Ағылшын және қазақ тілдеріндегі етістіктердіңлексика-семантикалық ерекшеліктерініңтеориялық аспектісі

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
IБӨЛІМ. АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ ЕТІСТІКТЕРДІҢЛЕКСИКА.СЕМАНТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 . СЕМАНТИКАЛЫҚ ӨРІС ТҮСІНІГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 . ТІЛДЕГІ СЕМАНТИКАЛЫҚ ӨРІС ТИПТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 .АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ ЕТІСТІКТЕРГЕ СЕМАНТИКАЛЫҚ ҚОЛДАНЫСЫНА СИПАТТАМА БЕРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10II БӨЛІМ. АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ ЕТІСТІКТЕРДІ ҚОЛДАНУДЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК АСПЕКТІСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2.1. АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ ЕТІСТІКТЕРДІҢ СЕМАНТИКАЛЫҚ ТҰРҒЫДАН ТОПТАСТЫРЫЛУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.2. “TO LIVE, TO WORK, TO DRESS, TO BE ILL, TO SLEEP, TO EAT” ЕТІСТІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.3. ТҰР, ЖҮР, ОТЫР, ЖАТЫР ЕТІСТІКТЕРІНІҢ СИПАТЫ ... ... ... ... ... ... 21
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26

КІРІСПЕ

Курстық жұмыс ағылшын және қазақ тіліндегі етістіктерінің құрылымдық семантикалық және парадигматикалық қасиеттерін бейнелеп зерттеуге арналған. Осы кезде семантика өрісі облысында зерттеудің көпшілігі процестік өріс зерттемесін құрайды, оның пайда болуындағы семантикалық негіздемесі күрделі семантикалық құрылымы және стилистикалық сипаттамалары кіретін, етістіктерін семантикалық кластары ғана бөлінбейтін негіздегі идентификаторлар қызметіндегі етістіктер болып табылады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Соңғы кезде тіл мен мәдниет біртұтастығы туралы тезисі тіл тасымалдаушыларының шет тілде сөйлесуі тіл құралы арқылы ақпаратпен алмасу ғана емес, коммуникация қатысушылары арқылы берілетін сәйкес мәдениеттер диалогы ретінде айтылады. Көбінесе соңғы жылдары осы ережеге қарай фразеологизмдердің кумулятивтік, мәдени-ақпараттық қызметінде ғалымдардың қызығушылығы білінді, яғни өз семантикалық құрылымында адамдар ұрпағының қоғамдық тәжірибесінің барлық байлығын, ұлттық-мәдени дүниетанудағы әлемдік көзқарастарын алғанда байқалады.
Осы курстық жұмысы ағылшын және қазақ тілдерінде етістіктерінің айырмашылық мәселелері, осы етістіктердегі ұлттық сипат айқындалуы, осы арқылы болған ағылшыннан қазақ тіліне тұрмыстық етістіктер аудармасы, оларды шетелдіктердің түсінуі, және де аударма арқасында екі мәдениет пен халықтардың өзара байыту мүмкіндіктері сияқты елеулі мәселелерге арналады. Ағылшын және қазақ тілдерінде етістіктердің салыстырмалы зерттеу маңыздылығы мен ғылыми мәнділігі бұл жаңа әрі жеткілікті перспективті бағытта осы жұмыстың тақырып өзектілігін айқындап берді.
Зерттеудің мақсатылингво мәдени аспектідегі ағылшын және қазақ тілдерінде етістіктердің салыстырмалы зерттеуі болып табылады. Жалпы

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. Абрамов В.П. Ағылшын фразеологиясының негіздері / ИЯШ, 1969
2. Аракин В.Д. Практический курс английского языка. 2 курс . - М., 2002.
3. Аракин В.Д. Сравнительная типология английского и русского языка.
4. Бектұров Ш., Серғалиев М. “Қазақ тілі”, Алматы, Білім, 1994
5. Васильев Л.М. семантикалық алаң теориясы, Тілтану мәселелері. М. 1971
6. Вежбицкая А. Лексика мен прагматика құралы арқылы мәдениеттерді
салыстыру. 2001.
7. Каушанская В.О. Грамматика английского языка. М., 1970
8. Качалова К.Н., Крылова Е.В. Практическая грамматика английского языка. Москва, 1998.
9. Сейдин Бизақов Синонимдер сөздігі, Алматы 2007
10. Хлебников И.Б. Лексикалық және синтаксистік семантика - Москва, 1989
11. Чумак-Жунь И.И., Бунин И.А. поэзиясы тіліндегі түстің лексикалық-семантикалық өрісі: құрамы және құрылымы, қызмет ету аясы//Автореферат. Киев, 1996
12. ШмелевД.Н. Лексиканың семантикалық талдау мәселелері. – М., 1973
13. ЩурГ.С. Лингвистикадағы алаң теориясы — Москва: Наука, 1974

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
I БӨЛІМ. АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ ЕТІСТІКТЕРДІҢЛЕКСИКА-СЕМАНТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІСІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 5
0.1 . СЕМАНТИКАЛЫҚ ӨРІС ТҮСІНІГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
0.2 . ТІЛДЕГІ СЕМАНТИКАЛЫҚ ӨРІС ТИПТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
0.3 . АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ ЕТІСТІКТЕРГЕ СЕМАНТИКАЛЫҚ ҚОЛДАНЫСЫНА СИПАТТАМА БЕРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10 II БӨЛІМ. АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ ЕТІСТІКТЕРДІ ҚОЛДАНУДЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК АСПЕКТІСІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... .14
2.1. АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ ЕТІСТІКТЕРДІҢ СЕМАНТИКАЛЫҚ ТҰРҒЫДАН ТОПТАСТЫРЫЛУЫ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2. "TO LIVE, TO WORK, TO DRESS, TO BE ILL, TO SLEEP, TO EAT" ЕТІСТІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.3. ТҰР, ЖҮР, ОТЫР, ЖАТЫР ЕТІСТІКТЕРІНІҢ СИПАТЫ ... ... ... ... ... ... 21
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 25
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26

КІРІСПЕ

Курстық жұмыс ағылшын және қазақ тіліндегі етістіктерінің құрылымдық семантикалық және парадигматикалық қасиеттерін бейнелеп зерттеуге арналған. Осы кезде семантика өрісі облысында зерттеудің көпшілігі процестік өріс зерттемесін құрайды, оның пайда болуындағы семантикалық негіздемесі күрделі семантикалық құрылымы және стилистикалық сипаттамалары кіретін, етістіктерін семантикалық кластары ғана бөлінбейтін негіздегі идентификаторлар қызметіндегі етістіктер болып табылады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Соңғы кезде тіл мен мәдниет біртұтастығы туралы тезисі тіл тасымалдаушыларының шет тілде сөйлесуі тіл құралы арқылы ақпаратпен алмасу ғана емес, коммуникация қатысушылары арқылы берілетін сәйкес мәдениеттер диалогы ретінде айтылады. Көбінесе соңғы жылдары осы ережеге қарай фразеологизмдердің кумулятивтік, мәдени-ақпараттық қызметінде ғалымдардың қызығушылығы білінді, яғни өз семантикалық құрылымында адамдар ұрпағының қоғамдық тәжірибесінің барлық байлығын, ұлттық-мәдени дүниетанудағы әлемдік көзқарастарын алғанда байқалады.
Осы курстық жұмысы ағылшын және қазақ тілдерінде етістіктерінің айырмашылық мәселелері, осы етістіктердегі ұлттық сипат айқындалуы, осы арқылы болған ағылшыннан қазақ тіліне тұрмыстық етістіктер аудармасы, оларды шетелдіктердің түсінуі, және де аударма арқасында екі мәдениет пен халықтардың өзара байыту мүмкіндіктері сияқты елеулі мәселелерге арналады. Ағылшын және қазақ тілдерінде етістіктердің салыстырмалы зерттеу маңыздылығы мен ғылыми мәнділігі бұл жаңа әрі жеткілікті перспективті бағытта осы жұмыстың тақырып өзектілігін айқындап берді.
Зерттеудің мақсаты лингво мәдени аспектідегі ағылшын және қазақ тілдерінде етістіктердің салыстырмалы зерттеуі болып табылады. Жалпы мақсатқа сай еңбекте келесі міндеттер қойылады: біріншіден, ағылшын және қазақ тілдерінде етістіктердің сөздік бойынша көлемі мен құрамын анықтау; екіншіден, ағылшын және қазақ тілдерінде етістіктердің; лексикалық-семантикалық ерекшеліктерін және грамматикалық сипаттарын белгілеу; үшіншіден, ағылшын және қазақ тілдерінде етістіктердің ұлттық-мәдени қызметін ашу және олардың мәдени-ұлттық коннотациясын айқындау; төртіншіден, қазақ тілі және ағылшын аудармаларынның нақты материалдарында етістіктерінің ұлттық-қызметтік шынайылық мәселелерін ашып беру.
Курстық жұмыстың міндеттері ағылшын және қазақ тілдеріндегі аудармашылар әрекетінде, және де орыс мәдениеті туралы теориялық түсініктер тереңдеуі мен дамуы, лексикология және стилистика мәселелерін зерттеуде ғылыми зерттеулеріндегі нәтижелерінде пайдалануға болатындығында қорытындыланады. Сөзсіз, фразеологизмдерді пайдалану және олардың аудармалары өзге мәдениет тасымалдаушылар түсінбеушілігін туындатады (тіпті кейде қате түсінулері). Осы арқылы шет тілдер етістіктерін жеткізу үшін, мәдениаралық осы жұмыстың коммуникация мен лексикография теориясы мен тәжірибесі үшін және де аудармастилистикасы бойынша теориялық курстар мен тәжірибелік сабақтар үшін осы еңбектің ерекше мәні анықталады.
Жұмыс құрылымы. Курстық жұмыс кіріспе, екі бөлім, қорытынды, қазақ және ағылшын тілдерінде пайдаланнылған әдебиет тізімі және қосымшадан тұрады.

І БӨЛІМ. АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ ЕТІСТІКТЕРДІҢ ЛЕКСИКА - СЕМАНТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1.1. Семантикалық өріс түсінігі

Лингвистикада қандайда бір жалпы (интегралды) семантикалық белгімен біріктірілген тілдік бірліктер жиынтығын белгілеу үшін қолданылатын термин, семантикалық өріс, өзгеше сөзбен - мағынаның кейбір жалпы нетривиалды компоненті бар. Бастапқыда ондай лексикалық бірліктер деңгейіндегі рөлінде сөздер қарастырылған; кейін лингвистикалық еңбектерде сөз тіркесі мен сөйлемдерді қосатын семантикалық алаң бейнелері еңбекте пайда болды.
Семантикалық өрістің классикалық мысалдарының бірі - бірнеше түстік қатардан тұратын семантикалық өріс қызмет атқарады; (қызыл-қызғылтым-ашық қызғылт; көк-көгілдір- көкшіл; және т.б.) ондағы ортақ семантикалық түсі болып табылады.
Семантикалық өріс келесі негізгі қасиеттерге ие болып келеді:
1. Семантикалық өріс тіл тасымалдаушысына интуитивті түсінікті және психологиялық шынайылыққа ие.
2. Семантикалық өріс тілдің дербес жүйе түрі ретінде автономды бөлінуі мүмкін.
3. Семантикалық өріс бірліктері қандай да бір жүйелі семантикалық қатынастармен байланысты.
4. Әр семантикалық алаң басқа семантикалық өрістермен байланысты және жиынтығында тіл жүйесін пайда болғызады .
Семантикалық өріс теориясы негізінде тілде кей семантикалық топтар болуы туралы және осындай біреу немесе бірнеше топтарға тіл бірліктерінің енуі туралы ұғым жатыр. Атап айтқанда, тілдің сөздік құрамы (лексика) әртүрлі қатынастармен біріктірілген сөздердің жеке топтар жинағы ретінде; синонимдік (мақтау - мадақтау), антонимдік (сөйлеу-үндемеу) түрде берілуі мүмкін және т.б.
Сөздердің көпшілік жеке жүйелер бірігуі түрінде лексиканың ондай берілу мүмкіндігі лингвистикалық еңбектерде талқыланған болатын, мысалы, 19 ғасырда Шмелев Д.Н. еңбектерінде (186869 - 1942). семантикалық өрістердің алғашқы қадамдары ой таңбалы сөздіктер жасау кезінде қабылданған болатын - мысалы, Семантикалық өріс деген терминнің өзі белсенді қолданыла бастады. Лексикалық жүйенің ондай түсінігі ең алдымен, аксиома емес, лингвистикалық гипотеза болды, сондықтан жиі оның мақсаты жағынан емес, тілдік зерттеу жүргізу әдісі ретінде пайдаланылады.
Жеке семантикалық алаң элементтері әрдайымғы және жүйелі қатынастармен байланысты және соның салдарынан, алаңның барлық сөздері бір біріне қарама-қайшы қойылған. Семантикалық өрістер бірінен басқасына толығымен қиылыса немесе ене алады. Әр сөздің мағынасы сол алаңның басқа сөздер мағынасы белгілі болса, толық айқындалады. Екі түстік қатарды салыстыралық: кызыл-қызғылтым және қызыл - қызғылт - қызғылтым. Егер бір түстік қатарға ғана бейімделсе, онда әртүрлі түстік реңдері қызғылт сол бір лексемасымен белгіленуі мүмкін. Екінші түстік қатар түс реңдерінің бөлшекті мүшеге бөлінуін береді, яғни сол түстік реңдері енді екі лексема- қызғылт және қызғылтым түстерімен қатынасады.
Жеке тілдік бірліктің бірнеше мағынасы бар. Соның салдарынан әртүрлі семантикалық алаңдарға жатқызылады. Мысалы, қызыл сын есімі түс білдіретін семантикалық алаңға және бір мезгілде ортақ мағынадағы революциялық сөзімен біріктірілген бірліктерге кіруі мүмкін.
Семантикалық өріс негізінде жатқан белгісі адамның қоршаған шынайлығы және оның тәжірибесімен қалай да қатынасатын түсініктік категория ретінде қарастырылады.
Семантикалық өрістің қарапайым түрі - бір сөз табына жататын және ортақ категориялы сема мағынасындағы біріктірілген лексемалар болып табылатын парадигматикалық типінің алаңы болып табылады.
Мысалы, ағаш, бұтақ, жапырақ, дің сөз топтары бөлік-тұтас қатынасымен біріктірілген дербес семантикалық өріс ретінде қалыптасып, өсімдіктер семантикалық алаңы құрамына кіреді. Бұл жағдайда ағаш лексемасы келесі лексемалар үшін гиппероним болады (тегілік ұғым) мысалы, қайың, пальма, терек және т.б.
Сөздің етістіктерінің семантикалық өрісі синонимдік қатар біріктірілумен беріледі (сөйлесу-әңгімелесу; ұрысу-сынау; келеке ету-күлу-қалжыңдау...).
Парадигматикалық типтің минимальді семантикалық алаңының мысалы синонимдік топ болып табылады. Оған айту, әңгімелеу, көп сөйлеу етістіктері жатады. Семантикалық өрістің бұл бірліктері сараланған белгілерімен ажыратылады, мысалы өзара қарым- қатынас (сөйлесу), бір жақты хабарлама (хабарлау, баяндау)одан басқа олар стилистикалық, узуальді деривациялық және коннотативтік компоненттер мағынасымен ажыратылады. Мысалы, ұрысу етістігі (сөйлесу) семасынан басқа коннотативтік мағынасы бар - теріс экспрессивтілік арқылы беріледі.
Нақты семантикалық өріс элементтерін біріктіретін ортақ семантикалық белгісі сол тілдің басқа семантикалық алаңында саралап жіктеледі. Мысалы, коммуникация етістіктері семантикалық алаңы қатарына жеделхат салу, жазу сияқты лексемалар кіреді. Осы алаң үшін кіріктіру семантикалық белгісі ақпарат беру, ақпарат беру каналы - ауызша, жазбаша - саралап жіктелу белгісі рөлінде айтылады.
Семантикалық өрісін зерттеу үшін компонентті талдау және ассоциативтік эксперимент қолданылады, мысалы ассоциативтік алаң сөздерінің тобы.

1.2. Тілдегі семантикалық өріс типтері

Семантикалық өріс бойынша лексика бөлінудің көзқарасы Мейер Р. арқылы берілді. Мейер P. семантикалық өрістің үш типін бөледі, оның негізіне қандай да бір семантикалық белгі - саралап жіктелетін фактор:
1. табиғи өрістер (ағаш, жануарлар, сезім қабылдау және т.б.);
2. жасанды өрістер (механизмдердің құраушы бөліктерінің атауы.);
3. жартылай жасанды өрістер (этикалық түсініктер, жеке кәсіби және әлеуметтік топтар терминологиясы және т.б.).
Семантикалық өрістің теориялық бейнеленуі алғашқы рет Мейер Р. еңбектерінде пайда болды. Мейер Р. бойынша, семаниткалық өріс сөздік бөлігі мағынасымен тығыз байланыстығын көрсетеді, оның элементі мозаикаға ұқсас барлық алаңын жабады және оның бөліктерін өзара бөледі.
Сөйлеуші және тыңдаушы санасында кез келген сөзді қолданғанда, берілген сөзбен көршілес семантикалық қатынаста басқа сөз не басқа сөздердің бетке шығуы байқалады. Бір бірімен сөздердің көршілес болуы олардың мағыналары ұқсастығы және қарама-қайшылығымен түсіндіріледі.
Тілдегі барлық түсініктер мағына ұқсастығы және қарама-қарсы бойынша қандай да бір жабық топтарға бөлінеді деп саналады. Берілген топтарда әр түсінік топтағы басқа топтармен қатынасы арқасында өмір сүреді, ал қандай да бір түсінік өзгерісі түсіп қалуы тұтас топтың қайта құрылуына ұшыратады.
Семантикалық өріс өзгерісі осылайша жүреді, алаңның жеке компоненті, мағынасы өзгеру нәтижесінде болады, соның салдарынан тұтасымен тілдің лексикалық жүйесінің өзгерісіне ұшыратады.
Ғалым ойынша, тыңдаушы сөзді санасында сөз белгілерінің барлық алаңы болу жағдайында байқалады, себебі сөздің тұтас алаң ішінде ғана мағынасы бар. Шынында да, алаңнан тыс сөздің тіпті мағынасы болмайды.
Аракин В.Д. концепциясы тіл сөздері арасында әрі қарай құрылымдық қатынастар зерттемесі үшін себеп ретінде қызмет атқарды, бірқатар ғалымдар Мейер Р. лексикалық-семантикалық алаңы теориясының кей принциптерін сынға алған. Атап айтқанда, келесі ереже сынға жатты - қатаң белгіленген шекаралары бар және қиылыспайтын жиектері бар алаңның жабық сипаты.Әрі қарай алаң теориясы басқа ғалымдар арқылы да берілді.
Бір сөздің өзі парадигматикалық не синтагматикалық қатынастарда болады.
Парадигматикалық өріс ішінде синонимдер, антонимдер, гипонимдер, гиперонимдер және басқа сөз топтары бар, олар қандай да семантикалық қатынастар ортақтығымен байланысқан; a night - a day. "а night" және "a day" сөздері "тәулік мезгілі " семантикалық өрісіне кіреді.
Синонимдік қатынастар деп олардың толық не жартылай дәл келуімен тіл бірліктері семантикалық қатынастар типін түсіндіреді . Мысалы; smell - odor. Smell- иіс мағынасын беретін нейтральдік сөз; odor - "күшті, оңай ажыратылатын иіс" мағынасын білдіреді.
Синонимнен антонимия айырмашылығы- "қарама-қайшы мағыналары бар лексикалық бірліктердің семантикалық қатынастары. Мысалы; to join - to part; small - large; souce - outcome.
Ғалымдар сөздер арасындағы - семантикалық өрістегі парадигматикалық қатынасы - тегілік- түрлік қатынастарға негізделген оның элементтерінің иерархиялық ұйымдастырылуы қатынастар типін бөледі.
Түр түсінігіне сай сөздер, - тегілік түсінік - гиперонимге қатысты сөз қатынасы бойынша гипонимдер ( гректің hyper - үсті onyma - есім); aл fox - an animal; an affection - a feeling, a fox және an affection - гипонимдер; an animal, a feeling - гиперонимдер."А feeling" сөзі "an affection"сөзіне синоним ретінде қарстырылады. Сөйтіп, сөздер синонимдер ретінде бір мезгілде болуы мүмкін және гипоға кіруі - гиперонимикалық қатынастар.
1.3. Ағылшын тіліндегі тұрмыстық етістіктерге семантикалық қолданысына сипаттама беру

Ағылшын тілінде тұрмыстық мағынасымен етістіктер семантикасы кең түрінен жеке түріне шейін жіктелудің әртүрлі деңгейін көрсетеді.
Ғылыми және тәжірибелік маңыздылығы ағылшын және қазақ тілдеріндегі аудармашылар әрекетінде, және де орыс мәдениеті туралы теориялық түсініктер тереңдеуі мен дамуы, лексикология және стилистика мәселелерін зерттеуде ғылыми зерттеулеріндегі нәтижелерінде пайдалануға болатындығында қорытындыланады. Сөзсіз, фразеологизмдерді пайдалану және олардың аудармалары өзге мәдениет тасымалдаушылар түсінбеушілігін туындатады.
Септеулік шегінде негізделген предикаттар жіктелуі таралған, бұл субъектінің семантикалық ролі ғана емес, барлық актанттардың рольдік семантикасы. Тереңдетілген септеуліктер идеясын Ч.Филлмор кеңейтті, оның бастапқы пунктісі синтаксистік Л.Теньер зерттемесі болып табылады, онда актанттар түсінігі - бірге жүретін әрекет етістігіне тәуелділері болып келеді. Ч.Филлмор жетектеуші етістігіне терең категориялар мәртебесін тағайындайды және сосын нақты етістік жетектеушілерін бекітеді, олар предикативтік функцияда етістіктің айтылатын әрекет қатынасындағы ролі ретінде түсіндіріледі. Бірақ дәстүрлі грамматика және терең септіктер дәл келуі мүмкін емес; дәстүрлі септіктер септік грамматикасы шегінде морфологиялық жүзеге асыру ретінде қарастыруға болады. Сонымен, терең датив дәстүрлі грамматикасы дативіне ғана сәйкес келмейді (Петр өз әкесіне кітап береді), және аккузатив (Петр Иванды өлтіреді) немесе номинатив (Петр қаза болады) сәйкес келеді. Тереңдетілген септіктердің дәстүрлі сипаты жоқ. Ч.Филлмор келесі тереңдетілген септіктерді бөледі:
Агентив - әрекет етістігімен берілген өндірісшіні білдіретін септік. Объектив - ортақ рольдік түсіндіру жазылмайтын септік және басқа септіктермен қамтылмаған тереңдетілген құрылымда есімдік топтары немесе бағыныңқы сөйлемдерді түсіндіріп береді.
Датив (соңынан бейнефактив деп аталған) септік - әрекет етістігімен беріліп айтылған тірі жәндікті білдіретін септік.
Инструменталис - әрекет етістігі білдіру нәтижесінде себепті пайда болған жансыз затты немесе күшті білдіретін септік.
Фактив - әрекет арқылы жасалатын септік.
Локатив - әрекет бағытталған, әрекет етістігімен берілген орынды білдіретін септік.
Бұл септіктерді мүмкін туғанынан болған түсініктер, әмбебаптық жинақ ретіндегі септіктер деп анықтаған, олардың көмегімен адам айналасында болған оқиғалар туралы ойлауға қабілетті және олар етістіктің семантикалық мағынасын анықтайды. Ол әділетті түрде етістіктің осы түріндегі жіктелуі күрделі болуының себебі бір етістікте әртүрлі септік ортасы болуы мүмкін деген. Кейбір септіктер арасындағы шекарада шартты сипаты бар. Петр хат жазады сөйлеміндегі хат сөзін инструменталис және фактитив ретінде суреттеуге болады. Тереңдетілген септіктер бөлу идеясын асыра бағалау қиынға түседі.
Осы жүйенің басқа түсіндірілуі бар:
1.Агенс (А) - әрекет етістіктерін талап ететін септігі (жанды және жансыз іскер).
2.Экспериенцир (Е) - экспериментті етістікті талап ететін септігі. (мысалы, like, enjoy, say ).
3.Бенефактив (Б) - бейнефактивтік етістікті талап ететін септігі (мысалы, have, acquire, give ), қандай да бір объектіні жоғалтатынды білдіреді.
4.Объект ( О ) - әр етістік үшін міндетті септік, оның мағынасы нейтральді болады.
5.Локатив ( Л ) - локативтік етістік талап ететін септік (мысалы, be in, move, put ).
6.Датив ( Д ) - етістік әрекетпен болатын жанды зат есім септігі.
Семантикалық теориясы негізінде тілде кей семантикалық топтар болуы туралы және осындай біреу немесе бірнеше топтарға тіл бірліктерінің енуі туралы ұғым жатыр. Атап айтқанда, тілдің сөздік құрамы (лексика) әртүрлі қатынастармен біріктірілген сөздердің жеке топтар жинағы ретінде беріледі .
Қандай да бір қасиеттегі етісті тек типтері бойынша елеулі топтамасы етістіктерді бір бірінен ажырататын белгілер қызметі бар, мұнда осы белгілермен сипатталатын етістіктері бар рольдер қызметі пайда болады. Сөйтіп, рольдік позициялар бойынша предикаттар сипаттамасы жеке жіктеу болып табылады және бөлшектенген, яғни толығымен предикаттардың қандай да бір тобы қолданылу қызметін білдіреді. Ағылшын тілінде сену мағынасымен етістіктердің белгілі жіктелуі рольдік белгісі бойынша предикаттарының типтері болып табылады.
Щур Г.С. субъектінің өз әрекетін саналы бақыламаған кезде, бірақ бұл бақылау сана маңы деңгейінде жүзеге асуы мүмкін. Бақыланушылықтың бұл типі субъектінің автоматизмге дейін өз әрекетін жеткізуімен байланысты және олардың жүзеге асуы үшін еркін айқындау керек емес: Ол машинальді түрде есікті ашты. Берілген жағдайда бақылау санадан тыс деңгейде болады, яғни субъекті болып ойлаушы адам саналады. Автоматтық бақылауға алу субъект қандай бір әрекетін басқа адам еркі бойынша орындаған жағдайда болады: Ол мені нанды жеуге итермеледі.
Жете түсіну семантикалық белгісі Х субъектісі тек физикалық күш көзі болып табылғанда ғана релевантты болып табылады, оның қосымшасы еркімен бақыланбайды. Санадан тыс күш қосымшасы екі жағдайда болуы мүмкін: субъект ролінде жансыз зат болғанда немесе жанды субъект жұмыс орындалуды қамтамасыз етуші геологиялық энергия көзі ретінде ғана айқындалады.
Щур Г.С.айтқандай, әрекет және процестерге кезеңдегі мүшелену тән және субъекті әрекеттің барлық немесе жеке кезеңдерінде еріктілік күшін салуы мүмкін. Егер етістіктің семантикалық ролінде еріктілік күші қосымшасының айқындалуы ретінде бастапқы кезең бақыланушылығы және бастама болса, онда оны субъект басынан бастап әрекетте деген негіздегі әрекеттерге бір ауыздан жатқызуға болады. Бастапқы кезеңде бақыланушылықтың болмауы, бірақ соңғысында болуын Шабанова предикатты аралық жағдайға жатқызады және оны процесс-әрекет деп атайды. Бұл жағдайда физикалық күш қосымшасы бастапқы кезеңге еріктілік күш қосымшасыз жүзеге асады. Барлық кезеңдерде бақыланушылықтың болмауы предикатты процестерге жатқызады
Әрекеттер, процестер, сапалар кеңістіктегі табудан жекеленген байланыстарды білдіретін байланыс предикаттары. Олар өз субъектісін ойнаушы ретінде сипаттайды. Оның әрекет және жай - күйі мағынасымен қарама - қайшы предикаттары субъектіге ырықсыздық белгісін береді.
Рөльдік семантика жағынан предикаттарды жіктеу орталық, бірақ жалғыз емес болып табылады. Пропозицияда - предикатқа қатысты рольдері бойынша сипатталатын предикат немесе етістік ядросы және актанттар немесе аргументтер - предикатқа сөйлемдегі құрылымдық ролі және басым семантикалық ролі беріледі.
Предикаттардың қызметі - лексика және синтаксис біртұтастығын білдіретін семантикалық роліндегі көп қырлы кеңістік. Одан басқа предикаттар мезгіл осімен қатынасында нақтылық және абстрактілік қосымша параметрлерімен сипатталады.

ІІ БӨЛІМ. АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ ЕТІСТІКТЕРДІ ҚОЛДАНУДЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК АСПЕКТІСІ

2.1. Ағылшын тіліндегі етістіктердің семантиалық тұрғыдан топтастырылуы

Жалпы етістіктерді қарастыратын болсақ, өзімізге белгілі, заттың қимылы
мен амалын, жай- күйін білдіретін сөздердің тобын етістік деп атайды. Мысалы: Сен шөп шаптың, мен жинадым. Ол отыр. Жауын жауды. Қар еріді.
Осындағы жинадым, отыр, жауды, еріді, шаптың дегендердің мағыналарына көңіл аударсақ: шаптың, жинадым сөздері заттың (сен, мен) қимылын білдіріп тұр. Отыр, жауды, еріді деген сөздер заттың ( ол, жауын, қар) күйін, ісін білдіріп тұр.
Қимыл-жай күйді - бүлкіл, аяң, желіс, шоқырақ, тынық т.б. сөздері де білдіреді. Бірақ бұл етістік емес. Неліктен?
Біріншіден, бұл сөздер заттың қимыл-жай күйін білдіріп тұрған жоқ, тура сол жай-күй, қимылды атап тұр.
Екіншіден, ма деген сұраулық шылау арқылы ажыратамыз. Мысалы: бұл келе жатқан аттың жүрісі бүлкіл ме, желіс пе, әлде шабыс па. Осындағы па шылауы бүлкіл, желіс, шабыс сөздерінен бөлек жазылып, шылау емес, қосымша мәнінде келіп, (сұрама, жүгірме, отырма, кетпе т.б.) болымсыздық мағынада жұмсалып тұр. Демек, болымсыз ( ма, ме, ба, бе, па, пе) жұрнақтарының бірін қосып айтуға келмейтін сөздер етістікке жатпайды деп есептейміз. Бұл - етістікті ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.