Аударма түрлері. Мәтінді аудару барысында аударма түрлерін

Кіріспе

XXI ғасырдағы білім беру стандартының маңызды құрамдас бөлігі және білімді модернизациялаудың басым бағыттарының бірі ағылшын тілдерін үйрену болып табылады. Тілдік білім жеке тұлғаны дамыту процесінде жетекші роль атқарады, өйткені тіл жеке тұлғаны қалыптастырудың, оның әлеуметтік өзара іс-әрекетінің және өз өміріне қажетті білімді игеруінің тәсілі болып табылады.
Ағылшын тілін меңгеру сапалы білім берудегі басты құндылықтардың бірі болып саналады, өйткені, біріншіден, ағылшын тілін білу жастарды жалпы-азаматтық құндылықтар мен жаһандық мәселелерді біріге шешуге ықпал етсе, екіншіден, адамның әлемдік қауымдастықта сәтті қызмет етуіне мүмкіндік береді.
Ағылшын тілін әлеуметтік-мәдени іс-әрекеттегі қажеттілікті қамтамасыз етудің тәсілі ретінде тиімді меңгеру, тілді өз бетінше үйрену дағдысын қалыптастырып өз білімін толықтырып отыруды, сондай-ақ коммуникативті және ақпараттық мәдениетті дамытуды қамтамасыз етеді.Осыған байланысты ағылшын тілін тікелей оқытудан тіл мен мәдениетті меңгеруді өзіндік оқу іс-әрекетіне бағыттау өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Өндіріске қажетті жоғары білікті мамандарға сұраныс талаптарында толассыз ақпараттар тасқынында өзіндік әрекет ету дағдысы қалыптасқан, кәсіби біліктілігін үнемі жетілдіріп отыратын мамандар қажет етіледі.
«Қазақстан-2050» стратегиясында Елбасы Н.Ә. Назарбаев бұл мәселе жөнінде: «Біз ағылшын тілін игеруде серпіліс жасауымыз керек. Қазіргі

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Жұмабекова А.Қ. Аударматанудың негіздері : Оқу-әдістемелік құрал. - Алматы, 2012. - 296 б.
2. Бархударов Л.С. Язык и перевод (Вопросы общей и частной теории перевода). –М.: Международные отношения, 1975. – 240 с.
3. Тарақ Ә. Аударма процесі жайында // Аударматану (ғылыми-практикалық көмекші құрал). Құраст.: Құлманов С.– Алматы: «Тіл» оқу-әдістемелік орталығы, 2008. –300 бет.
4. Комиссаров В.Н. Слово о переводе. –М.: Международные отношения, 1973. –216 с.
5. Көркем аударманың кейбір мәселелері (мақалалар жинағы). –Алматы: Қазмемкөркемәдеббас, 1957.
6. Тарақов Ә.С. Аударма психологиясы және мәдениеті: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2005. – 60 бет.
7. Алдашева А. Аударматану ғылымының басты ұғым-түсініктері туралы // Аударматану (ғылыми-практикалық көмекші құрал). Құраст.: Құлманов С.–Алматы: «Тіл» оқу-әдістемелік орталығы, 2008. –300 бет.
8. Көркем әдебиет саласындағы аударма мәселесі // ҚАЕУ хабаршысы. Өскемен, 2006. - №2.
9. Сабурова Г. Аударма да рухани байлық // Қазақ тілі мен әдебиеті,2000. №5
10. Алдашева А. Аударматану: лингвистикалық және лингвомәдени мәселелер. –Алматы: Арыс, 1998. –215 б.
11.Тарақ Ә. Ғылыми-көпшілік және ғылыми техникалық аударма // Аударматану (ғылыми-практикалық көмекші құрал). Құраст.: Құлманов С.–Алматы: «Тіл» оқу-әдістемелік орталығы, 2008.
12. Жұмабекова А., Жабағиева Г. Жазбаша және ауызша аударманың ерекшеліктері // Аударматану (ғылыми-практикалық көмекші құрал). Құраст.: Құлманов С.–Алматы: «Тіл» оқу-әдістемелік орталығы, 2008

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе
1. Аударма түрлері
1.1. Аударма түрлеріне жалпы сипаттама
1.2. Аударма барысында мәтіннің аудурылу өзгешеліктері
2. Мәтінді аудару барысында аударма түрлерін қолдану жолдары
2.1. Аударма түрлерін қолдануда аударма процесінің маңызы
2.2. Ағылшын тілін кәсіби бағдарлап оқытуда аударма түрлері қолдану
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

XXI ғасырдағы білім беру стандартының маңызды құрамдас бөлігі және білімді модернизациялаудың басым бағыттарының бірі ағылшын тілдерін үйрену болып табылады. Тілдік білім жеке тұлғаны дамыту процесінде жетекші роль атқарады, өйткені тіл жеке тұлғаны қалыптастырудың, оның әлеуметтік өзара іс-әрекетінің және өз өміріне қажетті білімді игеруінің тәсілі болып табылады.
Ағылшын тілін меңгеру сапалы білім берудегі басты құндылықтардың бірі болып саналады, өйткені, біріншіден, ағылшын тілін білу жастарды жалпы-азаматтық құндылықтар мен жаһандық мәселелерді біріге шешуге ықпал етсе, екіншіден, адамның әлемдік қауымдастықта сәтті қызмет етуіне мүмкіндік береді.
Ағылшын тілін әлеуметтік-мәдени іс-әрекеттегі қажеттілікті қамтамасыз етудің тәсілі ретінде тиімді меңгеру, тілді өз бетінше үйрену дағдысын қалыптастырып өз білімін толықтырып отыруды, сондай-ақ коммуникативті және ақпараттық мәдениетті дамытуды қамтамасыз етеді.Осыған байланысты ағылшын тілін тікелей оқытудан тіл мен мәдениетті меңгеруді өзіндік оқу іс-әрекетіне бағыттау өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Өндіріске қажетті жоғары білікті мамандарға сұраныс талаптарында толассыз ақпараттар тасқынында өзіндік әрекет ету дағдысы қалыптасқан, кәсіби біліктілігін үнемі жетілдіріп отыратын мамандар қажет етіледі.
Қазақстан-2050 стратегиясында Елбасы Н.Ә. Назарбаев бұл мәселе жөнінде: Біз ағылшын тілін игеруде серпіліс жасауымыз керек. Қазіргі әлемнің осы лингвофранкасын меңгеру біздің еліміздің әрбір азаматына өмірдегі шексіз жаңа мүмкіндіктерді ашады,-деп атап көрсетеді.
Осы заманғы жоғары білім беру қоғам талаптарын қанағаттандырудың бірнеше жүйелерін қамтиды, яғни ғылымды, білімді және өндірісті интеграциялау түрі ретінде ғылыми оқу-өндірістік кешендер құру; оқытуды және білім алушы еңбегін дараландыру, білім беруді ізгілендіру; оқытушылардың кәсіби даярлығына жоғары талап қою. Мұндай үдеріс әлемнің түрлі елдерде өздерінің ұлттық ерекшеліктеріне, құндылықтарына, елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайына, білім беру жүйесінің дәстүрлеріне қарай әртүрлі деңгейде көрініс тапқан.
Аударма әрі көне, әрі жаңа өнер. Аударманы өнер деп атаудың өзі де оның мәдени әлеуетінің жоғары екенінен хабардар еткендей. Ал сол аударма жасау кезінде орын алатын мәдениеттер сұхбаты өркениеттілік болмыс-бітімнің өзіндік ерекшелігін сомдайды. Демек, аударманы зерделеу - оны өз еншісіне айналдырған тілтанудың, әдебиеттанудың ғана жеке ісі емес, мәдениеттану сынды әмбебап әрі пәнаралық ғылымның да ортақ ісі болмақ.
Ағылшын тілі пәні басқа да жалпы білім беретін пәндер секілді тәрбиелік, білімділік, дамытушылық басқа да маңызды мақсат міндеттерді атқарады. Білім алушыларға ағылшын тілінде оқуды, жазуды, сөйлеуді, бір тілден екінші тілге тәржіма жасауды үйреткенде, біз оларға өзге халықтың мәдениетіне, өркениетіне жол ашамыз, яғни басқа тілде сөйлейтін халықтармен мәдениетаралық қарым қатынас жасауға зор мүмкіндік туады.
Аударманың көмегімен, біріншіден ақпарат алмасудың тұрақтылығы, жинақылығы, нақтылығы, екіншіден аударма оқуға жеке-бағдарлық көзқараспен қарауды қажет етеді. Қазіргі қоғам келешек мамандардың кәсіби білімдерін терең игерумен қатар, оларды өмірде еркін, біліктілікпен қолданып ағылшын тілінде сөйлесуде әртүрлі ақпарат құралдарын пайдалану арқылы, оның ішінде ғаламтор жаһандық жүйесін игеруді де қоса.
Аударма - ел мен елді, тіл мен тілді жақындастыратын, тілдестіріп, ұғыстыратын бірін бірі байытып, толықтыратын тіл білімі әлеміндегі ерекше бір сала.
Аударма теориясы алдына келесідей міндеттер қояды:
1) Аударманың жалпы лингвистикалық негізін ашу және сипаттау, ол дегеніміз, аударма процесінің негізінде қандай тілдік құрылымдар жатқанын анықтау деген сөз;
2) Аударманы лингвистикалық зерттеу объектісі ретінде тану, оның айырмашылығын көрсету;
3) Аударма ісі түрлерінің негізгі классификациясын жасау;
Түпнұсқа және аударма мәтінінің теңдігін аударма ісі негізі ретінде ашып көрсету;
Түрлі комбинациядағы тілдердің жеке және арнайы теориясының жалпы қағидаларын жасау;
Аударма процесінің жалпы ғылыми сипаттау қағидаларын жасау;
Аударма процесіне прагматикалық және әлеуметтік лингвистикалық факторлардың әсерін анықтау;
Аударма нормасы терминінің мағынасын ашу және аударма сапасын анықтайтын қағидалар жасау.

1. Аударма түрлері
1.1. Аударма түрлеріне жалпы сипаттама

Аударма - тіл қызметінің бір түрі ретінде бір тілде айтылған ойларды басқа тілдің құралдарымен соған сәйкестікте немесе толық құндылықта беру процесі. Аударма сөзінің астарында белгілі бір тілдегі сөйлеу тілін - ауызша немесе жазбаша мәтінді, сөзді басқа тілде қайталап жеткізу жатқаны белгілі. Сонымен бірге, аударма - сөйлеу қызметінің бір түрі болғандықтан, оның мақсаты сөз сөйлеу құрылымын қайта құру болып табылады, нәтижесінде мазмұнның өзгеріссіз жоспары сақталумен бірге, ойды жеткізу жоспары да өзгереді, бір тіл екіншісімен ауыстырылады.
ХХ ғасырдың 80-ші жылдарында американдық ғалым С.Басснетт-Макгайр Аудармашылық зерттеулер атты кітабында аударманың үш түрін көрсетеді:
- ойды басқа тілдік белгілер арқылы жеткізу (бір тілдің ішінде);
- аударманың өзі (бір тілден басқа тілге);
- трансмутация (бір семиотикалық жүйеден екіншісіне қайта құру).
Неміс ғалымы Отто Каде әрқайсысы белгілі бір талаптарға сәйкес келетін әртүрлі категориядағы аударма түрлерін ұсынды:
- Өңделмеген. Бұл жерде аударма тілінің нормаларынан ауытқуға болады.
- Жұмыс. Аударма тілінің нормаларын толық сақтайды. Бірақ ақпараттардың орнын толтыру үшін түсіндірулерді қолдану мүмкін.
- Басылымға дайын. Түпнұсқаның барлық мазмұнын береді және қабылдаушыға қажетті әсер ете алады.
Израильдік ғалым Гидеон Тури Аударма теориясын іздеу (1980) кітабында аудармашылық қатынастардың негізгі 4 түрі барын айтады: формалды қатынастың 2 түрі (этикалық):
1) бастапқы тіл мен аударма тілінің арасындағы (тілдік түр),
2) бастапқы мәтін мен аударма мәтінінің мәтіндік құралдары (мәтіндік түр);
Сондай-ақ, функционалды қатынастың 2 түрі (эмикалық):
1) бастапқы тіл мен аударма тілінің тілдік құралдарының функциялары арасындағы (тілдік түр),
2) бастапқы мәтін мен аударма мәтін функциялары арасындағы (мәтіндік түр).
Аударма теориясының көрнекті маманы Л.С. Бархударов мәтінде аударма тілдің қай деңгейінде жүзеге асады деген сұраққа төмендегі пікірімен жауап берген:
1) фонема (графема) деңгейіндегі аударма;
2) морфема деңгейіндегі аударма;
3) сөз деңгейіндегі аударма;
4) сөз тіркесі деңгейіндегі аударма;
5) сөйлем деңгейіндегі аударма;
6) мәтін деңгейіндегі аударма.
Бұл пікірге былайша кеңірек түсінік береміз: фонема деңгейіндегі аудармаға аударатын тілдегі бірліктерді аударылатын тілдің фонетикалық заңдылықтарына сай икемдеу болса, аударатын тілдегі бірліктерге аударылатын тілдің морфологиялық қосымшаларын жалғау; ал қалған деңгейлердегі аударма түрлері аударма процесімен айналыспайтындарға да түсінікті деп ойлаймыз.
Сонымен қатар, Л.С.Бархударов құрылымдық сипатына қарай аударманы төрт түрге бөліп көрсетеді:
1) жазбаша-жазбаша аударма немесе жазбаша мәтіннің жазбаша аудармасы;
2) ауызша-ауызша аударма немесе ауызша мәтіннің ауызша аудармасы (ізбе-із немесе ілеспе аударма);
3) жазбаша-ауызша аударма немесе жазбаша мәтіннің ауызша аудармасы;
4) ауызша-жазбаша аударма немесе ауызша мәтіннің жазбаша аудармасы.
В.Н. Комиссаров Слово о переводе еңбегінде аударманы жанрлық-стилистикалық түрлеріне қарай былай бөледі:
1)көркем аударма;
2)ақпараттық аударма;
3)ғылыми аударма;
4)ресми аударма;
5)публицистикалық аударма;
6) жарнамалық аударма.
Аударманы негізінен төмендегідей екі үлкен түрге бөлуге болады:
1) Ауызша аударма - бұл тәржіманың жазбаша түріне қарағанда күрделірек құбылыс; ақпараттың мазмұн межесін (план содержания) және құрылым межесін (план выражения) жазбай, ауызша жеткізу түрі. Сөйлеген сөздер, баяндамалар ілеспе түрде ауызша аударылады, ағылшындерден келген ресми өкілдер мен қонақтардың пікір алысуына аудармашылар көмектеседі.
Ауызша аударманың екі түрі бар:
- ілеспе (синхронды) аударма;
- ізбе-із аударма.
Ілеспе аударма - бастапқы мәтінді тыңдап қабылдай отырып, ілесе, қосарласа, бір мезгілде аудару. Аударудың бұл түрі түпнұсқа мәтіннің айтылуымен қатар жүріп отырады. Арнаулы кабинеттерде ілеспе аударма түпнұсқаның мәтінін сөйлеушіге (мәтіннің авторына) ілесе отырып оқу арқылы, кей жағдайда сөйлеушінің ауызша баяндалған сөзін алдын ала дайындықсыз тікелей аудару арқылы жүзеге асырылады.
Ғалым Ә.Тарақов ілеспе аударманың күрделілігін танытатын төмендегідей белгілерді атап өтеді:
а) бір мезгілде тыңдап әрі сөйлеу қажеттілігіне байланысты туындаған психофизиологиялық дискомфорт;
ә) баяндамашы не жарыссөзге шығушының микрофондағы сөзінің қайталанбауына қатысты психикалық кедергі. Өйткені баяндамашыны тоқтатуға, болмаса түсінбеген, не қалып қалған сөзін қайталап сұрауға болмайтындығы;
б) аударманың қайталанбауына және үлкен аудитория тыңдаушыларына байланысты психикалық кедергі. Аудармада қателескенді қайта түзеуге болмайтындығы әрі кешірім сұрауға келмейтіндігі;
в) сөз сөйлеудің жылдамдығына байланысты психофизиологиялық кедергі.
Ауызша аударманы оқытуда үш басты бағытқа негізделеді. Зерттеудің бірінші аспектісі аудармашының түпнұсқаның мазмұнындағы ақпаратты қабылдауын оқытып үйретеді. Ауызша аударма дегеніміз - ауызша айтылған оратордың сөзін, ойын ауызша аудару. Ауызша аудармада сөзді қабылдау қысқа уақытпен, біркелкілікпен ерекшеленеді.Аудармашының толық түсінуі ритмге, паузаға және сөйлеу темпіне байланысты.
Аудармашы мәтіннің мазмұнын қабылданған ақпараттың Кванттардың көмегімен алдын-ала болжауы қажет, бұл аудармашыға алдыңғы берілген ақпаратты есте сақтауға көмектеседі. Ауызша аударма теориясы психолингвистикалық ерекшеліктерді аудармада болжауды, әр түрлі тілдердегі минималды сөздердің тәуелділігін, сондай-ақ қабылдау кезіндегі ақпаратты жіберіп алу аспектілерін оқытып үйретеді.Сонымен қатар осы фактілерді болдырмау үшін пәнді жақсы меңгеру мен сөйлесу жағдайы, бұл өткізіп алған ақпараттың мазмұнын түсінуге мүмкіндіктер береді, оған: сөзге эмоциалды реңк беру, және т.б.
Оқытудың екінші аспектісі аударылатын тілдің айрықша түрін қарастырады. Ауызша аударма теориясы қарапайым аударылмайтын сөзден ерекшеленетін(өзгешеленетін) аудармашының ауызша аударылуын бейнелейді. Синхрондық аудармада сөйлеу процесі оратордың сөзімен бірдей аударылады. Лингвистикалық түсіндірмеде синхрондық аударманың басты аспектісі түпнұсқаның басталуы мен аударманың басталу уақытын анықтауға негізделген. Осындай интервалдың ұзақтығы екі түрлі факторға байланысты. Біріншіден, ол аударылатын тілдің құрамына байланысты және сөздегі сегменттің ұзақтығын анықтайды. Осындай сегмент көп тілдерде өзіне басты сөйлемнің SPO(субъект-предикат-объект) құрамын қосады және бірінші кезекте баяндауыш-етістік. Көп жағдайда аудармашы оратордың сөзінен етістікті күтеді. Екіншіден, интервалдың ұзақтығы аударылатын тілдің бірнеше өзгешеліктеріне байланысты, әдетте, олар айтылған сөздің бастапқы элементтері мен соңғы элементтерін анықтайды. Мысалы, сөйлемді ағылшын тілінен қазақ тіліне аударғанда Советтік Союзбен достығымызды біз мақтан тұтамыз Аудармашы аударуды бастау үшін оратордан бастауыш пен баяндауышты күтеді. Wehighlyappreciateourfriendship... Егер сол кезде неміс тіліне аударатын болса, онда аудармашы бірінші сөзден кейін аудармасын бастай алады: DieFrundshaftmitderSowejetunion...
Ауызша аударма теориясы аудармашының басқа да қасиеттерін оқытып үйретеді. Оған жай артикуляция, хезитатциондық үзіліске байланысты, аудармада жаңылысу, бұл интервалдың ұлғаюына әкеліп соғады, сондай-ақ айтылатын сөзге қатысты үзіліс кіреді. Синхрондық аудармада аудармашы жоғары темппен сөйлейді. Ілеспелі аудармада сөйлеу темпі біртіндеп баяули бастайды, себебі аудармашы түпнұсқаның мазмұнын есіне түсіреді. Ауызша аудармада ең басты назар аудармашылардан нормативтік талаптарына аударылады. Мұндай талаптар синхрондық және ілеспелі аудармада аса қажет: нақты артикуляцияны қамтамасыз ету, ритмнің біркелкілігі, акцентті дұрыс қою, соңғы айтылған ойдың дұрыс әрі түсінікті берілуі.
Ауызша аударманың орталық аспектісіне аударманың ерекше түрі ретінде жазбаша аудармаға қарама-қарсы қою. Арнайы ауызша аударма теориясы сандық және сапалық ерекшеліктерді бөліп көрсетеді.
Синхрондық аудармада мәтіннің көлемі аударылатын бөліктің ұзақтығына байланысты. Синхрондық аудармада қысқа сөздердің аудармасы жазбаша аудармаға қарағанда көп болады. Ұзақ сөзді аудару барысында көлемі теңестіріледі. Абзацты немесе мәтіннің ірі бөліктерін аударғанда синхрондық аудармада өте қысқа түрде беріледі. Сондықтан да ауызша аударма теориясы ерекше назарды сөздік қысқартуға береді.
Бұл тәсілдерді пайдаланудың өзіндік себептері бар. Біріншіден, оратордың жылдам темпіне байланысты аудармашыға мәтіннің толық мазмұнын аудару қиынға түседі. Екіншіден, аудармашылардың барлығы оратор секілді сөйлей алмайды. Үшіншіден, жылдам аударылған мәтін көп жағдайда тиімсіз және айтушы мен тыңдаушылар арасында кері байланыс тудыруы мүмкін.
Сөйлемді қысқарту ауызша аудармада оңай шаруалардан емес. Мұнда тек қана кейбір бөліктерді тастап кету емес, сонымен қатар аударылатын ақпараттың маңызды элементтерін сақтай отырып, қысқа түрде жеткізу.
Кейде айтылған ойда бірін-бірі толықтырып тұратын элементтер кездеседі, осы элементтерді мәтіннің мағынасын сақтай отырып түсінуге болады. Мысалы аудармашы мына сұрақты толықтай аударды дейік: Бұл жоспар қай кезде жүзеге асырылады? Ол мынадай жауап қайтаруы керек: Бұл жоспардың жүзеге асырылуы 1990 жылдан басталады, мұнда аудармашы қысқаша тоқсаныншы деп аударуына болады.
Аудармада ақпаратты қысқарту уақыттық өрісті сипаттайды. Ол оратордың сөйлеу темпі мен түпнұсқа тілімен аударылатын тілдің сәйкестіліктеріне тәуелді. Ауызша аударма теориясы сөзді қысқарту арқылы екі тілдің құрамын, және семантикалық қайта құрылуын сипаттайды. Ең тиімді сөздің қысқартуларға сөйлемнің ең қысқа сөзбен айтылатын синонимдік алмастырулар, мұнда әсіресе мекемелер немесе кәсіпорындардың толық атаулары, аббревиатурамен немесе қысқаша айтылады. (TheUnitedNations-БҰҰ), зат есімнің қатысуымен жасалған етістік (torenderassistance - көмектесу) сөз тіркесінде қосымша элементтерді түсіру (thepolicypursuedbytheUnitedStates - АҚШ саясаты) және т.б. Оратордың жылдам темпімен айтылған мәтін аудармашы түрлі қысқарту тәсілдерін қолдана оырып мәтінді жазбаша аудармаға қарағанда 25-30% дейін қысқарта алады.
Ауызша аударманың басты бөлігі - аудармада баламалықты оқытып-үйрету. Ауызша аудармада жазбашамен салыстырғанда кейбір ақпаратты өткізіп алуымен ерекшеленеді. Аудармашы мәтіндегі ақпараттардың орнына басқа ақпаратпен алмастырып, түпнұсқаның мазмұнын өзгертуі мүмкін. Осыған орай тастап кетуге мыналар жатады: 1) эпитеттегі мағынасыз сөздерді тастап кету; 2) мәтіндегі басты және үлкен бірліктерді тастап кету, бұл аудармашының мәтіннің бөлігін түсінбеуінен туындайды; 3) аудармада мәтінді қайтакезіндегі тастап кету; 4) оратордың сөзінен қалып қою кезіндегі тастап кетулер.
Сонымен қатараудармада қате мынадай түрлерге бөлінеді: жеке сөзді аударудағы үлкен қателік; сөйлемнің құрамын өзгерту барысындағы қателік және сөйлемнің құрамын өзгертудегі үлкен қате және т.б.
Айтылған аударманың 2 түрлі классификациясы бір-біріне мүлдем сәйкес келмейді. Теоретикалық жағынан мәтіннің қандай да түрі болмасын ауызша немесе жазбаша аударыла алады. Практикалық жағынан мәтіннің кейбір аударылмайтын бөліктеріне байланысты ауызша аудармада шектеулілік ұғымына түсінік береді. Көркем әдебиет шығармалары ауызша аударылмайды, бірақ осы шығармаларда жеке цитаталар ауызша аудармада синхронды немесе ілеспелі түрде аударыла алады. Ауызша аудармада көркем-эстетикалық әсер беру аса қиын міндет болып табылады.
Ізбе-із аударма - мәтін тыңдалып болғаннан кейін жасалатын ауызша аударманың түрі. Ізбе-із аударманы шартты түрде екіге бөлуге болады. Олар: парақтан аудару және абзацты-фразалы аударма. Ауызша аударманың бұл түрі жауапты келіссөздер, саяси, экономикалық-қаржылық, құқықтық және басқа да мәселелер төңірегіндегі ресми кездесулер кезінде, пресс-конференцияларда, семинарлар мен дөңгелек үстелдер кезінде жүзеге асады.
2) Жазбаша аударма - жазбаша түрде жасалатын тәржіме түрі; қағазға түсірілген жазбаша мәтінді екінші тілге жазбаша түрде аудару және бұдан алынған нәтиже. Барлық хат-хабар, ресми құжаттар, ғылыми және көркем шығармалар жазбаша аударылады. Түпнұсқа мәтін алдын ала танысу, көру, ойлау, пайымдау, талдау, зерттеу, сөздіктерді, басқа да лингвистикалық және лингвоелтанымдық, когнитивтік мағлұматтарды беретін анықтамалықтарға иек арту арқылы екінші тілге жазбаша түрде түсіріледі [7, 23б.]. Түпнұсқаның түрі мен мәніне қарай аударманың да қолданылатын әр алуан амал-тәсілдері бар. Мысалы, ресми құжаттарды аударғанда, түпнұсқаны қаз-қалпында бұлжытпай толық жеткізу көзделсе, ғылыми және техникалық шығармаларды аударғанда, белгілі салалардың терминологиялық ұғымдарын дұрыс беру көзделеді.
Жазбаша аударма өз ішінде екі түрге бөлінеді:
1) Көркем аударма - көркем әдебиет шығармаларын, яғни негізгі қызметі оқырманға көркемдік-эстетикалық әсер ету болып табылатын мәтіндерді аудару. Бұл процестің өтуі барысында аудармашының мүмкіндігі шексіз; ол екінші тілде жасалған мәтінді өңдеп, реттей алады. Әдеби немесе көркем аударма дегеніміз - бір тілде жазылған әдеби туындыны екінші тілдің құралдары көмегімен оқырмандарға жеткізу және түпнұсқасының стильдік, көркемдік ерекшеліктерін мейлінше нақты сақтап көрсету. Бұл жерде аудармадағы ең қиын нәрсе - лингвистикалық ерекшелігі емес, ол түпнұсқасының көркемдік жағын дұрыс жеткізу, яғни аудармашы туындының образдық әлемін, автордың идеясын, позициясын және стилін нақты, дәл көрсете білуі. Көркем аударманың бүгінгі әдеби процестегі алатын орны үлкен.
Жақсы аударылған көркем аударма - сол тілдегі төл шығармалармен бірге өсіп, жымы білінбей біте қайнап сабақтасып кетеді. Ел мен елді таныстырады, жақындастырады, ұлттық мәдениетті байытады. Мұнда автор мен аудармашы өнер жарысына түседі, тіл мен тіл жарысқа түседі. Бұл ел мен елдің өнер жарысы. Демек, аударма шығармалар ұлттың ұлылығын, елінің елдігін дәлелдеудің бір жолы.
Ғалым А.Алдашева көркем аударманың төмендегідей айырым-белгілерін ұсынады:
а) көркем аударма - ойлаудың образдылық типінің жемісі; демек, мұнда индивидуалдық даралық, шығармашылық ізденіс бар;
ә) ізденістің шеңберіне шек қойылады, өйткені аудармашының алдында жатқан мазмұны-құрылымы дайын мәтін шығармашылық еркіндікке жібермейді;
б) көркем аударма да төл әдебиет сияқты эстетикалық қызмет атқаруы керек;
в) көркем аударма да төл әдебиет сияқты тұшымды, кедір-бұдырсыз оқылуы қажет;
г) сондықтан аудармада қазақ тілінің табиғи күйі, сөз қолдану, емлелік нормалары сақталуы тиіс.
2) Ақпараттық аударма - қандай да болмасын ақпаратты, мәліметтерді беру болып табылады. Ақпараттық аударманың өзі өз ішінде мынадай түрлерге жіктеледі:
- ғылыми-техникалық аудармаға ғылыми мақалалар, монография, техникалық сипаттама жатады. Әр саланың өзіндік қолданылатын қалыпты стилі, термині, мәтіндік құрылымы болады. Бұл саладағы шығармаларды аударуға сөздік те аздық етеді, кәсіби маман біліміне, тәжірибесіне де сүйенген дұрыс. Ғылыми мәтіндер қатаң морфологиялық және синтаксистік құрылымға ие, сөздің бірыңғай орамдары, біркелкі стиль қалыптасқан. Ғылыми-техникалық еңбектерді аудару көп салалы білімді қажет ететіндіктен, бұған білікті кәсіби маман ретінде бейімделген жөн.
- ресми-іскери аударма. Ресми-іскери стильдің қарапайым үлгілерінен (өтініш, арыз, мінездеме және т.б.) бастап күрделі түрлеріне (жарғы, жарлық, ереже, келісім және т.б.) дейін қазақ тілінде көрініс тапты және олар түгелдей дерлік аударма процесі арқылы жүзеге асырылады.
- газеттік-ақпараттық аударма ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.