Меншік капиталының аудиті
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. Аудит: мәні,мазмұны және даму тенденциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Аудит мәні қажеттілігі және зерделеу аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
ІІ. Меншік капиталының аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.1 Меншік капиталын аудиттеу көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2 Жарғылық капиталының аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.3 Резервтік, қосымша төленген және төленбеген капиталдың аудиті ... ... ..16
2.4 Бөлінбеген табыс аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ІІІ.«Байсерке Агро» ЖШС.нің меншікті капиталының аудиті ... ... ... ... 20
3.1 «Байсерке Агро» ЖШС.нің есептік саясатына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... .20
3.2 «Байсерке Агро» ЖШС.нің меншікті капиталының аудиті ... ... ... ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
І. Аудит: мәні,мазмұны және даму тенденциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Аудит мәні қажеттілігі және зерделеу аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
ІІ. Меншік капиталының аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.1 Меншік капиталын аудиттеу көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2 Жарғылық капиталының аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.3 Резервтік, қосымша төленген және төленбеген капиталдың аудиті ... ... ..16
2.4 Бөлінбеген табыс аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ІІІ.«Байсерке Агро» ЖШС.нің меншікті капиталының аудиті ... ... ... ... 20
3.1 «Байсерке Агро» ЖШС.нің есептік саясатына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... .20
3.2 «Байсерке Агро» ЖШС.нің меншікті капиталының аудиті ... ... ... ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Меншікті капиталдың тәжірибе жүзінде аудит саласында үлкен мән алады, соымен қатар меншікті капитал шаруашылық қызметке қажет материалдық қүндылықтардың, ақшалай қаражаттың, қаржылық салымдар мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсалған шығындардың ақшалай жиынтығын айқын көрсетеді.
Нарық шартында кәсіпорын, кредиттік мекемелер және тағы басқа иелік ететін объектілер мүлікті пайдалану, ақша қаражаттарын, көптеген коммерциялық операцияларды және инвестицияны пайдалану арқылы келісім шартқа түседі. Бүл қарым-қатынас сенімді болуы үшін қатысушылар өздеріне қажетті қаржылық ақпараттарды алып және пайдаланып отыруы қажет. Ақпараттардың сенімді болуы аудитормен тексеріліп жүргізіледі.
Коммерциялық ұйымның, кәсіпорындар табыстың көлемі неғүрлым жоғары болуын қалайды. Меншік иелерінің капиталға салған салымдарының кері қайтарылымы кәсіпорыннан тыс саладан түскен табыстың көлемінен кем болмауы керек. Сонымен қатар, жүмыс жасап түрған кәсіпорындардың негізгі мақсатының бірі — табыс көзін сақтап қалу, соның ішінде меншікті капитал. Меншікті капиталдың сол кәсіпорын өзінің әрі қарай жұмыс жасау қабілетін сақтап қалудағы рөлі жоғары.
Меншік иелері, соның ішінде ұжымдық меншік иелері — акционерлер, сонымен қатар кредиторлар өздігінен көптеген кәсіпорын операцияларының және қорытынды есептердің жүргізілуіне қатысып, бақылай алмайды. Сондықтан олар квалификациясы бар тәжірибелі мамандардың қызметін пайдаланады. Аудиторлық қызмет — сенімді қаржылық ақпараттармен қамтамасыз етеді.
Кәсіпорын және сол кәсіпорындағы қызметтерді жүргізуде сақталынатын заңдылықтар жэне қызметтердің нәтижесі туралы ақпараттар мемлекетке салық салу жэне экономика саласында шешімдер қабылдау үшін қажет. Ақпараттардың сақталуы нарықтағы капиталдың тиімді жүмыс жасауын жоғарылатады, сондайақ зкономикалық шешімдер қабылдауға көмектеседі әрі баға береді. Меншікті капитал тәжірибе жүзінде аудит саласында үлкен мәнге ие. Ол шаруашылық қызметте қажет материалдық құндылықтардың, қаржы-қаражаттардың яғни, ақшалай қаражаттардың, қаржырық салымдар мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында шығындардың және алажақтардың ақшалай жиынтығы.
Шаруашылық субъектісі алғаш құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасының заңында қаралған мөлшерден кем бомауы тиіс жэне де ол сол субъект қүрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай жэне басқадай түрде ақционерлік қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Кейінгі уақыттарда субъектінің капиталы өзінің қызметі барысында тапқан таза табысы жэне сондай-ақ басқа көздерден, тегін түскен мүліктермен, ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Нарық шартында кәсіпорын, кредиттік мекемелер және тағы басқа иелік ететін объектілер мүлікті пайдалану, ақша қаражаттарын, көптеген коммерциялық операцияларды және инвестицияны пайдалану арқылы келісім шартқа түседі. Бүл қарым-қатынас сенімді болуы үшін қатысушылар өздеріне қажетті қаржылық ақпараттарды алып және пайдаланып отыруы қажет. Ақпараттардың сенімді болуы аудитормен тексеріліп жүргізіледі.
Коммерциялық ұйымның, кәсіпорындар табыстың көлемі неғүрлым жоғары болуын қалайды. Меншік иелерінің капиталға салған салымдарының кері қайтарылымы кәсіпорыннан тыс саладан түскен табыстың көлемінен кем болмауы керек. Сонымен қатар, жүмыс жасап түрған кәсіпорындардың негізгі мақсатының бірі — табыс көзін сақтап қалу, соның ішінде меншікті капитал. Меншікті капиталдың сол кәсіпорын өзінің әрі қарай жұмыс жасау қабілетін сақтап қалудағы рөлі жоғары.
Меншік иелері, соның ішінде ұжымдық меншік иелері — акционерлер, сонымен қатар кредиторлар өздігінен көптеген кәсіпорын операцияларының және қорытынды есептердің жүргізілуіне қатысып, бақылай алмайды. Сондықтан олар квалификациясы бар тәжірибелі мамандардың қызметін пайдаланады. Аудиторлық қызмет — сенімді қаржылық ақпараттармен қамтамасыз етеді.
Кәсіпорын және сол кәсіпорындағы қызметтерді жүргізуде сақталынатын заңдылықтар жэне қызметтердің нәтижесі туралы ақпараттар мемлекетке салық салу жэне экономика саласында шешімдер қабылдау үшін қажет. Ақпараттардың сақталуы нарықтағы капиталдың тиімді жүмыс жасауын жоғарылатады, сондайақ зкономикалық шешімдер қабылдауға көмектеседі әрі баға береді. Меншікті капитал тәжірибе жүзінде аудит саласында үлкен мәнге ие. Ол шаруашылық қызметте қажет материалдық құндылықтардың, қаржы-қаражаттардың яғни, ақшалай қаражаттардың, қаржырық салымдар мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында шығындардың және алажақтардың ақшалай жиынтығы.
Шаруашылық субъектісі алғаш құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасының заңында қаралған мөлшерден кем бомауы тиіс жэне де ол сол субъект қүрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай жэне басқадай түрде ақционерлік қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Кейінгі уақыттарда субъектінің капиталы өзінің қызметі барысында тапқан таза табысы жэне сондай-ақ басқа көздерден, тегін түскен мүліктермен, ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
1. Абленов Д.О. Аудит негіздері: Оқулық – Алматы: Экономика, 2005. – 400бет.
2. Байдаулетов.С.М, «Аудит» Қазақ Университеті, 2004ж.
3. «Аудит теориясы» Сәтмырзаев А.А, Укашев Б.Е, Алматы,2000ж
4. Типовой план счетов бухгалтерского учета. Алматы 2007ж.
5. «Байсерке Агро» ЖШС – нің жайлы мәліметтер.
6.«Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж. Дүйсенбаев К.Ш, Төлегенов Э.Т, Жұмағалиев Ж.Т.
7. Интернет «google», яндекс.
2. Байдаулетов.С.М, «Аудит» Қазақ Университеті, 2004ж.
3. «Аудит теориясы» Сәтмырзаев А.А, Укашев Б.Е, Алматы,2000ж
4. Типовой план счетов бухгалтерского учета. Алматы 2007ж.
5. «Байсерке Агро» ЖШС – нің жайлы мәліметтер.
6.«Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж. Дүйсенбаев К.Ш, Төлегенов Э.Т, Жұмағалиев Ж.Т.
7. Интернет «google», яндекс.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Аудит: мәні,мазмұны және даму тенденциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Аудит мәні қажеттілігі және зерделеу аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
ІІ. Меншік капиталының аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.1 Меншік капиталын аудиттеу көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2 Жарғылық капиталының аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.3 Резервтік, қосымша төленген және төленбеген капиталдың аудиті ... ... ..16
2.4 Бөлінбеген табыс аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ІІІ.Байсерке Агро ЖШС-нің меншікті капиталының аудиті ... ... ... ... 20
3.1 Байсерке Агро ЖШС-нің есептік саясатына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ...20
3.2 Байсерке Агро ЖШС-нің меншікті капиталының аудиті ... ... ... ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Кіріспе
Меншікті капиталдың тәжірибе жүзінде аудит саласында үлкен мән алады, соымен қатар меншікті капитал шаруашылық қызметке қажет материалдық қүндылықтардың, ақшалай қаражаттың, қаржылық салымдар мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсалған шығындардың ақшалай жиынтығын айқын көрсетеді.
Нарық шартында кәсіпорын, кредиттік мекемелер және тағы басқа иелік ететін объектілер мүлікті пайдалану, ақша қаражаттарын, көптеген коммерциялық операцияларды және инвестицияны пайдалану арқылы келісім шартқа түседі. Бүл қарым-қатынас сенімді болуы үшін қатысушылар өздеріне қажетті қаржылық ақпараттарды алып және пайдаланып отыруы қажет. Ақпараттардың сенімді болуы аудитормен тексеріліп жүргізіледі.
Коммерциялық ұйымның, кәсіпорындар табыстың көлемі неғүрлым жоғары болуын қалайды. Меншік иелерінің капиталға салған салымдарының кері қайтарылымы кәсіпорыннан тыс саладан түскен табыстың көлемінен кем болмауы керек. Сонымен қатар, жүмыс жасап түрған кәсіпорындардың негізгі мақсатының бірі -- табыс көзін сақтап қалу, соның ішінде меншікті капитал. Меншікті капиталдың сол кәсіпорын өзінің әрі қарай жұмыс жасау қабілетін сақтап қалудағы рөлі жоғары.
Меншік иелері, соның ішінде ұжымдық меншік иелері -- акционерлер, сонымен қатар кредиторлар өздігінен көптеген кәсіпорын операцияларының және қорытынды есептердің жүргізілуіне қатысып, бақылай алмайды. Сондықтан олар квалификациясы бар тәжірибелі мамандардың қызметін пайдаланады. Аудиторлық қызмет -- сенімді қаржылық ақпараттармен қамтамасыз етеді.
Кәсіпорын және сол кәсіпорындағы қызметтерді жүргізуде сақталынатын заңдылықтар жэне қызметтердің нәтижесі туралы ақпараттар мемлекетке салық салу жэне экономика саласында шешімдер қабылдау үшін қажет. Ақпараттардың сақталуы нарықтағы капиталдың тиімді жүмыс жасауын жоғарылатады, сондайақ зкономикалық шешімдер қабылдауға көмектеседі әрі баға береді. Меншікті капитал тәжірибе жүзінде аудит саласында үлкен мәнге ие. Ол шаруашылық қызметте қажет материалдық құндылықтардың, қаржы-қаражаттардың яғни, ақшалай қаражаттардың, қаржырық салымдар мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында шығындардың және алажақтардың ақшалай жиынтығы.
Шаруашылық субъектісі алғаш құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасының заңында қаралған мөлшерден кем бомауы тиіс жэне де ол сол субъект қүрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай жэне басқадай түрде ақционерлік қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Кейінгі уақыттарда субъектінің капиталы өзінің қызметі барысында тапқан таза табысы жэне сондай-ақ басқа көздерден, тегін түскен мүліктермен, ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жұмысымды талдау барысында меншікті капиталдың көптеген тусініктерімен кездестім. Бухгалтерлік есепте меншікті капитал: жарғылық капитал, қосымша капитал, резервтік капиталдан, өзге де меншікті капиталдан түрады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Меншікті капиталдың есебін, аудитін талдау және анықтау, аудиторлық қорытынды жасау жүмыстың негізгі мақсаты болып табылады.
Мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді қарастырдым:
1. Кәсіпорындағы меншікті капиталдың есебін талдау, қарастыру;
2. Меншікті капиталдың аудиторлық тексеру және қорытындылау;
Жұмыстың зерттеу көздері. Негізгі зерттеу көздерін кітапхана қорынан қарастырдым және XXI ғасырдың дамыған технологиясы болып табылатын интернет көзін пайдаландым.
Зерттеу жұмысының әдіс -- тәсілдері: салыстырмалы түрғыдағы зерттеу әдісі және жинақтау, сұрыптау, жүйелеу, топтау, талдау, сипаттама беру тәсілдері қолданылды.
Жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспе, үш тарау, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. Аудит: мәні, мазмұны және даму тенденциясы
1.1 Аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы
Ел Президентінің Қазақстан халқына Қазақстан - 2030 барлық қазақстандықтардың өсіп - өркендеуі, қауіпсіздігі және әл - ауқатының артуыЖолдауында ХХ ғасырдың 90-ыншы жылдары республика экономикасында орын алған дағдарыстың себептері ашылып, оны жеңудің жолдарв айтылған. Радикалдық саяси және экономикалық реформаларды жүзеге асыру, КСРО-ның құлауы және қазақстандық экономикасының әлемдік шаруашылық қатынас жүйесіне енуі дағдарыстың болуына, өндіріс көлемі мен өнімдердің, жұмыс, қызметтің бәсекеге қабілеттілігін күрт төмендетуге обьективті жағдайлар тудырды. Бұл дәстүрлі нарықтың ығысуына, төлемге қабілетсіздік тудыруға, шектен тыс инфляцияға және көптеген шаруашылық жүргізуші субьектілер қызметінің тоқтауына әкеп соқтырды. Қалыптасқан жағдайды ескеру арқылы ұзақ мерзімді жеті артықшылықтың бірі ретінде жоғары шетелдік инвестиция мен ішкі жинақ ақша деңгейіндегі ашық нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсу анықталды. Экономикалық өсу қаржы тұрақтылығына, өндірісті әртараптандыруды қамтамасыз етуге,аса маңызды салаларға инвесторларды тартуға, шешуші бизнес салаларының іскерлігін арттыруға, белсенді өндіріс саясатын енгізуге және акценттерді шаруашылық жүргізудің макродан микродеңгейіне жылжытуға септігін тигізеді.
Қазақстан Республикасында радикалдық реформалардың стратегиялық курсы нарықтың рөлі мен барлық тауар ақша қатынас жүйесін күшейтуге бағытталған. Нарықтық экономиканың тиімділігін, оның ғылыми - техникалық жетістіктерді жылдам енгізетін, адамның қажеттіліктерін жан - жақты қанағаттандыруға мақсаттылығын әлемдік тәжірибе көрсетіп береді. Нарықтық қатынасқа тауар өндірушілердің экономикалық тәуелсіздігі, субьектілердің шаруашылық қызметіне әкімшіліктің араласуын болдырмаушылық, өндіріс саласындағы еркін экономикалық байланыстар және қоғамдық өнім айналымы және оны тұтыну тән.
Қазақстандық экономиканы сәтті функциялау үшін оны ұйымдастырудың озық құралдары мен нақты тетіктерін, оның ішінде мақсатты - бағдарламалық әдісті көптеген факторлар бойынша талдауды, жүйелі бақылауды және оңтайлы шешімдерді қабылдауды қолдану аса қажет. Барлық ресурс түрлерінің аса өткір сезілген тапшылық жағдайында ұлттық экономиканың қозғаушы күші - кәсіпкерлікке айрықша назар аудару керек. Мемлекеттік меншіктерді жекешелендіруді тездету, өндіріс тиімділігін арттыру, бәсекелестік ортаны дамыту, қаржылық бақылауды жақсарту және осы заманғы нарықтық инфрақұрылымды қалыптастыру сияқты факторлардың маңызы зор. Бір жағынан, шегі жоқ тұтынушылық, екінші жағынан, ресурстардың шектеулі болуы шаруашылық жүргізудің қажеттілігін тудырады. Шаруашылық ресурстардың жетіспеушілігін терең сезінбес үшін адамдар барлық іс - әрекетін жоспарға құратын болса, адамдар экономиканың көмегімен тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін өнім, қызмет түрлерін өндірудің барлық мекемелері мен әдістерін қамтиды. Шешім қабылдаушы, шаруашылық жоспарын дербес жасайтын әрі оларға сәйкес әрекет ететін барлық экономика бірліктері шаруашылық жүргізуші субьектілер деп аталады.
ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп берушілер туралызаңда жеке кәсіпкер және ұйым терминдерінің мәні мен айырмашылығы ашып көрсетіледі. Ал, бұл терминдердің мағынасы республика резиденттері болып табылатын кәсіпкерлік қызметпен айналысатын барлық заңды тұлғаларды, содай - ақ ел аумағында тіркелген бейрезидент өкілдіктер мен филиалдарды білдіреді.
Ұлттық экономиканы реформалау бойынша түбегейлі процестер шаруашылық қызметті басқаруда жаңа ұйымдық және бақылаушы - талдамалы құрылымның пайда болуының обьективті қажеттілігімен шарттастырылған. Халық шаруашылығын басқару жүйесін қайта құрудың алғашқы жылдарында - ақ жоспарлы экономиканың дәстүрлі бақылау оргондары өсу үстіндегі, яғни арта түскен қажеттіліктерді қанағаттандыру мен барлық мүдделі тұтынушыларды обьективті ақпаратпен қамтамасыз ету бойынша пайда болған проблемаларды кешенді өзінің қабілетсіздігін көрсетті.
Әміршіл - әкімшілік жүйеде төменгі басқару буынының жоғрыға қатаң бағынуы тек жоспарланған тапсырмалардың орындалуын, шаруашылық операциялардың заңдылығын сақтау, яғни оның заңға сәйкес болуын және мемлекет қарауындағы жалпы халықтық ресурстардың сақталуын тексеру бойынша тиісті ревизиялық қызметтерді ғана талап етті. Ал, нарықтық экономика жағдайындашаруашылық жүргізуші субьектілердің серіктестермен, инвесторлармен, кредит берушілермен, меншік иелерімен, акционерлермен және басқа да пайдаланушылармен деңгейлес байланыстары бойынша шындыққа жанасымды ақпараттарға қажеттілік бірден артады. Бұл арада тек белгіленген параметрлердің сәйкестігін тексеру ғана емес, сонымен қатар шарушылық жүргізуші субьектілердің қызметтерін жақсарту бойынша ғылыми негізделген ұсынысын әзірлеуді,оларға кеңес беруді және басқадай да жоғары кәсіби деңгейде тиісті аудиторлық қызмет көрсетуді талап етеді.
Кәсіби аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы - бұл бүгінгі таңда да жалғасын тапқан айтарлықтай ұзақ прцесс. Аудиттің қоғамдық ролін түсінуі үшін оны ұйымдастырудың әдістемесін, теориялық негізін және мәнін ашу керек.
Нарықтық экономикаға өтпелі кезеңде шаруашылық жүргізуші субьектілер қызметін басқарудың маңызды құралдарының бірі қаржылық бақылау болды.ТМД елдеріндегі нарықтық қатынастың дамуы өндіріс саласындағы бизнестің жаңа қаржылық бақылау жүйесін қалыптастыратын алғышарттарды тудырады.
Қаржылық - шаруашылық бақылау жүйесін түбегейлі қайта өзгерту,
енгізу және тәуелсіз аудиттің поскеңестік өңірде қарқынды дамыту негізінде мына принциптер жатқызылады:
1. Меншік түрлері және қаржы көздері бойынша бақылау обьектілерін дәл оқшаулау;
2. Бақылау субьектілерін мемлекеттікғ, қоғамдық, аудиторлық, ведомствалық және іштей деп бөлу;
3. Бақылау мәселелерін шектеу, оның ішінде бюджеттің кірісі мен шығысын дұрыс қалыптастыру, есеп берулердің анықтығы, өндіріс әлеуетін пайдаланудың тиімділігін арттыратын резервтерді анықтау және бағалау;
4. Мемлекеттік, жергілікті, қоғамдық, ішкі шаруашылық, тәуелсіз аудиторлық ұйымдар мен жекеленген аудиторлардың әрекет ету салдарын анықтау.
Аудит тарихы көрсеткендей, оның дамуы әкімшілік пен инвесторлар арасындағы мүдделердің бөлініунен болды.
Америкалық бухгалтерлер ассоциациясының зерттеуіне сәйкес аудитке қажеттілік мына негізгі шарттарды тудырды:
oo Ақпарат жасаушылардың және пайдаланушылардың мүдделерінің қабыспауы, яғни сәйкеспеуі ақпараттың обьективті болмауына әкеп соқтыруы мүмкін;
oo Обьективті емес ақпараттарға негізделген шаруашылық шешімдерді қабылдау жағымсыз экономикалық салдарды тудыруы ықтимал;
oo Алынған ақпараттың шындыққа жанасымдылығын бағалау немесе тексеру үшін фирманың пайдаланушыларында жоқ арнайы білім болуы қажет;
oo Ақпаратты пайдаланушының оның сапасын тікелей бағалау үшін уақыты мен материалы әрдайым бола бермейді.
Қажетті ақпаратты алу мен бағалаудағы пайда болатын қиындықтар
аудиторлық қызметтің аясын тарылтады. Оның негізгі міндеті - есеп берулерді анық күмәнсіз ету, тұтынушыға ақпаратты маманның пікірін араластырмай жеткізу.
1.2 Аудиттің мәні, қажеттілігі және зерделеу аспектілері
Америкалық бухгалтерлер ассоциациясы комитеті бухгалтерлік есептің негізгі тұжырымдамасы бойынша аудитке мынадай анықтама берді: Аудит - бұл экономикалық іс - әрекеттер мен оқиғалар туралы обьективті деректердің бағалауын, оның деңгейінің белгілі бір өлшемге сәйкестігін алудың және мүдделі пайдаланушылардың нәтижелерін ұсынатын процесі.
Классикалық ұғымда аудит - кәсіпорында жұмыс істемейтін маманданған тәуелсіз аудитор жүзеге асыратын ешкімге тәуелсіз сырттай қаржылық бақылау.
Мұндай кәсіби бақылау аудитке деген қажеттілік көптеген жағдайларға байланысты артып отыр.
1) Кәсіпкерліктің дамуы мен капитал өсуінің әсері;
2) Өзін - өзі реттеуге ұмтылатын ұйымдар санының арта түсуі;
3) Экономикалық тұрақтылықты, меншік иеленушілерге және кредиторларға олардың салған ақшаларының сақталуына кепілдік беруді қамтамасыз ететін жағдай тудырудың қажеттілігі;
4) Компаиялардың операциясы көп әрі күрделі болуы мүмкін, пайдаланушылар ол туралы ақпаратты дербес алуға мүмкіндігі болмағандықтан аудиторлардың қызметіне мұқтаж;
5) Қаржылық ақпаратты пайдаланушылар компанияның есептік жазбаларына әдетте қолдары жете бермейді және олардың тиісті тәжірибелері жиі бола бермейді;
6) Пайдаланушылар қабылдайтын шешімнің салдары өздері үшін өте маңызды болуы мүмкін, сондықтан да аудитор арқылы алатын ақпараттың толық болуы мен анықтығы оларға ауадай қажет.
Аудит - бұл біздің еліміздегі акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің және басқа да шаруашылық жүргізуші субьектілердің қызметін экономикалық талдаудың және қаржылық бақылаудың салыстырмалы түрдегі жаңа бағытты. Бұрын бақылау мен тексеру қызметі жүзеге асырылмаған деп, айтуға болмайды. Алайда көптеген операциялық мазмұны жағынан бір - біріне жақын болса да, ревизия мен аудит екеуі бір ұғымды білдірмейді. Аудит бақылаудың шығармашылық дамуын білдіреді. Ол экономикалық бақылаудың формалары мен түрлерін кемітпей, керісінше толықтырады.
Аудиторлық іс экономикалық талдау, кешенді құжаттық тексеру, балансты немесе сот - бухгалтерлік сараптаманы есеппен тексеру туралы біздің ұғымымыздан бөлек болса да аудитор өзінің міндетін жүзеге асыру барысында аты аталғандардың және есептік, бақылаушы - талдамалы тәжірибе салаларының рәсімдерін пайдаланады. Белгілі ғалым Я.В.Соколовтың айтуынша тексерудің мақсаты - кемшіліктерді құрту және жамандықты жою, ал аудиттің мақсаты - кемшіліктерді кеміту және қастықты шектеу.
Әкімшіліктің құқы бар және сатылас байланысты ұсынатын тексерушіні клиент өз қалауымен талдамайды. Бұған керісінше, аудиторды клиент өз қалауымен таңдайды және олардың арасындағы қарым - қатынас деңгейлес байланысқа жол ашатын азаматтық құқықпен реттеледі.
Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит ұғымының аясы кең, өйткені бұл ұғым қаржылық көрсеткіштердің шындыққа жанасымдылығын тексеруді ғана білдірмей ғылыми неізде шығындарды ұтымды ету мен табысты оңтайландыру үшін шаруашылық қызметін жақсарту бойынша ұсыныстарды да әзірлеу ісін қамтиды. Аудитке келісімшарт негізінде жүзеге асырылатын, оның ішінде, бухгалтерлік есеп, ішкі бақылау және қаржылық есеп берулердің жағдайын тексертетін, сондай - артық шығындарды болдырмау, ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру және шаруашылық жүргізуші субьектілердің табысын өсіру мақсатында кеңес беретін бизнес сараптамасының өзінше бір түрі ретінде анықтама беруге болады.
Бизнес аудитін жүргізу үшін белгілі бір салалар мен компаниялар іс - әрекеттің жағдайы туралы шындыққа жанасымды ақпарат кең ауқымды мәселелерін жан - жақты зерделеу қажет.
Мемлекеттің, аймақтың экономикалық жағдайы белгілі бір салалар мен шаруашылық жүргізуші субьектілер іс - әрекеттің жағдайы туралы мәліметтерді алу бойынша бірқатар әдістемелік тәсілдемелер мен нұсқамсалар нұсқамсалар 310 Бизнесті білу атты аудиттің халықаралық стандартында ашып көрсетілген. Алайда бұл стандарт қаржылық есеп берулерің аудиттің ұйымдастыруда қолданылады, ал аудиттің басқа түрлері әдетте экономиканың әр түрлі салаларында болатын оқиғаларды, процестерді және құбылыстарды бағалауда өзіндік ерекшелігі бар тәсілдемелерге, әдістерге және өлшемдерге ие. Осы арада бизнес аудиттің озық түрін ұйымдастыруды жетілдірумен байланысты теориялық және іс - тәжірибе сипаттарындағы бірқатар мәселелер пайда болады.
Тұтастай алғанда аудитті және талдауды уақытылы жүзеге асыру шаруашылық жүргізуші субьектілердің қызметін қаржылық - кредиттік, материалдық - техникалық қамтамсыз етудің, өндірістік ұйымдастырудың тиімділігін және жоспардың баланыстылығын арттыруға ықпалын тигізеді. Бүгінгі таңда бизнестің жағдайы мен дамуына субьектілердің өзінен басқа мемлекеттік, қаржылық, кредиттік, ведомствалық, салықтық және басқа да оргондар белсенді әсер етуі мүмкін. Бірақ осы буындардың бірде біреуі салықтық жеңілдіктер беру кредит және баға саясатын жақсарту, өндірісті, отандық өнімдердің, жұмыс, қызметті өткізуді ынталандыру есебінен бизнесті басқарудың тиімділігін арттыру үшін қолайлы экономикалық жағдай тудыратын мүмкіндіктері мен белгілі бір өкілеттіліктері болса да елеулі көмек көрсете алмайды әрі материалдық өндіріс салаларындағы бизнесті ұйымдастыруды жақсартуға ықпалын тигізбейді.
Бизнесті басқару жүйесін нарықтық экономиканың шаруашылық тетігінің құрамдық бөлігі ретінде қарастыру қажет. Жалпы экономикалық жағдайдың тұрақтылығына қол жеткізбейінше, инфляция деңгейін төмендетпейінше, өндірісті ұйымдастыруы мен қуаттылықты пайдалануды жақсартпайынша, шаруашылық жүргізуші субьектілердің жабдықтаушылық, өткізушілік және қаржылық қызметтерін жетілдірмейінше бизнесті оңтайлы жасау мүмкін емес.
Нарықтық экономика жағдайындағы бизнестің кәсіби аудитін дамыту мәселесінің көп қырлы болуы мына аспектілерді зерделеу үшін бөліп көрсетуге мүмкіндік тудырады.
1) Теориялық:кәсіби аудиттің мәнін, мазмұнын және мағынасын, оның бақылаушы - талдамалы қызметінің басқа да шектес ғылымдары және түрлерімен өзара байланысын анықтау; аудиттің нұсқаларын, түрлерін және типтерін ғылыми жіктеу; аудиттің даму тенденциясын тетіктерін мәселелерін зерттеу; бизнес аудиті мен талдауының принциптері мен компоненттерін постулаттарын нақтылай түсу, тұжырымдамасын әзірлеу;
2) Әдіснамалық: аудиттің жалпы және жеке әдістемелерін анықтау, бизнес жағдайының талдау көрсеткіштер жүйесін, өлшемдерін, әдістерін таңдау, экономикалық әлеуетті (потенциялды) пайдалану тиімділігіне әсер ететін факторларды анықтау және шаруашылық жүргізушісубьектілерлдің қызметін жақсарту бойынша әзірлеу;
3) Ұйымдастырушылық: бизнес аудитін жүргізу мен жоспарлау механизмдерін, құқықтық - нормативтік және ақпараттық базалардың мағынасын ашу; аудиторлық бақылаушы - талдамалы қызметтердің технологиясы мен нақты рәсімін (процедурасын) жетілдіру бойынша ұсыныстарды әзірлеу.
Бизнестің кәсіби аудит мәселесін зерттеу аспектілерінің жалпы шарттарына жататындар:
oo Бизнесті басқарумен байланысты шаруашылық операциялары мен процестерінің аудитін жүргізу үшін алға қойған мақсаттарға қол жеткізу;
oo Шаруашылық қызмет нәтижелерін бақылаудың, талдаудың және есептік озық әдістерін анықтау;
oo Қаржылық - экономикалық талдау мен аудиттің озық түрлерін қолданатын салаларды ұлғайту әрі оған енгізу;
oo Бақылаушы - талдамалы жұмыстарды жақсарту бойынша халықаралық озық іс - тәжірибелерді жалпылау;
oo Бизнестің кәсіби аудитін жүргізудің техникасы мен технологиясын, ұйымдық құрылымын жетілдіру;
oo бастапқы мәліметтерді алумен өңдеуде ЭВМ - ді және экономикалық - математикалық әдістерді қолдану, шаруашылық жүргізуші субьектілер қызметін басқару жүйесін оңтайландыру.
Кәсіби аудиттің даму проблемаларымен осы аспектілерді өзара тығыз байланыстырып мұқият зерделеу ұлттық экономиканың нақты секторларындағы шаруашылық жүргізуші субьектілерінің жабдықтаушылық, өндірістік қаржылық және өткізушілік қызметтерінде болатын оқиғалар мен процестердің ерекшеліктерін ескеру арқылы оның ұйымдастырылуын жетілдіру бойынша, ұсыныстарды жасау мен әзірлеуді тереңдетіп зерттеудің әдістемелік негізіне қызмет етеді.
ІІ. Меншік капиталының аудиті
2.1 Меншік капиталын аудиттеу көздері
Меншікті капиталды қалыптастыру мен пайдалануды оқып-білу шаруашылық жүргізуші субъектінің іс-қызметін ұйымдастыру аудитінің маңызды бағыттарының бірі болып саналады. Меншікті капиталдың көлемі бухгалтерлік баланста көрсетілген активтер мен міндеттемелердің құнын бағалауға байланысты.
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы заңында бұл терминге мынадай анықтама берілген: Меншікті капитал - субъектінің міндеттемелері шегерілгеннен кейінгі активтері.
Меншікті капиталдың ерекшелігі - ол шаруашылық жүргізуші субъектінің актив көзі ретінде үнемі алға шығуы, соған орай оның бар-жоғы білінбейді (оны қолмен ұстауға болмайды).
30 Қаржылық есеп беруді ұсыну БЕС-де меншікті капиталға мыналар жатады деп көрсетілген : жарғылық резервтік қосымша төленген және қосымша төленбеген капитал, бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян).
2.2 Жарғылық капитал аудиті
Меншік капиталы отандық бухгалтерлік есептің жаңа объектісі болып табылады, яғни ол аудит үшін де жаңа. Жаңа бухгалтерлік есеп - 2-де Бухгалтерлік баланс және қаржылық есеп берудегі негізгі ашулар, меншік капиталына : жарғылық капитал, қосымша төленген және төленбеген капитал, таратылмаған табыс (жабылмаған зиян) кіретіндігі көрсетілген. Бұл меншік капиталының элементтерінің әр қайсысы маңыздыболғандықтан,бұлардың әр қайсысының аудитіне жеке тоқталамыз.
Жарғылық капитал меншік капиталының негізгі элементі болып табылады,өзімен қатысушылардың (иелік етушілердің) субъект құруда оның қызметін қамтамасыз ету үшін салымдарын білдіреді. Жарғылық капиталдың орындалатын функциялары мен құрылуы өндірістің ұйымдастырушы-құқықтық формаларына байланысты. Шаруашылық субъектілердің үш негізгі функцияларын белгілеуге болады. Біріншіден, ол субъектінің қызметінде меншіктің негізі болып табылады, яғни бастапқы капиталы. Екіншіден,жарғылық капиталының құрылуы құрушылардың (акционерлердің) субъекттідегі қатысу бөлігін (процентін) анықтайды, оған жалпы жиналыстағы қатысушылардың дауыс көлемі және оның табыс көлемі (дивиденді) сай. Үшіншіден жарғылық капитал үшінші жаққа міндеттердің орындалуына кепіл береді, сондықтан заң бойынша оның минималды мөлшері белгіленген. Толық көлемде жарғылық капитал бұл функцияларды жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерде және акционерлік қоғамдарда орындайды, яғни жарғылық капитал қатысушылардың салымдары мен акцияға жазылуларына байланысты құрылады. Жарғылық капитал толық және командитті серіктестіктектерде бір ғана функцияны орындайды - меншік негізі болып табылады. Меншік салымы өндіріс кооперативінің бастапқы капиталы және қызметті ұйымдастыру және оны құруда кететін шығыстарды жабу үшін арналған. Мемлекеттік кәсіпорынның жарғылық капиталы - бұл мүлік сомасы, меншік иесімен бекітілген (республикалық немесе жергілікті басқару органымен) өндірістік қызметтердің орындалуы үшін. Бұл меншік бөлінбейді,салымдар бойынша үйлестірілмейді, сәйкесінше бұған жұмыс коллективі де,бөлек еңбек өндірістерінің де құқы жоқ.
Мемлекеттік кәсіпорынның жарғылық капиталы, өндіріс кооперативі сияқты, екі функцияны орындайды - мүліктік және кепілдік.
Жарғылық капитал кәсіпорын мүлкіне оны құрған кездегі қатысушылардың салымының жиынтығы болып табылады. Жарғылық капиталды белгілеу мен қалыптастыру тәртібі және пайдалану шаруашылық жүргізуші субьектінің іс - қызметінің өрісі мен жағдайына, ұйымдастыру - құқықтық түріне байланысты.
Жарғылық капиталды тексергенде аудитор бірінші кезекте келесі жағдайларды қарастырады :
1) Бас кітап бойынша баланстық көрсеткіштерді тексеру;
2) синтетикалық және аналитикалық есепті енгізудің дұрыстығын тексеру;
3) жарғылық капитал құрылуының дұрыстығын тексеру;
4) құрушының салымдары толық және уақытылы келуін жазуды тексеру;
5) жарғылық капиталының өзгеруінің дәлелділігін және қатысушылардың құжаттарының және уақытылы енгізілуін тексеру;
6) мүлікті түгелдеу және басқа мүліктік құқық, өндірістің жарғылық капиталына жарна ретінде негізу
7) жарғылық капиталы есебінде табылған қателіктерді,өңделген және дәл ұсыныстар бойынша жұмыс істеп тұрған заң бойынша жою;
8) жарғылық капитал көлемінің құқықтық-нормативтік акті талаптарына сай болуын;
9) жарғылық капитал мөлшерінің өзгеру ықтималдығын;
10) бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасына ықпал ететін операцияларды көрсетудің және қолданған корреспонденциялардың дұрыстығы, көбінесе олардың ішінде төменгідей өткізбелерге ерекше көңіл бөлінеді :
-Дт 5020 Төленбеген капитал шотына және Кт 5010 Салымдар мен пайлар шотына қатысушылардың салымдары сомасына;
-жарғы капиталы мөлшері ұлғайғанда Кт 5010 Салымдар мен пайлар шотына, 12 Негізгі құралдар, 20 Материалдар, 22 Тауарлар, 42 Банктердегі аккредитивтегі, чектердегі, карт-шоттардағы және басқа да шотардағы ақша, 44 Ұлттық валюта ағымдағы корреспонденттік шоттардағы ақша және 45 Кассадағы қолда бар ақшалар бөлімшелердің шоттарына жазу түседі.
Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасына мынадай аудит процедуралары кіреді.
Кесте-1. Жарғылық капитал аудитінің бағдарламасы
Аудит процедуралары
Ақпарат көздері
1 баланс көрсеткіштерінің Бас кітап мәліметтеріне сәйкестігін тексеру
Баланс, 5020,5010,5030,5110 шоттары бойынша Бас кітап
2 Жарғылық капитал қозғалысының синтетикалық және аналитикалық есебін жүргізудің дұрыстығын тексеру
Бас кітап, 13 журнал-ордер, акционерлердің тізілімі, акционерлердің есеп карточкалары, құрылтайшы құжаттар, НҚ мен МЕА қабылдау-тапсыру актілері, төлем тапсырмалары кірістік кассалық ордерлер және т.б
3 Жарғылық капиталды қалыптастырудың дұрыстығын тексеру
Қолданылып жүрген заңнама құрылтайшы құжаттар, бухгалтерлік анықтама
4 құрылтайшылардың жарнасын (салымдарын) кіріске алудың толықтығы мен мерзімділігін тексеру
НҚ мен МЕА қабылдау-тапсыру актілері, ТМҚ қабылдау актілері, жүкқұжаттар, төлем тапсырмалары, кірістік кассалық ордерлер, бухгалтерлік есеп шоттарындағы жазуларжәне т.б
5 Жарғылық капитал өзгерісінің негізділігін және оны құрылтайшы құжаттарға енгізудің мерзімділігін тексеру
Құрылтайшылардың (меншік иелерінің) және акционерлерінің жалпы жиналысының шешім хаттамалары,эмиссия жобасы мен құрылтайшылық шарты
6 кәсіпорынның жарғылық капиталға жарна ретіндесалынған мүлікті құқықтарды түгендеу
Түгендеу актілері, түгендеу тізімдемесі, салыстыру тізімдемесі (ведомость) және с.с
7 қолданыстағы заңнамамен салыстырғандағы жарғылық капитал есебінде анықталған ауытқуларды жою жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу мен негіздеу
Аудитордың тұжырымдары, есептеулері және ұсыныстары
Бұл аудит процедураны жүргізгенде тексерушінің басты анықтайтыны :субъектінің қашан және қай ауданда тіркелгендігі, құрушылары кім және олардың жарғылық капиталында бөлігі қандай, құрылу тізімі қандай?
Жарғылық капиталының құрылу тізімі заңмен және құрушы құжаттармен реттеледі. Меншік формаларына байланысты әртүрлі құрылады. Мемлекеттік субъектілердің жарғылық капиталы, мемлекеттік бюджеттен субъектіні пайдалану және қызметін жүзеге асыру кезеңінде басталады (барлық құрылыс, монтаждау,жөндеу жұмыстары,құралдардың сомасы, айналым және ақша қаражаттарынан тұрады). Мемлекеттік емес коммерциялық кәсіпорындардың жарғылық капиталы құрушылардың салымдарынан құралады (ақшалай, материалдық т.б ).сондықтан ол бірнеше құрушы акционерлік қоғамдардың, заңды және жеке тұлғалардың, серіктестіктер және басқа құрушы субъектілердің меншігі болып табылады.
Аудитор білу керек, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің тіркелуі және қайта тіркелуінде жарғылық капитал тексерілмейді. Тәуелсіз экспертпен орындалатын экспертиза қызығушы тұлғамен төленеді. Тексеру орындалуы мүмкін :
1) қатысушының талабы бойынша, (ол құрушы болады), серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен соң;
2) соттың шешімі бойынша ;
3) әр қаржылық жылдың - қаржылық есеп берудің қорытындысы бойынша.
2.3 Резервтік, қосымша төленген және төленбеген капиталдың аудиті
Резервтік капитал - іс жүзінде заңнамамен құрылтайшы құжаттарға сәйкес болжанбаған шығындарды және инвесторларға осы мақсаттарға арналған табыс көлемі жетпеген жағдайда инвесторларға шығынның орнын жабу үшін құрылады.
Басқаша айтсақ, резервтік капитал - кәсіпорынның тоқтаусыз жұмысына және үшінші тұлғалардың мүдделерін сақтауға кепіл болып шығады. Мұндай қаржылық көздің бар болуы үшінші тұлғаларға кәсіпорынның өз міндеттемелерін орындайтындығына сенім арттырады. Резервтік капиталдың пайда болуы міндетті және ерікті сипатта. Алғашқы жағдайда ол Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, ал екінші жағдайда кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында, немесе оның есеп саясатында белгіленген тәртіпке сәйкес құрылады. Егер кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында резервтік капитал құру көзделмесе, кәсіпорынның оны құруға құқы жоқ.
Заңнама бойынша резервтік капитал құруға міндетті кәсіпорындар оны баланстың Резервтік капитал бабы бойынша көрсетеді. Осылайша ашық акционерлік қоғам резервтік капиталды қоғамның шығындарын жабу үшін жарияланған жарғылық капиталдың 15%-нен кем емес мөлшерде жасауы тиіс.
Қоғамның резервтік капиталы мемлекеттік тіркеуден өткен уақытынан бастап екі жыл ішінде құрылуы тиіс. Ол акционерлік қоғамның жалпы жиналысы белгілейтін мөлшерде, таза табыстан (пайдадан) жыл сайын аудару жолымен қалыптасады.
Егер қайсыбір төлемдер нәтижесінде қоғамның резервтік капиталы оның жарияланған жарғылық капиталының 15%-нен кем болып қалса, онда қоғам көрсетілген шамаға дейін резервтік капиталды толықтыру үшін аударымды жаңғартуға міндетті.
Резервтік капиталды қалыптастыру мен пайдалану былайша көрсетіледі.
1. Резервтік капиталға аударымдар - Кт 551 Құрылтай құжаттарда белгіленген резервтік капитал, 552 Басқа да резервтік капитал шоттары және Дт 5410 Есепті жылдық бөлінбеген табысы (жабылмаған зиян) шоты бойынша.
2. Резервтік капиталды пайдалану Дт 551,552 шотары бойынша жазба негізінде корреспонденцияда шоттармен бақыланады :
а) Қатысушылардың дивиденттері бойынша есеп айырысу 62 бөлімшесі және 4430 Басқа да шоты Басқа да кредиторлық берешектер және есеп айырысу 68 бөлімшесі бойынша есепті жылдың табысы болжаған жағдайда немесе жеткіліксіздігі кезінде серіктестікке қатысушыларға дивиденттер мен кіріс төлеуге;
ә) Бөлінбеген табыс ( жабылмаған зиян) 56 бөлімшесі кәсіпорынның есепті кезең немесе өткен жыл ішіндегі шығындарын жабуға.
Резервтік капитал есебі 13 журнал-ордерде жүргізіледі. Аудитор резервтік капиталды тексергенде оны құру мен пайдаланудың дұрыстығын, баланста көрсетілген Резервтік капитал бабы бойынша жыл басы мен соңындағы қалдықтарды 13-ші журнал-ордердің мәліметтеррі бойынша Бас кітапта келтірілген 501 шот қалдқтарымен сәйкестігін міндетті түрде анықтауға тиіс.
Қосымша төленген капитал - меншікті акцияларды өткізу құнының атаулы құннан артқан сомасы болып саналады. Акциялар бойынша сияқы, меншікті акцияларды өткізу құнының атаулы құнынан артқан сомасы Кт 531 Қосымша төленген капитал шотының корреспонденциясында Дт 1050, 1040,1010 шоттарымен бірге немесе 334 Басқа да дебиторлық берешек шотында көрсетіледі.
Аудитор қосымша төленген капиталдың мөлшерін анықтаудың дұрыстығын тексеруі, баланстағы осы бап бойынша қалдықты 531 Қосымша төленген капитал шоты және осы шот кредиті бойынша 13 журнал-ордердің мәліметтерімен салыстыру қажет.
Меншікті капиталдың тағы бір элементі - қосымша төленбеген капитал, ол негізгі құралдардың және ұзақ мерзімді инвестициялардың оларды қайта бағалау нәтижесінде бастапқы құнның ұлғайған сомасы болып табылады. Төленбеген капиталдың пайда болу есебі :
1) мемлекеттің тарапынан кәсіпорынның барлық активтері қайта бағалансын деген қаулысына сәйкес нарықтың сұранысқа сәйкес бағаланады. Бұл процес әр активтің өзіндік коэфицентіне сәйкес жүргізілді.
2) кәсіпорын басқа кәсіпорындарға өзінің үлестік қатынасы бойынша алған дивиденттін көлемінен төленбеген капиталдың үлес салмағы артады.
3) 2006 жылдың қаңтарынан бастап Қазақстанның экономикасын 70 % -н құрайтын технопарктердің бағалы қағаздары артуына байланысты.
Негізгі құралдар мен инвестицияларды қайта бағалау сомасына бар болуымен айналымы туралы ақпаратты жинақтап қорытуға 541 негізгі құралдарды қайта бағалаудан түсетін қосымша төленбеген капитал, 5320 Инвестицияларды қайта бағалаудан түсетін қосымша төленбеген капитал және 5320 Басқа да активтерді бағалаудан түсетін қосымша төленбеген капитал шоттары арналған.
Аудитор жоғарыда аталған шоттардағы ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалау бойынша операцияларды көрсетудің дұрыстығын тексергені жөн. Бұл шоттардың кредиті бойынша негізгі құралдар мен ұзақ мерзімді инвестициялардың бастапқы құны 12 бөлімшенің Негізгі құралдар, 14 Инвестициялар және 40 Қаржы инвестициялары тиісті шоттардың дебетімен бірге корреспонденцияға жасаған қайта бағалау нәтижесінде ұлғаю сомасы көрсетіледі, ал дебеттеледі бойынша :
а) қайта бағаланатын негізгі құралдар бойынша тозуды түзету сомасы (Негізгі құралдардың тозуы 13 бөлімшесінің тиісті шоттарымен бірге корреспонденцияда) : Дт 12 бөлімше шоттары Кт 5320 шоты, Дт 5320 шоты, Кт 13 бөлімше шоттары;
ә) істен шыққан негізгі құралдар бойынша қайта бағаланған қызмет ету мерзімі ішінде бөлінбеген табысқа көшірілмеген сома (5410 Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) шотымен корреспонденцияда; Дт 5320 шоты Кт 5410 шоты - НҚ істен шыққанда);
б) істен (есептен) ығарылған ұзақ мерзімді қаржы инвестициялары бойынша қайта бағалау сомасы (5410 немесе 6210 Инвестициялардың, қаржы инвестицияларының шығарылуынан түсетін табыс 72 бөлімшелерінің шоттары мен бірге корреспонденцияда). 54 Қосымша төленбеген капитал шоты бойынша кредиттік айналымдар 13 журнал-ордерде көрсетіледі. Тексеру барысында баланстың қосымша төленбеген капитал бабы бойынша.
2.4 Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) аудиті
Аудит жургізу барысында ен алдымен бухгалтерлік баланстың осы бабы бойынша тексеру кезеңі басындағы және соңындағы қалдықтарды Бас кітаптің 5410 Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны) және 5430 Өткен жылдардың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны) шоттары арқылы және бұл шоттардың кредит бойынша айналымдары көрсетілетін 13 журнал- ордер мәліметтерімен салыстыру қажет.
Сосын бұл шоттардағы шаруашылық операцияларды көрсетудің дұрыстығын тексерген жөн. Есептік кезең ішіндегі табыстың (зиянның) жиынтық сомасы шоттардың бірінғай жоспарыны сәйкес 571 Жиынтық табыс (зиян) шотында белгіленеді.
Корреспонденцияда бұл шоттың кредиті бойынша VII Табыстар бөлімнің шотымен алынған табыстың жиынтық сомасы, ал дебет бойынша VIII Шығындар бөлімнің шотымен алынған шығындардың жиынтық сомасы көрсетіледі. ДТ 571 және КТ 80 шоттары ; ДТ 70 және КТ 571 шоттары; ДТ 7700 және КТ 3110 шоттары; ДТ 571 және КТ 7700; ДТ 571 және КТ 5410 шоттары.
571 Жиынтық табыс зиян шоты бойынша дебит кредит айналымдарын салыстыру арқылы 5410 Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зиян) шотына көшірілетін таза пайданың (зиянның) сомасы анықталады.
Егер есепті кезеңде пайда алынса, онда 571 Жиынтық табыс зиян шоты дебеттеледі және 5410 Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны) шоты кредиттеледі, ал зиян шексе, онда керісінше бухгалтерлік жазу түседі, яғни 5410 шот дебеттеледі және 571 кредиттеледі.
Жоғарыда атап өтілгендей, заңнамалар мен құрылтайшы құжаттарға сәйкес жасалатын резервтік капиталға аударымдар есепті жылдың бөлінбеген табысы есебінен атқарылады. Есептегі жылдың зиянын жабуға бағытталған резервтік капитал қаржысы сомасына 55- бөлімшенің Резервтік капитал шоттары дебиттеледі және 5410 Есептік жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны) шоты кредиттеледі.
Есепті жылдың бөлінбеген табысының едәуір бөлігі серіктестікке қатысушыларға дивидендтпен пен табыс төлеуге кетеді. Оның қалған сомасы 5410 шотынан 5430 шотына көшіріледі, сол корреспонденцияда кредит бойынша Резервтік капиталдың 55- бөлімше шоттарымен резервтік капиталдың қаржысын өткен жылдың зиянын жабуға бағыттау көрсетіледі, ал дебит бойынша Қатысушылардың дивидентттерімен табыстары бойынша есеп айырысудың 62- бөлімше шоты, Басқалардың 3390 шоты және Басқа да кредиторлық берешек және есеп айырысудың 68- шоттарымен серіктестікке қатысушыларға дивидендтер мен табыс төлеуге өткен жылдың бөлінген табыс сомасын бағыттау көрсетіледі. Тексеру соңында аудитор бөлінбегн табыстың шамасын бағалау қажет. Бұл осы көрсеткіштің қарқынын көріп, оның өзгеру тенденциясын айқындау үшін, өткен есепті кезеңдер мен салыстыру жолымен жүргізіледі. Талдау үшін әр түрлі ақпарат көздері тартылады, бұған бастапқы құжаттар, бухгалтерлік регистірлер мен соңғы 2-3 жыл ішіндегі қаржылық есптілік формалары да кіреді.
IІІ. Байсерке Агро ЖШС-нің меншікті капиталының есебі
3.1 Байсерке Агро ЖШС-нің есептік саясатына сипаттама
Байсерке агрокешені оңтүстік астанадан 15шақырым жердегі Алматы облысының, Іле ауданында, Байсерке ауылы, Д.Қонаев көшесі №1-де орналас- қан, 19,1га жері бар. Байсерке АГРО 2001жылы 7желтоқсан күні құрылып, ұнтарту, жарма және макарон өнімдерінің ассортиментін кеңінен өндіретін ірі тауар өндіруші ретінде Қазақстан және ТМД елдерінде кеңінен танылды. Байсерке АГРО ЖШС негізгі қызметі ауылшаруашылығы шикізаттарын қабылдау, тазалау, кептіру, қайта өндіру, сақтау және қайта қорытып олардан халық тұтынатын тағам түрлерін (ұн, жарма, макарон тағамдары) және үй жануарларына арналған жем дайындайды. Сонымен қатар қойма үй-жайларын жалға береді.
Агрокешеннің Қазақстан, ТМД және алыс шетелдерге азық-түлік жіберу үшін қолайлы автокөлік кіретін және теміржолдары бар. Осы қазіргі уақытта кәсіпорында мына төмендегідей цехтар мен өндірістер жұмыс істейді:
-тәулігіне 120т өнім өндіретін диірмен;
-тәулігіне 5т макарон шығаратын цех;
-тәулігіне қуаты 100т күрделі құрама жем зауыты;
-механикаландырылған мұнара;
-өнімділігі тәулігіне 80т жарма цехы;
-қуаттылығы жылына 70000т жүгері сорттау зауыты;
-жүгері сабағын кептіруге арналған СКП-24;
-австриялық PITKUS кептіргіші;
-Целинная 30 кептіргіші;
-жанар-жағар май қоймасы (ГСМ).
Ұн тарту өндірісі. Байсерке АГРО ЖШС Солтүстік Қазақстаннан жеткізілген азық-түлік бидайынан алынатын үш түрлі сорттан жоғары дәрежеде тартылған бидай ұнын шығарады. Диірменнің ай сайын шығаратын өнімі 3500т құрайды. Сорттарды тарту кезінде шығарылатын сорттар саны қатаң шектетіледі. Әр бір сортқа мемлекеттік стандарттарды және уақытша техникалық жағдайларда реттейтін көптеген көрсеткіштер орнатылған. Бұл шикізаттарды аймақтық пайдалануға және өнімдердің сапасын тиісінше дәрежеде ұстауға мүмкіндіктер береді.
Ұн тарту кешенінде өндірілген ұндар, оның сапасын үнемі және жоғары сапада ұстап тұру үшін күнделікті бақылауды қажет етеді. Диірмендегі барлық технологиялық процесті бақылау және өнім сапасын технологиялық бақылау туралы Ережеге сәйкес және зертхана жұмыстары жөніндегі нұсқаулықты Диірмендерде технологиялық процестер енгізу және ұйымдастыру Ережесіне сәйкес жүзеге асырады.
Байсерке АГРО ЖШС-де астықтың сапасына және оның өнімдерінен жасалған азық-түліктерді тексеруді жүзеге асыратын өндірістік-техникалық зертхана бар. Зертхана 2003 жылы НАЦЭКС ААҚ Алматы филиалында аттестацияланудан өтті. Зертханада оның қызмет істеуіне қажетті барлық жағдайлар бар.
Макарон шығару өндірісі. Байсерке АГРО ЖШС Италияндық La Parnigiana жабдығында ұнның жоғарғы сорттарынан макарон тағамдарын дайындайды. Айлық өнімділігі-150 тонна. Макарон бұйымдарын дайындау кезінде пайдаланылатын шикізаттар нормативтік-техникалық құжаттарға, медикобиологиялық талаптарға және санитарлық нормаларға сәйкес.
Байсерке АГРО ЖШС макарон бұйымдары В тобының, 1-класына жатқызылады. Өнімдер Мемлекеттік стандарттың 875-92 талаптарына сәйкес санитарлық нормалармен рецептураларды және технологиялық нұсқаулықтар- ды сақтай отырып белгіленген тәртіппен дайындалады. Органолептикалық көрсеткіштер бойынша макарон бұйымдары В тобының талаптарына сәйкес келеді: біртүсті, ұнның сортына сәйкес, сырты жылтыр, формасы атауына сәй- кес келеді. Фабрика әртүрлі үлгідегі 10 түрлі макарондар шығарады.
Аралас жем өндірісі. Байсерке АГРО ЖШС аралас жем зауыты қүрамында құнарлылығы тиімді, күрделі, біртекті құрамынан тұратын тазаланған және үгітілген әртүрлі жем өнімдерін шығарады. Аралас жем цехында аралас жемге белокпен витаминдер қосылмайды, сол себепті өнімнің өзіндік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Аудит: мәні,мазмұны және даму тенденциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Аудит мәні қажеттілігі және зерделеу аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
ІІ. Меншік капиталының аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.1 Меншік капиталын аудиттеу көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2 Жарғылық капиталының аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.3 Резервтік, қосымша төленген және төленбеген капиталдың аудиті ... ... ..16
2.4 Бөлінбеген табыс аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ІІІ.Байсерке Агро ЖШС-нің меншікті капиталының аудиті ... ... ... ... 20
3.1 Байсерке Агро ЖШС-нің есептік саясатына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ...20
3.2 Байсерке Агро ЖШС-нің меншікті капиталының аудиті ... ... ... ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Кіріспе
Меншікті капиталдың тәжірибе жүзінде аудит саласында үлкен мән алады, соымен қатар меншікті капитал шаруашылық қызметке қажет материалдық қүндылықтардың, ақшалай қаражаттың, қаржылық салымдар мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсалған шығындардың ақшалай жиынтығын айқын көрсетеді.
Нарық шартында кәсіпорын, кредиттік мекемелер және тағы басқа иелік ететін объектілер мүлікті пайдалану, ақша қаражаттарын, көптеген коммерциялық операцияларды және инвестицияны пайдалану арқылы келісім шартқа түседі. Бүл қарым-қатынас сенімді болуы үшін қатысушылар өздеріне қажетті қаржылық ақпараттарды алып және пайдаланып отыруы қажет. Ақпараттардың сенімді болуы аудитормен тексеріліп жүргізіледі.
Коммерциялық ұйымның, кәсіпорындар табыстың көлемі неғүрлым жоғары болуын қалайды. Меншік иелерінің капиталға салған салымдарының кері қайтарылымы кәсіпорыннан тыс саладан түскен табыстың көлемінен кем болмауы керек. Сонымен қатар, жүмыс жасап түрған кәсіпорындардың негізгі мақсатының бірі -- табыс көзін сақтап қалу, соның ішінде меншікті капитал. Меншікті капиталдың сол кәсіпорын өзінің әрі қарай жұмыс жасау қабілетін сақтап қалудағы рөлі жоғары.
Меншік иелері, соның ішінде ұжымдық меншік иелері -- акционерлер, сонымен қатар кредиторлар өздігінен көптеген кәсіпорын операцияларының және қорытынды есептердің жүргізілуіне қатысып, бақылай алмайды. Сондықтан олар квалификациясы бар тәжірибелі мамандардың қызметін пайдаланады. Аудиторлық қызмет -- сенімді қаржылық ақпараттармен қамтамасыз етеді.
Кәсіпорын және сол кәсіпорындағы қызметтерді жүргізуде сақталынатын заңдылықтар жэне қызметтердің нәтижесі туралы ақпараттар мемлекетке салық салу жэне экономика саласында шешімдер қабылдау үшін қажет. Ақпараттардың сақталуы нарықтағы капиталдың тиімді жүмыс жасауын жоғарылатады, сондайақ зкономикалық шешімдер қабылдауға көмектеседі әрі баға береді. Меншікті капитал тәжірибе жүзінде аудит саласында үлкен мәнге ие. Ол шаруашылық қызметте қажет материалдық құндылықтардың, қаржы-қаражаттардың яғни, ақшалай қаражаттардың, қаржырық салымдар мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында шығындардың және алажақтардың ақшалай жиынтығы.
Шаруашылық субъектісі алғаш құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасының заңында қаралған мөлшерден кем бомауы тиіс жэне де ол сол субъект қүрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай жэне басқадай түрде ақционерлік қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Кейінгі уақыттарда субъектінің капиталы өзінің қызметі барысында тапқан таза табысы жэне сондай-ақ басқа көздерден, тегін түскен мүліктермен, ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жұмысымды талдау барысында меншікті капиталдың көптеген тусініктерімен кездестім. Бухгалтерлік есепте меншікті капитал: жарғылық капитал, қосымша капитал, резервтік капиталдан, өзге де меншікті капиталдан түрады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Меншікті капиталдың есебін, аудитін талдау және анықтау, аудиторлық қорытынды жасау жүмыстың негізгі мақсаты болып табылады.
Мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді қарастырдым:
1. Кәсіпорындағы меншікті капиталдың есебін талдау, қарастыру;
2. Меншікті капиталдың аудиторлық тексеру және қорытындылау;
Жұмыстың зерттеу көздері. Негізгі зерттеу көздерін кітапхана қорынан қарастырдым және XXI ғасырдың дамыған технологиясы болып табылатын интернет көзін пайдаландым.
Зерттеу жұмысының әдіс -- тәсілдері: салыстырмалы түрғыдағы зерттеу әдісі және жинақтау, сұрыптау, жүйелеу, топтау, талдау, сипаттама беру тәсілдері қолданылды.
Жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспе, үш тарау, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. Аудит: мәні, мазмұны және даму тенденциясы
1.1 Аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы
Ел Президентінің Қазақстан халқына Қазақстан - 2030 барлық қазақстандықтардың өсіп - өркендеуі, қауіпсіздігі және әл - ауқатының артуыЖолдауында ХХ ғасырдың 90-ыншы жылдары республика экономикасында орын алған дағдарыстың себептері ашылып, оны жеңудің жолдарв айтылған. Радикалдық саяси және экономикалық реформаларды жүзеге асыру, КСРО-ның құлауы және қазақстандық экономикасының әлемдік шаруашылық қатынас жүйесіне енуі дағдарыстың болуына, өндіріс көлемі мен өнімдердің, жұмыс, қызметтің бәсекеге қабілеттілігін күрт төмендетуге обьективті жағдайлар тудырды. Бұл дәстүрлі нарықтың ығысуына, төлемге қабілетсіздік тудыруға, шектен тыс инфляцияға және көптеген шаруашылық жүргізуші субьектілер қызметінің тоқтауына әкеп соқтырды. Қалыптасқан жағдайды ескеру арқылы ұзақ мерзімді жеті артықшылықтың бірі ретінде жоғары шетелдік инвестиция мен ішкі жинақ ақша деңгейіндегі ашық нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсу анықталды. Экономикалық өсу қаржы тұрақтылығына, өндірісті әртараптандыруды қамтамасыз етуге,аса маңызды салаларға инвесторларды тартуға, шешуші бизнес салаларының іскерлігін арттыруға, белсенді өндіріс саясатын енгізуге және акценттерді шаруашылық жүргізудің макродан микродеңгейіне жылжытуға септігін тигізеді.
Қазақстан Республикасында радикалдық реформалардың стратегиялық курсы нарықтың рөлі мен барлық тауар ақша қатынас жүйесін күшейтуге бағытталған. Нарықтық экономиканың тиімділігін, оның ғылыми - техникалық жетістіктерді жылдам енгізетін, адамның қажеттіліктерін жан - жақты қанағаттандыруға мақсаттылығын әлемдік тәжірибе көрсетіп береді. Нарықтық қатынасқа тауар өндірушілердің экономикалық тәуелсіздігі, субьектілердің шаруашылық қызметіне әкімшіліктің араласуын болдырмаушылық, өндіріс саласындағы еркін экономикалық байланыстар және қоғамдық өнім айналымы және оны тұтыну тән.
Қазақстандық экономиканы сәтті функциялау үшін оны ұйымдастырудың озық құралдары мен нақты тетіктерін, оның ішінде мақсатты - бағдарламалық әдісті көптеген факторлар бойынша талдауды, жүйелі бақылауды және оңтайлы шешімдерді қабылдауды қолдану аса қажет. Барлық ресурс түрлерінің аса өткір сезілген тапшылық жағдайында ұлттық экономиканың қозғаушы күші - кәсіпкерлікке айрықша назар аудару керек. Мемлекеттік меншіктерді жекешелендіруді тездету, өндіріс тиімділігін арттыру, бәсекелестік ортаны дамыту, қаржылық бақылауды жақсарту және осы заманғы нарықтық инфрақұрылымды қалыптастыру сияқты факторлардың маңызы зор. Бір жағынан, шегі жоқ тұтынушылық, екінші жағынан, ресурстардың шектеулі болуы шаруашылық жүргізудің қажеттілігін тудырады. Шаруашылық ресурстардың жетіспеушілігін терең сезінбес үшін адамдар барлық іс - әрекетін жоспарға құратын болса, адамдар экономиканың көмегімен тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін өнім, қызмет түрлерін өндірудің барлық мекемелері мен әдістерін қамтиды. Шешім қабылдаушы, шаруашылық жоспарын дербес жасайтын әрі оларға сәйкес әрекет ететін барлық экономика бірліктері шаруашылық жүргізуші субьектілер деп аталады.
ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп берушілер туралызаңда жеке кәсіпкер және ұйым терминдерінің мәні мен айырмашылығы ашып көрсетіледі. Ал, бұл терминдердің мағынасы республика резиденттері болып табылатын кәсіпкерлік қызметпен айналысатын барлық заңды тұлғаларды, содай - ақ ел аумағында тіркелген бейрезидент өкілдіктер мен филиалдарды білдіреді.
Ұлттық экономиканы реформалау бойынша түбегейлі процестер шаруашылық қызметті басқаруда жаңа ұйымдық және бақылаушы - талдамалы құрылымның пайда болуының обьективті қажеттілігімен шарттастырылған. Халық шаруашылығын басқару жүйесін қайта құрудың алғашқы жылдарында - ақ жоспарлы экономиканың дәстүрлі бақылау оргондары өсу үстіндегі, яғни арта түскен қажеттіліктерді қанағаттандыру мен барлық мүдделі тұтынушыларды обьективті ақпаратпен қамтамасыз ету бойынша пайда болған проблемаларды кешенді өзінің қабілетсіздігін көрсетті.
Әміршіл - әкімшілік жүйеде төменгі басқару буынының жоғрыға қатаң бағынуы тек жоспарланған тапсырмалардың орындалуын, шаруашылық операциялардың заңдылығын сақтау, яғни оның заңға сәйкес болуын және мемлекет қарауындағы жалпы халықтық ресурстардың сақталуын тексеру бойынша тиісті ревизиялық қызметтерді ғана талап етті. Ал, нарықтық экономика жағдайындашаруашылық жүргізуші субьектілердің серіктестермен, инвесторлармен, кредит берушілермен, меншік иелерімен, акционерлермен және басқа да пайдаланушылармен деңгейлес байланыстары бойынша шындыққа жанасымды ақпараттарға қажеттілік бірден артады. Бұл арада тек белгіленген параметрлердің сәйкестігін тексеру ғана емес, сонымен қатар шарушылық жүргізуші субьектілердің қызметтерін жақсарту бойынша ғылыми негізделген ұсынысын әзірлеуді,оларға кеңес беруді және басқадай да жоғары кәсіби деңгейде тиісті аудиторлық қызмет көрсетуді талап етеді.
Кәсіби аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы - бұл бүгінгі таңда да жалғасын тапқан айтарлықтай ұзақ прцесс. Аудиттің қоғамдық ролін түсінуі үшін оны ұйымдастырудың әдістемесін, теориялық негізін және мәнін ашу керек.
Нарықтық экономикаға өтпелі кезеңде шаруашылық жүргізуші субьектілер қызметін басқарудың маңызды құралдарының бірі қаржылық бақылау болды.ТМД елдеріндегі нарықтық қатынастың дамуы өндіріс саласындағы бизнестің жаңа қаржылық бақылау жүйесін қалыптастыратын алғышарттарды тудырады.
Қаржылық - шаруашылық бақылау жүйесін түбегейлі қайта өзгерту,
енгізу және тәуелсіз аудиттің поскеңестік өңірде қарқынды дамыту негізінде мына принциптер жатқызылады:
1. Меншік түрлері және қаржы көздері бойынша бақылау обьектілерін дәл оқшаулау;
2. Бақылау субьектілерін мемлекеттікғ, қоғамдық, аудиторлық, ведомствалық және іштей деп бөлу;
3. Бақылау мәселелерін шектеу, оның ішінде бюджеттің кірісі мен шығысын дұрыс қалыптастыру, есеп берулердің анықтығы, өндіріс әлеуетін пайдаланудың тиімділігін арттыратын резервтерді анықтау және бағалау;
4. Мемлекеттік, жергілікті, қоғамдық, ішкі шаруашылық, тәуелсіз аудиторлық ұйымдар мен жекеленген аудиторлардың әрекет ету салдарын анықтау.
Аудит тарихы көрсеткендей, оның дамуы әкімшілік пен инвесторлар арасындағы мүдделердің бөлініунен болды.
Америкалық бухгалтерлер ассоциациясының зерттеуіне сәйкес аудитке қажеттілік мына негізгі шарттарды тудырды:
oo Ақпарат жасаушылардың және пайдаланушылардың мүдделерінің қабыспауы, яғни сәйкеспеуі ақпараттың обьективті болмауына әкеп соқтыруы мүмкін;
oo Обьективті емес ақпараттарға негізделген шаруашылық шешімдерді қабылдау жағымсыз экономикалық салдарды тудыруы ықтимал;
oo Алынған ақпараттың шындыққа жанасымдылығын бағалау немесе тексеру үшін фирманың пайдаланушыларында жоқ арнайы білім болуы қажет;
oo Ақпаратты пайдаланушының оның сапасын тікелей бағалау үшін уақыты мен материалы әрдайым бола бермейді.
Қажетті ақпаратты алу мен бағалаудағы пайда болатын қиындықтар
аудиторлық қызметтің аясын тарылтады. Оның негізгі міндеті - есеп берулерді анық күмәнсіз ету, тұтынушыға ақпаратты маманның пікірін араластырмай жеткізу.
1.2 Аудиттің мәні, қажеттілігі және зерделеу аспектілері
Америкалық бухгалтерлер ассоциациясы комитеті бухгалтерлік есептің негізгі тұжырымдамасы бойынша аудитке мынадай анықтама берді: Аудит - бұл экономикалық іс - әрекеттер мен оқиғалар туралы обьективті деректердің бағалауын, оның деңгейінің белгілі бір өлшемге сәйкестігін алудың және мүдделі пайдаланушылардың нәтижелерін ұсынатын процесі.
Классикалық ұғымда аудит - кәсіпорында жұмыс істемейтін маманданған тәуелсіз аудитор жүзеге асыратын ешкімге тәуелсіз сырттай қаржылық бақылау.
Мұндай кәсіби бақылау аудитке деген қажеттілік көптеген жағдайларға байланысты артып отыр.
1) Кәсіпкерліктің дамуы мен капитал өсуінің әсері;
2) Өзін - өзі реттеуге ұмтылатын ұйымдар санының арта түсуі;
3) Экономикалық тұрақтылықты, меншік иеленушілерге және кредиторларға олардың салған ақшаларының сақталуына кепілдік беруді қамтамасыз ететін жағдай тудырудың қажеттілігі;
4) Компаиялардың операциясы көп әрі күрделі болуы мүмкін, пайдаланушылар ол туралы ақпаратты дербес алуға мүмкіндігі болмағандықтан аудиторлардың қызметіне мұқтаж;
5) Қаржылық ақпаратты пайдаланушылар компанияның есептік жазбаларына әдетте қолдары жете бермейді және олардың тиісті тәжірибелері жиі бола бермейді;
6) Пайдаланушылар қабылдайтын шешімнің салдары өздері үшін өте маңызды болуы мүмкін, сондықтан да аудитор арқылы алатын ақпараттың толық болуы мен анықтығы оларға ауадай қажет.
Аудит - бұл біздің еліміздегі акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің және басқа да шаруашылық жүргізуші субьектілердің қызметін экономикалық талдаудың және қаржылық бақылаудың салыстырмалы түрдегі жаңа бағытты. Бұрын бақылау мен тексеру қызметі жүзеге асырылмаған деп, айтуға болмайды. Алайда көптеген операциялық мазмұны жағынан бір - біріне жақын болса да, ревизия мен аудит екеуі бір ұғымды білдірмейді. Аудит бақылаудың шығармашылық дамуын білдіреді. Ол экономикалық бақылаудың формалары мен түрлерін кемітпей, керісінше толықтырады.
Аудиторлық іс экономикалық талдау, кешенді құжаттық тексеру, балансты немесе сот - бухгалтерлік сараптаманы есеппен тексеру туралы біздің ұғымымыздан бөлек болса да аудитор өзінің міндетін жүзеге асыру барысында аты аталғандардың және есептік, бақылаушы - талдамалы тәжірибе салаларының рәсімдерін пайдаланады. Белгілі ғалым Я.В.Соколовтың айтуынша тексерудің мақсаты - кемшіліктерді құрту және жамандықты жою, ал аудиттің мақсаты - кемшіліктерді кеміту және қастықты шектеу.
Әкімшіліктің құқы бар және сатылас байланысты ұсынатын тексерушіні клиент өз қалауымен талдамайды. Бұған керісінше, аудиторды клиент өз қалауымен таңдайды және олардың арасындағы қарым - қатынас деңгейлес байланысқа жол ашатын азаматтық құқықпен реттеледі.
Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит ұғымының аясы кең, өйткені бұл ұғым қаржылық көрсеткіштердің шындыққа жанасымдылығын тексеруді ғана білдірмей ғылыми неізде шығындарды ұтымды ету мен табысты оңтайландыру үшін шаруашылық қызметін жақсарту бойынша ұсыныстарды да әзірлеу ісін қамтиды. Аудитке келісімшарт негізінде жүзеге асырылатын, оның ішінде, бухгалтерлік есеп, ішкі бақылау және қаржылық есеп берулердің жағдайын тексертетін, сондай - артық шығындарды болдырмау, ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру және шаруашылық жүргізуші субьектілердің табысын өсіру мақсатында кеңес беретін бизнес сараптамасының өзінше бір түрі ретінде анықтама беруге болады.
Бизнес аудитін жүргізу үшін белгілі бір салалар мен компаниялар іс - әрекеттің жағдайы туралы шындыққа жанасымды ақпарат кең ауқымды мәселелерін жан - жақты зерделеу қажет.
Мемлекеттің, аймақтың экономикалық жағдайы белгілі бір салалар мен шаруашылық жүргізуші субьектілер іс - әрекеттің жағдайы туралы мәліметтерді алу бойынша бірқатар әдістемелік тәсілдемелер мен нұсқамсалар нұсқамсалар 310 Бизнесті білу атты аудиттің халықаралық стандартында ашып көрсетілген. Алайда бұл стандарт қаржылық есеп берулерің аудиттің ұйымдастыруда қолданылады, ал аудиттің басқа түрлері әдетте экономиканың әр түрлі салаларында болатын оқиғаларды, процестерді және құбылыстарды бағалауда өзіндік ерекшелігі бар тәсілдемелерге, әдістерге және өлшемдерге ие. Осы арада бизнес аудиттің озық түрін ұйымдастыруды жетілдірумен байланысты теориялық және іс - тәжірибе сипаттарындағы бірқатар мәселелер пайда болады.
Тұтастай алғанда аудитті және талдауды уақытылы жүзеге асыру шаруашылық жүргізуші субьектілердің қызметін қаржылық - кредиттік, материалдық - техникалық қамтамсыз етудің, өндірістік ұйымдастырудың тиімділігін және жоспардың баланыстылығын арттыруға ықпалын тигізеді. Бүгінгі таңда бизнестің жағдайы мен дамуына субьектілердің өзінен басқа мемлекеттік, қаржылық, кредиттік, ведомствалық, салықтық және басқа да оргондар белсенді әсер етуі мүмкін. Бірақ осы буындардың бірде біреуі салықтық жеңілдіктер беру кредит және баға саясатын жақсарту, өндірісті, отандық өнімдердің, жұмыс, қызметті өткізуді ынталандыру есебінен бизнесті басқарудың тиімділігін арттыру үшін қолайлы экономикалық жағдай тудыратын мүмкіндіктері мен белгілі бір өкілеттіліктері болса да елеулі көмек көрсете алмайды әрі материалдық өндіріс салаларындағы бизнесті ұйымдастыруды жақсартуға ықпалын тигізбейді.
Бизнесті басқару жүйесін нарықтық экономиканың шаруашылық тетігінің құрамдық бөлігі ретінде қарастыру қажет. Жалпы экономикалық жағдайдың тұрақтылығына қол жеткізбейінше, инфляция деңгейін төмендетпейінше, өндірісті ұйымдастыруы мен қуаттылықты пайдалануды жақсартпайынша, шаруашылық жүргізуші субьектілердің жабдықтаушылық, өткізушілік және қаржылық қызметтерін жетілдірмейінше бизнесті оңтайлы жасау мүмкін емес.
Нарықтық экономика жағдайындағы бизнестің кәсіби аудитін дамыту мәселесінің көп қырлы болуы мына аспектілерді зерделеу үшін бөліп көрсетуге мүмкіндік тудырады.
1) Теориялық:кәсіби аудиттің мәнін, мазмұнын және мағынасын, оның бақылаушы - талдамалы қызметінің басқа да шектес ғылымдары және түрлерімен өзара байланысын анықтау; аудиттің нұсқаларын, түрлерін және типтерін ғылыми жіктеу; аудиттің даму тенденциясын тетіктерін мәселелерін зерттеу; бизнес аудиті мен талдауының принциптері мен компоненттерін постулаттарын нақтылай түсу, тұжырымдамасын әзірлеу;
2) Әдіснамалық: аудиттің жалпы және жеке әдістемелерін анықтау, бизнес жағдайының талдау көрсеткіштер жүйесін, өлшемдерін, әдістерін таңдау, экономикалық әлеуетті (потенциялды) пайдалану тиімділігіне әсер ететін факторларды анықтау және шаруашылық жүргізушісубьектілерлдің қызметін жақсарту бойынша әзірлеу;
3) Ұйымдастырушылық: бизнес аудитін жүргізу мен жоспарлау механизмдерін, құқықтық - нормативтік және ақпараттық базалардың мағынасын ашу; аудиторлық бақылаушы - талдамалы қызметтердің технологиясы мен нақты рәсімін (процедурасын) жетілдіру бойынша ұсыныстарды әзірлеу.
Бизнестің кәсіби аудит мәселесін зерттеу аспектілерінің жалпы шарттарына жататындар:
oo Бизнесті басқарумен байланысты шаруашылық операциялары мен процестерінің аудитін жүргізу үшін алға қойған мақсаттарға қол жеткізу;
oo Шаруашылық қызмет нәтижелерін бақылаудың, талдаудың және есептік озық әдістерін анықтау;
oo Қаржылық - экономикалық талдау мен аудиттің озық түрлерін қолданатын салаларды ұлғайту әрі оған енгізу;
oo Бақылаушы - талдамалы жұмыстарды жақсарту бойынша халықаралық озық іс - тәжірибелерді жалпылау;
oo Бизнестің кәсіби аудитін жүргізудің техникасы мен технологиясын, ұйымдық құрылымын жетілдіру;
oo бастапқы мәліметтерді алумен өңдеуде ЭВМ - ді және экономикалық - математикалық әдістерді қолдану, шаруашылық жүргізуші субьектілер қызметін басқару жүйесін оңтайландыру.
Кәсіби аудиттің даму проблемаларымен осы аспектілерді өзара тығыз байланыстырып мұқият зерделеу ұлттық экономиканың нақты секторларындағы шаруашылық жүргізуші субьектілерінің жабдықтаушылық, өндірістік қаржылық және өткізушілік қызметтерінде болатын оқиғалар мен процестердің ерекшеліктерін ескеру арқылы оның ұйымдастырылуын жетілдіру бойынша, ұсыныстарды жасау мен әзірлеуді тереңдетіп зерттеудің әдістемелік негізіне қызмет етеді.
ІІ. Меншік капиталының аудиті
2.1 Меншік капиталын аудиттеу көздері
Меншікті капиталды қалыптастыру мен пайдалануды оқып-білу шаруашылық жүргізуші субъектінің іс-қызметін ұйымдастыру аудитінің маңызды бағыттарының бірі болып саналады. Меншікті капиталдың көлемі бухгалтерлік баланста көрсетілген активтер мен міндеттемелердің құнын бағалауға байланысты.
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы заңында бұл терминге мынадай анықтама берілген: Меншікті капитал - субъектінің міндеттемелері шегерілгеннен кейінгі активтері.
Меншікті капиталдың ерекшелігі - ол шаруашылық жүргізуші субъектінің актив көзі ретінде үнемі алға шығуы, соған орай оның бар-жоғы білінбейді (оны қолмен ұстауға болмайды).
30 Қаржылық есеп беруді ұсыну БЕС-де меншікті капиталға мыналар жатады деп көрсетілген : жарғылық резервтік қосымша төленген және қосымша төленбеген капитал, бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян).
2.2 Жарғылық капитал аудиті
Меншік капиталы отандық бухгалтерлік есептің жаңа объектісі болып табылады, яғни ол аудит үшін де жаңа. Жаңа бухгалтерлік есеп - 2-де Бухгалтерлік баланс және қаржылық есеп берудегі негізгі ашулар, меншік капиталына : жарғылық капитал, қосымша төленген және төленбеген капитал, таратылмаған табыс (жабылмаған зиян) кіретіндігі көрсетілген. Бұл меншік капиталының элементтерінің әр қайсысы маңыздыболғандықтан,бұлардың әр қайсысының аудитіне жеке тоқталамыз.
Жарғылық капитал меншік капиталының негізгі элементі болып табылады,өзімен қатысушылардың (иелік етушілердің) субъект құруда оның қызметін қамтамасыз ету үшін салымдарын білдіреді. Жарғылық капиталдың орындалатын функциялары мен құрылуы өндірістің ұйымдастырушы-құқықтық формаларына байланысты. Шаруашылық субъектілердің үш негізгі функцияларын белгілеуге болады. Біріншіден, ол субъектінің қызметінде меншіктің негізі болып табылады, яғни бастапқы капиталы. Екіншіден,жарғылық капиталының құрылуы құрушылардың (акционерлердің) субъекттідегі қатысу бөлігін (процентін) анықтайды, оған жалпы жиналыстағы қатысушылардың дауыс көлемі және оның табыс көлемі (дивиденді) сай. Үшіншіден жарғылық капитал үшінші жаққа міндеттердің орындалуына кепіл береді, сондықтан заң бойынша оның минималды мөлшері белгіленген. Толық көлемде жарғылық капитал бұл функцияларды жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерде және акционерлік қоғамдарда орындайды, яғни жарғылық капитал қатысушылардың салымдары мен акцияға жазылуларына байланысты құрылады. Жарғылық капитал толық және командитті серіктестіктектерде бір ғана функцияны орындайды - меншік негізі болып табылады. Меншік салымы өндіріс кооперативінің бастапқы капиталы және қызметті ұйымдастыру және оны құруда кететін шығыстарды жабу үшін арналған. Мемлекеттік кәсіпорынның жарғылық капиталы - бұл мүлік сомасы, меншік иесімен бекітілген (республикалық немесе жергілікті басқару органымен) өндірістік қызметтердің орындалуы үшін. Бұл меншік бөлінбейді,салымдар бойынша үйлестірілмейді, сәйкесінше бұған жұмыс коллективі де,бөлек еңбек өндірістерінің де құқы жоқ.
Мемлекеттік кәсіпорынның жарғылық капиталы, өндіріс кооперативі сияқты, екі функцияны орындайды - мүліктік және кепілдік.
Жарғылық капитал кәсіпорын мүлкіне оны құрған кездегі қатысушылардың салымының жиынтығы болып табылады. Жарғылық капиталды белгілеу мен қалыптастыру тәртібі және пайдалану шаруашылық жүргізуші субьектінің іс - қызметінің өрісі мен жағдайына, ұйымдастыру - құқықтық түріне байланысты.
Жарғылық капиталды тексергенде аудитор бірінші кезекте келесі жағдайларды қарастырады :
1) Бас кітап бойынша баланстық көрсеткіштерді тексеру;
2) синтетикалық және аналитикалық есепті енгізудің дұрыстығын тексеру;
3) жарғылық капитал құрылуының дұрыстығын тексеру;
4) құрушының салымдары толық және уақытылы келуін жазуды тексеру;
5) жарғылық капиталының өзгеруінің дәлелділігін және қатысушылардың құжаттарының және уақытылы енгізілуін тексеру;
6) мүлікті түгелдеу және басқа мүліктік құқық, өндірістің жарғылық капиталына жарна ретінде негізу
7) жарғылық капиталы есебінде табылған қателіктерді,өңделген және дәл ұсыныстар бойынша жұмыс істеп тұрған заң бойынша жою;
8) жарғылық капитал көлемінің құқықтық-нормативтік акті талаптарына сай болуын;
9) жарғылық капитал мөлшерінің өзгеру ықтималдығын;
10) бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасына ықпал ететін операцияларды көрсетудің және қолданған корреспонденциялардың дұрыстығы, көбінесе олардың ішінде төменгідей өткізбелерге ерекше көңіл бөлінеді :
-Дт 5020 Төленбеген капитал шотына және Кт 5010 Салымдар мен пайлар шотына қатысушылардың салымдары сомасына;
-жарғы капиталы мөлшері ұлғайғанда Кт 5010 Салымдар мен пайлар шотына, 12 Негізгі құралдар, 20 Материалдар, 22 Тауарлар, 42 Банктердегі аккредитивтегі, чектердегі, карт-шоттардағы және басқа да шотардағы ақша, 44 Ұлттық валюта ағымдағы корреспонденттік шоттардағы ақша және 45 Кассадағы қолда бар ақшалар бөлімшелердің шоттарына жазу түседі.
Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасына мынадай аудит процедуралары кіреді.
Кесте-1. Жарғылық капитал аудитінің бағдарламасы
Аудит процедуралары
Ақпарат көздері
1 баланс көрсеткіштерінің Бас кітап мәліметтеріне сәйкестігін тексеру
Баланс, 5020,5010,5030,5110 шоттары бойынша Бас кітап
2 Жарғылық капитал қозғалысының синтетикалық және аналитикалық есебін жүргізудің дұрыстығын тексеру
Бас кітап, 13 журнал-ордер, акционерлердің тізілімі, акционерлердің есеп карточкалары, құрылтайшы құжаттар, НҚ мен МЕА қабылдау-тапсыру актілері, төлем тапсырмалары кірістік кассалық ордерлер және т.б
3 Жарғылық капиталды қалыптастырудың дұрыстығын тексеру
Қолданылып жүрген заңнама құрылтайшы құжаттар, бухгалтерлік анықтама
4 құрылтайшылардың жарнасын (салымдарын) кіріске алудың толықтығы мен мерзімділігін тексеру
НҚ мен МЕА қабылдау-тапсыру актілері, ТМҚ қабылдау актілері, жүкқұжаттар, төлем тапсырмалары, кірістік кассалық ордерлер, бухгалтерлік есеп шоттарындағы жазуларжәне т.б
5 Жарғылық капитал өзгерісінің негізділігін және оны құрылтайшы құжаттарға енгізудің мерзімділігін тексеру
Құрылтайшылардың (меншік иелерінің) және акционерлерінің жалпы жиналысының шешім хаттамалары,эмиссия жобасы мен құрылтайшылық шарты
6 кәсіпорынның жарғылық капиталға жарна ретіндесалынған мүлікті құқықтарды түгендеу
Түгендеу актілері, түгендеу тізімдемесі, салыстыру тізімдемесі (ведомость) және с.с
7 қолданыстағы заңнамамен салыстырғандағы жарғылық капитал есебінде анықталған ауытқуларды жою жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу мен негіздеу
Аудитордың тұжырымдары, есептеулері және ұсыныстары
Бұл аудит процедураны жүргізгенде тексерушінің басты анықтайтыны :субъектінің қашан және қай ауданда тіркелгендігі, құрушылары кім және олардың жарғылық капиталында бөлігі қандай, құрылу тізімі қандай?
Жарғылық капиталының құрылу тізімі заңмен және құрушы құжаттармен реттеледі. Меншік формаларына байланысты әртүрлі құрылады. Мемлекеттік субъектілердің жарғылық капиталы, мемлекеттік бюджеттен субъектіні пайдалану және қызметін жүзеге асыру кезеңінде басталады (барлық құрылыс, монтаждау,жөндеу жұмыстары,құралдардың сомасы, айналым және ақша қаражаттарынан тұрады). Мемлекеттік емес коммерциялық кәсіпорындардың жарғылық капиталы құрушылардың салымдарынан құралады (ақшалай, материалдық т.б ).сондықтан ол бірнеше құрушы акционерлік қоғамдардың, заңды және жеке тұлғалардың, серіктестіктер және басқа құрушы субъектілердің меншігі болып табылады.
Аудитор білу керек, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің тіркелуі және қайта тіркелуінде жарғылық капитал тексерілмейді. Тәуелсіз экспертпен орындалатын экспертиза қызығушы тұлғамен төленеді. Тексеру орындалуы мүмкін :
1) қатысушының талабы бойынша, (ол құрушы болады), серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен соң;
2) соттың шешімі бойынша ;
3) әр қаржылық жылдың - қаржылық есеп берудің қорытындысы бойынша.
2.3 Резервтік, қосымша төленген және төленбеген капиталдың аудиті
Резервтік капитал - іс жүзінде заңнамамен құрылтайшы құжаттарға сәйкес болжанбаған шығындарды және инвесторларға осы мақсаттарға арналған табыс көлемі жетпеген жағдайда инвесторларға шығынның орнын жабу үшін құрылады.
Басқаша айтсақ, резервтік капитал - кәсіпорынның тоқтаусыз жұмысына және үшінші тұлғалардың мүдделерін сақтауға кепіл болып шығады. Мұндай қаржылық көздің бар болуы үшінші тұлғаларға кәсіпорынның өз міндеттемелерін орындайтындығына сенім арттырады. Резервтік капиталдың пайда болуы міндетті және ерікті сипатта. Алғашқы жағдайда ол Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, ал екінші жағдайда кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында, немесе оның есеп саясатында белгіленген тәртіпке сәйкес құрылады. Егер кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында резервтік капитал құру көзделмесе, кәсіпорынның оны құруға құқы жоқ.
Заңнама бойынша резервтік капитал құруға міндетті кәсіпорындар оны баланстың Резервтік капитал бабы бойынша көрсетеді. Осылайша ашық акционерлік қоғам резервтік капиталды қоғамның шығындарын жабу үшін жарияланған жарғылық капиталдың 15%-нен кем емес мөлшерде жасауы тиіс.
Қоғамның резервтік капиталы мемлекеттік тіркеуден өткен уақытынан бастап екі жыл ішінде құрылуы тиіс. Ол акционерлік қоғамның жалпы жиналысы белгілейтін мөлшерде, таза табыстан (пайдадан) жыл сайын аудару жолымен қалыптасады.
Егер қайсыбір төлемдер нәтижесінде қоғамның резервтік капиталы оның жарияланған жарғылық капиталының 15%-нен кем болып қалса, онда қоғам көрсетілген шамаға дейін резервтік капиталды толықтыру үшін аударымды жаңғартуға міндетті.
Резервтік капиталды қалыптастыру мен пайдалану былайша көрсетіледі.
1. Резервтік капиталға аударымдар - Кт 551 Құрылтай құжаттарда белгіленген резервтік капитал, 552 Басқа да резервтік капитал шоттары және Дт 5410 Есепті жылдық бөлінбеген табысы (жабылмаған зиян) шоты бойынша.
2. Резервтік капиталды пайдалану Дт 551,552 шотары бойынша жазба негізінде корреспонденцияда шоттармен бақыланады :
а) Қатысушылардың дивиденттері бойынша есеп айырысу 62 бөлімшесі және 4430 Басқа да шоты Басқа да кредиторлық берешектер және есеп айырысу 68 бөлімшесі бойынша есепті жылдың табысы болжаған жағдайда немесе жеткіліксіздігі кезінде серіктестікке қатысушыларға дивиденттер мен кіріс төлеуге;
ә) Бөлінбеген табыс ( жабылмаған зиян) 56 бөлімшесі кәсіпорынның есепті кезең немесе өткен жыл ішіндегі шығындарын жабуға.
Резервтік капитал есебі 13 журнал-ордерде жүргізіледі. Аудитор резервтік капиталды тексергенде оны құру мен пайдаланудың дұрыстығын, баланста көрсетілген Резервтік капитал бабы бойынша жыл басы мен соңындағы қалдықтарды 13-ші журнал-ордердің мәліметтеррі бойынша Бас кітапта келтірілген 501 шот қалдқтарымен сәйкестігін міндетті түрде анықтауға тиіс.
Қосымша төленген капитал - меншікті акцияларды өткізу құнының атаулы құннан артқан сомасы болып саналады. Акциялар бойынша сияқы, меншікті акцияларды өткізу құнының атаулы құнынан артқан сомасы Кт 531 Қосымша төленген капитал шотының корреспонденциясында Дт 1050, 1040,1010 шоттарымен бірге немесе 334 Басқа да дебиторлық берешек шотында көрсетіледі.
Аудитор қосымша төленген капиталдың мөлшерін анықтаудың дұрыстығын тексеруі, баланстағы осы бап бойынша қалдықты 531 Қосымша төленген капитал шоты және осы шот кредиті бойынша 13 журнал-ордердің мәліметтерімен салыстыру қажет.
Меншікті капиталдың тағы бір элементі - қосымша төленбеген капитал, ол негізгі құралдардың және ұзақ мерзімді инвестициялардың оларды қайта бағалау нәтижесінде бастапқы құнның ұлғайған сомасы болып табылады. Төленбеген капиталдың пайда болу есебі :
1) мемлекеттің тарапынан кәсіпорынның барлық активтері қайта бағалансын деген қаулысына сәйкес нарықтың сұранысқа сәйкес бағаланады. Бұл процес әр активтің өзіндік коэфицентіне сәйкес жүргізілді.
2) кәсіпорын басқа кәсіпорындарға өзінің үлестік қатынасы бойынша алған дивиденттін көлемінен төленбеген капиталдың үлес салмағы артады.
3) 2006 жылдың қаңтарынан бастап Қазақстанның экономикасын 70 % -н құрайтын технопарктердің бағалы қағаздары артуына байланысты.
Негізгі құралдар мен инвестицияларды қайта бағалау сомасына бар болуымен айналымы туралы ақпаратты жинақтап қорытуға 541 негізгі құралдарды қайта бағалаудан түсетін қосымша төленбеген капитал, 5320 Инвестицияларды қайта бағалаудан түсетін қосымша төленбеген капитал және 5320 Басқа да активтерді бағалаудан түсетін қосымша төленбеген капитал шоттары арналған.
Аудитор жоғарыда аталған шоттардағы ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалау бойынша операцияларды көрсетудің дұрыстығын тексергені жөн. Бұл шоттардың кредиті бойынша негізгі құралдар мен ұзақ мерзімді инвестициялардың бастапқы құны 12 бөлімшенің Негізгі құралдар, 14 Инвестициялар және 40 Қаржы инвестициялары тиісті шоттардың дебетімен бірге корреспонденцияға жасаған қайта бағалау нәтижесінде ұлғаю сомасы көрсетіледі, ал дебеттеледі бойынша :
а) қайта бағаланатын негізгі құралдар бойынша тозуды түзету сомасы (Негізгі құралдардың тозуы 13 бөлімшесінің тиісті шоттарымен бірге корреспонденцияда) : Дт 12 бөлімше шоттары Кт 5320 шоты, Дт 5320 шоты, Кт 13 бөлімше шоттары;
ә) істен шыққан негізгі құралдар бойынша қайта бағаланған қызмет ету мерзімі ішінде бөлінбеген табысқа көшірілмеген сома (5410 Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) шотымен корреспонденцияда; Дт 5320 шоты Кт 5410 шоты - НҚ істен шыққанда);
б) істен (есептен) ығарылған ұзақ мерзімді қаржы инвестициялары бойынша қайта бағалау сомасы (5410 немесе 6210 Инвестициялардың, қаржы инвестицияларының шығарылуынан түсетін табыс 72 бөлімшелерінің шоттары мен бірге корреспонденцияда). 54 Қосымша төленбеген капитал шоты бойынша кредиттік айналымдар 13 журнал-ордерде көрсетіледі. Тексеру барысында баланстың қосымша төленбеген капитал бабы бойынша.
2.4 Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) аудиті
Аудит жургізу барысында ен алдымен бухгалтерлік баланстың осы бабы бойынша тексеру кезеңі басындағы және соңындағы қалдықтарды Бас кітаптің 5410 Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны) және 5430 Өткен жылдардың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны) шоттары арқылы және бұл шоттардың кредит бойынша айналымдары көрсетілетін 13 журнал- ордер мәліметтерімен салыстыру қажет.
Сосын бұл шоттардағы шаруашылық операцияларды көрсетудің дұрыстығын тексерген жөн. Есептік кезең ішіндегі табыстың (зиянның) жиынтық сомасы шоттардың бірінғай жоспарыны сәйкес 571 Жиынтық табыс (зиян) шотында белгіленеді.
Корреспонденцияда бұл шоттың кредиті бойынша VII Табыстар бөлімнің шотымен алынған табыстың жиынтық сомасы, ал дебет бойынша VIII Шығындар бөлімнің шотымен алынған шығындардың жиынтық сомасы көрсетіледі. ДТ 571 және КТ 80 шоттары ; ДТ 70 және КТ 571 шоттары; ДТ 7700 және КТ 3110 шоттары; ДТ 571 және КТ 7700; ДТ 571 және КТ 5410 шоттары.
571 Жиынтық табыс зиян шоты бойынша дебит кредит айналымдарын салыстыру арқылы 5410 Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зиян) шотына көшірілетін таза пайданың (зиянның) сомасы анықталады.
Егер есепті кезеңде пайда алынса, онда 571 Жиынтық табыс зиян шоты дебеттеледі және 5410 Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны) шоты кредиттеледі, ал зиян шексе, онда керісінше бухгалтерлік жазу түседі, яғни 5410 шот дебеттеледі және 571 кредиттеледі.
Жоғарыда атап өтілгендей, заңнамалар мен құрылтайшы құжаттарға сәйкес жасалатын резервтік капиталға аударымдар есепті жылдың бөлінбеген табысы есебінен атқарылады. Есептегі жылдың зиянын жабуға бағытталған резервтік капитал қаржысы сомасына 55- бөлімшенің Резервтік капитал шоттары дебиттеледі және 5410 Есептік жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны) шоты кредиттеледі.
Есепті жылдың бөлінбеген табысының едәуір бөлігі серіктестікке қатысушыларға дивидендтпен пен табыс төлеуге кетеді. Оның қалған сомасы 5410 шотынан 5430 шотына көшіріледі, сол корреспонденцияда кредит бойынша Резервтік капиталдың 55- бөлімше шоттарымен резервтік капиталдың қаржысын өткен жылдың зиянын жабуға бағыттау көрсетіледі, ал дебит бойынша Қатысушылардың дивидентттерімен табыстары бойынша есеп айырысудың 62- бөлімше шоты, Басқалардың 3390 шоты және Басқа да кредиторлық берешек және есеп айырысудың 68- шоттарымен серіктестікке қатысушыларға дивидендтер мен табыс төлеуге өткен жылдың бөлінген табыс сомасын бағыттау көрсетіледі. Тексеру соңында аудитор бөлінбегн табыстың шамасын бағалау қажет. Бұл осы көрсеткіштің қарқынын көріп, оның өзгеру тенденциясын айқындау үшін, өткен есепті кезеңдер мен салыстыру жолымен жүргізіледі. Талдау үшін әр түрлі ақпарат көздері тартылады, бұған бастапқы құжаттар, бухгалтерлік регистірлер мен соңғы 2-3 жыл ішіндегі қаржылық есптілік формалары да кіреді.
IІІ. Байсерке Агро ЖШС-нің меншікті капиталының есебі
3.1 Байсерке Агро ЖШС-нің есептік саясатына сипаттама
Байсерке агрокешені оңтүстік астанадан 15шақырым жердегі Алматы облысының, Іле ауданында, Байсерке ауылы, Д.Қонаев көшесі №1-де орналас- қан, 19,1га жері бар. Байсерке АГРО 2001жылы 7желтоқсан күні құрылып, ұнтарту, жарма және макарон өнімдерінің ассортиментін кеңінен өндіретін ірі тауар өндіруші ретінде Қазақстан және ТМД елдерінде кеңінен танылды. Байсерке АГРО ЖШС негізгі қызметі ауылшаруашылығы шикізаттарын қабылдау, тазалау, кептіру, қайта өндіру, сақтау және қайта қорытып олардан халық тұтынатын тағам түрлерін (ұн, жарма, макарон тағамдары) және үй жануарларына арналған жем дайындайды. Сонымен қатар қойма үй-жайларын жалға береді.
Агрокешеннің Қазақстан, ТМД және алыс шетелдерге азық-түлік жіберу үшін қолайлы автокөлік кіретін және теміржолдары бар. Осы қазіргі уақытта кәсіпорында мына төмендегідей цехтар мен өндірістер жұмыс істейді:
-тәулігіне 120т өнім өндіретін диірмен;
-тәулігіне 5т макарон шығаратын цех;
-тәулігіне қуаты 100т күрделі құрама жем зауыты;
-механикаландырылған мұнара;
-өнімділігі тәулігіне 80т жарма цехы;
-қуаттылығы жылына 70000т жүгері сорттау зауыты;
-жүгері сабағын кептіруге арналған СКП-24;
-австриялық PITKUS кептіргіші;
-Целинная 30 кептіргіші;
-жанар-жағар май қоймасы (ГСМ).
Ұн тарту өндірісі. Байсерке АГРО ЖШС Солтүстік Қазақстаннан жеткізілген азық-түлік бидайынан алынатын үш түрлі сорттан жоғары дәрежеде тартылған бидай ұнын шығарады. Диірменнің ай сайын шығаратын өнімі 3500т құрайды. Сорттарды тарту кезінде шығарылатын сорттар саны қатаң шектетіледі. Әр бір сортқа мемлекеттік стандарттарды және уақытша техникалық жағдайларда реттейтін көптеген көрсеткіштер орнатылған. Бұл шикізаттарды аймақтық пайдалануға және өнімдердің сапасын тиісінше дәрежеде ұстауға мүмкіндіктер береді.
Ұн тарту кешенінде өндірілген ұндар, оның сапасын үнемі және жоғары сапада ұстап тұру үшін күнделікті бақылауды қажет етеді. Диірмендегі барлық технологиялық процесті бақылау және өнім сапасын технологиялық бақылау туралы Ережеге сәйкес және зертхана жұмыстары жөніндегі нұсқаулықты Диірмендерде технологиялық процестер енгізу және ұйымдастыру Ережесіне сәйкес жүзеге асырады.
Байсерке АГРО ЖШС-де астықтың сапасына және оның өнімдерінен жасалған азық-түліктерді тексеруді жүзеге асыратын өндірістік-техникалық зертхана бар. Зертхана 2003 жылы НАЦЭКС ААҚ Алматы филиалында аттестацияланудан өтті. Зертханада оның қызмет істеуіне қажетті барлық жағдайлар бар.
Макарон шығару өндірісі. Байсерке АГРО ЖШС Италияндық La Parnigiana жабдығында ұнның жоғарғы сорттарынан макарон тағамдарын дайындайды. Айлық өнімділігі-150 тонна. Макарон бұйымдарын дайындау кезінде пайдаланылатын шикізаттар нормативтік-техникалық құжаттарға, медикобиологиялық талаптарға және санитарлық нормаларға сәйкес.
Байсерке АГРО ЖШС макарон бұйымдары В тобының, 1-класына жатқызылады. Өнімдер Мемлекеттік стандарттың 875-92 талаптарына сәйкес санитарлық нормалармен рецептураларды және технологиялық нұсқаулықтар- ды сақтай отырып белгіленген тәртіппен дайындалады. Органолептикалық көрсеткіштер бойынша макарон бұйымдары В тобының талаптарына сәйкес келеді: біртүсті, ұнның сортына сәйкес, сырты жылтыр, формасы атауына сәй- кес келеді. Фабрика әртүрлі үлгідегі 10 түрлі макарондар шығарады.
Аралас жем өндірісі. Байсерке АГРО ЖШС аралас жем зауыты қүрамында құнарлылығы тиімді, күрделі, біртекті құрамынан тұратын тазаланған және үгітілген әртүрлі жем өнімдерін шығарады. Аралас жем цехында аралас жемге белокпен витаминдер қосылмайды, сол себепті өнімнің өзіндік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz