Жалгерлік есеп
Кіріспе 2
1. Жалгерлік туралы жалпы түсінік 5
1.1 Жалгерліктің мәні және маңызы 5
1.2 Жалгерліктің түрлері 10
2. Жалгерлік есебін ұйымдастыру 13
2.1 Қаржыландырылған жалгерлік есебі 13
2.2 Операциондық жалгерлік есебі 19
2.3 Жалгерліктің өзге түрлерінің есебі 22
Қорытынды 27
Қолданылған әдебиеттер тізімі 30
1. Жалгерлік туралы жалпы түсінік 5
1.1 Жалгерліктің мәні және маңызы 5
1.2 Жалгерліктің түрлері 10
2. Жалгерлік есебін ұйымдастыру 13
2.1 Қаржыландырылған жалгерлік есебі 13
2.2 Операциондық жалгерлік есебі 19
2.3 Жалгерліктің өзге түрлерінің есебі 22
Қорытынды 27
Қолданылған әдебиеттер тізімі 30
Кіріспе
Бүгінде бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең басты орын алады. Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік Стандарттарында және субъектілердің жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.
Есепке алынған ақпараттың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланылады.
Қаржылық есептілік – пайдаланушыларға бухгалтерлік есепте жинақталған экономикалық ақпаратты ұсынудың маңызды әдісі. Ол кәсіпорында сыртқы пайдаланушыларға ұсынатын қаржылық ақпараттың сипаты мен көлеміне байланысты. Оның мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағдайы, қызмет нәтижелері және қаржылық жағдайындағы өзгерістер жөніндегі ақпараттарды жинақтап, бір жүйеге келтіріп сыртқы пайдаланушыларға ұсыну.
Қаржылық есеп беруге дайындық қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына сәйкес жүргізілуі тиіс. Олар қаржылық есеп берудің дайындалуы мен ұсынылуы негізінде алынған қағидаларды анықтайды. Қаржылық есеп – шын мәнінде шаруашылық бірліктердің үлгілері.
Қаржылық есептілік істің нақты жағдайын толық бейнелемегенімен, ол бухгалтерлердің осыған жету жолындағы талабының ең жақсысы болып табылады. Бұл есептер сандық түрде ғана емес, сапалық сипатта да болуы керек.
Қазіргі нарықтық жағдайда экономикалық қатынастардың дамып келе жатқан кезінде бухгалтерлік, қаржылық есептің маңызы өте зор. Қаржылық есеп шаруашылық субъектілер сонымен қатар заңды және жеке тұлғалар арасындағы болып жатқан көптеген қаржылық операцияларды көрсетеді. Сол операциялардың ішінде жал операциясы да ерекше орын алады. Сондықтан осы тақырыпта жал мәселесін қарастырмақпын яғни жал туралы барлық қаржылық мәліметтерді, оның мәні мен маңызы, жал келісімі, оның жіктелуі (түрлері) және есепке алынуы сияқты ақпараттарды толық беруге тырысамын.
Жал есебі тақырыбының өзектілігі жал мәнін сонымен қатар оның барлық түрлерінің есебін қалай жүргізетінділігінен тұрады.
Жалгерлік есебі тақырыбының мақсаты - қазіргі нарықтық жағдайға сай жал қатынастарын кеңінен ашып көрсету, сонымен бірге оның қалай есепке алынатындығын ашып көрсету және шаруашылық жүргізуші субъектілермен
жүргізілетін жал есебінің тәртібін анықтау болып табылады.
Жалдау келісім шарты – бұл жал беруші мен жал алушының арасындағы болған шаруашылық операциясын яғни жас берушінің дүниені жалгерге уақытша пайдалануы үшін бергенін растайтын құжат.
Жалға жасалатын келісім шартта: жалға берілетін мүліктің құрамы мен құны; жал ақысының мөлшері, жалдың мерзімі; жалға алынған мүліктің жөндеу шарты және қалпына келтіру бойынша тараптардың міндеттері; жал ақысын төлеудің және мүлікті қайтарудың тәртібі және т.б. карастырылады.
Негізінен алғанда, жалға алу нысаны оның мәнін белгілейді, демек, жалға алу нысаны мен жал бойынша жасалған келісім-шарттың жағдайы есепте көрсетілетін операцияға да әсер етеді.
Жалдау келісім шарты – бұл жал беруші мен жал алушының арасындағы болған шаруашылық операциясын яғни жал берушінің дүниені жалгерге уақытша пайдалануы үшін бергенін растайтын құжат.
Жалға жасалатын келісім шартта: жалға берілетін мүліктің құрамы мен құны; жал ақысының мөлшері; жалдың мерзімі; жалға алынған мүліктің жөндеу шарты және қалпына келтіру бойынша тараптардың міндеттері; жал ақысын
төлеудің және мүлікті қайтарудың тәртібі және т.б. қарастырылады.
Негізінен алғанда, жалға алу нысаны оның мәнін белгілейді, демек, жалға алу нысаны мен жал бойынша жасалған келісім-шарттың жағдайы есепте көрсетілетін операцияға да әсер етеді.
Кез келген заңды тұлға қызмет атқару барысында шаруашылық қызметтің тиімді жақтарын көбірек іздейді. Соның бірі мүлікті жалға алу болып табылады. Өйткені оның құнын бірақ толық төлемей, біртіндеп төлеуге мүмкіншілік бар. Осының барлығы курстық жұмыстың өзектілігін
сипаттайды.
Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорынның жалгерлік есептің ұйымдастырудың теориясы мен тәжірибиесін зерттеу қойылған мақсатқа сәйкес төмендегідей міндеттерді шешу қарастырады:
1. Кәсіпорында қаржыландыру және операциондық жалдаудың есебін қарастыру.
2. Жалгерлік төлемнің сомасын есептеудің методикасы мен танысу.
3. Қаржыландырылған жалдау операция бойынша жалға берушімен жалға алушы арасындағы байланысты қарастыру.
Бүгінде бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең басты орын алады. Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік Стандарттарында және субъектілердің жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.
Есепке алынған ақпараттың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланылады.
Қаржылық есептілік – пайдаланушыларға бухгалтерлік есепте жинақталған экономикалық ақпаратты ұсынудың маңызды әдісі. Ол кәсіпорында сыртқы пайдаланушыларға ұсынатын қаржылық ақпараттың сипаты мен көлеміне байланысты. Оның мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағдайы, қызмет нәтижелері және қаржылық жағдайындағы өзгерістер жөніндегі ақпараттарды жинақтап, бір жүйеге келтіріп сыртқы пайдаланушыларға ұсыну.
Қаржылық есеп беруге дайындық қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына сәйкес жүргізілуі тиіс. Олар қаржылық есеп берудің дайындалуы мен ұсынылуы негізінде алынған қағидаларды анықтайды. Қаржылық есеп – шын мәнінде шаруашылық бірліктердің үлгілері.
Қаржылық есептілік істің нақты жағдайын толық бейнелемегенімен, ол бухгалтерлердің осыған жету жолындағы талабының ең жақсысы болып табылады. Бұл есептер сандық түрде ғана емес, сапалық сипатта да болуы керек.
Қазіргі нарықтық жағдайда экономикалық қатынастардың дамып келе жатқан кезінде бухгалтерлік, қаржылық есептің маңызы өте зор. Қаржылық есеп шаруашылық субъектілер сонымен қатар заңды және жеке тұлғалар арасындағы болып жатқан көптеген қаржылық операцияларды көрсетеді. Сол операциялардың ішінде жал операциясы да ерекше орын алады. Сондықтан осы тақырыпта жал мәселесін қарастырмақпын яғни жал туралы барлық қаржылық мәліметтерді, оның мәні мен маңызы, жал келісімі, оның жіктелуі (түрлері) және есепке алынуы сияқты ақпараттарды толық беруге тырысамын.
Жал есебі тақырыбының өзектілігі жал мәнін сонымен қатар оның барлық түрлерінің есебін қалай жүргізетінділігінен тұрады.
Жалгерлік есебі тақырыбының мақсаты - қазіргі нарықтық жағдайға сай жал қатынастарын кеңінен ашып көрсету, сонымен бірге оның қалай есепке алынатындығын ашып көрсету және шаруашылық жүргізуші субъектілермен
жүргізілетін жал есебінің тәртібін анықтау болып табылады.
Жалдау келісім шарты – бұл жал беруші мен жал алушының арасындағы болған шаруашылық операциясын яғни жас берушінің дүниені жалгерге уақытша пайдалануы үшін бергенін растайтын құжат.
Жалға жасалатын келісім шартта: жалға берілетін мүліктің құрамы мен құны; жал ақысының мөлшері, жалдың мерзімі; жалға алынған мүліктің жөндеу шарты және қалпына келтіру бойынша тараптардың міндеттері; жал ақысын төлеудің және мүлікті қайтарудың тәртібі және т.б. карастырылады.
Негізінен алғанда, жалға алу нысаны оның мәнін белгілейді, демек, жалға алу нысаны мен жал бойынша жасалған келісім-шарттың жағдайы есепте көрсетілетін операцияға да әсер етеді.
Жалдау келісім шарты – бұл жал беруші мен жал алушының арасындағы болған шаруашылық операциясын яғни жал берушінің дүниені жалгерге уақытша пайдалануы үшін бергенін растайтын құжат.
Жалға жасалатын келісім шартта: жалға берілетін мүліктің құрамы мен құны; жал ақысының мөлшері; жалдың мерзімі; жалға алынған мүліктің жөндеу шарты және қалпына келтіру бойынша тараптардың міндеттері; жал ақысын
төлеудің және мүлікті қайтарудың тәртібі және т.б. қарастырылады.
Негізінен алғанда, жалға алу нысаны оның мәнін белгілейді, демек, жалға алу нысаны мен жал бойынша жасалған келісім-шарттың жағдайы есепте көрсетілетін операцияға да әсер етеді.
Кез келген заңды тұлға қызмет атқару барысында шаруашылық қызметтің тиімді жақтарын көбірек іздейді. Соның бірі мүлікті жалға алу болып табылады. Өйткені оның құнын бірақ толық төлемей, біртіндеп төлеуге мүмкіншілік бар. Осының барлығы курстық жұмыстың өзектілігін
сипаттайды.
Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорынның жалгерлік есептің ұйымдастырудың теориясы мен тәжірибиесін зерттеу қойылған мақсатқа сәйкес төмендегідей міндеттерді шешу қарастырады:
1. Кәсіпорында қаржыландыру және операциондық жалдаудың есебін қарастыру.
2. Жалгерлік төлемнің сомасын есептеудің методикасы мен танысу.
3. Қаржыландырылған жалдау операция бойынша жалға берушімен жалға алушы арасындағы байланысты қарастыру.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1.Салық және бютжетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі), Алматы, 2005ж.
2.Қазақстан Ресубликасының заңы «ҚР-ң кейбір заң актілеріне қаржы лизингі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы»//Егемен Қазақстан.-2004ж. 16 наурыз.-3 б.
3.Қ.Р Азаматтық Кодексі
29-тарау Жалпы ережелер
Мүлікті жалдау 265-274б.
4. Стандарты бухгалтерского учета РК (№ 17), Алматы, 2001, 136-142 б.
5. Бектаев Қ. Сөздік., 2001.
6. Даулетбеков А.Д., Тулешова Г.К. Финансовый лизинг и операционная аренда//Бизнес класс. Октябрь.- 2003.- № 10.-2-16 б.
7. Дорошева Г. Особенности учета арендных операций//Файл Бухгалтера.- 2004.- № 36.-7-11б.
8. Жуков В.Н. Учет операций по аренде зданий и помещений// Бухгалтерский учет.-2001.-№ 2.- 26-33 б.
9. ҚЕХС бойынша шоттар жоспары // Бухгалтер бюллетені // №3 қаңтар, 2006 жыл.
10.Міржақыпова С.Т. Банктердегі бухгалтерлік есеп.- Алматы: Экономика, 2004.
11. Мұқамбаева С. Ағымдағы жалдың есебін жүргізу// Бухгалтер бюллетені.-2001.-№ 41.- 4-8 б.
12. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субектілердегі бухгалтерлік есеп.-Алматы: Экономика, 2005.- 143-147 б.
13. Назарова В.Л. Бухгалтерский учет в отраслях.- Алматы: Экономика.- 2005.- 64 б.
14. Насырова М.Р., Тоқсанбай С.Р., Құлпыбаев С.К., Гуляева С.П. Қазіргі экономикалық орысша-қазақша түсіндірме сөздік анықтамалық.- Алматы, 2003.
15. Нурсеитов Ә.О. МСФО 17 «Аренда»// Бюллетень бухгалтера МСФО.-2003,- №4.
16. Нурсеитов Э.О. Аренда.- Алматы:LEM.-2003.- 80б.
17. Нурсеитов Э.О. Аренда: правовые аспекты, учет и налогообложение.- Алматы,-2002.- 40б.
18. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп.-Алматы.- 2003.- 68-78 б. 3.Тулешова Г.К. Финансоый учет и отчетность в соответствий с международными стандартами. І часть.- Алматы, 2004.- 89 б.
19.Тулешова Г.К. Финансоый учет и отчетность в соответствий с международными стандартами. І часть.- Алматы, 2004.- 89 б.
20. Төлешова Ғ. Қ. «Дамыған қаржылық есеп» Алматы, Экономика, 2005
1.Салық және бютжетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі), Алматы, 2005ж.
2.Қазақстан Ресубликасының заңы «ҚР-ң кейбір заң актілеріне қаржы лизингі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы»//Егемен Қазақстан.-2004ж. 16 наурыз.-3 б.
3.Қ.Р Азаматтық Кодексі
29-тарау Жалпы ережелер
Мүлікті жалдау 265-274б.
4. Стандарты бухгалтерского учета РК (№ 17), Алматы, 2001, 136-142 б.
5. Бектаев Қ. Сөздік., 2001.
6. Даулетбеков А.Д., Тулешова Г.К. Финансовый лизинг и операционная аренда//Бизнес класс. Октябрь.- 2003.- № 10.-2-16 б.
7. Дорошева Г. Особенности учета арендных операций//Файл Бухгалтера.- 2004.- № 36.-7-11б.
8. Жуков В.Н. Учет операций по аренде зданий и помещений// Бухгалтерский учет.-2001.-№ 2.- 26-33 б.
9. ҚЕХС бойынша шоттар жоспары // Бухгалтер бюллетені // №3 қаңтар, 2006 жыл.
10.Міржақыпова С.Т. Банктердегі бухгалтерлік есеп.- Алматы: Экономика, 2004.
11. Мұқамбаева С. Ағымдағы жалдың есебін жүргізу// Бухгалтер бюллетені.-2001.-№ 41.- 4-8 б.
12. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субектілердегі бухгалтерлік есеп.-Алматы: Экономика, 2005.- 143-147 б.
13. Назарова В.Л. Бухгалтерский учет в отраслях.- Алматы: Экономика.- 2005.- 64 б.
14. Насырова М.Р., Тоқсанбай С.Р., Құлпыбаев С.К., Гуляева С.П. Қазіргі экономикалық орысша-қазақша түсіндірме сөздік анықтамалық.- Алматы, 2003.
15. Нурсеитов Ә.О. МСФО 17 «Аренда»// Бюллетень бухгалтера МСФО.-2003,- №4.
16. Нурсеитов Э.О. Аренда.- Алматы:LEM.-2003.- 80б.
17. Нурсеитов Э.О. Аренда: правовые аспекты, учет и налогообложение.- Алматы,-2002.- 40б.
18. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп.-Алматы.- 2003.- 68-78 б. 3.Тулешова Г.К. Финансоый учет и отчетность в соответствий с международными стандартами. І часть.- Алматы, 2004.- 89 б.
19.Тулешова Г.К. Финансоый учет и отчетность в соответствий с международными стандартами. І часть.- Алматы, 2004.- 89 б.
20. Төлешова Ғ. Қ. «Дамыған қаржылық есеп» Алматы, Экономика, 2005
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 2
1. Жалгерлік туралы жалпы түсінік 5
1.1 Жалгерліктің мәні және маңызы 5
1.2 Жалгерліктің түрлері 10
2. Жалгерлік есебін ұйымдастыру 13
2.1 Қаржыландырылған жалгерлік есебі 13
2.2 Операциондық жалгерлік есебі 19
2.3 Жалгерліктің өзге түрлерінің есебі 22
Қорытынды 27
Қолданылған әдебиеттер тізімі 30
Кіріспе
Бүгінде бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең басты орын алады. Ол
кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау
үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс
процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
Стандарттарында және субъектілердің жоспарында бекітілген жалпы қағидалары
мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпараттарды
пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша
ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру
мүмкін емес.
Есепке алынған ақпараттың көмегімен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел
басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін,
сөйтіп, ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу
экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланылады.
Қаржылық есептілік – пайдаланушыларға бухгалтерлік есепте жинақталған
экономикалық ақпаратты ұсынудың маңызды әдісі. Ол кәсіпорында сыртқы
пайдаланушыларға ұсынатын қаржылық ақпараттың сипаты мен көлеміне
байланысты. Оның мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағдайы, қызмет нәтижелері
және қаржылық жағдайындағы өзгерістер жөніндегі ақпараттарды жинақтап, бір
жүйеге келтіріп сыртқы пайдаланушыларға ұсыну.
Қаржылық есеп беруге дайындық қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарттарына сәйкес жүргізілуі тиіс. Олар қаржылық есеп берудің
дайындалуы мен ұсынылуы негізінде алынған қағидаларды анықтайды. Қаржылық
есеп – шын мәнінде шаруашылық бірліктердің үлгілері.
Қаржылық есептілік істің нақты жағдайын толық бейнелемегенімен, ол
бухгалтерлердің осыған жету жолындағы талабының ең жақсысы болып табылады.
Бұл есептер сандық түрде ғана емес, сапалық сипатта да болуы керек.
Қазіргі нарықтық жағдайда экономикалық қатынастардың дамып келе
жатқан кезінде бухгалтерлік, қаржылық есептің маңызы өте зор. Қаржылық есеп
шаруашылық субъектілер сонымен қатар заңды және жеке тұлғалар арасындағы
болып жатқан көптеген қаржылық операцияларды көрсетеді. Сол операциялардың
ішінде жал операциясы да ерекше орын алады. Сондықтан осы тақырыпта жал
мәселесін қарастырмақпын яғни жал туралы барлық қаржылық мәліметтерді,
оның мәні мен маңызы, жал келісімі, оның жіктелуі (түрлері) және есепке
алынуы сияқты ақпараттарды толық беруге тырысамын.
Жал есебі тақырыбының өзектілігі жал мәнін сонымен қатар оның барлық
түрлерінің есебін қалай жүргізетінділігінен тұрады.
Жалгерлік есебі тақырыбының мақсаты - қазіргі нарықтық жағдайға сай
жал қатынастарын кеңінен ашып көрсету, сонымен бірге оның қалай есепке
алынатындығын ашып көрсету және шаруашылық жүргізуші субъектілермен
жүргізілетін жал есебінің тәртібін анықтау болып табылады.
Жалдау келісім шарты – бұл жал беруші мен жал алушының арасындағы
болған шаруашылық операциясын яғни жас берушінің дүниені жалгерге уақытша
пайдалануы үшін бергенін растайтын құжат.
Жалға жасалатын келісім шартта: жалға берілетін мүліктің құрамы мен
құны; жал ақысының мөлшері, жалдың мерзімі; жалға алынған мүліктің жөндеу
шарты және қалпына келтіру бойынша тараптардың міндеттері; жал ақысын
төлеудің және мүлікті қайтарудың тәртібі және т.б. карастырылады.
Негізінен алғанда, жалға алу нысаны оның мәнін белгілейді, демек,
жалға алу нысаны мен жал бойынша жасалған келісім-шарттың жағдайы есепте
көрсетілетін операцияға да әсер етеді.
Жалдау келісім шарты – бұл жал беруші мен жал алушының арасындағы
болған шаруашылық операциясын яғни жал берушінің дүниені жалгерге уақытша
пайдалануы үшін бергенін растайтын құжат.
Жалға жасалатын келісім шартта: жалға берілетін мүліктің құрамы мен
құны; жал ақысының мөлшері; жалдың мерзімі; жалға алынған мүліктің жөндеу
шарты және қалпына келтіру бойынша тараптардың міндеттері; жал ақысын
төлеудің және мүлікті қайтарудың тәртібі және т.б. қарастырылады.
Негізінен алғанда, жалға алу нысаны оның мәнін белгілейді, демек,
жалға алу нысаны мен жал бойынша жасалған келісім-шарттың жағдайы есепте
көрсетілетін операцияға да әсер етеді.
Кез келген заңды тұлға қызмет атқару барысында шаруашылық қызметтің
тиімді жақтарын көбірек іздейді. Соның бірі мүлікті жалға алу болып
табылады. Өйткені оның құнын бірақ толық төлемей, біртіндеп төлеуге
мүмкіншілік бар. Осының барлығы курстық жұмыстың өзектілігін
сипаттайды.
Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорынның жалгерлік есептің
ұйымдастырудың теориясы мен тәжірибиесін зерттеу қойылған мақсатқа сәйкес
төмендегідей міндеттерді шешу қарастырады:
1. Кәсіпорында қаржыландыру және операциондық жалдаудың есебін қарастыру.
2. Жалгерлік төлемнің сомасын есептеудің методикасы мен танысу.
3. Қаржыландырылған жалдау операция бойынша жалға берушімен жалға алушы
арасындағы байланысты қарастыру.
1. Жалгерлік туралы жалпы түсінік
1.1 Жалгерліктің мәні және маңызы
Жалға алу қаржылық шаруашылық операциялардың арасындағы кең таралған
түрі болып табылады. Жалдау операциялары бухгалтерлік есептілікпен тығыз
байланысты заңдық сұрақтар мен проблемаларды қозғап келеді.
Үй, ғимарат, машина, жабдық және көлік құралдары түріндегі дүниенің
меншікті иесі болып табылатын субъект жүргізуші оны жалға бере алады.
Жал дегеніміз – мүлікті жалдау, жалға беруші жалгерлерге мүлікті белгілі
бір сыйақы – жалгерлік ақы үшін уақытша пайдалануға беретін шарт. Жал түрін
мәміле мәні анықтайды. Жалға беру негізінде талданатын мүлікті пайдалану
құқығына байланысты тәуекел мен сыйақы қаншалықты дәрежеде жалға алушы
немесе жалға берушіге көшетіні негізінде белгіленеді. Жалға берілген мүлік
үшін ақы ретінде жалгерлік төлемдер алынады.
Жалгерлік ақы – жалгерлік тәртібімен берілген мүлік үшін заттай,
ақшалай немесе аралас нысандарда төленетін ақы.
Жал есебін ұйымдастыру үшін 17 ҚЕХС Жалгерлік қолданылады. Осы
стандартта жалгерліктің артықшылықтары мен кемшіліктері берілген.
Келесідей артықшылықтары бар:
1. Жалгерлік арқылы ақшалай мәселелер шешіледі. Өйткені жалға алынған
активтің 100 % -қ құны қаржыландырылады. Ал банктік несиелер арқылы
активтің 80%-қ құны ғана шегеріледі. Сонымен қоса, жалгерлік
бойынша тұрақты пайыз, ал несиелер бойынша қалқымалы пайыз
қолданылады.
2. Операциондық жалгерлік жал алушыға қарыздық шектеулер бар
кездерінде баланстық есепкерлікке қарамастан қаржыландыруды
жүргізуге мүмкіншілік береді.
3. Жабдықты жалгерлікке алған кезде уақыт және ақшалар үнемделеді.
Өйткені жабдықтарды сатып алу үшін тапсырыс береді және оны іске
қосу үшін қосымша жұмыстар жүргізіледі.
4. Жалгерлік арқылы тұрақты қолдануда тиімсіз болатын активтерден
құтылуға мүмкіншілік бар.
5. Қысқа мерзімді жалгерлік арқылы активтердің ескіруімен құтылуға
болады.
6. Жалгерлік арқылы табыс салығын төлеген кезде салықтық жеңілдіктерге
ие болуға болады.
7. Жал алушы үшін өнеркәсіптік жабдық диллер мен дистребьютер жал
беруші болса, өткізудің мөлшерін көбейту мақсатында қолданылады. Ал
несиелік институттар және коммерциялық жал берушілер үшін және
қосымша қаржылық қызметтердің түрі болып табылады.
Ал мынандай кемшіліктері қарастырылған:
1. Жалға берілетін активтердің 100%-қ қаржыландыруы пайыздық
төлемдердің жоғары болуын көрсетеді
2. Қысқа мерзімді жалгерлік ескеруден сақтанса, бірақ оның пайыздық
төлемдері ұзақ мерзімді жалгерліктен артық болады.
3. Мерзімдік жалгерлік кезінде жабдық қажет болған кезде оның
жеткілікті екендігіне мүмкіндік жоқ.
4. Ұзақ мерзімді жалгерлік кезінде бекітілген қойылым жал алушыны
кредиторды зияндық тәуекелділігіне әкеледі егер пайыздық қойылым
көрсетілсе.
Шаруашылық жасаушы субъект үшін өзінің қаржылық жағдайын және төлем
кабілеттілігін бағалай келіп, өз меншігіне сатып алғанша, баска
субъектілерден негізгі құралдар объектілерін уақытша пайдалануға, яғни
жалға алған тиімді болуы мүмкін.
Қазақстан Республикасындағы жалдық қатынастарды реттеуге Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексі Ерекше бөлімінің 29 тарауы арналған.
Енді жалгерліктің объектілерін қарастырайық. Жалгерліктің объектісі
болып тұтынылмайтын заттар түріндегі мүліктер табылады. Тұтынылмайтын
заттарға қолдану процесінде өзінің заттай (натуралды) қасиеттерін
жоғалтпайтын нәрселер жатады. Жалгерліктің объектілеріне бұл талап
жалгерлік мерзімінің соңында жалға алынған зат жалға берушіге қайтарылуы
керектігіне байланысты қойылады.
Жалгерліктің объектілері болып мыналар саналады: жер учаскелері,
жекелеген табиғи объектілер, кәсіпорындар және басқа да мүліктік кешендер;
ғимараттар, құрал-жабдықтар, көлік құралдары және тағы басқа тұтынылмайтын
заттар.
Кейбір жағдайларда объектілерге байланысты заңмен белгіленген арнайы
талаптар қойылады. Мысалы, прокат келесімі бойынша жалгерлердің қолдануына
тек қозғалыстағы мүлік қана беріле алады (Қазақтан Республикасының
Азаматтық Кодексінің 595-бабының 1 бөлімі), ал қозғалмайтын мүлік прокат
объектісі болып табылмайды. Сонымен қатар жалға алынған мүлік мерзімі
аяқталған соң иесіне қайтарылатын болғандықтан оның объектілері болып
тауарлар партиясы немесе өндірістік-техникалық материадар саналмайды.
Осыған байланысты келісім-шартты құру кезінде қатысушылар жал объектісі
туралы толық мәліметтерді белгілеу қажет. Егер ондай ақпарат болмаса, онда
жал келісімі жасалған болып саналмайды (ҚР-ң Азаматтық Кодексінің 542-
бабы).
Жалдау кезінде қолдану құқығы ауысқанымен иелену яғни меншік құқығы
ауыспайды.
Жалгерлік есеп №7-ші "Жалгерлік есеп" деп аталатын бухгалтерлік
есептің стандартымен ұйымдастырылып реттеледі
Жал келісім шарты қол қойылған күннен бастау алады.
Жал мерзімі – көпке дейін өзгертуге жатпайтын кезеңімен ерекшеленеді
және сол жалға алынған мүлік келісім-шартпен рәсімделеді, сондай-ақ кез
келген келесі кезеңге оның ақысы төленіп немесе төленбей-ақ ұзартылуы
мүмкін. Және бұл мерзімде шартты бұзуға болмайды.
Жалгерлік мерзімінің басы - жалгерліктің келісімін бекіткен немесе
жалгерліктің таоаптарын, міндеттерін қабылдаған дата.
Әділетті құн – бұл активті ауыстыруға немесе міндеттемені жабуға
болатын сома.
Тиімді қызмет ету мерзімі – компания жолға берілге активтен
экономикалық пайда алуды көздейтін есептелген мерзім.
Экономикалық қызмет ету мерзімі – бұл:
- актив экономикалық тұрғыда қолданылатын кезең;
- немесе
- активтен түсетін тауарлар немесе бұйымдар саны.
Жалгерлік шартының қатысушылары болып жал беруші және жалгер табылады.
Жалға беруші – табиғи және мүлік объектілерін немесе басқа да мүлікті
уақытша иеленуге және пайдалануға беретін заңды немесе жеке тұлға.
Жалгер (жалдаушы) – жалға берілетін белгілі бір объектіні уақытша
иеленуге және пайдалануға алатын заңды немесе жеке тұлға.
Жалға беруші мүлікті уақытша қолдануға беруіне байланысты белгіленген
ақы алады. Ал жалгер ай сайын немесе тоқсан сайын немесе аванстық түрде
сол ақыны аударуы керек.
Жалдаушы немесе жалға беруші ретінде заңды және жеке тұлғалар (жеке
кәсіпкерлер ретінде тіркелген және тіркелмеген) бола алады. Заңды
тұлғалардың жеке тұлғалардан ерекшелігі олардың азаматтық құқығы бар
(себебі олар кәсіпорын және т.с.с.). Заңды тұлғалардың құқықтық қабілеті
оның қызметінің аяқталған немесе таратылған кезінен бастап тоқтатылады.
Мүлікті жалға беру мүлікті қолдану құқығының өткерілуі болып табылады.
Соған қарай мүлікті жалға беру тек оның иесіне ғана тиесілі. Сонымен
бірге жалға берушілер ретінде заңмен немесе мүліктің иеленушісімен
белгіленген өкіл бола алады.
Кейбір жағдайда заңда жалгерлік шарты бойынша жалға беруші ретінде тек
арнайы ұйым ғана болатындығы қарастырылған. Мысалы, прокат шарты бойынша
жалға беруші болып ұйым ғана табылады.
Жалгерлік шартының талаптарын сақтамау қатысушылар үшін жағымсыз
нәтижелер әкелуі мүмкін.
Енді жал шартының нысаны (форма) қандай нысанда болуы керек
екендігіне тоқталайын. Егер қатысушылардың біреуі заңды тұлға болып
табылатын, 1 жылдан астам уақытқа жасалған жал келісім шарты мерзіміне
тәуелсіз жазбаша түрде жасалуы тиіс. Бұл ерекше ережелер Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексімен белгіленген:
Прокат келісімі үшін (595, 596 баптар), көлік құралдарын жалға алу
үшін (585, 586 баптар), ғимараттар мен құрылыс – жайлардың жалгерлігі (581
бап) және кәсіпорын жалгерлігі (573 бап).
Егер жал шартының жазбаша түрі заңмен қарастырылмаса, ол
қатысушылардың келісімімен белгіленуі мүмкін. Жал келісімінің ауызша түрі
тек жеке тұлғалар арасындағы өзара жал қатынастарында қолдануы мүмкін. Ол
үшін мына шарттар орындалуы тиіс:
- келісім-шарт 1 жылға дейін жасалса;
- прокат келісімі болып табылмаса;
- көлік құралдарын, ғимараттарды, кәсіпорындарды жалға алу туралы
келісім болмаса;
- қатысушылардың келісімі бойынша жазбаша түрде рәсімделмесе.
Жал мерзімі жал келісімімен анықталады. Егер шартта мерзім
көрсетілмесе онда ол белгісіз мерзімге жасалған болып табылады. Бұл
жағдайда қатысушылардың біреуі одан екінші жақты ескертіп бас тартуы
мүмкін. Жал келісімі жал мерзімі біткен соң тоқтатылады. Осы кезде жалгер
мүлікті иесіне қайтаруы қажет. Егер жалдаушы мүлікті қайтармаса немесе
уақытында қайтармаса онда жал беруші одан қосымша төлем талап етуге құқылы.
Экономикалық тұрғыдан жал төлемі жал беруші үшін табыс, ал жалгер үшін
шығыс болып келеді. Ережеге сәйкес жал шартының қатысушыларымен жал төлемі
ретінде нақты ақша сомасы немесе мүлік (жұмыс, қызмет) анықталады. Егер жал
төлемі мүлікпен (жұмыстармен, қызметтермен) төленсе, онда тек сол мүліктің
түрін ғана көрсетіп қоймай, оның құның қоса көрсету қажет. Себебі
бухгалтерлік және салықтық есепте көрсетуге жеңіл болады.
Жал төлемінің мерзімі жалгер және жал берушімен анықталады. Жал
төлемінің өзгертілуінің бірнеше себептерін қарастырайық:
1. Мысалы, кәсіпорын қойманы жалға алып отыр. Жалгердің кінәсінсіз
қоймада өрт болды. Қойманың жағдайы біршама нашарлады. Бұл
жағдайда жалгер жал төлімінің қысқартылуын талап етуге құқылы.
2. Мысал, А кәсіпорыны В кәсіпорынынан құрал-жабдықтарды жалға
алып кезінде берілген құрал-жабдық кепіл объектісі болып
табылатындығы туралы ескерткен жоқ. Осы жағдайда А кәсіпорыны
жал төлемінің төмендетілуін талап етуге құқылы.
Егер жалгер жал төлемін 2 рет қатарынан мерзімінде төлемесе онда жал
беруші жал келісімін бұзуына болады.
1.2 Жалгерліктің түрлері
Қазіргі нарықтық экономика кезінде жал есебін ұйымдастыру жалгерлік
қатынастардың негізгі бөлігі болып саналады. Жалгерлік қатынастарының
негізгі сұрағы ретінде жалдың жіктелуін қарастырып өте керек. Жалгерлік 17
ҚЕХС бойынша қаржыландырылған және операциондық болып бөлінеді.
Қаржыландырылған жалгерлік (лизинг) – жалгерлік туралы шарт, бұл
шартқа сәйкес активті иемденуге байланысты барлық игіліктер мен
тәуекелділіктер (қауіп-қатерлер, артықшылықтар) бұл орайда меншік иесінің
ауысатындылығына, ауыспайтындыға қарамастан алушыға өтеді. Жалгер жалданған
мүлікті өзінің балансында көрсетеді.
17 ҚЕХС бойынша жалгерлікті қаржыландырылған деп санайды, егер келесі
талаптар сақталса:
1) Егер қаржылық мерзімнің соңында жал берушіге активтің меншік
құқығы жалгерлік арқылы ауысатын болса;
2) Нарықтық құннан төмен баға бойынша активтерді сатып алуға
жалгерлік мүмкіндік берсе;
3) Активтің пайдалы жұмыс істеу мерзімінің көптеген бөлігі
жалгерліктің мерзімін құрастырса (75%-н немесе одан көп);
4) Жалгерліктің басталу жатасындағы жалға алынған мүліктің нарықтық
құнына тең немесе одан көп минималдық жалгерлік төлемдер
белгіленсе.
Осы келтірілген талаптардың біреуі орындалса, жалгерлік
қаржыландырылған болып танылады.
Жалгерліктің жіктелуі тек шарт нысанына ғана емес, сонымен бірге
операцияның мазмұнына да байланысты. Сондықтан егер меншік құқығы жалгерге
ауыспаса да, бірақ жалдың мәні оны қаржыландырылған деп жіктеуіне әкелсе,
онда қаржылық есепкерлікте ол қаржылық жалгерлік болып бейнеленеді. Жалдың
классификациясы жалгерліктің басында айқындалады. Егер жал шартының әрекет
мерзімінің ішінде жал беруші және жалгер шарттың талаптарын өзшгертуге
келіссе онда ҚЕХС бойынша бұл жалдың басқа классификациясына әкеледі.
Жер және қозғалмайтын мүлікті жалға алу қаржыландырылған жал болып
жіктелуі мүмкін, бірақ жердің экономикалық негіздеген қызмет мерзімі
болмағандықтан, бұл жал операциондық болып табылады. Бұл жағдайда жал
төлемі аванстық төлем ретінде қарастырылуы қажет.
Қаржыландырылатын жал өз мәні бойынша жалға алушының есебінен ұзақ
мерзімге алынатын несиелеудің нысаны болып табылады.
Операциондық жалгерлік (ағымдағы) деп – қаржыландырылатын жалгерліктен
басқа, кез келген жалгерліктің түрін айтады. Ағымдағы жалгерлікте жалгерлік
төлемі бүтін жалгерлік мерзімінің бойында жүйелі түрде әрбір есеп беру
кезеңінің шығысы болып табылады. Ағымдағы жалгерлікте, активке деген меншік
құқымен байланысты тәуекелділік пен марапаттау жағдайы жалға берушінің
өзінде қалады. Сондықтан олардың жалға берген активтері амортизацияланатын
мүлік ретінде қарастырылады және бүкіл жал мерзімінің бойында алынған жал
ақысы табысқа енгізіледі. Ағымдағы жалгерлікті жалға алушының мүлікті тек
уақытша иемденуі деп түсіндіріледі.
Жалға алынған немесе жалға берілген негізгі құралдар өздерінің жалға
алынуы немесе берілуі мерзімінің ұзақтығына қарай 3 түрге бөлінеді:
• Қысқа мерзімді жалдағы негізгі құралдар
• Орта мерзімді жалдағы негізгі құралдар
• Ұзақ мерзімді жалдағы негізгі құралдар
Шаруашылық субьектілерінде негізгі құралдарды қысқа мерзімге жалға алу
немесе беру-деп 1 жылға дейінгі уақытқа жалға алынған немесе берілген
негізгі құралдарды айтады. Халықаралық стандарта бұны Рейтинг немесе
Чартер деп те атайды. Негізгі құралдардың 1 жыл немесе 3 жыл мерзім
аралығында жалға алынуы немесе жалға берілуі орта мерзімді жал түріне
жатады. Халықаралық стандарта жалдың бұл түрін Хайринг - деп атайды.
Жалдың бұл түрлері бойынша негізгі құралдарды жалға алғанда немесе
бергенде жалға алушы шаруашылық субьектісі сол негізгі құралдарды жалдық
мерзімі аяқталғаннан кейін оларды иесіне қайтарып береді.
Шаруашылық субьектілерінде негізгі құралдарды 3 жылдан артық уақытқа
жалға алу немесе беру ұзақ мерзімді жал түріне жатқызылады. Жалдың бұл
түрі халықаралық стандартта Лизинг - деп те аталады.Шаруашылық
субьектілерінде негізгі құралдарды ұзақ мерзімге жалға алудың немесе жалға
берудің өзі ж ай және қаржыландырылған болып 2 түрге бөлінеді.Егер жалға
алынған немесе жалға берілген негізгі құралдар өзінің жал туралы
келісімінде көрсетілген мерзімі аяқталған соң міндетті түрде иесіне
қайтарылатын болса, онда ол ұзақ мерзімді немесеұзақ мерзімді жалдың жай
түріне жатады. Ал ұзақ мерзімге жалға алу немесе берудің қаржыландырылған
түрі бойынша келісім шартта көрсетілген мерзім аяқталғаннан соң негізгі
құралдарды жалға алушының сатып алуына құқығы бар болып табылады.
2. Жалгерлік есебін ұйымдастыру
2.1 Қаржыландырылған жалгерлік есебі
Қаржылық жалға тапсырылатын дүние-мүлік құны бухгалтерлік есепте жалға
салынған таза күрделі қаржыға тең дебиторлық берешек ретінде көрсетіледі.
Ең аз шамада түсіп жатқан жал төлемдерін жалға беруші жалға берілген актив
құнының қайтарымы мен кіріс алу ретінде қарастырады. Қаржыландыратын жалға
дүние-мүлік беруден түсетін табысты тану жүйелі негізде жасалады.
Қаржыландыратын жал кезінде жалға беруші жалға тапсырылатын объектілер
құнын баланс есебінен шығарады және жал процентінің бөлігінде көрсетеді.
Жалға алушының бухгалтерлік балансында (қаржыландыратын жал) жалға
алынған дүние-мүлік актив ретінде, ал ең аз шамада төленуге тиісті жал
төлемдері - жал басындағы екі бағаның: өткізу бағасы немесе егер ең аз
шамадағы жал төлемінің дисконтталған құны өткізу бағасынан төмен болса,
төмен бағасы бойынша міндеттеме ретінде ескеріледі. Жалға алынған
активтерге тозуды есептеуді жалға алушы жасайды. Амортизация бойынша
шығындар мен сыйақы төлеу жалдың барлық мерзімі бойы әрбір есепті кезеңде
танылады.
Жалға алушының қаржылық есебінде келесі жайттар айқын көрсетілуі тиіс:
Қаржыландырылатын жалгерлікке алынған мүліктің жалпы құны; мүлікті
жалға алу бойынша ағымдағы және ұзақ мерзімді міндеттемелер;
қаржыландырылатын жалгерлік және мерзімі бір жылдан артық біртұтас (кері
қайтарымсыз) ағымдағы жалгерлік кезіндегі ең төмен жалгерлік төлемдер
(төлемдердің жүзеге асырылу мерзімі мен сомалары қысқаша формада көрсетілуі
тиіс) бойынша міндеттемелер; жалгерлікті немесе мүлікті сатып алу уақытын
ұзартуды таңдау құқығы, келісім-шарттардан туындайтын күтпеген жалгерлік
төлемдер және басқа да күтпеген жағдайлар.
Жалға берушінің қаржылық есебінде келесі жайттар айқын көрсетілуі
тиіс:
Қаржыландырылатын жалгерлікке жалпы капитал салымы (ақша қаражатын
жұмсау); жалға берілген мүліктен түскен пайдаланбаған табыс; активтердің
құны, сондай-ақ осыған байланысты есепті кезең ішіндегі активтердің түрлері
бойынша жинақталып қалған амортизациялық аударымдар.
Жалға берілген мүліктің пайдалану құқының басым бөлігі мынандай
жағдайда берілуі мүмкін:
- жалға алынған мүлікті тұрақталған (тіркелген) бағасы бойынша немесе
жал соңында анықталған бағасы бойынша жалға алушының сатып алу
құқығы бар болса;
- егер де жалға берілген мүліктің пайдалану қызметінің мерзімі 80%-ға
жетсе;
- егер де негізгі құралдың жал мерзімі біткен кезде бастапқы құны
оның 20%-зын ғана құраса;
- бүкіл жал кезеңінде оның дисконтталған құны төленетін жал ақысының
90% құраса;
- жал мерзімі біткен соң жалға алушы жалға берушіден негізгі құрал
объектісін сатып алуға немесе алмауға құқы бар болса.
Қаржыландырылатын жал мерзімінің ішінде жалға берілген мүлік баланста
бір ғана баға бойынша көрініс табады.
Жал төлемі екі төлемнен тұрады: қаржыландырудан (яғни, пайыз бойынша
төленетін шығысынан) және жалгерлік міндеттемесінен, демек объектінің
баланстық құнын азайтатын төлемнен (негізгі міндеттемесін өтеуден).
Жалгерлік төлем: ағымдағы бағасы бойынша немесе дисконтталған құн
бойынша (активті пайдаланғаны үшін төленетін пайызын ескере отырып)
есептелінуі мүмкін.
Дисконтталған қүн бойынша есептеген кезде жал ақысының өте аз
(минималды) деңгейін анықтау үшін қарастырылган пайыздық мөлшерлемесін
пайдаланады, ал егер де оны анықтау мүмкін болмаған жағдайда қарыз
капиталына пайдаланатын өсіп (артып) отыратын пайыздық мөлшерлемесін
қолданады.
Қарастырылған пайыздық мөлшерлемесі акша ағынының болашактағы құнын
анықтайтын арнайы кестесінен алынып анықталады және ол келесідей формула
бойынша есептелінеді:
FV = PV (1 + r)n
Мұндағы, FV - n жылдарынан кейін ақша ағынының болашақтағы құны;
РV - есептеу кезінде салынған сомасы;
r - пайыздық мөлшерлемесі;
n - есептеу кезеңіне алынған жылдар саны.
Жал алушының қарыз капиталына өсіп (артып) отыратын пайыздық
мөлшерлеме - бұл пайыз мөлшерлемесі, оны осы тәріздес жал үшін жалға алушы
төлейді; немесе бұл мөлшерлемені жалға алушы жал басында басшылыққа алады.
Жалгерлік мерзімінің барысында келісім-шартқа сәйкес жалға берушіге
минималды жал ақысын төлейді.
Минималды жал ақысы – бұл төлем түрі, оны жалгерлік мерзімінің
барысында, жалға алушы жүзеге асырады (көрсетілген кызмет құны мен салық
сомасы шегеріледі, негізінде олар жалға берушіге өтелуі керек).
Қаржыландырылатын жал жағдайында қабылданған жалгерлік актив, 2400
бөлімшенің тиесілі шоттарының дебеті бойынша және 4150 Жал бойынша ұзақ
мерзімді борыштар шотының кредиті бойынша көрініс табады.
Жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизация есептелді:
7210 Әкімшілік шығыстар шоты және 7110 Өнімдерді сатып өткізу
және қызмет көрсету бойынша жалпы шығыстар шоты дебеттеледі, ал
2420 Негізгі құралдардың тозуы шоты кредиттеледі.
Жал проценті бөлігінде жалға төленетін ақы есептеледі:
7310 Сыйақы түріндегі шығындар шоты дебеті;
4160 Төленетін сыйақылар шоты кредиті;
Жалға төленетін ақы (жал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 2
1. Жалгерлік туралы жалпы түсінік 5
1.1 Жалгерліктің мәні және маңызы 5
1.2 Жалгерліктің түрлері 10
2. Жалгерлік есебін ұйымдастыру 13
2.1 Қаржыландырылған жалгерлік есебі 13
2.2 Операциондық жалгерлік есебі 19
2.3 Жалгерліктің өзге түрлерінің есебі 22
Қорытынды 27
Қолданылған әдебиеттер тізімі 30
Кіріспе
Бүгінде бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең басты орын алады. Ол
кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау
үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс
процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
Стандарттарында және субъектілердің жоспарында бекітілген жалпы қағидалары
мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпараттарды
пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша
ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру
мүмкін емес.
Есепке алынған ақпараттың көмегімен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел
басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін,
сөйтіп, ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу
экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланылады.
Қаржылық есептілік – пайдаланушыларға бухгалтерлік есепте жинақталған
экономикалық ақпаратты ұсынудың маңызды әдісі. Ол кәсіпорында сыртқы
пайдаланушыларға ұсынатын қаржылық ақпараттың сипаты мен көлеміне
байланысты. Оның мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағдайы, қызмет нәтижелері
және қаржылық жағдайындағы өзгерістер жөніндегі ақпараттарды жинақтап, бір
жүйеге келтіріп сыртқы пайдаланушыларға ұсыну.
Қаржылық есеп беруге дайындық қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарттарына сәйкес жүргізілуі тиіс. Олар қаржылық есеп берудің
дайындалуы мен ұсынылуы негізінде алынған қағидаларды анықтайды. Қаржылық
есеп – шын мәнінде шаруашылық бірліктердің үлгілері.
Қаржылық есептілік істің нақты жағдайын толық бейнелемегенімен, ол
бухгалтерлердің осыған жету жолындағы талабының ең жақсысы болып табылады.
Бұл есептер сандық түрде ғана емес, сапалық сипатта да болуы керек.
Қазіргі нарықтық жағдайда экономикалық қатынастардың дамып келе
жатқан кезінде бухгалтерлік, қаржылық есептің маңызы өте зор. Қаржылық есеп
шаруашылық субъектілер сонымен қатар заңды және жеке тұлғалар арасындағы
болып жатқан көптеген қаржылық операцияларды көрсетеді. Сол операциялардың
ішінде жал операциясы да ерекше орын алады. Сондықтан осы тақырыпта жал
мәселесін қарастырмақпын яғни жал туралы барлық қаржылық мәліметтерді,
оның мәні мен маңызы, жал келісімі, оның жіктелуі (түрлері) және есепке
алынуы сияқты ақпараттарды толық беруге тырысамын.
Жал есебі тақырыбының өзектілігі жал мәнін сонымен қатар оның барлық
түрлерінің есебін қалай жүргізетінділігінен тұрады.
Жалгерлік есебі тақырыбының мақсаты - қазіргі нарықтық жағдайға сай
жал қатынастарын кеңінен ашып көрсету, сонымен бірге оның қалай есепке
алынатындығын ашып көрсету және шаруашылық жүргізуші субъектілермен
жүргізілетін жал есебінің тәртібін анықтау болып табылады.
Жалдау келісім шарты – бұл жал беруші мен жал алушының арасындағы
болған шаруашылық операциясын яғни жас берушінің дүниені жалгерге уақытша
пайдалануы үшін бергенін растайтын құжат.
Жалға жасалатын келісім шартта: жалға берілетін мүліктің құрамы мен
құны; жал ақысының мөлшері, жалдың мерзімі; жалға алынған мүліктің жөндеу
шарты және қалпына келтіру бойынша тараптардың міндеттері; жал ақысын
төлеудің және мүлікті қайтарудың тәртібі және т.б. карастырылады.
Негізінен алғанда, жалға алу нысаны оның мәнін белгілейді, демек,
жалға алу нысаны мен жал бойынша жасалған келісім-шарттың жағдайы есепте
көрсетілетін операцияға да әсер етеді.
Жалдау келісім шарты – бұл жал беруші мен жал алушының арасындағы
болған шаруашылық операциясын яғни жал берушінің дүниені жалгерге уақытша
пайдалануы үшін бергенін растайтын құжат.
Жалға жасалатын келісім шартта: жалға берілетін мүліктің құрамы мен
құны; жал ақысының мөлшері; жалдың мерзімі; жалға алынған мүліктің жөндеу
шарты және қалпына келтіру бойынша тараптардың міндеттері; жал ақысын
төлеудің және мүлікті қайтарудың тәртібі және т.б. қарастырылады.
Негізінен алғанда, жалға алу нысаны оның мәнін белгілейді, демек,
жалға алу нысаны мен жал бойынша жасалған келісім-шарттың жағдайы есепте
көрсетілетін операцияға да әсер етеді.
Кез келген заңды тұлға қызмет атқару барысында шаруашылық қызметтің
тиімді жақтарын көбірек іздейді. Соның бірі мүлікті жалға алу болып
табылады. Өйткені оның құнын бірақ толық төлемей, біртіндеп төлеуге
мүмкіншілік бар. Осының барлығы курстық жұмыстың өзектілігін
сипаттайды.
Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорынның жалгерлік есептің
ұйымдастырудың теориясы мен тәжірибиесін зерттеу қойылған мақсатқа сәйкес
төмендегідей міндеттерді шешу қарастырады:
1. Кәсіпорында қаржыландыру және операциондық жалдаудың есебін қарастыру.
2. Жалгерлік төлемнің сомасын есептеудің методикасы мен танысу.
3. Қаржыландырылған жалдау операция бойынша жалға берушімен жалға алушы
арасындағы байланысты қарастыру.
1. Жалгерлік туралы жалпы түсінік
1.1 Жалгерліктің мәні және маңызы
Жалға алу қаржылық шаруашылық операциялардың арасындағы кең таралған
түрі болып табылады. Жалдау операциялары бухгалтерлік есептілікпен тығыз
байланысты заңдық сұрақтар мен проблемаларды қозғап келеді.
Үй, ғимарат, машина, жабдық және көлік құралдары түріндегі дүниенің
меншікті иесі болып табылатын субъект жүргізуші оны жалға бере алады.
Жал дегеніміз – мүлікті жалдау, жалға беруші жалгерлерге мүлікті белгілі
бір сыйақы – жалгерлік ақы үшін уақытша пайдалануға беретін шарт. Жал түрін
мәміле мәні анықтайды. Жалға беру негізінде талданатын мүлікті пайдалану
құқығына байланысты тәуекел мен сыйақы қаншалықты дәрежеде жалға алушы
немесе жалға берушіге көшетіні негізінде белгіленеді. Жалға берілген мүлік
үшін ақы ретінде жалгерлік төлемдер алынады.
Жалгерлік ақы – жалгерлік тәртібімен берілген мүлік үшін заттай,
ақшалай немесе аралас нысандарда төленетін ақы.
Жал есебін ұйымдастыру үшін 17 ҚЕХС Жалгерлік қолданылады. Осы
стандартта жалгерліктің артықшылықтары мен кемшіліктері берілген.
Келесідей артықшылықтары бар:
1. Жалгерлік арқылы ақшалай мәселелер шешіледі. Өйткені жалға алынған
активтің 100 % -қ құны қаржыландырылады. Ал банктік несиелер арқылы
активтің 80%-қ құны ғана шегеріледі. Сонымен қоса, жалгерлік
бойынша тұрақты пайыз, ал несиелер бойынша қалқымалы пайыз
қолданылады.
2. Операциондық жалгерлік жал алушыға қарыздық шектеулер бар
кездерінде баланстық есепкерлікке қарамастан қаржыландыруды
жүргізуге мүмкіншілік береді.
3. Жабдықты жалгерлікке алған кезде уақыт және ақшалар үнемделеді.
Өйткені жабдықтарды сатып алу үшін тапсырыс береді және оны іске
қосу үшін қосымша жұмыстар жүргізіледі.
4. Жалгерлік арқылы тұрақты қолдануда тиімсіз болатын активтерден
құтылуға мүмкіншілік бар.
5. Қысқа мерзімді жалгерлік арқылы активтердің ескіруімен құтылуға
болады.
6. Жалгерлік арқылы табыс салығын төлеген кезде салықтық жеңілдіктерге
ие болуға болады.
7. Жал алушы үшін өнеркәсіптік жабдық диллер мен дистребьютер жал
беруші болса, өткізудің мөлшерін көбейту мақсатында қолданылады. Ал
несиелік институттар және коммерциялық жал берушілер үшін және
қосымша қаржылық қызметтердің түрі болып табылады.
Ал мынандай кемшіліктері қарастырылған:
1. Жалға берілетін активтердің 100%-қ қаржыландыруы пайыздық
төлемдердің жоғары болуын көрсетеді
2. Қысқа мерзімді жалгерлік ескеруден сақтанса, бірақ оның пайыздық
төлемдері ұзақ мерзімді жалгерліктен артық болады.
3. Мерзімдік жалгерлік кезінде жабдық қажет болған кезде оның
жеткілікті екендігіне мүмкіндік жоқ.
4. Ұзақ мерзімді жалгерлік кезінде бекітілген қойылым жал алушыны
кредиторды зияндық тәуекелділігіне әкеледі егер пайыздық қойылым
көрсетілсе.
Шаруашылық жасаушы субъект үшін өзінің қаржылық жағдайын және төлем
кабілеттілігін бағалай келіп, өз меншігіне сатып алғанша, баска
субъектілерден негізгі құралдар объектілерін уақытша пайдалануға, яғни
жалға алған тиімді болуы мүмкін.
Қазақстан Республикасындағы жалдық қатынастарды реттеуге Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексі Ерекше бөлімінің 29 тарауы арналған.
Енді жалгерліктің объектілерін қарастырайық. Жалгерліктің объектісі
болып тұтынылмайтын заттар түріндегі мүліктер табылады. Тұтынылмайтын
заттарға қолдану процесінде өзінің заттай (натуралды) қасиеттерін
жоғалтпайтын нәрселер жатады. Жалгерліктің объектілеріне бұл талап
жалгерлік мерзімінің соңында жалға алынған зат жалға берушіге қайтарылуы
керектігіне байланысты қойылады.
Жалгерліктің объектілері болып мыналар саналады: жер учаскелері,
жекелеген табиғи объектілер, кәсіпорындар және басқа да мүліктік кешендер;
ғимараттар, құрал-жабдықтар, көлік құралдары және тағы басқа тұтынылмайтын
заттар.
Кейбір жағдайларда объектілерге байланысты заңмен белгіленген арнайы
талаптар қойылады. Мысалы, прокат келесімі бойынша жалгерлердің қолдануына
тек қозғалыстағы мүлік қана беріле алады (Қазақтан Республикасының
Азаматтық Кодексінің 595-бабының 1 бөлімі), ал қозғалмайтын мүлік прокат
объектісі болып табылмайды. Сонымен қатар жалға алынған мүлік мерзімі
аяқталған соң иесіне қайтарылатын болғандықтан оның объектілері болып
тауарлар партиясы немесе өндірістік-техникалық материадар саналмайды.
Осыған байланысты келісім-шартты құру кезінде қатысушылар жал объектісі
туралы толық мәліметтерді белгілеу қажет. Егер ондай ақпарат болмаса, онда
жал келісімі жасалған болып саналмайды (ҚР-ң Азаматтық Кодексінің 542-
бабы).
Жалдау кезінде қолдану құқығы ауысқанымен иелену яғни меншік құқығы
ауыспайды.
Жалгерлік есеп №7-ші "Жалгерлік есеп" деп аталатын бухгалтерлік
есептің стандартымен ұйымдастырылып реттеледі
Жал келісім шарты қол қойылған күннен бастау алады.
Жал мерзімі – көпке дейін өзгертуге жатпайтын кезеңімен ерекшеленеді
және сол жалға алынған мүлік келісім-шартпен рәсімделеді, сондай-ақ кез
келген келесі кезеңге оның ақысы төленіп немесе төленбей-ақ ұзартылуы
мүмкін. Және бұл мерзімде шартты бұзуға болмайды.
Жалгерлік мерзімінің басы - жалгерліктің келісімін бекіткен немесе
жалгерліктің таоаптарын, міндеттерін қабылдаған дата.
Әділетті құн – бұл активті ауыстыруға немесе міндеттемені жабуға
болатын сома.
Тиімді қызмет ету мерзімі – компания жолға берілге активтен
экономикалық пайда алуды көздейтін есептелген мерзім.
Экономикалық қызмет ету мерзімі – бұл:
- актив экономикалық тұрғыда қолданылатын кезең;
- немесе
- активтен түсетін тауарлар немесе бұйымдар саны.
Жалгерлік шартының қатысушылары болып жал беруші және жалгер табылады.
Жалға беруші – табиғи және мүлік объектілерін немесе басқа да мүлікті
уақытша иеленуге және пайдалануға беретін заңды немесе жеке тұлға.
Жалгер (жалдаушы) – жалға берілетін белгілі бір объектіні уақытша
иеленуге және пайдалануға алатын заңды немесе жеке тұлға.
Жалға беруші мүлікті уақытша қолдануға беруіне байланысты белгіленген
ақы алады. Ал жалгер ай сайын немесе тоқсан сайын немесе аванстық түрде
сол ақыны аударуы керек.
Жалдаушы немесе жалға беруші ретінде заңды және жеке тұлғалар (жеке
кәсіпкерлер ретінде тіркелген және тіркелмеген) бола алады. Заңды
тұлғалардың жеке тұлғалардан ерекшелігі олардың азаматтық құқығы бар
(себебі олар кәсіпорын және т.с.с.). Заңды тұлғалардың құқықтық қабілеті
оның қызметінің аяқталған немесе таратылған кезінен бастап тоқтатылады.
Мүлікті жалға беру мүлікті қолдану құқығының өткерілуі болып табылады.
Соған қарай мүлікті жалға беру тек оның иесіне ғана тиесілі. Сонымен
бірге жалға берушілер ретінде заңмен немесе мүліктің иеленушісімен
белгіленген өкіл бола алады.
Кейбір жағдайда заңда жалгерлік шарты бойынша жалға беруші ретінде тек
арнайы ұйым ғана болатындығы қарастырылған. Мысалы, прокат шарты бойынша
жалға беруші болып ұйым ғана табылады.
Жалгерлік шартының талаптарын сақтамау қатысушылар үшін жағымсыз
нәтижелер әкелуі мүмкін.
Енді жал шартының нысаны (форма) қандай нысанда болуы керек
екендігіне тоқталайын. Егер қатысушылардың біреуі заңды тұлға болып
табылатын, 1 жылдан астам уақытқа жасалған жал келісім шарты мерзіміне
тәуелсіз жазбаша түрде жасалуы тиіс. Бұл ерекше ережелер Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексімен белгіленген:
Прокат келісімі үшін (595, 596 баптар), көлік құралдарын жалға алу
үшін (585, 586 баптар), ғимараттар мен құрылыс – жайлардың жалгерлігі (581
бап) және кәсіпорын жалгерлігі (573 бап).
Егер жал шартының жазбаша түрі заңмен қарастырылмаса, ол
қатысушылардың келісімімен белгіленуі мүмкін. Жал келісімінің ауызша түрі
тек жеке тұлғалар арасындағы өзара жал қатынастарында қолдануы мүмкін. Ол
үшін мына шарттар орындалуы тиіс:
- келісім-шарт 1 жылға дейін жасалса;
- прокат келісімі болып табылмаса;
- көлік құралдарын, ғимараттарды, кәсіпорындарды жалға алу туралы
келісім болмаса;
- қатысушылардың келісімі бойынша жазбаша түрде рәсімделмесе.
Жал мерзімі жал келісімімен анықталады. Егер шартта мерзім
көрсетілмесе онда ол белгісіз мерзімге жасалған болып табылады. Бұл
жағдайда қатысушылардың біреуі одан екінші жақты ескертіп бас тартуы
мүмкін. Жал келісімі жал мерзімі біткен соң тоқтатылады. Осы кезде жалгер
мүлікті иесіне қайтаруы қажет. Егер жалдаушы мүлікті қайтармаса немесе
уақытында қайтармаса онда жал беруші одан қосымша төлем талап етуге құқылы.
Экономикалық тұрғыдан жал төлемі жал беруші үшін табыс, ал жалгер үшін
шығыс болып келеді. Ережеге сәйкес жал шартының қатысушыларымен жал төлемі
ретінде нақты ақша сомасы немесе мүлік (жұмыс, қызмет) анықталады. Егер жал
төлемі мүлікпен (жұмыстармен, қызметтермен) төленсе, онда тек сол мүліктің
түрін ғана көрсетіп қоймай, оның құның қоса көрсету қажет. Себебі
бухгалтерлік және салықтық есепте көрсетуге жеңіл болады.
Жал төлемінің мерзімі жалгер және жал берушімен анықталады. Жал
төлемінің өзгертілуінің бірнеше себептерін қарастырайық:
1. Мысалы, кәсіпорын қойманы жалға алып отыр. Жалгердің кінәсінсіз
қоймада өрт болды. Қойманың жағдайы біршама нашарлады. Бұл
жағдайда жалгер жал төлімінің қысқартылуын талап етуге құқылы.
2. Мысал, А кәсіпорыны В кәсіпорынынан құрал-жабдықтарды жалға
алып кезінде берілген құрал-жабдық кепіл объектісі болып
табылатындығы туралы ескерткен жоқ. Осы жағдайда А кәсіпорыны
жал төлемінің төмендетілуін талап етуге құқылы.
Егер жалгер жал төлемін 2 рет қатарынан мерзімінде төлемесе онда жал
беруші жал келісімін бұзуына болады.
1.2 Жалгерліктің түрлері
Қазіргі нарықтық экономика кезінде жал есебін ұйымдастыру жалгерлік
қатынастардың негізгі бөлігі болып саналады. Жалгерлік қатынастарының
негізгі сұрағы ретінде жалдың жіктелуін қарастырып өте керек. Жалгерлік 17
ҚЕХС бойынша қаржыландырылған және операциондық болып бөлінеді.
Қаржыландырылған жалгерлік (лизинг) – жалгерлік туралы шарт, бұл
шартқа сәйкес активті иемденуге байланысты барлық игіліктер мен
тәуекелділіктер (қауіп-қатерлер, артықшылықтар) бұл орайда меншік иесінің
ауысатындылығына, ауыспайтындыға қарамастан алушыға өтеді. Жалгер жалданған
мүлікті өзінің балансында көрсетеді.
17 ҚЕХС бойынша жалгерлікті қаржыландырылған деп санайды, егер келесі
талаптар сақталса:
1) Егер қаржылық мерзімнің соңында жал берушіге активтің меншік
құқығы жалгерлік арқылы ауысатын болса;
2) Нарықтық құннан төмен баға бойынша активтерді сатып алуға
жалгерлік мүмкіндік берсе;
3) Активтің пайдалы жұмыс істеу мерзімінің көптеген бөлігі
жалгерліктің мерзімін құрастырса (75%-н немесе одан көп);
4) Жалгерліктің басталу жатасындағы жалға алынған мүліктің нарықтық
құнына тең немесе одан көп минималдық жалгерлік төлемдер
белгіленсе.
Осы келтірілген талаптардың біреуі орындалса, жалгерлік
қаржыландырылған болып танылады.
Жалгерліктің жіктелуі тек шарт нысанына ғана емес, сонымен бірге
операцияның мазмұнына да байланысты. Сондықтан егер меншік құқығы жалгерге
ауыспаса да, бірақ жалдың мәні оны қаржыландырылған деп жіктеуіне әкелсе,
онда қаржылық есепкерлікте ол қаржылық жалгерлік болып бейнеленеді. Жалдың
классификациясы жалгерліктің басында айқындалады. Егер жал шартының әрекет
мерзімінің ішінде жал беруші және жалгер шарттың талаптарын өзшгертуге
келіссе онда ҚЕХС бойынша бұл жалдың басқа классификациясына әкеледі.
Жер және қозғалмайтын мүлікті жалға алу қаржыландырылған жал болып
жіктелуі мүмкін, бірақ жердің экономикалық негіздеген қызмет мерзімі
болмағандықтан, бұл жал операциондық болып табылады. Бұл жағдайда жал
төлемі аванстық төлем ретінде қарастырылуы қажет.
Қаржыландырылатын жал өз мәні бойынша жалға алушының есебінен ұзақ
мерзімге алынатын несиелеудің нысаны болып табылады.
Операциондық жалгерлік (ағымдағы) деп – қаржыландырылатын жалгерліктен
басқа, кез келген жалгерліктің түрін айтады. Ағымдағы жалгерлікте жалгерлік
төлемі бүтін жалгерлік мерзімінің бойында жүйелі түрде әрбір есеп беру
кезеңінің шығысы болып табылады. Ағымдағы жалгерлікте, активке деген меншік
құқымен байланысты тәуекелділік пен марапаттау жағдайы жалға берушінің
өзінде қалады. Сондықтан олардың жалға берген активтері амортизацияланатын
мүлік ретінде қарастырылады және бүкіл жал мерзімінің бойында алынған жал
ақысы табысқа енгізіледі. Ағымдағы жалгерлікті жалға алушының мүлікті тек
уақытша иемденуі деп түсіндіріледі.
Жалға алынған немесе жалға берілген негізгі құралдар өздерінің жалға
алынуы немесе берілуі мерзімінің ұзақтығына қарай 3 түрге бөлінеді:
• Қысқа мерзімді жалдағы негізгі құралдар
• Орта мерзімді жалдағы негізгі құралдар
• Ұзақ мерзімді жалдағы негізгі құралдар
Шаруашылық субьектілерінде негізгі құралдарды қысқа мерзімге жалға алу
немесе беру-деп 1 жылға дейінгі уақытқа жалға алынған немесе берілген
негізгі құралдарды айтады. Халықаралық стандарта бұны Рейтинг немесе
Чартер деп те атайды. Негізгі құралдардың 1 жыл немесе 3 жыл мерзім
аралығында жалға алынуы немесе жалға берілуі орта мерзімді жал түріне
жатады. Халықаралық стандарта жалдың бұл түрін Хайринг - деп атайды.
Жалдың бұл түрлері бойынша негізгі құралдарды жалға алғанда немесе
бергенде жалға алушы шаруашылық субьектісі сол негізгі құралдарды жалдық
мерзімі аяқталғаннан кейін оларды иесіне қайтарып береді.
Шаруашылық субьектілерінде негізгі құралдарды 3 жылдан артық уақытқа
жалға алу немесе беру ұзақ мерзімді жал түріне жатқызылады. Жалдың бұл
түрі халықаралық стандартта Лизинг - деп те аталады.Шаруашылық
субьектілерінде негізгі құралдарды ұзақ мерзімге жалға алудың немесе жалға
берудің өзі ж ай және қаржыландырылған болып 2 түрге бөлінеді.Егер жалға
алынған немесе жалға берілген негізгі құралдар өзінің жал туралы
келісімінде көрсетілген мерзімі аяқталған соң міндетті түрде иесіне
қайтарылатын болса, онда ол ұзақ мерзімді немесеұзақ мерзімді жалдың жай
түріне жатады. Ал ұзақ мерзімге жалға алу немесе берудің қаржыландырылған
түрі бойынша келісім шартта көрсетілген мерзім аяқталғаннан соң негізгі
құралдарды жалға алушының сатып алуына құқығы бар болып табылады.
2. Жалгерлік есебін ұйымдастыру
2.1 Қаржыландырылған жалгерлік есебі
Қаржылық жалға тапсырылатын дүние-мүлік құны бухгалтерлік есепте жалға
салынған таза күрделі қаржыға тең дебиторлық берешек ретінде көрсетіледі.
Ең аз шамада түсіп жатқан жал төлемдерін жалға беруші жалға берілген актив
құнының қайтарымы мен кіріс алу ретінде қарастырады. Қаржыландыратын жалға
дүние-мүлік беруден түсетін табысты тану жүйелі негізде жасалады.
Қаржыландыратын жал кезінде жалға беруші жалға тапсырылатын объектілер
құнын баланс есебінен шығарады және жал процентінің бөлігінде көрсетеді.
Жалға алушының бухгалтерлік балансында (қаржыландыратын жал) жалға
алынған дүние-мүлік актив ретінде, ал ең аз шамада төленуге тиісті жал
төлемдері - жал басындағы екі бағаның: өткізу бағасы немесе егер ең аз
шамадағы жал төлемінің дисконтталған құны өткізу бағасынан төмен болса,
төмен бағасы бойынша міндеттеме ретінде ескеріледі. Жалға алынған
активтерге тозуды есептеуді жалға алушы жасайды. Амортизация бойынша
шығындар мен сыйақы төлеу жалдың барлық мерзімі бойы әрбір есепті кезеңде
танылады.
Жалға алушының қаржылық есебінде келесі жайттар айқын көрсетілуі тиіс:
Қаржыландырылатын жалгерлікке алынған мүліктің жалпы құны; мүлікті
жалға алу бойынша ағымдағы және ұзақ мерзімді міндеттемелер;
қаржыландырылатын жалгерлік және мерзімі бір жылдан артық біртұтас (кері
қайтарымсыз) ағымдағы жалгерлік кезіндегі ең төмен жалгерлік төлемдер
(төлемдердің жүзеге асырылу мерзімі мен сомалары қысқаша формада көрсетілуі
тиіс) бойынша міндеттемелер; жалгерлікті немесе мүлікті сатып алу уақытын
ұзартуды таңдау құқығы, келісім-шарттардан туындайтын күтпеген жалгерлік
төлемдер және басқа да күтпеген жағдайлар.
Жалға берушінің қаржылық есебінде келесі жайттар айқын көрсетілуі
тиіс:
Қаржыландырылатын жалгерлікке жалпы капитал салымы (ақша қаражатын
жұмсау); жалға берілген мүліктен түскен пайдаланбаған табыс; активтердің
құны, сондай-ақ осыған байланысты есепті кезең ішіндегі активтердің түрлері
бойынша жинақталып қалған амортизациялық аударымдар.
Жалға берілген мүліктің пайдалану құқының басым бөлігі мынандай
жағдайда берілуі мүмкін:
- жалға алынған мүлікті тұрақталған (тіркелген) бағасы бойынша немесе
жал соңында анықталған бағасы бойынша жалға алушының сатып алу
құқығы бар болса;
- егер де жалға берілген мүліктің пайдалану қызметінің мерзімі 80%-ға
жетсе;
- егер де негізгі құралдың жал мерзімі біткен кезде бастапқы құны
оның 20%-зын ғана құраса;
- бүкіл жал кезеңінде оның дисконтталған құны төленетін жал ақысының
90% құраса;
- жал мерзімі біткен соң жалға алушы жалға берушіден негізгі құрал
объектісін сатып алуға немесе алмауға құқы бар болса.
Қаржыландырылатын жал мерзімінің ішінде жалға берілген мүлік баланста
бір ғана баға бойынша көрініс табады.
Жал төлемі екі төлемнен тұрады: қаржыландырудан (яғни, пайыз бойынша
төленетін шығысынан) және жалгерлік міндеттемесінен, демек объектінің
баланстық құнын азайтатын төлемнен (негізгі міндеттемесін өтеуден).
Жалгерлік төлем: ағымдағы бағасы бойынша немесе дисконтталған құн
бойынша (активті пайдаланғаны үшін төленетін пайызын ескере отырып)
есептелінуі мүмкін.
Дисконтталған қүн бойынша есептеген кезде жал ақысының өте аз
(минималды) деңгейін анықтау үшін қарастырылган пайыздық мөлшерлемесін
пайдаланады, ал егер де оны анықтау мүмкін болмаған жағдайда қарыз
капиталына пайдаланатын өсіп (артып) отыратын пайыздық мөлшерлемесін
қолданады.
Қарастырылған пайыздық мөлшерлемесі акша ағынының болашактағы құнын
анықтайтын арнайы кестесінен алынып анықталады және ол келесідей формула
бойынша есептелінеді:
FV = PV (1 + r)n
Мұндағы, FV - n жылдарынан кейін ақша ағынының болашақтағы құны;
РV - есептеу кезінде салынған сомасы;
r - пайыздық мөлшерлемесі;
n - есептеу кезеңіне алынған жылдар саны.
Жал алушының қарыз капиталына өсіп (артып) отыратын пайыздық
мөлшерлеме - бұл пайыз мөлшерлемесі, оны осы тәріздес жал үшін жалға алушы
төлейді; немесе бұл мөлшерлемені жалға алушы жал басында басшылыққа алады.
Жалгерлік мерзімінің барысында келісім-шартқа сәйкес жалға берушіге
минималды жал ақысын төлейді.
Минималды жал ақысы – бұл төлем түрі, оны жалгерлік мерзімінің
барысында, жалға алушы жүзеге асырады (көрсетілген кызмет құны мен салық
сомасы шегеріледі, негізінде олар жалға берушіге өтелуі керек).
Қаржыландырылатын жал жағдайында қабылданған жалгерлік актив, 2400
бөлімшенің тиесілі шоттарының дебеті бойынша және 4150 Жал бойынша ұзақ
мерзімді борыштар шотының кредиті бойынша көрініс табады.
Жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизация есептелді:
7210 Әкімшілік шығыстар шоты және 7110 Өнімдерді сатып өткізу
және қызмет көрсету бойынша жалпы шығыстар шоты дебеттеледі, ал
2420 Негізгі құралдардың тозуы шоты кредиттеледі.
Жал проценті бөлігінде жалға төленетін ақы есептеледі:
7310 Сыйақы түріндегі шығындар шоты дебеті;
4160 Төленетін сыйақылар шоты кредиті;
Жалға төленетін ақы (жал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz