлетiн ) нормативті болды, сапаның
жаңа моделі анықталған және сапаны бағалау процесі шығарылған ( ISOIEC
14598-1-6-да сақталған).
1- бөлімде сипатталған үлгінің тағайындалуы:
1. техникалық тапсырмадағы талаптарды анықтаудың толықтығын
тексеру;
2. ақпараттық құралдарға талаптарды теңестіру;
3. ақпараттық құралдардың жобасының мақсаттарын теңестіру;
4. ақпараттық құралдардың сынау мақсаттарын теңестіру;
5. ақпатараттық құралдардың сертификатталуы мен тұтынушының
қабылдау белгісін теңестіру.
ISOIEC 9126-1:2001стандартында ақпараттық құралдардың сапасы
бағасының иерархиялық үлгісі сипатталған. Үлгіге сәйкес жалпы сапа алты
базалық сипаттамаға бөлінеді. Бұл сипаттамалар иерархиялық ағаштың
жоғарғы дәрежесінде орналасқан. Мінездемелер сипаттамаларға бөлінеді.
сипаттамалар метрикалармен анықталады. Иерархиның төменгі дәрежесінде
ақпараттық құралдардың атрибуттары (қасиеттері) орналасқан. Бұл иерархия
қатал емес. Кейбір атрибуттар бірнеше сипаттамалармен байланысты болуы
мүмкін.
Метрикалардың келесі түрлері бар:
ішкі метрикалар;
сыртқы метрикалар;
қолданыстағы сапа метрикалары.
Ішкі
метрикаларақпараттық
құралдардың
орындалмаған
компоненттерінің программалануы мен жобалау барысында қолданылады
(мысалы, бағдарламалардың
немесе спецификациялардың мәтінінің
23
түпнұсқасына). Ішкі метрикалардың мақсаты – талап етілген ішкі сапаның
жетістіктерінің мүмкіндіктерін қамтамасыз ету. Осы мақсатпен
өңдеу
барысында аралық өнімдер бағаланады. Ішкі метрикаладың негізі болып,
мысалы, бағдарламаның түпнұсқалық мәтінінің қасиеттері, бағдарламалар,
деректер ағыны, жадтың күйлерiнінің өзгерiсі, құжаттаманың атрибуттарын
бағдарлаушы граф табылады.
Сыртқы метрикаларсынау жолы, тасымалдау немесе орындалатын
ақпараттық құралдың бақылауы немесе жүйелерінің бөлігі болып табылатын
мінез-құлық жүйелерінің АҚ шығарлыған өлшемдерін қолданады. Талап
етілген сапаның орындалуы үшін сыртқы метрикалар жоспарлануы және
болжануы тиіс.
Сыртқы метрикалардың мағыналарының жоспарлануы мен
болжануының әсер тізбегі:
1. ақпараттық құралдар сапасына қойылатын талаптарды анықтау;
2. толық сапа көрсеткіштерінің жиынтығын құрайтын мінездемелер
мен сипаттамаларды көрсету;
3. сәйкес ішкі метрикаларды анықтау және олардың қолайлы
диапазондары мәндерін анықтау;
4. ақпараттық құралдар сапаларының қанағаттарлықтай болғанын
растайтын сандық және сапалық критерилерін орнату;
5. сапаның талап етілетін ішкі мінездемелерін қамтамасыз ететін
сапаның ішкі атрибуттарын анықтау және спецификациялау.
Сапа метриктері (өлшеушілер) қолданыста, берілген мақсаттарға
жетуде нәтижелілікпен, өнімділікпен және қанағаттанушылықпен өнімні ң
нақты
тұтынушылардың
қажеттіліктерін
қандай
дәрежеде
қанағаттандыратынын
өлшейді.
Нәтижелілікақпараттық
құралдарды
қолдануда тұтынушылардың толық мақсаттары жетістігінің дәлдігі мен
толықтығын түсіндіреді. Өнімділік сарқылу қорларының байланысына және
ақпараттық құралдарды тасымалдауда нәтижелілігіне келедi.
Қанағаттылық - өнімді пайдалану сапасына психологиялық қатынас.
Қолданыстағы сапа қолданушыға ақпараттық құралдар сапасының барлық
мінездемелерінен біріккен эффектілерді анықтайды. Қолданыстағы сапа –
ақпараттық құралдарда болатын тұтынушымен сапа жүйесін қабылдау. Ол
ақпараттық құралдардың меншікті ішкі қасиеттерін емес, бағдарламалардың
кешендік қолдануының нәтижелерiнiң терминдерiнділігімен өлшенедi.
Халықаралық стандарттар деңгейінде ӨЦ, күрделі бағдарламалық
құралдардың сапасын дайындау және қамтамасыз ету технологиясы ISO
12207:1995 cтандартында толық көрсетілген.Бағдарламалық құралдардың
өмірлік цикл процесстері [11].
Ресейде 2000 жылы халықаралық стандарттың толық аутентикалық
мәтіні бар ГОСТ Р ИСОМЭК 12207-99енгізілген [9].
Осы стандартқа сәйкес БҚ ӨЦ мынадай процесстер мен міндеттер
жиынтығынан тұрады:.
БҚ ӨЦ процесстері мынадай топтарға бөлінеді:
• негізгі;
24
• қосымша;
• ұйымдастыру.
3-суретте БҚ ӨЦ процесстерінің барлығы көрсетілген [5].
Негізгі ӨЦ процесстері бес процесстен тұрады, олар БҚ ӨЦ
қатысқан негізгі тараптардың басқаруымен жүзеге асырылады.
Негізгі тараптар ткапсырыс беруші, жеткізуші, дайындаушы, оператор
және бағдарламалық өнімді алып жүруші қызметкер.
Тапсырыс процесі тапсырыс беруші орындайтын ж ұмысы мен
міндеті бар және тапсырыс берушінің жүйеге, бағдарламалық өнімге БӨ
немесе бағдарламалық қызметке БҚ, мердігерлікке тапсырыс дайындау
және шығару, жеткізушіні таңдау және БӨ немесе БҚ жүйені қабылдауды
аяқтағанға дейін, тапсырыс процесін басқару қажеттігін анықтаудан тұрады.
Тапсырыс процесі бес жұмыстан тұрады:
1) дайындау;
2) мердігерлікке тапсырыс дайындау;
3) шартты дайындау және түзету;
4) жеткізушіні қадағалау;
5) шартты қабылдау және жабу.
Осы жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 23.
Жеткізу процесі жеткізушінің орындайтын жұмысы мен
міндетінен тұрады, тапсырыс берушінің мердігерлікке жіберген
мәлімдемесіне ұсыныс дайындау туралы шешім қабылдаудан немесе Б Ө, Б Қ
жүйесін жеткізу жөнінде шартқа қол қоюдан және тапсырыс берушімен
келісімге келуден басталады. Жобаны басқару және қамтамасыз етуге,
жобалық жоспарды дайындауға және оны БӨ, БҚ жүйесін тапсырыс берушіге
жеткізу арқылы
қажетті процедуралар мен ресурстарды анықтаумен
жалғасады.
Жеткізу процесі жеті жұмыстан тұрады:
Жеткізу процесі жеті жұмыстан тұрады:
1) дайындау;
2) жауап дайындау;
3) шарт дайындау;
4) жоспарлау;
5) орындау және бақылау;
6) тексеру және бағалау;
7) жеткізу және шартты жабу.
Осы жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 23.
ӨМІРЛІК ЦИКЛДІҢ НЕГІЗГІ
ӨМІРЛІК
ЦИКЛДІҢ
ПРОЦЕССТЕРІ
ҚОСЫМША ПРОЦЕССТЕРІ
Тапсырыс
Жеткізу
Құжаттандыру
Конфигурациясын басқару
Сапаны қамтамасыз ету
Верификация
25
Пайдалану
Дайындау
Ілесу
Аттестация
Бірлесіп талдау
Аудит
Проблеманы шешу
ӨМІРЛІК ЦИКЛДІҢ ҰЙЫМДАСТЫРУ ПРОЦЕСІ
Басқару
Инфрақұрылым жасау
Жетілдіру
Оқыту
3-сурет. Бағдарламалық құралдардың өмірлік цикл процесстері.
Дайындау процесі дайындаушы орындайтын жұмыс пен міндеттен
тұрады және оған талапты талдау, жобалау, бағдарламалау, құрастыру,
тестілеу, БӨ іске қосу және қабылдау жұмыстары кіреді.
Дайындау процесі он үш жұмыстан тұрады:
1) Процесті дайындау;
2) Жүйеге қойылатын талапты талдау;
3) Жүйелік архитектураны жобалау;
4) Бағдарламалық құралдарға қойылатын талапты талдау;
5) Бағдарламалық архитектураны жобалау;
6) Бағдарламалық құралдарды техникалық жобалау;
7) Бағдарламалық құралдарды бағдарламалау және тестілеу;
8) Бағдарламалық құралдарды құрастыру;
9) Бағдарламалық құралдарды квалификациялық сынау;
10) Жүйені құрастыру;
11) Жүйені квалификациялық сынау;
12) Бағдарламалық құралды іске қосу;
13) Бағдарламалық құралды қабылдауды қамтамасыз ету.
Бұл жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 55.
Пайдалану процесіоператордың жұмысы мен міндетінен тұрады және
БӨ және жүйені пайдалануды қамтиды, оған пайдалану процесінде
тұтынушыларды қолдау кіреді.
Пайдалану процесі төрт жұмыстан тұрады:
1) процесті дайындау;
2) пайдалану сынағы;
3) жүйені пайдалану;
4) тұтынушыны қолдау;
Бұл жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 9.
Ілесу процесіілесу қызметкерлері орындайтын жұмыс пен міндеттен
тұрады және БӨ модификациялау кезінде жүзеге асырылады. Процесстің
мақсаты оның тұтастығын сақтай отырып қолданыстағы БӨ өзгерту. Процесс
БӨ тасымалдану және пайдаланудан алынып тасталу мәселелерін қамтиды.
Пайдалану процесі алты жұмыстан тұрады:
26
1) процессті дайындау;
2) проблемалар мен өзгерістерді талдау;
3) өзгерістер енгізу;
4) ілесу кезінде тексеру және қабылдау;
5) алып жүру;
6) пайдаланудан алып тастау;
Бұл жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 24.
ӨЦ қосымша процесстері сегіз процесстен тұрады. Қосымша процесс
бағдарламалық жобаны орындау сапасын және табысты жүзеге асырылуын
қамтамасыз етіп, өзге процесстің мақсатты бағытталған құрамдас бөлігі
болып саналады. Қосымша процесс басқа процесспен қолданылады.
Құжаттандыру процесі – бұл ӨЦ процесінде немесе жұмысында
жасалынған ақпаратты формальдыжазбалау. Ол БӨ бойынша құжаттарды
жоспарлау, жобалау, дайындау, басып шығару, редакциялау, тарату ж әне ілесу
ісін қамтиды.
Құжаттандыру процесі төрт жұмыстан тұрады:
1) процессті дайындау;
2) жобалау және дайындау;
3) басып шығару;
4) ілесу.
Бұл жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 7.
Конфигурацияны басқару процесі – ӨЦ БҚ бойынша әкімшілік және
техникалық процедураларды мына мақсатта қолдану процесі:
1) жүйедегі бағдарламалық объектілердің жағдайын (базалық
линиясын) белгілеу, анықтау және орнату;
2) объектілердің өзгерістерін және басып шығуын басқару;
3) объектілердің жағдайы және оларға өзгеріс енгізу туралы тапсырыс
жазбасы және хабарламасы;
4) объектілердің толықтығын, сиысушылығын және дұрыстығын
қамтамасыз ету;
5) объектілердің сақталуын, айналымын және жеткізілуін басқару.
Конфигурацияны басқару процесі алты жұмыстан тұрады:
1) процессті басқару;
2) конфигурацияны анықтау;
3) конфигурацияны бақылау;
4) конфигурация жағдайын есепке алу;
5) конфигурацияны бақылау;
6) басып шығаруды басқару және жеткізу.
Бұл жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 6.
Сапаны қамтамасыз ету процесі – бұл БӨ және ӨЦ жобасындағы
процесстербелгіленген талаптар мен бекітілген жоспарларға сәйкес келуіне
кепілдік беретін процесс. Сапаны қамтамасыз ету кезінде верификация,
аттестация, бірлескен талдау, аудит (3-суретте осы өзара байланысты
процесстер сұр түсте көрсетілген) және проблеманы шешу нәтижелері
қолданылуы мүмкін.
27
Сапаны қамтамасыз етупроцесі төрт жұмыстан тұрады:
1) процессті дайындауу;
2) өнімді қамтамасыз ету;
3) процессті қамтамасыз ету;
4) сапа жүйесін қамтамасыз ету.
Бұл жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 16.
Бірінші жұмысқа мынадай негізгі міндеттер жатады: сапаны
қамтамасыз ету процесінің нақт ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
Бағдарламалау құралдарын қамтамасыз ету сапасына кіріспе
1.1 Бағдарламалау құралдарының сапасын анықтайтын факторлар
1.2 Бағдарламалау құралдарының сапасын қамтамасыз ету әдістері
1.3 Бағдарламалардағы қателіктердің статистикалық сипаттамасы
Бағдарламалау құралдарын стандарттау
2.1 Бағдарламалау құралдардың стандартталуының мақсаттары мен
міндеттері
2.2 Бағдарламалау құралдары саласындағы стандарттардың
құрылымы және даму ерекшеліктері
2.3 Стандарттардың профильдері
2.4 Бағдарламалау құралдардың сапасын қамтамасыз етудің жүйе
профилі
3 Қазақстан Республикасындағы бағдарламалық қамтамасыз ету
сапасын стандарттау
3.1 ҚР-ның территориясында әрекет ететін сапаны бағалау
саласындағы стандарттар туралы жалпы мәліметтер
3.2 Бағдарламалау құралдар сапа көрсеткіштерін анықтау әдістерінің
классификациясы
3.3 Бағдарламалау құрал сапасын бағалаудың иерархиялық моделі
3.4 Бағдарламалау
құрал
сапасын
интегралды
бағалаудың
экономикалық әдісі
3.5 Бағдарламалау құрал сапасын бағалаудың ISO стандарттар
сериясы
4 Бағдарламалау құралдарын сертификатау
4.1 Бағдарламалау құралдарына сертификаттауды ұйымдастыру
4.2 Сертификаттау құжаттары
4.3
Бағдарламалау
құралдарының
талаптарға
сәйкестігіне
сертификатциялық сынау ұйымдастыру
2
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бұл жұмыста бағдарламалық
құралдарды стандарттау мен сертификаттау және олардың өту процестері
зерттеледі.
Қазіргі заманда компьютерлер барлық сферада кеіңнен қолданыс
тауып жүр. Оның дұрыс жұмыс істеуінен, көбіне мыңдаған адамдарды ң ж әне
қауіпсіздігі байланысты. Осыған байланысты соңғы жылдары бүкіл әлемде
бағдарламалығ құрал (БҚ) және өңдеу процесстеріне, болжау ға, бағалау ға
және бүкіл өмірлік циклінің бағдарламалық құралын басқару сапасына
ерекше көңіл аударуда.
Ақпараттық технологиялар саласында бүгінгі таңдағы негізгі талабы
бағдарламалық құралдар сапасының әбден жетілуі болып табылады.
Өзектесті мәселе болып келесілер табылады:
аппараттық күрделілік бағдарламалық құралдарды құрастыру
туралы біздің мүмкіндігімізден озады, компьютерлік техниканың толық
потенциалды мүмкіндіктері қолданылмайды;
біздің бағдарламаларды құру мүмкіндігіміз жаңа бағдарламаларға
деген талаптардан артта қалады.
Бұл мәселелерді шешудің кілті бағдарламалық қамтамасыз етуді құру
процесін сапалы ұйымдастыру. Халықаралық стандарттармен өңделген қиын
бағдарламалық өнімдердің негізгі міндеттерімен, үлгілерімен және
әдістерімен танысу бағдарламалық құралдар саласында бәсекеге қабілетті,
сапалы бағдарлама өнімдерін жасауға мүмкіндік береді. Осы мәселелерді
шеше отырып, біз өзіміздің өңірдегі бағдарламалық құралдарға қатысты
кемшіліктерді жоюымызға болады.
Қазақстан Республикасында сертификаттау жүргізу бойынша жалпы
жағдайы мен міндеттері, негізгі мақсаттары Қазақстан Республикасының
сертификаттау жүргізу Ережелері бойынша жүргізіледі. Бұл құжаттар тек
ұйымға, қызмет пен өнімді міндетті және ерікті сертификаттау жүргізу
жұмыстарына ғана емес, сондай-ақ объектінің сапа жүйесі, жұмысы,
үрдістері үшін де қолданыла береді.
Ғылым мен техниканың қазіргі кездегі даму кезеңінде, стандарттау
өндірісте де жұмыстарда да, өмірдің барлық салаларын қамтиды. Соның
ішінде бағдарламалық қамтамасыз ету саласында да стандарттардың алатын
рөлі мен орны ерекше. Себебі стандарт ол - құзырлы органдармен бекітілген
стандарттау объектісіне немесе біртекті өнімдер топтарына және керекті
кезде бір өнімге қойылатын нормативті-техникалық құжат.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі заманда компьютерлер
барлық сферада кеіңнен қолданыс тауып жүр. Оның дұрыс жұмыс істеуінен,
3
көбіне мыңдаған адамдардың және қауіпсіздігі байланысты. Осыған
байланысты соңғы жылдары бүкіл әлемде бағдарламалығ құрал (БҚ) және
өңдеу процесстеріне, болжауға, бағалауға және бүкіл өмірлік циклінің
бағдарламалық құралын басқару сапасына ерекше көңіл аударуда. Бұл
мәселелерді шешудің кілті бағдарламалық қамтамасыз етуді құру процесін
сапалы ұйымдастыру. Халықаралық стандарттармен өңделген қиын
бағдарламалық өнімдердің негізгі міндеттерімен, үлгілерімен және
әдістерімен танысу бағдарламалық құралдар саласында бәсекеге қабілетті,
сапалы бағдарлама өнімдерін жасауға мүмкіндік береді.
Жұмыстың мақсаты: бағдарламалық құралдарды жаңа қырынан
таныстыру. Олардың қазіргі таңда адам өміріндегі маңыздылығына басты
назар аудара отырып, стандартталуы мен сертификатталуын сапалы т үрде
жүргізу.
Зерттеудің міндеттері:
1) бағдарламалық құралдардың стандартталуы мен сертификатталуы
туралы мағлұматтардың қыр-сырын ашу; ;
2) бағдарламалық құралдарға жаңалық енгізу;
Зерттеу нысаны – бағдарламалық құралдар саласында стандарттау
және сертификаттау шаралары.
4
1 Бағдарламалық құралдарды қамтамасыз ету сапасына кіріспе
1.1
Бағдарламалық құрылғылардың сапасын анықтаушы
факторлар
Қазіргі заманда компьютерлерді барлық сферада кеңінен қолданыс
тауып жүр. Оның дұрыс жұмыс істеуінен, көбіне мыңдаған адамдарды ң
өміріне және қауіпсіздігіне байланысты. Осыған байланысты соңғы жылдары
бүкіл әлемде бағдарламалық құрал (БҚ) және өңдеу процесстеріне, болжауға,
бағалауға және бүкіл өмірлік циклінің бағдарламалық құралын басқару
сапасына ерекше көңіл аударуда.
БҚ-ды бағалау сапасына және өңдеу проецестеріне келесі жалпылама
ықпал етеді [1].
1. БҚ-ны қолдану және тағайындау аймағы;
2. Функционалды есептердің шешу түрі;
3. БҚ-ң көлемі мен қиындылығы;
4. Қажетті құрам және БҚ-ның сапа сипаттамасының қажетті мәні;
5. Нақты уақыт масштабы мен шешілетің есеппен байланысты
дәреже немесе шешілетін есептердің мүмкін болатын күту нәтижесі;
6. Пайдаланудың болжалынатын ұзақтық мәндері және БҚ-ның
көптеген болжамын жасау перспиктивасы;
7. БҚ-ны қолдану және өндірістің көзделген тиражы;
8. БҚ-ның документтелген қажетті дәрежесі;
Ұлттық, мемлекеттік ұлтаралық стандарттар қатары бар,
стандартизацияға, өндірістің бағдарламалау құралдарының сертификаттау
сұрақтарына арналған.
Берілген стандарттарда келесі түсініктемелер мен анықтамаларды
қолданады.
Бағдарлама – бұл берәлгендер, белгілі мақсатта ақпаратты өңдейтін
алгаритм жүйесінің нақты компонентерін басқару үшін арналған [2].
Бағдарламалық құрал - ақпатаратты функционалды өңдеу жүйесіне
қатысты
документтерден,
ережелерден,
процедуралардан
және
бағдарламалардан тұратын объект [2].
Бағдарламалық өнім - бұл қолданушыларға сату, беру, жеткізу үшін
арналған бағдарламалық құрал [2].
Бағдарламалық құралдың және жүйенің өмірлік циклі (ӨЦ) – бұл
процесстердің жұмыстары мен мәселелерді өңдеумен қоса БҚ-ның жұмыс
жасауы және шығруы немесе жүйесі, БҚ-ның өмірін жаулап алуы немесе
жұмысын тоқтатқанға дейінгі орнатылған қажетті жүйелердің жиынтығы
Кез келген бұйымның сапасы [3] сәйкес оларда орнатылған ж әне
көзделген
қолдануға
қатысты
қанғаттандыратын
құрамы
мен
сипаттамасының жиынтығы болып есептелінеді[2,4].
Бағдарламалық құрал сапасын [2,4] анықтамасын есепке ала отырып
шартты берілгендердің жарамдылығын қанғаттандыратын немесе оның
5
көзделген қолдануға сәйкес бағдарламалық құралдың құрамының
жиынтығымен анықтайды.
Әдебиеттерде БҚ-дың сапасы келесі анықтамаларды қолданады:
Бағдарламалық өнімнің сапасы – бұл қолданушы жағынан оның еңбгі
мен артық шығынсыз мақсатына жетуіне қамтамасыз етуіге мүмкіндік
беретін қасиеттердің жиынтығы;
Бағдарламалық құралдың жұмыс жасау сапасы- БҚ-ң шартты, сенімді
қамтамасыз етіп және қазіргі заманғы қолданушы үшін оны ары қарай
қолдану үшін жарамды көптеген қасиеттер жиынтығы.
Атрибут – функциялық өлшеу және БҚ-ның астрактілі қасиеті [5].
Атрибуттар сыртқы және ішкі юолып болінеді.
Атибут [2] бағдарламалық құралдың қасиеті болып қарастырылады –
бағдарламалық құралдың ерекшелігі оны құрғанда, тексергенде, анализ
жасағанда немесе өзгерткеде көрсетеді.
Бағалау кретериі – бұл БҚ-ның сапасының көмегімен орнатқан тәртіп
пен шарттар алынған жиынтығы [2].
БҚ-ның сапасының сипаттамасы – бағдарламалық құралдардың
қасиеттерінің сапасын бағалаумен анықталатын құралдар жиынтығы.
БҚ-ның ішкі сипаттамасы – бұл басқа құрамның сапа сипаттамасынан
енген БҚ-ның сапа сипаттамасы.
Метрика – сапаның ішкі сипаттамасыныңөлшеу шкаласы және белгілі
әдісі [5]. БҚ-ның сапасының метрикасы БҚ-ның ішкі атрибутына және БҚның құрамына кіретін сыртқы есептейтін жүйелерге (ЕЖ) негізделінеді.
БҚ-ның сапа көрсеткіші – БҚ-ныңкөлемді мәнінің сапа сипаттамасы
[2].
БҚ-ның жарамдылық деңгейі (БҚ-ның жұмыс жасау сапасының
деңгейі) – бқл қажеттілікті қанағаттандыратын бағдарламалық құралдардың
сапа сипаттамасының нақты мәндерінің жиынтығын көрсететін дәреже [2,4].
Өлшем (measure) – бұл атрибут объектісін өзіне алу жолымен
өлшенетін саны мен категориясы [2].
Өлшеу (measurement) – бұл шкаладн атрибут мәнін (саны мен
категориясы) өзіне алу үшін қолданылатын метрика.
Әр сапа көрсеткіші, егер оның метрикасы, өлшеу әдісі қажетті мәні
сәйкес келсе ғана қолданылады.
Шкала – белгілі бір қасиеттер мәнінің жиынтығы [5].
Сапаны бағалауда келесі шкала түрлері қолданылады [5]:
1. Номиналды – категория жиынтығына сәйкес;
2. Реттелген – шкала бөлулерінің реттелген жиынтығына сәйкес;
3. Интервалды – тең қашықтықтагы бөлінулер реттелген шкалаға
сәйкес;
4. Қатысты – бірліктерге қатысты тең қашықтықтағы бөлінулермен
реттелген шкалаға сәйкес бағалаулар (кейбір абсолютті көлемге қатысты).
Көлемді өлшеге болмайтын бағалау үшін реттелген және номиналды
шкала қолданылатын метрика. Интервалды және қатысты шкаланы, көлемді
көрсеткіштерді бағалау үшңн қолданылатын метрика.
6
БҚ-ның өмірлік циклінде оның сапасы өзгереді. Өмірлік циклдің
әртүрлі кезеңдері үшін БҚ-ның сапа көрсеткіштер көріністері келесі
стандарттармен анықталады [4].
1. Бүтін сапа (БС) – қолданушы және тапсырыс берушінің нақты
қажеттілігін көрсететін қажетті және жеткілікті сапасы; БҚ-ның бастапқы
жобалау кезінде БС толық анықталынбайды, өйткені тапсырыс беруші оны
толық анықтай алмайды, бірақ өндірушілер БС-ны алуға ұмтылуы қажет;
2. Өнімнің қажетті сапасы (ӨҚС) – сапаға қатысты нақты орнатылған
спецификация сипаттама мәні; ӨҚС спецификацияны бастапқы растау
мақсатында колданылады; оптимальді және мүмкін болатын минимальді
қажеттілікті тіркеу қажет;
3. Жобаның сапасы (ЖС)- БҚ жобасының негізгі компоненттерінің
сипаттамасы (архитиктурада, бағдарламалық стуктурада, қолданушы
интерфейсін жобалауда); ЖС жобаның концепциясы мен старегиясын
көрсетеді;
4. Өнімнің бағаланған (жобаланған) сапасы ӨБС –ӨЦ-дің әр
кезеңінде БҚ-ның соңы үшін бағаланады немесе сапасы жобаланады; Оны
қамтамасыздандыру технологиясына және процесстердің сапасына ӨБС
құрылады;
Қойылған өнімнің сапасы (ҚӨС) - нақты берілгендердің немесе
имитирілген моделді ортада тексеруден өтукен ҚӨ – нің қолдануға дайын
және тапсырыс берушіге қойылған сапасының сипаттамасының жиынтығы;
6. Қолданудағы сапасы (ҚС) – қолданушының көз қарасымен ҚӨнен тұратын сапа жүйесі; БҚ-ның сыртқы қаситтерінде емес, бағдарламалар
қолдану нәтижесіндегі терминдермен ҚС өлшенеді.
БҚ сапасын сипаттайтын үш топ көрсеткішімен көрсетіледі:
Ішкі сапа, өңдеу процесінде қолданылады;
Сырқы сапа, тапсырыс берушінің талап етуімен берілген,
Қолданушылардың есепке алған шығынымен нәтижесіне қол
жеткізуі және нормалды процессте қолданатын сапасы;
БҚ – ның негізгі спасы болып бағасы табылады (БҚ-ны қолдану ға,
құруға, модификациялауға, жұмысқа пайдалануға кеткен шығын). Берілген
көрсеткіш сапасы БҚ-ны өңдеуге немесе қолданушылардың сатып алуына
тиімді таңдау жасауына басқа көрсеткіштер сапасы әсер етеді. Сонымен қатар
потенцилды қолданушы жеткізушінің
немесе өндірушінің ұсынылып
отырған сапа көрсеткіші және ҚӨ-нің бағасын таңдау үшін салыстыру
механизмі болуы қажет [1].
Бағдарлама құралдарының сапасына ақауларда, қателіктерде немесе
объектерде абайсыздан болатын ауытқулардың немесе процесттердің қателігі
(fault) әсерлі әсер ететіні анық. Қателіктерді объектердің дұрыс күйінде
белгілі қателіктерге негізделе анықталады.
Өндіріске әсерлі күресу үшін БҚ-ға сапасына әсер ететін БҚ әртүрлі
қателіктерін, факторларын зерттеу қажет [1].
7
Бұндай зерттеулер өңдеудегі және қате деңгейінің нақты қол жеткізуге
әртүрлі тағайындаудағы БҚ-ның қамтамасыздандыру құрал сапасының және
әдістер комплексін мақсатты түрде құрастыруына мүмкіндік береді.
1-суретте БҚ сапасына қауіп-қатер және оларды жою әдістері
көрсетілген [1]. 1 суретте көрсетілген негізгі компоненттер әсерлесу моделі
БҚ сапасын анализ жасау үшін база болып табылады. 1 суретте к өрсетілген
БҚ сапасына кері әсерлерді толығымен жою мүмкін емес.
БҚ сапасына басқа ішкі және кейбір сыртқы тұрақты емес
факторлардың БҚ-ң құжатталған, шығарған, өңделген, жобаның
технологиясының сапа дәреже әсерімен анықталатыны анық.
Осалдылық объектісі:
Есептеу процессі;
Берілгендер базасының ақпараты;
Объектінің бағдарламалық коды;
Қолданушы үшін ақпарат
Сыртқы
факторлардың
Ішкі
факторлардың
тұрақсыздығы:
тұрақсыздығы-ақаулар мен қатерлер:
Жұмыс жасалудың қателігі;
Жобалау;
Желіде
аұпараттардың
Алгоритимдеу;
бұрмалануы;
Бағдарламалау;
Компьютерлер аспаптары;
Қорғанудың толық емес сапасы
Жүйенің
конфигурациясының
өзгеруі;
Сапаға
қауіп
төну Сапада
әсерінпайда бол
Сапаны
жоғқарлату
ған қауіп
атер- жылдамдату
төмендету әдісі:
әдісі:
бұрмалану немесе
жоюлуы:
Жобалаудың қателігін жою;
Уақыттық артықтығы;
Есептеупроцессі;
Жүйелік тестілеу;
Ақпаратты
ң артықтығы;
Берілгендер базасыны
ң ақпараты;
Сертификатты тестілеу Бағдарлама тексті;
Бағдарламалық артықтығы
Қолданушыларға ақпарат
8
1-кесте. Бағдарламалық құралдардың сапасына қауіп және оларды
жою әдістері
ӨЦ бағдарламасы және берілгнедерінің барлық сапасының
тапсырмалардың сапасына қол жеткізу үшін БҚ-ны шек қойылған
ресурстарда өңдеумен басқаруды қамтамасыз ету қажет. Қиын БҚ-ны
жобалаусыз құруда БҚ-ның функциялау және тең әсерл компоненттердің
қажетті сапасының қамтамасыздандыруы әсерлі технолгияларды және
автоматтандыруды қолдануда жобалауды жоғарғы дәрежеде жоқалтып алудың
қауіпі бар.
1.2 Бағдарламалық құралдардың сапасын қамтамасыз ету әдісі
БҚ-ны қамтамасыз ету құралдарының сапасын және әдістерін қазіргі
заманғы БҚ-да ӨЦ-ді қолдау технологиясында міндетті түрде қосады.
Тапсырыс берілгендердің сапасын және құралдардың сапасын қамтамасыз
етуде келесі бқлімшелерге бөлуге болады [1].
1) жоғарғы сапалы БҚ құрудағы кепілді сапа әдісі мен құрылғысы;
2) ӨЦ-гі берілгендер базасы мен бағдарламасының әсерлі
технологиясындағы
және
автоматтандырылған
құрылғылардың
жобалауындағы қателіктерді жою әдістері мен құралдары;
3) БҚ-ның барлық кезеңіндегі өмірлік цилда автоматтандырылған
жүйенің тестілеуі мен БҚ-ның верификация жолымен қостау және өңдеуін
жобалаудағы табылған және әртүрлі қателіктерді жою әдісі мен құралы;
4) Жұмыс жасау алдында берілген сертификациясы және БҚ-ны
процесстердң зерттеуіндегі қол жеткізген сапа мәніне көз жеткізу әдістері
мен құралдары;
5)
БҚ-ны нормальді функциялау және автоматтандыруды
жандандыру сапас және берілгендердегі мен бағдарламалардағы қателіктерді
жедел табуәдістері мен құралдыры;
Қазіргі
заманғы
CASE-технологияында
және
жобалаудағы
автоматтандырылған жүйесіндебірінші және екінші бөлімшелердегі әдістерді
қолданады. Оларды қолдану БҚ-ның сапасын жақсартудағы қазіргі заманғы
ең әсерлісі болып табылады. CASE-құрылғысын жобалардың ұжымды
өңдеуде, жүйелік анализ жасау кезеңінде қолданада, техникалық
тапсырмасын өңдеуде және берілгендер базасы (ББ) мен БҚ-ның логикалық
структурасында және концептуальды жобалауда, спецификациясында қолдау
жасайды, автоматтық кодогенерацияны қолдап және жүйелік алгоритимдік
және бағдарламалық қателіктердің (БҚ) өңдеу дәрежесін төмендеуіне
мүмкіндік береді.
Тестілеу БҚ-ның ӨЦ-гі барлық кезеңдерінде функционалды
бағдарлама қауіпсіздігін және нақты сенімділігін, түзетуді анықтау, сапаны
өлшеуінің негізгі әдісі болып табылады. Бірақ, тестілеу бағдарламасы
аппартты тестілеумен салыстырғанда өзінің ерекшеліктері бар:
9
1) тестілеу барлық нәтижесінің сәйкестігі болуы қажет эталонды
бағдарламаның болмауы;
2) күрделі БҚ-ң функиональды тексеруін жою үшін толық тесттер
жиынтығын принципиальды қолдану мүмкін еместігі;
3) Қолданып отрыған функцияладығ сенімділігі және тестілеудің
нәтижесінің критериін формализациялау мен түзету кезіндегі қол жеткізген
дәрежеге қатысты.
Объектілерді тестілеудің қлшеу қиындығымен тестілеу жиынтығы мен
сыртқы ортаның модельдері қателіктер болмауына кепілді емес. Нәтижесінде
берілгендер мен бағдарламаларда әрдайым қателіктер қалып отырады. БҚның жұмыс жасау процессі нақты ортада олардың бөлшектері шығып
отырады.
Сертификация мақсатты қолданудағы сапасын, қауіпсіздігін,
сенімділігін қолданып кепілдендіру болып табылады.
БҚ-ы таңдауда өңдеу әдістерінің қолжетімді ресуртары әсер етеді.
Демек олар БҚ-ң сапасына әсер ететін жанама факторлар болып табылады.
БҚ-ң өмірлік циклында қолданылатын ресурстардың түрлері [1]:
1)мүмкін болатын қаржы экономикалық шығындар
2)өңдеудің мүмкін болатын ұзақтығы
3)маман кадрлары
4)өңдеушілерге қол жетімді есептеуіш ресурстар.
Бағдарламалық құралдарды жүйелік жобалау. Жүйелік жобалау БҚ-ң
өмірлік циклының жоғарғы сапасының негізі болып табылады. 80жылдардың ортасында күрделі БҚ-ы жобалау технологиясында үлкен өзгеріс
болды. БҚ-ы жасаудағы қазіргі заман технологияларының негізгі мақсаты
БҚ-ң бүкіл өмірлік циклын қамтамасыз етү үшін жобалаудың эффективті
әдістері және технологиялардың автоматизациясы қолданылады.
Қазіргі заман технологиясы түсінігі өз ішіне БҚ-ң бүкіл өмірлік
циклының,
технологиялық
процесстің
автоматизарацияциялауының
инструменталды құралдары мен әдістерінен құралады.
Технологиялық
процесс
автоматтандырылған
және
автоматттандырылмаған технологиялық операцияларды ұйымдастыру мен
өту жұмыстарын регламенттейді.
Кез келген технологияның әдістемелік негізі ретінде типтік
технологиялық процесс болып табылады. Ол кезеңдерді, операцияларды
және қолданылатын әдістемелік құралдарды бейнелейді. Сонымен қатар БҚң бүкіл кезеңдегі өңдеу жұмыстарын, жобаны бастау, техникалық
тапсырмаларын дайындау және сынақтарды аяқтауды қамтамасыз етеді.
Қазіргі заман технологияларында технологиялыдық және адами
факторлардың бағдарламаларды өңдеу, оларды сапа және ұйымдастыру
әдістерімен біріктіру түсінігі көрсетілген. БҚ-ң индустриалды технологиясын
жасау, бағдарламаларды өңдеу процессінің стандартты жұмыстарына ж әне
олардың жүйелі құрылымы мен интерфейстерінің операциялық сыртқы
ортамен байланысында негізделеді. Бұл мақсатқа жету үшін жұмыс кезеңі,
құрылымы және оны орындауға талап етілетін ресурстар қажет.
10
Талап етілетін БҚ-ң бүкіл процессстерінің эффективтілігі өмірлік
циклының басында анализденіп, құрастырылуы қажет [5].
Күрделі бағдарламалардың жүйелі жобалауы олардың өмірлік
циклының кезеңін қамтиды.
БҚ-ы бастапқы құрастыру және модернизациялау ниетінен БҚ-ы
өңдеу мен жобалау
толығына дейін қамтылады. 2-суретте жүйелі
жобалаудың негізгі компоненттері берілген [1].
Жүйелі анализдеу мен жобалауға жоғарғы квалификациялы мамандар,
яғни жүйелі аналитиктер қажет. Себебі олардың мүмкін қателіктері БҚ-ң
бүкіл өмірлік циклының эффективтілігі мен сапасында бейнеленеді. Осы ған
байланысты қазіргі заман технологияларында жобалаудағы бастапқы
кезеңдерде анализдеу, даму әдістері және автоматизациялау әдістеріне к өп
көңіл бөлінеді.
Пәндік саланың тексеру нәтижесі
БҚ-ң функциялары мен сипаттамасына шығыс талаптары
БҚ-ң моделі мен алдын ала жобалау архитектурасы
БҚ жобасының концепциясы құрастырылған функциялар мен
тапсырмалар
БҚ-ң өмірлік циклын қамтамасыз ету жоспары
БҚ-ң сапасын қамтамасыз ету жоспары
БҚ-ң қауіпсіздігі мен қорғауын қамтамасыз ететін жоспар
БҚ-ң инструменталды орта жобасының анализдеу нәтижесі
БҚ-ң өмірлік циклының қамтамасыз ететін мамандар ұжымына
талаптар мен ұйымдастыру
БҚ-ң бүкіл өмірлік циклыныа қойылатын талаптар ерекшелігі мен
техникалық тапсырмалар
БҚ-ы ары қарай жобалауға келісім шарт пен жүйелі жоба
1-cурет. БҚ-ы жүйелі жобалау процессіндегі негізгі компоненттер
Жүйелі жобалаудың негізгі мақсаты БҚ-ы модернизациялау мен
жасаудағы тұжырымдамасын, бағытын, сапасының өзгеруін дәлелдеу
қажеттілігі.
Қазіргі уақытта жүйелі жобалау кезеңінде CASE-құралдары (Computer
Aided Software System)кеңінен қолданылады.
Қазіргі заманғы CASE- құралдары БҚ-ы жобалаудағы пәндік саланың
модельдеу процесстерін таңдау, автоматты анализдеудің жүйелі және
бастапқы талаптарды өндіруін қамтамасыз етеді. Бұл үшін БҚ-ң
архитектурасын, сапасы мен функциясының әр түрлі толық дәрежесіндегі
арнайы әдістер мен құралдар өңделеген(мәліметтер ағымының диаграммасы,
басқару ағымы, мән-байланыс, т.б.).
Сонымен қатар CASE-құралдары БҚ-ң стратегиялық жоспарлау
жобасын орындауға мүмкіндік береді. Әрбір жоспардың бейнелік ұсынуын,
11
өңдеудің ұзақтығы мен еңбек сыйымдылығының мүмкін бағасын, оны жүзеге
асыратын мамандар санын және басқа ресурстарын қамтамасыз етеді.
Өткізілген жобаның бағалары бүкіл өмірлік циклын қолдау, ары қарай
жұмыстық жобалауға негізгі
CASE-құралдары мен инструменталды
әдістерді қамтамасыз етеді.
Жүйелі жобалаудың нәтижелері ретінде жүйелі жоба, техникалық
тапсырма (ТТ) жобаны жалғастыруға келісім-шарт немесе оны тоқтатуға
міндетті шешім болып табылады.
1.3 Бағдарламалардағы қателерді анықтаудың статистикалық
сипаттамасы
БҚ-ң бағдарламалары мен мәліметтердегі қателерді анықтау
ерекшелігі – анықталған эталонның толыққанды болмауы. Сол себепті
тестілеу кезінде екінші қателіктер – шығыс ахауларының нәтижелері,
алғашқы қателіктер болып табылады [1].
Екінші қателіктер 3 дәрежеге бөлінеді:
БҚ-ң жұмыс қабілетіне әсер етпейтін қателік
БҚ-ң сапалық көрсеткіштеріне әсер ететін залал мен қарапайым
ахау
БҚ-ы қолдану қауіпсіздігіне әсер ететін залал мен катастрофалық
ахау.
Жалпы алғанда алғашқы қателіктер типі бойынша екінші қателіктер
категориясын анықтау мүмкін емес. Сол себепті БҚ-ң сапасына әсер ететін
алғашқы қателіктер типтерін бөлу де мүмкін емес.
Алғашқы қателіктердің статистикалық сипаттамасына әсер ететін
негізгі факторлар:
методология, технология, БҚ-ң өмірлік циклындағы бағдарламалау
мен оның компоненттері, автоматизациялау деңгейі
тестілеу процессінің басынан ұзақтығы және бағдарламаларды
өңдеудегі қазіргі кезең
БҚ класы, тестіленген бағдарламалық компоненнттердің типі мен
өлшемі
тестілеудің автоматизация деңгейі, әдісі, түрі
эталондардың түрлері, дұрыстығы.
Алғашқы қателіктер, олардың күрделілену мен үлкендеуі және оларды
жоюға қажетті ресурстар келесі түрлерге бөлінеді:
технологиялық қателіктер: көліктік тасымалдау мен құжаттандыру,
оларды компьютер жадысындағы бағдарламаларға енгізу және бейне ретінде
шығару.
бағдарламалық қателіктер: бағдарламаның шығын мәтінінің қате
жазылуы және бейне кодына бағдарламалық қателерді көрсету.
12
алгоритмдік қателіктер: тапсырмалардың дұрыс емес қойылуы мен
спецификациясы, және оларды шешудегі толық емес, қажетті талаптардың
шешімін қалыптастыру.
жүйелік
қателіктер:
жобалаудағы
БҚ-ң
қазіргі
жүйеде
функционалдауының ауытқуы, сыртқы объектілердің сипаттамасы.
Қазіргі кезде бағдарламалардың екінші қателіктерін анықтауда
математикалық модельдер бар. Олар жиынтық санның өзгеруінің негізгі
заңдылықтарын анықтайды. Бұл модельдер жуық шамамен бағалауға
арналған:
тасымалдау мен сынақтау кезінде бағдарламалардың сенімді
функционалдау жиынтығы
анализденген бағдарламаларда анықталмаған күйінде қалған
кездейсоқ қателіктер саны
функционалды бағдарламада қателіктерді анықтауға қажет тестілеу
уақыты
берілген ықтималдықта БҚ-ң бүкіл қателіктерді анықтауға қажет
уақыт.
2 БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ СТАНДАРТТАЛУЫ
13
2.1 Бағдарламалық құралдардың стандартталуының мақсаттары
мен міндеттері
Ақпараттық құрадар сапасын қамтамасыз ету саласында жиналған
әлемдік тәжірибе халықаралық және ұлттық стандарттарда қорытылған. Шет
елдедерде ақпараттық жүйелер (АЖ) және АҚ-дың өмірлік цикліне (ӨЦ)
стандарттардың қоятын талабы көп жағдайларда міндетті болып табылады
және өнімнің бәсекеге қабілеттілігін анықтайды.
Отандық мамандар бақылап отырған стандарттарды жаратпау,
отандық БҚ-ның бәсекеге қабілеттілігін ең жоғарғы алгоритмдік базада
жасап шығарылса да шет елде лезде төмендетеді.
БҚ-ды құру барысында келесі негізгі стандарттарды құру мақсатын
атап көрсетуге болады [4]:
1) БҚ жобасының еңбексыйымды, ұзақтылық, басқа ехникоэкономикалық көрсеткіштердің бағасын көтеру;
2) БҚ толықтай жасалуы, өңделуі, тасымалдануы, бақылануы мен
жасалатын және сатып алынатын компоненттердің сапасын көтеру;
3) Қолданбалы функциялардың жиынтығы бойынша бағдарламалық
құралдарды кеңейту мүмкіндігін қамтамасыз ету және шешілетін есептердің
өлшемділігіне байланысты масштабтау;
4) Алдын-ала бөлшектеп шешілген БҚ есептерінің функционалды
интеграцияларын қолдау;
5) Қолданбалы бағдарламаларды тасымалдауға және әртүрлі
аппаратты – бағдарламалық платформалардың арасындағы мәліметтерге
қолдау көрсету.
Стандарттар бiр iзге салған интерфейстер және жүйенiң
компоненттерiнiң өзара әрекеттесуiнiң хаттамаларын анықтайды, дайын және
сыннан өткен қолданбалы бағдарламалардың қайтадан қолдануды жаңа
жүйелерiнде жеңiлдетедi. Осылайшы, бағдарлама құралдардың өңдеуi
үйреншiктi түйiндерден оның құрастырылымына едәуiр дәрежеде апара
алады.
2.2 Бағдарламалық құралдар саласындағы стандарттардың
құрылымы және даму ерекшеліктері
Шет елдердегі бағдарламалық қамтамасыз ету саласындағы
стандарттаудың құрылысы мен даму ерекшеліктерін келесілерді көрсетуге
болады [4]:
1. бірнеше жұздеген халықаралық және ұлттық стандарттар жасалған;
бірақ олар стандарттау саласында қажеттіліктердің барлығын толық және
бірдей етіп жаба алмайды;
2. халықаралық және ұлттық стандарттардың өңделуінің, келісуінің
және нақтылауының ұзақ мерзімге созылуы (3 – 5 жыл); бұл стандарттардың
талаптары мен тағайындауларының қазіргі заманғы техника жағдайынан,
практика қажеттіліктерінен және күрделі жүйелерді жасау технологиясынан
арттар қалып кетуіне әкеліп соғады;
14
3. стандарттар бағдарламалық қамтамасыз етулерді әрдайым ашық
жүйе ретінде қабылдамайды және келесілерді қамтамасыз етпейді:
орындалатын функциялардың өзгеруін немесе өсіру кезінде олардың
таралуын;
қолданбалы
БҚ
әртүрлі
аппараттық-бағдарламалық
платформаларымен ауыстырылуы; дәл сол мәселе саласындағы басқа да
ақпараттық жүйелермен өзара қатынас мүмкіндігі;
4. жүйе саласында стандарттармен қарапайым объекттер мен
процестер регламенттелген (телеккоммуникациялар, бағдарламалау және
құжаттандыру т.б.);
5. БҚ өмірлік циклінің қиын поцестері (жүйелік анализ және жобалау,
компоненттердiң кiрiгуi, сынау, сертификаттау) стандарттармен олардың
формализациясы мен бейімделуінің қиындығының кесірінен ұстамайды;
Қазақстан, Ресей және ТМД басқа елдерінде ӨЦ және қиын БҚ
сапасы саласында ГОСТ 19.ХХХ и 34.ХХХсериялы аздаған ескірген
стандарттар бар. Бұл стандарттар ішкі қолданыс үшін БҚ жасау барысында
мемлекеттік тапсырмалар орындайтын кәсіпорындарды пайдалануға мәжбүр.
Дегенмен экспортты тапсырмаларда жобалау технологиясына, қазіргі
заманғы халықаралық стандарттар өнімінің сапасы мен өндірісіне сәйкестік
қажет болады.
Осыған байланысты соңғы жылдары Қазақстанда ӨЦ және БҚ сапасы
саласында ұлттық және мемлекетаралық стандарттар іске қосылды. Бұл
жұмыстар екі бағытта орындалады.
Бірінші бағытқа 19.ХХХ және 34.ХХХ сериялы стандарттарын
жаңарту жұмысын жатқызуға болады. Осы сериядағы жаңарған стандарттар
қатары Мемлекетаралық стандарттар (ГОСТ 19.ХХХ 18 и 34.ХХХ)
мәртебесімен шығарылған.
Екінші бағытқа ISOIEC сериялы стандарттардың тең заңды аудармасы
бойынша және осы аудармаларды ұлттық стандарттар ретінде қабылдау.
2.3 Стандарттардың профильдері
Қиын тираждалатын БҚ жасау барысында құрастыру және
стандарттар мен нормативті құжаттардың жиынтығын қолдану орынды.
Бұндай жиынтықтар жобалар мен процестер класына бейімделуі қажет.
Стандарттар профилі – бірнеше базалық стандарттардың жәненемесе
басқа нормативті құжаттардың жиынтығы. Құрастырулар және стандарттар
профильнiң қолданылуы үшiн бастапқы (БҚ) жүйелер немесе процесс
олардың (функциялардың жиыны) функционалдық мiнездемесi болып
табылады. Стандарттардың бір базасында әртүрлі жобадағы БҚ үшін әртүрлі
профильдер қалыптасуы мүмкін [4].
БҚ халықаралық стандарттарында профильдің негізі болып тек
халықаралық және ұлттық бекітілген стандарттар ғана болуы мүмкін деген
ой қалыптасқан (бекітілмеген стандарттар мен фирмалардың нормативті
құжаттарын қолдануға жол берілмейді). Құрастырудың әдістемелік негізінің
сапасы мен қиын, тарлаған жүйелер профильдерін қолданғанда ISOIEC TR
15
10000техникалық есептеу нәтижесін қолдану ұсынылады. Бұл стандартта
ашық жүйелер ортасының моделі(OSERM)анықталған. Ол қосымшадағы кез
келген ақпараттық эталондықортасының бөлiнуi (қолданбалы бағдарламалық
жиынтығы) және бұл қосымшаларда жұмыс iстейтiн ортаны анықтайды.
Қосымшалар мен орталар арасында стандартталған интерфейстер
анықталады (Application Program Interface – API). Бұл интерфейстер кезкелген ашық жүйен профильдерінің қажетті бөлігі болып табылады.
Орындалатын функциялар мен өзара қатынас интерфейстері жүйенің әрбір
компонентінің профилі ретінде болуы мүмкін.
Стандарттар профильдерінің дәрежелерінкелесідей етіп бөледі:
Нақты БҚ профильдері; жоба шегінде әсер етеді және жобалық
құжаттаманың бір бөлігі болып табылады;
Қолданбалы есептердің кейбір кластарын шешуге арналған
профильдер; осы класстың барлық БҚ таралған, мекемелік немесе
мемлекеттік стандарттар, кәсіпорын стандарты ретінде бекітіледі.
Сапа жүйесі – жалпы сапа басшылықтарын орындау ға қажетті
ұйымдық құрылымдардың, әдістемелердің, технологиялар мен қорлардың
жиынтығы. Ол ұйымды басқару жүйесінің негізгі бөлігі болып табылуы
керек және тұтынушыға да, ұйым басшылығына да БҚ оның белгіленген
сапасына сәйкес келетініне сенімділік туғызуы керек.
ПС – ISO9126 Сапа көрсеткіштері
ПС– ISO 12207 Өмірлік циклі
ПС – ISO 9000-3 Әкімшілік басқаруы және сапамен қамтамасыз
ету
ISO 10013 – сапаны қамтамасыз ету бойынша басшылық
ISO 10005 – сапамен қамтамасыз ету бағдарламасы
ISO 10007, ISO 15846 – кескін басқару бойынша басшылық
ISO 10011 – сапа жүйесін тексеру бойынша (сертификаттау)
Басшылық
БҚ қолданудың қауіпсіздігін қорғау және қамтамасыз ету
бойынша стандарттар
16
БҚ құжаттандыру бойынша стандарттар
басшылық
БҚ ӨЦ негізгі кезеңдерін орындау бойынша әдістемелік
БҚ ӨЦ ккезеңдердің нақты орындаушыларының жұмысшы
Инструкциялары
БҚ сапамен қамтамасыз ету жүйесі мамандарының жұмысшы
Инструкциясы
2-сурет. БҚ ӨЦ сапасын қамтамасыз ететін стандарттар профилі
Кәсіпорын және жобаның сапа жүйесінің профилі БҚ ӨЦ
профильдеріне тәуелді. БҚ ӨЦ профильдері құру, бақылап отыру мен
дамытудың этаптарын анықтайды.
Күрделi бағдарламалық
құралдардың сапалары өсетiн рольмен
байланысты
ерекшелеу
керек,
нақты
кәсiпорынның
бағдарлама
құралдарының сапаның қамтамасыз ету жүйесiнің профилі немесе жоба оны ң
қамтамасыз етiлуі бойынша сапаға қойылатын талабын және шара
регламентін белгiлейді (2-сурет) [4].
ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ
БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ САПАСЫН СТАНДАРТТАУ
3.1 ҚР-ның территориясында әрекет ететін сапаны бағалау
саласындағы стандарттар туралы жалпы мәліметтер
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасыда сапаны бағалау саласында
бағдарламалық қамтамасыз етудің келесі негізгі стандарттары күшіне
енген:ГОСТ 28806-90 – Бағдарламалық құралдардың сапасы. Терминдер мен
17
анықтамалар; ГОСТ 28195-99 – Бағдарламалық құралдардың сапасын
бағалау. Жалпы жағдайлар; СТБ ИСОМЭК 9126-2003 – Ақпараттық
технологилар. Бағдарламалық өнімді бағалау. Сапаның сипаттамасы мен оны
қолдану нұсқаулары [2,6,7].
СТБ ИСОМЭК 9126-2003 стандарты ISOIEC 9126:91 [8]
халықаралық стандартының түпнұсқалық аудармасы болып саналады. ГОСТ
Р ИСОМЭК 9126-93 нөмірлі бұл стандарт Реесй территориясында 1994
жылдан бері жұмыс жасайды [9].
Сапаны қамтамасыз ету бағдарламалық құралдардың өмірлік
кезеңімен (циклімен) тығыз байланысты. Бағдарламалық құралдардың
өмірлік кезеңі СТБ ИСОМЭК 12207-2003 - Бағдарламалық құралдардың
өмірлік кезеңінің үрдістері стандарты бойынша регламенттелген [5].
Стандарттарды атау кезінде келесі белгілер қолданылады:
алғашқыда стандарт категориясы жазылады (СТБ – Беларусь
стандарты, ГОСТ Р – Ресей мемлекеттік стандарты, ГОСТ – ТМД елдерінің
мемлекетаралық стандарты, КСРО-ның ыдырауына дейін ГОСТ
аббревиатурасы КСРО мемлекеттік стандарты дегенді білдірген ).
Егер стандарт халықаралық стандарттарды тікелей қолдану әдісімен
өңделсе (түпнұсқалық аудармасы болса), онда стандарт категориясынан кейін
берілген халықаралық стандарт категориясының белгісі қолданылады;
мысалы, СТБ ИСОМЭК және ГОСТ Р ИСОМЭК - ISOIEC халы қаралы қ
стандартының түпнұсқалық аудармасы.
Содан стандарт нөмірі жүреді; бұл ретте стандарт тікелей қолдану
әдісімен өңделсе, яғни нөмірі халықаралық стандарт нөмірімен сәйкес
келеді; мысалы, СТБ ИСОМЭК 9126, ГОСТ Р ИСОМЭК 9126, ISOIEC
9126;
Стандарт нөмірінен соң дефис арқылы оның бекітілген күні
жазылады, яғни СТБ ИСОМЭК 9126-2003, ГОСТ Р ИСОМЭК 9126-93.
ГОСТ 28806-90 стандартында бағдарламалық қамтамасыз ету сапасын
бағалау саласында қабылданған негізгі терминдер мен анықтамалар
регламенттелген.
ГОСТ 28195-99 стандарты бағдарламалық құралдардың сапасын
бағалауды
бағаланатын
бағдарламалық
құралдардың
сапасының
сипаттамалары номенклатурасын таңдауынан, осы сипаттамалар м әнін
анықтау мен базалық мәндермен салыстырудан тұратын операциялар
жиынтығы ретінде анықтайды. Сапаны бағалау келесілердің көмегімен
бағдарламалық құралдардың өмірлік кезеңінің барлық жұмыстарына
сәйкестіре өткізілуі тиіс:
1) бағдарламалық құралдар сапасының сипаттамасын жоспарлау;
2) өңдеу үрдісінде сапаны бақылау;
3) сүйемелдеу үрдісі кезінде бағдарламалық құралдардың түрлену
тиімділігін тексеру;
Бағдарламалық құралдардың сапасын бағалауда шешілетін негізгі
мәселелер:
18
1) сапа көрсеткіштері мен сипаттама номенклатурасын жоспарлау;
2) сапа деңгейін жоспарлау;
3) сапа көрсеткіштерін бақылау әдістерін таңдау;
4) бағдарламалық құралдардың өмірлік кезеңі үрдісіндегі сапа
көрсеткіштер мәндерін бақылау;
5) топтар мен класс тармағы бойынша базалық үлгілерді таңдау;
6) сапа көрсеткіштерінің нақты мәндерінің бекітілген талаптарға
сәйкестігі туралы шешім қабылдау.
3.2 Бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін анықтау
әдістерінің классификациясы
ГОСТ 28195-99
бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін
анықтау әдістерін келесі факторларға байланысты жіктейді:
сапа көрсеткіші туралы ақпарат алу тәсілі бойынша:
а) өлшеу;
б) тіркеу;
в) органолептикалық;
г) есептік;
сапа көрсеткіші туралы ақпарат алу қайнары бойынша:
а) сарапшылық;
б) қоғамдық;
в) дәстүрлі.
Бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін анықтаудың өлшеу әдісі
– аспаптық құралдар (мысалы, осы құралдармен бағдарламада операторлар
саны, орындалған операторлар саны, машиналық операциялар жасалатын
деректер нышанының, яғни операндтардың саны, берілген м әліметтерді
нақты теру кезінде бағдарламалардың орындалу уақыты және т.б.
анықталады) көмегімен өлшеу арқылы бағдарламалық құралдар
сипаттамалары мен қасиеттері туралы ақпарат алу әдісі.
Бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін анықтаудың тіркеу әдісі
– нақты жағдайлар (мысалы, бас тарту мен жаңылу саны) тіркелгенде сынау
немесе жұмыс істеу уақытында бағдарламалық құралдар сипаттамалары мен
қасиеттері туралы ақпарат алу әдісі.
Бағдарламалық
құралдар
сапа
көрсеткіштерін
анықтаудың
органолептикалық әдісі– адамның сезім мүшелерінің (көру мен есту)
түйсіктеріне негізделген бағдарламалық құралдар сипаттамалары мен
қасиеттері туралы ақпарат алу әдісі. Мысалы, осындай әдіспен ыңғайлы
қолдану анықталуы мүмкін.
Бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін анықтаудың есептік
әдісі– бағдарламалық құралдардың эмпирикалық және теориялық
тәуелділіктерін,сынау, пайдалану және бақылап отыру кезінде жинақталатын
статистикалық мәліметтерін қолдануға негізделген бағдарламалық құралдар
сипаттамалары мен қасиеттері туралы ақпарат алу әдісі. Мысалы, м ұндай
әдіспен есептеу дәлдігі анықталады.
19
Бағдарламалық
құралдар
сапа
көрсеткіштерін
анықтаудың
сарапшылық әдісі– берілген мәселені өз тәжірибесі мен интуициясы
негізінде шешутін білікті сарапшы-мамандар тобының пікірлеріне
негізделген бағдарламалық құралдар сипаттамалары мен қасиеттері туралы
ақпарат алу әдісі. Сарапшы әдісі сапа көрсеткішін бағалауды басқа әдістерді ң
көмегімен орындау мүлдем мүмкін емес жағдайында қолданылады.
Бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін анықтаудың қоғамдық
әдісі – арнайы сауалдама-сұрақтама өңдеуге негізделген бағдарламалық
құралдар сипаттамалары мен қасиеттері туралы ақпарат алу әдісі. Бұл
әдіспен мысалға, ыңғайлы қолданудың жеке көрсеткіштері анықталуы
мүмкін. Қоғамдық әдіс ГОСТ 28195-99 алдыңғы нұсқасында (ГОСТ 2819589 [10]) анықталған.
Бағдарламалық құралдар сапа көрсеткіштерін анықтаудың дәстүрлі
әдісі – жұмыс үрдісінде олардың жұмыс істейтінін тікелей қадағалауға
негізделген бағдарламалық құралдар сипаттамалары мен қасиеттері туралы
ақпарат алу әдісі. Бұл әдіспен мысалға, ыңғайлы қолдану мен атқарымдық
көрсеткіштерінің бірнеше түрлері анықталуы мүмкін.
моделі
3.3 Бағдарламалық құрал сапасын бағалаудың иерархиялық
ГОСТ 28806-90, ГОСТ 28195-99, СТБ ИСОМЭК 9126-2003
стандарттары бағдарламалық құралдар сапасын бағалауды және сапаның
иерархиялық моделіне негізделген жүйесін орындауды регламенттейді. Осы
модельге сәйкес бағдарламалық құралдардың сапасын көрсететін
қасиеттердің жиынтығы көп деңгейлі құрылым түрінде беріледі. Бірінші
(жоғарғы) деңгей сипаттамасы бағдарламалық құралдың негізгі қасиеттеріне
сәйкес келеді. Әр деңгейдің сипаттамасы кезектегі деңгей сипаттамасы
арқылы бағаланады.
ГОСТ 28806-90, СТБ ИСОМЭК 9126-2003 стандарттары сапаның
иерархиялық моделінің алғашқы екі деңгейін анықтайды. Бұл ретте, бірінші
деңгейдің сипаттама номенклатурасы міндетті болып келеді, ал екінші
деңгейдің сипаттама номенклатурасы – ұсынбалы.
Жоғарыда айтылған стандарттар сапа моделінің жоғарғы деңгейінде
орналасқан бағдарламалық құрал сапасының алты негізгі сипаттамаларын
анықтайды. Айтып кететін жайт, ГОСТ 28806-90 және СТБ ИСОМЭК 91262003 бойынша регламенттелген жоғарғы деңгей сипаттамасы қазірде
қабылданған әлемдік практикаға сәйкес келеді. Сонымен қатар, ГОСТ 2819599-да анықталған сипаттамалар мен сипаттамалар тармағы халықаралық
стандарттарда қабылданған сапаның иерархиялық моделіне жарым-жартылай
сәйкес келмейді.
ГОСТ 28806-90 және СТБ ИСОМЭК 9126-2003 стандарттарында
бағдарламалық құралдар сапасының келесі негізгі сипаттамалары
анықталған:
20
1. Функционалдық
(Functionality).Берілген
және
ойдағы
қажеттіліктерді қанағаттандыруға қабілетті нақты ерекшелігі бар функция
жиынымен анықталатын бағдарламалық құралдар қасиеттерінің жиынтығы.
2. Сенімділік (Reliability). Бағдарламалық құралдардың берілген
шарттарда көрсетілген уақыт интервалында берілген жарамдылық деңгейін
сақтау қабілеттілігін сипаттайтын қасиеттер жиынтығы.
3. Қолайлылық (үнемділік, Usability). Берілген және ойдағы
пайдаланушылардың бағдарламалық құралды қолдануға қажетті күштерін
және оны қолдану нәтижелерін жеке бағалауын сипаттайтын бағдарламалық
құрал қасиеттерінің жиынтығы.
4. Тиімділік (Efficiency). Берілген жұмыс істеу шарттарына қажетті
қорларды қолдану уақыты мен сипатына байланысты жарамдылық деңгейлер
аспектілерін сипаттайтын бағдарламалық құрал қасиеттерінің жиынтығы.
5. Бақылап отыру(Maintainability). Бағдарламалық құралдардың
түрленуіне қажетті күштерін сипаттайтын бағдарламалық құрал
қасиеттерінің жиынтығы.
6. Тұтастық (Portability). Бір жұмыс істеу ортасынан басқасына
тасымалдануы
үшін бейімділікті сипаттайтын бағдарламалық құрал
қасиеттерінің жиынтығы.
3.4 Бағдарламалық құрал сапасын интегралды бағалаудың
экономикалық әдісі
Бағдарламалық құрал сапасын интегралды бағалаудың көптеген
әдістері бар. Бұл әдістер жалпы және сандық бірліктерде көрсетілген жеке
сипаттамасында бағдарламалық құрал сапасының қорытынды интегралды
шамасын алуға мүмкіндік береді.
Осы және кезектегі бөлімде бағдарламалық құрал сапасын интегралды
бағалаудың екі әдісі қарастырылған.
Бағдарламалық құрал сапасын интегралды бағалаудың экономикалық
әдісі есептік әдіс тобына жатады (3.2.бөлім тармағын қара).
Осы әдіске сәйкес бағдарламалық құралдың барлық ұзындығы
Төмірлік кезеңіне бағдарланған бағдарламалық құрал сапасының сандық
критерийлері тұжырымдалады. Мұндай критерий ретінде бағдарламалық
құралды өңдеу, тасымалдау және бақылап отыруға кеткен жанды еңбек пен
затқа айналған еңбектердің жиынтық шығындарының минимизациясы
ұсынылады.
Берілген шығындар келесі компоненттерден тұрады:
К1 – бағдарламалық құралды өңдеуге кеткен Z
бір жолғы
(бағдарламалық құралдың өмірлік кезеңінде) шығындар:
К1=Z.
К2 – бағдарламалық құралды енгізуге кеткен W
бір жолғы
(бағдарламалық құралдың өмірлік кезеңінде) шығындар:
K2 = W.
21
К3 – бағдарламалық құралды тасымалдауға кеткен S жүйелік
шығындар, Т-ның өмірлік кезеңінде tэ уақыт кезеңі арқылы тұрақты
қайталанып отырады:
К3 = (Тtэ) * S.
К4 – Z шығынының орташа n-бөлігін және W шығынының m-бөлігін
құрайтын бақылап отыруға кеткен кездейсоқ (кездейсоқ уақыт аралығында
қайталанатын) шығындар, Т-ның өмірлік кезеңінде tс орташа уақыт кезе ңі
арқылы жүзеге асады:
К4 = (n*Z+ m*W)*Тtс.
К5 – нәтиженің дерексіз және мезгілсіз болуына байланысты
кездейсоқ шығындар:
К5 = Sп *Тtэ.
Мұндағы Sп – бағдарламалық құралдың өмірлік кезеңінде бір жолғы
тасымалдауға келетін шығындардың орташа қосындысы.
Бағдарламалық құралдың өмірлік кезеңінде оның
сапасын
оңтайландырудың қорытынды формуласы:
Z + W + (Sп + S) * Тtэ + (n*Z + m*W) * Тtс→min. р
Бағдарламалық құрал сапасының критерийі – жоғарыда келтірілген
өрнектің оның минимумына нақты мәннің жақындық дәрежесi.
Осы әдістің негізгі кемшілігі - берілген сапа деңгейіне жету
мақсатымен бағдарламалық құралды өңдеу үрдісінде – К1-К5 компоненттері
бағдарламалық құрал сапасын басқару жүйесін құруда негіз бола алмайды.
3.5 Бағдарламалау құрал сапасын бағалаудың ISO стандарттар
сериясы
Стандарттау ісі бойынша айналысатын негізгі халықаралық ұйым
болып стандарттау бойынша ИСО халықарлық ұйымы табылады ( the
International Organization for Standardization, тағы қысқа атауы International
Standards Organization, ISO). Осы ұйыммен қабылданған стандарттар ISO
аббревиатурасын алады және халықаралық стандарттар дәрежесәне ие
болады.
Электротехника, электроника, радиобайланыс, құрал жасаулар ISO
құзырына кірмейді. Осы салаларда стандарттаумен халықаралық
электротехникалық МЭК комиссиясы айналысады (the International
Electrotechnical Commission, IEC).
Ақпараттық технологияларды стандартау саласында ISO және IEC
біріккен техникалық 1(Joint Technical Committee 1, JTC1) комитетін құрып,
өздерінің қызметтерін біріктірді.
Осыған байланысты ақпараттық технологиялар саласында JTC1-мен
жасалған халықаралық стандарттар ISOIEC (ИСОМЭК) мағынасына ие.
Он жыл шамасында (1991-2001ж.ж.) шет елде ақпараттық құралдар
сапасының мінездемесі регламентінің негізі болып ISOIEC 9126:1991ақпараттық
технологиялар
аттыхалықаралық
стандарты
табылды.
Ақпараттық өнім бағасы. Сапа мінездемесі және оларды қолдану жөніндегі
22
басшылық. Сонғы жылдары осы стандарт ақпараттық құралдар сапасы
мінездемесін
түзету, детализациялар және номенклатураның кеңеюі
бағытында белсенді түрде дамып келеді.
Қазіргі таңда ISOIEC 9126:1991 екі өзара байланысқан стандарттар
сериясына алмастырылған: ISOIEC 9126-1-4–ақпараттық құралдар.
Ақпараттық құралдар сапасы және ISOIEC 14598-1-6:1998-2000–ақпараттық
өнімді бағалау.
ISOIEC 9126-1-4 стандарты 4 бөлімнен тұрады. 1 бөлім (ISOIEC
9126-1:2001) 2001 жылы шығарылған. 2-4 бөлімдері әзірше жоба түрінде
ұсынылған. Бөлімдердің атауы:
1 бөлім: Сапа моделі
2 бөлім: Сыртқы метрика
3 бөлім: Ішкі метрика
4 бөлім: қолданыстағы сапа метрикасы.
ISOIEC
9126-1:2001
стандарты
негізінде
ISOIEC
9126:1991редакциясымен қайта қаралған болып табылады. Онда сол
ақпаратттық құралдар сапасы мінездемесінің номенклатурасы сақталған.
Дегенмен ISOIEC9126:1991терге қарағанда екiншi деңгейдiң мінездемесi
бұрынғыдай ақпараттық емес (кеңес берiлетiн ) нормативті болды, сапаның
жаңа моделі анықталған және сапаны бағалау процесі шығарылған ( ISOIEC
14598-1-6-да сақталған).
1- бөлімде сипатталған үлгінің тағайындалуы:
1. техникалық тапсырмадағы талаптарды анықтаудың толықтығын
тексеру;
2. ақпараттық құралдарға талаптарды теңестіру;
3. ақпараттық құралдардың жобасының мақсаттарын теңестіру;
4. ақпараттық құралдардың сынау мақсаттарын теңестіру;
5. ақпатараттық құралдардың сертификатталуы мен тұтынушының
қабылдау белгісін теңестіру.
ISOIEC 9126-1:2001стандартында ақпараттық құралдардың сапасы
бағасының иерархиялық үлгісі сипатталған. Үлгіге сәйкес жалпы сапа алты
базалық сипаттамаға бөлінеді. Бұл сипаттамалар иерархиялық ағаштың
жоғарғы дәрежесінде орналасқан. Мінездемелер сипаттамаларға бөлінеді.
сипаттамалар метрикалармен анықталады. Иерархиның төменгі дәрежесінде
ақпараттық құралдардың атрибуттары (қасиеттері) орналасқан. Бұл иерархия
қатал емес. Кейбір атрибуттар бірнеше сипаттамалармен байланысты болуы
мүмкін.
Метрикалардың келесі түрлері бар:
ішкі метрикалар;
сыртқы метрикалар;
қолданыстағы сапа метрикалары.
Ішкі
метрикаларақпараттық
құралдардың
орындалмаған
компоненттерінің программалануы мен жобалау барысында қолданылады
(мысалы, бағдарламалардың
немесе спецификациялардың мәтінінің
23
түпнұсқасына). Ішкі метрикалардың мақсаты – талап етілген ішкі сапаның
жетістіктерінің мүмкіндіктерін қамтамасыз ету. Осы мақсатпен
өңдеу
барысында аралық өнімдер бағаланады. Ішкі метрикаладың негізі болып,
мысалы, бағдарламаның түпнұсқалық мәтінінің қасиеттері, бағдарламалар,
деректер ағыны, жадтың күйлерiнінің өзгерiсі, құжаттаманың атрибуттарын
бағдарлаушы граф табылады.
Сыртқы метрикаларсынау жолы, тасымалдау немесе орындалатын
ақпараттық құралдың бақылауы немесе жүйелерінің бөлігі болып табылатын
мінез-құлық жүйелерінің АҚ шығарлыған өлшемдерін қолданады. Талап
етілген сапаның орындалуы үшін сыртқы метрикалар жоспарлануы және
болжануы тиіс.
Сыртқы метрикалардың мағыналарының жоспарлануы мен
болжануының әсер тізбегі:
1. ақпараттық құралдар сапасына қойылатын талаптарды анықтау;
2. толық сапа көрсеткіштерінің жиынтығын құрайтын мінездемелер
мен сипаттамаларды көрсету;
3. сәйкес ішкі метрикаларды анықтау және олардың қолайлы
диапазондары мәндерін анықтау;
4. ақпараттық құралдар сапаларының қанағаттарлықтай болғанын
растайтын сандық және сапалық критерилерін орнату;
5. сапаның талап етілетін ішкі мінездемелерін қамтамасыз ететін
сапаның ішкі атрибуттарын анықтау және спецификациялау.
Сапа метриктері (өлшеушілер) қолданыста, берілген мақсаттарға
жетуде нәтижелілікпен, өнімділікпен және қанағаттанушылықпен өнімні ң
нақты
тұтынушылардың
қажеттіліктерін
қандай
дәрежеде
қанағаттандыратынын
өлшейді.
Нәтижелілікақпараттық
құралдарды
қолдануда тұтынушылардың толық мақсаттары жетістігінің дәлдігі мен
толықтығын түсіндіреді. Өнімділік сарқылу қорларының байланысына және
ақпараттық құралдарды тасымалдауда нәтижелілігіне келедi.
Қанағаттылық - өнімді пайдалану сапасына психологиялық қатынас.
Қолданыстағы сапа қолданушыға ақпараттық құралдар сапасының барлық
мінездемелерінен біріккен эффектілерді анықтайды. Қолданыстағы сапа –
ақпараттық құралдарда болатын тұтынушымен сапа жүйесін қабылдау. Ол
ақпараттық құралдардың меншікті ішкі қасиеттерін емес, бағдарламалардың
кешендік қолдануының нәтижелерiнiң терминдерiнділігімен өлшенедi.
Халықаралық стандарттар деңгейінде ӨЦ, күрделі бағдарламалық
құралдардың сапасын дайындау және қамтамасыз ету технологиясы ISO
12207:1995 cтандартында толық көрсетілген.Бағдарламалық құралдардың
өмірлік цикл процесстері [11].
Ресейде 2000 жылы халықаралық стандарттың толық аутентикалық
мәтіні бар ГОСТ Р ИСОМЭК 12207-99енгізілген [9].
Осы стандартқа сәйкес БҚ ӨЦ мынадай процесстер мен міндеттер
жиынтығынан тұрады:.
БҚ ӨЦ процесстері мынадай топтарға бөлінеді:
• негізгі;
24
• қосымша;
• ұйымдастыру.
3-суретте БҚ ӨЦ процесстерінің барлығы көрсетілген [5].
Негізгі ӨЦ процесстері бес процесстен тұрады, олар БҚ ӨЦ
қатысқан негізгі тараптардың басқаруымен жүзеге асырылады.
Негізгі тараптар ткапсырыс беруші, жеткізуші, дайындаушы, оператор
және бағдарламалық өнімді алып жүруші қызметкер.
Тапсырыс процесі тапсырыс беруші орындайтын ж ұмысы мен
міндеті бар және тапсырыс берушінің жүйеге, бағдарламалық өнімге БӨ
немесе бағдарламалық қызметке БҚ, мердігерлікке тапсырыс дайындау
және шығару, жеткізушіні таңдау және БӨ немесе БҚ жүйені қабылдауды
аяқтағанға дейін, тапсырыс процесін басқару қажеттігін анықтаудан тұрады.
Тапсырыс процесі бес жұмыстан тұрады:
1) дайындау;
2) мердігерлікке тапсырыс дайындау;
3) шартты дайындау және түзету;
4) жеткізушіні қадағалау;
5) шартты қабылдау және жабу.
Осы жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 23.
Жеткізу процесі жеткізушінің орындайтын жұмысы мен
міндетінен тұрады, тапсырыс берушінің мердігерлікке жіберген
мәлімдемесіне ұсыныс дайындау туралы шешім қабылдаудан немесе Б Ө, Б Қ
жүйесін жеткізу жөнінде шартқа қол қоюдан және тапсырыс берушімен
келісімге келуден басталады. Жобаны басқару және қамтамасыз етуге,
жобалық жоспарды дайындауға және оны БӨ, БҚ жүйесін тапсырыс берушіге
жеткізу арқылы
қажетті процедуралар мен ресурстарды анықтаумен
жалғасады.
Жеткізу процесі жеті жұмыстан тұрады:
Жеткізу процесі жеті жұмыстан тұрады:
1) дайындау;
2) жауап дайындау;
3) шарт дайындау;
4) жоспарлау;
5) орындау және бақылау;
6) тексеру және бағалау;
7) жеткізу және шартты жабу.
Осы жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 23.
ӨМІРЛІК ЦИКЛДІҢ НЕГІЗГІ
ӨМІРЛІК
ЦИКЛДІҢ
ПРОЦЕССТЕРІ
ҚОСЫМША ПРОЦЕССТЕРІ
Тапсырыс
Жеткізу
Құжаттандыру
Конфигурациясын басқару
Сапаны қамтамасыз ету
Верификация
25
Пайдалану
Дайындау
Ілесу
Аттестация
Бірлесіп талдау
Аудит
Проблеманы шешу
ӨМІРЛІК ЦИКЛДІҢ ҰЙЫМДАСТЫРУ ПРОЦЕСІ
Басқару
Инфрақұрылым жасау
Жетілдіру
Оқыту
3-сурет. Бағдарламалық құралдардың өмірлік цикл процесстері.
Дайындау процесі дайындаушы орындайтын жұмыс пен міндеттен
тұрады және оған талапты талдау, жобалау, бағдарламалау, құрастыру,
тестілеу, БӨ іске қосу және қабылдау жұмыстары кіреді.
Дайындау процесі он үш жұмыстан тұрады:
1) Процесті дайындау;
2) Жүйеге қойылатын талапты талдау;
3) Жүйелік архитектураны жобалау;
4) Бағдарламалық құралдарға қойылатын талапты талдау;
5) Бағдарламалық архитектураны жобалау;
6) Бағдарламалық құралдарды техникалық жобалау;
7) Бағдарламалық құралдарды бағдарламалау және тестілеу;
8) Бағдарламалық құралдарды құрастыру;
9) Бағдарламалық құралдарды квалификациялық сынау;
10) Жүйені құрастыру;
11) Жүйені квалификациялық сынау;
12) Бағдарламалық құралды іске қосу;
13) Бағдарламалық құралды қабылдауды қамтамасыз ету.
Бұл жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 55.
Пайдалану процесіоператордың жұмысы мен міндетінен тұрады және
БӨ және жүйені пайдалануды қамтиды, оған пайдалану процесінде
тұтынушыларды қолдау кіреді.
Пайдалану процесі төрт жұмыстан тұрады:
1) процесті дайындау;
2) пайдалану сынағы;
3) жүйені пайдалану;
4) тұтынушыны қолдау;
Бұл жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 9.
Ілесу процесіілесу қызметкерлері орындайтын жұмыс пен міндеттен
тұрады және БӨ модификациялау кезінде жүзеге асырылады. Процесстің
мақсаты оның тұтастығын сақтай отырып қолданыстағы БӨ өзгерту. Процесс
БӨ тасымалдану және пайдаланудан алынып тасталу мәселелерін қамтиды.
Пайдалану процесі алты жұмыстан тұрады:
26
1) процессті дайындау;
2) проблемалар мен өзгерістерді талдау;
3) өзгерістер енгізу;
4) ілесу кезінде тексеру және қабылдау;
5) алып жүру;
6) пайдаланудан алып тастау;
Бұл жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 24.
ӨЦ қосымша процесстері сегіз процесстен тұрады. Қосымша процесс
бағдарламалық жобаны орындау сапасын және табысты жүзеге асырылуын
қамтамасыз етіп, өзге процесстің мақсатты бағытталған құрамдас бөлігі
болып саналады. Қосымша процесс басқа процесспен қолданылады.
Құжаттандыру процесі – бұл ӨЦ процесінде немесе жұмысында
жасалынған ақпаратты формальдыжазбалау. Ол БӨ бойынша құжаттарды
жоспарлау, жобалау, дайындау, басып шығару, редакциялау, тарату ж әне ілесу
ісін қамтиды.
Құжаттандыру процесі төрт жұмыстан тұрады:
1) процессті дайындау;
2) жобалау және дайындау;
3) басып шығару;
4) ілесу.
Бұл жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 7.
Конфигурацияны басқару процесі – ӨЦ БҚ бойынша әкімшілік және
техникалық процедураларды мына мақсатта қолдану процесі:
1) жүйедегі бағдарламалық объектілердің жағдайын (базалық
линиясын) белгілеу, анықтау және орнату;
2) объектілердің өзгерістерін және басып шығуын басқару;
3) объектілердің жағдайы және оларға өзгеріс енгізу туралы тапсырыс
жазбасы және хабарламасы;
4) объектілердің толықтығын, сиысушылығын және дұрыстығын
қамтамасыз ету;
5) объектілердің сақталуын, айналымын және жеткізілуін басқару.
Конфигурацияны басқару процесі алты жұмыстан тұрады:
1) процессті басқару;
2) конфигурацияны анықтау;
3) конфигурацияны бақылау;
4) конфигурация жағдайын есепке алу;
5) конфигурацияны бақылау;
6) басып шығаруды басқару және жеткізу.
Бұл жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 6.
Сапаны қамтамасыз ету процесі – бұл БӨ және ӨЦ жобасындағы
процесстербелгіленген талаптар мен бекітілген жоспарларға сәйкес келуіне
кепілдік беретін процесс. Сапаны қамтамасыз ету кезінде верификация,
аттестация, бірлескен талдау, аудит (3-суретте осы өзара байланысты
процесстер сұр түсте көрсетілген) және проблеманы шешу нәтижелері
қолданылуы мүмкін.
27
Сапаны қамтамасыз етупроцесі төрт жұмыстан тұрады:
1) процессті дайындауу;
2) өнімді қамтамасыз ету;
3) процессті қамтамасыз ету;
4) сапа жүйесін қамтамасыз ету.
Бұл жұмыстар бойынша міндеттердің жалпы саны 16.
Бірінші жұмысқа мынадай негізгі міндеттер жатады: сапаны
қамтамасыз ету процесінің нақт ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz