Мұнай және мұнай өнімдерінің биологиялық әсері

Жоспар

Кіріспе

Мұнайгаз комплексі бірден - бір қоршаған ортаны зиянды заттармен жабдықтаушы екендігін қазіргі уақытта өте белгілі. Әсіресе, көмірсутек күрделі құрамдары геологиялық жоғарғы беткі қабаттардың ластануы тіршілік орталарының деградациялануына әкелуде, халықтың денсаулығына залалын тигізуге алып келуде және әлеуметтік алдыңғы өте маңызды да өткір экологиялық проблема болып қалуда. Қазақстанда мұнайгаз өндіру өнеркәсіп шаруашылығын алдыңғы орын алатын аймақтар Атырау облысы, Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Қызыл орда облыстары. Экологиялық жоғары қауіпті аймаққа Атырау облысы жатады, яғни барланған (шоғырланған) органикалық және минералдық шикізат қорынан дүние жүзінде алғашқы орынды алады.

Осылардың ішінде, сыртқы ортаны мұнай және мұнай өнімдерімен ең көп ластануышы Жылой ауданы, яғни территориясында көптеген мұнай өнідіретін кәсіпорындар орналасқан, яғни Құлсары, Теңіз, Королев, Гүюрва және т. б.

Мұнай және мұнай өнімдері топырақта, суда, өсімдіктерде жинақталып, қоректік тізбек арқылы жануарлармен адам ақзаларына түседі, ауданның экологиялық жүйе жағдайына және тұрғындардың денсаулығына әсер етуде, осыған сәйкес негізгі мақсат Атырау облысы, Жылой ауданының топырақтарындағы мұнай және мұнай өнімдерінің жағдайын зерттеп білу, үйрену.

1. Әдебиеттерге шолу

1. 1. Мұнай және мұнай өнімдерінің физикалық және химиялық қасиеттері

Мұнай - сұйық каустобиолиттер қатарына жататын табиғи шикі зат. Мұнай түрлі өнімдер өндіруде және сұйық отын ретінде пайдаланылатын бағалы шикі зат. Мұнай ашық сары, жасыл және қоңыр қышқыл, кейде қара түсті болып келетін, өзіне тән иісі бар, ультра-күлгін сәуле жарығын шығаратын сұйықтық. Табиғатта ақшыл түсті мұнай да кездеседі.

Мысалы: Азербайжан мемлекетіндегі «Сурахана» кен орынынан ақ түсті мұнай өндіріп келеді. Генетикалық тұрғыдан қарағанда мұнай шөгінді тау жыныстары орталылығында пайда болады. Ол органикалық қалдықтардың бір жерге немесе аумаққа шоғырланып, жиылып өзгеріске ұшырауынан пайда болады.

Химиялық жағынан мұнай сұйық көмірсутектердің метандық (Сп Н ₂ п+2), нафтендік (Сп Н ₂ п), ароматтық (СпН ₂ п -6), қатарларының күкіртті, азотты және оттекті қосылыстарынан тұрады. Мұнай құрамындағы шекті көмірсутектер (парафиндер) метаннан (СН ₄ ), этаннан (С ₂ Н ₆ ), пропаннан (С ₃ Н ₈ ), бутаннан (С ₄ Н ₁₀ ) бастап, гексоконтонға дейінгі (С ₆₀ Н ₁₂₂ ) көмірсутектерінен тұрады. Мұнай құрамындағы аромат көмірсутектер бензол (С ₆ Н ₆ ) мен дефелиннің (С ₆ Н ₅ ) туындылары. Бұларды пафталин (С ₁₀ Н ₈ ) сияқты қоюланған жүйелерде ұшырайды. Нафтендер шекті ж/е ароматтық көмірсутектер аралығынан орын алады. Кендегі мұнай әр түрлі көрсеткіште көмірсутекке қаныққан. Тығыздығы бойынша мұнай 3 топқа бөлінед: 1) жеңіл мұнай тығыздығы 0, 8 мг/см3 2) орташа мұнай - 0, 087-0, 910 г/мс 3. 3) ауыр мнай үлесіне - 20, 910 г/см 3. Мұнайдың тығыздығы жоғарлаған сайын мұнайдың қайнау температурасы арта түседі. Ауыр мұнайлардың қайнау температурасы 100 °С стан, ал жеңіл мұнайдың - 50° - 100°. Мұнайда 82, 5% - 87%-ке дейін көміртегі, 11, 5 - 14, 5% -ке дейін сутегі кездеседі. Салмағына қарай мұнай ауыр және жеңіл мұнай болып екіге бөлінеді. Жеңіл мұнай қатарына тығыздығы 0, 9 г/см 2 - тан ал кейде одан да жоғарлау мөлшерде күкірт, 0, 001-1, 8% азот, 0, 7 % оттегі, 10% -тен көбірек парафин, 35%-ке дейін асфальтты - бетонды заттар болады. Қату температруасы -30-60 °С. Мұнайдың құрамын зертеу мақсатында элементтік және фракциялық анализдер қолданылады. Фракциялық кұрамына байланысты көмірсутек, бензинді, керосинді және бензинсіз болып ажыратылады. Табиғатта метанды күкіртті ж/е аз күкіртті мұнайлар көп кездеседі. Жалпы мұнай өз бойымен электр тогын нашар өткізеді, көп жағдайда өткізбейді. Мұнайдың жылу бөлгіштік қасиеті 10400-11000 ккал/кг шамасында, бұл ең жоғарғы жылу беретін отын болып есептеледі. Мұнайдың кейбір органикалық бензин, хлороформ, эфир сияқты ерінділерде тез ериді. Сонымен қатар ол йод, күкірт, каучук, шайыр, өсімдік майларын ерітетін еріткіш ретінде де пайдаланылады. Бірақ мұнай суда ерімейді. Мұнайдың бұл қасиеті өндірісте мұнай қабаттарына су айдау арқылы, мұнай бергіштікті жоғарлату мақсатында пайдаланады.

Қазақстанның әсіресе Атырау мұнайының құрамында май дистилляттары құрамы жоғары 27-28 %. Май фракцияларында 60% ке жуық ароматты көмірсутектер сақталады. Атырау МӨЗ (НПЗ) ашық өнімдер шығарады. Әртүрлі ұңғымадан алынған мұнайдың құрамы әр түрлі болады. Мұнай құрамындағы компоненттер қатынасы, оның типін және физикалық қасиетін анықтайды. Бір ауданда әр түрлі типті мұнайды кездестіруге болады. Экосистеманың мұнаймен ластануын бағалау оның физикалық химиялық қасиетіне байланысты. Мысалы құрамында жоғары улы және корризиялы - ативті меркаптаны бар күкіртті мұнай Қазақстанның батыс бөлігінде Атырау облысының Жылыой мұнай газды ауданында, Каспий шығыс жағалауында 15-20 км қашықтықта орналасқан. Теңіз кен орны 1979 ж ашылған. Дүниежүзіндегі ондаған ірі кенорындарының бірі болып саналады. 3- млрд тонна мұнай және 1, 8 млрд м 3 газ қоры бар.

Теңіз кен орындарында мұнайы аномальды жоғары қысыммен (850-900 атм), тығыздығымен ( 0, 785-0, 802 г/см 3), газ факторымен (300-600 м3) қатты битумдармен. (1-2-18 % - 20% ) ерекшеленеді. Мұнайдың қату температурасы 40 °С, тұтқырлығы 20 °С - 21 °С МПА бастапқы қайнауы - 44 °С, жеңіл фракцияның шығуы - 200 °С.

Теңіз мұнайы мен газының құрамы мен қасиеті күрделі: күкіртті бөлігі, парафиннен, жанғыш жоғары улы газдар H ₂ S, СО ₂ , меркаптан және көмірсутектің кең фракциялары, смола - асфальтенттік заттар (0, 5 -1, 5% ) .

Физикалық - химиялық факторлардың әсерінен қалдықтар түрлі химиялық айналуларға ұшырайды. Сонымен қатар ластанған ауа мен топырақта түзілген қалдықтар, жаңа химиялық заттар өзара реакцияға түседі, нәтижесінде көптеген зиянды заттар түзіледі.

Мұнайдың суда еруі проценттің жүздік бөлігін құрайды. Бірақ мұның өзі судың сапасын төмендету үшін жетіп жатады. Әдетте, мұнай компоненттері сумен қосылып эмульсия түзеді, олар қиын бұзылады.

Мұнай және мұнай өнімі өз полярлы органикалық еріткіштерде жақсы ериді. Мұнайды айырудың физикалық методтарына хромотография жатады. Қазіргі кезде универсальда және тура методтар болып мұнай компоненттері идентификациялаудың спектральды методтары қолданылады.

Органикалық қосылыстармен қатар мұнай құрамына әртүрлі неорганикалық қосылыстардың тұздары кіреді. Табылған қосылыстар микро элементтер. Мұнай құрамына ауыр металдар Ca, Cu, Zn, Mg, Pb, Fe, Si, Ni, V, U және т/б. Шикі мұнайдан әр түрлі мұнай өнімдері алынады. Олар мынадай негізгі топтарға бөлінеді:

1. Жанармай (бензин, керосин, реактивті дизельді мазут)
2. Мұнай майы
3. Парафин
4. Мұнай битумдары
5. Жарықтандырғыш керосин
6. Еріткіш және т. б. мұнай өнімдері (кокс, күйе, органикалық қышқылдар және т. б) .

Қоршаған ортаны өте көп шикі мұнай, жанармайлар, май, мұнай битумдары, күйе ластайды.

Атмосфера арқылы күйе кең тарайды. Мұнайдың әр типінің улылығы бірдей емес. Мұнайдың жеңіл фракциялары және жеңіл мұнай өнімдерінің (бензин, керосин) улылық әсері бір организмдері өте күшті болады, Атырау облысының ауданында битумның жиналуы киромермен көрсетілген. Табиғи битумдар, асфальт және асфальтиттен құралады.

Битум құрамында ваннадий, никель және т. б. металдар сақталады.

1. 2. Қазақстанның Батыс өңіріндегі (Атырау облысы) мұнайгаз өндіру аудандарынның табиғат жағдайы және физикалық географиялық сипаттама

Қазақстан Республикамызда, әсірессе Батыс аймақтарында (Атырау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Қызыл орда) мұнайгаз өңдеу өндірісінің жаңа импульс алуда. Ол біздің мемлекетіміздің негізгі экономикалық көзі болып табылады, сонымен қатар мұнайгаз комплексі бірден - бір қоршаған ортаға зиянды заттармен жабдықтаушы екендігін қазіргі уақытта өте белгілі. Әсіресе, көмірсутек флюидтерімен геологиялық жоғарғы беткі қабаттардың ластануы тіршілік орталарының деградациялануына әкелуде, халықтың денсаулығына залалын тигізуге алып келуде және әлеуметтік алдыңғы өте маңызды да өткір экологиялық проблема болып қалуда. Қазақстанда мұнайгаз өндіру өнеркәсіп шаруашылығын алдыңғы орын алатын аймақтар Атырау облысы, Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Қызыл орда облыстары. Экологиялық жоғары қауіпті аймаққа Атырау облысы жатады, яғни барланған (шоғырланған) органикалық және минералдық шикізат қорынан дүние жүзінде алғашқы орынды алады.

Атырау облысы республикамыздың батысында орналасқан, жер көлемі 112, 15 мың км ² . Атырау облысы Каспий маңы ойпатында орналасқан, жер рельефі - толқын тәрізді жазықтың каспий ойпатынан біраз бөлігін бархан және үйінді құмдар алып жатыр. Облыс территориясының жартысы сортан және сортанды, топырақтардан тұрады. Атырау облысының климат жағдайы - жазы құрғақ, қатты ыстық және аз қарлы, қысы желді, ол атмосферадағы улы заттардың айналымға түсуіне жағдай жасайды. Мұнай өндіру кәсіпорындары - Мартыши, Доссор, Құлсары, Комсомольск, Сагыз, Қошқар, Қаратон, Теңіз.

Мұнай өңдеу және мұнайхимия өнеркәсіптері жетілуде, негізгі өнім түрлері: жанғыш майы материалдар, электродты кокс, полиэтилен, полипропилен сонымен қатар 200- ден астам өнеркәсіп объектілер орналасқан, қалдықтары мен тастанды зиянды заттарымен қоршаған ортаны ластайды.

Теңіз кен орны 1979 ашылды, солтүстік Каспий бассейнінің оңтүстігінде орналасқан, алып мұнай және газ кен орындары саны қатарына, - Қарашығанақ, Жаңажол, Астрахань, Орынбор жатады. Теңізде 3 млн т. Жоғары шикі мұнай және 1, 8 млн м ³ газ есептелінген. Теңіз мұнайгаз кәсібі территориясының ауданы 270 га, бұнда 150 - ден астам өндіру көздері орналасқан, тастанды заттары жылына 82 мың тоннадан асады, оның 1600 тоннасы көлік зиянды заттарына қатысты. Сондықтан, өндірістің кенорындарындағы мұнайгазхимиялық ластаушы негізгі көздері болып есептеледі: 1) мұнай кен орындарын барлау 2) мұнай және газ өндіру 3) мұнай және газды тасымалдау 4) мұнай және мұнайгаз өнімдерін өңдеу 5) мұнайгаз өнімдерін пайдалану 6) қалдықтарды пайдаға асыру.

Табиғат ортасының анағұрлым ластануын мұнай скважиналарын бұрғылауда жүзеге асады. Бұрғылаудың барлық технологиялық процесі бұрғы мұнарасын орнатудан скважинаны құрастыруға дейін топырақ жабынына едуәір механикалық және химиялық әсер етуімен сипатталады. Бұрғы қондырғы территорияларындағы жер амбарларында (тұндырғыш) үлкен көлемде пайдаланған етітінділер, ластанған саз балшықтармен, органикалық реагенттермен, май, тұздар жинақталып және сақталған, ол қоршаған ортаны және оның барлық мекендеушілеріне өте қауіпті. Сонымен қатар жер асты сулары ластанады және теңіздің ауа режимі бұзылады.

Теңіз кен орнында және бұрғылау территориясында көлемі 0, 3 - 0, 5 га болатын мұнай көлшіктері байқалады. Олардың қақпан қызметін атқарып солардың әсерінен құстар мен сүт қоректілердің жаппай қырылуы болып жатыр. Бұрғылау мұнарасының 500-800м радиусінде өсімдіктер жабындары 70-80 % жойылуда, ал 100м қашықтықта сазды ерітіндімен пен қарқынды ластануы нәтижесінде ол мүлдем жойылуды. (34)

Мұнай ұңғымасын бұрғылау кезінде қолданылатын техникалық судың құрамында ауыр металдар және мұнай, мұнай өнімдерінің компонентді қалдықтары сақталады. Су буланғаннан кейін сол жерде қара түсті ластанған борпылдақ топырақ қабаты пайда болады, құрамында концероген, мутогендік заттар болады да, аздаған жел тұрғанда жеңіл шаң - тозаңға айналады. Мұндай жағдайда құрамында ауыр металдары бар шаң және құм бөлшектері, демалған кезде жануралар адамдар ақзаларына түсуі мүмкін. (35, 36, 37) .

Мұнай өнімдерін және газды өндіруінің қолдану өсу мүмкіндігіне сай әрдайым газ мұнай құбырларының магистральдық жүйелері кеңейе түседі. Олар арқылы шикі товарлы мұнай, әр түрлі сұйықтық және газды мұнай өнімдері айдалады. Мұнай - газ жарылуының кезінде орташа есеппен 2 тонна мұнай төгіледі, ол 1000 м ² жерді жарамсыздандыруға әкеледі.

Атырау мұнай айыру зауытының сыртқы ортаны ластаушы негізгі көзі болып табылады. Зауыт ұшақтық бензин, моторлық жанармай, мазут, уайт-спирт, кокс, мұнайбитум, сұйытылған және құрғақ газ, алкилбензин, синтетикалық жуу заттарын шығаруда.

Теңіз кен орнынан 1991-1997 ж аралығындағы мұнай және газдың алынуы 1- ші кестеде көрсетілген. Тәжірибе көрсеткендей, тек қана мұнайды өңдеу және транспорттау кезінде бүкіл дүние жүзінде шикі заттың 10% жоғалатыны белгілі болды, соның ішінде, тек қана, Түмен территориясында жылына 8 млрд м ³ жуық мұнай төгіледі. Атырау және Маңғыстау облыстарында апат нәтижесінде 188, 9 мың тонна мұнай төгілген, ал мазуттанған топырақ шаммен 737 га құрайды (12) «Амбарлар» (мұнай көлшігі) топырақ қабатын өте терең сіңірілген. Жеке кәсіпорындарда оның қалыңдығы 10м жетеді. (1, 40) қоршаған ортаға газ ж/е сұйық тәрізді мұнай өнімдерінің соның ішінде көмірсутек қалдықтарының түсуі, жүйелік пайдаланудың және апаттық жайылу төгілулер нәтижесінде болады. (41, 42) Мұнай өнімдерін сақтауда резервуарлардың саңылаусыздығынан, құбырлар мен құрал -жабдықтардың, ішкі бөлігінің коррозия процесстернінің жүруіне жағдай жасалуда. Көмірсутек қалдықтарының 90% атмосфераға резервуардан түседі, 8% мұнайлы газды жинау кезінде, мұнай және мұнай өнімдерінің 9 % тасымалдауда, сақтау және мұнай базасының тұтынушыларына жіберген кезде жойылады. Мұнай химиялық кәсіпорындарда ағынды суларынан мұнай қалдығы түзіледі. Ағынды құрамында сульфаттар, хлорид, фенол, ауыр тұз қосылыстары су ақталады. Қаратон, Доссор, Теңіз кәсіпорындарында мұнай кәсіптік ағынды сулардың аудандық көлемі жылма-жыл ұлғаюы, құрамында тірі аңғалардың өмір сүруіне зиянды тұзы және улы концерогенді, мутагенді зиянды заттар сақталған, олар әртүрлі қауіпті кластарға жатады. Ғылыми жұмыстарда көрсетілгендей, Атырау мұнай өңдеу зауытының ағынды су құрамында бенз(а) пирен, кадмий, никель, қорғасын, мыс, фенол және тағы басқа канцерогендік заттар зерттелген, олар топырақта жинақталуда. Атмосферада барлық тасталған зиянды заттардың, үлесі факельдік шаруашылыққа, түтіндік тұрбаға тиесілі.

ОВ - ның органикалық заттардың металдармен әрекеттесуін алғашқыда Имялетдинов қарастырған. Шайыр және асфальтентер мұнайдың жоғарғы молекулярлы көмірсутекті емес компоненттеріне жатады, құрамында микроэлементтер санымен қатар периодтық системадағы барлық металдар кіреді. Проценттік көрсеткіштер бойынша Fe, Co, Zn акциялары арасында таралған.

Мұнай өнімдерін бензин керосин, мазут, битум, қолдану экологиялық шиеленістікті тудырды, битумды мұнай және мұнай өнімдерін жаққанда, ілесіп көп мөлшерде ауаға ауыл металл тасталады, топыраққа конып жинақталып қасиетін, құрамын өзгертеді.

Мазут - қатты металданған мұнайдың өнімі. Сол мақсатта болар еді, егерде оны металлдан арылтып, содан кейін энергия көзі ретінде пайдалануға болады.

Мұнайлы газды жаққан кезде ауыр металл күл қалдығында қалады. Көптеген мұнайдың күлі 0, 001 - 0, 02 % (67) .

Ауыр металдардың белгілі токсиканттарының бірі қорғасын. Қоршаған ортада көп жиналады және ластағыш болып келеді. Қорғасынның адам ағзасында пайда болуы консерві өнімдерін пайдалану, себебі консерві банкілері қорғасын негізіндегі металдардан жасалынады.

Мұнай өнеркәсібінің Қазақстан экономикасын жоғарылатуы мен қатар Мұнайгаз өнеркәсібінің негізгі ластаушы көздері әртүрлі көп. Мұнай кендерін табу үшін алдымен іздеу- барлау жұмыстары жүргізіледі. Ұңғыманың құрылысы кезінде қоршаған ортаны ластайтын заттар: сусымалы заттарды сақтайтын заттар, бұрғылау сұйықтығы, өндірістік-технологиялық қалдықтары бар қоймалар және тағы басқалар. Соның салдарынан ұңғыма маңындағы жерлер бұрғылау сұйықтығымен және мұнай өнімдерімен ластанады. Кейін бұл зиянды заттар еріген сулармен жер асты суларына немесе жақын су қоймаларына жетіп және сол жердің флорасы мен фаунасына зиянын тигізеді. Мұнай өндіру топыраққа зиян келтіреді. Оны мынадан байқауға болады. Бұрғылау мұнарасының 300-500 м радиуста өсімдіктер 70-80%, ал 100% м радиуста өсімдіктер жамылғысы толығымен жойылған. Көптеген мұнай компаниялары мұнай өндіру барысыныда ластанған топырақты, суды тазарту үшін көмірсутекті суға және көмірқышқыл газына айналдыратын микроорганизмдердің көмегімен биотазалау әдістерін кең қолдануда. Мұнай негізгі энергия көзі және әртүрлі жанармай алу мен мұнай - химия өнімдерін алу газ және мұнай зауыттарында өңделеді, олда қоршаған ортаны ең негізгі көзі болып көзі болып табылады. Мұнай және мұнай өнімдерін үлкен танкерлер тасымалдайды. Қазіргі заманда танкерлердің апатқа ұшырауы жиі боуда. Ал бұл құрлық мұхит - теңіздердің флорасы мен фаунасына өте зор зиян келтіруде.

Қазақстандағы кен орындары мұнайы құрамындағы смола, асфальтент және парафиндердің топырақ пораларарын бітеп, су - ауа режимдерін төмендетеді. Май және парафин өндіруде кен орындарына, ( Маңғыстау, Өзен, Жетібай ) Құмкол және басқа мұнайлары жатады, құрамында жоғары потенциальды май және парафинмен сипатталады.

Республикада жалғыз ғана Атырау мұнай өңдеу зауыты (АМӨЗ), Қазақстанның Батыс региондары мұнайларын, құрамынан май алу үшін шикізат өңдеу жылына 6 млн тоннаға дейін ұлғайды. Маңғыстау кен орындары мұнайларын физикалық - химиялық сипаттамасы күкірт құрамы аз, фракциялық құрамы мен парафин мөлшерімен ажыратылады. ( 1-кесте)

Кестеде көрсетілгендей, жоғары парафинді мұнай - Құмқол, Кеңқияқ, Маңғыстау кен орындарының мұнайы болып табылады.

3. Мұнай және мұнай өнімдерінің биологиялық әсері.

1. 3. 1 Мұнай және мұнай өнімдерінің топыраққа әсері.

Топырақ техногендік және улы ингредиент жинаушы және шектеулі орта. Мұнай және мұнайгаз өнімдері ауыр металлдар тобының және тотықсыздану процессі өзгеріп, рН мәнін арттырады.

Жеңіл фракциялар атмосферада біртіндеп буланады, мұнайдың бір бөлігі химиялық және биологиялық қышқылдарға ұшырайды. Теңіз кен орнының 70 % төгілген мұнайы бірден буланады. Мұнайдың қозғалуы жер асты суына жеткен кезде тоқталып ластайды, ауыр сазды топырақтарда мұнай сорбцияланады, пораларды бітелді, топырақ және өсімдік қабатын бұзады.

Топырақтағы ж/е судағы әртүрлі токсикалық заттар өсімдіктердің, жануарлардың ж/е адамдардың организміне келіп түседі.

Мұнай газ шығатын райондарда топырақтың көмірсутегімен аз да болса ластанса, бұл оның өз-өзінен тазаруына себеп болатын микроорганизмдердің көлемінің азайып кетуіне әкеліп соғады. Күкіртсутегінің көп мөлшерінің топыраққа түсуі, өсімдік жамылғысына зиянды аэробтық және спера түзуші микроорганизмнің күрт өсуіне әкеледі. Көміртек оксиді ( орташа 70% ) атмосферада толық емес табиғи газдардың жануы, қышқыл газбен булы газдың қосылуымен тотығады.

Азот оксиді мен күкірт оксиді бірігіп көміртек қышқылы атмосфераға қосылып, химиялық қосылыс және тасымалдаушы түзеді. Желдің көмегімен ластағыш заттар өте ұзақ ара қашықтыққа таралады. 1998 жылы «Тенгизшевройлға» атмосфераға 39 ластағыш заттар бар екенін стационар көзі дәлелдеді, оның көлемі 82338, 295 т. Желдің жылдамдығы 6 м/с қауіпті болатындығын ескеру керек.

ТШО - таст/у ластану активтілік зоналарына сәйкес, анықталатын аудан, оның радиусы 19, 5 км және 1, 95 км. Активті ластану зонасының ауданы 1, 180 км ² .

Жанбаған көмірсутек газ фазасын түзеді 1 метан, этаннан конденцирленген көмір сутекке дейін - 15-20% және күйе 4-8 %, азот оксиді және күйлер ластану көздерінен 1-2 км -ге дейін таралады. Көмірсутек оксидтері атмосфера қабатында 5-8 км қашықтықтарда миграцияланады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс