Сөйлемнің дәлме-дәл аудармасы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I БӨЛІМ СӨЙЛЕМНІҢ ДӘЛМЕ.ДӘЛ АУДАРМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 КАЛЬКИРЛЕП АУДАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 НЕОЛАГИЗМДЕРДІ АУДАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
II БӨЛІМ АТАУЛАРДЫ ЖӘНЕ ЕСІМДЕРДІ АУДАРУ ... ... ... ... ... ... ... ..9
2.1 КӨП МАҒЫНАЛЫ СӨЗДЕРДІ АУДАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2.2 СӨЗ АУДАРМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

Курстық жұмысымның өзектілігі. Аудармашының негізгі қасиеттерінің бірі аударма тәсілдерін қолдана білу. Жас аудармашылардың ең көп тараған қатесі – мәтінді сөзбе- сөз аударуға ұмтылуы.
Аудармашының кәсіптілігі спецификаға байланысты болады. Мысалы, әрбір аударма түрлерінің аудару барысында қандай да бір қабілеттерге ие болу қажет. Мысалы: көркем эдеби тілде аудару үшін, эдеби тілді жете меңгеру керек. Болмаса аударма даярлау жазбаша түрде ешқандай мәнге ие болмайды. Әдеби аудару эрдайым жазбаша жүзеге асыруды талап етеді. Әдеби аударма шығармашылықты талап етеді, олай болса, аударманы аудармашы бірнеше рет түзетуге тура келеді.
Ғылыми техникалық аударманы жүзеге асыру үшін аудару қажетті ғылымның саласын меңгеру қажет. Әрине бір адам бірнеше саланы игере алмағандықтан әр саланың өз аудармашылары бөлек болады.
Жалпы саяси аударма өз алдына бір ғылым деуге болады. Бүл аймаққа ақпараттық, сонымен бірге ғылымилықта жатады. Бүл аймақтың аудармашыларына тек қна ғылым, немесе саясат айналасындағы сөздерді ғана емес сонымен бірге аударма қатысты тілдердің ортақ жэне өздеріне тәнэквиваленттерге ойын тез ауыстыруды талап етеді.
Ағылшын тілінде ертеректе қолданылған қазіргі кезде көп
қолданылмайтын сөздер кездеседі. Бұл сөздердің дерлік көпшілігін біз өңдеп,
жаңартып қайта қолданысқа енгізіп келуі. Сөйлемнің дәлме дәл аудармасы – бұл жаңа сөздерді аудару үшін олардың мағыналарын анықтау үшін аудармашы алдымен оның қайдан шыққанын анықтап алу керек. Қазіргі соңғы сөздіктерде сөйлемнің дәлме дәл аудармасы көптеп берілмейді және олардың қайдан шыққаны көрсетілмейді.
Курстық жұмысының мақсаты. Аудару үрдістері әр алуан және әрқилы. Осыған байланысты аудару түрлерінің өз ерекшелігін мінездейтін әртүрлілігі туралы айтуға болады. Кезек – елген жіктелім (классификация) белгілі бір обьективті белгілермен постулаттарға негізделуі қажет. Егерде аударма түрлері туралы айтар болсақ, онда берілген үрдістің әр түрлі белгілерін қарастыруға болады.
. Аудармашы мәтінді шартты белгілеулер арқылы «жасырынып» түрған мәліметтер арқылы жаңадан жасап алуы. Бүл кезде аудармашы аударуға тиісті тілдің тілдік шарттарына сәйкестендіріп тілдік нормаларына сүйенеді. Осы жағдайда сөзбе - сөз аудару қолданылмайды, ерекшелейтін белгілерді - түбір сөз, түрлі мәнерлер. Аударудың транскрипциясы бұл формальды фонемнің қайта жасалуындағы негізгісі лексикалық бірліктің фонем арқылы аударылуын тілдің фонетикалық имметацияның негізгі сөзге сүйене жасалуында. Аударма транскрипциясының ережесі бойынша көптеген есімдер орыс, қазақ тілінен ағылшын тіліне аударуда қиындық соқтырады.
Жұмыс құрылымы. Курстық жұмыс кіріспе, үш тарау, қорытындыдан, қазақ және ағылшын тілдерінде пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Аманбаева А. Интонациялық бірліктердің прагмалингвистикалық сипаты: филол. ғыл. канд. ...дисс. 10.02.02. – Алматы, 2006. - 119 б
2.Айтбаев Ө. Ағылшын тіл білімінің мәселелері // Аудармадағы фразеологиялық құбылыс. – Алматы: Арыс, 2007. - 617 б.Есенова Қ. Қазіргі медиа-мәтінінің прагматикасы (баспасөз материалдары негізінде). – Алматы: 2007. – 450 б.
3. Әлкебаева Д.А. Ағылшын тілінің прагмастилистикасы. – Алматы: Қазақ университеті, 2008. - 258 б.
4. Буркитбаева Г.Г. Текст и дискурс. Типы дискурса: учебн. пособие для
магистрантов и аспирантов филол.фак. – Алматы: Дайк-пресс, 2006. - 384 с.
5. Базарбаева З.М. Қазіргі ағылшын тілі интонациясының негіздері. – Алматы, 2002. – 248 б.
6. Жүнісбек Ә. Ағылшын фонетикасы. – Алматы: Арыс, 2009. - 344 б.
7. Жунисбек А. Введение в сингармоническую фонетику. – Алматы: Арыс, 2009. – 108 б.
8. Жүнісбек Ә. Ағылшын тілінің дыбыстары // Қазақ грамматикасы. Фонетика, сөзжасам, морфология, синтаксис. – Астана, 2002. – 784 б.
9. Садирова Қ.К. Ағылшын тіліндегі көп пропозициялы дискурстың құрылымдық негіздері. –Ақтөбе: Қ.Жұбанов атындағы АқМУ РБО, 2008. – 428 б.
10. Кибрик Е.А. Лингвистические предпосылки моделирования языковой действительности в интелектуальных системах. – М.: Наука, 1987. –33 с.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I БӨЛІМ СӨЙЛЕМНІҢ ДӘЛМЕ-ДӘЛ АУДАРМАСЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ..5
1.1 КАЛЬКИРЛЕП
АУДАРУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...5
1.2 НЕОЛАГИЗМДЕРДІ
АУДАРУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.7
II БӨЛІМ АТАУЛАРДЫ ЖӘНЕ ЕСІМДЕРДІ АУДАРУ ... ... ... ... ... ... ... . .9
2.1 КӨП МАҒЫНАЛЫ СӨЗДЕРДІ
АУДАРУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .9
2.2 СӨЗ АУДАРМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .27
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..28
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...29

КІРІСПЕ

Курстық жұмысымның өзектілігі. Аудармашының негізгі қасиеттерінің бірі
аударма тәсілдерін қолдана білу. Жас аудармашылардың ең көп тараған қатесі
– мәтінді сөзбе- сөз аударуға ұмтылуы.
Аудармашының кәсіптілігі спецификаға байланысты болады. Мысалы, әрбір
аударма түрлерінің аудару барысында қандай да бір қабілеттерге ие болу
қажет. Мысалы: көркем эдеби тілде аудару үшін, эдеби тілді жете меңгеру
керек. Болмаса аударма даярлау жазбаша түрде ешқандай мәнге ие болмайды.
Әдеби аудару эрдайым жазбаша жүзеге асыруды талап етеді. Әдеби аударма
шығармашылықты талап етеді, олай болса, аударманы аудармашы бірнеше рет
түзетуге тура келеді.
Ғылыми техникалық аударманы жүзеге асыру үшін аудару қажетті ғылымның
саласын меңгеру қажет. Әрине бір адам бірнеше саланы игере алмағандықтан әр
саланың өз аудармашылары бөлек болады.
Жалпы саяси аударма өз алдына бір ғылым деуге болады. Бүл аймаққа
ақпараттық, сонымен бірге ғылымилықта жатады. Бүл аймақтың аудармашыларына
тек қна ғылым, немесе саясат айналасындағы сөздерді ғана емес сонымен бірге
аударма қатысты тілдердің ортақ жэне өздеріне тәнэквиваленттерге ойын тез
ауыстыруды талап етеді.
Ағылшын тілінде ертеректе қолданылған қазіргі кезде көп
қолданылмайтын сөздер кездеседі. Бұл сөздердің дерлік көпшілігін біз өңдеп,

жаңартып қайта қолданысқа енгізіп келуі. Сөйлемнің дәлме дәл аудармасы –
бұл жаңа сөздерді аудару үшін олардың мағыналарын анықтау үшін аудармашы
алдымен оның қайдан шыққанын анықтап алу керек. Қазіргі соңғы сөздіктерде
сөйлемнің дәлме дәл аудармасы көптеп берілмейді және олардың қайдан шыққаны
көрсетілмейді.
Курстық жұмысының мақсаты. Аудару үрдістері әр алуан және әрқилы. Осыған
байланысты аудару түрлерінің өз ерекшелігін мінездейтін әртүрлілігі туралы
айтуға болады. Кезек – елген жіктелім (классификация) белгілі бір
обьективті белгілермен постулаттарға негізделуі қажет. Егерде аударма
түрлері туралы айтар болсақ, онда берілген үрдістің әр түрлі белгілерін
қарастыруға болады.
. Аудармашы мәтінді шартты белгілеулер арқылы жасырынып түрған мәліметтер
арқылы жаңадан жасап алуы. Бүл кезде аудармашы аударуға тиісті тілдің
тілдік шарттарына сәйкестендіріп тілдік нормаларына сүйенеді. Осы жағдайда
сөзбе - сөз аудару қолданылмайды, ерекшелейтін белгілерді - түбір сөз,
түрлі мәнерлер. Аударудың транскрипциясы бұл формальды фонемнің қайта
жасалуындағы негізгісі лексикалық бірліктің фонем арқылы аударылуын тілдің
фонетикалық имметацияның негізгі сөзге сүйене жасалуында. Аударма
транскрипциясының ережесі бойынша көптеген есімдер орыс, қазақ тілінен
ағылшын тіліне аударуда қиындық соқтырады.
Жұмыс құрылымы. Курстық жұмыс кіріспе, үш тарау, қорытындыдан, қазақ
және ағылшын тілдерінде пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады.

І БӨЛІМ. СӨЙЛЕМНІҢ ДӘЛМЕ-ДӘЛ АУДАРМАСЫ

1.1. Калькирлеп аудару

Аударма бірліктерін анықтау аударманың тура болуының ең маңызды
кепілі. Аударма бірлігінің негізі болып тек қана сөз емес, бүкіл мәтіннің
мағынасы бола алады. Сөздік аударма тәсілінде бір сөздің бірнеше мағынасы
кездессе, сөйлемнің мағынасына қарай бір аудармасын ғана таңдап аламыз.
Аударудың транскрипциясы бұл формальды фонемнің қайта жасалуындағы
негізгісі лексикалық бірліктің фонем арқылы аударылуын тілдің фонетикалық
имметацияның негізгі сөзге сүйене жасалуында. Аударма транскрипциясының
ережесі бойынша көптеген есімдер орыс, қазақ тілінен ағылшын тіліне
аударуда қиындық соқтырады. Мысалы щрыс дыбыстары ж және х ағылшын
дыбыстарында zh және kh дыбыстарын береді. Орыс тіліндегі Юрий есімі
ағылшын тілінде Yuri болады. Көп қолданылатын әріп y және g берілуінде
көптеген қиыншылықтар тудырады. Осындай кездерде есімдердің дұрыс аударылуы
үшін халықаралық транскрипция көмегіне сүйенеміз.
Соңғы кездері тәжірибе жүзінде есімдердің дұрыс қолданылуында аударма
транскрипциясы немесе транслитерациясы жағынан аудару жеткіліксіз болады,
егер есім біреудің жалған есімі ретінде қолданылса мұндай жағдайда
транскрипция, семантикалық аударма калькирлеумен қолданылады.
Сhief White Halfoat – Басты Ақ Халфоат; Bank of London – Бәнк оф Лондон;
The Capital – Капитолий;
Сол қалпында қолданылып қалған сөздер транслитерацияда сирек кездеседі.
Транслитерация – формальдық әріптік негізгі лексикалық бірлік аударма
тілден алфабиттің көмегі арқылы жасалады. Бұл кезде негізгі сөз аударма
тестте белгілі бір формада беріледі. Мысалы, Москва – Moscow, Гага – Gaga.
Кейде белгілі бір объекттің есімдері негізгі тілге келмей қалады.
Мысалы, Florida – Флорида, Pskov teachers training college – Псков атындағы
педагогикалық институт.
Бұл аударуға келмейтін күрделі сөз тізбектерін сол қалпында басқа
тілге жеткізу. Эстетикалық, мағыналық басқа тұрғыдан кейбір сөздер аударуға
келмейді. Каклькирлеуде көптеген сөздер әр тілде ұқсас болып айтылады.
Бірақ бұл тәсілде сөздердің саны, септік формалары, реттері өзгеріп кетуі
мүмкін. Калькирлеуге әдеби шығармалар, саяси партияларда қолданылатын
сөздер, тарихи жағдайлар жатады.
Географиялық атауларды, терминдерді, ұмытылған аттарды аударуда да
калькирлеу тәсілі қолданылады. Калькирлеу ережелері:
1. Калькирлеу мағыналық бірлікті құру үшін және сол қалпында
формаларын сақтауда қажет жағдайда қолданылады.
2. Калькирлеу географиялық атауларды, тарихи, мәдени атауларды,
мекеме, оқу орнының атауларын аударғанда қолданылады.
3. Кейбір уақытта калькирлеу транскрипция және лексикалық,
семантикалық модульдеумен бірге қолданылады.
4. Кейде калькирлеу арқылы аударым бірліктерін көбейтуге және азайтуға
болады. Орыс тілінде: - ель, - чик, - щик, - ник, - ец, деген жұрнақтар
ағылшын тілінде мынаны береді: - er, - or, - ist; нет, без: un, im, none,
in.
Ағылшын тілінде кейбір сөздерді аударғанда ол сөздердің орыс немесе
қазақ тілінде аудармасы мүлде болмауы мүмкін. Осындай жағдайда аудармашы
бұл сөздің мағынасын бейнелеп, суреттеп аударуына болады, яғни сол сөздің
мағынасына сәйкестіріп аудару. Бейнелеп аударуда бір сөздің аудармасы
бірнеше сөз де, тіпті сөйлем де болуы ықтимал. Мысалы,lobby -
транслитерациямен аударғанда лобби болады, ал бейнелеп аударсақ ағылшын
парламентінің күші дегенді мағынаға сай келеді; tutor - сөзінің орыс және
қазақ тілдерінде сөзбе - сөз аудармасы жоқ, сондықтан біз оны бейнелеп
аударамыз. Бұл сөз Англия немесе Америкадағы жоғарғы оқу орнындағы беделді
ұстазға берілетін атақ деген мағынаны білдіреді.
1.2. Неологизмдерді аудару

Неологизмдер – міне осы жаңа сөздер. Бұл жаңа сөздерді аудару үшін
олардың мағыналарын анықтау үшін аудармашы алдымен оның қайдан шыққанын
анықтап алу керек. Қазіргі соңғы сөздіктерде неологизмдерді көптеп
берілмейді және олардың қайдан шыққаны көрсетілмейді. Олардың қай сөзден
шыққанын анықтай отырып бізге оларды аудару оңай болады.
Неологизмдерді префикс және аффикстің анықтауға болады. Префикс және
аффикспен келген сөздерді кездестіргенде сөздікке қарап, ондағы префикс
және аффикстің мағынасын білуіміз қажет. Неологизмдерді аудару көбіне
бейнелеп аудару тәсіліне жатады:
а) ship - бұл суффикс тап морфемасымен бірігіп келіп, сын және
сапа мағынасындағы зат есімді білдіреді:
brinkmanship - соғыс шекарасында өнер саясатының өткізілуі.
showmanship – адамдарға тауар көрсете білу қабілеті.
oneupmanship – бірінші болуға тырысушылық.
ә) dom - бұл суффикс газеттік лексикада жаңа сөздерді анықтау үшін
қолданылады: bangdom - ұйымдасқан қарақшылық officialdom – ресми орталық
б) со - біргелікте
These two actresses co-star in the new film – жаңа фильмде бұл екі
актрисаның екеуі де басты рөлде ойнайды.
в) - ise, - ize - бұл суффикс әсіресе американдық тілдегі жаңа
сөздіктерде көп қолданылады: itemize – пункттері бойынша қарап шығу
leonize – ашық ғарышқа шығу
г) pre - дейін post - кейін
ғ) мағыналары бір - біріне қарама – қарсы сөздерде қолданылатын
префикстер:
demilitarization – remilitarization
nazification – denazification
д) Соңғы уақыттағы газеттерде non – префиксімен көп сөздер қолданылып
жүр: non – beligerent country – соғыс қатыспаған ел
non – partian – ешқандай партияға жатпайтын
Неологизмдер көбіне конверция мен келеді, яғни сөздің синтаксистік
функциялары ауыстыру арқылы. Осыған орай зат есімдер етістік немесе сын
есімдердің, етістік зат есімнің функцияларын атқарады. Мұндай сөздерді
аудару үшін оның жаңа фнкцияларының қалай құрылғанын анықтау керек:
The river is bridged n two places – Өзен арқылы екі көпір өткен.
Don’t be such a hush parent , Father!
Don’t father me!
Мұндай қатал болмаңыз әке!
Әке деп атама!
Неологизм кейде қысқартылған сөз күйінде келеді:
TV – теледидар
MS – Motorship ( теплоход)
Libs – Liberals ( либералдар)
Кейде неологизмдер аналог жолымен беріледі: camelry – түйе үстіндегі
шайқас Бұл сөз camel – түйе және cavalry – каавалерия деген сөздердің
бірігуі арқылы туындаған.
Туындаған басқа әдістермен неологизм сөздердің мағынасын өзгертуде
қолданылады. Ол сөздердің валенттік байланысына немесе оларды әр түрлі
контексттерде қолдану мүмкіндігіне байлаысты. Неологизмдердің бұл түрі
көбіне газет статьяларында және оқырманға түсінікті болу үшін сөздердің
мағынасын өзгерту, және көбіне гипербола мағыналарында қолданылады.

II БӨЛІМ АТАУЛАРДЫ ЖӘНЕ ЕСІМДЕРДІ АУДАРУ

2.1. Көп мағыналы сөздерді аудару

Аудармада ең көп қиындық туғызатын сөздер – бұл күрделі көп мағыналы
сөздерді аудару. Мысалы,
а) yet сөзі сөйлемнің ортасында немесе алдында келсе әлі, әліге
дейін деген мағынаны білдіреді: He was not come yet – Ол әлі келген жоқ.
Екінші мағынасы, егер yet сөзі сөйлемнің бастапқы немесе ауыспалы
мағынасында келсе сол кезде деген мағынаны білдіреді: Yet he didn’t come
– Ол сол кезде келген жоқ.
ә) the анықталған артикль бола тұрып анықтауышпен бірге келсе онда
салыстыру мағынасында қаншалықты ... .. сонша деген мағынаны білдіреді.
Мысалы: The more machine we have the easier will be the work, the shorter
will be the working day – Қаншалықты бізде көлік көп болса, соншалықты
жұмыс жеңіл, әрі жұмыс уақыты жеңіл болған болар еді.
б) But сөзі бірнеше мағына ие және әр түрлі сөйлем мүшелері бола
алады. Өзінің бастапқы мағынасы бірақ сөзі болса, екінші мағыналары:
- тек : I have got but a few books on this subject – Менде бұл сабақтан тек
азғантай кітап бар.
- бар болғаны : He is but a boy – Ол бар болғаны бала.
- басқа өзгерістерге байланысты: All of us but a few have come to this
conclusion – Біз барлығымыз кішкене өзгерістерге байланысты осы шешімге
келдік.
в) Now ... Now сөзі біресе ... . біресе деген мағынаы білдіреді: Now
he sank in the waves now he appeared again – Ол біресе толқындар ішіне
жоғалады, біресе қайта болады.
г) Where сөзі кейде кейбір жағдайда деген мағынаны білдіреді: Where
the youngsters may make a slip the old timers will put things straight –
Кейбір жағдайда жастар қателесетін болса, ардагерлер оларға жөн сілтейді.
Ағылшын тілінде ертеректе қолданылған қазіргі кезде көп
қолданылмайтын сөздер кездеседі. Бұл сөздердің дерлік көпшілігін біз өңдеп,

жаңартып қайта қолданысқа енгізіп келеміз. Неологизмдер – міне осы жаңа
сөздер. Бұл жаңа сөздерді аудару үшін олардың мағыналарын анықтау үшін
аудармашы алдымен оның қайдан шыққанын анықтап алу керек. Қазіргі соңғы
сөздіктерде неологизмдерді көптеп берілмейді және олардың қайдан шыққаны
көрсетілмейді. Олардың қай сөзден шыққанын анықтай отырып бізге оларды
аудару оңай болады.
Кейде неологизмдер аналог жолымен беріледі: camelry – түйе үстіндегі
шайқас . Бұл сөз camel – түйе және cavalry – каавалерия деген сөздердің
бірігуі арқылы туындаған.
Туындаған басқа әдістермен неологизм сөздердің мағынасын өзгертуде
қолданылады. Ол сөздердің валенттік байланысына немесе оларды әр түрлі
контексттерде қолдану мүмкіндігіне байлаысты. Неологизмдердің бұл түрі
көбіне газет статьяларында және оқырманға түсінікті болу үшін сөздердің
мағынасын өзгерту, және көбіне гипербола мағыналарында қолданылады.
Фразеологизмдер – бұл тұрақты сөз тіркестері, яғни олардың орындарын
ауыстыруға болмайды. Фразеологизмдерді адаруда аудармашы оның сөзбе сөз
емес, толықтай мағынасына үңіле отырып аударуы қажет.
Фразеологизмдер кескіндік және кескіндік емес деп екіге бөлінеді.
Кескіндік емес фразеологизмге мысал:
To have a good sleep – жақсы ұйықтау
To pay attention – назар аудару
Айта кететін жайт, кескіндік емес фразеологизмдерді аудару аудармашыға
айтарлықтай қиындық туғызбайды. Ең басты қиындық туғызатын бұл кескінді
тұрақты сөз тіркестерін аудару. Бірақ сонысына қарамай бұл сөз тіркестері
тілге ерекшке көркемдік әдемілік береді. Аудармашыға қойылатын талап тек
фразеологизмнің мағынасын жеткізу ғана емес, сонымен қоса оның кескінін
және экспрессивтілігін жеткізу де талап етіледі.
Ағылшын тілінің фразеологизмдері мағыналық және стилистік дифференциясы
жағынан ерекшеленіп, аудару барысында аудармашыға қиындық туғызады. Мысалы,
A bird may be known by its song – құс ұшқанда көрінеді
To work one’s fingers to the bone – мойынсынбай жұмыс жасау
To hit the bird in the eye – көзге түсу
To catch somebody red-handed – қылмыс болған жерде ұстап алу
Liars must have good memories – өтірікшіге мықты есте сақтау қабілеті
керек.
Аударма тәжірибесінде әліге дейін баршаға бірдей қабылданған атауларды
аудару ережесі жоқ. Жалқы есім және атауларды аударғанда транслитерация
әдісі қолданылады. Бұл әдіс әсіресе, әр түрлі партиялардың, қоғамдық
орындардың, әр түрлі ұйымдардың атауын аударғанда қолданылады және осындай
атаулар қашан да аударылуы тиіс. Мысалы,
Edwards – Эдвардс
Downing Street – Даунинг- Стрит
General Motors Corporation – Дженерал Моторс Корпорэйшн
Басқа тілдік мәтінді лексикалық деңгейде аудару барысында келесі ахуалдар
туады:
1.Аударуға қажетті тілде аудару тіліндегі тікелей сөздік аудармасы жоқ
болған жағдайда, мысалы, тек берілген елге ғана тән құбылыс болуы мүмкін:
2.Ұқсастық болса, бірақ толық мағынасы ашылмаса:
Hand, arm – қол;
Foot, leg - аяқ;
3. Аударуға қажетті тілге түпнұсқадағы тілге аударғанда бірнеше мағына
берген жағдайда:
Master – шебер
Сирек кездесетін – аудару тіліндегі түпнұсқадағы аудару тілінде бір
мағынасы сөздік сәйкестік болса ( есімдік, күнтізбелік, түсінік, жануарлар,

рулық түсінік );
Мұндай ахуалдарды шешу жолдары:
Көшірме сөз – бұл сөзбе-сөз аудару арқылы немесе сөздің бөліктерін аудару
арқылы аудару;
Skyscraper – әуескреб;
Жартылай көшірме сөз, жартылай сөзбе-сөз, жартылай мағыналы аударма
сөз;
Desembrist - декабрист;
Television – теледидар;
Мағыналас аударма ( түптес-түрлес ауыстыру )
Mineral water – боржоми;
Қызметтік ұқсастық – қызметтік мағыналары ұқсас сөздерді қолданып аудару;
A clerk – қызмет етуші;
A doorkeeper – қақпашы;
Мазмұндамалап аудару немесе сөзді талқылау;
Silver box – күміс қорапша, күміс темекі салғыш;
Бұл сөздерді талдауда әріптері, оқылуы, дыбыстары берілген. Аударма
жұмысында қолданылатын лексикалық құралдар лексикалық нұсқалар деп
аталады. Лексикалық құралдар нақты бір сөзді аударуға мәтіндік белгілерін
анықтайды. Ол қисындық-семантикалық заңдылықтарға бағынады. Қисындық
ойлаудың тәсілдерінің көмегімен жасалуын лексикалық трансформация деп
аталады. Кейбір жағдайларда трансформация нәтижесі сөздіктерден бекітілген:
That cat won’t jump
Бірақ бұл жағдайда нұсқалары бар. Лексикалық түсінікте трансформация
лексикалық бірліктердің ( негізгі аудару тіліндегі ) лексикалық бірліктерге
(аударуға тиісті тілдегі ) ауыстыру және ішкі түрлерін өзгерту арқылы
тұжырымдалады. Келесі лексикалық трансформация түрлерін қарастырайық:
Дифференциация ( бөліну )
Конкретизация ( нақтылық )
Генерализация
Мағыналы даму
Антонимикалық аудару
Біртұтастылық
Аударма барысында жойылған шығынның өтемдері
Дифференциация, генерализация және конкретизация бағынушы қатынаста бір
түсініктің көлемі келесі түсініктің белгілі бөлігі болатын өатынаста
негізделеді.
Ағылшындық лексикалық бірлік кең семантикалы, ал өріс тілінде
жылдамырақ және нақтырақ, сондықтанда ағылшын тілінен аударғанда нақтырақ
болады.
Нақтылық әдісі – аударма барысында нақтырақ және дәлірек сәйкестендіреді,
немесе екі тілдің сөздігінде де табылатын сөздерді табады. Мысалы ретінде
нақтылауды төмендегідей көрсетуге болады: Meal сөзі
Тамақтану
Таңғыас
Ағылшын тіліндегі көп мағыналы have, take, get, give, аударма
барысында қабылдау немесе беру деген етістіктің нақты етістікті анықтау
семантикалық келісімді заңдылықтармен жүзеге асады:
Give me a little wine if you please – Маған азғана шарап құйыңызшы
Get me some coffee – маған кофе қайнатыңызшы
Бұл мысалдарда етістікті таңдай тікелей қосымшалармен көрініп тұр:
шарап құю, кофе қайнату. Басқа жағдайларға ( мыс, қосымша есімдіктен
тұратын болса, қажетті мәліметтің мағынасы толық ашылмай қалады )
етістіктің сәйкестігін көрсету үшін кең мағыналы контекст керек:
Are you hungry? I asked
No he said. You know I couldn’t eat Harry!
All right, I told him. You can have one.
Қарныңыз ашпа? - деп сұрадым мен одан.
Жоқ, - деді ол, менің тамақтана алмайтынымды білесің ғой, Гарри
Жарайды, - дедім мен оған, бір рет ауыз ти.
Кейде аудармашылар оқырмандарға кең мағыналы етістіктің нақтылаудың екі
мағынасын ұсынады:
Will you like to take anything?
Ішу немесе ауыз тию үшін ештеңе қажеті жоқпа? Аудару кезінде нақты
контексті белгілі іздеу қажет
Генерализация әдісі нақтылау тәсіліне қарама-қарсы. Генерализация – бұл
түсініктің мағынасын ашады: Мағыналы даму; Антонимикалық аудару;
Біртүтастылық; Аударма барысында жойылған шығынның өтемдері;
Дифференциация, генерализация және конкретизация бағынушы қатынаста бір
түсініктің көлемі келесі түсініктің белгілі бөлігі болатын қатынаста
негізделеді.
Нақтылық әдісі - аударма барысында нақтырақ жэне дэлірек
сәйкестендіреді, немесе екі тілдің сөздігінде де табылатын сөздерді табады.
Мысал ретінде нақтылауды төмендегідей көрсетуге болады.: meal
Ас
тамақтану
таңғы ас
түстену
кешкі ас
Басқа жағдайларда (мысалы, қосымша есімдіктен
түратын болса, қажетті мәліметтің мағынасы толық ашылмай қалады)
етістіктің сәйкестігін көрсету үшін кең мағыналы контекс керек:
Аге you hungry?)) I asked.
No, he said. You know I couldn" t eat Harry!))
All right)), I told him. You can have one)).
Қарныңыз ашпа?))-деп сұрадым мен одан.
Жоқ,-деді ол, - менің тамақтана алмайтынымды білесің гой, Гарри.
Жарайды, -дедім мен оган, -бір рет ауыз ти.
Кейде аудамашылар оқырмандарға кең мағыналы етістіктің нақтылаудың екі
мағынасын ұсынады: Will you like to take anything?
Ішу немесе ауыз тию үшін ештеңе қажеті жоқпа? Аудару кезінде нақты
контексті белгілі іздеу қажет. Мысалы, ешбір сөздік facilities сөзінің кең
аумағын ашып жеткізетін жағдайда емес. Генерализация эдісі нақтылау
тәсіліне қарама-қарсы. Генерализация - бүл түсініктің мағынасын ашады:
нақты мағынадағы сөздің орнына аудармашы мағынасын көрсететін сөз
тіркестерді, бірнеше сөздерді қолданылуы мүмкін. Мысал есебінде сөйлем және
оның ағылшын тіліне аудармасын көрсетуге болады. Бүл спорт газетінде
көрнекті жерді алуга болады.
Мысалы былай аударады: This newspaper gives a prominent space to
sports.
Бірақта бүл аударма нақтырақ жэне түсінірек болу үшін көрнекті жер сөзін
ашып, кең мағынада көрсетуге болады. Бүл контексте түсіндірме сөз feature:
This newspaper gives makes a feature to sports.
Генерализация кезінде тек қана түсінік беру емес, түрлі-түптес аудару
кезінде де мағынасы ашылады: кейбір жағдайларда генрализация стилистикалық
себептер арқылы қолданылады-мысалы, орыс тілінің нормасы үзындықты дэл
көрсетпейді: He was 5 foot 5 inches fall.
Түзетілген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.