Жарнама

Кіріспе
Жарнаманың мәні оның қоғамдағы алатын қоғамдық, экономикалық, маркетингтік және коммуникациялық рөліне байланысты.
Жарнаманың қоғамдық рөлі оның адамдардың санасы, көзқарасы, пікірлері мен мінез-құлқының қалыптасуында әсерін тигізуінде. Сәннің, стильдің және дизайнның тенденциясын көрсету арқылы жарнама адамның эстетикалық кажеттілігіне әсер етеді.
Жарнама сұраныс пен ұсыныс жасауға, бәсекенің пайда болуына, инвестиция үйіруге, өткізу нарығының кеңеюі мен сайып келгенде, жалпы экономиканың және оның әр түрлі саласының дамуына әсерін тигізеді. Бұл жарнаманың экономикалық ролін ерекшелейді.
Сату көлемін ұлғайту және пайда табу үшін сапалы тауарлар мен қызметтерді иелену жеткіліксіз, ол үшін тұтынушылардың осы тауарлардан алатын пайдасын олардың санасына жеткізе білу керек. Бәсекенің күшеюі мен нарықтың тауарлармен толығуына байланысты қазіргі кезде маркетингтік коммуниацияның рөлі мен маңыздылығы өсуде.
Маркетингтік коммуникацияның мынадай түрлері бар:
- жарнама;
- өткізуді ынталандыру;
- жеке (дербес, персональные) сату;
- қоғаммен байланыс – паблик рилейшнз (PR).
Тауарды нарыққа жылжыту жүйесіндегі маркетингтің классикалық тұжырымдамасында жарнаманы ең бірінші орынға қояды. Ол болашақ сатып алушылардың санасы мен назарына тауарлар мен қызметтер туралы маңызды фактілер мен мәліметтерді жеткізу үшін көркем көрсетілген нысанда қысқа және нұсқа түрінде ұсынылады.
Жарнаманың мәні оның қоғамдағы алатын қоғамдық, экономикалық, маркетингтік және коммуникациялық рөліне байланысты.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы жарнама қызметін теориялық негіздері арқылы маркетингтік мәнін түсіну, жарнаманың даму бағыттарын, тиімділігін және жарнамалық процестерін басқарудың арттыру жолдарын іздестіру.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «Маркетинг негіздері»
Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А. Алматы, 2002 ж.

2. «Рекламная кампания»
Асеева Е.Н., Асеев П.Н. М: «Приор», 1996 г.

3. «Маркетинг теориясы мен практикасы»
Ильясов Д.К. Алматы: Қазақ университеті, 2002 ж.

4. «Маркетинг»
Есімжанова Е.Р. Алматы, «Экономика», 2003 ж.

5. «Халықаралық сауда»
Молдабекова А.И. Алматы, 2002ж.

6. «Маркетинг нарықтану»
Сатыбалдыұлы С. Алматы, 1999ж.

7. «Хабаршы» журналы
Аликбаева №5, Алматы, 2007 ж.

8. «Айқын» газеті
Сарсенов Ж. №66, 16 сәуір, 2009 ж.

9. «Заң газеті»
Төлегенұлы №74, 20 мамыр, 2009ж.

10. «Паблик Рилейшнз»
Шарков Ф.И. Москва, 2009ж.

11. «Реклама»
Ромат Е.В. Москва, «Питер», 2008ж.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе

І Бөлім.
1.1. Жарнама, оның мәні, функциясы, рөлі мен мағынасы
1.2. Жарнама қызметін жоспарлау
1.3. Жарнама түрлері мен құралдары, оларды таңдау.
ІІ Бөлім.
2.1. Жарнаманың экономикалық тиімділігі
2.2. Қазақстан Республикасындағы жарнама нарығының даму мәселелері
2.3. Жарнама – туризм саласындағы тиімділікті жоғарлатудағы ең маңызды
құралы
ІІІ Бөлім.
3.1. Жарнамадағы басты мәселелер және оларды шешу жолдары
3.2. Жарнама нарығының қарқынды даму бағыттары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Жарнаманың мәні оның қоғамдағы алатын қоғамдық, экономикалық,
маркетингтік және коммуникациялық рөліне байланысты.
Жарнаманың қоғамдық рөлі оның адамдардың санасы, көзқарасы, пікірлері
мен мінез-құлқының қалыптасуында әсерін тигізуінде. Сәннің, стильдің және
дизайнның тенденциясын көрсету арқылы жарнама адамның эстетикалық
кажеттілігіне әсер етеді.
Жарнама сұраныс пен ұсыныс жасауға, бәсекенің пайда болуына, инвестиция
үйіруге, өткізу нарығының кеңеюі мен сайып келгенде, жалпы экономиканың
және оның әр түрлі саласының дамуына әсерін тигізеді. Бұл жарнаманың
экономикалық ролін ерекшелейді.
Сату көлемін ұлғайту және пайда табу үшін сапалы тауарлар мен
қызметтерді иелену жеткіліксіз, ол үшін тұтынушылардың осы тауарлардан
алатын пайдасын олардың санасына жеткізе білу керек. Бәсекенің күшеюі мен
нарықтың тауарлармен толығуына байланысты қазіргі кезде маркетингтік
коммуниацияның рөлі мен маңыздылығы өсуде.
Маркетингтік коммуникацияның мынадай түрлері бар:
- жарнама;
- өткізуді ынталандыру;
- жеке (дербес, персональные) сату;
- қоғаммен байланыс – паблик рилейшнз (PR).
Тауарды нарыққа жылжыту жүйесіндегі маркетингтің классикалық
тұжырымдамасында жарнаманы ең бірінші орынға қояды. Ол болашақ сатып
алушылардың санасы мен назарына тауарлар мен қызметтер туралы маңызды
фактілер мен мәліметтерді жеткізу үшін көркем көрсетілген нысанда қысқа
және нұсқа түрінде ұсынылады.
Жарнаманың мәні оның қоғамдағы алатын қоғамдық, экономикалық,
маркетингтік және коммуникациялық рөліне байланысты.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы жарнама
қызметін теориялық негіздері арқылы маркетингтік мәнін түсіну, жарнаманың
даму бағыттарын, тиімділігін және жарнамалық процестерін басқарудың арттыру
жолдарын іздестіру.

1.1. Жарнама, оның мәні, функциясы, рөлі мен мағынасы

Тауарды нарыққа жылжыту жүйесіндегі маркетингтің классикалық
тұжырымдамасында жарнаманы ең бірінші орынға қояды. Ол болашақ сатып
алушылардың санасы мен назарына тауарлар мен қызметтер туралы маңызды
фактілер мен мәліметтерді жеткізу үшін көркем көрсетілген нысанда қысқа
және нұсқа түрінде ұсынылады.
Жарнаманың мәні оның қоғамдағы алатын қоғамдық, экономикалық,
маркетингтік және коммуникациялық рөліне байланысты.
Жарнаманың қоғамдық рөлі оның адамдардың санасы, көзқарасы, пікірлері
мен мінез-құлқының қалыптасуында әсерін тигізуінде. Сәннің, стильдің және
дизайнның тенденциясын көрсету арқылы жарнама адамның эстетикалық
кажеттілігіне әсер етеді.
Жарнама сұраныс пен ұсыныс жасауға, бәсекенің пайда болуына, инвестиция
үйіруге, өткізу нарығының кеңеюі мен сайып келгенде, жалпы экономиканың
және оның әр түрлі саласының дамуына әсерін тигізеді. Бұл жарнаманың
экономикалық ролін ерекшелейді.
Жарнама тек өнім туралы ақпарат беріп қана қоймай, оның тұтынушы
санасында әлдебір бейне ретінде қалыптасуына әсер етеді. Осыдан жарнаманың
коммуникациялық рлін байқауға болады.
Жарнама тауар сұранысының, өткізу көлемінің және фирма пайдасының
өсуіне әсер етеді. Бөл оның маркетингтік ролін көрсетеді.
Бастапқыда жарнаманың даму ортылығы Ұлыбритания болды, кейіннен
әлемдегі жарнама шығындарының жартысынан көбі АҚШ-қа ауысты.
Халықаралық жарнама ассоциациясының көптеген елде жүргізген зерттеулері
бойынша қазіргі қоғам экономикасы дамуындағы жарнаманың маңыздылығын Батыс
Еуропа респонденттерінің 75%-ы, Азия Тынық мұхит аймағының 76%-ы, Балтық
жағалауы мемлекеттерінің 71%-ы атап өтті. Осы аталған мемлекеттер
респонденттерінің 70%-ға жуығы жарнаманың тауарлар мен қызметтер сапасын
жақсартуға әсері бар екенін айтты.
Сонымен қатар жарнама экономика, мәдениет және өнердің бәр бөлігі болып
табылады.
Журналистика, киноматография, графика, көркем сурет тәсілдерін және
түс, көлем мен кеңістікті қолдануда композициялық шешімдерді пайдалана
отырып, жарнаманың әр түрлі өзіндік идеялары мен жанрларын жасайды. Жоғары
кәсіптік деңгейде орындалған жарнама туындылары адамдардың жақсы талғамын
қалыптастырады, рухани және сезім әлеміне әсерін тигізеді, адамның нанымы
мен құндылықтарының бағытына ықпал етеді. Жарнамалық үндеудің ең үздігі
қолданбалы өнердің туындылары болып табылады. Пішіні, идеясы, көркемдігі,
сәтті сценарийі, стилі тұрғысынан үйлесімді жарнама адамға ерекше
псиологиялық және эмоциялық әсер етеді.
Жарнама – көптеген білім шеңберлерін қамтитын қоғамның күрделі
әлеуметтік-экономикалық құбылысы. Оны жасау үшін креаторлар, суретшілер,
дизайнерлер редакторлар, мәтін жазушылар, психологтар, операторлар және
т.б. жұмыс істейді.
Жарнама дегеніміз қаржыландыру көзі анық көрсетілген, БАҚ арқылы жүзеге
асатын, жеке көрсетілмейтін, тауар мен қызметті жылжыту нысаны.
Жарнама аудиторияға екі тәсілмен беріледі:
- жарнама беруші жарнаманы өзін дайындап, содан кейін оны басып, БАҚ-қа
ұсынады;
- жарнама беруші жарнама мақсатын атап көрсетіп, жарнама агенттіктеріне
және агенттеріне тапсырыс береді.
Gallup Media Asia деректері бойынша, 2002 жылы қазақстандық жарнама
бюджетінің жалпы көлемі ЖҰӨ-нің 0,34%-ын құрады. Бұл көрсеткіштерді батыс
елдерінің деңгейімен салыстырсақ, АҚШ-та жарнама шығыны ЖҰӨ-ның 2,1-2,2%-
ын, Францияда - 1%-ын, ал Ресейде – 0,65% құрады.
Әлемнің ең ірі жарнама берушілерінің тізімінде Procter & Gamble
компаниясы бірінші орында. Оның жарнама шығындары 1993 жылы 3,6 млрд.
доллар немесе компанияның сату көлемінің 15,5%–на жуық болды.
Жергілікті өндірушілердің көбі ақшалай қаражаттың жетіспеушілігіне
байланысты жарнама агенттіктеріне жүгінбей-ақ, жұмысты өздері істегенді
қалайдыү Мысалы, Фуд Мастер, Беккер және Ко, Рахат тікелей БАҚ-тың
жарнама бөлімдерімен тікелей өзара әрекет жасап, жарнамаларын
орналастырады. Ал Филип Моррис, PRG Botllers, Қант орталығы, Бахус
сияқты компаниялар жарнама агенттіктерімен тікелей байланысып, жарнамаға
тапсырыс береді. Олар Ogilvy & Mother, Mc Cann-Erikson, StyxLeo
Burnett, D’Arcy, Initative, Panda ірі ағылшын саксондық-американдық
концерндерінің желілі агенттіктерімен жұмыс істеуді қалайды. Қазақстан
нарығында да жергілікті жарнама агенттіктері дамуда, олардың ішіндегі
Proba, Pro-Metia Counsel, Das-Marketing сияқты жетекші агенттіктер
клиенттерге барлық ақпараттық-жарнамалық іс-әрекеттер бойынша қызмет етеді.

Жарнама берушілер – бұлар өндірушілер, бөлшек-көтерме саудагерлер,
мемлекеттік емес ұйымдар және т.б. Қазақстан нарығында негізгі жарнама
берушілер – шетелдік компаниялар. Мәселен, Procter & Gamble компаниясының
2002 жылғы жарнамалық бюджеті 3,8 млн. доллар, Unilever-дікі – 2,8 млн.
доллар, LG Electronics, Coca-Cola компанияларынікі – 1,9 млн. доллар
болды. Отандық жарнама берушілер бюджет бойынша шетелдік компаниялармен
бәсекеге түсе алмайды. Осыған қарамастан Қант орталығы, Terra Incognito
деп аталған брендін жасап шығарған жарнама компаниясына кеткен шығындары
бойынша Қазақстанда екінші орынды иеленді.
Жарнама агенттіктері – жарнама қызметін ұсынатын делдалдар. Олардың
көбі бұқаралық ақпарат құралдарын таңдау, жарнама орнын немесе уақытын
сатып алу, жарнама науқанын шығармашылық (творчесволық) өндеу және
жарнаманы жасау сияқты қызметтерді ұсынады. Жарнама беруші оны шығаруға
байланысты кейбір қызмет түрлерін өзі жасай алады. Жарнама агенттіктерін
таңдаған кезде жарнама бағасын, олардың шығармашылық мүмкіндіктерін,
қызметінің сапасын талдау керек.
Көрсетілетін қызмет көлеміне байланысты жарнама агенттіктері әмбебап
және мамандандырылған болып бөлінеді.
Әмбебап жарнама агенттігі ақпарат және жарнама қызметінің барлық
аумағындағы қызметін ұсынады. Осындай агентіктерге Стикс, Юлия,
Триумф, Бизнес Магазин, Алина және басқалар жатады.
Мамандандырылған жарнама агенттігі жарнама қызметінің белгілі бір түрін
ұсынады. Оларға шығармашылық шеберханалар, жарнама уақытына ие болатын
фирмалар жатады.
Шығармашылық шеберханалар жарнаманың ерекше көркем тұжырымдамаларын
жасап, ол туралы материалдарды дайындайды, бірақ жарнаманы өткізуде,
ұйымдастыруда толық ауқымды қызметтер көрсетпейді. Мәселен, Герона,
Гридан, Киік агенттіктері кең өрісті полиграфиялық қызметтерді,
визуалды жарнама жасайтын жаңа технологияларды ұсынады.
Жарнама уақытына ие болушы фирмалар алдын ала үлкен көлемде БАҚ-тан
орын сатып алады, содан кейін оны жарнама берушілерге және жарнама
агенттіктеріне сатады.
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша
жарнама қызметінің нарығында 788 жарнама агенттіктері тіркелген, ал оның
саны Жапонияда 4000–ға жетеді.
Жарнама агенттіктердің барлық түрлері өздерінің пайдасын БАҚ-дарынан
түсетін комиссиялық алым немесе көрсетілген қызметтері үшін үстеме баға қою
арқылы тауып отырады.
Жарнама құралдары – жарнама таратушылардың жиынтығы. Бес түрлі
бұқаралық ақпарат құралдары бар, оларға: баспасөз, теледидар, жарнама,
радио, кино жатады.
Қазіргі қоғамда жарнама туралы адамдарда әр түрлі пікірлер қалыптасқан.
Жарнаманы сынаушылар оны адам санасын улайтын, тауарға қосымша құндылық
дарытып, жалған қажеттіліктерді туғызатын айлалы әрекет деп жағымсыз
жақтарын ғана көрсетеді.
Алпысыншы жылдары Америка кинотеатрларында мынадай эксперимент
жүргізілді. Кино көрсетілімі кезінде әрбір 24 кадрдан кейін, экранда Поп-
корн жеңіздер, Coca-Cola ішіңіздер деген сөздер жарқ етіп шығып тұрды.
өте қысқа уақытта көрсетілгеніне қарамастан (бес секунд сайын оның 13000
бөлігіндей жылдамдықпен), бұл ақпарат адам түйсігіне жетіп, содан кейін
санасына әсер етіп, өз кезегінде тауардың сатып алу көлемінің ұлғаюына
әкелді. Бұл эксперимент кейіннен 25-кадр тиімділігі деп аталды.
Нәтижесінде мұндай жарнама түйсікке әсер ететін, визуалды, адам құқықтарын
бұзатын жарнама деп танылып, оған тыйым салынды. Бірақ та ғылыми түрде оның
адамға тигізетін кері әсерін ешкім дәлелдеген емес.
Жарнаманы жақтаушылар оның бәсекені дамытатынын, сұранысты
арттыратынын, тұтынушыларды пайдалы ақпаратпен қамтамасыз ететінін, осылар
арқылы жаппай өндірістің қалыптасуына байланысты тауардың өзіндік құнының
азаюына ықпалын тигізетінін атап көрсетеді.
Алайда кейбір жекелеген фирмалар жарнама науқанын жүргізгенде, заттың
шынайы жағдайын бұрмалап, жалған хабар таратуы мүмкін. Тауар қасиеттерінің
жағымды жағын арттырып, сатып алушыны алдау, тауар сапасына қатысты жалған
ақпарат беруді теріс ниетті жарнама деп атайды. Мұндай жарнама заң бойынша
қудаланады. Қазақстанның Теріс пиғылды бәсекелестік туралы Заңы
тұтынушыларды теріс ниетті жарнамадан қорғауға бағытталған. Әлемде мұндай
әрекет мемлекеттік заңдар және тұтынушылар құқықтарын қорғайтын қоғамдық
ұйымдар қозғалыстары сияқты екі бағытта жүргізіледі.
Қазақстандағы жарнама қызметі Жарнама туралы Заңмен реттеледі.
1.2. Жарнама қызметін жоспарлау

Жарнаманы жоспарлау процесі мынадай кезеңдерден тұрады:
- мақсатты аудиторияны таңдау;
- жарнама мақсатын анықтау;
- хабарлаудың стратегиясы мен тактикасын әзірлеу;
- жарнама құралдарын таңдау;
- жарнама тиімділігін бағалау.

Мақсатты Жарнаманың
аудиторияны мақсаттарын
табу анықтау
Жарна
ма
А

мұндағы:
Шж – жарнамаға кеткен жалпы шығындар;
А – басылым тиражы немесе бақылау аудиториясы, мың адам.
Жарнама жеткізушілер – бұл жарнаманың әр түрін тарататын нақты
құралдар. Бұл – нақты журналдар, телешоу және радиобағдарламалар.
Теледидарда жарнама орналыастыруға болатын көптеген арналар мен
бағдарламалар бар. Ыңғайлы уақытта жарыққа шығатын бағдарламалар арнайы
сұранысқа ие және бағасы өте жоғары болады. Жарнаманы басылымда
орналастырғанда оның тиражына, жарнама орнының бағасына, басылым жиілігіне,
беделіне, мақсатты аудиториясына, басылым сапасына аса көңіл аудару керек.
Мысалы, егер ақпарат бизнесмендерге арналған болса, онда экономикалық
басылымдарлы қолдану қажет.
Жарнаманың әсер ету күші аудиторияның құрамына және басылым сапасына
тікелей байланысты. Мысалы, косметикалық бұйымдарды арнайы журналдарда
жарнамалау керек. Жарнаманың әсер ету күші мен құнына ықпал ететін
факторлар арасынан жол таба білуі керек.
БАҚ-та қолданатын график жөніндегі шешімдер. Ол үш түрде болады.
Біріншісі – жарнаманы жыл бойы қалай тарату керектігін анықтау. Жарнаманы
жыл бойы немесе маусым бойынша беріп отыруға болады. Екіншісі – жарнаманы
таратудың жиілігін таңдау. Үшіншіден – белгілі бір кезеңде жарнаманы
әркелкі тарату. Мысалы, жарнаманы бір жылда бір рет беруге болады немесе
бірнеше рет екпіндетіп жариялауға болады.

2.1. Жарнаманың экономикалық тиімділігі

Жарнама науқаның өткізбей тұрып және оны өткізгеннен кейін, оның
тұтынушыға әсерін анықтау қажет. Жарнаманың тиімділігін бағалаудың әдістері
коммуникативтік психологиялық, коммерциялық (сандық) болып бөлінеді.
І. Тиімділікті бағалаудың коммуникативтік әдісінің түрлері;
1. Тікелей бағалау. Бір топ тұтынушыларға жарнаманың балама нұсқалары
ұсынылып, олардың әрқайсысына баға беру сұралады.
2. Қоржынды тексеру. Тұтынушылар жарнама хабарларын тындайды, содан соң
олардан жарнама мазмұнын айтып беруін сұрайды. Есте қалған жарнама хабары
тиімді болып есептеледі.
3. Зертханалық. Арнайы құралдарды пайдалану арқылы жарнаманың
тартымдылығы өлшенеді.
4. Нарықты тестілеу. Нарықты арнайы тестілеу арқылы жарнаманың өткізу
көлемінің өсуіне ықпалын тигізгендігі немесе тигізбегендігі анықталады. Бұл
әдіс қымбатқа түсетіндіктен сирек қолданылады.
Жарнаманың есте сақталуын және оңай танылуын тест жүргізу арқылы
анықтау. Жарнаманың есте сақталу және танылу деңгейі арнайы құралдарға
сүйене отырып немесе оқырмандар мен көрермендерден пікір сұрау жүргізу
арқылы анықталуы мүмкін. Мысалы, теледидар бойынша жарнаманы көргендерден
компания немесе жарнамада көрсетілген тауарлар туралы еске түскендерін
айтып беруді сұрайды. Жарнаманың оңай танылуын тексеру кезінде журнал
оқырмандарынан осы жарнаманы бұрынырақ көргені туралы сұрау жүргізеді.
Алғашқы екі әдіс жарнама жасау алдында жиі қолданылады.
ІІ. Жарнаманың психологиялық тұрғыдан тиімділігі нарық үлесі (Yн),
жүрек үлесі (Yж), дауыс үлесі (Yд) және маркаға оң көзқарасы (L) арқылы
анықталады:

Тж=Yн*Yж*L

ІІІ. Жарнаманың коммерциялық тиімділігін бағалау әдістері сандық
әдістер деп аталады:
1. Жарнама шараларына дейінгі және одан кейінгі сату көлемдерін
салыстыру. Мұнда жедел мәліметтер мен бухгалтерлік есептер қолданылады. Оны
бақылау жарнама өткеннен кейін ғана өткізу көлемі бірден ұлғайса мүмкін
болады.
2. Экспериментальды әдісті қолдану үшін бірнеше сынақ нарықтары
алынады, олардағы фирманың сату көлемі бірдей болуы керек. Нарық үш бөлікке
бөлініп, біріншісінде – жарнама шығындары белгілі бір пайызға азайтылады,
екіншісінде – тура сондай пайызға көбейтіледі, үшіншісінде – жарнама
шығындары өзгеріссіз қалдырылады. Сату көлемдердінің өзгеру нәтижелері
жарнама тиімділігі болып табылады.

IV. Жарнама тиімділігін мынадай сандық тұрғыдан бағалауға болады:

Тж= (А2-А1)х 100%
А1

Мұндағы:
А2 – жарнама шыққаннан кейінгі тауар айналымы;
А1 – жарнама жүргізгенге дейінгі тауар айналымы.
Жарнама науқанының тиімділігін зерттеу өте қиын. Жарнамадан басқа сату
көлеміне тауар сапасы, бағасы, оған қол жететіндігі, имиджі әсер етеді.

2.2. Қазақстан Республикасындағы жарнама нарығының даму мәселелері

Қазіргі кездегі жарнаманың өзектілігі өз нарығымызды қамти бастаған
фирманың нарықта дамуы мен бәсекелестерін жеңіп шығуына, алдына қойған
талаптары мен мақсаттарына жетуіне бірден бір әсер етуші болып саналады.
Ақшаны үнемдеу үшін жарнамадан тартынған адам сағатты тоқтатуға ұмтылған
жанның кейпін көрсетеді. Бұл мақал сөз барлық қоғамға да таныс. Сонымен
қарапайым сөзбен айтқанда, жарнама дегеніміз – тұтынушылар көңілін өзіне
аударып, өз тауары мен қызметін өткізудегі фирманың ақылы әрекеті. Жарнама
үрдісі өнімнің өтіміне, дамуына, құралдар айналымының қозғалысына әсер
етеді.
Жарнама сұраныс пен ұсыныс жасауға, бәсекенің пайда болуына, инвестиция
үйіруге, өткізу нарығының кеңеюі мен сайып келгенде, жалпы экономиканың
және оның әртүрлі саласының дамуына әсерін тигізеді. Сол себепті де, бұл
саланың дамуы экономиканың дамуына тікелей әсер етеді. әрбір кәсіпорынның
өндірген тауарының нарықтағы орны, өмір сүру ұзақтығы, оның болашағы, т.б.
қасиеттері сол тауардың тұтынушылар арасында сқранысқа ие болып, нарықта
жақсы өтуіне байланысты. Ал әрбір тұтынушы тауарды сатып алып, әрбір
өткізушінің өз тауарын нарықта тиімді сатып, өз пайдасын жоғарлатуда
жарнаманың алатын орны орасан зор. Яғни кәсіпорынның болашағына жарнаманың
үлесі зор. Қазақстан Республикасы сол себепті де қазіргі уақытта жарнамаға
үлкен мән беруде. Әйтсе де бұл сала біздің мемлекетімізде дами қойған жоқ.
Себебі біз әлі де болса жоғары сапалы жарнама түсіргеніміз жоқ. Қазақстан
Республикасында көлікте жүргізілетін жарнамалар өте дамыған десек болады.
Сәйкесінше, теледидар жарнамасының халі мүшкіл. Ал теледидар тұтынушылар
санасына әсер етудің басты жолы. Сондықтан теледидарлық жарнаманың дамуына
үлес қосуымыз қажет. Тұтыну тауарларын жылжытудың ең тиімді түрі – жарнама
болып табылады. Жарнама дегеніміз – қаржыландыру көзі анық көрсетілген, БАҚ
арқылы жүзеге асатын, жеке көрсетілмейтін, тауар мен қызметті жылжыту
нысаны.
Жарнаманы әдетте сауданың қозғаушы күші деп те айтып жатады. Егер бұл
теңеуді одан әрі жалғастырсақ жарнаманы заңды жол қозғалысының ережелерімен
де теңестіруге болар еді. Жарнама қызметімен өнімнің сапасы төмен болуы екі
негізгі фактормен айқындалады. Біріншіден, қазақстандық жарнама берушілер
сапалы өнім шығару үшін жеткілікті қазіргі заманғы технологиямен және
жарнама агенттерінің оларды алу үшін жағдай жоқ болғандықтан қол жетпейді.
Екіншіден, Республикада жарнама бизнесі мамандырылған кадрлардың тапшы
болып, сонымен қатар, барлық жарнама үрдісімен басқару звеносы болмауы ісер
етіп отыр.
Кез-келген жарнамалық компанияның мәселелерінің бірі, таңдаған нарық
сегментінің тұтынушылары жақсы қолданатын таңдау. Егер бқл жасалмаған
болса, онда жарнамалық арнаудың мазмұнын таңдау, оның тұтынушыға әсер
етуіндегі еңбектер босқа кетеді.
Қазақстандағы қазіргі жарнамалардың құрылуында жақсы жақтарын да
байқауға болады. Дәл қазіргі кезде жарнама нарығы туындау үрдісінен өтіп
кеткен. Жарнамалық бизнесте үлкен белсенділік байқалады және көптеген
агенстволар өздерінің және басқалардың қателіктерінен үйреніп, орындалатын
жарнамалық жұмыстардың деңгейін көтеру арқылы өз істерін дамытып кеңейтіп
отыр. Одан бөлек халықта және кәсіпорында жарнама арқылы қызығушылық
танытқан адамдар үшін өз мүмкіндіктерін көрсету жағдайы пайда болды.
Қазақстан Республикасы бойынша жарнама нарығының қазіргі даму бағыттарында
бірнеше өзекті мәселелер қарастырылуда. Жарнамалық әрекеттің дамуы көбінесе
Қазақстандағы жарнама әрекетін дамытуды тежейтін фактор болып табылатын
мәнді мәсілелерге келіп тіріледі. Оларды ашып қарастырайық.
Бірінші мәселе болып жарнама агентіктерін жоғары мамандырылған
жұмысшылармен қамтамасыз ету. Қазақстанның жарнама агентіктерінде әр түрлі
мамандар жұмыс жасайды, бірақ бірде біреуінде жарнама саласы бойынша
мамандық жоқ деп айтуға болады. Қазіргі кездері жарнама агенттерінде тек
байланыс кезінде қосымша табыс ала алатын жарнама берушіні іздестіретін
жарнама менеджері жұмыс істейді. Сонымен қатар олар БАҚ-тың жарнамалық
материалдарын таратумен айналысады. Бұндай жағдайда кез-келген адам өзін
жарнама саласының маманы ретінде қабылдай береді. Сондықтан да, біздерге
әйелдердің гигиеналық тауарларын футбол ойындары арасында немесе балаларға
ұсынылған фильмдер ортасында банк депозиті туралы көруімізге тура келеді.
Жарнама нарығын дамытуға ұмтылу жоғары мамандарды көптеп дайындауға
алып келеді. Бірақ мемлекетімізде жарнама мамандарын даярлайтын жоғары оқу
орындары жоқ. Осыған сәйкес жарнама саласына маманданбаған адамдар жұмыс
жасайды, ал олардың нәтижесі жарнаманы көргенен соң барып аңғарылады. Тек
кейбір ғана жарнама агенттерінде маркетинг және коммерция бәләмән
жетілдірген санаулы ғана мамандары бар, ондай агентіктерге КИИК, Panda
Promotions, Twiqa және т.б. жатқызуға болады. Бұл айғақтар мамандар
жетіспеушілігіне мәнді әсер ете алады.
Бұл байланыста Россияның жағымды жақтары көрсетіледі, өйткені онда
мамандарды оқытатын арнайы бөлімдері жетілдірілген. Ломоносов атындағы МГУ
жоғары оқу орындарында жарнама ауқымына жақын мамандар даярлайтын арнайы
бөлімдер бар: журналистер факультеті – жарнаманы жандандырушылар, жарнама
ауқымында әлеуметтік-зерттеушулер, жарнама бойынша психология мамандары.
РАРА бірлескен жобасы мен жастар институты 1995 жылдың құраушысы болып
саналады. Жарнама маманын ең бірінші енгізген жарнаманың жоғары
мектептері келесі мамандықтарды ұсынады: жарнамадағы менеджмент,
жарнамадағы маркетинг, жарнамадағы безендіру. Жоғары оқу орындарынан
тыс өте көп мөлшердегі жарнамалық студиялар құрылған. Онда академиялық және
қысқа мамандыруға дайындықтар жүргізеді. Москвадағы ең танымал студияға –
Ю.Грымовтың кино және жарнамалық еңбектерінің мастерлік телевидениясы
жатады. айтып кететін жағдай, Москвада қаншалықты жарнама ауқымында
мамандарды көп дайындағанымен де оларға деген сұраныс әлі әлі
қанағаттанарлықтай емес. Жарнамалық агенттіктердің сұрақтарға жауап беруі
кезінде, оларға мына мамандардың жетіспейтіні аңғарылады: менеджерлер
(26%), экономистер (13%), маркетологтар (11%), психологтар (8%),
компьютерлік безендіру бойынша мамандар (11%), жарнама режиссерлары (5%),
суретші-дизайнерлер (3%), журналистер (3%) т.б.
Россияның жағымды тәжірибелерін қарастыра келіп, Қазақстанда жарнама
нарығын қамтамасыз ету барысында мамандарды даярлауға көп күш жұмсауымыз
қажет. Дәлірек айтсақ:
1. Маркетинг және Менеджмент мамандарын даярлау кезінде оларды
Жарнама маркетингі және Жарнама менеджері депте қосуға болады;
2. Қазақстандағы жарнама агентіктерінің ассоциациясы батыс және
россиялық ұйымдарға сәйкес семинарлар мен тренинг жүргізуге болады;
3. Қазақстандық жарнамалық нарық жағдайындағы жарнама әрекеті туралы
жоғары оқу орындарында методикалық-оқу әдебиеттерін басып шығару керек.
Екінші мәселе – аймақтардағы жарнаманың дамуының теңсіздігі. Бұл мәселе
объектілік сипатқа ие және оның теңсіз таралуы халықтардың өмір сүру
деңгейі мен жағдайының әртүрлілігі, сонымен бірге шашыраңқы орналасуы.
Осының салдарынан орталықтағы (Алматы, Астана) жарнама бизнесінің жоғары
концентрациясы тәрізді жаңашылық пайда болды және аймақтарда олардың өте
баяу дамуы байқалады. Біздің көз-қарасымыз бойынша, аймақтық жарнаманың
дамуының артта қалу себебі болып халықтың төмен деңгейдегі сатып алу
қабілеті табылады. Ауылдан қалаға халықтың ауысуы Қазақстандағы урбанизация
үрдісінің бастапқы сатысы болып саналады.
Үшінші мәселе болып жарнама аудиториясының сенімділігі мен жеткізе білу
қабілетінің өлшемдері табылады. Қалалық телезаттық жарнаманы, соған сәйкес
теле және радиоарналар мен олардың Қазақстан бойынша қоятын
бағдарламаларында көрерменмен санаспай қоя салу өте қате екенін көрсетеді.
Айтып өтер жағдай, ұлттық тақта ТВ-метрі (теледидардың қосылуы және
өшірілуін, бір арнадан екінші арнаға ауысуын бақылайтын құрал) мен баспалы
күнделіктер (әр сипаттағы мәліметтер қиындығын ғана тудырып қоймай, сонымен
қатар, алынған рейтингілердің нақтылығын мәнді төмендетеді). Барлық белгілі
тақтайлы өлшемдегі әдістемелері міндетті түрде 25-30% үй шаруашылық
иелерінің бір жыл ішінде өзгерушілігін ұсынады. Бұл жағдай, біріншіден,
тақта мүшелерінің телекөруші қабілеттерінің ақпараттар жинағының арқасында
өзгерушіліктер тиімділігін төмендетеді; екіншіден, жыл ішінде өзгерген
телезаттармен тақта сипатының сай келуі (заттық аумақтың кеңеуі, жаңа
телеарналардың пайда болуы); үшіншіден, тартып алынған үй шаруашылығындағы
тақталар уақыт өте келе өзгеруі мүмкін (жаңа теледидар сатып алуы мүмкін,
үйден біреуі кетіп қалуы мүмкін, әлеуметтік статус өзгерді) – барлық
аталған өзгерістерді қатаң анықтап отыру керек және тақта құру кезінде
ескерген жөн.
Төртінші мәселе қарама-қарсы әрекеттегі жөнделген үлгінің тиімділігінің
болмауы және жарнама нарығындағы ақпараттарды өңдейтін және жинастыратын
зерттеуші агентіктері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.